ईशावास्योपनिषद्भाष्यम्
‘ஈஶா வாஸ்யம்’ இத்யாத³யோ மந்த்ரா: கர்மஸ்வவிநியுக்தா:, தேஷாமகர்மஶேஷஸ்யாத்மநோ யாதா²த்ம்யப்ரகாஶகத்வாத் । யாதா²த்ம்யம் சாத்மந: ஶுத்³த⁴த்வாபாபவித்³த⁴த்வைகத்வநித்யத்வாஶரீரத்வஸர்வக³தத்வாதி³ வக்ஷ்யமாணம் । தச்ச கர்மணா விருத்⁴யத இதி யுக்த ஏவைஷாம் கர்மஸ்வவிநியோக³: । ந ஹ்யேவம்லக்ஷணமாத்மநோ யாதா²த்ம்யம் உத்பாத்³யம் விகார்யம் ஆப்யம் ஸம்ஸ்கார்யம் வா கர்த்ருபோ⁴க்த்ருரூபம் வா, யேந கர்மஶேஷதா ஸ்யாத் ; ஸர்வாஸாமுபநிஷதா³மாத்மயாதா²த்ம்யநிரூபணேநைவோபக்ஷயாத் , கீ³தாநாம் மோக்ஷத⁴ர்மாணாம் சைவம்பரத்வாத் । தஸ்மாதா³த்மநோ(அ)நேகத்வகர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாதி³ ச அஶுத்³த⁴த்வபாபவித்³த⁴த்வாதி³ சோபாதா³ய லோகபு³த்³தி⁴ஸித்³த⁴ம் கர்மாணி விஹிதாநி । யோ ஹி கர்மப²லேநார்தீ² த்³ருஷ்டேந ப்³ரஹ்மவர்சஸாதி³நா அத்³ருஷ்டேந ஸ்வர்கா³தி³நா ச த்³விஜாதிரஹம் ந காணத்வகுணித்வாத்³யநதி⁴காரப்ரயோஜகத⁴ர்மவாநித்யாத்மாநம் மந்யதே ஸோ(அ)தி⁴க்ரியதே கர்மஸ்விதி ஹ்யதி⁴காரவிதோ³ வத³ந்தி । தஸ்மாதே³தே மந்த்ரா ஆத்மநோ யாதா²த்ம்யப்ரகாஶநேந ஆத்மவிஷயம் ஸ்வாபா⁴விககர்மவிஜ்ஞாநம் நிவர்தயந்த: ஶோகமோஹாதி³ஸம்ஸாரத⁴ர்மவிச்சி²த்திஸாத⁴நமாத்மைகத்வாதி³விஜ்ஞாநமுத்பாத³யந்தீதி । ஏவமுக்தாதி⁴கார்யபி⁴தே⁴யஸம்ப³ந்த⁴ப்ரயோஜநாந்மந்த்ராந்ஸங்க்ஷேபதோ வ்யாக்²யாஸ்யாம: —
ஈஶா வாஸ்யமித³ம் ஸர்வம் யத்கிம் ச ஜக³த்யாம் ஜக³த் ।
தேந த்யக்தேந பு⁴ஞ்ஜீதா² மா க்³ருத⁴: கஸ்ய ஸ்வித்³த⁴நம் ॥ 1 ॥
ஈஶா ஈஷ்டே இதி ஈட் , தேந ஈஶா । ஈஶிதா பரமேஶ்வர: பரமாத்மா ஸர்வஸ்ய । ஸ ஹி ஸர்வமீஷ்டே ஸர்வஜந்தூநாமாத்மா ஸந் ப்ரத்யகா³த்மதயா । தேந ஸ்வேந ரூபேணாத்மநா ஈஶா வாஸ்யம் ஆச்சா²த³நீயம் । கிம் ? இத³ம் ஸர்வம் யத்கிம் ச யத்கிஞ்சித் ஜக³த்யாம் ப்ருதி²வ்யாம் ஜக³த் தத்ஸர்வம் । ஸ்வேநாத்மநா ஈஶேந ப்ரத்யகா³த்மதயா அஹமேவேத³ம் ஸர்வமிதி பரமார்த²ஸத்யரூபேணாந்ருதமித³ம் ஸர்வம் சராசரமாச்சா²த³நீயம் பரமாத்மநா । யதா² சந்த³நாக³ர்வாதே³ருத³காதி³ஸம்ப³ந்த⁴ஜக்லேதா³தி³ஜமௌபாதி⁴கம் தௌ³ர்க³ந்த்⁴யம் தத்ஸ்வரூபநிக⁴ர்ஷணேநாச்சா²த்³யதே ஸ்வேந பாரமார்தி²கேந க³ந்தே⁴ந, தத்³வதே³வ ஹி ஸ்வாத்மந்யத்⁴யஸ்தம் ஸ்வாபா⁴விகம் கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாதி³லக்ஷணம் ஜக³த்³த்³வைதரூபம் ப்ருதி²வ்யாம் , ஜக³த்யாமித்யுபலக்ஷணார்த²த்வாத்ஸர்வமேவ நாமரூபகர்மாக்²யம் விகாரஜாதம் பரமார்த²ஸத்யாத்மபா⁴வநயா த்யக்தம் ஸ்யாத் । ஏவமீஶ்வராத்மபா⁴வநயா யுக்தஸ்ய புத்ராத்³யேஷணாத்ரயஸம்ந்யாஸே ஏவாதி⁴கார:, ந கர்மஸு । தேந த்யக்தேந த்யாகே³நேத்யர்த²: । ந ஹி த்யக்தோ ம்ருத: புத்ரோ ப்⁴ருத்யோ வா ஆத்மஸம்ப³ந்தி⁴தாபா⁴வாதா³த்மாநம் பாலயதி । அதஸ்த்யாகே³நேத்யயமேவார்த²: । பு⁴ஞ்ஜீதா²: பாலயேதா²: । ஏவம் த்யக்தைஷணஸ்த்வம் மா க்³ருத⁴: க்³ருதி⁴ம் ஆகாங்க்ஷாம் மா கார்ஷீ: த⁴நவிஷயாம் । கஸ்ய ஸ்வித் கஸ்யசித் பரஸ்ய ஸ்வஸ்ய வா த⁴நம் மா காங்க்ஷீரித்யர்த²: । ஸ்விதி³த்யநர்த²கோ நிபாத: । அத²வா, மா க்³ருத⁴: । கஸ்மாத் ? கஸ்ய ஸ்வித்³த⁴நம் இத்யாக்ஷேபார்த²: । ந கஸ்யசித்³த⁴நமஸ்தி, யத்³க்³ருத்⁴யேத । ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வமிதீஶ்வரபா⁴வநயா ஸர்வம் த்யக்தம் । அத ஆத்மந ஏவேத³ம் ஸர்வம் , ஆத்மைவ ச ஸர்வம் । அதோ மித்²யாவிஷயாம் க்³ருதி⁴ம் மா கார்ஷீரித்யர்த²: ॥
