ப்ரவ்ருத்திலிங்கா³த்³விஶேஷார்த²: ப்ரஶ்ந உபபந்ந: । ரதா²தீ³நாம் ஹி சேதநாவத³தி⁴ஷ்டி²தாநாம் ப்ரவ்ருத்திர்த்³ருஷ்டா, ந அநதி⁴ஷ்டி²தாநாம் । மநஆதீ³நாம் ச அசேதநாநாம் ப்ரவ்ருத்திர்த்³ருஶ்யதே ; தத்³தி⁴ லிங்க³ம் சேதநாவதோ(அ)தி⁴ஷ்டா²துரஸ்தித்வே । கரணாநி ஹி மநஆதீ³நி நியமேந ப்ரவர்தந்தே ; தந்நாஸதி சேதநாவத்யதி⁴ஷ்டா²தர்யுபபத்³யதே । தத்³விஶேஷஸ்ய சாநதி⁴க³மாச்சேதநாவத்யதி⁴ஷ்டா²த்ருஸாமாந்யே சாதி⁴க³தே விஶேஷார்த²: ப்ரஶ்ந உபபத்³யதே । கேநேஷிதம் கேநேஷ்டம் கஸ்யேச்சா²மாத்ரேண மந: பததி க³ச்ச²தி, ஸ்வவிஷயே நியமேந வ்யாப்ரியத இத்யர்த²: । மநுதே(அ)நேநேதி விஜ்ஞாநநிமித்தமந்த:கரணம் மந: । ப்ரேஷிதமிவேத்யுபமார்த²: । ந த்விஷிதப்ரேஷிதஶப்³த³யோரர்தா²விஹ ஸம்ப⁴வத: । ந ஹி ஶிஷ்யாநிவ மநஆதீ³நி விஷயேப்⁴ய: ப்ரேஷயத்யாத்மா । விவிக்தநித்யசித்ஸ்வரூபதயா து நிமித்தமாத்ரம் ப்ரவ்ருத்தௌ நித்யசிகித்ஸாதி⁴ஷ்டா²த்ருவத் । ப்ராண இதி நாஸிகாப⁴வ: ப்ரகரணாத் । ப்ரத²மத்வம் ச க்ரியாயா: ப்ராணநிமித்தத்வாத் । ஸ்வதோ விஷயாவபா⁴ஸமாத்ரம் கரணாநாம் ப்ரவ்ருத்தி: । சலிக்ரியா து ப்ராணஸ்யைவ மநஆதி³ஷு । தஸ்மாத்ப்ராத²ம்யம் ப்ராணஸ்ய । ப்ரைதி க³ச்ச²தி । யுக்த: ப்ரயுக்த இத்யேதத் । வாசோ வசநம் கிம்நிமித்தம் ப்ராணிநாம் । சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரயோஶ்ச கோ தே³வ: ப்ரயோக்தா । கரணாநாமதி⁴ஷ்டா²தா சேதநாவாந்ய:, ஸ கிம்விஶேஷண இத்யர்த²: ॥

‘ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரம்’ இத்யாதி³ப்ரதிவசநம் நிர்விஶேஷஸ்ய நிமித்தத்வார்த²ம் । விக்ரியாதி³விஶேஷரஹிதஸ்யாத்மநோ மநஆதி³ப்ரவ்ருத்தௌ நிமித்தத்வமித்யேதத் ‘ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரம்’ இத்யாதி³ப்ரதிவசநஸ்யார்த²:, அநுக³மாத் । அநுக³தாநி ஹ்யஸ்மிந்நர்தே²(அ)க்ஷராணி । கத²ம் ? ஶ்ருணோத்யநேநேதி ஶ்ரோத்ரம் । தஸ்ய ஶப்³தா³வபா⁴ஸகத்வம் ஶ்ரோத்ரத்வம் । ஶப்³தோ³பலப்³த்⁴ருரூபதயாவபா⁴ஸகத்வம் ந ஸ்வத: ஶ்ரோத்ரஸ்ய ; அசித்³ரூபத்வாத் , ஆத்மநஶ்ச சித்³ரூபத்வாத் । யச்ச்²ரோத்ரஸ்யோபலப்³த்⁴ருத்வேநாவபா⁴ஸகத்வம் ததா³த்மநிமித்தத்வாச்ச்²ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரமித்யுச்யதே । யதா² க்ஷத்ரஸ்ய க்ஷத்ரம் , யதா² வா உத³கஸ்யௌஷ்ண்யமக்³நிநிமித்தமிதி த³க்³து⁴ரப்யுத³கஸ்ய த³க்³தா⁴க்³நிருச்யதே உத³கமபி ஹ்யக்³நிஸம்யோகா³த³க்³நிருச்யதே, தத்³வத³நித்யம் யத்ஸம்யோகா³து³பலப்³த்⁴ருத்வம் தத்கரணம் ஶ்ரோத்ராதி³ । உத³கஸ்யேவ த³க்³த்⁴ருத்வமநித்யம் ஹி தத்ர தத் । யத்ர து நித்யமுபலப்³த்⁴ருத்வமக்³நாவிவௌஷ்ண்யம் ஸ நித்யோபலப்³தி⁴ஸ்வரூபத்வாத் த³க்³தே⁴வோபலப்³தோ⁴ச்யதே । ஶ்ரோத்ராதி³ஷு ஶ்ரோத்ருத்வாத்³யுபலப்³தி⁴ரநித்யா, நித்யா சாத்மநி । அத: ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரமித்யாத்³யக்ஷராணாமர்தா²நுக³மாது³பபத்³யதே நிர்விஶேஷஸ்யோபலப்³தி⁴ஸ்வரூபஸ்யாத்மநோ மநஆதி³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தத்வமிதி । மநஆதி³ஷ்வேவம் யதோ²க்தம் । வாசோ ஹ வாசம் ப்ராணஸ்ய ப்ராண இதி விப⁴க்தித்³வயம் । ஸர்வத்ரைவம் ஹி த்³ரஷ்டவ்யம் । கத²ம் ? ப்ருஷ்டத்வாத் ஸ்வரூபநிர்தே³ஶ: । ப்ரத²மயைவ ச நிர்தே³ஶ: । தஸ்ய ச ஜ்ஞேயத்வாத்கர்மத்வமிதி த்³விதீயா । அதோ வாசோ ஹ வாசம் ப்ராணஸ்ய ப்ராண இத்யஸ்மாத்ஸர்வத்ரைவ விப⁴க்தித்³வயம் । யதே³தச்ச்²ரோத்ராத்³யுபலப்³தி⁴நிமித்தம் ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரமித்யாதி³லக்ஷணம் தத் நித்யோபலப்³தி⁴ஸ்வரூபம் நிர்விஶேஷமாத்மதத்த்வம் பு³த்³த்⁴வா அதிமுச்ய அநவபோ³த⁴நிமித்தாத்⁴யாரோபிதாத்³பு³த்³த்⁴யாதி³லக்ஷணாத்ஸம்ஸாராந்மோக்ஷணம் க்ருத்வா தீ⁴ரா: தீ⁴மந்த: ப்ரேத்ய அஸ்மாத் லோகாத் ஶரீராத் ப்ரேத்ய வியுஜ்ய அந்யஸ்மிந்நப்ரதிஸந்தீ⁴யமாநே நிர்நிமித்தத்வாத³ம்ருதா ப⁴வந்தி । ஸதி ஹ்யஜ்ஞாநே கர்மாணி ஶரீராந்தரம் ப்ரதிஸந்த³த⁴தே । ஆத்மாவபோ³தே⁴ து ஸர்வகர்மாரம்ப⁴நிமித்தாஜ்ஞாநவிபரீதவித்³யாக்³நிவிப்லுஷ்டத்வாத்கர்மணாமிதி அநாரம்பே⁴(அ)ம்ருதா ஏவ ப⁴வந்தி । ஶரீராதி³ஸந்தாநாவிச்சே²த³ப்ரதிஸந்தா⁴நாத்³யபேக்ஷயா அத்⁴யாரோபிதம்ருத்யுவியோகா³த்பூர்வமப்யம்ருதா: ஸந்தோ நித்யாத்மஸ்வரூபத்வாத³ம்ருதா ப⁴வந்தீத்யுபசர்யதே ॥

ந தத்ர சக்ஷுர்க³ச்ச²தீத்யுக்தே(அ)பி பர்யநுயோகே³ ஹேதுரப்ரதிபத்தே: । ‘ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரம்’ இத்யேவமாதி³நோக்தே(அ)ப்யாத்மதத்த்வே அப்ரதிபந்நத்வாத்ஸூக்ஷ்மத்வஹேதோர்வஸ்துந: புந: புந: பர்யநுயுயுக்ஷாகாரணமாஹ — ந தத்ர சக்ஷுர்க³ச்ச²தீதி । தத்ர ஶ்ரோத்ராத்³யாத்மபூ⁴தே சக்ஷுராதீ³நி, வாக்சக்ஷுஷோ: ஸர்வேந்த்³ரியோபலக்ஷணார்த²த்வாத் , ந விஜ்ஞாநமுத்பாத³யந்தி । ஸுகா²தி³வத்தர்ஹி க்³ருஹ்யேதாந்த:கரணேந அத ஆஹ — நோ மந:, ந ஸுகா²தி³வந்மநஸோ விஷயஸ்தத் , இந்த்³ரியாவிஷயத்வாத் । ந வித்³மோ ந விஜாநீம: அந்த:கரணேந, யதா² ஏதத் ப்³ரஹ்ம மநஆதி³கரணஜாதம் அநுஶிஷ்யாத் அநுஶாஸநம் குர்யாத் ப்ரவ்ருத்திநிமித்தம் யதா² ப⁴வேத் , ததா² அவிஷயத்வாந்ந வித்³மோ ந விஜாநீம: । அத²வா ஶ்ரோத்ராதீ³நாம் ஶ்ரோத்ராதி³லக்ஷணம் ப்³ரஹ்ம விஶேஷேண த³ர்ஶயேத்யுக்த ஆசார்ய ஆஹ — ந ஶக்யதே த³ர்ஶயிதும் । கஸ்மாத் ? ந தத்ர சக்ஷுர்க³ச்ச²தீத்யாதி³ பூர்வவத்ஸர்வம் । அத்ர து விஶேஷோ யதை²தத³நுஶிஷ்யாதி³தி । யதை²தத் அநுஶிஷ்யாத் ப்ரதிபாத³யேத் அந்யோ(அ)பி ஶிஷ்யாநிதோ(அ)ந்யேந விதி⁴நேத்யபி⁴ப்ராய: ॥

