ఓం । ఉషా వా అశ్వస్య మేధ్యస్య శిరః । సూర్యశ్చక్షుర్వాతః ప్రాణో వ్యాత్తమగ్నిర్వైశ్వానరః సంవత్సర ఆత్మాశ్వస్య మేధ్యస్య । ద్యౌః పృష్ఠమన్తరిక్షముదరం పృథివీ పాజస్యం దిశః పార్శ్వే అవాన్తరదిశః పర్శవ ఋతవోఽఙ్గాని మాసాశ్చార్ధమాసాశ్చ పర్వాణ్యహోరాత్రాణి ప్రతిష్ఠా నక్షత్రాణ్యస్థీని నభో మాంసాని । ఊవధ్యం సికతాః సిన్ధవో గుదా యకృచ్చ క్లోమానశ్చ పర్వతా ఓషధయశ్చ వనస్పతయశ్చ లోమాన్యుద్యన్పూర్వార్ధో నిమ్లోచఞ్జఘనార్ధో యద్విజృమ్భతే తద్విద్యోతతే యద్విధూనుతే తత్స్తనయతి యన్మేహతి తద్వర్షతి వాగేవాస్య వాక్ ॥ ౧ ॥

అహర్వా అశ్వం పురస్తాన్మహిమాన్వజాయత తస్య పూర్వే సముద్రే యోనీ రాత్రిరేనం పశ్చాన్మహిమాన్వజాయత తస్యాపరే సముద్రే యోనిరేతౌ వా అశ్వం మహిమానావభితః సమ్బభూవతుః । హయో భూత్వా దేవానవహద్వాజీ గన్ధర్వానర్వాసురానశ్వో మనుష్యాన్సముద్ర ఎవాస్య బన్ధుః సముద్రో యోనిః ॥ ౨ ॥

నైవేహ కిఞ్చనాగ్ర ఆసీన్మృత్యునైవేదమావృతమాసీదశనాయయాశనాయా హి మృత్యుస్తన్మనోఽకురుతాత్మన్వీ స్యామితి । సోఽర్చన్నచరత్తస్యార్చత ఆపోఽజాయన్తార్చతే వై మే కమభూదితి తదేవార్కస్యార్కత్వం కం హ వా అస్మై భవతి య ఎవమేతదర్కస్యార్కత్వం వేద ॥ ౧ ॥

ఆపో వా అర్కస్తద్యదపాం శర ఆసీత్తత్సమహన్యత । సా పృథివ్యభవత్తస్యామశ్రామ్యత్తస్య శ్రాన్తస్య తప్తస్య తేజోరసో నిరవర్తతాగ్నిః ॥ ౨ ॥

స త్రేధాత్మానం వ్యకురుతాదిత్యం తృతీయం వాయుం తృతీయం స ఎష ప్రాణస్త్రేధా విహితః । తస్య ప్రాచీ దిక్శిరోఽసౌ చాసౌ చేర్మౌ । అథాస్య ప్రతీచీ దిక్పుచ్ఛమసౌ చాసౌ చ సక్థ్యౌ దక్షిణా చోదీచీ చ పార్శ్వే ద్యౌః పృష్ఠమన్తరిక్షముదరమియమురః స ఎషోఽప్సు ప్రతిష్ఠితో యత్ర క్వచైతి తదేవ ప్రతితిష్ఠత్యేవం విద్వాన్ ॥ ౩ ॥

సోఽకామయత ద్వితీయో మ ఆత్మా జాయేతేతి స మనసా వాచం మిథునం సమభవదశనాయామృత్యుస్తద్యద్రేత ఆసీత్స సంవత్సరోఽభవత్ । న హ పురా తతః సంవత్సర ఆస తమేతావన్తం కాలమబిభః । యావాన్సంవత్సరస్తమేతావతః కాలస్య పరస్తాదసృజత । తం జాతమభివ్యాదదాత్స భాణకరోత్సైవ వాగభవత్ ॥ ౪ ॥

స ఐక్షత యది వా ఇమమభిమంస్యే కనీయోఽన్నం కరిష్య ఇతి స తయా వాచా తేనాత్మనేదం సర్వమసృజత యదిదం కిఞ్చర్చో యజూంషి సామాని చ్ఛన్దాంసి యజ్ఞాన్ప్రజాః పశూన్ । స యద్యదేవాసృజత తత్తదత్తుమధ్రియత సర్వం వా అత్తీతి తదదితేరదితిత్వం సర్వస్యైతస్యాత్తా భవతి సర్వమస్యాన్నం భవతి య ఎవమేతదదితేరదితిత్వం వేద ॥ ౫ ॥

సోఽకామయత భూయసా యజ్ఞేన భూయో యజేయేతి । సోఽశ్రామ్యత్స తపోఽతప్యత తస్య శ్రాన్తస్య తప్తస్య యశో వీర్యముదక్రామత్ । ప్రాణా వై యశో వీర్యం తత్ప్రాణేషూత్క్రాన్తేషు శరీరం శ్వయితుమధ్రియత తస్య శరీర ఎవ మన ఆసీత్ ॥ ౬ ॥

సోఽకామయత మేధ్యం మ ఇదం స్యాదాత్మన్వ్యనేన స్యామితి । తతోఽశ్వః సమభవద్యదశ్వత్తన్మేధ్యమభూదితి తదేవాశ్వమేధస్యాశ్వమేధత్వమ్ । ఎష హ వా అశ్వమేధం వేద య ఎనమేవం వేద । తమనవరుధ్యైవామన్యత । తం సంవత్సరస్య పరస్తాదాత్మన ఆలభత । పశూన్దేవతాభ్యః ప్రత్యౌహత్ । తస్మాత్సర్వదేవత్యం ప్రోక్షితం ప్రాజాపత్యమాలభన్తే । ఎష హ వా అశ్వమేధో య ఎష తపతి తస్య సంవత్సర ఆత్మాయమగ్నిరర్కస్తస్యేమే లోకా ఆత్మానస్తావేతావర్కాశ్వమేధౌ । సో పునరేకైవ దేవతా భవతి మృత్యురేవాప పునర్మృత్యుం జయతి నైనం మృత్యురాప్నోతి మృత్యురస్యాత్మా భవత్యేతాసాం దేవతానామేకో భవతి ॥ ౭ ॥

