कठोपनिषद्भाष्यम्
ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:
ப்ரத²மா வல்லீ
ௐ நமோ ப⁴க³வதே வைவஸ்வதாய ம்ருத்யவே ப்³ரஹ்மவித்³யாசார்யாய, நசிகேதஸே ச ।
அத² காட²கோபநிஷத்³வல்லீநாம் ஸுகா²ர்த²ப்ரபோ³த⁴நார்த²மல்பக்³ரந்தா² வ்ருத்திராரப்⁴யதே । ஸதே³ர்தா⁴தோர்விஶரணக³த்யவஸாத³நார்த²ஸ்யோபநிபூர்வஸ்ய க்விப்ப்ரத்யயாந்தஸ்ய ரூபமித³ம் ‘உபநிஷத்’ இதி । உபநிஷச்ச²ப்³தே³ந ச வ்யாசிக்²யாஸிதக்³ரந்த²ப்ரதிபாத்³யவேத்³யவஸ்துவிஷயா வித்³யா உச்யதே । கேந புநரர்த²யோகே³நோபநிஷச்ச²ப்³தே³ந வித்³யோச்யத இதி, உச்யதே । யே முமுக்ஷவோ த்³ருஷ்டாநுஶ்ரவிகவிஷயவித்ருஷ்ணா: ஸந்த: உபநிஷச்ச²ப்³த³வாச்யாம் வக்ஷ்யமாணலக்ஷணாம் வித்³யாமுபஸத்³யோபக³ம்ய தந்நிஷ்ட²தயா நிஶ்சயேந ஶீலயந்தி தேஷாமவித்³யாதே³: ஸம்ஸாரபீ³ஜஸ்ய விஶரணாத்³தி⁴ம்ஸநாத்³விநாஶநாதி³த்யநேநார்த²யோகே³ந வித்³யோபநிஷதி³த்யுச்யதே । ததா² ச வக்ஷ்யதி ‘நிசாய்ய தம் ம்ருத்யுமுகா²த்ப்ரமுச்யதே’ (க. உ. 1 । 3 । 15) இதி । பூர்வோக்தவிஶேஷணாந்வா முமுக்ஷூந்பரம் ப்³ரஹ்ம க³மயதீதி ச ப்³ரஹ்மக³மயித்ருத்வேந யோகா³த்³ப்³ரஹ்மவித்³யா உபநிஷத் । ததா² ச வக்ஷ்யதி ‘ப்³ரஹ்ம ப்ராப்தோ விரஜோ(அ)பூ⁴த்³விம்ருத்யு:’ (க. உ. 2 । 3 । 18) இதி । லோகாதி³ர்ப்³ரஹ்மஜஜ்ஞோ யோ(அ)க்³நி:, தத்³விஷயாயா வித்³யாயா த்³விதீயேந வரேண ப்ரார்த்²யமாநாயா: ஸ்வர்க³லோகப²லப்ராப்திஹேதுத்வேந க³ர்ப⁴வாஸஜந்மஜராத்³யுபத்³ரவப்³ருந்த³ஸ்ய லோகாந்தரே பௌந:புந்யேந ப்ரவ்ருத்தஸ்யாவஸாத³யித்ருத்வேந ஶைதி²ல்யாபாத³நேந தா⁴த்வர்த²யோகா³த³க்³நிவித்³யாபி உபநிஷதி³த்யுச்யதே । ததா² ச வக்ஷ்யதி ‘ஸ்வர்க³லோகா அம்ருதத்வம் ப⁴ஜந்தே’ (க. உ. 1 । 1 । 13) இத்யாதி³ । நநு சோபநிஷச்ச²ப்³தே³நாத்⁴யேதாரோ க்³ரந்த²மப்யபி⁴லபந்தி — உபநிஷத³மதீ⁴மஹே உபநிஷத³மத்⁴யாபயாம இதி ச । நைஷ தோ³ஷ:, அவித்³யாதி³ஸம்ஸாரஹேதுவிஶரணாதே³: ஸதி³தா⁴த்வர்த²ஸ்ய க்³ரந்த²மாத்ரே(அ)ஸம்ப⁴வாத்³வித்³யாயாம் ச ஸம்ப⁴வாத் க்³ரந்த²ஸ்யாபி தாத³ர்த்²யேந தச்ச²ப்³த³த்வோபபத்தே: ‘ஆயுர்வை க்⁴ருதம்’ (தை. ஸம். 2 । 3 । 11) இத்யாதி³வத் । தஸ்மாத்³வித்³யாயாம் முக்²யயா வ்ருத்த்யா உபநிஷச்ச²ப்³தோ³ வர்ததே, க்³ரந்தே² து ப⁴க்த்யேதி । ஏவமுபநிஷந்நிர்வசநேநைவ விஶிஷ்டோ(அ)தி⁴காரீ வித்³யாயாம் உக்த: । விஷயஶ்ச விஶிஷ்ட உக்தோ வித்³யாயா: பரம் ப்³ரஹ்ம ப்ரத்யகா³த்மபூ⁴தம் । ப்ரயோஜநம் சாஸ்யா ஆத்யந்திகீ ஸம்ஸாரநிவ்ருத்திர்ப்³ரஹ்மப்ராப்திலக்ஷணா । ஸம்ப³ந்த⁴ஶ்சைவம்பூ⁴தப்ரயோஜநேநோக்த: । அதோ யதோ²க்தாதி⁴காரிவிஷயப்ரயோஜநஸம்ப³ந்தா⁴யா வித்³யாயா: கரதலந்யஸ்தாமலகவத்ப்ரகாஶகத்வேந விஶிஷ்டாதி⁴காரிவிஷயப்ரயோஜநஸம்ப³ந்தா⁴ ஏதா வல்ல்யோ ப⁴வந்தீதி । அதஸ்தா யதா²ப்ரதிபா⁴நம் வ்யாசக்ஷ்மஹே ॥
உஶந்ஹ வை வாஜஶ்ரவஸ: ஸர்வவேத³ஸம் த³தௌ³ । தஸ்ய ஹ நசிகேதா நாம புத்ர ஆஸ ॥ 1 ॥
தத்ராக்²யாயிகா வித்³யாஸ்துத்யர்தா² । உஶந் காமயமாந: । ஹ வை இதி வ்ருத்தார்த²ஸ்மரணார்தௌ² நிபாதௌ । வாஜம் அந்நம் , தத்³தா³நாதி³நிமித்தம் ஶ்ரவோ யஶோ யஸ்ய ஸ: வாஜஶ்ரவா:, ரூடி⁴தோ வா ; தஸ்யாபத்யம் வாஜஶ்ரவஸ: । ஸ: வாஜஶ்ரவஸ: கில விஶ்வஜிதா ஸர்வமேதே⁴நேஜே தத்ப²லம் காமயமாந: । ஸ: தஸ்மிந்க்ரதௌ ஸர்வவேத³ஸம் ஸர்வஸ்வம் த⁴நம் த³தௌ³ த³த்தவாந் । தஸ்ய யஜமாநஸ்ய ஹ நசிகேதா நாம புத்ர: கில ஆஸ ப³பூ⁴வ ॥
தꣳ ஹ குமாரꣳ ஸந்தம் த³க்ஷிணாஸு நீயமாநாஸு ஶ்ரத்³தா⁴விவேஶ ஸோ(அ)மந்யத ॥ 2 ॥
தம் ஹ நசிகேதஸம் குமாரம் ப்ரத²மவயஸம் ஸந்தம் அப்ராப்தப்ரஜநநஶக்திம் பா³லமேவ ஶ்ரத்³தா⁴ ஆஸ்திக்யபு³த்³தி⁴: பிதுர்ஹிதகாமப்ரயுக்தா ஆவிவேஶ ப்ரவிஷ்டவதீ । கஸ்மிந்காலே இதி, ஆஹ — ருத்விக்³ப்⁴ய: ஸத³ஸ்யேப்⁴யஶ்ச த³க்ஷிணாஸு நீயமாநாஸு விபா⁴கே³நோபநீயமாநாஸு த³க்ஷிணார்தா²ஸு கோ³ஷு, ஸ: ஆவிஷ்டஶ்ரத்³தோ⁴ நசிகேதா: அமந்யத ॥
பீதோத³கா ஜக்³த⁴த்ருணாது³க்³த⁴தோ³ஹா நிரிந்த்³ரியா: ।
அநந்தா³ நாம தே லோகாஸ்தாந்ஸ க³ச்ச²தி தா த³த³த் ॥ 3 ॥
கத²மிதி, உச்யதே — பீதோத³கா இத்யாதி³நா த³க்ஷிணார்தா² கா³வோ விஶேஷ்யந்தே । பீதமுத³கம் யாபி⁴ஸ்தா: பீதோத³கா: । ஜக்³த⁴ம் ப⁴க்ஷிதம் த்ருணம் யாபி⁴ஸ்தா ஜக்³த⁴த்ருணா: । து³க்³தோ⁴ தோ³ஹ: க்ஷீராக்²யோ யாஸாம் தா: து³க்³த⁴தோ³ஹா: । நிரிந்த்³ரியா: ப்ரஜநநாஸமர்தா²: ஜீர்ணா:, நிஷ்ப²லா கா³வ இத்யர்த²: । யாஸ்தா: ஏவம்பூ⁴தா: கா³: ருத்விக்³ப்⁴யோ த³க்ஷிணாபு³த்³த்⁴யா த³த³த் ப்ரயச்ச²ந் அநந்தா³: அநாநந்தா³: அஸுகா² நாமேத்யேதத் । யே தே லோகா:, தாந் ஸ: யஜமாந: க³ச்ச²தி ॥
ஸ ஹோவாச பிதரம் தத கஸ்மை மாம் தா³ஸ்யஸீதி த்³விதீயம் த்ருதீயம் தம் ஹோவாச ம்ருத்யவே த்வா த³தா³மீதி ॥ 4 ॥
ததே³வம் க்ரத்வஸம்பத்திநிமித்தம் பிதுரநிஷ்டம் ப²லம் புத்ரேண ஸதா நிவாரணீயம் மயா ஆத்மப்ரதா³நேநாபி க்ரதுஸம்பத்திம் க்ருத்வேத்யேவம் மந்யமாந: பிதரமுபக³ம்ய ஸ ஹோவாச பிதரம் — ஹே தத தாத கஸ்மை ருத்விக்³விஶேஷாய த³க்ஷிணார்த²ம் மாம் தா³ஸ்யஸீதி ப்ரயச்ச²ஸீத்யேதத் । ஸ ஏவமுக்தேந பித்ரா உபேக்ஷ்யமாணோ(அ)பி த்³விதீயம் த்ருதீயமபி உவாச — கஸ்மை மாம் தா³ஸ்யஸி கஸ்மை மாம் தா³ஸ்யஸீதி । நாயம் குமாரஸ்வபா⁴வ இதி க்ருத்³த⁴: ஸந் பிதா தம் ஹ புத்ரம் கில உவாச ம்ருத்யவே வைவஸ்வதாய த்வா த்வாம் த³தா³மீதி ॥
ப³ஹூநாமேமி ப்ரத²மோ ப³ஹூநாமேமி மத்⁴யம: ।
கிம் ஸ்வித்³யமஸ்ய கர்தவ்யம் யந்மயாத்³ய கரிஷ்யதி ॥ 5 ॥
ஸ ஏவமுக்த: புத்ர: ஏகாந்தே பரிதே³வயாஞ்சகார । கத²மிதி, உச்யதே — ப³ஹூநாம் ஶிஷ்யாணாம் புத்ராணாம் வா ஏமி க³ச்சா²மி ப்ரத²ம: ஸந் முக்²யயா ஶிஷ்யாதி³வ்ருத்த்யேத்யர்த²: । மத்⁴யமாநாம் ச ப³ஹூநாம் மத்⁴யம: மத்⁴யமயைவ வ்ருத்த்யா ஏமி । நாத⁴மயா கதா³சித³பி । தமேவம் விஶிஷ்டகு³ணமபி புத்ரம் மாம் ‘ம்ருத்யவே த்வா த³தா³மி’ இத்யுக்தவாந் பிதா । ஸ: கிம்ஸ்வித் யமஸ்ய கர்தவ்யம் ப்ரயோஜநம் மயா ப்ரத³த்தேந கரிஷ்யதி யத்கர்தவ்யம் அத்³ய ? நூநம் ப்ரயோஜநமநபேக்ஷ்யைவ க்ரோத⁴வஶாது³க்தவாந் பிதா । ததா²பி தத்பிதுர்வசோ ம்ருஷா மா பூ⁴தி³தி ॥
அநுபஶ்ய யதா² பூர்வே ப்ரதிபஶ்ய ததா² பரே ।
ஸஸ்யமிவ மர்த்ய: பச்யதே ஸஸ்யமிவாஜாயதே புந: ॥ 6 ॥
ஏவம் மத்வா பரிதே³வநாபூர்வகமாஹ பிதரம் ஶோகாவிஷ்டம் கிம் மயோக்தமிதி — அநுபஶ்ய ஆலோசய விபா⁴வயாநுக்ரமேண யதா² யேந ப்ரகாரேண வ்ருத்தா: பூர்வே அதிக்ராந்தா: பித்ருபிதாமஹாத³யஸ்தவ । தாந்த்³ருஷ்ட்வா ச தேஷாம் வ்ருத்தமாஸ்தா²துமர்ஹஸி । வர்தமாநாஶ்ச அபரே ஸாத⁴வோ யதா² வர்தந்தே தாம்ஶ்ச ததா² ப்ரதிபஶ்ய ஆலோசய । ந ச தேஷாம் ம்ருஷாகரணம் வ்ருத்தம் வர்தமாநம் வா அஸ்தி । தத்³விபரீதமஸதாம் ச வ்ருத்தம் ம்ருஷாகரணம் । ந ச ம்ருஷாபூ⁴தம் க்ருத்வா கஶ்சித³ஜராமரோ ப⁴வதி ; யத: ஸஸ்யமிவ மர்த்ய: மநுஷ்ய: பச்யதே ஜீர்ணோ ம்ரியதே, ம்ருத்வா ச ஸஸ்யமிவ ஆஜாயதே ஆவிர்ப⁴வதி புந: ; ஏவமநித்யே ஜீவலோகே கிம் ம்ருஷாகரணேந ? பாலயாத்மந: ஸத்யம் । ப்ரேஷய மாம் யமாயேத்யபி⁴ப்ராய: ॥
வைஶ்வாநர: ப்ரவிஶதி அதிதி²ர்ப்³ராஹ்மணோ க்³ருஹாந் ।
தஸ்யைதாம் ஶாந்திம் குர்வந்தி ஹர வைவஸ்வதோத³கம் ॥ 7 ॥
ஸ ஏவமுக்த: பிதா ஆத்மந: ஸத்யதாயை ப்ரேஷயாமாஸ । ஸ ச யமப⁴வநம் க³த்வா திஸ்ரோ ராத்ரீருவாஸ யமே ப்ரோஷிதே । ப்ரோஷ்யாக³தம் யமம் அமாத்யா பா⁴ர்யா வா ஊசுர்போ³த⁴யந்த: — வைஶ்வாநர: அக்³நிரேவ ஸாக்ஷாத் ப்ரவிஶதி அதிதி²: ஸந் ப்³ராஹ்மண: க்³ருஹாந் த³ஹந்நிவ । தஸ்ய தா³ஹம் ஶமயந்த இவாக்³நே: ஏதாம் பாத்³யாஸநாதி³தா³நலக்ஷணாம் ஶாந்திம் குர்வந்தி ஸந்தோ(அ)திதே²ர்யத:, அத: ஹர ஆஹர ஹே வைவஸ்வத, உத³கம் நசிகேதஸே பாத்³யார்த²ம் ॥
ஆஶாப்ரதீக்ஷே ஸங்க³தம் ஸூந்ருதாம் ச இஷ்டாபூர்தே புத்ரபஶூம்ஶ்ச ஸர்வாந் ।
ஏதத்³வ்ருங்க்தே புருஷஸ்யால்பமேத⁴ஸோ யஸ்யாநஶ்நந்வஸதி ப்³ராஹ்மணோ க்³ருஹே ॥ 8 ॥
யதஶ்சாகரணே ப்ரத்யவாய: ஶ்ரூயதே — ஆஶாப்ரதீக்ஷே, அநிர்ஜ்ஞாதப்ராப்யேஷ்டார்த²ப்ரார்த²நா ஆஶா, நிர்ஜ்ஞாதப்ராப்யார்த²ப்ரதீக்ஷணம் ப்ரதீக்ஷா, தே ஆஶாப்ரதீக்ஷே ; ஸங்க³தம் ஸத்ஸம்யோக³ஜம் ப²லம் , ஸூந்ருதாம் ச ஸூந்ருதா ஹி ப்ரியா வாக் தந்நிமித்தம் ச, இஷ்டாபூர்தே இஷ்டம் யாக³ஜம் ப²லம் பூர்தம் ஆராமாதி³க்ரியாஜம் ப²லம் , புத்ரபஶூம்ஶ்ச புத்ராம்ஶ்ச பஶூம்ஶ்ச ஸர்வாந் , ஏதத் ஸர்வம் யதோ²க்தம் வ்ருங்க்தே வர்ஜயதி விநாஶயதீத்யேதத் । புருஷஸ்ய அல்பமேத⁴ஸ: அல்பப்ரஜ்ஞஸ்ய, யஸ்ய அநஶ்நந் அபு⁴ஞ்ஜாந: ப்³ராஹ்மண: க்³ருஹே வஸதி । தஸ்மாத³நுபேக்ஷணீய: ஸர்வாவஸ்தா²ஸ்வப்யதிதி²ரித்யர்த²: ॥