ஸர்வதா²பி ப்³ரஹ்ம போ³த⁴யேத்யுக்த ஆசார்ய ஆஹ ‘அந்யதே³வ தத்³விதி³தாத³தோ² அவிதி³தாத³தி⁴’ இத்யாக³மம் । விதி³தாவிதி³தாப்⁴யாமந்யத் யோ ஹி ஜ்ஞாதா ஸ ஏவ ஸ:, ஸர்வாத்மகத்வாத் । அத: ஸர்வாத்மநோ ஜ்ஞாதுர்ஜ்ஞாத்ரந்தராபா⁴வாத்³விதி³தாத³ந்யத்வம் । ‘ஸ வேத்தி வேத்³யம் ந ச தஸ்யாஸ்தி வேத்தா’ (ஶ்வே. உ. 3 । 19) இதி ச மந்த்ரவர்ணாத் । ‘விஜ்ஞாதாரமரே கேந விஜாநீயாத்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) இதி ச வாஜஸநேயகே । அபி ச வ்யக்தமேவ விதி³தம் தஸ்மாத³ந்யதி³த்யபி⁴ப்ராய: । யத்³விதி³தம் வ்யக்தம் தத³ந்யவிஷயத்வாத³ல்பம் ஸவிரோத⁴ம் ததோ(அ)நித்யம் அத ஏவாநேகத்வாத³ஶுத்³த⁴ம் அத ஏவ தத்³விலக்ஷணம் ப்³ரஹ்மேதி ஸித்³த⁴ம் । அஸ்து தர்ஹ்யவிதி³தம் । ந, விஜ்ஞாநாநபேக்ஷத்வாத் । யத்³த்⁴யவிதி³தம் தத்³விஜ்ஞாநாபேக்ஷம் । அவிதி³தவிஜ்ஞாநாய ஹி லோகப்ரவ்ருத்தி: । இத³ம் து விஜ்ஞாநாநபேக்ஷம் । கஸ்மாத் ? விஜ்ஞாநஸ்வரூபத்வாத் । ந ஹி யஸ்ய யத்ஸ்வரூபம் தத்தேநாந்யதோ(அ)பேக்ஷ்யதே । ந ச ஸ்வத ஏவ வாபேக்ஷா, அநபேக்ஷமேவ ஸித்³த⁴த்வாத் । ந ஹி ப்ரதீ³ப: ஸ்வரூபாபி⁴வ்யக்தௌ ப்ரகாஶாந்தரமந்யதோ(அ)பேக்ஷதே, ஸ்வதோ வா । யத்³த்⁴யநபேக்ஷம் தத்ஸ்வத ஏவ ஸித்³த⁴ம் , ப்ரகாஶாத்மகத்வாத் । ப்ரதீ³பஸ்யாந்யோ(அ)பேக்ஷிதோ(அ)ப்யநர்த²க: ஸ்யாத் , ப்ரகாஶே விஶேஷாபா⁴வாத் । ந ஹி ப்ரதீ³பஸ்ய ஸ்வரூபாபி⁴வ்யக்தௌ ப்ரதீ³பப்ரகாஶோ(அ)ர்த²வாந் । ந சைவமாத்மநோ(அ)ந்யத்ர விஜ்ஞாநமஸ்தி, யேந ஸ்வரூபவிஜ்ஞாநே(அ)ப்யபேக்ஷ்யேத । விரோத⁴ இதி சேத் , ந ; அந்யத்வாத் । ஸ்வரூபவிஜ்ஞாநே விஜ்ஞாநஸ்வரூபத்வாத்³விஜ்ஞாநாந்தரம் நாபேக்ஷத இத்யேதத³ஸத் । த்³ருஶ்யதே ஹி விபரீதஜ்ஞாநமாத்மநி ஸம்யக்³ஜ்ஞாநம் ச — ந ஜாநாம்யாத்மாநமிதி ச, ஶ்ருதேஶ்ச । ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘ஆத்மாநமேவாவேத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) ‘ஏதம் வை தமாத்மாநம் விதி³த்வா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) இதி ச ஸர்வத்ர ஶ்ருதிஷ்வாத்மவிஜ்ஞாநே விஜ்ஞாநாந்தராபேக்ஷத்வம் த்³ருஶ்யதே । தஸ்மாத்ப்ரத்யக்ஷஶ்ருதிவிரோத⁴ இதி சேத் , ந । கஸ்மாத் ? அந்யோ ஹி ஸ ஆத்மா பு³த்³த்⁴யாதி³கார்யகரணஸங்கா⁴தாத்மாபி⁴மாநஸந்தாநாவிச்சே²த³லக்ஷணோ(அ)விவேகாத்மகோ பு³த்³த்⁴யாத்³யவபா⁴ஸப்ரதா⁴நஶ்சக்ஷுராதி³கரணோ நித்யசித்ஸ்வரூபாத்மாந்த:ஸாரோ யத்ராநித்யம் விஜ்ஞாநமவபா⁴ஸதே । பௌ³த்³த⁴ப்ரத்யயாநாமாவிர்பா⁴வதிரோபா⁴வத⁴ர்மகத்வாத்தத்³த⁴ர்மதயைவ விலக்ஷணமபி சாவபா⁴ஸதே । அந்த:கரணஸ்ய மநஸோ(அ)பி மநோ(அ)ந்தர்க³தத்வாத் ஸர்வாந்தரஶ்ருதே: । அந்தர்க³தேந நித்யவிஜ்ஞாநஸ்வரூபேண ஆகாஶவத³ப்ரசலிதாத்மநா அந்தர்க³ர்ப⁴பூ⁴தேந ஸ பா³ஹ்யோ பு³த்³த்⁴யாத்மா தத்³விலக்ஷண:, அநக்³நிரிவாக்³நி: அர்சிர்பி⁴ரிவாக்³நே: ப்ரத்யயைராவிர்பா⁴வதிரோபா⁴வத⁴ர்மகைர்விஜ்ஞாநாபா⁴ஸரூபைரநித்யை: அநித்யவிஜ்ஞாந ஆத்மா ஸுகீ² து³:கீ² இத்யப்⁴யுபக³தோ லௌகிகை:, அதோ(அ)ந்யோ நித்யவிஜ்ஞாநஸ்வரூபாதா³த்மந: । தத்ர ஹி விஜ்ஞாநாபேக்ஷா விபரீதஜ்ஞாநத்வம் சோபபத்³யதே, ந புநர்நித்யவிஜ்ஞாநே । ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இதி போ³தோ⁴பதே³ஶோ நோபபத்³யத இதி சேத் , ‘ஆத்மாநமேவாவேத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) இத்யேவமாதீ³நி ச, நித்யபோ³தா⁴த்மகத்வாத் । ந ஹ்யாதி³த்யோ(அ)ந்யேந ப்ரகாஶ்யதே ; அதஸ்தத³ர்த²போ³தோ⁴பதே³ஶோ(அ)நர்த²க ஏவேதி சேத் , ந ; லோகாத்⁴யாரோபாபோஹார்த²த்வாத் । ஸர்வாத்மநி ஹி நித்யவிஜ்ஞாநே பு³த்³த்⁴யாத்³யநித்யத⁴ர்மா லோகைரத்⁴யாரோபிதா ஆத்மாவிவேகத: ; தத³போஹார்தோ² போ³தோ⁴பதே³ஶோ போ³தா⁴த்மந: । தத்ர ச போ³தா⁴போ³தௌ⁴ ஸமஞ்ஜஸௌ । அந்யநிமித்தத்வாது³த³க இவௌஷ்ண்யமக்³நிநிமித்தம் । ராத்ர்யஹநீ இவாதி³த்யநிமித்தே லோகே நித்யாவௌஷ்ண்யப்ரகாஶாவக்³ந்யாதி³த்யயோரந்யத்ர பா⁴வாபா⁴வயோ: ஸநிமித்தத்வாத³நித்யாவிவோபசர்யேதே । த⁴க்ஷ்யத்யக்³நி: ப்ரகாஶயிஷ்யதி ஸவிதா இதி தத்³வத் । ஏவம் ச ஸுக²து³:க²ப³ந்த⁴மோக்ஷாத்³யத்⁴யாரோபோ லோகஸ்ய தத³பேக்ஷ்ய ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘ஆத்மாநமேவாவேத்’ இத்யாத்மாவபோ³தோ⁴பதே³ஶிந்ய: ஶ்ருதய: கேவலமத்⁴யாரோபாபோஹார்தா²: । யதா² ஸவிதாஸௌ ப்ரகாஶயத்யாத்மாநம் இதி தத்³வத் போ³த⁴கர்த்ருத்வம் ச நித்யபோ³தா⁴த்மநி । தஸ்மாத³ந்யத³விதி³தாத் । அதி⁴ஶப்³த³ஶ்சாந்யார்தே² । யத்³வா யத்³தி⁴ யஸ்யாதி⁴ தத்ததோ(அ)ந்யத்ஸாமர்த்²யாத் , யதா²தி⁴ ப்⁴ருத்யாதீ³நாம் ராஜா । அவ்யக்தமேவாவிதி³தம் ததோ(அ)ந்யதி³த்யர்த²: । விதி³தமவிதி³தம் ச வ்யக்தாவ்யக்தே கார்யகாரணத்வேந விகல்பிதே, தாப்⁴யாமந்யத்³ப்³ரஹ்ம விஜ்ஞாநஸ்வரூபம் ஸர்வவிஶேஷப்ரத்யஸ்தமிதமித்யயம் ஸமுதா³யார்த²: । அத ஏவாத்மத்வாந்ந ஹேய உபாதே³யோ வா । அந்யத்³த்⁴யந்யேந ஹேயமுபாதே³யம் வா’ ந தேநைவ தத்³யஸ்ய கஸ்யசித்³கே⁴யமுபாதே³யம் வா ப⁴வதி । ஆத்மா ச ப்³ரஹ்ம ஸர்வாந்தரத்வாத³விஷய: । அதோ(அ)ந்யஸ்யாபி ந ஹேயமுபாதே³யம் வா । அந்யாபா⁴வாச்ச । இதி ஶுஶ்ரும பூர்வேஷாமித்யாக³மோபதே³ஶ: । வ்யாசசக்ஷிரே இத்யஸ்வாதந்த்ர்யம் தர்கப்ரதிஷேதா⁴ர்த²ம் । யே ந: தத் ப்³ரஹ்ம உக்தவந்த: தே தமேவாக³மம் ப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³கம் வ்யாக்²யாதவந்த:, ந புந: ஸ்வபு³த்³தி⁴ப்ரப⁴வேண தர்கேணோக்தவந்த இதி தஸ்யைவ த்³ரடி⁴ம்நே ஆக³மபாரம்பர்யாவிச்சே²த³ம் த³ர்ஶயதி வித்³யாஸ்துதயே । தர்கஸ்த்வநவஸ்தி²தோ ப்⁴ராந்தோ(அ)பி ப⁴வதீதி ॥

யத்³வாசேதி மந்த்ராநுவாதோ³ த்³ருட⁴ப்ரதீத்யை । ‘அந்யதே³வ தத்³விதி³தாத்’ இதி யோ(அ)யமாக³மார்தோ² ப்³ராஹ்மணோக்த: அஸ்யைவ த்³ரடி⁴ம்நே இமே மந்த்ரா: யத்³வாசா இத்யாத³ய: பட்²யந்தே । யத் ப்³ரஹ்ம வாசா ஶப்³தே³ந அநப்⁴யுதி³தம் அநப்⁴யுக்தம் , அப்ரகாஶிதமித்யேதத் । யேந வாக³ப்⁴யுத்³யத இதி வாக்ப்ரகாஶஹேதுத்வோக்தி: । யேந ப்ரகாஶ்யத இதி வாசோ(அ)பி⁴தா⁴நஸ்ய அபி⁴தே⁴யப்ரகாஶகத்வஸ்ய ஹேதுத்வமுச்யதே ப்³ரஹ்மண: । உக்தம் ச ‘கேநேஷிதாம் வாசமிமாம் வத³ந்தி’ (கே. உ. 1 । 1) ‘யத்³வாசோ ஹ வாசம்’ (கே. உ. 1 । 2) இதி । ததே³வ ப்³ரஹ்ம த்வம் வித்³தி⁴ இத்யவிஷயத்வேந ப்³ரஹ்மண ஆத்மந்யவஸ்தா²பநார்த² ஆம்நாய: । யத்³வாசாநப்⁴யுதி³தம் வாக்ப்ரகாஶநிமித்தம் சேதி ப்³ரஹ்மணோ(அ)விஷயத்வேந வஸ்த்வந்தரஜிக்⁴ருக்ஷாம் நிவர்த்ய ஸ்வாத்மந்யேவாவஸ்தா²பயத்யாம்நாய: ததே³வ ப்³ரஹ்ம த்வம் வித்³தி⁴ இதி ; யத்நத உபரமயதி நேத³மித்யுபாஸ்யப்ரதிஷேதா⁴ச்ச ॥

யந்மநஸேத்யாதி³ ஸமாநம் । மநோ மதமிதி । யேந ப்³ரஹ்மணா மநோ(அ)பி விஷயீக்ருதம் நித்யவிஜ்ஞாநஸ்வரூபேணேத்யேதத் । ஸர்வகரணாநாமவிஷயஸ்தாநி ச ஸவ்யாபாராணி ஸவிஷயாணி நித்யவிஜ்ஞாநஸ்வரூபாவபா⁴ஸதயா யேநாவபா⁴ஸ்யந்த இதி ஶ்லோகார்த²: । ‘க்ஷேத்ரம் க்ஷேத்ரீ ததா² க்ருத்ஸ்நம் ப்ரகாஶயதி பா⁴ரத’ (ப⁴. கீ³. 13 । 33) இதி ஸ்ம்ருதே: । ‘தஸ்ய பா⁴ஸா’ (மு. உ. 2 । 2 । 10) இதி சாத²ர்வணே । யேந ப்ராண இதி க்ரியாஶக்திரப்யாத்மவிஜ்ஞாநநிமித்தேத்யேதத் ॥

யதி³ மந்யஸே ஸு வேதே³தி ஶிஷ்யபு³த்³தி⁴விசாலநா க்³ருஹீதஸ்தி²ரதாயை । விதி³தாவிதி³தாப்⁴யாம் நிவர்த்ய பு³த்³தி⁴ம் ஶிஷ்யஸ்ய ஸ்வாத்மந்யவஸ்தா²ப்ய ‘ததே³வ ப்³ரஹ்ம த்வம் வித்³தி⁴’ இதி ஸ்வாராஜ்யே(அ)பி⁴ஷிச்ய உபாஸ்யப்ரதிஷேதே⁴நாதா²ஸ்ய பு³த்³தி⁴ம் விசாலயதி — யதி³ மந்யஸே ஸுஷ்டு² வேத³ அஹம் ப்³ரஹ்மதத்த்வமிதி, ததோ(அ)ல்பமேவ ப்³ரஹ்மணோ ரூபம் வேத்த² த்வமிதி நூநம் நிஶ்சிதம் மந்யதே ஆசார்ய: । ஸா புநர்விசாலநா கிமர்தே²தி, உச்யதே — பூர்வக்³ருஹீதே வஸ்துநி பு³த்³தே⁴: ஸ்தி²ரதாயை । தே³வேஷ்வபி ஸு வேதா³ஹமிதி மந்யதே ய: ஸோ(அ)ப்யஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ரூபம் த³ப்⁴ரமேவ வேத்தி நூநம் । கஸ்மாத் ? அவிஷயத்வாத்கஸ்யசித்³ப்³ரஹ்மண: । அத²வா அல்பமேவாஸ்யாத்⁴யாத்மிகம் மநுஷ்யேஷு தே³வேஷு சாதி⁴தை³விகமஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ யத்³ரூபம் ததி³தி ஸம்ப³ந்த⁴: । அத² நு இதி ஹேதுர்மீமாம்ஸாயா: । யஸ்மாத்³த³ப்⁴ரமேவ ஸுவிதி³தம் ப்³ரஹ்மணோ ரூபம் ‘அந்யதே³வ தத்³விதி³தாத்’ இத்யுக்தத்வாத் , ஸு வேதே³தி ச மந்யஸே ; அத: அல்பமேவ வேத்த² த்வம் ப்³ரஹ்மணோ ரூபம் யஸ்மாத் அத² நு தஸ்மாத் மீமாம்ஸ்யமேவ அத்³யாபி தே தவ ப்³ரஹ்ம விசார்யமேவ யாவத்³விதி³தாவிதி³தப்ரதிஷேதா⁴க³மார்தா²நுப⁴வ இத்யர்த²: । மந்யே விதி³தமிதி ஶிஷ்யஸ்ய மீமாம்ஸாநந்தரோக்தி: ப்ரத்யயத்ரயஸங்க³தே: । ஸம்யக்³வஸ்துநிஶ்சயாய விசாலித: ஶிஷ்ய ஆசார்யேண மீமாம்ஸ்யமேவ தே இதி சோக்த: ஏகாந்தே ஸமாஹிதோ பூ⁴த்வா விசார்ய யதோ²க்தம் ஸுபரிநிஶ்சித: ஸந்நாஹ ஆக³மாசார்யாத்மாநுப⁴வப்ரத்யயத்ரயஸ்யைகவிஷயத்வேந ஸங்க³த்யர்த²ம் । ஏவம் ஹி ‘ஸுபரிநிஷ்டி²தா வித்³யா ஸப²லா ஸ்யாந்நாநிஶ்சிதா’ இதி ந்யாய: ப்ரத³ர்ஶிதோ ப⁴வதி ; மந்யே விதி³தமிதி பரிநிஷ்டி²தநிஶ்சிதவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாஹேதூக்தே: ॥

