ಯದಿ ಮನ್ಯಸೇ ಸು ವೇದೇತಿ ಶಿಷ್ಯಬುದ್ಧಿವಿಚಾಲನಾ ಗೃಹೀತಸ್ಥಿರತಾಯೈ । ವಿದಿತಾವಿದಿತಾಭ್ಯಾಂ ನಿವರ್ತ್ಯ ಬುದ್ಧಿಂ ಶಿಷ್ಯಸ್ಯ ಸ್ವಾತ್ಮನ್ಯವಸ್ಥಾಪ್ಯ ‘ತದೇವ ಬ್ರಹ್ಮ ತ್ವಂ ವಿದ್ಧಿ’ ಇತಿ ಸ್ವಾರಾಜ್ಯೇಽಭಿಷಿಚ್ಯ ಉಪಾಸ್ಯಪ್ರತಿಷೇಧೇನಾಥಾಸ್ಯ ಬುದ್ಧಿಂ ವಿಚಾಲಯತಿ — ಯದಿ ಮನ್ಯಸೇ ಸುಷ್ಠು ವೇದ ಅಹಂ ಬ್ರಹ್ಮತತ್ತ್ವಮಿತಿ, ತತೋಽಲ್ಪಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ರೂಪಂ ವೇತ್ಥ ತ್ವಮಿತಿ ನೂನಂ ನಿಶ್ಚಿತಂ ಮನ್ಯತೇ ಆಚಾರ್ಯಃ । ಸಾ ಪುನರ್ವಿಚಾಲನಾ ಕಿಮರ್ಥೇತಿ, ಉಚ್ಯತೇ — ಪೂರ್ವಗೃಹೀತೇ ವಸ್ತುನಿ ಬುದ್ಧೇಃ ಸ್ಥಿರತಾಯೈ । ದೇವೇಷ್ವಪಿ ಸು ವೇದಾಹಮಿತಿ ಮನ್ಯತೇ ಯಃ ಸೋಽಪ್ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ರೂಪಂ ದಭ್ರಮೇವ ವೇತ್ತಿ ನೂನಮ್ । ಕಸ್ಮಾತ್ ? ಅವಿಷಯತ್ವಾತ್ಕಸ್ಯಚಿದ್ಬ್ರಹ್ಮಣಃ । ಅಥವಾ ಅಲ್ಪಮೇವಾಸ್ಯಾಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಂ ಮನುಷ್ಯೇಷು ದೇವೇಷು ಚಾಧಿದೈವಿಕಮಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಯದ್ರೂಪಂ ತದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಅಥ ನು ಇತಿ ಹೇತುರ್ಮೀಮಾಂಸಾಯಾಃ । ಯಸ್ಮಾದ್ದಭ್ರಮೇವ ಸುವಿದಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ರೂಪಮ್ ‘ಅನ್ಯದೇವ ತದ್ವಿದಿತಾತ್’ ಇತ್ಯುಕ್ತತ್ವಾತ್ , ಸು ವೇದೇತಿ ಚ ಮನ್ಯಸೇ ; ಅತಃ ಅಲ್ಪಮೇವ ವೇತ್ಥ ತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ರೂಪಂ ಯಸ್ಮಾತ್ ಅಥ ನು ತಸ್ಮಾತ್ ಮೀಮಾಂಸ್ಯಮೇವ ಅದ್ಯಾಪಿ ತೇ ತವ ಬ್ರಹ್ಮ ವಿಚಾರ್ಯಮೇವ ಯಾವದ್ವಿದಿತಾವಿದಿತಪ್ರತಿಷೇಧಾಗಮಾರ್ಥಾನುಭವ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಮನ್ಯೇ ವಿದಿತಮಿತಿ ಶಿಷ್ಯಸ್ಯ ಮೀಮಾಂಸಾನಂತರೋಕ್ತಿಃ ಪ್ರತ್ಯಯತ್ರಯಸಂಗತೇಃ । ಸಮ್ಯಗ್ವಸ್ತುನಿಶ್ಚಯಾಯ ವಿಚಾಲಿತಃ ಶಿಷ್ಯ ಆಚಾರ್ಯೇಣ ಮೀಮಾಂಸ್ಯಮೇವ ತೇ ಇತಿ ಚೋಕ್ತಃ ಏಕಾಂತೇ ಸಮಾಹಿತೋ ಭೂತ್ವಾ ವಿಚಾರ್ಯ ಯಥೋಕ್ತಂ ಸುಪರಿನಿಶ್ಚಿತಃ ಸನ್ನಾಹ ಆಗಮಾಚಾರ್ಯಾತ್ಮಾನುಭವಪ್ರತ್ಯಯತ್ರಯಸ್ಯೈಕವಿಷಯತ್ವೇನ ಸಂಗತ್ಯರ್ಥಮ್ । ಏವಂ ಹಿ ‘ಸುಪರಿನಿಷ್ಠಿತಾ ವಿದ್ಯಾ ಸಫಲಾ ಸ್ಯಾನ್ನಾನಿಶ್ಚಿತಾ’ ಇತಿ ನ್ಯಾಯಃ ಪ್ರದರ್ಶಿತೋ ಭವತಿ ; ಮನ್ಯೇ ವಿದಿತಮಿತಿ ಪರಿನಿಷ್ಠಿತನಿಶ್ಚಿತವಿಜ್ಞಾನಪ್ರತಿಜ್ಞಾಹೇತೂಕ್ತೇಃ ॥

ಪರಿನಿಷ್ಠಿತಂ ಸಫಲಂ ವಿಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರತಿಜಾನೀತೇ ಆಚಾರ್ಯಾತ್ಮನಿಶ್ಚಯಯೋಸ್ತುಲ್ಯತಾಯೈ ಯಸ್ಮಾದ್ಧೇತುಮಾಹ — ನಾಹ ಮನ್ಯೇ ಸು ವೇದೇತಿ । ಅಹೇತ್ಯವಧಾರಣಾರ್ಥೋ ನಿಪಾತಃ । ನೈವ ಮನ್ಯೇ ಇತ್ಯೇತತ್ । ಯಾವದಪರಿನಿಷ್ಠಿತಂ ವಿಜ್ಞಾನಂ ತಾವತ್ ಸು ವೇದ ಸುಷ್ಠು ವೇದ ಅಹಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ವಿಪರೀತೋ ಮಮ ನಿಶ್ಚಯ ಆಸೀತ್ । ಸೋಽಪಜಗಾಮ ಭವದ್ಭಿರ್ವಿಚಾಲಿತಸ್ಯ ಯಥೋಕ್ತಾರ್ಥಮೀಮಾಂಸಾಫಲಭೂತಾತ್ಸ್ವಾತ್ಮಬ್ರಹ್ಮತ್ವನಿಶ್ಚಯರೂಪಾತ್ಸಮ್ಯಕ್ಪ್ರತ್ಯಯಾತ್ । ವಿರುದ್ಧತ್ವಾದತೋ ನಾಹ ಮನ್ಯೇ ಸು ವೇದೇತಿ । ಯಸ್ಮಾಚ್ಚೈತತ್ ನೈವ ನ ವೇದ ನೋ ನ ವೇದೇತಿ ; ಮನ್ಯೇ ಇತ್ಯನುವರ್ತತೇ, ಅವಿದಿತಬ್ರಹ್ಮಪ್ರತಿಷೇಧಾತ್ । ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಮನ್ಯಸೇ ಇತ್ಯುಕ್ತ ಆಹ — ವೇದ ಚ । ಚ—ಶಬ್ದಾದ್ವೇದ ಚ ನ ವೇದ ಚ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ, ವಿದಿತಾವಿದಿತಾಭ್ಯಾಮನ್ಯತ್ವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣಃ । ತಸ್ಮಾನ್ಮಯಾ ವಿದಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಮನ್ಯೇ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಃ । ಅಥವಾ ವೇದ ಚೇತಿ ನಿತ್ಯವಿಜ್ಞಾನಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪತಯಾ ನೋ ನ ವೇದ ವೇದೈವ ಚಾಹಂ ಸ್ವರೂಪವಿಕ್ರಿಯಾಭಾವಾತ್ । ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನಂ ಚ ಪರಾಧ್ಯಸ್ತಂ ನ ಸ್ವತ ಇತಿ ಪರಮಾರ್ಥತೋ ನ ಚ ವೇದೇತಿ । ಯೋ ನಸ್ತದ್ವೇದ ತದ್ವೇದೇತಿ ಪಕ್ಷಾಂತರನಿರಾಸಾರ್ಥಮಾಮ್ನಾಯ ಉಕ್ತಾರ್ಥಾನುವಾದಾತ್ । ಯಃ ನಃ ಅಸ್ಮಾಕಂ ಮಧ್ಯೇ ತದ್ವೇದ ಸ ಏವ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ವೇದ ನಾನ್ಯಃ, ಉಪಾಸ್ಯಬ್ರಹ್ಮವಿತ್ತ್ವಾತ್ । ಅತೋಽನ್ಯಸ್ಯ ಯಥಾಹಂ ವೇದೇತಿ ಪಕ್ಷಾಂತರೇ ಬ್ರಹ್ಮವಿತ್ತ್ವಂ ನಿರಸ್ಯತೇ । ಕುತೋಽಯಮರ್ಥೋಽವಸೀಯತ ಇತಿ, ಉಚ್ಯತೇ — ಉಕ್ತಾನುವಾದಾತ್ । ಉಕ್ತಂ ಹ್ಯನುವದತಿ ನೋ ನ ವೇದೇತಿ ವೇದ ಚೇತಿ ॥

ಯಸ್ಯಾಮತಮಿತಿ ಶ್ರೌತಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಾರ್ಥೋಪಸಂಹಾರಾರ್ಥಮ್ । ಶಿಷ್ಯಾಚಾರ್ಯೋಕ್ತಿಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಿಲಕ್ಷಣಯಾ ಅನುಭವಯುಕ್ತಿಪ್ರಧಾನಯಾ ಆಖ್ಯಾಯಿಕಯಾ ಯೋಽರ್ಥಃ ಸಿದ್ಧಃ ಸ ಶ್ರೌತೇನ ವಚನೇನಾಗಮಪ್ರಧಾನೇನ ನಿಗಮನಸ್ಥಾನೀಯೇನ ಸಂಕ್ಷೇಪತ ಉಚ್ಯತೇ । ಯದುಕ್ತಂ ವಿದಿತಾವಿದಿತಾಭ್ಯಾಮನ್ಯದ್ವಾಗಾದೀನಾಮಗೋಚರತ್ವಾತ್ ಮೀಮಾಂಸಿತಂ ಚಾನುಭವೋಪಪತ್ತಿಭ್ಯಾಂ ಬ್ರಹ್ಮ, ತತ್ತಥೈವ ಜ್ಞಾತವ್ಯಮ್ । ಕಸ್ಮಾತ್ ? ಯಸ್ಯಾಮತಂ ಯಸ್ಯ ವಿವಿದಿಷಾಪ್ರಯುಕ್ತಪ್ರವೃತ್ತಸ್ಯ ಸಾಧಕಸ್ಯ ಅಮತಮ್ ಅವಿಜ್ಞಾತಮ್ ಅವಿದಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಇತ್ಯಾತ್ಮತತ್ತ್ವನಿಶ್ಚಯಫಲಾವಸಾನಾವಬೋಧತಯಾ ವಿವಿದಿಷಾ ನಿವೃತ್ತೇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ, ತಸ್ಯ ಮತಂ ಜ್ಞಾತಮ್ ; ತೇನ ವಿದಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಯೇನಾವಿಷಯತ್ವೇನ ಆತ್ಮತ್ವೇನ ಪ್ರತಿಬುದ್ಧಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಸ ಸಮ್ಯಗ್ದರ್ಶೀ ಯಸ್ಯ ವಿಜ್ಞಾನಾನಂತರಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮಭಾವಸ್ಯಾವಸಿತತ್ವಾತ್ ಸರ್ವತಃ ಕಾರ್ಯಭಾವೋ ವಿಪರ್ಯಯೇಣ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನೋ ಭವತಿ । ಕಥಮ್ ? ಮತಂ ವಿದಿತಂ ಜ್ಞಾತಂ ಮಯಾ ಬ್ರಹ್ಮ ಇತಿ ಯಸ್ಯ ವಿಜ್ಞಾನಮ್ , ಸ ಮಿಥ್ಯಾದರ್ಶೀ ವಿಪರೀತವಿಜ್ಞಾನೋ ವಿದಿತಾದನ್ಯತ್ವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನ ವೇದ ಸಃ ನ ವಿಜಾನಾತಿ । ತತಶ್ಚ ಸಿದ್ಧಮವೈದಿಕಸ್ಯ ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಮ್ , ಅಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯತಯಾ ನಿಂದಿತತ್ವಾತ್ । ತಥಾ ಕಪಿಲಕಣಭುಗಾದಿಸಮಯಸ್ಯಾಪಿ ವಿದಿತಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯತ್ವಾತ್ ಅನವಸ್ಥಿತತರ್ಕಜನ್ಯತ್ವಾವಿದಿತವಿಷಯತಯಾ ವಿವಿದಿಷಾನಿವೃತ್ತೇಶ್ಚ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಮಿತಿ । ಸ್ಮೃತೇಶ್ಚ — ‘ಯಾ ವೇದಬಾಹ್ಯಾಃ ಸ್ಮೃತಯೋ ಯಾಶ್ಚ ಕಾಶ್ಚ ಕುದೃಷ್ಟಯಃ । ಸರ್ವಾಸ್ತಾ ನಿಷ್ಫಲಾಃ ಪ್ರೋಕ್ತಾಸ್ತಮೋನಿಷ್ಠಾ ಹಿ ತಾಃ ಸ್ಮೃತಾಃ’ (ಮನು. ೧೨ । ೯೫) ಇತಿ । ‘ಅವಿಜ್ಞಾತಂ ವಿಜಾನತಾಂ ವಿಜ್ಞಾತಮವಿಜಾನತಾಮ್’ ಇತಿ ಪೂರ್ವಹೇತೂಕ್ತಿಃ ಅನುವಾದಸ್ಯಾನರ್ಥಕ್ಯಾತ್ — ಅನುವಾದಮಾತ್ರೇಽನರ್ಥಕಂ ವಚನಮಿತಿ ವಿಪರ್ಯಯಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಯೋರ್ನಷ್ಟತ್ವಾತ್ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಯೋಃ ಯಸ್ಯಾಮತಮಿತ್ಯಾದಿಜ್ಞಾನಾಜ್ಞಾನಯೋರ್ಹೇತ್ವರ್ಥತ್ವೇನೇದಮುಚ್ಯತೇ — ಅವಿಜ್ಞಾತಮ್ ಅವಿದಿತಮಾತ್ಮತ್ವೇನಾವಿಷಯತಯಾ ಬ್ರಹ್ಮ ವಿಜಾನತಾಂ ಯಸ್ಮಾತ್ , ತಸ್ಮಾತ್ತದೇವ ಜ್ಞಾನಂ ಯತ್ತೇಷಾಂ ವಿಜ್ಞಾತಂ ವಿದಿತಂ ವ್ಯಕ್ತಮೇವ ಬುದ್ಧ್ಯಾದಿವಿಷಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಅವಿಜಾನತಾಂ ವಿದಿತಾವಿದಿತವ್ಯಾವೃತ್ತಮಾತ್ಮಭೂತಂ ನಿತ್ಯವಿಜ್ಞಾನಸ್ವರೂಪಮಾತ್ಮಸ್ಥಮವಿಕ್ರಿಯಮಮೃತಮಜರಮಭಯಮನನ್ಯತ್ವಾದವಿಷಯಮಿತ್ಯೇವಮವಿಜಾನತಾಂ ಬುದ್ಧ್ಯಾದಿವಿಷಯಾತ್ಮತಯೈವ ನಿತ್ಯಂ ವಿಜ್ಞಾತಂ ಬ್ರಹ್ಮ । ತಸ್ಮಾದ್ವಿದಿತಾವಿದಿತವ್ಯಕ್ತಾವ್ಯಕ್ತಧರ್ಮಾಧ್ಯಾರೋಪೇಣ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಭಾವೇನ ಸವಿಕಲ್ಪಮಯಥಾರ್ಥವಿಷಯತ್ವಾತ್ । ಶುಕ್ತಿಕಾದೌ ರಜತಾದ್ಯಧ್ಯಾರೋಪಣಜ್ಞಾನವನ್ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಂ ತೇಷಾಮ್ ॥

ಪ್ರತಿಬೋಧವಿದಿತಮಿತಿ ವೀಪ್ಸಾಪ್ರತ್ಯಯಾನಾಮಾತ್ಮಾವಬೋಧದ್ವಾರತ್ವಾತ್ ಬೋಧಂ ಪ್ರತಿ ಬೋಧಂ ಪ್ರತೀತಿ ವೀಪ್ಸಾ ಸರ್ವಪ್ರತ್ಯಯವ್ಯಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಾ । ಬೌದ್ಧಾ ಹಿ ಸರ್ವೇ ಪ್ರತ್ಯಯಾಸ್ತಪ್ತಲೋಹವನ್ನಿತ್ಯವಿಜ್ಞಾನಸ್ವರೂಪಾತ್ಮವ್ಯಾಪ್ತತ್ವಾದ್ವಿಜ್ಞಾನಸ್ವರೂಪಾವಭಾಸಾಃ ತದನ್ಯಾವಭಾಸಶ್ಚಾತ್ಮಾ ತದ್ವಿಲಕ್ಷಣೋಽಗ್ನಿವದುಪಲಭ್ಯತ ಇತಿ ತೇ ದ್ವಾರೀಭವಂತ್ಯಾತ್ಮೋಪಲಬ್ಧೌ । ತಸ್ಮಾತ್ಪ್ರತಿಬೋಧಾವಭಾಸಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮತಯಾ ಯದ್ವಿದಿತಂ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮ, ತದೇವ ಮತಂ ತದೇವ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಂ ಯತ್ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮವಿಜ್ಞಾನಮ್ , ನ ವಿಷಯವಿಜ್ಞಾನಮ್ । ಆತ್ಮತ್ವೇನ ‘ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾನಮೈಕ್ಷತ್’ (ಕ. ಉ. ೨ । ೧ । ೧) ಇತಿ ಚ ಕಾಠಕೇ । ಅಮೃತತ್ವಂ ಹಿ ವಿಂದತೇ ಇತಿ ಹೇತುವಚನಂ ವಿಪರ್ಯಯೇ ಮೃತ್ಯುಪ್ರಾಪ್ತೇಃ । ವಿಷಯಾತ್ಮವಿಜ್ಞಾನೇ ಹಿ ಮೃತ್ಯುಃ ಪ್ರಾರಭತೇ ಇತ್ಯಾತ್ಮವಿಜ್ಞಾನಮಮೃತತ್ವನಿಮಿತ್ತಮಿತಿ ಯುಕ್ತಂ ಹೇತುವಚನಮಮೃತತ್ವಂ ಹಿ ವಿಂದತೇ ಇತಿ । ಆತ್ಮಜ್ಞಾನೇನ ಕಿಮಮೃತತ್ವಮುತ್ಪಾದ್ಯತೇ । ನ । ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ? ಆತ್ಮನಾ ವಿಂದತೇ ಸ್ವೇನೈವ ನಿತ್ಯಾತ್ಮಸ್ವಭಾವೇನಾಮೃತತ್ವಂ ವಿಂದತೇ, ನಾಲಂಬನಪೂರ್ವಕಂ ವಿಂದತ ಇತಿ ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಾಪೇಕ್ಷಮ್ । ಯದಿ ಹಿ ವಿದ್ಯೋತ್ಪಾದ್ಯಮಮೃತತ್ವಂ ಸ್ಯಾತ್ , ಅನಿತ್ಯಂ ಭವೇತ್ಕರ್ಮಕಾರ್ಯವತ್ । ಅತೋ ನ ವಿದ್ಯೋತ್ಪಾದ್ಯಮ್ ।

ಯದಿ ಚಾತ್ಮನೈವಾಮೃತತ್ವಂ ವಿಂದತೇ, ಕಿಂ ಪುನರ್ವಿದ್ಯಯಾ ಕ್ರಿಯತ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ಅನಾತ್ಮವಿಜ್ಞಾನಂ ನಿವರ್ತಯಂತೀ ಸಾ ತನ್ನಿವೃತ್ತ್ಯಾ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಸ್ಯಾಮೃತತ್ವಸ್ಯ ನಿಮಿತ್ತಮಿತಿ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ; ಯತ ಆಹ — ವೀರ್ಯಂ ವಿದ್ಯಯಾ ವಿಂದತೇ । ವೀರ್ಯಂ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಮ್ ಅನಾತ್ಮಾಧ್ಯಾರೋಪಮಾಯಾಸ್ವಾಂತಧ್ವಾಂತಾನಭಿಭಾವ್ಯಲಕ್ಷಣಂ ಬಲಂ ವಿದ್ಯಯಾ ವಿಂದತೇ । ತಚ್ಚ ಕಿಂವಿಶಿಷ್ಟಮ್ ? ಅಮೃತಮ್ ಅವಿನಾಶಿ । ಅವಿದ್ಯಾಜಂ ಹಿ ವೀರ್ಯಂ ವಿನಾಶಿ, ವಿದ್ಯಯಾವಿದ್ಯಾಯಾ ಬಾಧ್ಯತ್ವಾತ್ । ನ ತು ವಿದ್ಯಾಯಾ ಬಾಧಕೋಽಸ್ತೀತಿ ವಿದ್ಯಾಜಮಮೃತಂ ವೀರ್ಯಮ್ । ಅತೋ ವಿದ್ಯಾ ಅಮೃತತ್ವೇ ನಿಮಿತ್ತಮಾತ್ರಂ ಭವತಿ । ‘ನಾಯಮಾತ್ಮಾ ಬಲಹೀನೇನ ಲಭ್ಯಃ’ (ಮು. ಉ. ೩ । ೨ । ೪) ಇತಿ ಚಾಥರ್ವಣೇ । ಲೋಕೇಽಪಿ ವಿದ್ಯಾಜಮೇವ ಬಲಮಭಿಭವತಿ ನ ಶರೀರಾದಿಸಾಮರ್ಥ್ಯಮ್ , ಯಥಾ ಹಸ್ತ್ಯಾದೇಃ । ಅಥವಾ ಪ್ರತಿಬೋಧವಿದಿತಂ ಮತಮಿತಿ ಸಕೃದೇವಾಶೇಷವಿಪರೀತನಿರಸ್ತಸಂಸ್ಕಾರೇಣ ಸ್ವಪ್ನಪ್ರತಿಬೋಧವದ್ಯದ್ವಿದಿತಂ ತದೇವ ಮತಂ ಜ್ಞಾತಂ ಭವತೀತಿ । ಅಥವಾ ಗುರೂಪದೇಶಃ ಪ್ರತಿಬೋಧಃ । ತೇನ ವಾ ವಿದಿತಂ ಮತಮಿತಿ । ಉಭಯತ್ರ ಪ್ರತಿಬೋಧಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗೋಽಸ್ತಿ — ‘ಸುಪ್ತಪ್ರತಿಬುದ್ಧಃ’ ‘ಗುರುಣಾ ಪ್ರತಿಬೋಧಿತಃ’ ಇತಿ । ಪೂರ್ವಂ ತು ಯಥಾರ್ಥಮ್ ॥

ಇಹ ಚೇದವೇದೀದಿತಿ ಅವಶ್ಯಕರ್ತವ್ಯತೋಕ್ತಿಃ ವಿಪರ್ಯಯೇ ವಿನಾಶಶ್ರುತೇಃ । ಇಹ ಮನುಷ್ಯಜನ್ಮನಿ ಸತಿ ಅವಶ್ಯಮಾತ್ಮಾ ವೇದಿತವ್ಯ ಇತ್ಯೇತದ್ವಿಧೀಯತೇ । ಕಥಮ್ ? ಇಹ ಚೇತ್ ಅವೇದೀತ್ ವಿದಿತವಾನ್ , ಅಥ ಸತ್ಯಂ ಪರಮಾರ್ಥತತ್ತ್ವಮ್ ಅಸ್ತಿ ಅವಾಪ್ತಮ್ ; ತಸ್ಯ ಜನ್ಮ ಸಫಲಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ । ನ ಚೇದಿಹಾವೇದೀತ್ ನ ವಿದಿತವಾನ್ , ವೃಥೈವ ಜನ್ಮ । ಅಪಿ ಚ ಮಹತೀ ವಿನಷ್ಟಿಃ ಮಹಾನ್ವಿನಾಶೋ ಜನ್ಮಮರಣಪ್ರಬಂಧಾವಿಚ್ಛೇದಪ್ರಾಪ್ತಿಲಕ್ಷಣಃ ಸ್ಯಾದ್ಯತಃ, ತಸ್ಮಾದವಶ್ಯಂ ತದ್ವಿಚ್ಛೇದಾಯ ಜ್ಞೇಯ ಆತ್ಮಾ । ಜ್ಞಾನೇನ ತು ಕಿಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ, ಉಚ್ಯತೇ — ಭೂತೇಷು ಭೂತೇಷು ಚರಾಚರೇಷು ಸರ್ವೇಷ್ವಿತ್ಯರ್ಥಃ । ವಿಚಿತ್ಯ ವಿಚಾರ್ಯ ಪೃಥಙ್ನಿಷ್ಕೃಷ್ಯೈಕಮಾತ್ಮತತ್ತ್ವಂ ಸಂಸಾರಧರ್ಮೈರಸ್ಪೃಷ್ಟಮಾತ್ಮಭಾವೇನೋಪಲಭ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ, ಅನೇಕಾರ್ಥತ್ವಾದ್ಧಾತೂನಾಮ್ । ನ ಪುನಶ್ಚಿತ್ವೇತಿ ಸಂಭವತಿ, ವಿರೋಧಾತ್ । ಧೀರಾಃ ಧೀಮಂತಃ ವಿವೇಕಿನಃ ವಿನಿವೃತ್ತಬಾಹ್ಯವಿಷಯಾಭಿಲಾಷಾಃ, ಪ್ರೇತ್ಯ ಮೃತ್ವಾ ಅಸ್ಮಾತ್ ಲೋಕಾತ್ ಶರೀರಾದ್ಯನಾತ್ಮಲಕ್ಷಣಾತ್ ವ್ಯಾವೃತ್ತಮಮತ್ವಾಹಂಕಾರಾಃ ಸಂತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ, ಅಮೃತಾಃ ಅಮರಣಧರ್ಮಾಣೋ ನಿತ್ಯವಿಜ್ಞಾನಾಮೃತತ್ವಸ್ವಭಾವಾ ಏವ ಭವಂತಿ ॥