ద్వయా హ ప్రాజాపత్యా దేవాశ్చాసురాశ్చ తతః కానీయసా ఎవ దేవా జ్యాయసా అసురాస్త ఎషు లోకేష్వస్పర్ధన్త తే హ దేవా ఊచుర్హన్తాసురాన్యజ్ఞ ఉద్గీథేనాత్యయామేతి ॥ ౧ ॥

తే హ వాచమూచుస్త్వం న ఉద్గాయేతి తథేతి తేభ్యో వాగుదగాయత్ । యో వాచి భోగస్తం దేవేభ్య ఆగాయద్యత్కల్యాణం వదతి తదాత్మనే । తే విదురనేన వై న ఉద్గాత్రాత్యేష్యన్తీతి తమభిద్రుత్య పాప్మనావిధ్యన్స యః స పాప్మా యదేవేదమప్రతిరూపం వదతి స ఎవ స పాప్మా ॥ ౨ ॥

అథ హ మన ఊచుస్త్వం న ఉద్గాయేతి తథేతి తేభ్యో మన ఉదగాయద్యో మనసి భోగస్తం దేవేభ్య ఆగాయద్యత్కల్యాణం సఙ్కల్పయతి తదాత్మనే । తే విదురనేన వై న ఉద్గాత్రాత్యేష్యన్తీతి తమభిద్రుత్య పాప్మనావిధ్యన్స యః స పాప్మా యదేవేదమప్రతిరూపం సఙ్కల్పయతి స ఎవ స పాప్మైవము ఖల్వేతా దేవతాః పాప్మభిరుపాసృజన్నేవమేనాః పాప్మనావిధ్యన్ ॥ ౬ ॥

అథ హేమమాసన్యం ప్రాణమూచుస్త్వం న ఉద్గాయేతి తథేతి తేభ్య ఎష ప్రాణ ఉదగాయత్తే విదురనేన వై న ఉద్గాత్రాత్యేష్యన్తీతి తమభిద్రుత్య పాప్మనావివ్యత్సన్స యథాశ్మానమృత్వా లోష్టో విధ్వంసేతైవం హైవ విధ్వంసమానా విష్వఞ్చో వినేశుస్తతో దేవా అభవన్పరాసురా భవత్యాత్మనా పరాస్య ద్విషన్భ్రాతృవ్యో భవతి య ఎవం వేద ॥ ౭ ॥

తే హోచుః క్వ ను సోఽభూద్యో న ఇత్థమసక్తేత్యయమాస్యేఽన్తరితి సోఽయాస్య ఆఙ్గిరసోఽఙ్గానాం హి రసః ॥ ౮ ॥

సా వా ఎషా దేవతా దూర్నామ దూరం హ్యస్యా మృత్యుర్దూరం హ వా అస్మాన్మృత్యుర్భవతి య ఎవం వేద ॥ ౯ ॥

సా వా ఎషా దేవతైతాసాం దేవతానాం పాప్మానం మృత్యుమపహత్య యత్రాసాం దిశామన్తస్తద్గమయాఞ్చకార తదాసాం పాప్మనో విన్యదధాత్తస్మాన్న జనమియాన్నాన్తమియాన్నేత్పాప్మానం మృత్యుమన్వవాయానీతి ॥ ౧౦ ॥

సా వా ఎషా దేవతైతాసాం దేవతానాం పాప్మానం మృత్యుమపహత్యాథైనా మృత్యుమత్యవహత్ ॥ ౧౧ ॥

స వై వాచమేవ ప్రథమామత్యవహత్ ; సా యదా మృత్యుమత్యముచ్యత సోఽగ్నిరభవత్ ; సోఽయమగ్నిః పరేణ మృత్యుమతిక్రాన్తో దీప్యతే ॥ ౧౨ ॥

అథ ప్రాణమత్యవహత్ ; స యదా మృత్యుమత్యముచ్యత స వాయురభవత్ ; సోఽయం వాయుః పరేణ మృత్యుమతిక్రాన్తః పవతే ॥ ౧౩ ॥

అథ చక్షురత్యవహత్ ; తద్యదా మృత్యుమత్యముచ్యత స ఆదిత్యోఽభవత్ ; సోఽసావాదిత్యః పరేణ మృత్యుమతిక్రాన్తస్తపతి ॥ ౧౪ ॥

అథ శ్రోత్రమత్యవహత్ ; తద్యదా మృత్యుమత్యముచ్యత తా దిశోఽభవంస్తా ఇమా దిశః పరేణ మృత్యుమతిక్రాన్తాః ॥ ౧౫ ॥

అథ మనోఽత్యవహత్ ; తద్యదా మృత్యుమత్యముచ్యత స చన్ద్రమా అభవత్ ; సోఽసౌ చన్ద్రః పరేణ మృత్యుమతిక్రాన్తో భాత్యేవం హ వా ఎనమేషా దేవతా మృత్యుమతివహతి య ఎవం వేద ॥ ౧౬ ॥