பரிநிஷ்டி²தம் ஸப²லம் விஜ்ஞாநம் ப்ரதிஜாநீதே ஆசார்யாத்மநிஶ்சயயோஸ்துல்யதாயை யஸ்மாத்³தே⁴துமாஹ — நாஹ மந்யே ஸு வேதே³தி । அஹேத்யவதா⁴ரணார்தோ² நிபாத: । நைவ மந்யே இத்யேதத் । யாவத³பரிநிஷ்டி²தம் விஜ்ஞாநம் தாவத் ஸு வேத³ ஸுஷ்டு² வேத³ அஹம் ப்³ரஹ்மேதி விபரீதோ மம நிஶ்சய ஆஸீத் । ஸோ(அ)பஜகா³ம ப⁴வத்³பி⁴ர்விசாலிதஸ்ய யதோ²க்தார்த²மீமாம்ஸாப²லபூ⁴தாத்ஸ்வாத்மப்³ரஹ்மத்வநிஶ்சயரூபாத்ஸம்யக்ப்ரத்யயாத் । விருத்³த⁴த்வாத³தோ நாஹ மந்யே ஸு வேதே³தி । யஸ்மாச்சைதத் நைவ ந வேத³ நோ ந வேதே³தி ; மந்யே இத்யநுவர்ததே, அவிதி³தப்³ரஹ்மப்ரதிஷேதா⁴த் । கத²ம் தர்ஹி மந்யஸே இத்யுக்த ஆஹ — வேத³ ச । ச—ஶப்³தா³த்³வேத³ ச ந வேத³ ச இத்யபி⁴ப்ராய:, விதி³தாவிதி³தாப்⁴யாமந்யத்வாத்³ப்³ரஹ்மண: । தஸ்மாந்மயா விதி³தம் ப்³ரஹ்மேதி மந்யே இதி வாக்யார்த²: । அத²வா வேத³ சேதி நித்யவிஜ்ஞாநப்³ரஹ்மஸ்வரூபதயா நோ ந வேத³ வேதை³வ சாஹம் ஸ்வரூபவிக்ரியாபா⁴வாத் । விஶேஷவிஜ்ஞாநம் ச பராத்⁴யஸ்தம் ந ஸ்வத இதி பரமார்த²தோ ந ச வேதே³தி । யோ நஸ்தத்³வேத³ தத்³வேதே³தி பக்ஷாந்தரநிராஸார்த²மாம்நாய உக்தார்தா²நுவாதா³த் । ய: ந: அஸ்மாகம் மத்⁴யே தத்³வேத³ ஸ ஏவ தத்³ப்³ரஹ்ம வேத³ நாந்ய:, உபாஸ்யப்³ரஹ்மவித்த்வாத் । அதோ(அ)ந்யஸ்ய யதா²ஹம் வேதே³தி பக்ஷாந்தரே ப்³ரஹ்மவித்த்வம் நிரஸ்யதே । குதோ(அ)யமர்தோ²(அ)வஸீயத இதி, உச்யதே — உக்தாநுவாதா³த் । உக்தம் ஹ்யநுவத³தி நோ ந வேதே³தி வேத³ சேதி ॥

யஸ்யாமதமிதி ஶ்ரௌதமாக்²யாயிகார்தோ²பஸம்ஹாரார்த²ம் । ஶிஷ்யாசார்யோக்திப்ரத்யுக்திலக்ஷணயா அநுப⁴வயுக்திப்ரதா⁴நயா ஆக்²யாயிகயா யோ(அ)ர்த²: ஸித்³த⁴: ஸ ஶ்ரௌதேந வசநேநாக³மப்ரதா⁴நேந நிக³மநஸ்தா²நீயேந ஸங்க்ஷேபத உச்யதே । யது³க்தம் விதி³தாவிதி³தாப்⁴யாமந்யத்³வாகா³தீ³நாமகோ³சரத்வாத் மீமாம்ஸிதம் சாநுப⁴வோபபத்திப்⁴யாம் ப்³ரஹ்ம, தத்ததை²வ ஜ்ஞாதவ்யம் । கஸ்மாத் ? யஸ்யாமதம் யஸ்ய விவிதி³ஷாப்ரயுக்தப்ரவ்ருத்தஸ்ய ஸாத⁴கஸ்ய அமதம் அவிஜ்ஞாதம் அவிதி³தம் ப்³ரஹ்ம இத்யாத்மதத்த்வநிஶ்சயப²லாவஸாநாவபோ³த⁴தயா விவிதி³ஷா நிவ்ருத்தேத்யபி⁴ப்ராய:, தஸ்ய மதம் ஜ்ஞாதம் ; தேந விதி³தம் ப்³ரஹ்ம யேநாவிஷயத்வேந ஆத்மத்வேந ப்ரதிபு³த்³த⁴மித்யர்த²: । ஸ ஸம்யக்³த³ர்ஶீ யஸ்ய விஜ்ஞாநாநந்தரமேவ ப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸ்யாவஸிதத்வாத் ஸர்வத: கார்யபா⁴வோ விபர்யயேண மித்²யாஜ்ஞாநோ ப⁴வதி । கத²ம் ? மதம் விதி³தம் ஜ்ஞாதம் மயா ப்³ரஹ்ம இதி யஸ்ய விஜ்ஞாநம் , ஸ மித்²யாத³ர்ஶீ விபரீதவிஜ்ஞாநோ விதி³தாத³ந்யத்வாத்³ப்³ரஹ்மணோ ந வேத³ ஸ: ந விஜாநாதி । ததஶ்ச ஸித்³த⁴மவைதி³கஸ்ய விஜ்ஞாநஸ்ய மித்²யாத்வம் , அப்³ரஹ்மவிஷயதயா நிந்தி³தத்வாத் । ததா² கபிலகணபு⁴கா³தி³ஸமயஸ்யாபி விதி³தப்³ரஹ்மவிஷயத்வாத் அநவஸ்தி²ததர்கஜந்யத்வாவிதி³தவிஷயதயா விவிதி³ஷாநிவ்ருத்தேஶ்ச மித்²யாத்வமிதி । ஸ்ம்ருதேஶ்ச — ‘யா வேத³பா³ஹ்யா: ஸ்ம்ருதயோ யாஶ்ச காஶ்ச குத்³ருஷ்டய: । ஸர்வாஸ்தா நிஷ்ப²லா: ப்ரோக்தாஸ்தமோநிஷ்டா² ஹி தா: ஸ்ம்ருதா:’ (மநு. 12 । 95) இதி । ‘அவிஜ்ஞாதம் விஜாநதாம் விஜ்ஞாதமவிஜாநதாம்’ இதி பூர்வஹேதூக்தி: அநுவாத³ஸ்யாநர்த²க்யாத் — அநுவாத³மாத்ரே(அ)நர்த²கம் வசநமிதி விபர்யயமித்²யாஜ்ஞாநயோர்நஷ்டத்வாத் பூர்வோக்தயோ: யஸ்யாமதமித்யாதி³ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநயோர்ஹேத்வர்த²த்வேநேத³முச்யதே — அவிஜ்ஞாதம் அவிதி³தமாத்மத்வேநாவிஷயதயா ப்³ரஹ்ம விஜாநதாம் யஸ்மாத் , தஸ்மாத்ததே³வ ஜ்ஞாநம் யத்தேஷாம் விஜ்ஞாதம் விதி³தம் வ்யக்தமேவ பு³த்³த்⁴யாதி³விஷயம் ப்³ரஹ்ம அவிஜாநதாம் விதி³தாவிதி³தவ்யாவ்ருத்தமாத்மபூ⁴தம் நித்யவிஜ்ஞாநஸ்வரூபமாத்மஸ்த²மவிக்ரியமம்ருதமஜரமப⁴யமநந்யத்வாத³விஷயமித்யேவமவிஜாநதாம் பு³த்³த்⁴யாதி³விஷயாத்மதயைவ நித்யம் விஜ்ஞாதம் ப்³ரஹ்ம । தஸ்மாத்³விதி³தாவிதி³தவ்யக்தாவ்யக்தத⁴ர்மாத்⁴யாரோபேண கார்யகாரணபா⁴வேந ஸவிகல்பமயதா²ர்த²விஷயத்வாத் । ஶுக்திகாதௌ³ ரஜதாத்³யத்⁴யாரோபணஜ்ஞாநவந்மித்²யாஜ்ஞாநம் தேஷாம் ॥

ப்ரதிபோ³த⁴விதி³தமிதி வீப்ஸாப்ரத்யயாநாமாத்மாவபோ³த⁴த்³வாரத்வாத் போ³த⁴ம் ப்ரதி போ³த⁴ம் ப்ரதீதி வீப்ஸா ஸர்வப்ரத்யயவ்யாப்த்யர்தா² । பௌ³த்³தா⁴ ஹி ஸர்வே ப்ரத்யயாஸ்தப்தலோஹவந்நித்யவிஜ்ஞாநஸ்வரூபாத்மவ்யாப்தத்வாத்³விஜ்ஞாநஸ்வரூபாவபா⁴ஸா: தத³ந்யாவபா⁴ஸஶ்சாத்மா தத்³விலக்ஷணோ(அ)க்³நிவது³பலப்⁴யத இதி தே த்³வாரீப⁴வந்த்யாத்மோபலப்³தௌ⁴ । தஸ்மாத்ப்ரதிபோ³தா⁴வபா⁴ஸப்ரத்யகா³த்மதயா யத்³விதி³தம் தத்³ப்³ரஹ்ம, ததே³வ மதம் ததே³வ ஸம்யக்³ஜ்ஞாநம் யத்ப்ரத்யகா³த்மவிஜ்ஞாநம் , ந விஷயவிஜ்ஞாநம் । ஆத்மத்வேந ‘ப்ரத்யகா³த்மாநமைக்ஷத்’ (க. உ. 2 । 1 । 1) இதி ச காட²கே । அம்ருதத்வம் ஹி விந்த³தே இதி ஹேதுவசநம் விபர்யயே ம்ருத்யுப்ராப்தே: । விஷயாத்மவிஜ்ஞாநே ஹி ம்ருத்யு: ப்ராரப⁴தே இத்யாத்மவிஜ்ஞாநமம்ருதத்வநிமித்தமிதி யுக்தம் ஹேதுவசநமம்ருதத்வம் ஹி விந்த³தே இதி । ஆத்மஜ்ஞாநேந கிமம்ருதத்வமுத்பாத்³யதே । ந । கத²ம் தர்ஹி ? ஆத்மநா விந்த³தே ஸ்வேநைவ நித்யாத்மஸ்வபா⁴வேநாம்ருதத்வம் விந்த³தே, நாலம்ப³நபூர்வகம் விந்த³த இதி ஆத்மஜ்ஞாநாபேக்ஷம் । யதி³ ஹி வித்³யோத்பாத்³யமம்ருதத்வம் ஸ்யாத் , அநித்யம் ப⁴வேத்கர்மகார்யவத் । அதோ ந வித்³யோத்பாத்³யம் ।

யதி³ சாத்மநைவாம்ருதத்வம் விந்த³தே, கிம் புநர்வித்³யயா க்ரியத இத்யுச்யதே । அநாத்மவிஜ்ஞாநம் நிவர்தயந்தீ ஸா தந்நிவ்ருத்த்யா ஸ்வாபா⁴விகஸ்யாம்ருதத்வஸ்ய நிமித்தமிதி கல்ப்யதே ; யத ஆஹ — வீர்யம் வித்³யயா விந்த³தே । வீர்யம் ஸாமர்த்²யம் அநாத்மாத்⁴யாரோபமாயாஸ்வாந்தத்⁴வாந்தாநபி⁴பா⁴வ்யலக்ஷணம் ப³லம் வித்³யயா விந்த³தே । தச்ச கிம்விஶிஷ்டம் ? அம்ருதம் அவிநாஶி । அவித்³யாஜம் ஹி வீர்யம் விநாஶி, வித்³யயாவித்³யாயா பா³த்⁴யத்வாத் । ந து வித்³யாயா பா³த⁴கோ(அ)ஸ்தீதி வித்³யாஜமம்ருதம் வீர்யம் । அதோ வித்³யா அம்ருதத்வே நிமித்தமாத்ரம் ப⁴வதி । ‘நாயமாத்மா ப³லஹீநேந லப்⁴ய:’ (மு. உ. 3 । 2 । 4) இதி சாத²ர்வணே । லோகே(அ)பி வித்³யாஜமேவ ப³லமபி⁴ப⁴வதி ந ஶரீராதி³ஸாமர்த்²யம் , யதா² ஹஸ்த்யாதே³: । அத²வா ப்ரதிபோ³த⁴விதி³தம் மதமிதி ஸக்ருதே³வாஶேஷவிபரீதநிரஸ்தஸம்ஸ்காரேண ஸ்வப்நப்ரதிபோ³த⁴வத்³யத்³விதி³தம் ததே³வ மதம் ஜ்ஞாதம் ப⁴வதீதி । அத²வா கு³ரூபதே³ஶ: ப்ரதிபோ³த⁴: । தேந வா விதி³தம் மதமிதி । உப⁴யத்ர ப்ரதிபோ³த⁴ஶப்³த³ப்ரயோகோ³(அ)ஸ்தி — ‘ஸுப்தப்ரதிபு³த்³த⁴:’ ‘கு³ருணா ப்ரதிபோ³தி⁴த:’ இதி । பூர்வம் து யதா²ர்த²ம் ॥

இஹ சேத³வேதீ³தி³தி அவஶ்யகர்தவ்யதோக்தி: விபர்யயே விநாஶஶ்ருதே: । இஹ மநுஷ்யஜந்மநி ஸதி அவஶ்யமாத்மா வேதி³தவ்ய இத்யேதத்³விதீ⁴யதே । கத²ம் ? இஹ சேத் அவேதீ³த் விதி³தவாந் , அத² ஸத்யம் பரமார்த²தத்த்வம் அஸ்தி அவாப்தம் ; தஸ்ய ஜந்ம ஸப²லமித்யபி⁴ப்ராய: । ந சேதி³ஹாவேதீ³த் ந விதி³தவாந் , வ்ருதை²வ ஜந்ம । அபி ச மஹதீ விநஷ்டி: மஹாந்விநாஶோ ஜந்மமரணப்ரப³ந்தா⁴விச்சே²த³ப்ராப்திலக்ஷண: ஸ்யாத்³யத:, தஸ்மாத³வஶ்யம் தத்³விச்சே²தா³ய ஜ்ஞேய ஆத்மா । ஜ்ஞாநேந து கிம் ஸ்யாதி³தி, உச்யதே — பூ⁴தேஷு பூ⁴தேஷு சராசரேஷு ஸர்வேஷ்வித்யர்த²: । விசித்ய விசார்ய ப்ருத²ங்நிஷ்க்ருஷ்யைகமாத்மதத்த்வம் ஸம்ஸாரத⁴ர்மைரஸ்ப்ருஷ்டமாத்மபா⁴வேநோபலப்⁴யேத்யர்த²:, அநேகார்த²த்வாத்³தா⁴தூநாம் । ந புநஶ்சித்வேதி ஸம்ப⁴வதி, விரோதா⁴த் । தீ⁴ரா: தீ⁴மந்த: விவேகிந: விநிவ்ருத்தபா³ஹ்யவிஷயாபி⁴லாஷா:, ப்ரேத்ய ம்ருத்வா அஸ்மாத் லோகாத் ஶரீராத்³யநாத்மலக்ஷணாத் வ்யாவ்ருத்தமமத்வாஹங்காரா: ஸந்த இத்யர்த²:, அம்ருதா: அமரணத⁴ர்மாணோ நித்யவிஜ்ஞாநாம்ருதத்வஸ்வபா⁴வா ஏவ ப⁴வந்தி ॥

ப்³ரஹ்ம ஹ தே³வேப்⁴ய இதி ப்³ரஹ்மணோ து³ர்விஜ்ஞேயதோக்தி: யத்நாதி⁴க்யார்தா² । ஸமாப்தா ப்³ரஹ்மவித்³யா யத³தீ⁴ந: புருஷார்த²: । அத ஊர்த்⁴வமர்த²வாதே³ந ப்³ரஹ்மணோ து³ர்விஜ்ஞேயதோச்யதே । தத்³விஜ்ஞாநே கத²ம் நு நாம யத்நமதி⁴கம் குர்யாதி³தி । ஶமாத்³யர்தோ² வாம்நாய: அபி⁴மாநஶாதநாத் । ஶமாதி³ வா ப்³ரஹ்மவித்³யாஸாத⁴நம் விதி⁴த்ஸிதம் தத³ர்தோ²(அ)யமர்த²வாதா³ம்நாய: । ந ஹி ஶமாதி³ஸாத⁴நரஹிதஸ்ய அபி⁴மாநராக³த்³வேஷாதி³யுக்தஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநே ஸாமர்த்²யமஸ்தி, வ்யாவ்ருத்தபா³ஹ்யமித்²யாப்ரத்யயக்³ராஹ்யத்வாத்³ப்³ரஹ்மண: । யஸ்மாச்சாக்³ந்யாதீ³நாம் ஜயாபி⁴மாநம் ஶாதயதி, ததஶ்ச ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநம் த³ர்ஶயத்யபி⁴மாநோபஶமே, தஸ்மாச்ச²மாதி³ஸாத⁴நவிதா⁴நார்தோ²(அ)யமர்த²வாத³ இத்யவஸீயதே । ஸகு³ணோபாஸநார்தோ² வா, அபோதி³தத்வாத் । ‘நேத³ம் யதி³த³முபாஸதே’ (கே. உ. 1 । 5) (கே. உ. 1 । 6) (கே. உ. 1 । 7) (கே. உ. 1 । 8) (கே. உ. 1 । 9) இத்யுபாஸ்யத்வம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)போதி³தம் । அபோதி³தத்வாத³நுபாஸ்யத்வே ப்ராப்தே தஸ்யைவ ப்³ரஹ்மண: ஸகு³ணத்வேநாதி⁴தை³வதமத்⁴யாத்மம் சோபாஸநம் விதா⁴தவ்யமித்யேவமர்தோ² வேதி । அதி⁴தை³வதம் ‘தத்³வநமித்யுபாஸிதவ்யம்’ (கே. உ. 4 । 6) இதி ஹி வக்ஷ்யதி । ப்³ரஹ்மேதி பர:, லிங்கா³த் । ந ஹ்யந்யத்ர பராதீ³ஶ்வராந்நித்யஸர்வஜ்ஞாத்பரிபூ⁴யாக்³ந்யாதீ³ம்ஸ்த்ருணம் வஜ்ரீகர்தும் ஸாமர்த்²யமஸ்தி । ‘தந்ந ஶஶாக த³க்³து⁴ம்’ (கே. உ. 3 । 6) இத்யாதி³லிங்கா³த்³ப்³ரஹ்மஶப்³த³வாச்ய ஈஶ்வர இத்யவஸீயதே । ந ஹ்யந்யதா² அக்³நிஸ்த்ருணம் த³க்³து⁴ம் நோத்ஸஹதே வாயுர்வா ஆதா³தும் । ஈஶ்வரேச்ச²யா து த்ருணமபி வஜ்ரீப⁴வதீத்யுபபத்³யதே । தத்ஸித்³தி⁴ர்ஜக³தோ நியதப்ரவ்ருத்தே: । ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³தி⁴பி⁴ர்நித்யஸர்வவிஜ்ஞாநே ஈஶ்வரே ஸர்வாத்மநி ஸர்வஶக்தௌ ஸித்³தே⁴(அ)பி ஶாஸ்த்ரார்த²நிஶ்சயார்த²முச்யதே । தஸ்யேஶ்வரஸ்ய ஸத்³பா⁴வஸித்³தி⁴: குதோ ப⁴வதீதி, உச்யதே । யதி³த³ம் ஜக³த்³தே³வக³ந்த⁴ர்வயக்ஷரக்ஷ:பித்ருபிஶாசாதி³லக்ஷணம் த்³யுவியத்ப்ருதி²வ்யாதி³த்யசந்த்³ரக்³ரஹநக்ஷத்ரவிசித்ரம் விவித⁴ப்ராண்யுபபோ⁴க³யோக்³யஸ்தா²நஸாத⁴நஸம்ப³ந்தி⁴, தத³த்யந்தகுஶலஶில்பிபி⁴ரபி து³ர்நிர்மாணம் தே³ஶகாலநிமித்தாநுரூபநியதப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திக்ரமம் ஏதத்³போ⁴க்த்ருகர்மவிபா⁴க³ஜ்ஞப்ரயத்நபூர்வகம் ப⁴விதுமர்ஹதி, கார்யத்வே ஸதி யதோ²க்தலக்ஷணத்வாத் , க்³ருஹப்ராஸாத³ரத²ஶயநாஸநாதி³வத் , விபக்ஷே ஆத்மாதி³வத் । கர்மண ஏவேதி சேத் , ந ; பரதந்த்ரஸ்ய நிமித்தமாத்ரத்வாத் । யதி³த³முபபோ⁴க³வைசித்ர்யம் ப்ராணிநாம் தத்ஸாத⁴நவைசித்ர்யம் ச தே³ஶகாலநிமித்தாநுரூபநியதப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திக்ரமம் ச, தந்ந