திஸ்ரோ ராத்ரீர்யத³வாத்ஸீர்க்³ருஹே மே அநஶ்நந்ப்³ரஹ்மந்நதிதி²ர்நமஸ்ய: ।
நமஸ்தே(அ)ஸ்து ப்³ரஹ்மந்ஸ்வஸ்தி மே(அ)ஸ்து தஸ்மாத்ப்ரதி த்ரீந்வராந்வ்ருணீஷ்வ ॥ 9 ॥
ஏவமுக்தோ ம்ருத்யுருவாச நசிகேதஸமுபக³ம்ய பூஜாபுர:ஸரம் — திஸ்ர: ராத்ரீ: யத் யஸ்மாத் அவாத்ஸீ: உஷிதவாநஸி க்³ருஹே மே மம அநஶ்நந் ஹே ப்³ரஹ்மந் அதிதி²: ஸந் நமஸ்ய: நமஸ்காரார்ஹஶ்ச, தஸ்மாத் நம: தே துப்⁴யம் அஸ்து ப⁴வது । ஹே ப்³ரஹ்மந் ஸ்வஸ்தி ப⁴த்³ரம் மே அஸ்து । தஸ்மாத் ப⁴வதோ(அ)நஶநேந மத்³க்³ருஹவாஸநிமித்தாத்³தோ³ஷாத் । தத்ப்ராப்த்யுபஶமேந யத்³யபி ப⁴வத³நுக்³ரஹேண ஸர்வம் மம ஸ்வஸ்தி ஸ்யாத் , ததா²பி த்வத³தி⁴கஸம்ப்ரஸாத³நார்த²மநஶநேநோஷிதாமேகைகாம் ராத்ரிம் ப்ரதி த்ரீந் வராந் வ்ருணீஷ்வ அபி⁴ப்ரேதார்த²விஷயாந்ப்ரார்த²யஸ்வ மத்த: ॥
ஶாந்தஸங்கல்ப: ஸுமநா யதா² ஸ்யாத்³வீதமந்யுர்கௌ³தமோ மாபி⁴ம்ருத்யோ ।
த்வத்ப்ரஸ்ருஷ்டம் மாபி⁴வதே³த்ப்ரதீத ஏதத்த்ரயாணாம் ப்ரத²மம் வரம் வ்ருணே ॥ 10 ॥
நசிகேதாஸ்த்வாஹ — யதி³ தி³த்ஸுர்வராந் , ஶாந்தஸங்கல்ப: உபஶாந்த: ஸங்கல்போ யஸ்ய மாம் ப்ரதி ‘யமம் ப்ராப்ய கிம் நு கரிஷ்யதி மம புத்ர:’ இதி, ஸ: ஶாந்தஸங்கல்ப: ஸுமநா: ப்ரஸந்நசித்தஶ்ச யதா² ஸ்யாத் வீதமந்யு: விக³தரோஷஶ்ச கௌ³தம: மம பிதா மா அபி⁴ மாம் ப்ரதி ஹே ம்ருத்யோ ; கிஞ்ச, த்வத்ப்ரஸ்ருஷ்டம் த்வயா விநிர்முக்தம் ப்ரேஷிதம் க்³ருஹம் ப்ரதி மா மாம் அபி⁴வதே³த் ப்ரதீத: லப்³த⁴ஸ்ம்ருதி:, ‘ஸ ஏவாயம் புத்ரோ மமாக³த:’ இத்யேவம் ப்ரத்யபி⁴ஜாநந்நித்யர்த²: । ஏதத்ப்ரயோஜநம் த்ரயாணாம் வராணாம் ப்ரத²மம் ஆத்³யம் வரம் வ்ருணே ப்ரார்த²யே யத்பிது: பரிதோஷணம் ॥
யதா² புரஸ்தாத்³ப⁴விதா ப்ரதீத ஔத்³தா³லகிராருணிர்மத்ப்ரஸ்ருஷ்ட: ।
ஸுக²ம் ராத்ரீ: ஶயிதா வீதமந்யுஸ்த்வாம் த³த்³ருஶிவாந்ம்ருத்யுமுகா²த்ப்ரமுக்தம் ॥ 11 ॥
ம்ருத்யுருவாச — யதா² பு³த்³தி⁴: த்வயி புரஸ்தாத் பூர்வம் ஆஸீத்ஸ்நேஹஸமந்விதா பிதுஸ்தவ, ப⁴விதா ப்ரீதிஸமந்விதஸ்தவ பிதா ததை²வ ப்ரதீத: ப்ரதீதவாந்ஸந் । ஔத்³தா³லகி: உத்³தா³லக ஏவ ஔத்³தா³லகி: அருணஸ்யாபத்யம் ஆருணி: த்³வ்யாமுஷ்யாயணோ வா மத்ப்ரஸ்ருஷ்ட: மயாநுஜ்ஞாத: ஸந் உத்தரா அபி ராத்ரீ: ஸுக²ம் ப்ரஸந்நமநா: ஶயிதா ஸ்வப்தா வீதமந்யு: விக³தமந்யுஶ்ச ப⁴விதா ஸ்யாத் , த்வாம் புத்ரம் த³த்³ருஶிவாந் த்³ருஷ்டவாந் ஸந் ம்ருத்யுமுகா²த் ம்ருத்யுகோ³சராத் ப்ரமுக்தம் ஸந்தம் ॥
ஸ்வர்கே³ லோகே ந ப⁴யம் கிஞ்சநாஸ்தி ந தத்ர த்வம் ந ஜரயா பி³பே⁴தி ।
உபே⁴ தீர்த்வா அஶநாயாபிபாஸே ஶோகாதிகோ³ மோத³தே ஸ்வர்க³லோகே ॥ 12 ॥
நசிகேதா உவாச — ஸ்வர்கே³ லோகே ரோகா³தி³நிமித்தம் ப⁴யம் கிஞ்சந கிஞ்சித³பி நாஸ்தி । ந ச தத்ர த்வம் ம்ருத்யோ ஸஹஸா ப்ரப⁴வஸி, அதோ ஜரயா யுக்த இஹ லோக இவ த்வத்தோ ந பி³பே⁴தி கஶ்சித்தத்ர । கிம் ச உபே⁴ அஶநாயாபிபாஸே தீர்த்வா அதிக்ரம்ய ஶோகமதீத்ய க³ச்ச²தீதி ஶோகாதிக³: ஸந் மாநஸேந து³:கே²ந வர்ஜித: மோத³தே ஹ்ருஷ்யதி ஸ்வர்க³லோகே தி³வி ॥
ஸ த்வமக்³நிம் ஸ்வர்க்³யமத்⁴யேஷி ம்ருத்யோ ப்ரப்³ரூஹி தம் ஶ்ரத்³த³தா⁴நாய மஹ்யம் ।
ஸ்வர்க³லோகா அம்ருதத்வம் ப⁴ஜந்த ஏதத்³த்³விதீயேந வ்ருணே வரேண ॥ 13 ॥
ஏவம் கு³ணவிஶிஷ்டஸ்ய ஸ்வர்க³லோகஸ்ய ப்ராப்திஸாத⁴நபூ⁴தம் அக்³நிம் ஸ்வர்க்³யம் ஸ த்வம் ம்ருத்யு: அத்⁴யேஷி ஸ்மரஸி, ஜாநாஸீத்யர்த²: । ஹே ம்ருத்யோ, யத: தம் ப்ரப்³ரூஹி கத²ய ஶ்ரத்³த³தா⁴நாய ஶ்ரத்³தா⁴வதே மஹ்யம் ஸ்வர்கா³ர்தி²நே । யேநாக்³நிநா சிதேந ஸ்வர்க³லோகா: ஸ்வர்கோ³ லோகோ யேஷாம் தே ஸ்வர்க³லோகா: யஜமாநா: அம்ருதத்வம் அமரணதாம் தே³வத்வம் ப⁴ஜந்தே ப்ராப்நுவந்தி, தத் ஏதத் அக்³நிவிஜ்ஞாநம் த்³விதீயேந வரேண வ்ருணே ॥
ப்ர தே ப்³ரவீமி தது³ மே நிபோ³த⁴ ஸ்வர்க்³யமக்³நிம் நசிகேத: ப்ரஜாநந் ।
அநந்தலோகாப்திமதோ² ப்ரதிஷ்டா²ம் வித்³தி⁴ த்வமேதம் நிஹிதம் கு³ஹாயாம் ॥ 14 ॥
ம்ருத்யோ: ப்ரதிஜ்ஞேயம் — தே துப்⁴யம் ப்ரப்³ரவீமி ; யத்த்வயா ப்ரார்தி²தம் தத் உ மே மம வசஸ: நிபோ³த⁴ பு³த்⁴யஸ்வ ஏகாக்³ரமநா: ஸந் । ஸ்வர்க்³யம் ஸ்வர்கா³ய ஹிதம் ஸ்வர்க³ஸாத⁴நம் அக்³நிம் ஹே நசிகேத: ப்ரஜாநந் விஜ்ஞாதவாந்ஸந்நஹமித்யர்த²: । ப்ரப்³ரவீமி தந்நிபோ³தே⁴தி ச ஶிஷ்யபு³த்³தி⁴ஸமாதா⁴நார்த²ம் வசநம் । அது⁴நாக்³நிம் ஸ்தௌதி — அநந்தலோகாப்திம் ஸ்வர்க³லோகப²லப்ராப்திஸாத⁴நமித்யேதத் , அதோ² அபி ப்ரதிஷ்டா²ம் ஆஶ்ரயம் ஜக³தோ விராட்ஸ்வரூபேண, தம் ஏதம் அக்³நிம் மயோச்யமாநம் வித்³தி⁴ விஜாநீஹி த்வம் நிஹிதம் ஸ்தி²தம் கு³ஹாயாம் । விது³ஷாம் பு³த்³தௌ⁴ நிவிஷ்டமித்யர்த²: ॥
லோகாதி³மக்³நிம் தமுவாச தஸ்மை யா இஷ்டகா யாவதீர்வா யதா² வா ।
ஸ சாபி தத்ப்ரத்யவத³த்³யதோ²க்தமதா²ஸ்ய ம்ருத்யு: புநரேவாஹ துஷ்ட: ॥ 15 ॥
இத³ம் ஶ்ருதேர்வசநம் — லோகாதி³ம் லோகாநாமாதி³ம் ப்ரத²மஶரீரித்வாத் அக்³நிம் தம் ப்ரக்ருதம் நசிகேதஸா ப்ரார்தி²தம் உவாச உக்தவாந்ம்ருத்யு: தஸ்மை நசிகேதஸே । கிஞ்ச, யா: இஷ்டகா: சேதவ்யா: ஸ்வரூபேண யாவதீர்வா ஸங்க்²யயா யதா² வா சீயதே(அ)க்³நிர்யேந ப்ரகாரேண ஸர்வமேதது³க்தவாநித்யர்த²: । ஸ சாபி நசிகேதா: தத் ம்ருத்யுநோக்தம் ப்ரத்யவத³த் யதா²வத்ப்ரத்யயேநாவத³த் ப்ரத்யுச்சாரிதவாந் । அத² அஸ்ய ப்ரத்யுச்சாரணேந துஷ்ட: ஸந் ம்ருத்யு: புநரேவாஹ வரத்ரயவ்யதிரேகேணாந்யம் வரம் தி³த்ஸு: ॥
தமப்³ரவீத்ப்ரீயமாணோ மஹாத்மா வரம் தவேஹாத்³ய த³தா³மி பூ⁴ய: ।
தவைவ நாம்நா ப⁴விதாயமக்³நி: ஸ்ருங்காம் சேமாமநேகரூபாம் க்³ருஹாண ॥ 16 ॥
கத²ம் ? தம் நசிகேதஸம் அப்³ரவீத் ப்ரீயமாண: ஶிஷ்யஸ்ய யோக்³யதாம் பஶ்யந்ப்ரீயமாண: ப்ரீதிமநுப⁴வந் மஹாத்மா அக்ஷுத்³ரபு³த்³தி⁴: வரம் தவ சதுர்த²ம் இஹ ப்ரீதிநிமித்தம் அத்³ய இதா³நீம் த³தா³மி பூ⁴ய: புந: ப்ரயச்சா²மி । தவைவ நசிகேதஸ: நாம்நா அபி⁴தா⁴நேந ப்ரஸித்³த⁴: ப⁴விதா மயோச்யமாந: அயம் அக்³நி: । கிஞ்ச, ஸ்ருங்காம் ஶப்³த³வதீம் ரத்நமயீம் மாலாம் இமாம் அநேகரூபாம் விசித்ராம் க்³ருஹாண ஸ்வீகுரு । யத்³வா, ஸ்ருங்காம் அகுத்ஸிதாம் க³திம் கர்மமயீம் க்³ருஹாண । அந்யத³பி கர்மவிஜ்ஞாநமநேகப²லஹேதுத்வாத்ஸ்வீகுர்வித்யர்த²: ॥
த்ரிணாசிகேதஸ்த்ரிபி⁴ரேத்ய ஸந்தி⁴ம் த்ரிகர்மக்ருத்தரதி ஜந்மம்ருத்யூ ।
ப்³ரஹ்மஜஜ்ஞம் தே³வமீட்³யம் விதி³த்வா நிசாய்யேமாம் ஶாந்திமத்யந்தமேதி ॥ 17 ॥
புநரபி கர்மஸ்துதிமேவாஹ — த்ரிணாசிகேத: த்ரி: க்ருத்வா நாசிகேதோ(அ)க்³நிஶ்சிதோ யேந ஸ: த்ரிணாசிகேத: ; தத்³விஜ்ஞாநவாந்வா । த்ரிபி⁴: மாத்ருபித்ராசார்யை: ஏத்ய ப்ராப்ய ஸந்தி⁴ம் ஸந்தா⁴நம் ஸம்ப³ந்த⁴ம் , மாத்ராத்³யநுஶாஸநம் யதா²வத்ப்ராப்யேத்யேதத் । தத்³தி⁴ ப்ராமாண்யகாரணம் ஶ்ருத்யந்தராத³வக³ம்யதே ‘யதா² மாத்ருமாந்பித்ருமாந்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 1 । 2) இத்யாதே³: । வேத³ஸ்ம்ருதிஶிஷ்டைர்வா ப்ரத்யக்ஷாநுமாநாக³மைர்வா । தேப்⁴யோ ஹி விஶுத்³தி⁴: ப்ரத்யக்ஷா । த்ரிகர்மக்ருத் இஜ்யாத்⁴யயநதா³நாநாம் கர்தா தரதி அதிக்ராமதி ஜந்மம்ருத்யூ । கிஞ்ச, ப்³ரஹ்மஜஜ்ஞம் , ப்³ரஹ்மணோ ஹிரண்யக³ர்பா⁴ஜ்ஜாதோ ப்³ரஹ்மஜ: ப்³ரஹ்மஜஶ்சாஸௌ ஜ்ஞஶ்சேதி ப்³ரஹ்மஜஜ்ஞ: । ஸர்வஜ்ஞோ ஹ்யஸௌ । தம் தே³வம் த்³யோதநாஜ்ஜ்ஞாநாதி³கு³ணவந்தம் , ஈட்³யம் ஸ்துத்யம் விதி³த்வா ஶாஸ்த்ரத:, நிசாய்ய த்³ருஷ்ட்வா சாத்மபா⁴வேந இமாம் ஸ்வபு³த்³தி⁴ப்ரத்யக்ஷாம் ஶாந்திம் உபரதிம் அத்யந்தம் ஏதி அதிஶயேநைதி । வைராஜம் பத³ம் ஜ்ஞாநகர்மஸமுச்சயாநுஷ்டா²நேந ப்ராப்நோதீத்யர்த²: ॥
த்ரிணாசிகேதஸ்த்ரயமேதத்³விதி³த்வா ய ஏவம் வித்³வாம்ஶ்சிநுதே நாசிகேதம் ।
ஸ ம்ருத்யுபாஶாந்புரத: ப்ரணோத்³ய ஶோகாதிகோ³ மோத³தே ஸ்வர்க³லோகே ॥ 18 ॥
இதா³நீமக்³நிவிஜ்ஞாநசயநப²லமுபஸம்ஹரதி, ப்ரகரணம் ச — த்ரிணாசிகேத: த்ரயம் யதோ²க்தம் ‘யா இஷ்டகா யாவதீர்வா யதா² வா’ இதி । ஏதத் விதி³த்வா அவக³ம்ய யஶ்ச ஏவம் ஆத்மஸ்வரூபேண அக்³நிம் வித்³வாந் சிநுதே நிர்வர்தயதி நாசிகேதமக்³நிம் க்ரதும் , ஸ: ம்ருத்யுபாஶாந் அத⁴ர்மாஜ்ஞாநராக³த்³வேஷாதி³லக்ஷணாந் புரத: அக்³ரத:, பூர்வமேவ ஶரீரபாதாதி³த்யர்த²:, ப்ரணோத்³ய அபஹாய, ஶோகாதிக³: மாநஸைர்து³:கை²ர்விக³த இத்யேதத் , மோத³தே ஸ்வர்க³லோகே வைராஜே விராடா³த்மஸ்வரூபப்ரதிபத்த்யா ॥
ஏஷ தே(அ)க்³நிர்நசிகேத: ஸ்வர்க்³யோ யமவ்ருணீதா² த்³விதீயேந வரேண ।
ஏதமக்³நிம் தவைவ ப்ரவக்ஷ்யந்தி ஜநாஸஸ்த்ருதீயம் வரம் நசிகேதோ வ்ருணீஷ்வ ॥ 19 ॥
ஏஷ: தே துப்⁴யம் அக்³நி: வர: ஹே நசிகேத:, ஸ்வர்க்³ய: ஸ்வர்க³ஸாத⁴ந:, யம் அக்³நிம் வரம் அவ்ருணீதா²: வ்ருதவாந் ப்ரார்தி²தவாநஸி த்³விதீயேந வரேண, ஸோ(அ)க்³நிர்வரோ த³த்த இத்யுக்தோபஸம்ஹார: । கிஞ்ச, ஏதம் அக்³நிம் தவைவ நாம்நா ப்ரவக்ஷ்யந்தி ஜநாஸ: ஜநா இத்யேதத் । ஏஷ வரோ த³த்தோ மயா சதுர்த²ஸ்துஷ்டேந । த்ருதீயம் வரம் நசிகேத: வ்ருணீஷ்வ । தஸ்மிந்ஹ்யத³த்தே ருணவாநேவாஹமித்யபி⁴ப்ராய: ॥
யேயம் ப்ரேதே விசிகித்ஸா மநுஷ்யே அஸ்தீத்யேகே நாயமஸ்தீதி சைகே ।
ஏதத்³வித்³யாமநுஶிஷ்டஸ்த்வயாஹம் வராணாமேஷ வரஸ்த்ருதீய: ॥ 20 ॥
ஏதாவத்³த்⁴யதிக்ராந்தேந விதி⁴ப்ரதிஷேதா⁴ர்தே²ந மந்த்ரப்³ராஹ்மணேநாவக³ந்தவ்யம் யத்³வரத்³வயஸூசிதம் வஸ்து நாத்மதத்த்வவிஷயயாதா²த்ம்யவிஜ்ஞாநம் । அதோ விதி⁴ப்ரதிஷேதா⁴ர்த²விஷயஸ்ய ஆத்மநி க்ரியாகாரகப²லாத்⁴யாரோபணலக்ஷணஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகஸ்யாஜ்ஞாநஸ்ய ஸம்ஸாரபீ³ஜஸ்ய நிவ்ருத்த்யர்த²ம் தத்³விபரீதப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநம் க்ரியாகாரகப²லாத்⁴யாரோபணஶூந்யமாத்யந்திகநி:ஶ்ரேயஸப்ரயோஜநம் வக்தவ்யமித்யுத்தரோ க்³ரந்த² ஆரப்⁴யதே । தமேதமர்த²ம் த்³விதீயவரப்ராப்த்யாப்யக்ருதார்த²த்வம் த்ருதீயவரகோ³சரமாத்மஜ்ஞாநமந்தரேணேத்யாக்²யாயிகயா ப்ரபஞ்ஜயதி । யத: பூர்வஸ்மாத்கர்மகோ³சராத்ஸாத்⁴யஸாத⁴நலக்ஷணாத³நித்யாத்³விரக்தஸ்யாத்மஜ்ஞாநே(அ)தி⁴கார இதி தந்நிந்தா³ர்த²ம் புத்ராத்³யுபந்யாஸேந ப்ரலோப⁴நம் க்ரியதே । நசிகேதா உவாச ‘த்ருதீயம் வரம் நசிகேதோ வ்ருணீஷ்வ’ இத்யுக்த: ஸந் — யேயம் விசிகித்ஸா ஸம்ஶய: ப்ரேதே ம்ருதே மநுஷ்யே, அஸ்தி இத்யேகே அஸ்தி ஶரீரேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴வ்யதிரிக்தோ தே³ஹாந்தரஸம்ப³ந்த்⁴யாத்மா இத்யேகே மந்யந்தே, நாயமஸ்தி இதி சைகே நாயமேவம்விதோ⁴(அ)ஸ்தீதி சைகே । அத்ர சாஸ்மாகம் ந ப்ரத்யக்ஷேண நாப்யநுமாநேந நிர்ணயவிஜ்ஞாநம் । ஏதத்³விஜ்ஞாநாதீ⁴நோ ஹி பர: புருஷார்த² இத்யத: ஏதத் வித்³யாம் விஜாநீயாம் அஹம் அநுஶிஷ்ட: ஜ்ஞாபித: த்வயா । வராணாமேஷ வரஸ்த்ருதீயோ(அ)வஶிஷ்ட: ॥
தே³வைரத்ராபி விசிகித்ஸிதம் புரா ந ஹி ஸுவிஜ்ஞேயமணுரேஷ த⁴ர்ம: ।
அந்யம் வரம் நசிகேதோ வ்ருணீஷ்வ மா மோபரோத்ஸீரதி மா ஸ்ருஜைநம் ॥ 21 ॥
கிமயமேகாந்ததோ நி:ஶ்ரேயஸஸாத⁴நாத்மஜ்ஞாநார்ஹோ ந வேத்யேதத்பரீக்ஷணார்த²மாஹ — தே³வைரபி அத்ர ஏதஸ்மிந்வஸ்துநி விசிகித்ஸிதம் ஸம்ஶயிதம் புரா பூர்வம் । ந ஹி ஸுவிஜ்ஞேயம் ஸுஷ்டு² விஜ்ஞேயம் அஸக்ருச்ச்²ருதமபி ப்ராக்ருதைர்ஜநை:, யத: அணு: ஸூக்ஷ்ம: ஏஷ: ஆத்மாக்²ய: த⁴ர்ம: । அத: அந்யம் அஸந்தி³க்³த⁴ப²லம் வரம் நசிகேத:, வ்ருணீஷ்வ । மா மாம் மா உபரோத்ஸீ: உபரோத⁴ம் மா கார்ஷீ: அத⁴மர்ணமிவோத்தமர்ண: । அதிஸ்ருஜ விமுஞ்ச ஏநம் வரம் மா மாம் ப்ரதி ॥
தே³வைரத்ராபி விசிகித்ஸிதம் கில த்வம் ச ம்ருத்யோ யந்ந ஸுஜ்ஞேயமாத்த² ।
வக்தா சாஸ்ய த்வாத்³ருக³ந்யோ ந லப்⁴யோ நாந்யோ வரஸ்துல்ய ஏதஸ்ய கஶ்சித் ॥ 22 ॥
ஏவமுக்தோ நசிகேதா ஆஹ — தே³வைரத்ராபி விசிகித்ஸிதம் கிலேதி ப⁴வத ஏவ ந: ஶ்ருதம் । த்வம் ச ம்ருத்யோ, யத் யஸ்மாத் ந ஸுஜ்ஞேயம் ஆத்மதத்த்வம் ஆத்த² கத²யஸி । அத: பண்டி³தைரப்யவேத³நீயத்வாத் வக்தா ச அஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய த்வாத்³ருக் த்வத்துல்ய: அந்ய: பண்டி³தஶ்ச ந லப்⁴ய: அந்விஷ்யமாணோ(அ)பி । அயம் து வரோ நி:ஶ்ரேயஸப்ராப்திஹேது: । அத: ந அந்ய: வர: துல்ய: ஸத்³ருஶ: அஸ்தி ஏதஸ்ய கஶ்சித³பி । அநித்யப²லத்வாத³ந்யஸ்ய ஸர்வஸ்யைவேத்யபி⁴ப்ராய: ॥
ஶதாயுஷ: புத்ரபௌத்ராந்வ்ருணீஷ்வ ப³ஹூந்பஶூந்ஹஸ்திஹிரண்யமஶ்வாந் ।
பூ⁴மேர்மஹதா³யதநம் வ்ருணீஷ்வ ஸ்வயம் ச ஜீவ ஶரதோ³ யாவதி³ச்ச²ஸி ॥ 23 ॥
ஏவமுக்தோ(அ)பி புந: ப்ரலோப⁴யந்நுவாச ம்ருத்யு: — ஶதாயுஷ: ஶதம் வர்ஷாணி ஆயூம்ஷி யேஷாம் தாந் ஶதாயுஷ: புத்ரபௌத்ராந் வ்ருணீஷ்வ । கிஞ்ச, க³வாதி³லக்ஷணாந் ப³ஹூந் பஶூந் ஹஸ்திஹிரண்யம் , ஹஸ்தீ ச ஹிரண்யம் ச ஹஸ்திஹிரண்யம் , அஶ்வாம்ஶ்ச । கிஞ்ச, பூ⁴மே: ப்ருதி²வ்யா: மஹத் விஸ்தீர்ணம் ஆயதநம் ஆஶ்ரயம் மண்ட³லம் ஸாம்ராஜ்யம் வ்ருணீஷ்வ । கிஞ்ச, ஸர்வமப்யேதத³நர்த²கம் ஸ்வயம் சேத³ல்பாயுரித்யத ஆஹ — ஸ்வயம் ச த்வம் ஜீவ தா⁴ரய ஶரீரம் ஸமக்³ரேந்த்³ரியகலாபம் ஶரத³: வர்ஷாணி யாவத் இச்ச²ஸி ஜீவிதும் ॥
ஏதத்துல்யம் யதி³ மந்யஸே வரம் வ்ருணீஷ்வ வித்தம் சிரஜீவிகாம் ச ।
மஹாபூ⁴மௌ நசிகேதஸ்த்வமேதி⁴ காமாநாம் த்வா காமபா⁴ஜம் கரோமி ॥ 24 ॥
ஏதத்துல்யம் ஏதேந யதோ²பதி³ஷ்டேந ஸத்³ருஶம் அந்யமபி யதி³ மந்யஸே வரம் , தமபி வ்ருணீஷ்வ । கிஞ்ச, வித்தம் ப்ரபூ⁴தம் ஹிரண்யரத்நாதி³ சிரஜீவிகாம் ச ஸஹ வித்தேந வ்ருணீஷ்வேத்யேதத் । கிம் ப³ஹுநா ? மஹாபூ⁴மௌ மஹத்யாம் பூ⁴மௌ ராஜா நசிகேத: த்வம் ஏதி⁴ ப⁴வ । கிஞ்சாந்யத் , காமாநாம் தி³வ்யாநாம் மாநுஷாணாம் ச த்வா த்வாம் காமபா⁴ஜம் காமபா⁴கி³நம் காமார்ஹம் கரோமி, ஸத்யஸங்கல்போ ஹ்யஹம் தே³வ: ॥
யே யே காமா து³ர்லபா⁴ மர்த்யலோகே ஸர்வாந்காமாம்ஶ்ச²ந்த³த: ப்ரார்த²யஸ்வ ।
இமா ராமா: ஸரதா²: ஸதூர்யா ந ஹீத்³ருஶா லம்ப⁴நீயா மநுஷ்யை: ।
ஆபி⁴ர்மத்ப்ரத்தாபி⁴: பரிசாரயஸ்வ நசிகேதோ மரணம் மாநுப்ராக்ஷீ: ॥ 25 ॥
யே யே காமா: ப்ரார்த²நீயா: து³ர்லபா⁴ஶ்ச மர்த்யலோகே, ஸர்வாந் தாந் காமாந் ச²ந்த³த: இச்சா²த: ப்ரார்த²யஸ்வ । கிஞ்ச, இமா: தி³வ்யா அப்ஸரஸ:, ரமயந்தி புருஷாநிதி ராமா:, ஸஹ ரதை²ர்வர்தந்த இதி ஸரதா²:, ஸதூர்யா: ஸவாதி³த்ரா:, தாஶ்ச ந ஹி லம்ப⁴நீயா: ப்ராபணீயா: ஈத்³ருஶா: ஏவம்விதா⁴: மநுஷ்யை: மர்த்யை: அஸ்மதா³தி³ப்ரஸாத³மந்தரேண । ஆபி⁴: மத்ப்ரத்தாபி⁴: மயா ப்ரத³த்தாபி⁴: பரிசாரிகாபி⁴: பரிசாரயஸ்வ ஆத்மாநம் , பாத³ப்ரக்ஷாலநாதி³ஶுஶ்ரூஷாம் காரயாத்மந இத்யர்த²: । ஹே நசிகேத:, மரணம் மரணஸம்ப³த்³த⁴ம் ப்ரஶ்நம் ப்ரேத்யாஸ்தி நாஸ்தீதி காகத³ந்தபரீக்ஷாரூபம் மா அநுப்ராக்ஷீ: மைவம் ப்ரஷ்டுமர்ஹஸி ॥
ஶ்வோபா⁴வா மர்த்யஸ்ய யத³ந்தகைதத்ஸர்வேந்த்³ரியாணாம் ஜரயந்தி தேஜ: ।
அபி ஸர்வம் ஜீவிதமல்பமேவ தவைவ வாஹாஸ்தவ ந்ருத்யகீ³தே ॥ 26 ॥
ம்ருத்யுநா ஏவம் ப்ரலோப்⁴யமாநோ(அ)பி நசிகேதா மஹாஹ்ரத³வத³க்ஷோப்⁴ய ஆஹ — ஶ்வோ ப⁴விஷ்யந்தி ந வேதி ஸந்தி³ஹ்யமாந ஏவ யேஷாம் பா⁴வோ ப⁴வநம் த்வயோபந்யஸ்தாநாம் போ⁴கா³நாம் தே ஶ்வோபா⁴வா: । கிஞ்ச, மர்த்யஸ்ய மநுஷ்யஸ்ய அந்தக ஹே ம்ருத்யோ, யத் ஏதத் ஸர்வேந்த்³ரியாணாம் தேஜ: தத் ஜரயந்தி அபக்ஷபயந்தி । அப்ஸர:ப்ரப்⁴ருதயோ போ⁴கா³ அநர்தா²யைவைதே, த⁴ர்மவீர்யப்ரஜ்ஞாதேஜோயஶ:ப்ரப்⁴ருதீநாம் க்ஷபயித்ருத்வாத் । யாம் சாபி தீ³ர்க⁴ஜீவிகாம் த்வம் தி³த்ஸஸி தத்ராபி ஶ்ருணு । ஸர்வம் யத்³ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ஜீவிதம் ஆயு: அல்பமேவ, கிமுதாஸ்மதா³தி³தீ³ர்க⁴ஜீவிகா । அத: தவைவ திஷ்ட²ந்து வாஹா: ரதா²த³ய:, ததா² தவ ந்ருத்யகீ³தே ச ॥
ந வித்தேந தர்பணீயோ மநுஷ்யோ லப்ஸ்யாமஹே வித்தமத்³ராக்ஷ்ம சேத்த்வா ।
ஜீவிஷ்யாமோ யாவதீ³ஶிஷ்யஸி த்வம் வரஸ்து மே வரணீய: ஸ ஏவ ॥ 27 ॥
கிஞ்ச, ந ப்ரபூ⁴தேந வித்தேந தர்பணீயோ மநுஷ்ய: । ந ஹி லோகே வித்தலாப⁴: கஸ்யசித்த்ருப்திகரோ த்³ருஷ்ட: । யதி³ நாமாஸ்மாகம் வித்தத்ருஷ்ணா ஸ்யாத் , லப்ஸ்யாமஹே ப்ராப்ஸ்யாமஹே வித்தம் , அத்³ராக்ஷ்ம த்³ருஷ்டவந்தோ வயம் சேத் த்வா த்வாம் । ஜீவிதமபி ததை²வ — ஜீவிஷ்யாம: யாவத் யாம்யே பதே³ த்வம் ஈஶிஷ்யஸி ஈஶிஷ்யஸே ப்ரபு⁴: ஸ்யா: । கத²ம் ஹி மர்த்யஸ்த்வயா ஸமேத்யால்பத⁴நாயுர்ப⁴வேத் ? வரஸ்து மே வரணீய: ஸ ஏவ யதா³த்மவிஜ்ஞாநம் ॥
அஜீர்யதாமம்ருதாநாமுபேத்ய ஜீர்யந்மர்த்ய: க்வத⁴:ஸ்த²: ப்ரஜாநந் ।
அபி⁴த்⁴யாயந்வர்ணரதிப்ரமோதா³நதிதீ³ர்கே⁴ ஜீவிதே கோ ரமேத ॥ 28 ॥