ஏவமாத்மவித³: புத்ராத்³யேஷணாத்ரயஸம்ந்யாஸேநாத்மஜ்ஞாநநிஷ்ட²தயா ஆத்மா ரக்ஷிதவ்ய இத்யேஷ வேதா³ர்த²: । அதே²தரஸ்ய அநாத்மஜ்ஞதயாத்மக்³ரஹணாஶக்தஸ்ய இத³முபதி³ஶதி மந்த்ர: —
குர்வந்நேவேஹ கர்மாணி ஜிஜீவிஷேச்ச²தம் ஸமா: ।
ஏவம் த்வயி நாந்யதே²தோ(அ)ஸ்தி ந கர்ம லிப்யதே நரே ॥ 2 ॥
குர்வந்நேவ நிர்வர்தயந்நேவ இஹ கர்மாணி அக்³நிஹோத்ராதீ³நி ஜிஜீவிஷேத் ஜீவிதுமிச்சே²த் ஶதம் ஶதஸங்க்²யாகா: ஸமா: ஸம்வத்ஸராந் । தாவத்³தி⁴ புருஷஸ்ய பரமாயுர்நிரூபிதம் । ததா² ச ப்ராப்தாநுவாதே³ந யஜ்ஜிஜீவிஷேச்ச²தம் வர்ஷாணி தத்குர்வந்நேவ கர்மாணீத்யேதத்³விதீ⁴யதே । ஏவம் ஏவம்ப்ரகாரே த்வயி ஜிஜீவிஷதி நரே நரமாத்ராபி⁴மாநிநி இத: ஏதஸ்மாத³க்³நிஹோத்ராதீ³நி கர்மாணி குர்வதோ வர்தமாநாத்ப்ரகாராத் அந்யதா² ப்ரகாராந்தரம் நாஸ்தி, யேந ப்ரகாரேணாஶுப⁴ம் கர்ம ந லிப்யதே ; கர்மணா ந லிப்யஸ இத்யர்த²: । அத: ஶாஸ்த்ரவிஹிதாநி கர்மாண்யக்³நிஹோத்ராதீ³நி குர்வந்நேவ ஜிஜீவிஷேத் ॥
கத²ம் புநரித³மவக³ம்யதே — பூர்வேண மந்த்ரேண ஸம்ந்யாஸிநோ ஜ்ஞாநநிஷ்டோ²க்தா, த்³விதீயேந தத³ஶக்தஸ்ய கர்மநிஷ்டே²தி ? உச்யதே — ஜ்ஞாநகர்மணோர்விரோத⁴ம் பர்வதவத³கம்ப்யம் யதோ²க்தம் ந ஸ்மரஸி கிம் ? இஹாப்யுக்தம் — யோ ஹி ஜிஜீவிஷேத்ஸ கர்மாணி குர்வந்நேவ இதி ; ‘ஈஶா வாஸ்யமித³ம் ஸர்வம்’, ‘தேந த்யக்தேந பு⁴ஞ்ஜீதா²: மா க்³ருத⁴: கஸ்ய ஸ்வித்³த⁴நம்’ இதி ச । ‘ந ஜீவிதே மரணே வா க்³ருதி⁴ம் குர்வீதாரண்யமியாத் இதி பத³ம் ததோ ந புநரேயாத்’ ( ? ) இதி ச ஸம்ந்யாஸஶாஸநாத் । உப⁴யோ: ப²லபே⁴த³ம் ச வக்ஷ்யதி । ‘இமௌ த்³வாவேவ பந்தா²நாவநுநிஷ்க்ராந்ததரௌ ப⁴வத: க்ரியாபத²ஶ்சைவ புரஸ்தாத்ஸம்ந்யாஸஶ்ச’ ( ? ) ; தயோ: ஸம்ந்யாஸ ஏவாதிரேசயதி — ‘ந்யாஸ ஏவாத்யரேசயத்’ (தை. நாரா. 78) இதி தைத்திரீயகே । ‘த்³வாவிமாவத² பந்தா²நௌ யத்ர வேதா³: ப்ரதிஷ்டி²தா: । ப்ரவ்ருத்திலக்ஷணோ த⁴ர்மோ நிவ்ருத்திஶ்ச விபா⁴ஷித:’ (மோ. த⁴. 241 । 6) இத்யாதி³ புத்ராய விசார்ய நிஶ்சிதமுக்தம் வ்யாஸேந வேதா³சார்யேண ப⁴க³வதா । விபா⁴க³ம் சாநயோ: ப்ரத³ர்ஶயிஷ்யாம: ॥
அதே²தா³நீமவித்³வந்நிந்தா³ர்தோ²(அ)யம் மந்த்ர ஆரப்⁴யதே —
அஸுர்யா+நாம+தே+லோகா:
அஸுர்யா நாம தே லோகா அந்தே⁴ந தமஸா வ்ருதா: ।
தாம்ஸ்தே ப்ரேத்யாபி⁴க³ச்ச²ந்தி யே கே சாத்மஹநோ ஜநா: ॥ 3 ॥
அஸுர்யா: பரமாத்மபா⁴வமத்³வயமபேக்ஷ்ய தே³வாத³யோ(அ)ப்யஸுரா: । தேஷாம் ச ஸ்வபூ⁴தா லோகா அஸுர்யா: நாம । நாமஶப்³தோ³(அ)நர்த²கோ நிபாத: । தே லோகா: கர்மப²லாநி லோக்யந்தே த்³ருஶ்யந்தே பு⁴ஜ்யந்த இதி ஜந்மாநி । அந்தே⁴ந அத³ர்ஶநாத்மகேநாஜ்ஞாநேந தமஸா ஆவ்ருதா: ஆச்சா²தி³தா: । தாந் ஸ்தா²வராந்தாந் , ப்ரேத்ய த்யக்த்வேமம் தே³ஹம் அபி⁴க³ச்ச²ந்தி யதா²கர்ம யதா²ஶ்ருதம் । யே கே ச ஆத்மஹந: ஆத்மாநம் க்⁴நந்தீத்யாத்மஹந: । கே ? தே ஜநா: யே(அ)வித்³வாம்ஸ: । கத²ம் தே ஆத்மாநம் நித்யம் ஹிம்ஸந்தி ? அவித்³யாதோ³ஷேண வித்³யமாநஸ்யாத்மநஸ்திரஸ்கரணாத் । வித்³யமாநஸ்யாத்மநோ யத்கார்யம் ப²லமஜராமரத்வாதி³ஸம்வேத³நாதி³லக்ஷணம் , தத் ஹதஸ்யேவ திரோபூ⁴தம் ப⁴வதீதி ப்ராக்ருதா அவித்³வாம்ஸோ ஜநா ஆத்மஹந இத்யுச்யந்தே । தேந ஹ்யாத்மஹநநதோ³ஷேண ஸம்ஸரந்தி தே ॥
யஸ்யாத்மநோ ஹநநாத³வித்³வாம்ஸ: ஸம்ஸரந்தி, தத்³விபர்யயேண வித்³வாம்ஸோ முச்யந்தே(அ)நாத்மஹந:, தத்கீத்³ருஶமாத்மதத்த்வமித்யுச்யதே —
அநேஜதே³கம் மநஸோ ஜவீயோ நைநத்³தே³வா ஆப்நுவந்பூர்வமர்ஷத் ।
தத்³தா⁴வதோ(அ)ந்யாநத்யேதி திஷ்ட²—த்தஸ்மிந்நபோ மாதரிஶ்வா த³தா⁴தி ॥ 4 ॥