అథాత్మనేఽన్నాద్యమాగాయద్యద్ధి కిఞ్చాన్నమద్యతేఽనేనైవ తదద్యత ఇహ ప్రతితిష్ఠతి ॥ ౧౭ ॥

తే దేవా అబ్రువన్నేతావద్వా ఇదం సర్వం యదన్నం తదాత్మన ఆగాసీరను నోఽస్మిన్నన్న ఆభజస్వేతి తే వై మాభిసంవిశతేతి తథేతి తం సమన్తం పరిణ్యవిశన్త । తస్మాద్యదనేనాన్నమత్తి తేనైతాస్తృప్యన్త్యేవం హ వా ఎనం స్వా అభిసంవిశన్తి భర్తా స్వానాం శ్రేష్ఠః పుర ఎతా భవత్యన్నాదోఽధిపతిర్య ఎవం వేద య ఉ హైవంవిదం స్వేషు ప్రతి ప్రతిర్బుభూషతి న హైవాలం భార్యేభ్యో భవత్యథ య ఎవైతమను భవతి యో వైతమను భార్యాన్బుభూర్షతి స హైవాలం భార్యేభ్యో భవతి ॥ ౧౮ ॥

సోఽయాస్య ఆఙ్గిరసోఽఙ్గానాం హి రసః ప్రాణో వా అఙ్గానాం రసః ప్రాణో హి వా అఙ్గానాం రసస్తస్మాద్యస్మాత్కస్మాచ్చాఙ్గాత్ప్రాణ ఉత్క్రామతి తదేవ తచ్ఛుష్యత్యేష హి వా అఙ్గానాం రసః ॥ ౧౯ ॥

ఎష ఉ ఎవ బృహస్పతిర్వాగ్వై బృహతీ తస్యా ఎష పతిస్తస్మాదు బృహస్పతిః ॥ ౨౦ ॥

ఎష ఉ ఎవ బ్రహ్మణస్పతిర్వాగ్వై బ్రహ్మ తస్యా ఎష పతిస్తస్మాదు బ్రహ్మణస్పతిః ॥ ౨౧ ॥

ఎష ఉ ఎవ సామ వాగ్వై సామైష సా చామశ్చేతి తత్సామ్నః సామత్వమ్ । యద్వేవ సమః ప్లుషిణా సమో మశకేన సమో నాగేన సమ ఎభిస్త్రిభిర్లోకైః సమోఽనేన సర్వేణ తస్మాద్వేవ సామాశ్నుతే సామ్నః సాయుజ్యం సలోకతాం య ఎవమేతత్సామ వేద ॥ ౨౨ ॥

ఎష ఉ వా ఉద్గీథః ప్రాణో వా ఉత్ప్రాణేన హీదం సర్వముత్తబ్ధం వాగేవ గీథోచ్చ గీథా చేతి స ఉద్గీథః ॥ ౨౩ ॥

తద్ధాపి బ్రహ్మదత్తశ్చైకితానేయో రాజానం భక్షయన్నువాచాయం త్యస్య రాజా మూర్ధానం విపాతయతాద్యదితోఽయాస్య ఆఙ్గిరసోఽన్యేనోదగాయదితి వాచా చ హ్యేవ స ప్రాణేన చోదగాయదితి ॥ ౨౪ ॥

తస్య హైతస్య సామ్నో యః స్వం వేద భవతి హాస్య స్వం తస్య వై స్వర ఎవ స్వం తస్మాదార్త్విజ్యం కరిష్యన్వాచి స్వరమిచ్ఛేత తయా వాచా స్వరసమ్పన్నయార్త్విజ్యం కుర్యాత్తస్మాద్యజ్ఞే స్వరవన్తం దిదృక్షన్త ఎవ । అథో యస్య స్వం భవతి భవతి హాస్య స్వం య ఎవమేతత్సామ్నః స్వం వేద ॥ ౨౫ ॥

తస్య హైతస్య సామ్నో యః సువర్ణం వేద భవతి హాస్య సువర్ణం తస్య వై స్వర ఎవ సువర్ణం భవతి హాస్య సువర్ణం య ఎవమేతత్సామ్నః సువర్ణం వేద ॥ ౨౬ ॥

తస్య హైతస్య సామ్నో యః ప్రతిష్ఠాం వేద ప్రతి హ తిష్ఠతి తస్య వై వాగేవ ప్రతిష్ఠా వాచి హి ఖల్వేష ఎతత్ప్రాణః ప్రతిష్ఠితో గీయతేఽన్న ఇత్యు హైక ఆహుః ॥ ౨౭ ॥

అథాతః పవమానానామేవాభ్యారోహః స వై ఖలు ప్రస్తోతా సామ ప్రస్తౌతి స యత్ర ప్రస్తుయాత్తదేతాని జపేత్ । అసతో మా సద్గమయ తమసో మా జ్యోతిర్గమయ మృత్యోర్మామృతం గమయేతి స యదాహాసతో మా సద్గమయేతి మృత్యుర్వా అసత్సదమృతం మృత్యోర్మామృతం గమయామృతం మా కుర్విత్యేవైతదాహ తమసో మా జ్యోతిర్గమయేతి మృత్యుర్వై తమో జ్యోతిరమృతం మృత్యోర్మామృతం గమయామృతం మా కుర్విత్యేవైతదాహ మృత్యోర్మామృతం గమయేతి నాత్ర తిరోహితమివాస్తి । అథ యానీతరాణి స్తోత్రాణి తేష్వాత్మనేఽన్నాద్యమాగాయేత్తస్మాదు తేషు వరం వృణీత యం కామం కామయేత తం స ఎష ఎవంవిదుద్గాతాత్మనే వా యజమానాయ వా యం కామం కామయతే తమాగాయతి తద్ధైతల్లోకజిదేవ న హైవాలోక్యతాయా ఆశాస్తి య ఎవమేతత్సామ వేద ॥ ౨౮ ॥