யதஶ்ச அஜீர்யதாம் வயோஹாநிமப்ராப்நுவதாம் அம்ருதாநாம் ஸகாஶம் உபேத்ய உபக³ம்ய ஆத்மந உத்க்ருஷ்டம் ப்ரயோஜநாந்தரம் ப்ராப்தவ்யம் தேப்⁴ய: ப்ரஜாநந் உபலப⁴மாந: ஸ்வயம் து ஜீர்யந் மர்த்ய: ஜராமரணவாந் க்வத⁴:ஸ்த²: கு: ப்ருதி²வீ அத⁴ஶ்சாஸாவந்தரிக்ஷாதி³லோகாபேக்ஷயா தஸ்யாம் திஷ்ட²தீதி க்வத⁴:ஸ்த²: ஸந் கத²மேவமவிவேகிபி⁴: ப்ரார்த²நீயம் புத்ரவித்தாத்³யஸ்தி²ரம் வ்ருணீதே । ‘க்வ ததா³ஸ்த²:’ இதி வா பாடா²ந்தரம் । அஸ்மிந்பக்ஷே சைவமக்ஷரயோஜநா— தேஷு புத்ராதி³ஷு ஆஸ்தா² ஆஸ்தி²தி: தாத்பர்யேண வர்தநம் யஸ்ய ஸ ததா³ஸ்த²: । ததோ(அ)தி⁴கதரம் புருஷார்த²ம் து³ஷ்ப்ராபமபி அபி⁴ப்ரேப்ஸு: க்வ ததா³ஸ்தோ² ப⁴வேத் ? ந கஶ்சித்தத³ஸாரஜ்ஞஸ்தத³ர்தீ² ஸ்யாதி³த்யர்த²: । ஸர்வோ ஹ்யுபர்யுபர்யேவ பு³பூ⁴ஷதி லோக: । தஸ்மாந்ந புத்ரவித்தாதி³லோபை⁴: ப்ரலோப்⁴யோ(அ)ஹம் । கிஞ்ச, அப்ஸர:ப்ரமுகா²ந் வர்ணரதிப்ரமோதா³ந் அநவஸ்தி²தரூபதயா அபி⁴த்⁴யாயந் நிரூபயந் யதா²வத் அதிதீ³ர்கே⁴ ஜீவிதே க: விவேகீ ரமேத ॥
யஸ்மிந்நித³ம் விசிகித்ஸந்தி ம்ருத்யோ யத்ஸாம்பராயே மஹதி ப்³ரூஹி நஸ்தத் ।
யோ(அ)யம் வரோ கூ³ட⁴மநுப்ரவிஷ்டோ நாந்யம் தஸ்மாந்நசிகேதா வ்ருணீதே ॥ 29 ॥
அதோ விஹாயாநித்யை: காமை: ப்ரலோப⁴நம் , யந்மயா ப்ரார்தி²தம் யஸ்மிந் ப்ரேதே இத³ம் விசிகித்ஸநம் விசிகித்ஸந்தி அஸ்தி நாஸ்தீத்யேவம்ப்ரகாரம் ஹே ம்ருத்யோ, ஸாம்பராயே பரலோகவிஷயே மஹதி மஹாப்ரயோஜநநிமித்தே ஆத்மநோ நிர்ணயவிஜ்ஞாநம் யத் , தத் ப்³ரூஹி கத²ய ந: அஸ்மப்⁴யம் । கிம் ப³ஹுநா, யோ(அ)யம் ப்ரக்ருத ஆத்மவிஷய: வர: கூ³ட⁴ம் க³ஹநம் து³ர்விவேசநம் ப்ராப்த: அநுப்ரவிஷ்ட:, தஸ்மாத் வராத் அந்யம் அவிவேகிபி⁴: ப்ரார்த²நீயமநித்யவிஷயம் வரம் நசிகேதா: ந வ்ருணீதே மநஸாபி இதி ஶ்ருதேர்வசநமிதி ॥
த்³விதீயா வல்லீ
அந்யச்ச்²ரேயோ(அ)ந்யது³தைவ ப்ரேயஸ்தே உபே⁴ நாநார்தே² புருஷம் ஸிநீத: ।
தயோ: ஶ்ரேய ஆத³தா³நஸ்ய ஸாது⁴ ப⁴வதி ஹீயதே(அ)ர்தா²த்³ய உ ப்ரேயோ வ்ருணீதே ॥ 1 ॥
பரீக்ஷ்ய ஶிஷ்யம் வித்³யாயோக்³யதாம் சாவக³ம்யாஹ — அந்யத் ப்ருத²கே³வ ஶ்ரேய: நி:ஶ்ரேயஸம் ததா² அந்யத் உதைவ அபி ச ப்ரேய: ப்ரியதரமபி தே ஶ்ரேய:ப்ரேயஸீ உபே⁴ நாநார்தே² பி⁴ந்நப்ரயோஜநே ஸதீ புருஷம் அதி⁴க்ருதம் வர்ணாஶ்ரமாதி³விஶிஷ்டம் ஸிநீத: ப³த்⁴நீத: । தாப்⁴யாம் வித்³யாவித்³யாப்⁴யாமாத்மகர்தவ்யதயா ப்ரயுஜ்யதே ஸர்வ: புருஷ: । ப்ரேய:ஶ்ரேயஸோர்ஹி அப்⁴யுத³யாம்ருதத்வார்தீ² புருஷ: ப்ரவர்ததே । அத: ஶ்ரேய:ப்ரேய:ப்ரயோஜநகர்தவ்யதயா தாப்⁴யாம் ப³த்³த⁴ இத்யுச்யதே ஸர்வ: புருஷ: । தே யத்³யப்யேகைகபுருஷார்த²ஸம்ப³ந்தி⁴நீ வித்³யாவித்³யாரூபத்வாத்³விருத்³தே⁴ இத்யந்யதராபரித்யாகே³நைகேந புருஷேண ஸஹாநுஷ்டா²துமஶக்யத்வாத்தயோ: ஹித்வா அவித்³யாரூபம் ப்ரேய:, ஶ்ரேய ஏவ கேவலம் ஆத³தா³நஸ்ய உபாதா³நம் குர்வத: ஸாது⁴ ஶோப⁴நம் ஶிவம் ப⁴வதி । யஸ்த்வதூ³ரத³ர்ஶீ விமூடோ⁴ ஹீயதே வியுஜ்யதே அர்தா²த் புருஷார்தா²த்பாரமார்தி²காத்ப்ரயோஜநாந்நித்யாத் ப்ரச்யவத இத்யர்த²: । கோ(அ)ஸௌ ? ய உ ப்ரேய: வ்ருணீதே உபாத³த்தே இத்யேதத் ॥
ஶ்ரேயஶ்ச ப்ரேயஶ்ச மநுஷ்யமேதஸ்தௌ ஸம்பரீத்ய விவிநக்தி தீ⁴ர: ।
ஶ்ரேயோ ஹி தீ⁴ரோ(அ)பி⁴ ப்ரேயஸோ வ்ருணீதே ப்ரேயோ மந்தோ³ யோக³க்ஷேமாத்³வ்ருணீதே ॥ 2 ॥
யத்³யுபே⁴ அபி கர்தும் ஸ்வாயத்தே புருஷேண, கிமர்த²ம் ப்ரேய ஏவாத³த்தே பா³ஹுல்யேந லோக இதி, உச்யதே । ஸத்யம் ஸ்வாயத்தே ; ததா²பி ஸாத⁴நத: ப²லதஶ்ச மந்த³பு³த்³தீ⁴நாம் து³ர்விவேகரூபே ஸதீ வ்யாமிஶ்ரீபூ⁴தே இவ மநுஷ்யம் புருஷம் ஆ இத: ஏத: ப்ராப்நுத: ஶ்ரேயஶ்ச ப்ரேயஶ்ச । அதோ ஹம்ஸ இவாம்ப⁴ஸ: பய:, தௌ ஶ்ரேய:ப்ரேய:பதா³ர்தௌ² ஸம்பரீத்ய ஸம்யக்பரிக³ம்ய மநஸா ஆலோச்ய கு³ருலாக⁴வம் விவிநக்தி ப்ருத²க்கரோதி தீ⁴ர: தீ⁴மாந் । விவிச்ய ச ஶ்ரேயோ ஹி ஶ்ரேய ஏவ அபி⁴வ்ருணீதே ப்ரேயஸோ(அ)ப்⁴யர்ஹிதத்வாச்ச்²ரேயஸ: । கோ(அ)ஸௌ ? தீ⁴ர: । யஸ்து மந்த³: அல்பபு³த்³தி⁴: ஸ: ஸத³ஸத்³விவேகாஸாமர்த்²யாத் யோக³க்ஷேமாத் யோக³க்ஷேமநிமித்தம் ஶரீராத்³யுபசயரக்ஷணநிமித்தமித்யேதத் । ப்ரேய: பஶுபுத்ராதி³லக்ஷணம் வ்ருணீதே ॥
ஸ த்வம் ப்ரியாந்ப்ரியரூபாம்ஶ்ச காமாநபி⁴த்⁴யாயந்நசிகேதோ(அ)த்யஸ்ராக்ஷீ: ।
நைதாம் ஸ்ருங்காம் வித்தமயீமவாப்தோ யஸ்யாம் மஜ்ஜந்தி ப³ஹவோ மநுஷ்யா: ॥ 3 ॥
ஸ த்வம் புந: புந: மயா ப்ரலோப்⁴யமாநோ(அ)பி ப்ரியாந் புத்ராதீ³ந் ப்ரியரூபாம்ஶ்ச அப்ஸர:ப்ரப்⁴ருதிலக்ஷணாந் காமாந் அபி⁴த்⁴யாயந் சிந்தயந் தேஷாமநித்யத்வாஸாரத்வாதி³தோ³ஷாந் ஹே நசிகேத:, அத்யஸ்ராக்ஷீ: அதிஸ்ருஷ்டவாந் பரித்யக்தவாநஸி ; அஹோ பு³த்³தி⁴மத்தா தவ । ந ஏதாம் அவாப்தவாநஸி ஸ்ருங்காம் ஸ்ருதிம் குத்ஸிதாம் மூட⁴ஜநப்ரவ்ருத்தாம் வித்தமயீம் த⁴நப்ராயாம் ; யஸ்யாம் ஸ்ருதௌ மஜ்ஜந்தி ஸீத³ந்தி ப³ஹவ: அநேகே மூடா⁴ மநுஷ்யா: ॥
தூ³ரமேதே விபரீதே விஷூசீ அவித்³யா யா ச வித்³யேதி ஜ்ஞாதா ।
வித்³யாபீ⁴ப்ஸிநம் நசிகேதஸம் மந்யே ந த்வா காமா ப³ஹவோ(அ)லோலுபந்த ॥ 4 ॥
‘தயோ: ஶ்ரேய ஆத³தா³நஸ்ய ஸாது⁴ ப⁴வதி ஹீயதே(அ)ர்தா²த்³ய உ ப்ரேயோ வ்ருணீதே’ இதி ஹ்யுக்தம் ; தத்கஸ்மாத் ? யத: தூ³ரம் தூ³ரேண மஹதாந்தரேண ஏதே விபரீதே அந்யோந்யவ்யாவ்ருத்தரூபே விவேகாவிவேகாத்மகத்வாத் தம:ப்ரகாஶாவிவ விஷூசீ விஷூச்யௌ நாநாக³தீ பி⁴ந்நப²லே ஸம்ஸாரமோக்ஷஹேதுத்வேநேத்யேதத் । கே தே இதி, உச்யதே । யா ச அவித்³யா ப்ரேயோவிஷயா வித்³யேதி ச ஶ்ரேயோவிஷயா ஜ்ஞாதா நிர்ஜ்ஞாதா அவக³தா பண்டி³தை: । தத்ர வித்³யாபீ⁴ப்ஸிநம் வித்³யார்தி²நம் நசிகேதஸம் த்வாமஹம் மந்யே । கஸ்மாத் ? யஸ்மாத³வித்³வத்³பு³த்³தி⁴ப்ரலோபி⁴ந: காமா: அப்ஸர:ப்ரப்⁴ருதய: ப³ஹவோ(அ)பி த்வா த்வாம் ந அலோலுபந்த ந விச்சே²த³ம் க்ருதவந்த: ஶ்ரேயோமார்கா³தா³த்மோபபோ⁴கா³பி⁴வாஞ்சா²ஸம்பாத³நேந । அதோ வித்³யார்தி²நம் ஶ்ரேயோபா⁴ஜநம் மந்யே இத்யபி⁴ப்ராய: ॥
அவித்³யாயாமந்தரே வர்தமாநா: ஸ்வயம் தீ⁴ரா: பண்டி³தம்மந்யமாநா: ।
த³ந்த்³ரம்யமாணா: பரியந்தி மூடா⁴ அந்தே⁴நைவ நீயமாநா யதா²ந்தா⁴: ॥ 5 ॥
யே து ஸம்ஸாரபா⁴ஜோ ஜநா:, அவித்³யாயாம் அந்தரே மத்⁴யே க⁴நீபூ⁴த இவ தமஸி வர்தமாநா: வேஷ்ட்யமாநா: புத்ரபஶ்வாதி³த்ருஷ்ணாபாஶஶதை:, ஸ்வயம் தீ⁴ரா: ப்ரஜ்ஞாவந்த: பண்டி³தா: ஶாஸ்த்ரகுஶலாஶ்சேதி மந்யமாநா: தே த³ந்த்³ரம்யமாணா: அத்யர்த²ம் குடிலாமநேகரூபாம் க³திம் க³ச்ச²ந்த: ஜராமரணரோகா³தி³து³:கை²: பரியந்தி பரிக³ச்ச²ந்தி மூடா⁴: அவிவேகிந: அந்தே⁴நைவ த்³ருஷ்டிவிகலேநைவ நீயமாநா: விஷமே பதி² யதா² ப³ஹவ: அந்தா⁴: மஹாந்தமநர்த²ம்ருச்ச²ந்தி, தத்³வத் ॥
ந ஸாம்பராய: ப்ரதிபா⁴தி பா³லம் ப்ரமாத்³யந்தம் வித்தமோஹேந மூட⁴ம் ।
அயம் லோகோ நாஸ்தி பர இதி மாநீ புந: புநர்வஶமாபத்³யதே மே ॥ 6 ॥
அத ஏவ மூட⁴த்வாத் ந ஸாம்பராய: ப்ரதிபா⁴தி । ஸம்பரேயத இதி ஸம்பராய: பரலோக:, தத்ப்ராப்திப்ரயோஜந: ஸாத⁴நவிஶேஷ: ஶாஸ்த்ரீய: ஸாம்பராய: । ஸ ச பா³லம் அவிவேகிநம் ப்ரதி ந ப்ரதிபா⁴தி ந ப்ரகாஶதே நோபதிஷ்ட²த இத்யேதத் । ப்ரமாத்³யந்தம் ப்ரமாத³ம் குர்வந்தம் புத்ரபஶ்வாதி³ப்ரயோஜநேஷ்வாஸக்தமநஸம் ததா² வித்தமோஹேந வித்தநிமித்தேநாவிவேகேந மூட⁴ம் தமஸாச்ச²ந்நம் । ஸ து அயமேவ லோக: யோ(அ)யம் த்³ருஶ்யமாந: ஸ்த்ர்யந்நபாநாதி³விஶிஷ்ட: நாஸ்தி பர: அத்³ருஷ்டோ லோக: இத்யேவம் மநநஶீல: மாநீ புந: புந: ஜநித்வா வஶம் அதீ⁴நதாம் ஆபத்³யதே மே ம்ருத்யோர்மம । ஜநநமரணாதி³லக்ஷணது³:க²ப்ரப³ந்தா⁴ரூட⁴ ஏவ ப⁴வதீத்யர்த²: ॥
ஶ்ரவணாயாபி ப³ஹுபி⁴ர்யோ ந லப்⁴ய: ஶ்ருண்வந்தோ(அ)பி ப³ஹவோ யம் ந வித்³யு: ।
ஆஶ்சர்யோ வக்தா குஶலோ(அ)ஸ்ய லப்³தா⁴ ஆஶ்சர்யோ ஜ்ஞாதா குஶலாநுஶிஷ்ட: ॥ 7 ॥
ப்ராயேண ஹ்யேவம்வித⁴ ஏவ லோக: । யஸ்து ஶ்ரேயோர்தீ² ஸ ஸஹஸ்ரேஷு கஶ்சிதே³வாத்மவித்³ப⁴வதி த்வத்³வித⁴: யஸ்மாத் ஶ்ரவணாயாபி ஶ்ரவணார்த²ம் ஶ்ரோதுமபி ய: ந லப்⁴ய: ஆத்மா ப³ஹுபி⁴: அநேகை:, ஶ்ருண்வந்தோ(அ)பி ப³ஹவ: அநேகே அந்யே யம் ஆத்மாநம் ந வித்³யு: ந வித³ந்தி அபா⁴கி³ந: அஸம்ஸ்க்ருதாத்மாநோ ந விஜாநீயு: । கிஞ்ச, அஸ்ய வக்தாபி ஆஶ்சர்ய: அத்³பு⁴தவதே³வ, அநேகேஷு கஶ்சிதே³வ ப⁴வதி । ததா² ஶ்ருத்வாபி அஸ்ய ஆத்மந: குஶல: நிபுண ஏவாநேகேஷு லப்³தா⁴ கஶ்சிதே³வ ப⁴வதி । யஸ்மாத் ஆஶ்சர்ய: ஜ்ஞாதா கஶ்சிதே³வ குஶலாநுஶிஷ்ட: குஶலேந நிபுணேநாசார்யேணாநுஶிஷ்ட: ஸந் ॥
ந நரேணாவரேண ப்ரோக்த ஏஷ ஸுவிஜ்ஞேயோ ப³ஹுதா⁴ சிந்த்யமாந: ।
அநந்யப்ரோக்தே க³திரத்ர நாஸ்தி அணீயாந்ஹ்யதர்க்யமணுப்ரமாணாத் ॥ 8 ॥
கஸ்மாத் ? ந ஹி நரேண மநுஷ்யேண அவரேண ப்ரோக்த: அவரேண ஹீநேந ப்ராக்ருதபு³த்³தி⁴நேத்யேதத் । உக்த: ஏஷ: ஆத்மா யம் த்வம் மாம் ப்ருச்ச²ஸி । ந ஹி ஸுஷ்டு² ஸம்யக் விஜ்ஞேய: விஜ்ஞாதும் ஶக்ய: யஸ்மாத் ப³ஹுதா⁴ அஸ்தி நாஸ்தி கர்தாகர்தா ஶுத்³தோ⁴(அ)ஶுத்³த⁴ இத்யாத்³யநேகதா⁴ சிந்த்யமாந: வாதி³பி⁴: । கத²ம் புந: ஸுவிஜ்ஞேய இதி, உச்யதே — அநந்யப்ரோக்தே அநந்யேந அப்ருத²க்³த³ர்ஶிநாசார்யேண ப்ரதிபாத்³யப்³ரஹ்மாத்மபூ⁴தேந ப்ரோக்தே உக்தே ஆத்மநி க³தி:, அநேகதா⁴ அஸ்திநாஸ்தீத்யாதி³லக்ஷணா சிந்தா க³தி:, அத்ர அஸ்மிந்நாத்மநி நாஸ்தி ந வித்³யதே ஸர்வவிகல்பக³திப்ரத்யஸ்தமிதரூபத்வாதா³த்மந: । அத²வா ஸ்வாத்மபூ⁴தே அநந்யஸ்மிந் ஆத்மநி ப்ரோக்தே அநந்யப்ரோக்தே க³தி: அத்ர அந்யாவக³திர்நாஸ்தி ஜ்ஞேயஸ்யாந்யஸ்யாபா⁴வாத் । ஜ்ஞாநஸ்ய ஹ்யேஷா பரா நிஷ்டா² யதா³த்மைகத்வவிஜ்ஞாநம் । அத: க³ந்தவ்யாபா⁴வாந்ந க³திரத்ராவஶிஷ்யதே ஸம்ஸாரக³திர்வாத்ர நாஸ்த்யநந்ய ஆத்மநி ப்ரோக்தே நாந்தரீயகத்வாத்தத்³விஜ்ஞாநப²லஸ்ய மோக்ஷஸ்ய । அத²வா ப்ரோச்யமாநப்³ரஹ்மாத்மபூ⁴தேநாசார்யேண அநந்யதயா ப்ரோக்தே ஆத்மநி அக³தி: அநவபோ³தோ⁴(அ)பரிஜ்ஞாநமத்ர நாஸ்தி । ப⁴வத்யேவாவக³திஸ்தத்³விஷயா ஶ்ரோதுஸ்தத³நந்யோ(அ)ஹமித்யாசார்யஸ்யேவேத்யர்த²: । ஏவம் ஸுவிஜ்ஞேய ஆத்மா ஆக³மவதாசார்யேணாநந்யதயா ப்ரோக்த: । இதரதா² அணீயாந் அணுதர: அணுப்ரமாணாத³பி ஸம்பத்³யத ஆத்மா । அதர்க்யம் அதர்க்ய:, அணுப்ரமாணோ ந தர்க்ய: ஸ்வபு³த்³த்⁴யப்⁴யூஹேந கேவலேந தர்கேண । தர்க்யமாணே(அ)ணுபரிமாணே கேநசித்ஸ்தா²பிதே ஆத்மநி ததோ(அ)ணுதரமந்யோ(அ)ப்⁴யூஹதி ததோ(அ)ப்யந்யோ(அ)ணுதரமிதி । ந ஹி தர்கஸ்ய நிஷ்டா² க்வசித்³வித்³யதே ॥
நைஷா தர்கேண மதிராபநேயா ப்ரோக்தாந்யேநைவ ஸுஜ்ஞாநாய ப்ரேஷ்ட² ।
யாம் த்வமாப: ஸத்யத்⁴ருதிர்ப³தாஸி த்வாத்³ருங் நோ பூ⁴யாந்நசிகேத: ப்ரஷ்டா ॥ 9 ॥
அதோ(அ)நந்யப்ரோக்த ஆத்மந்யுத்பந்நா யேயமாக³மப்ரப⁴வா மதி:, நைஷா தர்கேண ஸ்வபு³த்³த்⁴யப்⁴யூஹமாத்ரேண ஆபநேயா நாபநீயா ந ப்ராபணீயேத்யர்த²: ; நாபநேதவ்யா வா ; நோபஹந்தவ்யா । தார்கிகோ ஹ்யநாக³மஜ்ஞ: ஸ்வபு³த்³தி⁴பரிகல்பிதம் யத்கிஞ்சிதே³வ கல்பயதி । அத ஏவ ச யேயமாக³மப்ரபூ⁴தா மதி: அந்யேநைவ ஆக³மாபி⁴ஜ்ஞேநாசார்யேணைவ தார்கிகாத் , ப்ரோக்தா ஸதீ ஸுஜ்ஞாநாய ப⁴வதி ஹே ப்ரேஷ்ட² ப்ரியதம । கா புந: ஸா தர்காக³ம்யா மதி: இதி, உச்யதே — யாம் த்வம் மதிம் மத்³வரப்ரதா³நேந ஆப: ப்ராப்தவாநஸி । ஸத்யா அவிதத²விஷயா த்⁴ருதிர்யஸ்ய தவ ஸ த்வம் ஸத்யத்⁴ருதி: । ப³தாஸீத்யநுகம்பயந்நாஹ ம்ருத்யுர்நசிகேதஸம் வக்ஷ்யமாணவிஜ்ஞாநஸ்துதயே । த்வாத்³ருக் த்வத்துல்ய: ந: அஸ்மப்⁴யம் பூ⁴யாத் ப⁴வதாத் । ப⁴வத்வந்ய: புத்ர: ஶிஷ்யோ வா ப்ரஷ்டா । கீத்³ருக் ? யாத்³ருக்த்வம் ஹே நசிகேத: ப்ரஷ்டா ॥
ஜாநாம்யஹம் ஶேவதி⁴ரித்யநித்யம் ந ஹ்யத்⁴ருவை: ப்ராப்யதே ஹி த்⁴ருவம் தத் ।
ததோ மயா நாசிகேதஶ்சிதோ(அ)க்³நிரநித்யைர்த்³ரவ்யை: ப்ராப்தவாநஸ்மி நித்யம் ॥ 10 ॥
புநரபி துஷ்ட ஆஹ — ஜாநாம்யஹம் ஶேவதி⁴: நிதி⁴: கர்மப²லலக்ஷண: நிதி⁴ரிவ ப்ரார்த்²யத இதி । அஸௌ அநித்யம் அநித்ய இதி ஜாநாமி । ந ஹி யஸ்மாத் அநித்யை: அத்⁴ருவை: யத் நித்யம் த்⁴ருவம் , தத் ப்ராப்யதே பரமாத்மாக்²ய: ஶேவதி⁴: । யஸ்த்வநித்யஸுகா²த்மக: ஶேவதி⁴:, ஸ ஏவாநித்யைர்த்³ரவ்யை: ப்ராப்யதே ஹி யத:, தத: தஸ்மாத் மயா ஜாநதாபி நித்யமநித்யஸாத⁴நை: ப்ராப்யத இதி நாசிகேத: சித: அக்³நி: அநித்யை: த்³ரவ்யை: பஶ்வாதி³பி⁴: ஸ்வர்க³ஸுக²ஸாத⁴நபூ⁴தோ(அ)க்³நி: நிர்வர்தித இத்யர்த²: । தேநாஹமதி⁴காராபந்நோ நித்யம் யாம்யம் ஸ்தா²நம் ஸ்வர்கா³க்²யம் நித்யமாபேக்ஷிகம் ப்ராப்தவாநஸ்மி ॥
காமஸ்யாப்திம் ஜக³த: ப்ரதிஷ்டா²ம் க்ரதோரநந்த்யமப⁴யஸ்ய பாரம் ।
ஸ்தோமமஹது³ருகா³யம் ப்ரதிஷ்டா²ம் த்³ருஷ்ட்வா த்⁴ருத்யா தீ⁴ரோ நசிகேதோ(அ)த்யஸ்ராக்ஷீ: ॥ 11 ॥
த்வம் து காமஸ்ய ஆப்திம் ஸமாப்திம் , அத்ர ஹி ஸர்வே காமா: பரிஸமாப்தா:, ஜக³த: ஸாத்⁴யாத்மாதி⁴பூ⁴தாதி⁴தை³வாதே³: ப்ரதிஷ்டா²ம் ஆஶ்ரயம் ஸர்வாத்மகத்வாத் , க்ரதோ: உபாஸநாயா: ப²லம் ஹைரண்யக³ர்ப⁴ம் பத³ம் , அநந்த்யம் ஆநந்த்யம் , அப⁴யஸ்ய ச பாரம் பராம் நிஷ்டா²ம் , ஸ்தோமம் ஸ்துத்யம் மஹத் அணிமாத்³யைஶ்வர்யாத்³யநேககு³ணஸம்ஹதம் , ஸ்தோமம் ச தந்மஹச்ச நிரதிஶயத்வாத் ஸ்தோமமஹத் , உருகா³யம் விஸ்தீர்ணாம் க³திம் , ப்ரதிஷ்டா²ம் ஸ்தி²திமாத்மநோ(அ)நுத்தமாமபி த்³ருஷ்ட்வா த்⁴ருத்யா தை⁴ர்யேண தீ⁴ர: நசிகேத:, தீ⁴மாந் பு³த்³தி⁴மாந்ஸந் அத்யஸ்ராக்ஷீ: பரமேவாகாங்க்ஷந்நதிஸ்ருஷ்டவாநஸி ஸர்வமேதத்ஸம்ஸாரபோ⁴க³ஜாதம் । அஹோ ப³தாநுத்தமகு³ணோ(அ)ஸி ॥
தம் து³ர்த³ர்ஶம் கூ³ட⁴மநுப்ரவிஷ்டம் கு³ஹாஹிதம் க³ஹ்வரேஷ்ட²ம் புராணம் ।
அத்⁴யாத்மயோகா³தி⁴க³மேந தே³வம் மத்வா தீ⁴ரோ ஹர்ஷஶோகௌ ஜஹாதி ॥ 12 ॥
யம் த்வம் ஜ்ஞாதுமிச்ச²ஸ்யாத்மாநம் தம் து³ர்த³ர்ஶம் து³:கே²ந த³ர்ஶநமஸ்யேதி து³ர்த³ர்ஶ: அதிஸூக்ஷ்மத்வாத் தம் , கூ³ட⁴ம் க³ஹநம் , அநுப்ரவிஷ்டம் ப்ராக்ருதவிஷயவிஜ்ஞாநை: ப்ரச்ச²ந்நமித்யேதத் । கு³ஹாஹிதம் கு³ஹாயாம் பு³த்³தௌ⁴ ஹிதம் நிஹிதம் ஸ்தி²தம் தத்ரோபலப்⁴யமாநத்வாத் । க³ஹ்வரேஷ்ட²ம் க³ஹ்வரே விஷமே அநேகாநர்த²ஸங்கடே திஷ்ட²தீதி க³ஹ்வரேஷ்ட²ம் । யத ஏவம் கூ³ட⁴மநுப்ரவிஷ்டோ கு³ஹாஹிதஶ்ச, அதோ(அ)ஸௌ க³ஹ்வரேஷ்ட²: ; அதோ து³ர்த³ர்ஶ: । தம் புராணம் புராதநம் அத்⁴யாத்மயோகா³தி⁴க³மேந விஷயேப்⁴ய: ப்ரதிஸம்ஹ்ருத்ய சேதஸ ஆத்மநி ஸமாதா⁴நமத்⁴யாத்மயோக³: தஸ்யாதி⁴க³ம: ப்ராப்தி: தேந மத்வா தே³வம் ஆத்மாநம் தீ⁴ர: ஹர்ஷஶோகௌ ஆத்மந உத்கர்ஷாபகர்ஷயோரபா⁴வாத் ஜஹாதி ॥
ஏதச்ச்²ருத்வா ஸம்பரிக்³ருஹ்ய மர்த்ய: ப்ரவ்ருஹ்ய த⁴ர்ம்யமணுமேதமாப்ய ।
ஸ மோத³தே மோத³நீயம் ஹி லப்³த்⁴வா விவ்ருதம் ஸத்³ம நசிகேதஸம் மந்யே ॥ 13 ॥
கிஞ்ச, ஏததா³த்மதத்த்வம் யத³ஹம் வக்ஷ்யாமி, தச்ச்²ருத்வா ஆசார்யஸகாஶாத் ஸம்யகா³த்மபா⁴வேந பரிக்³ருஹ்ய உபாதா³ய மர்த்ய: மரணத⁴ர்மா த⁴ர்மாத³நபேதம் த⁴ர்ம்யம் ப்ரவ்ருஹ்ய உத்³யம்ய ப்ருத²க்க்ருத்ய ஶரீராதே³: அணும் ஸூக்ஷ்மம் ஏதம் ஆத்மாநம் ஆப்ய ப்ராப்ய ஸ: மர்த்ய: வித்³வாந் மோத³தே மோத³நீயம் ஹி ஹர்ஷணீயமாத்மாநம் லப்³த்⁴வா । ததே³ததே³வம்வித⁴ம் ப்³ரஹ்ம ஸத்³ம ப⁴வநம் நசிகேதஸம் த்வாம் ப்ரத்யபாவ்ருதத்³வாரம் விவ்ருதம் அபி⁴முகீ²பூ⁴தம் மந்யே, மோக்ஷார்ஹம் த்வாம் மந்யே இத்யபி⁴ப்ராய: ॥
அந்யத்ர த⁴ர்மாத³ந்யத்ராத⁴ர்மாத³ந்யத்ராஸ்மாத்க்ருதாக்ருதாத் ।
அந்யத்ர பூ⁴தாச்ச ப⁴வ்யாச்ச யத்தத்பஶ்யஸி தத்³வத³ ॥ 14 ॥
ஏதச்ச்²ருத்வா நசிகேதா: புநராஹ — யத்³யஹம் யோக்³ய:, ப்ரஸந்நஶ்சாஸி ப⁴க³வந் , மாம் ப்ரதி அந்யத்ர த⁴ர்மாத் ஶாஸ்த்ரீயாத்³த⁴ர்மாநுஷ்டா²நாத்தத்ப²லாத்தத்காரகேப்⁴யஶ்ச ப்ருத²க்³பூ⁴தமித்யர்த²: । ததா² அந்யத்ர அத⁴ர்மாத் விஹிதாகரணரூபாத் பாபாத் , ததா² அந்யத்ராஸ்மாத்க்ருதாக்ருதாத் , க்ருதம் கார்யமக்ருதம் காரணமஸ்மாத³ந்யத்ர । கிஞ்ச, அந்யத்ர பூ⁴தாச்ச அதிக்ராந்தாத்காலாத் ப⁴வ்யாச்ச ப⁴விஷ்யதஶ்ச ததா² அந்யத்ர வர்தமாநாத் । காலத்ரயேண யந்ந பரிச்சி²த்³யத இத்யர்த²: । யதீ³த்³ருஶம் வஸ்து ஸர்வவ்யவஹாரகோ³சராதீதம் பஶ்யஸி ஜாநாஸி தத்³வத³ மஹ்யம் ॥
ஸர்வே வேதா³ யத்பத³மாமநந்தி தபாம்ஸி ஸர்வாணி ச யத்³வத³ந்தி ।
யதி³ச்ச²ந்தோ ப்³ரஹ்மசர்யம் சரந்தி தத்தே பத³ம் ஸங்க்³ரஹேண ப்³ரவீம்யோமித்யேதத் ॥ 15 ॥
இத்யேவம் ப்ருஷ்டவதே ம்ருத்யுருவாச, ப்ருஷ்டம் வஸ்து விஶேஷணாந்தரம் ச விவக்ஷந் । ஸர்வே வேதா³ யத்பத³ம் பத³நீயம் க³மநீயம் அவிபா⁴கே³ந அவிரோதே⁴ந ஆமநந்தி ப்ரதிபாத³யந்தி, தபாம்ஸி ஸர்வாணி ச யத்³வத³ந்தி யத்ப்ராப்த்யர்தா²நீத்யர்த²: । யதி³ச்ச²ந்தோ ப்³ரஹ்மசர்யம் கு³ருகுலவாஸலக்ஷணமந்யத்³வா ப்³ரஹ்மப்ராப்த்யர்த²ம் சரந்தி, தத் தே துப்⁴யம் பத³ம் யஜ்ஜ்ஞாதுமிச்ச²ஸி ஸங்க்³ரஹேண ஸங்க்ஷேபத: ப்³ரவீமி ஓம் இத்யேதத் । ததே³தத்பத³ம் யத்³பு³பு⁴த்ஸிதம் த்வயா ததே³ததோ³மிதி ஓம்ஶப்³த³வாச்யமோம்ஶப்³த³ப்ரதீகம் ச ॥
ஏதத்³த்⁴யேவாக்ஷரம் ப்³ரஹ்ம ஏதத்³த்⁴யேவாக்ஷரம் பரம் ।