அநேஜத் ந ஏஜத் । ‘ஏஜ்ரு கம்பநே’, கம்பநம் சலநம் ஸ்வாவஸ்தா²ப்ரச்யுதி:, தத்³வர்ஜிதம் , ஸர்வதா³ ஏகரூபமித்யர்த²: । தச்ச ஏகம் ஸர்வபூ⁴தேஷு । மநஸ: ஸங்கல்பாதி³லக்ஷணாத் ஜவீயோ ஜவவத்தரம் । கத²ம் விருத்³த⁴முச்யதே — த்⁴ருவம் நிஶ்சலமித³ம் , மநஸோ ஜவீய இதி ச ? நைஷ தோ³ஷ:, நிருபாத்⁴யுபாதி⁴மத்த்வேநோபபத்தே: । தத்ர நிருபாதி⁴கேந ஸ்வேந ரூபேணோச்யதே — அநேஜதே³கம் இதி । மநஸ: அந்த:கரணஸ்ய ஸங்கல்பவிகல்பலக்ஷணஸ்யோபாதே⁴ரநுவர்தநாத் । இஹ தே³ஹஸ்த²ஸ்ய மநஸோ ப்³ரஹ்மலோகாதி³தூ³ரஸ்த²ஸங்கல்பநம் க்ஷணமாத்ராத்³ப⁴வதீத்யதோ மநஸோ ஜவிஷ்ட²த்வம் லோகப்ரஸித்³த⁴ம் । தஸ்மிந்மநஸி ப்³ரஹ்மலோகாதீ³ந் த்³ருதம் க³ச்ச²தி ஸதி, ப்ரத²மப்ராப்த இவாத்மசைதந்யாபா⁴ஸோ க்³ருஹ்யதே । அத: மநஸோ ஜவீய: இத்யாஹ । நைநத்³தே³வா:, த்³யோதநாத்³தே³வா: சக்ஷுராதீ³நீந்த்³ரியாணி, ஏநத் ப்ரக்ருதமாத்மதத்த்வம் நாப்நுவந் ந ப்ராப்தவந்த: । தேப்⁴யோ மநோ ஜவீய: । மநோவ்யாபாரவ்யவஹிதத்வாதா³பா⁴ஸமாத்ரமப்யாத்மநோ நைவ தே³வாநாம் விஷயீப⁴வதி ; யஸ்மாஜ்ஜவநாந்மநஸோ(அ)பி பூர்வமர்ஷத் பூர்வமேவ க³தம் , வ்யோமவத்³வ்யாபித்வாத் । ஸர்வவ்யாபி ததா³த்மதத்த்வம் ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மவர்ஜிதம் ஸ்வேந நிருபாதி⁴கேந ஸ்வரூபேணாவிக்ரியமேவ ஸத் , உபாதி⁴க்ருதா: ஸர்வா: ஸம்ஸாரவிக்ரியா அநுப⁴வதீவாவிவேகிநாம் மூடா⁴நாமநேகமிவ ச ப்ரதிதே³ஹம் ப்ரத்யவபா⁴ஸத இத்யேததா³ஹ — தத் தா⁴வத: த்³ருதம் க³ச்ச²த: அந்யாந் ஆத்மவிலக்ஷணாந்மநோவாகி³ந்த்³ரியப்ரப்⁴ருதீந் அத்யேதி அதீத்ய க³ச்ச²தீவ । இவார்த²ம் ஸ்வயமேவ த³ர்ஶயதி — திஷ்ட²தி³தி, ஸ்வயமவிக்ரியமேவ ஸதி³த்யர்த²: । தஸ்மிந் ஆத்மதத்த்வே ஸதி நித்யசைதந்யஸ்வபா⁴வே, மாதரிஶ்வா மாதரி அந்தரிக்ஷே ஶ்வயதி க³ச்ச²தீதி மாதரிஶ்வா வாயு: ஸர்வப்ராணப்⁴ருத்க்ரியாத்மக:, யதா³ஶ்ரயாணி கார்யகரணஜாதாநி யஸ்மிந்நோதாநி ப்ரோதாநி ச, யத்ஸூத்ரஸம்ஜ்ஞகம் ஸர்வஸ்ய ஜக³தோ விதா⁴ரயித்ரு, ஸ மாதரிஶ்வா, அப: கர்மாணி ப்ராணிநாம் சேஷ்டாலக்ஷணாநி அக்³ந்யாதி³த்யபர்ஜந்யாதீ³நாம் ஜ்வலநத³ஹநப்ரகாஶாபி⁴வர்ஷணாதி³லக்ஷணாநி, த³தா⁴தி விப⁴ஜதீத்யர்த²:, தா⁴ரயதீதி வா ; ‘பீ⁴ஷாஸ்மாத்³வாத: பவதே’ இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । ஸர்வா ஹி கார்யகரணவிக்ரியா நித்யசைதந்யாத்மஸ்வரூபே ஸர்வாஸ்பத³பூ⁴தே ஸத்யேவ ப⁴வந்தீத்யர்த²: ॥
ந மந்த்ராணாம் ஜாமிதாஸ்தீதி பூர்வமந்த்ரோக்தமப்யர்த²ம் புநராஹ —
ததே³ஜதி தந்நைஜதி தத்³தூ³ரே தத்³வந்திகே ।
தத³ந்தரஸ்ய ஸர்வஸ்ய தது³ ஸர்வஸ்யாஸ்ய பா³ஹ்யத: ॥ 5 ॥
தத் ஆத்மதத்த்வம் யத்ப்ரக்ருதம் ஏஜதி சலதி ததே³வ ச நைஜதி ஸ்வதோ நைவ சலதி, ஸ்வத: அசலமேவ ஸத் சலதீவேத்யர்த²: । கிஞ்ச, தத்³தூ³ரே வர்ஷகோடிஶதைரப்யவிது³ஷாமப்ராப்யத்வாத்³தூ³ர இவ । தது³ அந்திகே ஸமீபே அத்யந்தமேவ விது³ஷாம் , ஆத்மத்வாத் ந கேவலம் தூ³ரே, அந்திகே ச । தத் அந்த: அப்⁴யந்தரே அஸ்ய ஸர்வஸ்ய, ‘ய ஆத்மா ஸர்வாந்தர:’ இதி ஶ்ருதே:, அஸ்ய ஸர்வஸ்ய ஜக³தோ நாமரூபக்ரியாத்மகஸ்ய । தத் உ ஸர்வஸ்ய அஸ்ய பா³ஹ்யத: ; வ்யாபித்வாதா³காஶவந்நிரதிஶயஸூக்ஷ்மத்வாத³ந்த: ; ‘ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந ஏவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 13) இதி ஶாஸநாந்நிரந்தரம் ச ॥
யஸ்து ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ஆத்மந்யேவாநுபஶ்யதி ।
ஸர்வபூ⁴தேஷு சாத்மாநம் ததோ ந விஜுகு³ப்ஸதே ॥ 6 ॥
