పఞ్చమోఽధ్యాయః
ప్రథమం బ్రాహ్మణమ్
ఓం ఖం బ్రహ్మ । ఖం పురాణం వాయురం ఖమితి హ స్మాహ కౌరవ్యాయణీపుత్రో వేదోఽయం బ్రాహ్మణా విదుర్వేదైనేన యద్వేదితవ్యమ్ ॥ ౧ ॥
ద్వితీయం బ్రాహ్మణమ్
త్రయాః ప్రాజాపత్యాః ప్రజాపతౌ పితరి బ్రహ్మచర్యమూషుర్దేవా మనుష్యా అసురా ఉషిత్వా బ్రహ్మచర్యం దేవా ఊచుర్బ్రవీతు నో భవానితి తేభ్యో హైతదక్షరమువాచ ద ఇతి వ్యజ్ఞాసిష్టా౩ ఇతి వ్యజ్ఞాసిష్మేతి హోచుర్దామ్యతేతి న ఆత్థేత్యోమితి హోవాచ వ్యజ్ఞాసిష్టేతి ॥ ౧ ॥
అథ హైనం మనుష్యా ఊచుర్బ్రవీతు నో భవానితి తేభ్యో హైతదేవాక్షరమువాచ ద ఇతి వ్యజ్ఞాసిష్టా౩ ఇతి వ్యజ్ఞాసిష్మేతి హోచుర్దత్తేతి న ఆత్థేత్యోమితి హోవాచ వ్యజ్ఞాసిష్టేతి ॥ ౨ ॥
అథ హైనమసురా ఊచుర్బ్రవీతు నో భవానితి తేభ్యో హైతదేవాక్షరమువాచ ద ఇతి వ్యజ్ఞాసిష్టా౩ ఇతి వ్యజ్ఞాసిష్మేతి హోచుర్దయధ్వమితి న ఆత్థేత్యోమితి హోవాచ వ్యజ్ఞాసిష్టేతి తదేతదేవైషా దైవీ వాగనువదతి స్తనయిత్నుర్ద ద ద ఇతి దామ్యత దత్త దయధ్వమితి తదేతత్త్రయం శిక్షేద్దమం దానం దయామితి ॥ ౩ ॥
తృతీయం బ్రాహ్మణమ్
ఎష ప్రజాపతిర్యద్ధృదయమేతద్బ్రహ్మైతత్సర్వం తదేతత్త్ర్యక్షరం హృదయమితి హృ ఇత్యేకమక్షరమభిహరన్త్యస్మై స్వాశ్చాన్యే చ య ఎవం వేద ద ఇత్యేకమక్షరం దదత్యస్మై స్వాశ్చాన్యే చ య ఎవం వేద యమిత్యేకమక్షరమేతి స్వర్గం లోకం య ఎవం వేద ॥ ౧ ॥
చతుర్థం బ్రాహ్మణమ్
తద్వై తదేతదేవ తదాస సత్యమేవ స యో హైతం మహద్యక్షం ప్రథమజం వేద సత్యం బ్రహ్మేతి జయతీమాంల్లోకాఞ్జిత ఇన్న్వసావసద్య ఎవమేతన్మహద్యక్షం ప్రథమజం వేద సత్యం బ్రహ్మేతి సత్యం హ్యేవ బ్రహ్మ ॥ ౧ ॥
పఞ్చమం బ్రాహ్మణమ్
ఆప ఎవేదమగ్ర ఆసుస్తా ఆపః సత్యమసృజన్త సత్యం బ్రహ్మ బ్రహ్మ ప్రజాపతిం ప్రజాపతిర్దేవాంస్తే దేవాః సత్యమేవోపాసతే తదేతత్త్ర్యక్షరం సత్యమితి స ఇత్యేకమక్షరం తీత్యేకమక్షరం యమిత్యేకమక్షరం ప్రథమోత్తమే అక్షరే సత్యం మధ్యతోఽనృతం తదేతదనృతముభయతః సత్యేన పరిగృహీతం సత్యభూయమేవ భవతి నైవం విద్వాంసమనృతం హినస్తి ॥ ౧ ॥
తద్యత్తత్సత్యమసౌ స ఆదిత్యో య ఎష ఎతస్మిన్మణ్డలే పురుషో యశ్చాయం దక్షిణేఽక్షన్పురుషస్తావేతావన్యోన్యస్మిన్ప్రతిష్ఠితౌ రశ్మిభిరేషోఽస్మిన్ప్రతిష్ఠితః ప్రాణైరయమముష్మిన్స యదోత్క్రమిష్యన్భవతి శుద్ధమేవైతన్మణ్డలం పశ్యతి నైనమేతే రశ్మయః ప్రత్యాయన్తి ॥ ౨ ॥