ஏதத்³த்⁴யேவாக்ஷரம் ஜ்ஞாத்வா யோ யதி³ச்ச²தி தஸ்ய தத் ॥ 16 ॥
அத: ஏதத்³த்⁴யேவாக்ஷரம் ப்³ரஹ்ம அபரம் ஏதத்³த்⁴யேவாக்ஷரம் பரம் ச । தயோர்ஹி ப்ரதீகமேதத³க்ஷரம் । ஏதத்³த்⁴யேவாக்ஷரம் ஜ்ஞாத்வா உபாஸ்ய ப்³ரஹ்மேதி யோ யதி³ச்ச²தி பரமபரம் வா தஸ்ய தத் ப⁴வதி । பரம் சேத் ஜ்ஞாதவ்யம் , அபரம் சேத் ப்ராப்தவ்யம் ॥
ஏததா³லம்ப³நம் ஶ்ரேஷ்ட²மேததா³லம்ப³நம் பரம் ।
ஏததா³லம்ப³நம் ஜ்ஞாத்வா ப்³ரஹ்மலோகே மஹீயதே ॥ 17 ॥
யத ஏவம் , அத ஏவ ஏதத் ப்³ரஹ்மப்ராப்த்யாலம்ப³நாநாம் ஶ்ரேஷ்ட²ம் ப்ரஶஸ்யதமம் । ஏததா³லம்ப³நம் பரம் அபரம் ச, பராபரப்³ரஹ்மவிஷயத்வாத் । ஏததா³லம்ப³நம் ஜ்ஞாத்வா ப்³ரஹ்மலோகே மஹீயதே । பரஸ்மிந்ப்³ரஹ்மண்யபரஸ்மிம்ஶ்ச ப்³ரஹ்மபூ⁴தோ ப்³ரஹ்மவது³பாஸ்யோ ப⁴வதீத்யர்த²: ॥
ந ஜாயதே ம்ரியதே வா விபஶ்சிந்நாயம் குதஶ்சிந்ந ப³பூ⁴வ கஶ்சித் ।
அஜோ நித்ய: ஶாஶ்வதோ(அ)யம் புராணோ ந ஹந்யதே ஹந்யமாநே ஶரீரே ॥ 18 ॥
அந்யத்ர த⁴ர்மாதி³த்யாதி³நா ப்ருஷ்டஸ்யாத்மநோ(அ)ஶேஷவிஶேஷரஹிதஸ்யாலம்ப³நத்வேந ப்ரதீகத்வேந சோங்காரோ நிர்தி³ஷ்ட: அபரஸ்ய ச ப்³ரஹ்மணோ மந்த³மத்⁴யமப்ரதிபத்த்ரூந்ப்ரதி । அதே²தா³நீம் தஸ்யோங்காராலம்ப³நஸ்யாத்மந: ஸாக்ஷாத்ஸ்வரூபநிர்தி³தா⁴ரயிஷயேத³முச்யதே । ந ஜாயதே நோத்பத்³யதே ம்ரியதே வா ந ம்ரியதே ச உத்பத்திமதோ வஸ்துநோ(அ)நித்யஸ்யாநேகா விக்ரியா:, தாஸாமாத்³யந்தே ஜந்மவிநாஶலக்ஷணே விக்ரியே இஹாத்மநி ப்ரதிஷித்⁴யேதே ப்ரத²மம் ஸர்வவிக்ரியாப்ரதிஷேதா⁴ர்த²ம் ந ஜாயதே ம்ரியதே வேதி । விபஶ்சித் மேதா⁴வீ அபரிலுப்தசைதந்யஸ்வபா⁴வத்வாத் । கிஞ்ச, நாயமாத்மா குதஶ்சித் காரணாந்தராத் ப³பூ⁴வ ந ப்ரபூ⁴த: । அஸ்மாச்சாத்மநோ ந ப³பூ⁴வ கஶ்சித³ர்தா²ந்தரபூ⁴த: । அதோ(அ)யமாத்மா அஜோ நித்ய: ஶாஶ்வத: அபக்ஷயவிவர்ஜித: । யோ ஹ்யஶாஶ்வத:, ஸோ(அ)பக்ஷீயதே ; அயம் து ஶாஶ்வத: அத ஏவ புராண: புராபி நவ ஏவேதி । யோ ஹ்யவயவோபசயத்³வாரேணாபி⁴நிர்வர்த்யதே, ஸ இதா³நீம் நவ:, யதா² குட்³யாதி³: ; தத்³விபரீதஸ்த்வாத்மா புராணோ வ்ருத்³தி⁴விவர்ஜித இத்யர்த²: । யத ஏவம் , அத: ந ஹந்யதே ந ஹிம்ஸ்யதே ஹந்யமாநே ஶஸ்த்ராதி³பி⁴: ஶரீரே ; தத்ஸ்தோ²(அ)ப்யாகாஶவதே³வ ॥
ஹந்தா சேந்மந்யதே ஹந்தும் ஹதஶ்சேந்மந்யதே ஹதம் ।
உபௌ⁴ தௌ ந விஜாநீதோ நாயம் ஹந்தி ந ஹந்யதே ॥ 19 ॥
ஏவம் பூ⁴தமப்யாத்மாநம் ஶரீரமாத்ராத்மத்³ருஷ்டி: ஹந்தா சேத் யதி³ மந்யதே சிந்தயதி இச்ச²தி ஹந்தும் ஹநிஷ்யாம்யேநமிதி யோ(அ)ப்யந்யோ ஹத: ஸோ(அ)பி சேந்மந்யதே ஹதமாத்மாநம் ஹதோ(அ)ஹமிதி உபா⁴வபி தௌ ந விஜாநீத: ஸ்வமாத்மாநம் ; யத: நாயம் ஹந்தி அவிக்ரியத்வாதா³த்மந:, ததா² ந ஹந்யதே ஆகாஶவத³விக்ரியத்வாதே³வ । அதோ(அ)நாத்மஜ்ஞவிஷய ஏவ த⁴ர்மாத⁴ர்மாதி³லக்ஷண: ஸம்ஸார: நாத்மஜ்ஞஸ்ய, ஶ்ருதிப்ராமாண்யாந்ந்யாயாச்ச த⁴ர்மாத⁴ர்மாத்³யநுபபத்தே: ॥
அணோரணீயாந்மஹதோ மஹீயாநாத்மாஸ்ய ஜந்தோர்நிஹிதோ கு³ஹாயாம் ।
தமக்ரது: பஶ்யதி வீதஶோகோ தா⁴துப்ரஸாதா³ந்மஹிமாநமாத்மந: ॥ 20 ॥
கத²ம் புநராத்மாநம் ஜாநாதீதி, உச்யதே — அணோ: ஸூக்ஷ்மாத் அணீயாந் ஶ்யாமாகாதே³ரணுதர: । மஹதோ மஹத்பரிமாணாத் மஹீயாந் மஹத்தர: ப்ருதி²வ்யாதே³: ; அணு மஹத்³வா யத³ஸ்தி லோகே வஸ்து, தத்தேநைவாத்மநா நித்யேநாத்மவத்ஸம்ப⁴வதி । ததா³த்மநா விநிர்முக்தமஸத்ஸம்பத்³யதே । தஸ்மாத³ஸாவேவாத்மா அணோரணீயாந்மஹதோ மஹீயாந் , ஸர்வநாமரூபவஸ்தூபாதி⁴கத்வாத் । ஸ ச ஆத்மா அஸ்ய ஜந்தோ: ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தம்ப³பர்யந்தஸ்ய ப்ராணிஜாதஸ்ய கு³ஹாயாம் ஹ்ருத³யே நிஹித: ஆத்மபூ⁴த: ஸ்தி²த இத்யர்த²: । தம் ஆத்மாநம் த³ர்ஶநஶ்ரவணமநநவிஜ்ஞாநலிங்க³ம் அக்ரது: அகாம:, த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டபா³ஹ்யவிஷயேப்⁴ய உபரதபு³த்³தி⁴ரித்யர்த²: । யதா³ சைவம் ததா³ மநஆதீ³நி கரணாநி தா⁴தவ: ஶரீரஸ்ய தா⁴ரணாத்ப்ரஸீத³ந்தீத்யேஷாம் தா⁴தூநாம் ப்ரஸாதா³தா³த்மநோ மஹிமாநம் கர்மநிமித்தவ்ருத்³தி⁴க்ஷயரஹிதம் பஶ்யதி அயமஹமஸ்மீதி ஸாக்ஷாத்³விஜாநாதி ; ததோ விக³தஶோகோ ப⁴வதி ॥
ஆஸீநோ தூ³ரம் வ்ரஜதி ஶயாநோ யாதி ஸர்வத: ।
கஸ்தம் மதா³மத³ம் தே³வம் மத³ந்யோ ஜ்ஞாதுமர்ஹதி ॥ 21 ॥
அந்யதா² து³ர்விஜ்ஞேயோ(அ)யமாத்மா காமிபி⁴: ப்ராக்ருதபுருஷைர்யஸ்மாத் ஆஸீந: அவஸ்தி²தோ(அ)சல ஏவ ஸந் தூ³ரம் வ்ரஜதி ஶயாந: யாதி ஸர்வத:, ஏவமஸாவாத்மா தே³வோ மதா³மத³: ஸமதோ³(அ)மத³ஶ்ச ஸஹர்ஷோ(அ)ஹர்ஷஶ்ச விருத்³த⁴த⁴ர்மவாநதோ(அ)ஶக்யத்வாஜ்ஜ்ஞாதும் க: தம் மதா³மத³ம் தே³வம் மத³ந்யோ ஜ்ஞாதுமர்ஹதி । அஸ்மதா³தே³ரேவ ஸூக்ஷ்மபு³த்³தே⁴: பண்டி³தஸ்ய விஜ்ஞேயோ(அ)யமாத்மா ஸ்தி²திக³திநித்யாநித்யாதி³விருத்³தா⁴நேகத⁴ர்மோபாதி⁴கத்வாத்³விருத்³த⁴த⁴ர்மவாந் விஶ்வரூப இவ சிந்தாமணிவத்கஸ்யசித³வபா⁴ஸதே । அதோ து³ர்விஜ்ஞேயத்வம் த³ர்ஶயதி — கஸ்தம் மத³ந்யோ ஜ்ஞாதுமர்ஹதீதி । கரணாநாமுபஶம: ஶயநம் கரணஜநிதஸ்யைகதே³ஶவிஜ்ஞாநஸ்யோபஶம: ஶயாநஸ்ய ப⁴வதி । யதா³ சைவம் கேவலஸாமாந்யவிஜ்ஞாநத்வாத்ஸர்வதோ யாதீவ யதா³ விஶேஷவிஜ்ஞாநஸ்த²: ஸ்வேந ரூபேண ஸ்தி²த ஏவ ஸந் மநஆதி³க³திஷு தது³பாதி⁴கத்வாத்³தூ³ரம் வ்ரஜதீவ । ஸ சேஹைவ வர்ததே ॥
அஶரீரம் ஶரீரேஷு அநவஸ்தே²ஷ்வவஸ்தி²தம் ।
மஹாந்தம் விபு⁴மாத்மாநம் மத்வா தீ⁴ரோ ந ஶோசதி ॥ 22 ॥
தத்³விஜ்ஞாநாச்ச ஶோகாத்யய இத்யபி த³ர்ஶயதி — அஶரீர: ஸ்வேந ரூபேணாகாஶகல்ப ஆத்மா தம் அஶரீரம் ஶரீரேஷு தே³வபித்ருமநுஷ்யாதி³ஶரீரேஷு அநவஸ்தே²ஷு அவஸ்தி²திரஹிதேஷ்வநித்யேஷு அவஸ்தி²தம் நித்யம் அவிக்ருதமித்யேதத் । மஹாந்தம் । மஹத்த்வஸ்யாபேக்ஷிகத்வஶங்காயாமாஹ — விபு⁴ம் வ்யாபிநம் ஆத்மாநம் ; ஆத்மக்³ரஹணம் ஸ்வதோ(அ)நந்யத்வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் । ஆத்மஶப்³த³: ப்ரத்யகா³த்மவிஷய ஏவ முக்²ய: தமீத்³ருஶாமாத்மாநம் மத்வா அயமஹமிதி, தீ⁴ர: தீ⁴மாந் ந ஶோசதி । ந ஹ்யேவம்வித⁴ஸ்வாத்மவித³: ஶோகோபபத்தி: ॥
நாயமாத்மா ப்ரவசநேந லப்⁴யோ ந மேத⁴யா ந ப³ஹுநா ஶ்ருதேந ।
யமேவைஷ வ்ருணுதே தேந லப்⁴யஸ்தஸ்யைஷ ஆத்மா விவ்ருணுதே தநூம்ஸ்வாம் ॥ 23 ॥
யத்³யபி து³ர்விஜ்ஞேயோ(அ)யமாத்மா ததா²ப்யுபாயேந ஸுவிஜ்ஞேய ஏவேத்யாஹ — நாயமாத்மா ப்ரவசநேந அநேகவேத³ஸ்வீகரணேந லப்⁴ய: ஜ்ஞேய: ; நாபி மேத⁴யா க்³ரந்தா²ர்த²தா⁴ரணஶக்த்யா ; ந ப³ஹுநா ஶ்ருதேந ந பா³ஹுஶ்ருத்யேந கேவலேந । கேந தர்ஹி லப்⁴ய இதி, உச்யதே — யமேவ ஸ்வமாத்மாநம் ஏஷ ஸாத⁴கோ வ்ருணுதே ப்ரார்த²யதே, தேநைவாத்மநா வரித்ரா ஸ்வயமாத்மா லப்⁴ய: ஜ்ஞாயத இத்யேதத் । நிஷ்காமஶ்சாத்மாநமேவ ப்ரார்த²யதே । ஆத்மநைவாத்மா லப்⁴யத இத்யர்த²: । கத²ம் லப்⁴யத இதி, உச்யதே — தஸ்யாத்மகாமஸ்ய ஏஷ ஆத்மா விவ்ருணுதே ப்ரகாஶயதி பாரமார்தி²கீம் ஸ்வாம் தநூம் ஸ்வகீயம் யாதா²த்ம்யமித்யர்த²: ॥
நாவிரதோ து³ஶ்சரிதாந்நாஶாந்தோ நாஸமாஹித: ।
நாஶாந்தமாநஸோ வாபி ப்ரஜ்ஞாநேநைநமாப்நுயாத் ॥ 24 ॥
கிஞ்சாந்யத் । ந து³ஶ்சரிதாத் ப்ரதிஷித்³தா⁴ச்ச்²ருதிஸ்ம்ருத்யவிஹிதாத்பாபகர்மண: அவிரத: அநுபரத: । நாபி இந்த்³ரியலௌல்யாத் அஶாந்த: அநுபரத: । நாபி அஸமாஹித:அநேகாக்³ரமநா: விக்ஷிப்தசித்த: । ஸமாஹிதசித்தோ(அ)பி ஸந்ஸமாதா⁴நப²லார்தி²த்வாத் நாபி அஶாந்தமாநஸ: வ்யாப்ருதசித்தோ வா । ப்ரஜ்ஞாநேந ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநேந ஏநம் ப்ரக்ருதமாத்மாநம் ஆப்நுயாத் , யஸ்து து³ஶ்சரிதாத்³விரத இந்த்³ரியலௌல்யாச்ச, ஸமாஹிதசித்த: ஸமாதா⁴நப²லாத³ப்யுபஶாந்தமாநஸஶ்சாசார்யவாந் ப்ரஜ்ஞாநேந ஏவம் யதோ²க்தமாத்மாநம் ப்ராப்நோதீத்யர்த²: ॥
யஸ்ய ப்³ரஹ்ம ச க்ஷத்ரம் ச உபே⁴ ப⁴வத ஓத³ந: ।
ம்ருத்யுர்யஸ்யோபஸேசநம் க இத்தா² வேத³ யத்ர ஸ: ॥ 25 ॥
யஸ்த்வநேவம்பூ⁴த: யஸ்ய ஆத்மந: ப்³ரஹ்ம ச க்ஷத்ரம் ச ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரே ஸர்வத⁴ர்மவிதா⁴ரகே அபி ஸர்வப்ராணபூ⁴தே உபே⁴ ஓத³ந: அஶநம் ப⁴வத: ஸ்யாதாம் , ஸர்வஹரோ(அ)பி ம்ருத்யு: யஸ்ய உபஸேசநமிவௌத³நஸ்ய, அஶநத்வே(அ)ப்யபர்யாப்த:, தம் ப்ராக்ருதபு³த்³தி⁴ர்யதோ²க்தஸாத⁴நாநபி⁴யுக்த: ஸந் க: இத்தா² இத்த²மேவம் யதோ²க்தஸாத⁴நவாநிவேத்யர்த²:, வேத³ விஜாநாதி யத்ர ஸ: ஆத்மேதி ॥
த்ருதீயா வல்லீ
ருதம் பிப³ந்தௌ ஸுக்ருதஸ்ய லோகே கு³ஹாம் ப்ரவிஷ்டௌ பரமே பரார்தே⁴ ।