யஸ்து பரிவ்ராட் முமுக்ஷு: ஸர்வாணி பூ⁴தாநி அவ்யக்தாதீ³நி ஸ்தா²வராந்தாநி ஆத்மந்யேவ அநுபஶ்யதி, ஆத்மவ்யதிரிக்தாநி ந பஶ்யதீத்யர்த²: । ஸர்வபூ⁴தேஷு தேஷ்வேவ ச ஆத்மாநம் தேஷாமபி பூ⁴தாநாம் ஸ்வமாத்மாநமாத்மத்வேந — யதா²ஸ்ய தே³ஹஸ்ய கார்யகரணஸங்கா⁴தஸ்யாத்மா அஹம் ஸர்வப்ரத்யயஸாக்ஷிபூ⁴தஶ்சேதயிதா கேவலோ நிர்கு³ணோ(அ)நேநைவ ஸ்வரூபேணாவ்யக்தாதீ³நாம் ஸ்தா²வராந்தாநாமஹமேவாத்மேதி ஸர்வபூ⁴தேஷு சாத்மாநம் நிர்விஶேஷம் யஸ்த்வநுபஶ்யதி, ஸ: தத: தஸ்மாதே³வ த³ர்ஶநாத் ந விஜுகு³ப்ஸதே விஜுகு³ப்ஸாம் க்⁴ருணாம் ந கரோதி । ப்ராப்தஸ்யைவாநுவாதோ³(அ)யம் । ஸர்வா ஹி க்⁴ருணா ஆத்மநோ(அ)ந்யத்³து³ஷ்டம் பஶ்யதோ ப⁴வதி ; ஆத்மாநமேவாத்யந்தவிஶுத்³த⁴ம் நிரந்தரம் பஶ்யதோ ந க்⁴ருணாநிமித்தமர்தா²ந்தரமஸ்தீதி ப்ராப்தமேவ — ததோ ந விஜுகு³ப்ஸத இதி ॥
இமமேவார்த²மந்யோ(அ)பி மந்த்ர ஆஹ —
யஸ்மிந்ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ஆத்மைவாபூ⁴த்³விஜாநத: ।
தத்ர கோ மோஹ: க: ஶோக ஏகத்வமநுபஶ்யத: ॥ 7 ॥
யஸ்மிந்ஸர்வாணி பூ⁴தாநி யஸ்மிந் காலே யதோ²க்தாத்மநி வா, தாந்யேவ பூ⁴தாநி ஸர்வாணி பரமார்தா²த்மத³ர்ஶநாத் ஆத்மைவாபூ⁴த் ஆத்மைவ ஸம்வ்ருத்த: பரமார்த²வஸ்து விஜாநத:, தத்ர தஸ்மிந்காலே தத்ராத்மநி வா, கோ மோஹ: க: ஶோக: । ஶோகஶ்ச மோஹஶ்ச காமகர்மபீ³ஜமஜாநதோ ப⁴வதி, ந த்வாத்மைகத்வம் விஶுத்³த⁴ம் க³க³நோபமம் பஶ்யத: । கோ மோஹ: க: ஶோக இதி ஶோகமோஹயோரவித்³யாகார்யயோராக்ஷேபேணாஸம்ப⁴வப்ரகாஶநாத் ஸகாரணஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்யாத்யந்தமேவோச்சே²த³: ப்ரத³ர்ஶிதோ ப⁴வதி ॥
யோ(அ)யமதீதைர்மந்த்ரைருக்த ஆத்மா, ஸ ஸ்வேந ரூபேண கிம்லக்ஷண இத்யாஹ அயம் மந்த்ர: —
ஸ பர்யகா³ச்சு²க்ரமகாயமவ்ரண—மஸ்நாவிரம் ஶுத்³த⁴மபாபவித்³த⁴ம் ।
கவிர்மநீஷீ பரிபூ⁴: ஸ்வயம்பூ⁴ர்யாதா²தத்²யதோ—(அ)ர்தா²ந்வ்யத³தா⁴ச்சா²ஶ்வதீப்⁴ய: ஸமாப்⁴ய: ॥ 8 ॥
ஸ பர்யகா³த் , ஸ: யதோ²க்த ஆத்மா பர்யகா³த் பரி ஸமந்தாத் அகா³த் க³தவாந் , ஆகாஶவத்³வ்யாபீத்யர்த²: । ஶுக்ரம் ஶுப்⁴ரம் ஜ்யோதிஷ்மத் தீ³ப்திமாநித்யர்த²: । அகாயம் அஶரீரம் லிங்க³ஶரீரவர்ஜித இத்யர்த²: । அவ்ரணம் அக்ஷதம் । அஸ்நாவிரம் ஸ்நாவா: ஸிரா யஸ்மிந்ந வித்³யந்த இத்யஸ்நாவிரம் । அவ்ரணமஸ்நாவிரமித்யேதாப்⁴யாம் ஸ்தூ²லஶரீரப்ரதிஷேத⁴: । ஶுத்³த⁴ம் நிர்மலமவித்³யாமலரஹிதமிதி காரணஶரீரப்ரதிஷேத⁴: । அபாபவித்³த⁴ம் த⁴ர்மாத⁴ர்மாதி³பாபவர்ஜிதம் । ஶுக்ரமித்யாதீ³நி வசாம்ஸி பும்லிங்க³த்வேந பரிணேயாநி, ஸ பர்யகா³த் இத்யுபக்ரம்ய கவிர்மநீஷீ இத்யாதி³நா பும்லிங்க³த்வேநோபஸம்ஹாராத் । கவி: க்ராந்தத³ர்ஶீ ஸர்வத்³ருக் , ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । மநீஷீ மநஸ ஈஷிதா, ஸர்வஜ்ஞ ஈஶ்வர இத்யர்த²: । பரிபூ⁴: ஸர்வேஷாம் பரி உபரி ப⁴வதீதி பரிபூ⁴: । ஸ்வயம்பூ⁴: ஸ்வயமேவ ப⁴வதீதி, யேஷாமுபரி ப⁴வதி யஶ்சோபரி ப⁴வதி ஸ ஸர்வ: ஸ்வயமேவ ப⁴வதீதி ஸ்வயம்பூ⁴: । ஸ நித்யமுக்த ஈஶ்வர: யாதா²தத்²யத: ஸர்வஜ்ஞத்வாத் யதா²ததா²பா⁴வோ யாதா²தத்²யம் தஸ்மாத் யதா²பூ⁴தகர்மப²லஸாத⁴நத: அர்தா²ந் கர்தவ்யபதா³ர்தா²ந் வ்யத³தா⁴த் விஹிதவாந் , யதா²நுரூபம் வ்யப⁴ஜதி³த்யர்த²: । ஶாஶ்வதீப்⁴ய: நித்யாப்⁴ய: ஸமாப்⁴ய: ஸம்வத்ஸராக்²யேப்⁴ய: ப்ரஜாபதிப்⁴ய இத்யர்த²: ॥
அத்ராத்³யேந மந்த்ரேண ஸர்வைஷணாபரித்யாகே³ந ஜ்ஞாநநிஷ்டோ²க்தா ப்ரத²மோ வேதா³ர்த²: ‘ஈஶாவாஸ்யமித³ம் ஸர்வம். . . மா க்³ருத⁴: கஸ்ய ஸ்வித்³த⁴நம்’ (ஈ. உ. 1) இதி । அஜ்ஞாநாம் ஜிஜீவிஷூணாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ஸம்ப⁴வே ‘குர்வந்நேவேஹ கர்மாணி ஜிஜீவிஷேத்’ (ஈ. உ. 2) இதி கர்மநிஷ்டோ²க்தா த்³விதீயோ வேதா³ர்த²: । அநயோஶ்ச நிஷ்ட²யோர்விபா⁴கோ³ மந்த்ரத்³வயப்ரத³ர்ஶிதயோர்ப்³ருஹதா³ரண்யகே(அ)பி த³ர்ஶித: — ‘ஸோ(அ)காமயத ஜாயா மே ஸ்யாத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 17) இத்யாதி³நா அஜ்ஞஸ்ய காமிந: கர்மாணீதி । ‘மந ஏவாஸ்யாத்மா வாக்³ஜாயா’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 17), (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 2) இத்யாதி³வசநாத் அஜ்ஞத்வம் காமித்வம் ச கர்மநிஷ்ட²ஸ்ய நிஶ்சிதமவக³ம்யதே । ததா² ச தத்ப²லம் ஸப்தாந்நஸர்க³ஸ்தேஷ்வாத்மபா⁴வேநாத்மஸ்வரூபாவஸ்தா²நம் । ஜாயாத்³யேஷணாத்ரயஸம்ந்யாஸேந சாத்மவிதா³ம் கர்மநிஷ்டா²ப்ராதிகூல்யேந ஆத்மஸ்வரூபநிஷ்டை²வ த³ர்ஶிதா — ‘கிம் ப்ரஜயா கரிஷ்யாமோ யேஷாம் நோ(அ)யமாத்மாயம் லோக:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இத்யாதி³நா । யே து ஜ்ஞாநநிஷ்டா²: ஸம்ந்யாஸிநஸ்தேப்⁴ய: ‘அஸுர்யா நாம தே’ (ஈ. உ. 3) இத்யாதி³நா அவித்³வந்நிந்தா³த்³வாரேணாத்மநோ யாதா²த்ம்யம் ‘ஸ பர்யகா³த்’ (ஈ. உ. 8) இத்யேதத³ந்தைர்மந்த்ரைருபதி³ஷ்டம் । தே ஹ்யத்ராதி⁴க்ருதா ந காமிந இதி । ததா² ச ஶ்வேதாஶ்வதராணாம் மந்த்ரோபநிஷதி³ — ‘அத்யாஶ்ரமிப்⁴ய: பரமம் பவித்ரம் ப்ரோவாச ஸம்யக்³ருஷிஸங்க⁴ஜுஷ்டம்’ (ஶ்வே. உ. 6 । 21) இத்யாதி³ விப⁴ஜ்யோக்தம் । யே து காமிந: கர்மநிஷ்டா²: கர்ம குர்வந்த ஏவ ஜிஜீவிஷவ:, தேப்⁴ய இத³முச்யதே — ‘ அந்த⁴ம் தம:’ (ஈ. உ. 9) இத்யாதி³ । கத²ம் புநரேவமவக³ம்யதே, ந து ஸர்வேஷாம் இதி ? உச்யதே — அகாமிந: ஸாத்⁴யஸாத⁴நபே⁴தோ³பமர்தே³ந ‘யஸ்மிந்ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ஆத்மைவாபூ⁴த்³விஜாநத: । தத்ர கோ மோஹ: க: ஶோக ஏகத்வமநுபஶ்யத:’ (ஈ. உ. 7) இதி யத் ஆத்மைகத்வவிஜ்ஞாநம் , தந்ந கேநசித்கர்மணா ஜ்ஞாநாந்தரேண வா ஹ்யமூட⁴: ஸமுச்சிசீஷதி । இஹ து ஸமுச்சிசீஷயா அவித்³வதா³தி³நிந்தா³ க்ரியதே । தத்ர ச யஸ்ய யேந ஸமுச்சய: ஸம்ப⁴வதி ந்யாயத: ஶாஸ்த்ரதோ வா ததி³ஹோச்யதே । தத்³தை³வம் வித்தம் தே³வதாவிஷயம் ஜ்ஞாநம் கர்மஸம்ப³ந்தி⁴த்வேநோபந்யஸ்தம் ந பரமாத்மஜ்ஞாநம் , ‘வித்³யயா தே³வலோக:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 16) இதி ப்ருத²க்ப²லஶ்ரவணாத் । தயோர்ஜ்ஞாநகர்மணோரிஹைகைகாநுஷ்டா²நநிந்தா³ ஸமுச்சிசீஷயா, ந நிந்தா³பரைவ ஏகைகஸ்ய, ப்ருத²க்ப²லஶ்ரவணாத் — ‘வித்³யயா ததா³ரோஹந்தி’ ‘வித்³யயா தே³வலோக:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 16) ‘ந தத்ர த³க்ஷிணா யாந்தி’ ‘கர்மணா பித்ருலோக:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 16) இதி । ந ஹி ஶாஸ்த்ரவிஹிதம் கிஞ்சித³கர்தவ்யதாமியாத் । தத்ர —
அந்த⁴ம் தம: ப்ரவிஶந்தி யே அவித்³யாமுபாஸதே ।
ததோ பூ⁴ய இவ தே தமோ ய உ வித்³யாயாம் ரதா: ॥ 9 ॥
அந்த⁴ம் தம: அத³ர்ஶநாத்மகம் தம: ப்ரவிஶந்தி । கே ? யே அவித்³யாம் , வித்³யாயா அந்யா அவித்³யா கர்மேத்யர்த²:, கர்மணோ வித்³யாவிரோதி⁴த்வாத் , தாமவித்³யாமக்³நிஹோத்ராதி³லக்ஷணாமேவ கேவலாம் உபாஸதே தத்பரா: ஸந்தோ(அ)நுதிஷ்ட²ந்தீத்யபி⁴ப்ராய: । தத: தஸ்மாத³ந்தா⁴த்மகாத்தமஸ: பூ⁴ய இவ ப³ஹுதரமேவ தே தம: ப்ரவிஶந்தி । கே ? கர்ம ஹித்வா யே உ யே து வித்³யாயாமேவ தே³வதாஜ்ஞாநே ஏவ ரதா: அபி⁴ரதா: ॥
தத்ராவாந்தரப²லபே⁴த³ம் வித்³யாகர்மணோ: ஸமுச்சயகாரணமாஹ । அந்யதா² ப²லவத³ப²லவதோ: ஸம்நிஹிதயோரங்கா³ங்கி³தயா ஜாமிதைவ ஸ்யாதி³தி —