ఆత్మైవేదమగ్ర ఆసీత్పురుషవిధః సోఽనువీక్ష్య నాన్యదాత్మనోఽపశ్యత్సోఽహమస్మీత్యగ్రే వ్యాహరత్తతోఽహన్నామాభవత్తస్మాదప్యేతర్హ్యామన్త్రితోఽహమయమిత్యేవాగ్ర ఉక్త్వాథాన్యన్నామ ప్రబ్రూతే యదస్య భవతి స యత్పూర్వోఽస్మాత్సర్వస్మాత్సర్వాన్పాప్మన ఔషత్తస్మాత్పురుష ఓషతి హ వై స తం యోఽస్మాత్పూర్వో బుభూషతి య ఎవం వేద ॥ ౧ ॥

సోఽబిభేత్తస్మాదేకాకీ బిభేతి స హాయమీక్షాం చక్రే యన్మదన్యన్నాస్తి కస్మాన్ను బిభేమీతి తత ఎవాస్య భయం వీయాయ కస్మాద్ధ్యభేష్యద్ద్వితీయాద్వై భయం భవతి ॥ ౨ ॥

స వై నైవ రేమే తస్మాదేకాకీ న రమతే స ద్వితీయమైచ్ఛత్ । స హైతావానాస యథా స్త్రీపుమాంసౌ సమ్పరిష్వక్తౌ స ఇమమేవాత్మానం ద్వేధాపాతయత్తతః పతిశ్చ పత్నీ చాభవతాం తస్మాదిదమర్ధబృగలమివ స్వ ఇతి హ స్మాహ యాజ్ఞవల్క్యస్తస్మాదయమాకాశః స్త్రియా పూర్యత ఎవ తాం సమభవత్తతో మనుష్యా అజాయన్త ॥ ౩ ॥

సో హేయమీక్షాఞ్చక్రే కథం ను మాత్మన ఎవ జనయిత్వా సమ్భవతి హన్త తిరోఽసానీతి సా గౌరభవదృషభ ఇతరస్తాం సమేవాభవత్తతో గావోఽజాయన్త బడబేతరాభవదశ్వవృష ఇతరో గర్దభీతరా గర్దభ ఇతరస్తాం సమేవాభవత్తత ఎకశఫమజాయతాజేతరాభవద్బస్త ఇతరోఽవిరితరా మేష ఇతరస్తాం సమేవాభవత్తతోఽజావయోఽజాయన్తైవమేవ యదిదం కిఞ్చ మిథునమా పిపీలికాభ్యస్తత్సర్వమసృజత ॥ ౪ ॥

సోఽవేదహం వావ సృష్టిరస్మ్యహం హీదం సర్వమసృక్షీతి తతః సృష్టిరభవత్సృష్ట్యాం హాస్యైతస్యాం భవతి య ఎవం వేద ॥ ౫ ॥

అథేత్యభ్యమన్థత్స ముఖాచ్చ యోనేర్హస్తాభ్యాం చాగ్నిమసృజత తస్మాదేతదుభయమలోమకమన్తరతోఽలోమకా హి యోనిరన్తరతః । తద్యదిదమాహురముం యజాముం యజేత్యేకైకం దేవమేతస్యైవ సా విసృష్టిరేష ఉ హ్యేవ సర్వే దేవాః । అథ యత్కిఞ్చేదమార్ద్రం తద్రేతసోఽసృజత తదు సోమ ఎతావద్వా ఇదం సర్వమన్నం చైవాన్నాదశ్చ సోమ ఎవాన్నమగ్నిరన్నాదః సైషా బ్రహ్మణోఽతిసృష్టిః । యచ్ఛ్రేయసో దేవానసృజతాథ యన్మర్త్యః సన్నమృతానసృజత తస్మాదతిసృష్టిరతిసృష్ట్యాం హాస్యైతస్యాం భవతి య ఎవం వేద ॥ ౬ ॥

తద్ధేదం తర్హ్యవ్యాకృతమాసీత్తన్నామరూపాభ్యామేవ వ్యాక్రియతాసౌనామాయమిదంరూప ఇతి తదిదమప్యేతర్హి నామరూపాభ్యామేవ వ్యాక్రియతేఽసౌనామాయమిదంరూప ఇతి స ఎష ఇహ ప్రవిష్టః । ఆ నఖాగ్రేభ్యో యథా క్షురః క్షురధానేఽవహితః స్యాద్విశ్వమ్భరో వా విశ్వమ్భరకులాయే తం న పశ్యన్తి । అకృత్స్నో హి స ప్రాణన్నేవ ప్రాణో నామ భవతి । వదన్వాక్పశ్యంశ్చక్షుః శృణ్వఞ్శ్రోత్రం మన్వానో మనస్తాన్యస్యైతాని కర్మనామాన్యేవ । స యోఽత ఎకైకముపాస్తే న స వేదాకృత్స్నో హ్యేషోఽత ఎకైకేన భవత్యాత్మేత్యేవోపాసీతాత్ర హ్యేతే సర్వ ఎకం భవన్తి । తదేతత్పదనీయమస్య సర్వస్య యదయమాత్మానేన హ్యేతత్సర్వం వేద । యథా హ వై పదేనానువిన్దేదేవం కీర్తిం శ్లోకం విన్దతే య ఎవం వేద ॥ ౭ ॥

తదేతత్ప్రేయః పుత్రాత్ప్రేయో విత్తాత్ప్రేయోఽన్యస్మాత్సర్వస్మాదన్తరతరం యదయమాత్మా । స యోఽన్యమాత్మానః ప్రియం బ్రువాణం బ్రూయాత్ప్రియం రోత్స్యతీతీశ్వరో హ తథైవ స్యాదాత్మానమేవ ప్రియముపాసీత స య ఆత్మానమేవ ప్రియముపాస్తే న హాస్య ప్రియం ప్రమాయుకం భవతి ॥ ౮ ॥