சா²யாதபௌ ப்³ரஹ்மவிதோ³ வத³ந்தி பஞ்சாக்³நயோ யே ச த்ரிணாசிகேதா: ॥ 1 ॥
ருதம் பிப³ந்தாவித்யஸ்யா வல்ல்யா: ஸம்ப³ந்த⁴: — வித்³யாவித்³யே நாநா விருத்³த⁴ப²லே இத்யுபந்யஸ்தே, ந து ஸப²லே தே யதா²வந்நிர்ணீதே । தந்நிர்ணயார்தா² ரத²ரூபககல்பநா, ததா² ச ப்ரதிபத்திஸௌகர்யம் । ஏவம் ச ப்ராப்த்ருப்ராப்யக³ந்த்ருக³ந்தவ்யவிவேகார்த²ம் ரத²ரூபகத்³வாரா த்³வாவாத்மாநாவுபந்யஸ்யேதே — ருதம் ஸத்யம் அவஶ்யம்பா⁴வித்வாத்கர்மப²லம் பிப³ந்தௌ ; ஏகஸ்தத்ர கர்மப²லம் பிப³தி பு⁴ங்க்தே நேதர:, ததா²பி பாத்ருஸம்ப³ந்தா⁴த்பிப³ந்தாவித்யுச்யேதே ச்ச²த்ரிந்யாயேந । ஸுக்ருதஸ்ய ஸ்வயங்க்ருதஸ்ய கர்மண: ருதமிதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: । லோகே அஸ்மிஞ்ஶரீரே, கு³ஹாம் கு³ஹாயாம் பு³த்³தௌ⁴ ப்ரவிஷ்டௌ, பரமே, பா³ஹ்யபுருஷாகாஶஸம்ஸ்தா²நாபேக்ஷயா பரமம் , பரார்தே⁴ பரஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ர்த⁴ம் ஸ்தா²நம் பரார்த⁴ம் ஹார்தா³காஶம் । தஸ்மிந்ஹி பரம் ப்³ரஹ்மோபலப்⁴யதே । தத: தஸ்மிந்பரமே பரார்தே⁴ ஹார்தா³காஶே ப்ரவிஷ்டாவித்யர்த²: । தௌ ச ச்சா²யாதபாவிவ விலக்ஷணௌ ஸம்ஸாரித்வாஸம்ஸாரித்வேந ப்³ரஹ்மவிதோ³ வத³ந்தி கத²யந்தி । ந கேவலமகர்மிண ஏவ வத³ந்தி । பஞ்சாக்³நயோ க்³ருஹஸ்தா²: । யே ச த்ரிணாசிகேதா: த்ரி:க்ருத்வோ நாசிகேதோ(அ)க்³நிஶ்சிதோ யைஸ்தே த்ரிணாசிகேதா: ॥
ய: ஸேதுரீஜாநாநாமக்ஷரம் ப்³ரஹ்ம யத்பரம் ।
அப⁴யம் திதீர்ஷதாம் பாரம் நாசிகேதம் ஶகேமஹி ॥ 2 ॥
ய: ஸேது: ஸேதுரிவ ஸேது: ஈஜாநாநாம் யஜமாநாநாம் கர்மிணாம் , து³:க²ஸந்தரணார்த²த்வாத் । நாசிகேதம் நாசிகேதோ(அ)க்³நி: தம் , வயம் ஜ்ஞாதும் சேதும் ச ஶகேமஹி ஶக்தவந்த: । கிஞ்ச, யச்ச அப⁴யம் ப⁴யஶூந்யம் ஸம்ஸாரஸ்ய பாரம் திதீர்ஷதாம் தரிதுமிச்ச²தாம் ப்³ரஹ்மவிதா³ம் யத்பரம்
ஆஶ்ரயம் அக்ஷரம் ஆத்மாக்²யம் ப்³ரஹ்ம, தச்ச ஜ்ஞாதும் ஶகேமஹி । பராபரே ப்³ரஹ்மணீ கர்மிப்³ரஹ்மவிதா³ஶ்ரயே வேதி³தவ்யே இதி வாக்யார்த²: ; தயோரேவ ஹ்யுபந்யாஸ: க்ருத: ‘ருதம் பிப³ந்தௌ’ இதி ॥
ஆத்மாநம் ரதி²நம் வித்³தி⁴ ஶரீரம் ரத²மேவ து ।
பு³த்³தி⁴ம் து ஸாரதி²ம் வித்³தி⁴ மந: ப்ரக்³ரஹமேவ ச ॥ 3 ॥
தத்ர ய: உபாதி⁴க்ருத: ஸம்ஸாரீ வித்³யாவித்³யயோரதி⁴க்ருதோ மோக்ஷக³மநாய ஸம்ஸாரக³மநாய ச, தஸ்ய தது³ப⁴யக³மநே ஸாத⁴நோ ரத²: கல்ப்யதே — தத்ராத்மாநம் ருதபம் ஸம்ஸாரிணம் ரதி²நம் ரத²ஸ்வாமிநம் வித்³தி⁴ விஜாநீஹி ; ஶரீரம் ரத²ம் ஏவ து ரத²ப³த்³த⁴ஹயஸ்தா²நீயைரிந்த்³ரியைராக்ருஷ்யமாணத்வாச்ச²ரீரஸ்ய । பு³த்³தி⁴ம் து அத்⁴யவஸாயலக்ஷணாம் ஸாரதி²ம் வித்³தி⁴ ; பு³த்³தி⁴நேத்ருப்ரதா⁴நத்வாச்ச²ரீரஸ்ய, ஸாரதி²நேத்ருப்ரதா⁴ந இவ ரத²: । ஸர்வம் ஹி தே³ஹக³தம் கார்யம் பு³த்³தி⁴கர்தவ்யமேவ ப்ராயேண । மந: ஸங்கல்பவிகல்பாதி³லக்ஷணம் ப்ரக்³ரஹமேவ ச ரஶநாமேவ வித்³தி⁴ । மநஸா ஹி ப்ரக்³ருஹீதாநி ஶ்ரோத்ராதீ³நி கரணாநி ப்ரவர்தந்தே ரஶநயேவாஶ்வா: ॥
இந்த்³ரியாணி ஹயாநாஹுர்விஷயாம்ஸ்தேஷு கோ³சராந் ।
ஆத்மேந்த்³ரியமநோயுக்தம் போ⁴க்தேத்யாஹுர்மநீஷிண: ॥ 4 ॥
இந்த்³ரியாணி சக்ஷுராதீ³நி ஹயாநாஹு: ரத²கல்பநாகுஶலா:, ஶரீரரதா²கர்ஷணஸாமாந்யாத் । தேஷு இந்த்³ரியேஷு ஹயத்வேந பரிகல்பிதேஷு கோ³சராந் மார்கா³ந் ரூபாதீ³ந்விஷயாந் வித்³தி⁴ । ஆத்மேந்த்³ரியமநோயுக்தம் ஶரீரேந்த்³ரியமநோபி⁴: ஸஹிதம் ஸம்யுதமாத்மாநம் போ⁴க்தேதி ஸம்ஸாரீதி ஆஹு: மநீஷிண: விவேகிந: । ந ஹி கேவலஸ்யாத்மநோ போ⁴க்த்ருத்வமஸ்தி ; பு³த்³த்⁴யாத்³யுபாதி⁴க்ருதமேவ தஸ்ய போ⁴க்த்ருத்வம் । ததா² ச ஶ்ருத்யந்தரம் கேவலஸ்யாபோ⁴க்த்ருத்வமேவ த³ர்ஶயதி — ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இத்யாதி³ । ஏவம் ச ஸதி வக்ஷ்யமாணரத²கல்பநயா வைஷ்ணவஸ்ய பத³ஸ்யாத்மதயா ப்ரதிபத்திருபபத்³யதே, நாந்யதா², ஸ்வபா⁴வாநதிக்ரமாத் ॥
யஸ்த்வவிஜ்ஞாநவாந்ப⁴வத்யயுக்தேந மநஸா ஸதா³ ।
தஸ்யேந்த்³ரியாண்யவஶ்யாநி து³ஷ்டாஶ்வா இவ ஸாரதே²: ॥ 5 ॥
தத்ரைவம் ஸதி யஸ்து பு³த்³த்⁴யாக்²ய: ஸாரதி²: அவிஜ்ஞாநவாந் அநிபுணோ(அ)விவேகீ ப்ரவ்ருத்தௌ ச நிவ்ருத்தௌ ச ப⁴வதி யதே²தரோ ரத²சர்யாயாம் அயுக்தேந அப்ரக்³ருஹீதேந அஸமாஹிதேந மநஸா ப்ரக்³ரஹஸ்தா²நீயேந ஸதா³ யுக்தோ ப⁴வதி, தஸ்ய அகுஶலஸ்ய பு³த்³தி⁴ஸாரதே²: இந்த்³ரியாணி அஶ்வஸ்தா²நீயாநி அவஶ்யாநி அஶக்யநிவாரணாநி து³ஷ்டாஶ்வா: அதா³ந்தாஶ்வா: இவ இதரஸாரதே²: ப⁴வந்தி ॥
யஸ்து விஜ்ஞாநவாந்ப⁴வதி யுக்தேந மநஸா ஸதா³ ।
தஸ்யேந்த்³ரியாணி வஶ்யாநி ஸத³ஶ்வா இவ ஸாரதே²: ॥ 6 ॥
யஸ்து புந: பூர்வோக்தவிபரீதஸாரதி²ர்ப⁴வதி தஸ்ய ப²லமாஹ — யஸ்து விஜ்ஞாநவாந் நிபுண: விவேகவாந் யுக்தேந மநஸா ப்ரக்³ருஹீதமநா: ஸமாஹிதசித்த: ஸதா³, தஸ்ய அஶ்வஸ்தா²நீயாநீந்த்³ரியாணி ப்ரவர்தயிதும் நிவர்தயிதும் வா ஶக்யாநி வஶ்யாநி தா³ந்தா: ஸத³ஶ்வா இவேதரஸாரதே²: ॥
யஸ்த்வவிஜ்ஞாநவாந்ப⁴வத்யமநஸ்க: ஸதா³ஶுசி: ।
ந ஸ தத்பத³மாப்நோதி ஸம்ஸாரம் சாதி⁴க³ச்ச²தி ॥ 7 ॥
தத்ர பூர்வோக்தஸ்யாவிஜ்ஞாநவதோ பு³த்³தி⁴ஸாரதே²ரித³ம் ப²லமாஹ — யஸ்த்வவிஜ்ஞாநவாந்ப⁴வதி । அமநஸ்க: அப்ரக்³ருஹீதமநஸ்க: ஸ: தத ஏவ அஶுசி: ஸதை³வ । ந ஸ: ரதீ² தத் பூர்வோக்தமக்ஷரம் யத்பரம் பத³ம் ஆப்நோதி தேந ஸாரதி²நா । ந கேவலம் தந்நாப்நோதி, ஸம்ஸாரம் ச ஜந்மமரணலக்ஷணம் அதி⁴க³ச்ச²தி ॥
யஸ்து விஜ்ஞாநவாந்ப⁴வதி ஸமநஸ்க: ஸதா³ ஶுசி: ।
ஸ து தத்பத³மாப்நோதி யஸ்மாத்³பூ⁴யோ ந ஜாயதே ॥ 8 ॥
யஸ்து த்³விதீயோ விஜ்ஞாநவாந் ப⁴வதி விஜ்ஞாநவத்ஸாரத்²யுபேதோ ரதீ², வித்³வாநித்யேதத் । யுக்தமநா: ஸமநஸ்க: ஸ: தத ஏவ ஸதா³ ஶுசி: । ஸ து தத்பத³மாப்நோதி, யஸ்மாதா³ப்தாத்பதா³த³ப்ரச்யுத: ஸந் பூ⁴ய: புந: ந ஜாயதே ஸம்ஸாரே ॥
விஜ்ஞாநஸாரதி²ர்யஸ்து மந:ப்ரக்³ரஹவாந்நர: ।
ஸோ(அ)த்⁴வந: பாரமாப்நோதி தத்³விஷ்ணோ: பரமம் பத³ம் ॥ 9 ॥
கிம் தத்பத³மித்யாஹ — விஜ்ஞாநஸாரதி²: யஸ்து யோ விவேகபு³த்³தி⁴ஸாரதி²: பூர்வோக்த: மந:ப்ரக்³ரஹவாந் ப்ரக்³ருஹீதமநா: ஸமாஹிதசித்த: ஸந் ஶுசிர்நரோ வித்³வாந் , ஸ: அத்⁴வந: ஸம்ஸாரக³தே: பாரம் பரமேவ, அதி⁴க³ந்தவ்யமித்யேதத் , ஆப்நோதி, முச்யதே ஸர்வஸம்ஸாரப³ந்த⁴நை: । தத் விஷ்ணோ: வ்யாபநஶீலஸ்ய ப்³ரஹ்மண: பரமாத்மநோ வாஸுதே³வாக்²யஸ்ய பரமம் ப்ரக்ருஷ்டம் பத³ம் ஸ்தா²நம் , ஸதத்த்வமித்யேதத் , யத் அஸாவாப்நோதி வித்³வாந் ॥
இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரா ஹ்யர்தா² அர்தே²ப்⁴யஶ்ச பரம் மந: ।
மநஸஸ்து பரா பு³த்³தி⁴ர்பு³த்³தே⁴ராத்மா மஹாந்பர: ॥ 10 ॥
அது⁴நா யத்பத³ம் க³ந்தவ்யம் தஸ்யேந்த்³ரியாணி ஸ்தூ²லாந்யாரப்⁴ய ஸூக்ஷ்மதாரதம்யக்ரமேண ப்ரத்யகா³த்மதயாதி⁴க³ம: கர்தவ்ய இத்யேவமர்த²மித³மாரப்⁴யதே । ஸ்தூ²லாநி தாவதி³ந்த்³ரியாணி, தாநி யை: பரைரர்தை²ராத்மப்ரகாஶநாயாரப்³தா⁴நி தேப்⁴ய இந்த்³ரியேப்⁴ய: ஸ்வகார்யேப்⁴ய: தே பரா ஹி அர்தா²: ஸூக்ஷ்மா மஹாந்தஶ்ச ப்ரத்யகா³த்மபூ⁴தாஶ்ச । தேப்⁴யோ(அ)பி அர்தே²ப்⁴யஶ்ச பரம் ஸூக்ஷ்மதரம் மஹத்ப்ரத்யகா³த்மபூ⁴தம் ச மந: । மந:ஶப்³த³வாச்யம் மநஸ ஆரம்ப⁴கம் பூ⁴தஸூக்ஷ்மம் , ஸங்கல்பவிகல்பாத்³யாரம்ப⁴கத்வாத் । மநஸோ(அ)பி பரா ஸூக்ஷ்மதரா மஹத்தரா ப்ரத்யகா³த்மபூ⁴தா ச பு³த்³தி⁴:, பு³த்³தி⁴ஶப்³த³வாச்யமத்⁴யவஸாயாத்³யாரம்ப⁴கம் பூ⁴தஸூக்ஷ்மம் । பு³த்³தே⁴ராத்மா ஸர்வப்ராணிபு³த்³தீ⁴நாம் ப்ரத்யகா³த்மபூ⁴தத்வாதா³த்மா மஹாந் ஸர்வமஹத்த்வாத் அவ்யக்தாத்³யத்ப்ரத²மம் ஜாதம் ஹைரண்யக³ர்ப⁴ம் தத்த்வம் போ³தா⁴போ³தா⁴த்மகம் மஹாநாத்மா பு³த்³தே⁴: பர இத்யுச்யதே ॥
மஹத: பரமவ்யக்தமவ்யக்தாத்புருஷ: பர: ।
புருஷாந்ந பரம் கிஞ்சித்ஸா காஷ்டா² ஸா பரா க³தி: ॥ 11 ॥
மஹதோ(அ)பி பரம் ஸூக்ஷ்மதரம் ப்ரத்யகா³த்மபூ⁴தம் ஸர்வமஹத்தரம் ச அவ்யக்தம் ஸர்வஸ்ய ஜக³தோ பீ³ஜபூ⁴தமவ்யாக்ருதநாமரூபம் ஸதத்த்வம் ஸர்வகார்யகாரணஶக்திஸமாஹாரரூபம் அவ்யக்தம் அவ்யாக்ருதாகாஶாதி³நாமவாச்யம் பரமாத்மந்யோதப்ரோதபா⁴வேந ஸமாஶ்ரிதம் வடகணிகாயாமிவ வடவ்ருக்ஷஶக்தி: । தஸ்மாத³வ்யக்தாத் பர: ஸூக்ஷ்மதர: ஸர்வகாரணகாரணத்வாத்ப்ரத்யகா³த்மத்வாச்ச மஹாம்ஶ்ச, அத ஏவ புருஷ: ஸர்வபூரணாத் । ததோ(அ)ந்யஸ்ய பரஸ்ய ப்ரஸங்க³ம் நிவாரயந்நாஹ — புருஷாந்ந பரம் கிஞ்சிதி³தி । யஸ்மாந்நாஸ்தி புருஷாச்சிந்மாத்ரக⁴நாத்பரம் கிஞ்சித³பி வஸ்த்வந்தரம் , தஸ்மாத்ஸூக்ஷ்மத்வமஹத்த்வப்ரத்யகா³த்மத்வாநாம் ஸா காஷ்டா² நிஷ்டா² பர்யவஸாநம் । அத்ர ஹி இந்த்³ரியேப்⁴ய ஆரப்⁴ய ஸூக்ஷ்மத்வாதி³ பரிஸமாப்தம் । அத ஏவ ச க³ந்த்ரூணாம் ஸர்வக³திமதாம் ஸம்ஸாரிணாம் ஸா பரா ப்ரக்ருஷ்டா க³தி:, ‘யத்³க³த்வா ந நிவர்தந்தே’ (ப⁴. கீ³. 15 । 6) இதி ஸ்ம்ருதே: ॥