அந்யதே³வாஹுர்வித்³யயா அந்யதா³ஹுரவித்³யயா ।
இதி ஶுஶ்ரும தீ⁴ராணாம் யே நஸ்தத்³விசசக்ஷிரே ॥ 10 ॥
அந்யத் ப்ருத²கே³வ வித்³யயா க்ரியதே ப²லமிதி ஆஹு: வத³ந்தி, அந்யதா³ஹுரவித்³யயா கர்மணா க்ரியதே ப²லமிதி । ததோ²க்தம் — ‘கர்மணா பித்ருலோக:, வித்³யயா தே³வலோக:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 16) இதி । இதி ஏவம் ஶுஶ்ரும ஶ்ருதவந்தோ வயம் தீ⁴ராணாம் தீ⁴மதாம் வசநம் । யே ஆசார்யா ந: அஸ்மப்⁴யம் தத் கர்ம ச ஜ்ஞாநம் ச விசசக்ஷிரே வ்யாக்²யாதவந்த:, தேஷாமயமாக³ம: பாரம்பர்யாக³த இத்யர்த²: ॥
யத ஏவமத: —
வித்³யாம் சாவித்³யாம் ச யஸ்தத்³வேதோ³ப⁴யம் ஸஹ ।
அவித்³யயா ம்ருத்யும் தீர்த்வா வித்³யயாம்ருதமஶ்நுதே ॥ 11 ॥
வித்³யாம் ச அவித்³யாம் ச தே³வதாஜ்ஞாநம் கர்ம சேத்யர்த²: । யஸ்தத் ஏதது³ப⁴யம் ஸஹ ஏகேந புருஷேண அநுஷ்டே²யம் வேத³ தஸ்யைவம் ஸமுச்சயகாரிண ஏகைகபுருஷார்த²ஸம்ப³ந்த⁴: க்ரமேண ஸ்யாதி³த்யுச்யதே — அவித்³யயா கர்மணா அக்³நிஹோத்ராதி³நா ம்ருத்யும் , ஸ்வாபா⁴விகம் கர்ம ஜ்ஞாநம் ச ம்ருத்யுஶப்³த³வாச்யம் , தது³ப⁴யம் தீர்த்வா அதிக்ரம்ய வித்³யயா தே³வதாஜ்ஞாநேந அம்ருதம் தே³வதாத்மபா⁴வம் அஶ்நுதே ப்ராப்நோதி । தத்³த்⁴யம்ருதமுச்யதே, யத்³தே³வதாத்மக³மநம் ॥
அது⁴நா வ்யாக்ருதாவ்யாக்ருதோபாஸநயோ: ஸமுச்சிசீஷயா ப்ரத்யேகம் நிந்தோ³ச்யதே —
அந்த⁴ம் தம: ப்ரவிஶந்தி யே(அ)ஸம்பூ⁴திமுபாஸதே ।
ததோ பூ⁴ய இவ தே தமோ ய உ ஸம்பூ⁴த்யாம் ரதா: ॥ 12 ॥
அந்த⁴ம் தம: ப்ரவிஶந்தி யே அஸம்பூ⁴திம் , ஸம்ப⁴வநம் ஸம்பூ⁴தி: ஸா யஸ்ய கார்யஸ்ய ஸா ஸம்பூ⁴தி: தஸ்யா அந்யா அஸம்பூ⁴தி: ப்ரக்ருதி: காரணம் அவ்யாக்ருதாக்²யம் , தாமஸம்பூ⁴திமவ்யாக்ருதாக்²யாம் ப்ரக்ருதிம் காரணமவித்³யாம் காமகர்மபீ³ஜபூ⁴தாமத³ர்ஶநாத்மிகாம் உபாஸதே யே தே தத³நுரூபமேவாந்த⁴ம் தம: அத³ர்ஶநாத்மகம் ப்ரவிஶந்தி । தத: தஸ்மாத³பி பூ⁴யோ ப³ஹுதரமிவ தம: தே ப்ரவிஶந்தி யே உ ஸம்பூ⁴த்யாம் கார்யப்³ரஹ்மணி ஹிரண்யக³ர்பா⁴க்²யே ரதா: ॥
அது⁴நா உப⁴யோருபாஸநயோ: ஸமுச்சயகாரணமவயவப²லபே⁴த³மாஹ —
அந்யதே³வாஹு: ஸம்ப⁴வாத³ந்யதா³ஹுரஸம்ப⁴வாத் ।
இதி ஶுஶ்ரும தீ⁴ராணாம் யே நஸ்தத்³விசசக்ஷிரே ॥ 13 ॥
அந்யதே³வ ப்ருத²கே³வ ஆஹு: ப²லம் ஸம்ப⁴வாத் ஸம்பூ⁴தே: கார்யப்³ரஹ்மோபாஸநாத் அணிமாத்³யைஶ்வர்யலக்ஷணம் ஆக்²யாதவந்த இத்யர்த²: । ததா² ச அந்யதா³ஹுரஸம்ப⁴வாத் அஸம்பூ⁴தே: அவ்யாக்ருதாத் அவ்யாக்ருதோபாஸநாத் யது³க்தம் ‘அந்த⁴ம் தம: ப்ரவிஶந்தி’ (ஈ. உ. 9) இதி, ப்ரக்ருதிலய இதி ச பௌராணிகைருச்யதே । இதி ஏவம் ஶுஶ்ரும தீ⁴ராணாம் வசநம் யே நஸ்தத்³விசசக்ஷிரே வ்யாக்ருதாவ்யாக்ருதோபாஸநப²லம் வ்யாக்²யாதவந்த இத்யர்த²: ॥
யத ஏவம் , அத: ஸமுச்சய: ஸம்பூ⁴த்யஸம்பூ⁴த்யுபாஸநயோர்யுக்த: ஏகைகபுருஷார்த²த்வாச்சேத்யாஹ —
ஸம்பூ⁴திம் ச விநாஶம் ச யஸ்தத்³வேதோ³ப⁴யம் ஸஹ ।
விநாஶேந ம்ருத்யும் தீர்த்வா ஸம்பூ⁴த்யாம்ருதமஶ்நுதே ॥ 14 ॥
ஸம்பூ⁴திம் ச விநாஶம் ச யஸ்தத்³வேதோ³ப⁴யம் ஸஹ, விநாஶேந, விநாஶோ த⁴ர்மோ யஸ்ய கார்யஸ்ய ஸ தேந த⁴ர்மிணா அபே⁴தே³நோச்யதே ‘விநாஶ:’ இதி । தேந தது³பாஸநேநாநைஶ்வர்யமத⁴ர்மகாமாதி³தோ³ஷஜாதம் ச ம்ருத்யும் தீர்த்வா, ஹிரண்யக³ர்போ⁴பாஸநேந ஹ்யணிமாதி³ப்ராப்தி: ப²லம் , தேநாநைஶ்வர்யாதி³ம்ருத்யுமதீத்ய, அஸம்பூ⁴த்யா அவ்யாக்ருதோபாஸநயா அம்ருதம் ப்ரக்ருதிலயலக்ஷணம் அஶ்நுதே । ‘ஸம்பூ⁴திம் ச விநாஶம் ச’ இத்யத்ராவர்ணலோபேந நிர்தே³ஶோ த்³ரஷ்டவ்ய:, ப்ரக்ருதிலயப²லஶ்ருத்யநுரோதா⁴த் ॥