తదాహుర్యద్బ్రహ్మవిద్యయా సర్వం భవిష్యన్తో మనుష్యా మన్యన్తే । కిము తద్బ్రహ్మావేద్యస్మాత్తత్సర్వమభవదితి ॥ ౯ ॥

బ్రహ్మ వా ఇదమగ్ర ఆసీత్తదాత్మానమేవావేత్ । అహం బ్రహ్మాస్మీతి । తస్మాత్తత్సర్వమభవత్తద్యో యో దేవానాం ప్రత్యబుధ్యత స ఎవ తదభవత్తథర్షీణాం తథా మనుష్యాణాం తద్ధైతత్పశ్యనృషిర్వామదేవః ప్రతిపేదేఽహం మనురభవం సూర్యశ్చేతి । తదిదమప్యేతర్హి య ఎవం వేదాహం బ్రహ్మాస్మీతి స ఇదం సర్వం భవతి తస్య హ న దేవాశ్చనాభూత్యా ఈశతే । ఆత్మా హ్యేషాం స భవతి అథ యోఽన్యాం దేవతాముపాస్తేఽన్యోఽసావన్యోఽహమస్మీతి న స వేద యథా పశురేవం స దేవానామ్ । యథా హ వై బహవః పశవో మనుష్యం భుఞ్జ్యురేవమేకైకః పురుషో దేవాన్భునక్త్యేకస్మిన్నేవ పశావాదీయమానేఽప్రియం భవతి కిము బహుషు తస్మాదేషాం తన్న ప్రియం యదేతన్మనుష్యా విద్యుః ॥ ౧౦ ॥

బ్రహ్మ వా ఇదమగ్ర ఆసీదేకమేవ తదేకం సన్న వ్యభవత్ । తచ్ఛ్రేయోరూపమత్యసృజత క్షత్రం యాన్యేతాని దేవత్రా క్షత్రాణీన్ద్రో వరుణః సోమో రుద్రః పర్జన్యో యమో మృత్యురీశాన ఇతి । తస్మాత్క్షత్రాత్పరం నాస్తి తస్మాద్బ్రహ్మణః క్షత్రియమధస్తాదుపాస్తే రాజసూయే క్షత్ర ఎవ తద్యశో దధాతి సైషా క్షత్రస్య యోనిర్యద్బ్రహ్మ । తస్మాద్యద్యపి రాజా పరమతాం గచ్ఛతి బ్రహ్మైవాన్తత ఉపనిశ్రయతి స్వాం యోనిం య ఉ ఎనం హినస్తి స్వాం స యోనిమృచ్ఛతి స పాపీయాన్భవతి యథా శ్రేయాం సం హింసిత్వా ॥ ౧౧ ॥

స నైవ వ్యభవత్స విశమసృజత యాన్యేతాని దేవజాతాని గణశ ఆఖ్యాయన్తే వసవో రుద్రా ఆదిత్యా విశ్వేదేవా మరుత ఇతి ॥ ౧౨ ॥

స నైవ వ్యభవత్స శౌద్రం వర్ణమమృజత పూషణమియం వై పూషేయం హీదం సర్వం పుష్యతి యదిదం కిఞ్చ ॥ ౧౩ ॥

స నైవ వ్యభవత్తచ్ఛ్రేయోరూపమత్యసృజత ధర్మం తదేతత్క్షత్రస్య క్షత్త్రం యద్ధర్మస్తస్మాద్ధర్మాత్పరం నాస్త్యథో అబలీయాన్బలీయాం సమాశంసతే ధర్మేణ యథా రాజ్ఞైవం యో వై స ధర్మః సత్యం వై తత్తస్మాత్సత్యం వదన్తమాహుర్ధర్మం వదతీతి ధర్మం వా వదన్తం సత్యం వదతీత్యేతద్ధ్యేవైతదుభయం భవతి ॥ ౧౪ ॥

తదేతద్బ్రహ్మ క్షత్రం విట్శూద్రస్తదగ్నినైవ దేవేషు బ్రహ్మాభవద్బ్రాహ్మణో మనుష్యేషు క్షత్రియేణ క్షత్రియో వైశ్యేన వైశ్యః శూద్రేణ శూద్రస్తస్మాదగ్నావేవ దేవేషు లోకమిచ్ఛన్తే బ్రాహ్మణే మనుష్యేష్వేతాభ్యాం హి రూపాభ్యాం బ్రహ్మాభవత్ । అథ యో హ వా అస్మాల్లోకాత్స్వం లోకమదృష్ట్వా ప్రైతి స ఎనమవిదితో న భునక్తి యథా వేదో వాననూక్తోఽన్యద్వా కర్మాకృతం యదిహ వా అప్యనేవంవిన్మహత్పుణ్యం కర్మ కరోతి తద్ధాస్యాన్తతః క్షీయత ఎవాత్మానమేవ లోకముపాసీత స య ఆత్మానమేవ లోకముపాస్తే న హాస్య కర్మ క్షీయతే । అస్మాద్ధ్యేవాత్మనో యద్యత్కామయతే తత్తత్సృజతే ॥ ౧౫ ॥

అథో అయం వా ఆత్మా సర్వేషాం భూతానాం లోకః స యజ్జుహోతి యద్యజతే తేన దేవానాం లోకోఽథ యదనుబ్రూతే తేన ఋషీణామథ యత్పితృభ్యో నిపృణాతి యత్ప్రజామిచ్ఛతే తేన పితృణామథ యన్మనుష్యాన్వాసయతే యదేభ్యోఽశనం దదాతి తేన మనుష్యాణామథ యత్పశుభ్యస్తృణోదకం విన్దతి తేన పశూనాం యదస్య గృహేషు శ్వాపదా వయాంస్యా పిపీలికాభ్య ఉపజీవన్తి తేన తేషాం లోకో యథా హ వై స్వాయ లోకాయారిష్టిమిచ్ఛేదేవం హైవంవిదే సర్వాణి భూతాన్యరిష్టిమిచ్ఛన్తి తద్వా ఎతద్విదితం మీమాంసితమ్ ॥ ౧౬ ॥