య ఎష ఎతస్మిన్మణ్డలే పురుషస్తస్య భూరితి శిర ఎకం శిర ఎకమేతదక్షరం భువ ఇతి బాహూ ద్వౌ బాహూ ద్వే ఎతే అక్షరే స్వరితి ప్రతిష్ఠా ద్వే ప్రతిష్ఠే ద్వే ఎతే అక్షరే తస్యోపనిషదహరితి హన్తి పాప్మానం జహాతి చ య ఎవం వేద ॥ ౩ ॥
యోఽయం దక్షిణేఽక్షన్పురుషస్తస్య భూరితి శిర ఎకం శిర ఎకమేతదక్షరం భువ ఇతి బాహూ ద్వౌ బాహూ ద్వే ఎతే అక్షరే స్వరితి ప్రతిష్ఠా ద్వే ప్రతిష్ఠే ద్వే ఎతే అక్షరే తస్యోపనిషదహమితి హన్తి పాప్మానం జహాతి చ య ఎవం వేద ॥ ౪ ॥
షష్ఠం బ్రాహ్మణమ్
మనోమయోఽయం పురుషో భాః సత్యస్తస్మిన్నన్తర్హృదయే యథా వ్రీహిర్వా యవో వా స ఎష సర్వస్యేశానః సర్వస్యాధిపతిః సర్వమిదం ప్రశాస్తి యదిదం కిం చ ॥ ౧ ॥
సప్తమం బ్రాహ్మణమ్
విద్యుద్బ్రహ్మేత్యాహుర్విదానాద్విద్యుద్విద్యత్యేనం పాప్మనో య ఎవం వేద విద్యుద్బ్రహ్మేతి విద్యుద్ధ్యేవ బ్రహ్మ ॥ ౧ ॥
అష్టమం బ్రాహ్మణమ్
వాచం ధేనుముపాసీత తస్యాశ్చత్వారః స్తనాః స్వాహాకారో వషట్కారో హన్తకారః స్వధాకారస్తస్యై ద్వౌ స్తనౌ దేవా ఉపజీవన్తి స్వాహాకారం చ వషట్కారం చ హన్తకారం మనుష్యాః స్వధాకారం పితరస్తస్యాః ప్రాణ ఋషభో మనో వత్సః ॥ ౧ ॥
నవమం బ్రాహ్మణమ్
అయమగ్నిర్వైశ్వానరో యోఽయమన్తః పురుషే యేనేదమన్నం పచ్యతే యదిదమద్యతే తస్యైష ఘోషో భవతి యమేతత్కర్ణావపిధాయ శృణోతి స యదోత్క్రమిష్యన్భవతి నైనం ఘోషం శృణోతి ॥ ౧ ॥
దశమం బ్రాహ్మణమ్
యదా వై పురుషోఽస్మాల్లోకాత్ప్రైతి స వాయుమాగచ్ఛతి తస్మై స తత్ర విజిహితే యథా రథచక్రస్య ఖం తేన స ఊర్ధ్వ ఆక్రమతే స ఆదిత్యమాగచ్ఛతి తస్మై స తత్ర విజిహీతే యథా లమ్బరస్య ఖం తేన స ఊర్ధ్వ ఆక్రమతే స చన్ద్రమసమాగచ్ఛతి తస్మై స తత్ర విజిహీతే యథా దున్దుభేః ఖం తేన స ఊర్ధ్వ ఆక్రమతే స లోకమాగచ్ఛత్యశోకమహిమం తస్మిన్వసతి శాశ్వతీః సమాః ॥ ౧ ॥
ఎకాదశం బ్రాహ్మణమ్
ఎతద్వై పరమం తపో యద్వ్యాహితస్తప్యతే పరమం హైవ లోకం జయతి య ఎవం వేదైతద్వై పరమం తపో యం ప్రేతమరణ్యం హరన్తి పరమం హైవ లోకం జయతి య ఎవం వేదైతద్వై పరమం తపో యం ప్రేతమగ్నావభ్యాదధతి పరమం హైవ లోకం జయతి య ఎవం వేద ॥ ౧ ॥
ద్వాదశం బ్రాహ్మణమ్