நித்யஸர்வஜ்ஞகர்த்ருகம் ; கிம் தர்ஹி, கர்மண ஏவ ; தஸ்யாசிந்த்யப்ரபா⁴வத்வாத் ஸர்வைஶ்ச ப²லஹேதுத்வாப்⁴யுபக³மாச்ச । ஸதி கர்மண: ப²லஹேதுத்வே கிமீஶ்வராதி⁴ககல்பநயேதி ந நித்யஸ்யேஶ்வரஸ்ய நித்யஸர்வஜ்ஞஶக்தே: ப²லஹேதுத்வம் சேதி சேத் , ந ; கர்மண ஏவோபபோ⁴க³வைசித்ர்யாத்³யுபபத்³யதே । கஸ்மாத் ? கர்த்ருதந்த்ரத்வாத்கர்மண: । சிதிமத்ப்ரயத்நநிர்வ்ருத்தம் ஹி கர்ம தத்ப்ரயத்நோபரமாது³பரதம் ஸத்³தே³ஶாந்தரே காலாந்தரே வா நியதநிமித்தவிஶேஷாபேக்ஷம் கர்து: ப²லம் ஜநயிஷ்யதீதி ந யுக்தமநபேக்ஷ்யாந்யதா³த்மந: ப்ரயோக்த்ரு, கர்தைவ ப²லகாலே ப்ரயோக்தேதி சேத் , மயா நிவர்திதோ(அ)ஸி த்வாம் ப்ரயோக்ஷ்யே ப²லாய யதா³த்மாநுரூபம் ப²லமிதி ந தே³ஶகாலநிமித்தவிஶேஷாநபி⁴ஜ்ஞத்வாத் । யதி³ ஹி கர்தா தே³ஶாதி³விஶேஷாபி⁴ஜ்ஞ: ஸந்ஸ்வாதந்த்ர்யேண கர்ம நியுஞ்ஜ்யாத் , ததோ(அ)நிஷ்டப²லஸ்யாப்ரயோக்தா ஸ்யாத் । ந ச நிர்நிமித்தம் தத³நிச்ச²யாத்மஸமவேதம் தச்சர்மவத்³விகரோதி கர்ம । ந சாத்மக்ருதமகர்த்ருஸமவேதமயஸ்காந்தமணிவதா³க்ரஷ்ட்ரு ப⁴வதி, ப்ரதா⁴நகர்த்ருஸமவேதத்வாத்கர்மண: । பூ⁴தாஶ்ரயமிதி சேத் , ந ; ஸாத⁴நத்வாத் । கர்த்ருக்ரியாயா: ஸாத⁴நபூ⁴தாநி பூ⁴தாநி க்ரியாகாலே(அ)நுபூ⁴தவ்யாபாராணி ஸமாப்தௌ ச ஹலாதி³வத்கர்த்ரா பரித்யக்தாநி ந ப²லம் காலாந்தரே கர்துமுத்ஸஹந்தே । ந ஹி ஹலம் க்ஷேத்ராத்³வ்ரீஹீந்க்³ருஹம் ப்ரவேஶயதி । பூ⁴தகர்மணோஶ்சாசேதநத்வாத்ஸ்வத: ப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தி: । வாயுவதி³தி சேத் , ந ; அஸித்³த⁴த்வாத் । ந ஹி வாயோரசிதிமத: ஸ்வத: ப்ரவ்ருத்தி: ஸித்³தா⁴, ரதா²தி³ஷ்வத³ர்ஶநாத் । ஶாஸ்த்ராத்கர்மண ஏவேதி சேத் — ஶாஸ்த்ரம் ஹி க்ரியாத: ப²லஸித்³தி⁴மாஹ நேஶ்வராதே³: ‘ஸ்வர்க³காமோ யஜேத’ இத்யாதி³ । ந ச ப்ரமாணாதி⁴க³தத்வாதா³நர்த²க்யம் யுக்தம் । ந சேஶ்வராஸ்தித்வே ப்ரமாணாந்தரமஸ்தீதி சேத் , ந ; த்³ருஷ்டந்யாயஹாநாநுபபத்தே: । க்ரியா ஹி த்³விவிதா⁴ த்³ருஷ்டப²லா அத்³ருஷ்டப²லா ச । த்³ருஷ்டப²லாபி த்³விவிதா⁴ அநந்தரப²லா காலாந்தரப²லா ச । அநந்தரப²லா க³திபு⁴ஜிலக்ஷணா । காலாந்தரப²லா ச க்ருஷிஸேவாதி³லக்ஷணா । தத்ராநந்தரப²லா ப²லாபவர்கி³ண்யேவ । காலாந்தரப²லா து உத்பந்நப்ரத்⁴வம்ஸிநீ । ஆத்மஸேவ்யாத்³யதீ⁴நம் ஹி க்ருஷிஸேவாதே³: ப²லம் யத: । ந சோப⁴யந்யாயவ்யதிரேகேண ஸ்வதந்த்ரம் கர்ம ததோ வா ப²லம் த்³ருஷ்டம் । ததா² ச கர்மப²லப்ராப்தௌ ந த்³ருஷ்டந்யாயஹாநமுபபத்³யதே । தஸ்மாச்சா²ந்தே யாகா³தி³கர்மணி நித்ய: கர்த்ருகர்மப²லவிபா⁴க³ஜ்ஞ ஈஶ்வர: ஸேவ்யாதி³வத்³யாகா³த்³யநுரூபப²லதா³தோபபத்³யதே । ஸ சாத்மபூ⁴த: ஸர்வஸ்ய ஸர்வக்ரியாப²லப்ரத்யயஸாக்ஷீ நித்யவிஜ்ஞாநஸ்வபா⁴வ: ஸம்ஸாரத⁴ர்மைரஸம்ஸ்ப்ருஷ்ட: । ஶ்ருதேஶ்ச । ‘ந லிப்யதே லோகது³:கே²ந பா³ஹ்ய:’ (க. உ. 2 । 2 । 11) ‘ஜராம் ம்ருத்யுமத்யேதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) ‘விஜரோ விம்ருத்யு:’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) ‘ஸத்யகாம: ஸத்யஸங்கல்ப:’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) ‘ஏஷ ஸர்வேஶ்வர:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) ‘புண்யம் கர்ம காரயதி’ ‘அநஶ்நந்நந்யோ அபி⁴சாகஶீதி’ (மு. உ. 3 । 1 । 1) ‘ஏதஸ்ய வா அக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 9) இத்யாத்³யா அஸம்ஸாரிண ஏகஸ்யாத்மநோ நித்யமுக்தஸ்ய ஸித்³தௌ⁴ ஶ்ருதய: । ஸ்ம்ருதயஶ்ச ஸஹஸ்ரஶோ வித்³யந்தே । ந சார்த²வாதா³: ஶக்யந்தே கல்பயிதும் , அநந்யயோகி³த்வே ஸதி விஜ்ஞாநோத்பாத³கத்வாத் । ந சோத்பந்நம் விஜ்ஞாநம் பா³த்⁴யதே । அப்ரதிஷேதா⁴ச்ச । ந சேஶ்வரோ நாஸ்தீதி நிஷேதோ⁴(அ)ஸ்தி । ப்ராப்த்யபா⁴வாதி³தி சேத் , ந ; உக்தத்வாத் । ‘ந ஹிம்ஸ்யாத்’ இதிவத்ப்ராப்த்யபா⁴வாத்ப்ரதிஷேதோ⁴ நாரப்⁴யத இதி சேத் , ந ; ஈஶ்வரஸத்³பா⁴வே ந்யாயஸ்யோக்தத்வாத் । அத²வா அப்ரதிஷேதா⁴தி³தி கர்மண: ப²லதா³நே ஈஶ்வரகாலாதீ³நாம் ந ப்ரதிஷேதோ⁴(அ)ஸ்தி । ந ச நிமித்தாந்தரநிரபேக்ஷம் கேவலேந கர்த்ரைவ ப்ரயுக்தம் ப²லத³ம் த்³ருஷ்டம் । ந ச விநஷ்டோ(அ)பி யாக³: காலாந்தரே ப²லதோ³ ப⁴வதி । ஸேவ்யபு³த்³தி⁴வத்ஸேவகேந ஸர்வஜ்ஞேஶ்வரபு³த்³தௌ⁴ து ஸம்ஸ்க்ருதாயாம் யாகா³தி³கர்மணா விநஷ்டே(அ)பி கர்மணி ஸேவ்யாதி³வேஶ்வராத்ப²லம் கர்துர்ப⁴வதீதி யுக்தம் । ந து புந: பதா³ர்தா² வாக்யஶதேநாபி தே³ஶாந்தரே காலாந்தரே வா ஸ்வம் ஸ்வம் ஸ்வபா⁴வம் ஜஹதி । ந ஹி தே³ஶகாலாந்தரேஷு சாக்³நிரநுஷ்ணோ ப⁴வதி । ஏவம் கர்மணோ(அ)பி காலாந்தரே ப²லம் த்³விப்ரகாரமேவோபலப்⁴யதே । பீ³ஜக்ஷேத்ரஸம்ஸ்காரபரிரக்ஷாவிஜ்ஞாநவத்கர்த்ரபேக்ஷப²லம் க்ருஷ்யாதி³, விஜ்ஞாநவத்ஸேவ்யபு³த்³தி⁴ஸம்ஸ்காராபேக்ஷப²லம் ச ஸேவாதி³ । யாகா³தே³: கர்மணஸ்ததா²விஜ்ஞாநவத்கர்த்ரபேக்ஷப²லத்வாநுபபத்தௌ காலாந்தரப²லத்வாத்கர்மதே³ஶகாலநிமித்தவிபாகவிபா⁴க³ஜ்ஞபு³த்³தி⁴ஸம்ஸ்காராபேக்ஷம் ப²லம் ப⁴விதுமர்ஹதி, ஸேவாதி³கர்மாநுரூபப²லஜ்ஞஸேவ்யபு³த்³தி⁴ஸம்ஸ்காராபேக்ஷப²லஸ்யேவ । தஸ்மாத்ஸித்³த⁴: ஸர்வஜ்ஞ ஈஶ்வர: ஸர்வஜந்துபு³த்³தி⁴கர்மப²லவிபா⁴க³ஸாக்ஷீ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா । ‘யத்ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 1) ‘ய ஆத்மா ஸர்வாந்தர:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 1) இதி ஶ்ருதே: । ஸ ஏவ சாத்ராத்மா ஜந்தூநாம் , ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா ஶ்ரோதா மந்தா விஜ்ஞாதா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) ‘நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி விஜ்ஞாத்ரு’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 11) இத்யாத்³யாத்மாந்தரப்ரதிஷேத⁴ஶ்ருதே: ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இதி சாத்மத்வோபதே³ஶாத் । ந ஹி ம்ருத்பிண்ட³: காஞ்சநாத்மத்வேநோபதி³ஶ்யதே । ஜ்ஞாநஶக்திகர்மோபாஸ்யோபாஸகஶுத்³தா⁴ஶுத்³த⁴முக்தாமுக்தபே⁴தா³தா³த்மபே⁴த³ ஏவேதி சேத் , ந ; பே⁴த³த்³ருஷ்ட்யபவாதா³த் । யது³க்தம் ஸம்ஸாரிண: ஈஶ்வாராத³நந்யா இதி தந்ந । கிம் தர்ஹி ? பே⁴த³ ஏவ ஸம்ஸார்யாத்மநாம் । கஸ்மாத் ? லக்ஷணபே⁴தா³த் , அஶ்வமஹிஷவத் । கத²ம் லக்ஷணபே⁴த³ இதி, உச்யதே — ஈஶ்வரஸ்ய தாவந்நித்யம் ஸர்வவிஷயம் ஜ்ஞாநம் ஸவித்ருப்ரகாஶவத் । தத்³விபரீதம் ஸம்ஸாரிணாம் க²த்³யோதஸ்யேவ । ததை²வ ஶக்திபே⁴தோ³(அ)பி । நித்யா ஸர்வவிஷயா சேஶ்வரஶக்தி: ; விபரீதேதரஸ்ய । கர்ம ச சித்ஸ்வரூபாத்மஸத்தாமாத்ரநிமித்தமீஶ்வரஸ்ய । ஔஷ்ண்யஸ்வரூபத்³ரவ்யஸத்தாமாத்ரநிமித்தத³ஹநகர்மவத் ராஜாயஸ்காந்தப்ரகாஶகர்மவச்ச ஸ்வாத்மநோ(அ)விக்ரியா ரூபம் ; விபரீதமிதரஸ்ய । ‘உபாஸீத’ இதி வசநாது³பாஸ்ய ஈஶ்வரோ கு³ருராஜவத் । உபாஸகஶ்சேதர: ஶிஷ்யப்⁴ருத்யவத் । அபஹதபாப்மாதி³ஶ்ரவணாந்நித்யஶுத்³த⁴ ஈஶ்வர: । ‘புண்யோ வை புண்யேந’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 13) இதி வசநாத்³விபரீத இதர: । அத ஏவ நித்யமுக்த ஈஶ்வர: । நித்யாஶுத்³தி⁴யோகா³த்ஸம்ஸாரீதர: । யத்ர ச ஜ்ஞாநாதி³லக்ஷணபே⁴தோ³(அ)ஸ்தி தத்ர பே⁴தோ³ த்³ருஷ்ட: யதா² அஶ்வமஹிஷயோ: । ததா² ஜ்ஞாநாதி³லக்ஷணபே⁴தா³தீ³ஶ்வராதா³த்மநாம் பே⁴தோ³(அ)ஸ்தீதி சேத் , ந । கஸ்மாத் ? ‘அந்யோ(அ)ஸாவந்யோ(அ)ஹமஸ்மீதி ந ஸ வேத³’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) ‘தே க்ஷய்யலோகா ப⁴வந்தி’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) ‘ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி’ (க. உ. 2 । 1 । 10) இதி பே⁴த³த்³ருஷ்டிர்ஹ்யபோத்³யதே । ஏகத்வப்ரதிபாதி³ந்யஶ்ச ஶ்ருதய: ஸஹஸ்ரஶோ வித்³யந்தே । யது³க்தம் ஜ்ஞாநாதி³லக்ஷணபே⁴தா³தி³தி அத்ரோச்யதே । ந, அநப்⁴யுபக³மாத் । பு³த்³த்⁴யாதி³ப்⁴யோ வ்யதிரிக்தா விலக்ஷணாஶ்சேஶ்வராத்³பி⁴ந்நலக்ஷணா ஆத்மாநோ ந ஸந்தி । ஏக ஏவேஶ்வரஶ்சாத்மா ஸர்வபூ⁴தாநாம் நித்யமுக்தோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே । பா³ஹ்யஶ்ச பு³த்³த்⁴யாதி³ஸமாஹாரஸந்தாநாஹங்காரமமத்வாதி³விபரீதப்ரத்யயப்ரப³ந்தா⁴விச்சே²த³லக்ஷணோ நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வரூபவிஜ்ஞாநாத்மேஶ்வரக³ர்போ⁴ நித்யவிஜ்ஞாநாவபா⁴ஸ: சித்தசைத்த்யபீ³ஜபீ³ஜிஸ்வபா⁴வ: கல்பிதோ(அ)நித்யவிஜ்ஞாந ஈஶ்வரலக்ஷணவிபரீதோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே । யஸ்யாவிச்சே²தே³ ஸம்ஸாரவ்யவஹார: ; விச்சே²தே³ ச மோக்ஷவ்யவஹார: । அந்யஶ்ச ம்ருத்ப்ரலேபவத்ப்ரத்யக்ஷப்ரத்⁴வம்ஸோ தே³வபித்ருமநுஷ்யாதி³லக்ஷணோ பூ⁴தவிஶேஷஸமாஹாரோ ந புநஶ்சதுர்தோ²(அ)ந்யோ பி⁴ந்நலக்ஷண ஈஶ்வராத³ப்⁴யுபக³ம்யதே । பு³த்³த்⁴யாதி³கல்பிதாத்மவ்யதிரேகாபி⁴ப்ராயேண து லக்ஷணபே⁴தா³தி³த்யாஶ்ரயாஸித்³தோ⁴ ஹேது:, ஈஶ்வராத³ந்யஸ்யாத்மநோ(அ)ஸத்த்வாத் । ஈஶ்வரஸ்யைவ விருத்³த⁴லக்ஷணத்வமயுக்தமிதி சேத் ஸுக²து³:கா²தி³யோக³ஶ்ச, ந ; நிமித்தத்வே ஸதி லோகவிபர்யயாத்⁴யாரோபணாத் , ஸவித்ருவத் । யதா² ஹி ஸவிதா நித்யப்ரகாஶரூபத்வால்லோகாபி⁴வ்யக்த்யநபி⁴வ்யக்திநிமித்தத்வே ஸதி லோகத்³ருஷ்டிவிபர்யயேணோத³யாஸ்தமயாஹோராத்ராதி³கர்த்ருத்வாத்⁴யாரோபபா⁴க்³ப⁴வதி, ஏவமீஶ்வரே நித்யவிஜ்ஞாநஶக்திரூபே லோகஜ்ஞாநாபோஹஸுக²து³:க²ஸ்ம்ருத்யாதி³நிமித்தத்வே ஸதி லோகவிபரீதபு³த்³த்⁴யாத்⁴யாரோபிதம் விபரீதலக்ஷணத்வம் ஸுக²து³:கா²த³யஶ்ச ; ந ஸ்வத: । ஆத்மத்³ருஷ்ட்யநுரூபாத்⁴யாரோபாச்ச । யதா² க⁴நாதி³விப்ரகீர்ணே(அ)ம்ப³ரே யேநைவ ஸவித்ருப்ரகாஶோ ந த்³ருஶ்யதே, ஸ ஆத்மத்³ருஷ்ட்யநுரூபமேவாத்⁴யஸ்யதி ஸவிதேதா³நீமிஹ ந ப்ரகாஶயதீதி ஸத்யேவ ப்ரகாஶே(அ)ந்யத்ர ப்⁴ராந்த்யா । ஏவமிஹ பௌ³த்³தா⁴தி³வ்ருத்த்யுத்³ப⁴வாபி⁴ப⁴வாகுலப்⁴ராந்த்யாத்⁴யாரோபித: ஸுக²து³:கா²தி³யோக³ உபபத்³யதே । தத்ஸ்மரணாச்ச । தஸ்யைவ ஈஶ்வரஸ்யைவ ஹி ஸ்மரணம் ‘மத்த: ஸ்ம்ருதிர்ஜ்ஞாநமபோஹநம் ச’ (ப⁴. கீ³. 15 । 15) ‘நாத³த்தே கஸ்யசித்பாபம்’ (ப⁴. கீ³. 5 । 