மாநுஷதை³வவித்தஸாத்⁴யம் ப²லம் ஶாஸ்த்ரலக்ஷணம் ப்ரக்ருதிலயாந்தம் ; ஏதாவதீ ஸம்ஸாரக³தி: । அத: பரம் பூர்வோக்தம் ‘ஆத்மைவாபூ⁴த்³விஜாநத:’ இதி ஸர்வாத்மபா⁴வ ஏவ ஸர்வைஷணாஸம்ந்யாஸஜ்ஞாநநிஷ்டா²ப²லம் । ஏவம் த்³விப்ரகார: ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திலக்ஷணோ வேதா³ர்தோ²(அ)த்ர ப்ரகாஶித: । தத்ர ப்ரவ்ருத்திலக்ஷணஸ்ய வேதா³ர்த²ஸ்ய விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴லக்ஷணஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்ய ப்ரகாஶநே ப்ரவர்க்³யாந்தம் ப்³ராஹ்மணமுபயுக்தம் । நிவ்ருத்திலக்ஷணஸ்ய ப்ரகாஶநே அத ஊர்த்⁴வம் ப்³ருஹதா³ரண்யகம் । தத்ர நிஷேகாதி³ஶ்மஶாநாந்தம் கர்ம குர்வந் ஜிஜீவிஷேத்³யோ வித்³யயா ஸஹாபரப்³ரஹ்மவிஷயயா, தது³க்தம் — ‘வித்³யாம் சாவித்³யாம் ச யஸ்தத்³வேதோ³ப⁴யம் ஸஹ । அவித்³யயா ம்ருத்யும் தீர்த்வா வித்³யயாம்ருதமஶ்நுதே’ (ஈ. உ. 1) இதி, தத்ர ஸோ(அ)தி⁴காரீ கேந மார்கே³ணாம்ருதத்வமஶ்நுதே இத்யுச்யதே — ‘தத்³யத்தத்ஸத்யமஸௌ ஸ ஆதி³த்யோ ய ஏஷ ஏதஸ்மிந்மண்ட³லே புருஷோ யஶ்சாயம் த³க்ஷிணே(அ)க்ஷந்புருஷ:’ (ப்³ரு. உ. 5 । 5 । 2) ஏதது³ப⁴யம் ஸத்யம் ப்³ரஹ்மோபாஸீந: யதோ²க்தகர்மக்ருச்ச ய:, ஸோ(அ)ந்தகாலே ப்ராப்தே ஸத்யாத்மாநமாத்மந: ப்ராப்தித்³வாரம் யாசதே —
ஹிரண்மயேந பாத்ரேண ஸத்யஸ்யாபிஹிதம் முக²ம் ।
தத்த்வம் பூஷந்நபாவ்ருணு ஸத்யத⁴ர்மாய த்³ருஷ்டயே ॥ 15 ॥
ஹிரண்மயேந பாத்ரேண ஹிரண்மயமிவ ஹிரண்மயம் , ஜ்யோதிர்மயமித்யேதத் , தேந பாத்ரேணேவ அபிதா⁴நபூ⁴தேந ஸத்யஸ்ய ஆதி³த்யமண்ட³லஸ்த²ஸ்ய ப்³ரஹ்மண: அபிஹிதம் ஆச்சா²தி³தம் முக²ம் த்³வாரம் ; தத் த்வம் ஹே பூஷந் அபாவ்ருணு அபஸாரய ஸத்யத⁴ர்மாய தவ ஸத்யஸ்யோபாஸநாத்ஸத்யம் த⁴ர்மோ யஸ்ய மம ஸோ(அ)ஹம் ஸத்யத⁴ர்மா தஸ்மை மஹ்யம் ; அத²வா, யதா²பூ⁴தஸ்ய த⁴ர்மஸ்யாநுஷ்டா²த்ரே, த்³ருஷ்டயே தவ ஸத்யாத்மந உபலப்³த⁴யே ॥
பூஷந்நேகர்ஷே யம ஸூர்ய ப்ராஜாபத்ய வ்யூஹ
ரஶ்மீந்ஸமூஹ தேஜோ யத்தே ரூபம் கல்யாணதமம்
தத்தே பஶ்யாமி யோ(அ)ஸாவஸௌ புருஷ: ஸோ(அ)ஹமஸ்மி ॥ 16 ॥
ஹே பூஷந் ஜக³த: போஷணாத்பூஷா ரவி: । ததா² ஏக ஏவ ருஷதி க³ச்ச²தீத்யேகர்ஷி: ஹே ஏகர்ஷே । ததா² ஸர்வஸ்ய ஸம்யமநாத்³யம: ஹே யம । ததா² ரஶ்மீநாம் ப்ராணாநாம் ரஸாநாம் ச ஸ்வீகரணாத்ஸூர்ய: ஹே ஸூர்ய । ப்ரஜாபதேரபத்யம் ப்ராஜாபத்ய: ஹே ப்ராஜாபத்ய । வ்யூஹ விக³மய ரஶ்மீந் ஸ்வாந் । ஸமூஹ ஏகீகுரு உபஸம்ஹர தேஜ: தாவகம் ஜ்யோதி: । யத் தே தவ ரூபம் கல்யாணதமம் அத்யந்தஶோப⁴நம் , தத் தே தவாத்மந: ப்ரஸாதா³த் பஶ்யாமி । கிஞ்ச, அஹம் ந து த்வாம் ப்⁴ருத்யவத்³யாசே யோ(அ)ஸௌ ஆதி³த்யமண்ட³லஸ்த²: அஸௌ வ்யாஹ்ருத்யவயவ: புருஷ: புருஷாகாரத்வாத் , பூர்ணம் வாநேந ப்ராணபு³த்³த்⁴யாத்மநா ஜக³த்ஸமஸ்தமிதி புருஷ: ; புரி ஶயநாத்³வா புருஷ: । ஸோ(அ)ஹம் அஸ்மி ப⁴வாமி ॥
வாயுரநிலமம்ருதமதே²த³ம் ப⁴ஸ்மாந்தம் ஶரீரம் ।
ஓம் க்ரதோ ஸ்மர க்ருதம் ஸ்மர க்ரதோ ஸ்மர க்ருதம் ஸ்மர ॥ 17 ॥
அதே²தா³நீம் மம மரிஷ்யதோ வாயு: ப்ராண: அத்⁴யாத்மபரிச்சே²த³ம் ஹித்வா அதி⁴தை³வதாத்மாநம் ஸர்வாத்மகம் அநிலம் அம்ருதம் ஸூத்ராத்மாநம் ப்ரதிபத்³யதாமிதி வாக்யஶேஷ: । லிங்க³ம் சேத³ம் ஜ்ஞாநகர்மஸம்ஸ்க்ருதமுத்க்ராமத்விதி த்³ரஷ்டவ்யம் , மார்க³யாசநஸாமர்த்²யாத் । அத² இத³ம் ஶரீரமக்³நௌ ஹுதம் ப⁴ஸ்மாந்தம் ப⁴ஸ்மாவஶேஷம் பூ⁴யாத் । ஓமிதி யதோ²பாஸநம் ஓம்ப்ரதீகாத்மகத்வாத்ஸத்யாத்மகமக்³ந்யாக்²யம் ப்³ரஹ்மாபே⁴தே³நோச்யதே । ஹே க்ரதோ ஸங்கல்பாத்மக ஸ்மர யந்மம ஸ்மர்தவ்யம் தஸ்ய காலோ(அ)யம் ப்ரத்யுபஸ்தி²த:, அத: ஸ்மர ஏதாவந்தம் காலம் பா⁴விதம் க்ருதம் அக்³நே ஸ்மர யந்மயா பா³ல்யப்ரப்⁴ருத்யநுஷ்டி²தம் கர்ம தச்ச ஸ்மர । க்ரதோ ஸ்மர க்ருதம் ஸ்மர இதி புநர்வசநமாத³ரார்த²ம் ॥