అన్నం బ్రహ్మేత్యేక ఆహుస్తన్న తథా పూయతి వా అన్నమృతే ప్రాణాత్ప్రాణో బ్రహ్మేత్యేక ఆహుస్తన్న తథా శుష్యతి వై ప్రాణ ఋతేఽన్నాదేతే హ త్వేవ దేవతే ఎకధాభూయం భూత్వా పరమతాం గచ్ఛతస్తద్ధ స్మాహ ప్రాతృదః పితరం కింస్విదేవైవం విదుషే సాధు కుర్యాం కిమేవాస్మా అసాధు కుర్యామితి స హ స్మాహ పాణినా మా ప్రాతృద కస్త్వేనయోరేకధాభూయం భూత్వా పరమతాం గచ్ఛతీతి తస్మా ఉ హైతదువాచ వీత్యన్నం వై వ్యన్నే హీమాని సర్వాణి భూతాని విష్టాని రమితి ప్రాణో వై రం ప్రాణే హీమాని సర్వాణి భూతాని రమన్తే సర్వాణి హ వా అస్మిన్భూతాని విశన్తి సర్వాణి భూతాని రమన్తే య ఎవం వేద ॥ ౧ ॥
త్రయోదశం బ్రాహ్మణమ్
ఉక్థం ప్రాణో వా ఉక్థం ప్రాణో హీదం సర్వముత్థాపయత్యుద్ధాస్మాదుక్థవిద్వీరస్తిష్ఠత్యుక్థస్య సాయుజ్యం సలోకతాం జయతి య ఎవం వేద ॥ ౧ ॥
యజుః ప్రాణో వై యజుః ప్రాణే హీమాని సర్వాణి భూతాని యుజ్యన్తే యుజ్యన్తే హాస్మై సర్వాణి భూతాని శ్రైష్ఠ్యాయ యజుషః సాయుజ్యం సలోకతాం జయతి య ఎవం వేద ॥ ౨ ॥
సామ ప్రాణో వై సామ ప్రాణే హీమాని సర్వాణి భూతాని సమ్యఞ్చి సమ్యఞ్చి హాస్మై సర్వాణి భూతాని శ్రైష్ఠ్యాయ కల్పన్తే సామ్నః సాయుజ్యం సలోకతాం జయతి య ఎవం వేద ॥ ౩ ॥
క్షత్త్రం ప్రాణో వై క్షత్త్రం ప్రాణో హి వై క్షత్త్రం త్రాయతే హైనం ప్రాణః క్షణితోః ప్ర క్షత్త్రమత్రమాప్నోతి క్షత్త్రస్య సాయుజ్యం సలోకతాం జయతి య ఎవం వేద ॥ ౪ ॥
చతుర్దశం బ్రాహ్మణమ్
భూమిరన్తరిక్షం ద్యౌరిత్యష్టావక్షరాణ్యష్టాక్షరం హ వా ఎకం గాయత్ర్యై పదమేతదు హైవాస్యా ఎతత్స యావదేషు త్రిషు లోకేషు తావద్ధజయతి యోఽస్యా ఎతదేవం పదం వేద ॥ ౧ ॥
ఋచో యజూంషి సామానీత్యష్టావక్షరాణ్యష్టాక్షరం హ వా ఎకం గాయత్ర్యై పదమేతదు హైవాస్యా ఎతత్స యావతీయం త్రయీ విద్యా తావద్ధ జయతి యోఽస్యా ఎతదేవం పదం వేద ॥ ౨ ॥
ప్రాణోఽపానో వ్యాన ఇత్యష్టావక్షరాణ్యష్టాక్షరం హ వా ఎకం గాయత్ర్యై పదమేతదు హైవాస్యా ఎతత్స యావదిదం ప్రాణి తావద్ధ జయతి యోఽస్యా ఎతదేవం పదం వేదాథాస్యా ఎతదేవ తురీయం దర్శతం పదం పరోరజా య ఎషతపతి యద్వై చతుర్థం తత్తురీయం దర్శతం పదమితి దదృశ ఇవ హ్యేష పరోరజా ఇతి సర్వము హ్యేవైష రజ ఉపర్యుపరి తపత్యేవం హైవ శ్రియా యశసా తపతి యోఽస్యా ఎతదేవం పదం వేద ॥ ౩ ॥
సైషా గాయత్ర్యేతస్మింస్తురీయే దర్శతే పదే పరోరజసి ప్రతిష్ఠితా తద్వై తత్సత్యే ప్రతిష్ఠితం చక్షుర్వై సత్యం చక్షుర్హి వై సత్యం తస్మాద్యదిదానీం ద్వౌ వివదమానావేయాతామహమదర్శమహమశ్రౌషమితి య ఎవం బ్రూయాదహమదర్శమితి తస్మా ఎవ శ్రద్దధ్యామ తద్వై తత్సత్యం బలే ప్రతిష్ఠితం ప్రాణో వై బలం తత్ప్రాణే ప్రతిష్ఠితం తస్మాదాహుర్బలం సత్యాదోగీయ ఇత్యేవంవేషా గాయత్ర్యధ్యాత్మం ప్రతిష్ఠితా సా హైషా గయాంస్తత్రే ప్రాణా వై గయాస్తత్ప్రాణాంస్తత్రే తద్యద్గయాంస్తత్రే తస్మాద్గాయత్రీ నామ స యామేవామూం సావిత్రీమన్వాహైషైవ సా స యస్మా అన్వాహ తస్య ప్రాణాంస్త్రాయతే ॥ ౪ ॥
తాం హైతామేకే సావిత్రీమనుష్ఠుభమన్వాహుర్వాగనుష్టుబేతద్వాచమనుబ్రూమ ఇతి న తథా కుర్యాద్గాయత్రీమేవ సావిత్రీమనుబ్రూయాద్యది హ వా అప్యేవంవిద్బహ్వివ ప్రతిగృహ్ణాతి న హైవ తద్గాయత్ర్యా ఎకఞ్చన పదం ప్రతి ॥ ౫ ॥
స య ఇమాంస్త్రీంల్లోకాన్పూర్ణాన్ప్రతిగృహ్ణీయాత్సోఽస్యా ఎతత్ప్రథమం పదమాప్నుయాదథ యావతీయం త్రయీ విద్యా యస్తావత్ప్రతిగృహ్ణీయాత్సోఽస్యా ఎతద్ద్వితీయం పదమాప్నుయాదథ యావదిదం ప్రాణి యస్తావత్ప్రతిగృహ్ణీయాత్సోఽస్యా ఎతత్తృతీయం పదమాప్నుయాదథాస్యా ఎతదేవ తురీయం దర్శతం పదం పరోరజా య ఎష తపతి నైవ కేనచనాప్యం కుత ఉ ఎతావత్ప్రతిగృహ్ణీయాత్ ॥ ౬ ॥
తస్యా ఉపస్థానం గాయత్ర్యస్యేకపదీ ద్విపదీ త్రిపదీ చతుష్పద్యపదసి న హి పద్యసే । నమస్తే తురీయాయ దర్శతాయ పదాయ పరోరజసేఽసావదో మా ప్రాపదితి యం ద్విష్యాదసావస్మై కామో మా సమృద్ధీతి వా న హైవాస్మై స కామః సమృధ్యతే యస్మా ఎవముపతిష్ఠతేఽహమదః ప్రాపమితి వా ॥ ౭ ॥
ఎతద్ధ వై తజ్జనకో వైదేహో బుడిలమాశ్వతరాశ్విమువాచ యన్ను హో తద్గాయత్రీవిదబ్రూథా అథ కథం హస్తీభూతో వహసీతి ముఖం హ్యస్యాః సమ్రాణ్న విదాఞ్చకారేతి హోవాచ తస్యా అగ్నిరేవ ముఖం యది హ వా అపి బహ్వివాగ్నావభ్యాదధతి సర్వమేవ తత్సన్దహత్యేవం హైవైవంవిద్యద్యపి బహ్వివ పాపం కురుతే సర్వమేవ తత్సమ్ప్సాయ శుద్ధః పూతోఽజరోఽమృతః సమ్భవతి ॥ ౮ ॥
పఞ్చదశం బ్రాహ్మణమ్
హిరణ్మయేన పాత్రేణ సత్యస్యాపిహితం ముఖమ్ । తత్త్వం పూషన్నపావృణు సత్యధర్మాయ దృష్టయే । పూషన్నేకర్షే యమ సూర్య ప్రాజాపత్య వ్యూహ రశ్మీన్ । సమూహ తేజో యత్తే రూపం కల్యాణతమం తత్తే పశ్యామి । యోఽసావసౌ పురుషః సోఽహమస్మి । వాయురనిలమమృతమథేదం భస్మాన్తం శరీరమ్ । ఓం క్రతో స్మర కృతం స్మర క్రతో స్మర కృతం స్మర । అగ్నే నయ సుపథా రాయే అస్మాన్విశ్వాని దేవ వయునాని విద్వాన్ । యుయోధ్యస్మజ్జుహురాణమేనో భూయిష్ఠాం తే నమఉక్తిం విధేమ ॥ ౧ ॥