ఆత్మైవేదమగ్ర ఆసీదేక ఎవ సోఽకామయత జాయా మే స్యాదథ ప్రజాయేయాథ విత్తం మే స్యాదథ కర్మ కుర్వీయేత్యేతావాన్వై కామో నేచ్ఛంశ్చనాతో భూయో విన్దేత్తస్మాదప్యేతర్హ్యేకాకీ కామయతే జాయా మే స్యాదథ ప్రజాయేయాథ విత్తం మే స్యాదథ కర్మ కుర్వీయేతి స యావదప్యేతేషామేకైకం న ప్రాప్నోత్యకృత్స్న ఎవ తావన్మన్యతే తస్యో కృత్స్నతా మన ఎవాస్యాత్మా వాగ్జాయా ప్రాణః ప్రజా చక్షుర్మానుషం విత్తం చక్షుషా హి తద్విన్దతే శ్రోత్రం దేవం శ్రోత్రేణ హి తచ్ఛృణోత్యాత్మైవాస్య కర్మాత్మనా హి కర్మ కరోతి స ఎష పాఙ్క్తో యజ్ఞః పాఙ్క్తః పశుః పాఙ్క్తః పురుషః పాఙ్క్తమిదం సర్వం యదిదం కిఞ్చ తదిదం సర్వమాప్నోతి య ఎవం వేద ॥ ౧౭ ॥

యత్సప్తాన్నాని మేధయా తపసాజనయత్పితా । ఎకమస్య సాధారణం ద్వే దేవానభాజయత్ । త్రీణ్యాత్మనేఽకురుత పశుభ్య ఎకం ప్రాయచ్ఛత్ । తస్మిన్సర్వం ప్రతిష్ఠితం యచ్చ ప్రాణితి యచ్చ న । కస్మాత్తాని న క్షీయన్తేఽద్యమానాని సర్వదా । యో వైతామక్షితిం వేద సోఽన్నమత్తి ప్రతీకేన । స దేవానపిగచ్ఛతి స ఊర్జముపజీవతీతి శ్లోకాః ॥ ౧ ॥

యత్సప్తాన్నాని మేధయా తపసాజనయత్పితేతి మేధయా హి తపసాజనయత్పితా । ఎకమస్య సాధారణమితీదమేవాస్య తత్సాధారణమన్నం యదిదమద్యతే । స య ఎతదుపాస్తే న స పాప్మనో వ్యావర్తతే మిశ్రం హ్యేతత్ । ద్వే దేవానభాజయదితి హుతం చ ప్రహుతం చ తస్మాద్దేవేభ్యో జుహ్వతి చ ప్ర చ జుహ్వత్యథో ఆహుర్దర్శపూర్ణమాసావితి తస్మాన్నేష్టియాజుకః స్యాత్ । పశుభ్య ఎకం ప్రాయచ్ఛదితి తత్పయః । పయో హ్యేవాగ్రే మనుష్యాశ్చ పశవశ్చోపజీవన్తి తస్మాత్కుమారం జాతం ఘృతం వై వాగ్రే ప్రతిలేహయన్తి స్తనం వానుధాపయన్త్యథ వత్సం జాతమాహురతృణాద ఇతి । తస్మిన్సర్వం ప్రతిష్ఠితం యచ్చ ప్రాణితి యచ్చ నేతి పయసి హీదం సర్వం ప్రతిష్ఠితం యచ్చ ప్రాణితి యచ్చ న । తద్యదిదమాహుః సంవత్సరం పయసా జుహ్వదప పునర్మృత్యుం జయతీతి న తథా విద్యాద్యదహరేవ జుహోతి తదహః పునర్మృత్యుమపజయత్యేవం విద్వాన్సర్వం హి దేవేభ్యోఽన్నాద్యం ప్రయచ్ఛతి । కస్మాత్తాని న క్షీయన్తేఽద్యమానాని సర్వదేతి పురుషో వా అక్షితిః స హీదమన్నం పునః పునర్జనయతే । యో వైతామక్షితిం వేదేతి పురుషో వా అక్షితిః స హీదమన్నం ధియా ధియా జనయతే కర్మభిర్యద్ధైతన్న కుర్యాత్క్షీయేత హ సోఽన్నమత్తి ప్రతీకేనేతి ముఖం ప్రతీకం ముఖేనేత్యేతత్ । స దేవానపిగచ్ఛతి స ఊర్జముపజీవతీతి ప్రశంసా ॥ ౨ ॥

త్రీణ్యాత్మనేఽకురుతేతి మనో వాచం ప్రాణం తాన్యాత్మనేఽకురుతాన్యత్రమనా అభూవం నాదర్శమన్యత్రమనా అభూవం నాశ్రౌషమితి మనసా హ్యేవ పశ్యతి మనసా శృణోతి । కామః సఙ్కల్పో విచికిత్సా శ్రద్ధాశ్రద్ధా ధృతిరధృతిర్హ్రీర్ధీర్భీరిత్యేతత్సర్వం మన ఎవ తస్మాదపి పృష్ఠత ఉపస్పృష్టో మనసా విజానాతి యః కశ్చ శబ్దో వాగేవ సా । ఎషా హ్యన్తమాయత్తైషా హి న ప్రాణోఽపానో వ్యాన ఉదానః సమానోఽన ఇత్యేతత్సర్వం ప్రాణ ఎవైతన్మయో వా అయమాత్మా వాఙ్మయో మనోమయః ప్రాణమయః ॥ ౩ ॥