ஏஷ ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு கூ³டோ⁴(அ)த்மா ந ப்ரகாஶதே ।
த்³ருஶ்யதே த்வக்³ந்யயா பு³த்³த்⁴யா ஸூக்ஷ்மயா ஸூக்ஷ்மத³ர்ஶிபி⁴: ॥ 12 ॥
நநு க³திஶ்சேதா³க³த்யாபி ப⁴விதவ்யம் , கத²ம் ‘யஸ்மாத்³பூ⁴யோ ந ஜாயதே’ (க. உ. 1 । 3 । 8) இதி ? நைஷ தோ³ஷ: । ஸர்வஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மத்வாத³வக³திரேவ க³திரித்யுபசர்யதே । ப்ரத்யகா³த்மத்வம் ச த³ர்ஶிதம் இந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴பரத்வேந । யோ ஹி க³ந்தா ஸோ(அ)யமப்ரத்யக்³ரூபம் பூருஷம் க³ச்ச²தி அநாத்மபூ⁴தம் ந விந்த³தி ஸ்வரூபேண । ததா² ச ஶ்ருதி: ‘அநத்⁴வகா³ அத்⁴வஸு பாரயிஷ்ணவ:’ ( ? ) இத்யாத்³யா । ததா² ச த³ர்ஶயதி ப்ரத்யகா³த்மத்வம் ஸர்வஸ்ய — ஏஷ புருஷ: ஸர்வேஷு ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தம்ப³பர்யந்தேஷு பூ⁴தேஷு கூ³ட⁴: ஸம்வ்ருத: த³ர்ஶநஶ்ரவணாதி³கர்மா அவித்³யாமாயாச்ச²ந்ந: அத ஏவ ஆத்மா ந ப்ரகாஶதே ஆத்மத்வேந கஸ்யசித் । அஹோ அதிக³ம்பீ⁴ரா து³ரவகா³ஹ்யா விசித்ரா சேயம் மாயா, யத³யம் ஸர்வோ ஜந்து: பரமார்த²த: பரமார்த²ஸதத்த்வோ(அ)ப்யேவம் போ³த்⁴யமாநோ(அ)ஹம் பரமாத்மேதி ந க்³ருஹ்ணாதி, அநாத்மாநம் தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஸங்கா⁴தமாத்மநோ த்³ருஶ்யமாநமபி க⁴டாதி³வதா³த்மத்வேநாஹமமுஷ்ய புத்ர இத்யநுச்யமாநோ(அ)பி க்³ருஹ்ணாதி । நூநம் பரஸ்யைவ மாயயா மோமுஹ்யமாந: ஸர்வோ லோகோ(அ)யம் ப³ம்ப்⁴ரமீதி । ததா² ச ஸ்மரணம் — ‘நாஹம் ப்ரகாஶ: ஸர்வஸ்ய யோக³மாயாஸமாவ்ருத:’ (ப⁴. கீ³. 7 । 25) இத்யாதி³ । நநு விருத்³த⁴மித³முச்யதே — மத்வா தீ⁴ரோ ந ஶோசதி, ந ப்ரகாஶத இதி ச । நைததே³வம் । அஸம்ஸ்க்ருதபு³த்³தே⁴ரவிஜ்ஞேயத்வாந்ந ப்ரகாஶத இத்யுக்தம் । த்³ருஶ்யதே து ஸம்ஸ்க்ருதயா அக்³ந்யயா, அக்³ரமிவாக்³ந்யா தயா, ஏகாக்³ரதயோபேதயேத்யேதத் ; ஸூக்ஷ்மயா ஸூக்ஷ்மவஸ்துநிரூபணபரயா । கை: ? ஸூக்ஷ்மத³ர்ஶிபி⁴: ‘இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரா ஹ்யர்தா²:’இத்யாதி³ப்ரகாரேண ஸூக்ஷ்மதாபாரம்பர்யத³ர்ஶநேந பரம் ஸூக்ஷ்மம் த்³ரஷ்டும் ஶீலம் யேஷாம் தே ஸூக்ஷ்மத³ர்ஶிந:, தை: ஸூக்ஷ்மத³ர்ஶிபி⁴:, பண்டி³தைரித்யேதத் ॥
யச்சே²த்³வாங்மநஸீ ப்ராஜ்ஞஸ்தத்³யச்சே²ஜ்ஜ்ஞாந ஆத்மநி ।
ஜ்ஞாநமாத்மநி மஹதி நியச்சே²த்தத்³யச்சே²ச்சா²ந்த ஆத்மநி ॥ 13 ॥
தத்ப்ரதிபத்த்யுபாயமாஹ — யச்சே²த் நியச்சே²து³பஸம்ஹரேத் ப்ராஜ்ஞ: விவேகீ । கிம் ? வாக் வாசம் ; வாக³த்ரோபலக்ஷணார்தா² ஸர்வேஷாமிந்த்³ரியாணாம் । க்வ ? மநஸீ மநஸி । சா²ந்த³ஸம் தை³ர்க்⁴யம் । தச்ச மந: யச்சே²த் ஜ்ஞாநே ப்ரகாஶஸ்வரூபே பு³த்³தா⁴வாத்மநி । பு³த்³தி⁴ர்ஹி மநஆதி³கரணாந்யாப்நோதீத்யாத்மா ப்ரத்யக் ச தேஷாம் । ஜ்ஞாநம் பு³த்³தி⁴ம் ஆத்மநி மஹதி ப்ரத²மஜே நியச்சே²த் । ப்ரத²மஜவத்ஸ்வச்ச²ஸ்வபா⁴வகமாத்மநோ விஜ்ஞாநமாபாத³யேதி³த்யர்த²: । தம் ச மஹாந்தமாத்மாநம் யச்சே²த் ஶாந்தே ஸர்வவிஶேஷப்ரத்யஸ்தமிதரூபே அவிக்ரியே ஸர்வாந்தரே ஸர்வபு³த்³தி⁴ப்ரத்யயஸாக்ஷிணி முக்²யே ஆத்மநி ॥
உத்திஷ்ட²த ஜாக்³ரத ப்ராப்ய வராந்நிபோ³த⁴த ।
க்ஷுரஸ்ய தா⁴ரா நிஶிதா து³ரத்யயா து³ர்க³ம் பத²ஸ்தத்கவயோ வத³ந்தி ॥ 14 ॥
ஏவம் புருஷே ஆத்மநி ஸர்வம் ப்ரவிலாப்ய நாமரூபகர்மத்ரயம் யந்மித்²யாஜ்ஞாநவிஜ்ரும்பி⁴தம் க்ரியாகாரகப²லலக்ஷணம் ஸ்வாத்மயாதா²த்ம்யஜ்ஞாநேந மரீச்யுத³கரஜ்ஜுஸர்பக³க³நமலாநீவ மரீசிரஜ்ஜுக³க³நஸ்வரூபத³ர்ஶநேநைவ ஸ்வஸ்த²: ப்ரஶாந்த: க்ருதக்ருத்யோ ப⁴வதி யத:, அதஸ்தத்³த³ர்ஶநார்த²மநாத்³யவித்³யாப்ரஸுப்தா: உத்திஷ்ட²த ஹே ஜந்தவ:, ஆத்மஜ்ஞாநாபி⁴முகா² ப⁴வத ; ஜாக்³ரத அஜ்ஞாநநித்³ராயா கோ⁴ரரூபாயா: ஸர்வாநர்த²பீ³ஜபூ⁴தாயா: க்ஷயம் குருத । கத²ம் ? ப்ராப்ய உபக³ம்ய வராந் ப்ரக்ருஷ்டாநாசார்யாம்ஸ்தத்த்வவித³:, தது³பதி³ஷ்டம் ஸர்வாந்தரமாத்மாநமஹமஸ்மீதி நிபோ³த⁴த அவக³ச்ச²த ; ந ஹ்யுபேக்ஷிதவ்யமிதி ஶ்ருதிரநுகம்பயா ஆஹ மாத்ருவத் , அதிஸூக்ஷ்மபு³த்³தி⁴விஷயத்வாஜ்ஜ்ஞேயஸ்ய । கிமிவ ஸூக்ஷ்மபு³த்³தி⁴ரிதி, உச்யதே — க்ஷுரஸ்ய தா⁴ரா அக்³ரம் நிஶிதா தீக்ஷ்ணீக்ருதா து³ரத்யயா து³:கே²நாத்யயோ யஸ்யா: ஸா து³ரத்யயா । யதா² ஸா பத்³ப்⁴யாம் து³ர்க³மநீயா ததா² து³ர்க³ம் து³:ஸம்பாத்³யமித்யேதத் ; பத²: பந்தா²நம் தத் தம் ஜ்ஞாநலக்ஷணம் மார்க³ம் கவய: மேதா⁴விநோ வத³ந்தி । ஜ்ஞேயஸ்யாதிஸூக்ஷ்மத்வாத்தத்³விஷயஸ்ய ஜ்ஞாநமார்க³ஸ்ய து³:ஸம்பாத்³யத்வம் வத³ந்தீத்யபி⁴ப்ராய: ॥
அஶப்³த³மஸ்பர்ஶமரூபமவ்யயம் ததா²ரஸம் நித்யமக³ந்த⁴வச்ச யத் ।
அநாத்³யநந்தம் மஹத: பரம் த்⁴ருவம் நிசாய்ய தம் ம்ருத்யுமுகா²த்ப்ரமுச்யதே ॥ 15 ॥
தத்கத²மதிஸூக்ஷ்மத்வம் ஜ்ஞேயஸ்யேதி, உச்யதே । ஸ்தூ²லா தாவதி³யம் மேதி³நீ ஶப்³த³ஸ்பர்ஶரூபரஸக³ந்தோ⁴பசிதா ஸர்வேந்த்³ரியவிஷயபூ⁴தா ததா² ஶரீரம் । தத்ரைகைககு³ணாபகர்ஷேண க³ந்தா⁴தீ³நாம் ஸூக்ஷ்மத்வமஹத்த்வவிஶுத்³த⁴த்வநித்யத்வாதி³தாரதம்யம் த்³ருஷ்டமபா³தி³ஷு யாவதா³காஶமிதி । தே க³ந்தா⁴த³ய: ஸர்வ ஏவ ஸ்தூ²லத்வாத்³விகாரா: ஶப்³தா³ந்தா: யத்ர ந ஸந்தி, கிமு தஸ்ய ஸூக்ஷ்மத்வாதி³நிரதிஶயத்வம் வக்தவ்யமித்யேதத்³த³ர்ஶயதி ஶ்ருதி: — அஶப்³த³மஸ்பர்ஶமரூபமரஸமக³ந்த⁴வச்ச யத் , ஏதத்³வ்யாக்²யாதம் ப்³ரஹ்ம । அவ்யயம் , யத்³தி⁴ ஶப்³தா³தி³மத் , தத்³வ்யேதி ; இத³ம் த்வஶப்³தா³தி³மத்த்வாத³வ்யயம் ந வ்யேதி ந க்ஷீயதே ; அத ஏவ ச நித்யம் ; யத்³தி⁴ வ்யேதி, தத³நித்யம் ; இத³ம் து ந வ்யேதி ; அதோ நித்யம் । இதஶ்ச நித்யம் — அநாதி³ அவித்³யமாந: ஆதி³: காரணமஸ்ய ததி³த³மநாதி³ । யச்சாதி³மத் , தத்கார்யத்வாத³நித்யம் காரணே ப்ரலீயதே யதா² ப்ருதி²வ்யாதி³ ; இத³ம் து ஸர்வகாரணத்வாத³கார்யம் , அகார்யத்வாந்நித்யம் ; ந தஸ்ய காரணமஸ்தி யஸ்மிந்ப்ரலீயேத । ததா² அநந்தம் அவித்³யமாநோ(அ)ந்த: கார்யமஸ்ய தத³நந்தம் । யதா² கத³ல்யாதே³: ப²லாதி³கார்யோத்பாத³நேநாப்யநித்யத்வம் த்³ருஷ்டம் , ந ச ததா²ப்யந்தவத்த்வம் ப்³ரஹ்மண: ; அதோ(அ)பி நித்யம் । மஹத: மஹத்தத்த்வாத்³பு³த்³த்⁴யாக்²யாத் பரம் விலக்ஷணம் நித்யவிஜ்ஞப்திஸ்வரூபத்வாத் ; ஸர்வஸாக்ஷி ஹி ஸர்வபூ⁴தாத்மத்வாத்³ப்³ரஹ்ம । உக்தம் ஹி — ‘ஏஷ ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு’ (க. உ. 1 । 3 । 12) இத்யாதி³ । த்⁴ருவம் ச கூடஸ்த²ம் நித்யம் ந ப்ருதி²வ்யாதி³வதா³பேக்ஷிகம் நித்யத்வம் । தத் ஏவம்பூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம ஆத்மாநம் நிசாய்ய அவக³ம்ய தம் ஆத்மாநம் ம்ருத்யுமுகா²த் ம்ருத்யுகோ³சராத³வித்³யாகாமகர்மலக்ஷணாத் ப்ரமுச்யதே வியுஜ்யதே ॥
நாசிகேதமுபாக்²யாநம் ம்ருத்யுப்ரோக்தம் ஸநாதநம் ।
உக்த்வா ஶ்ருத்வா ச மேதா⁴வீ ப்³ரஹ்மலோகே மஹீயதே ॥ 16 ॥
ப்ரஸ்துதவிஜ்ஞாநஸ்துத்யர்த²மாஹ ஶ்ருதி: — நாசிகேதம் நசிகேதஸா ப்ராப்தம் நாசிகேதம் ம்ருத்யுநா ப்ரோக்தம் ம்ருத்யுப்ரோக்தம் இத³மாக்²யாநமுபாக்²யாநம் வல்லீத்ரயலக்ஷணம் ஸநாதநம் சிரந்தநம் வைதி³கத்வாத் உக்த்வா ப்³ராஹ்மணேப்⁴ய: ஶ்ருத்வா ச ஆசார்யேப்⁴ய: மேதா⁴வீ ப்³ரஹ்மைவ லோகோ ப்³ரஹ்மலோக: தஸ்மிந் ப்³ரஹ்மலோகே மஹீயதே ஆத்மபூ⁴த உபாஸ்யோ ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ராய: ॥
ய இமம் பரமம் கு³ஹ்யம் ஶ்ராவயேத்³ப்³ரஹ்மஸம்ஸதி³ । ப்ரயத: ஶ்ராத்³த⁴காலே வா ததா³நந்த்யாய கல்பதே ॥
ததா³நந்த்யாய கல்பத இதி ॥ 17 ॥
ய: கஶ்சிதி³மம் க்³ரந்த²ம் பரமம் ப்ரக்ருஷ்டம் கு³ஹ்யம் கோ³ப்யம் ஶ்ராவயேத் க்³ரந்த²தோ(அ)ர்த²தஶ்ச ப்³ராஹ்மணாநாம் ஸம்ஸதி³ ப்³ரஹ்மஸம்ஸதி³ ப்ரயத: ஶுசிர்பூ⁴த்வா ஶ்ராத்³த⁴காலே வா ஶ்ராவயேத் பு⁴ஞ்ஜாநாம் , தத் ஶ்ராத்³த⁴ம் அஸ்ய ஆநந்த்யாய அநந்தப²லாய கல்பதே ஸமர்த்²யதே । த்³விர்வசநமத்⁴யாயபரிஸமாப்த்யர்த²ம் ॥