புநரந்யேந மந்த்ரேண மார்க³ம் யாசதே —
அக்³நே நய ஸுபதா² ராயே அஸ்மாந்விஶ்வாநி தே³வ வயுநாநி வித்³வாந் ।
யுயோத்⁴யஸ்மஜ்ஜுஹுராணமேநோ பூ⁴யிஷ்டா²ம் தே நமஉக்திம் விதே⁴ம ॥ 18 ॥
ஹே அக்³நே நய க³மய ஸுபதா² ஶோப⁴நேந மார்கே³ண । ஸுபதே²தி விஶேஷணம் த³க்ஷிணமார்க³நிவ்ருத்த்யர்த²ம் । நிர்விண்ணோ(அ)ஹம் த³க்ஷிணேந மார்கே³ண க³தாக³தலக்ஷணேந ; அதோ யாசே த்வாம் புந: புந: க³மநாக³மநவர்ஜிதேந ஶோப⁴நேந பதா² நய । ராயே த⁴நாய, கர்மப²லபோ⁴கா³யேத்யர்த²: । அஸ்மாந் யதோ²க்தத⁴ர்மப²லவிஶிஷ்டாந் விஶ்வாநி ஸர்வாணி ஹே தே³வ வயுநாநி கர்மாணி, ப்ரஜ்ஞாநாநி வா வித்³வாந் ஜாநந் । கிஞ்ச, யுயோதி⁴ வியோஜய விநாஶய அஸ்மத் அஸ்மத்த: ஜுஹுராணம் குடிலம் வஞ்சநாத்மகம் ஏந: பாபம் । ததோ வயம் விஶுத்³தா⁴: ஸந்த: இஷ்டம் ப்ராப்ஸ்யாம இத்யபி⁴ப்ராய: । கிந்து வயமிதா³நீம் தே ந ஶக்நும: பரிசர்யாம் கர்தும் ; பூ⁴யிஷ்டா²ம் ப³ஹுதராம் தே துப்⁴யம் நமஉக்திம் நமஸ்காரவசநம் விதே⁴ம நமஸ்காரேண பரிசரேம இத்யர்த²: ॥
‘அவித்³யயா ம்ருத்யும் தீர்த்வா வித்³யயாம்ருதமஶ்நுதே’ (ஈ. உ. 11) ‘விநாஶேந ம்ருத்யும் தீர்த்வா அஸம்பூ⁴த்யாம்ருதமஶ்நுதே’ (ஈ. உ. 14) இதி ஶ்ருத்வா கேசித்ஸம்ஶயம் குர்வந்தி । அதஸ்தந்நிர்தா⁴ரணார்த²ம் ஸங்க்ஷேபதோ விசாரணாம் கரிஷ்யாம: । தத்ர தாவத்கிம்நிமித்த: ஸம்ஶய இதி, உச்யதே — வித்³யாஶப்³தே³ந முக்²யா பரமாத்மவித்³யைவ கஸ்மாந்ந க்³ருஹ்யதே, அம்ருதத்வம் ச ? நநூக்தாயா: பரமாத்மவித்³யாயா: கர்மணஶ்ச விரோதா⁴த்ஸமுச்சயாநுபபத்தி: । ஸத்யம் । விரோத⁴ஸ்து நாவக³ம்யதே, விரோதா⁴விரோத⁴யோ: ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகத்வாத் ; யதா² அவித்³யாநுஷ்டா²நம் வித்³யோபாஸநம் ச ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகம் , ததா² தத்³விரோதா⁴விரோதா⁴வபி । யதா² ச ‘ந ஹிம்ஸ்யாத்ஸர்வா பூ⁴தாநி’ இதி ஶாஸ்த்ராத³வக³தம் புந: ஶாஸ்த்ரேணைவ பா³த்⁴யதே ‘அத்⁴வரே பஶும் ஹிம்ஸ்யாத்’ இதி, ஏவம் வித்³யாவித்³யயோரபி ஸ்யாத் ; வித்³யாகர்மணோஶ்ச ஸமுச்சய: । ந ; ‘தூ³ரமேதே விபரீதே விஷூசீ அவித்³யா யா ச வித்³யேதி ஜ்ஞாதா’ (க. உ. 1 । 2 । 4) இதி ஶ்ருதே: । ‘வித்³யாம் சாவித்³யாம் ச’ இதி வசநாத³விரோத⁴ இதி சேத் , ந ; ஹேதுஸ்வரூபப²லவிரோதா⁴த் । வித்³யாவித்³யாவிரோதா⁴விரோத⁴யோர்விகல்பாஸம்ப⁴வாத் ஸமுச்சயவிதா⁴நாத³விரோத⁴ ஏவேதி சேத் , ந ; ஸஹஸம்ப⁴வாநுபபத்தே: । க்ரமேணைகாஶ்ரயே ஸ்யாதாம் வித்³யாவித்³யே இதி சேத் , ந ; வித்³யோத்பத்தௌ ததா³ஶ்ரயே(அ)வித்³யாநுபபத்தே: ; ந ஹி அக்³நிருஷ்ண: ப்ரகாஶஶ்ச இதி விஜ்ஞாநோத்பத்தௌ யஸ்மிந்நாஶ்ரயே தது³த்பந்நம் , தஸ்மிந்நேவாஶ்ரயே ஶீதோ(அ)க்³நிரப்ரகாஶோ வா இத்யவித்³யாயா உத்பத்தி: । நாபி ஸம்ஶய: அஜ்ஞாநம் வா, ‘யஸ்மிந்ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ஆத்மைவாபூ⁴த்³விஜாநத: । தத்ர கோ மோஹ: க: ஶோக ஏகத்வமநுபஶ்யத:’ (ஈ. உ. 7) இதி ஶோகமோஹாத்³யஸம்ப⁴வஶ்ருதே: । அவித்³யாஸம்ப⁴வாத்தது³பாதா³நஸ்ய கர்மணோ(அ)ப்யநுபபத்திமவோசாம । ‘அம்ருதமஶ்நுதே’ இத்யாபேக்ஷிகமம்ருதம் ; வித்³யாஶப்³தே³ந பரமாத்மவித்³யாக்³ரஹணே ‘ஹிரண்மயேந’ (ஈ. உ. 15) இத்யாதி³நா த்³வாரமார்க³யாசநமநுபபந்நம் ஸ்யாத் । தஸ்மாத் யதா²வ்யாக்²யாத ஏவ மந்த்ராணாமர்த² இத்யுபரம்யதே ॥