త్రయో లోకా ఎత ఎవ వాగేవాయం లోకో మనోఽన్తరిక్షలోకః ప్రాణోఽసౌ లోకః ॥ ౪ ॥

పితా మాతా ప్రజైత ఎవ మన ఎవ పితా వాఙ్మాతా ప్రాణః ప్రజా ॥ ౭ ॥

విజ్ఞాతం విజిజ్ఞాస్యమవిజ్ఞాతమేత ఎవ యత్కిఞ్చ విజ్ఞాతం వాచస్తద్రూపం వాగ్ఘి విజ్ఞాతా వాగేనం తద్భూత్వావతి ॥ ౮ ॥

యత్కిఞ్చ విజిజ్ఞాస్యం మనసస్తద్రూపం మనో హి విజిజ్ఞాస్యం మన ఎవం తద్భూత్వావతి ॥ ౯ ॥

యత్కిఞ్చావిజ్ఞాతం ప్రాణస్య తద్రూపం ప్రాణో హ్యవిజ్ఞాతః ప్రాణ ఎనం తద్భూత్వావతి ॥ ౧౦ ॥

తస్యై వాచః పృథివీ శరీరం జ్యోతీరూపమయమగ్నిస్తద్యావత్యేవ వాక్తావతీ పృథివీ తావానయమగ్నిః ॥ ౧౧ ॥

అథైతస్య మనసో ద్యౌః శరీరం జ్యోతీరూపమసావాదిత్యస్తద్యావదేవ మనస్తావతీ ద్యౌస్తావానసావాదిత్యస్తౌ మిథునం సమైతాం తతః ప్రాణోఽజాయత స ఇన్ద్రః స ఎషోఽసపత్నో ద్వితీయో వై సపత్నో నాస్య సపత్నో భవతి య ఎవం వేద ॥ ౧౨ ॥

అథైతస్య ప్రాణస్యాపః శరీరం జ్యోతీరూపమసౌ చన్ద్రస్తద్యావానేవ ప్రాణస్తావత్య ఆపస్తావానసౌ చన్ద్రస్త ఎతే సర్వ ఎవ సమాః సర్వేఽనన్తాః స యో హైతానన్తవత ఉపాస్తేఽన్తవన్తం స లోకం జయత్యథ యో హైతాననన్తానుపాస్తేఽనన్తం స లోకం జయతి ॥ ౧౩ ॥

స ఎష సంవత్సరః ప్రజాపతిః షోడశకలస్తస్య రాత్రయ ఎవ పఞ్చదశ కలా ధ్రువైవాస్య షోడశీ కలా స రాత్రిభిరేవా చ పూర్యతేఽప చ క్షీయతే సోఽమావాస్యాం రాత్రిమేతయా షోడశ్యా కలయా సర్వమిదం ప్రాణభృదనుప్రవిశ్య తతః ప్రాతర్జాయతే తస్మాదేతాం రాత్రిం ప్రాణభృతః ప్రాణం న విచ్ఛిన్ద్యాదపి కృకలాసస్యైతస్యా ఎవ దేవతాయా అపచిత్యై ॥ ౧౪ ॥

యో వై స సంవత్సరః ప్రజాపతిః షోడశకలోఽయమేవ స యోఽయమేవంవిత్పురుషస్తస్య విత్తమేవ పఞ్చదశ కలా ఆత్మైవాస్య షోడశీ కలా స విత్తేనైవా చ పూర్యతేఽప చ క్షీయతే తదేతన్నభ్యం యదయమాత్మా ప్రధిర్విత్తం తస్మాద్యద్యపి సర్వజ్యానిం జీయత ఆత్మనా చేజ్జీవతి ప్రధినాగాదిత్యేవాహుః ॥ ౧౫ ॥

అథ త్రయో వావ లోకా మనుష్యలోకః పితృలోకో దేవలోక ఇతి సోఽయం మనుష్యలోకః పుత్రేణైవ జయ్యో నాన్యేన కర్మణా కర్మణా పితృలోకో విద్యయా దేవలోకో దేవలోకో వై లోకానాం శ్రేష్ఠస్తస్మాద్విద్యాం ప్రశంసన్తి ॥ ౧౬ ॥

అథాతః సమ్ప్రత్తిర్యదా ప్రైష్యన్మన్యతేఽథ పుత్రమాహ త్వం బ్రహ్మ త్వం యజ్ఞస్త్వం లోక ఇతి స పుత్రః ప్రత్యాహాహం బ్రహ్మాహం యజ్ఞోఽహం లోక ఇతి యద్వై కిఞ్చానూక్తం తస్య సర్వస్య బ్రహ్మేత్యేకతా । యే వై కే చ యజ్ఞాస్తేషాం సర్వేషాం యజ్ఞ ఇత్యేకతా యే వై కే చ లోకాస్తేషాం సర్వేషాం లోక ఇత్యేకతైతావద్వా ఇదం సర్వమేతన్మా సర్వం సన్నయమితోఽభునజదితి తస్మాత్పుత్రమనుశిష్టం లోక్యమాహుస్తస్మాదేనమనుశాసతి స యదైవంవిదస్మాల్లోకాత్ప్రైత్యథైభిరేవ ప్రాణైః సహ పుత్రమావిశతి । స యద్యనేన కిఞ్చిదక్ష్ణయాకృతం భవతి తస్మాదేనం సర్వస్మాత్పుత్రో ముఞ్చతి తస్మాత్పుత్రో నామ స పుత్రేణైవాస్మింల్లోకే ప్రతితిష్ఠత్యథైనమేతే దైవాః ప్రాణా అమృతా ఆవిశన్తి ॥ ౧౭ ॥

పృథివ్యై చైనమగ్నేశ్చ దైవీ వాగావిశతి సా వై దైవీ వాగ్యయా యద్యదేవ వదతి తత్తద్భవతి ॥ ౧౮ ॥

దివశ్చైనమాదిత్యాచ్చ దైవం మన ఆవిశతి తద్వై దైవం మనో యేనానన్ద్యేవ భవత్యథో న శోచతి ॥ ౧౯ ॥

అద్భ్యశ్చైనం చన్ద్రమసశ్చ దైవః ప్రాణ ఆవిశతి స వై దైవః ప్రాణో యః సఞ్చరంశ్చాసఞ్చరంశ్చ న వ్యథతేఽథో న రిష్యతి స ఎవంవిత్సర్వేషాం భూతానామాత్మా భవతి యథైషా దేవతైవం స యథైతాం దేవతాం సర్వాణి భూతాన్యవన్త్యైవం హైవంవిదం సర్వాణి భూతాన్యవన్తి । యదు కిఞ్చేమాః ప్రజాః శోచన్త్యమైవాసాం తద్భవతి పుణ్యమేవాముం గచ్ఛతి న హ వై దేవాన్పాపం గచ్ఛతి ॥ ౨౦ ॥

అథాతో వ్రతమీమాంసా ప్రజాపతిర్హ కర్మాణి ససృజే తాని సృష్టాన్యన్యోన్యేనాస్పర్ధన్త వదిష్యామ్యేవాహమితి వాగ్దధ్రే ద్రక్ష్యామ్యహమితి చక్షుః శ్రోష్యామ్యహమితి శ్రోత్రమేవమన్యాని కర్మాణి యథాకర్మ తాని మృత్యుః శ్రమో భూత్వోపయేమే తాన్యాప్నోత్తాన్యాప్త్వా మృత్యురవారున్ధ తస్మాచ్ఛ్రామ్యత్యేవ వాక్శ్రామ్యతి చక్షుః శ్రామ్యతి శ్రోత్రమథేమమేవ నాప్నోద్యోఽయం మధ్యమః ప్రాణస్తాని జ్ఞాతుం దధ్రిరే । అయం వై నః శ్రేష్ఠో యః సఞ్చరంశ్చాసఞ్చరంశ్చ న వ్యథతేఽథో న రిష్యతి హన్తాస్యైవ సర్వే రూపమసామేతి త ఎతస్యైవ సర్వే రూపమభవంస్తస్మాదేత ఎతేనాఖ్యాయన్తే ప్రాణా ఇతి తేన హ వావ తత్కులమాచక్షతే యస్మిన్కులే భవతి య ఎవం వేద య ఉ హైవంవిదా స్పర్ధతేఽనుశుష్యత్యనుశుష్య హైవాన్తతో మ్రియత ఇత్యధ్యాత్మమ్ ॥ ౨౧ ॥

అథాధిదైవతం జ్వలిష్యామ్యేవాహమిత్యగ్నిర్దధ్రే తప్స్యామ్యహమిత్యాదిత్యో భాస్యామ్యహమితి చన్ద్రమా ఎవమన్యా దేవతా యథాదైవతం స యథైషాం ప్రాణానాం మధ్యమః ప్రాణ ఎవమేతాసాం దేవతానాం వాయుర్మ్లోచన్తి హ్యన్యా దేవతా న వాయుః సైషానస్తమితా దేవతా యద్వాయుః ॥ ౨౨ ॥

అథైష శ్లోకో భవతి యతశ్చోదేతి సూర్యోఽస్తం యత్ర చ గచ్ఛతీతి ప్రాణాద్వా ఎష ఉదేతి ప్రాణేఽస్తమేతి తం దేవాశ్చక్రిరే ధర్మం స ఎవాద్య స ఉ శ్వ ఇతి యద్వా ఎతేఽముర్హ్యధ్రియన్త తదేవాప్యద్య కుర్వన్తి । తస్మాదేకమేవ వ్రతం చరేత్ప్రాణ్యాచ్చైవాపాన్యాచ్చ నేన్మా పాప్మా మృత్యురాప్నువదితి యద్యు చరేత్సమాపిపయిషేత్తేనో ఎతస్యై దేవతాయై సాయుజ్యం సలోకతాం జయతి ॥ ౨౩ ॥

త్రయం వా ఇదం నామ రూపం కర్మ తేషాం నామ్నాం వాగిత్యేతదేషాముక్థమతో హి సర్వాణి నామాన్యుత్తిష్ఠన్తి । ఎతదేషాం సామైతద్ధి సర్వైర్నామభిః సమమేతదేషాం బ్రహ్మైతద్ధి సర్వాణి నామాని బిభర్తి ॥ ౧ ॥

అథ రూపాణాం చక్షురిత్యేతదేషాముక్థమతో హి సర్వాణి రూపాణ్యుత్తిష్ఠన్త్యేతదేషాం సామైతద్ధి సర్వై రూపైః సమమేతదేషాం బ్రహ్మైతద్ధి సర్వాణి రూపాణి బిభర్తి ॥ ౨ ॥

అథ కర్మణామాత్మేత్యేతదేషాముక్థమతో హి సర్వాణి కర్మాణ్యుత్తిష్ఠన్త్యేతదేషాం సా మైతద్ధి సర్వైః కర్మభిః సమమేతదేషాం బ్రహ్మైతద్ధి సర్వాణి కర్మాణి బిభర్తి తదేతత్త్రయం సదేకమయమాత్మాత్మో ఎకః సన్నేతత్త్రయం తదేతదమృతం సత్త్యేన చ్ఛన్నం ప్రాణో వా అమృతం నామరూపే సత్త్యం తాభ్యామయం ప్రాణశ్ఛన్నః ॥ ౩ ॥