15) இத்யாதி³ । அதோ நித்யமுக்த ஏகஸ்மிந்ஸவிதரீவ லோகாவித்³யாத்⁴யாரோபிதமீஶ்வரே ஸம்ஸாரித்வம் ; ஶாஸ்த்ராதி³ப்ராமாண்யாத³ப்⁴யுபக³தமஸம்ஸாரித்வமித்யவிரோத⁴ இதி । ஏதேந ப்ரத்யேகம் ஜ்ஞாநாதி³பே⁴த³: ப்ரத்யுக்த: । ஸௌக்ஷ்ம்யசைதந்யஸர்வக³தத்வாத்³யவிஶேஷே ச பே⁴த³ஹேத்வபா⁴வாத் । விக்ரியாவத்த்வே சாநித்யத்வாத் । மோக்ஷே ச விஶேஷாநப்⁴யுபக³மாத் அப்⁴யுபக³மே சாநித்யத்வப்ரஸங்கா³த் । அவித்³யாவது³பலப்⁴யத்வாச்ச பே⁴த³ஸ்ய தத்க்ஷயே(அ)நுபபத்திரிதி ஸித்³த⁴மேகத்வம் । தஸ்மாச்ச²ரீரேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴விஷயவேத³நாஸந்தாநஸ்யாஹங்காரஸம்ப³ந்தா⁴த³ஜ்ஞாநபீ³ஜஸ்ய நித்யவிஜ்ஞாநாந்யநிமித்தஸ்யாத்மதத்த்வயாதா²த்ம்யவிஜ்ஞாநாத்³விநிவ்ருத்தாவஜ்ஞாநபீ³ஜஸ்ய விச்சே²த³ ஆத்மநோ மோக்ஷஸம்ஜ்ஞா, விபர்யயே ச ப³ந்த⁴ஸம்ஜ்ஞா ; ஸ்வரூபாபேக்ஷத்வாது³ப⁴யோ: । ப்³ரஹ்ம — ஹ இத்யைதிஹ்யார்த²: — புரா கில தே³வாஸுரஸங்க்³ராமே ஜக³த்ஸ்தி²திபரிபிபாலயிஷயா ஆத்மாநுஶாஸநாநுவர்திப்⁴யோ தே³வேப்⁴ய: அர்தி²ப்⁴யோ(அ)ர்தா²ய விஜிக்³யே அஜைஷீத³ஸுராந் । ப்³ரஹ்மண இச்சா²நிமித்தோ விஜயோ தே³வாநாம் ப³பூ⁴வேத்யர்த²: । தஸ்ய ஹ ப்³ரஹ்மணோ விஜயே தே³வா அமஹீயந்த । யஜ்ஞாதி³லோகஸ்தி²த்யபஹாரிஷ்வஸுரேஷு பராஜிதேஷு தே³வா வ்ருத்³தி⁴ம் பூஜாம் வா ப்ராப்தவந்த: । த ஐக்ஷந்தேதி மித்²யாப்ரத்யயத்வாத்³தே⁴யத்வக்²யாபநார்த² ஆம்நாய: । ஈஶ்வரநிமித்தே விஜயே ஸ்வஸாமர்த்²யநிமித்தோ(அ)ஸ்மாகமேவாயம் விஜயோ(அ)ஸ்மாகமேவாயம் மஹிமேத்யாத்மநோ ஜயாதி³ஶ்ரேயோநிமித்தம் ஸர்வாத்மாநமாத்மஸ்த²ம் ஸர்வகல்யாணாஸ்பத³மீஶ்வரமேவாத்மத்வேநாபு³த்³த்⁴வா பிண்ட³மாத்ராபி⁴மாநா: ஸந்தோ யம் மித்²யாப்ரத்யயம் சக்ரு: தஸ்ய பிண்ட³மாத்ரவிஷயத்வேந மித்²யாப்ரத்யயத்வாத்ஸர்வாத்மேஶ்வரயாதா²த்ம்யாவபோ³தே⁴ந ஹாதவ்யதாக்²யாபநார்த²: தத்³தை⁴ஷாமித்யாத்³யாக்²யாயிகாம்நாய: । தத்³ப்³ரஹ்ம ஹ கில ஏஷாம் தே³வாநாமபி⁴ப்ராயம் மித்²யாஹங்காரரூபம் விஜஜ்ஞௌ விஜ்ஞாதவத் । ஜ்ஞாத்வா ச மித்²யாபி⁴மாநஶாதநேந தத³நுஜிக்⁴ருக்ஷயா தே³வேப்⁴யோ(அ)ர்தா²ய தேஷாமேவேந்த்³ரியகோ³சரே நாதிதூ³ரே ப்ராது³ர்ப³பூ⁴வ மஹேஶ்வரஶக்திமாயோபாத்தேநாத்யந்தாத்³பு⁴தேந ப்ராது³ர்பூ⁴தம் கில கேநசித்³ரூபவிஶேஷேண । தத்கிலோபலப⁴மாநா அபி தே³வா ந வ்யஜாநத ந விஜ்ஞாதவந்த: கிமித³ம் யதே³தத்³யக்ஷம் பூஜ்யமிதி । தத்³விஜ்ஞாநாயாக்³நிமப்³ருவந் । த்ருணநிதா⁴நே(அ)யமபி⁴ப்ராய: — அத்யந்தஸம்பா⁴விதயோரக்³நிமாருதயோஸ்த்ருணத³ஹநாதா³நாஶக்த்யா ஆத்மஸம்பா⁴வநா ஶாதிதா ப⁴வேதி³தி । இந்த்³ர ஆதி³த்யோ வஜ்ரப்⁴ருத்³வா, அவிரோதா⁴த் । இந்த்³ரோபஸர்பணே ப்³ரஹ்ம திரோத³த⁴ இத்யஸ்யாயமபி⁴ப்ராய: — இந்த்³ரோ(அ)ஹமித்யதி⁴கதமோ(அ)பி⁴மாநோ(அ)ஸ்ய ; ஸோ(அ)ஹமக்³ந்யாதி³பி⁴: ப்ராப்தம் வாக்ஸம்பா⁴ஷணமாத்ரமப்யநேந ந ப்ராப்தோ(அ)ஸ்மீத்யபி⁴மாநம் கத²ம் ந நாம ஜஹ்யாதி³தி । தத³நுக்³ரஹாயைவாந்தர்ஹிதம் தத்³ப்³ரஹ்ம ப³பூ⁴வ । ஸ ஶாந்தாபி⁴மாந இந்த்³ர: அத்யர்த²ம் ப்³ரஹ்ம விஜிஜ்ஞாஸு: யஸ்மிந்நாகாஶே ப்³ரஹ்மண: ப்ராது³ர்பா⁴வ ஆஸீத்திரோதா⁴நம் ச, தஸ்மிந்நேவ ஸ்த்ரியமதிரூபிணீம் வித்³யாமாஜகா³ம । அபி⁴ப்ராயோத்³போ³த⁴ஹேதுத்வாத்³ருத்³ரபத்நீ உமா ஹைமவதீவ ப³ஹு ஶோப⁴மாநா வித்³யைவ । விரூபோ(அ)பி வித்³யாவாந்ப³ஹு ஶோப⁴தே ॥

தாம் ச ப்ருஷ்ட்வா தஸ்யா ஏவ வசநாத் விதா³ஞ்சகார விதி³தவாந் । அத இந்த்³ரஸ்ய போ³த⁴ஹேதுத்வாத்³வித்³யைவோமா । ‘வித்³யாஸஹாயவாநீஶ்வர:’ இதி ஸ்ம்ருதி: । யஸ்மாதி³ந்த்³ரவிஜ்ஞாநபூர்வகமக்³நிவாய்விந்த்³ராஸ்தே ஹி ஏநத் நேதி³ஷ்ட²ம் அதிஸமீபம் ப்³ரஹ்மவித்³யயா ப்³ரஹ்ம ப்ராப்தா: ஸந்த: பஸ்பர்ஶு: ஸ்ப்ருஷ்டவந்த: । தே ஹி ஏநத் ப்ரத²ம: ப்ரத²மம் விதா³ஞ்சகார விதா³ஞ்சக்ருரித்யேதத் । தஸ்மாத் அதிதராம் அதீத்ய அதிஶயேந தீ³ப்யந்தே(அ)ந்யாந் தே³வாந் । ததோ(அ)பீந்த்³ரோ(அ)திதராம் தீ³ப்யதே, ஆதௌ³ ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநாத் । தஸ்யைஷ ஆதே³ஶ: தஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஏஷ வக்ஷ்யமாண: ஆதே³ஶ: உபாஸநோபதே³ஶ இத்யர்த²: । யஸ்மாத்³தே³வேப்⁴யோ வித்³யுதி³வ ஸஹஸைவ ப்ராது³ர்பூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம த்³யுதிமத் , தஸ்மாத்³வித்³யுதோ வித்³யோதநம் யதா² யதே³தத்³ப்³ரஹ்ம வ்யத்³யுதத் வித்³யோதிதவத் । ஆ இத்யுபமார்த² ஆ—ஶப்³த³: । யதா² க⁴நாந்த⁴காரம் விதா³ர்ய வித்³யுத்ஸர்வத: ப்ரகாஶதே, ஏவம் தத்³ப்³ரஹ்ம தே³வாநாம் புரத: ஸர்வத:ப்ரகாஶவத்³வ்யக்தீபூ⁴தம் । அதோ வ்யத்³யுததி³வேத்யுபாஸ்யம் । ‘யதா² ஸக்ருத்³வித்³யுதம்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) இதி ச வாஜஸநேயகே । யஸ்மாச்சேந்த்³ரோபஸர்பணகாலே ந்யமீமிஷத் — யதா² கஶ்சிச்சக்ஷுர்நிமேஷணம் க்ருதவாநிதி । இதீதி³த்யநர்த²கௌ நிபாதௌ — நிமிஷிதவதி³வ திரோபூ⁴தமித்யேவமதி⁴தை³வதம் தே³வதாயா அதி⁴ யத்³த³ர்ஶநமதி⁴தை³வதம் தத் ॥

அத² அநந்தரம் அத்⁴யாத்மம் ஆத்மந: அதி⁴ ஆத்மவிஷயம் அத்⁴யாத்மம் உச்யத இதி வாக்யஶேஷ: । யதே³தத் யதோ²க்தலக்ஷணம் ப்³ரஹ்ம க³ச்ச²தீவ ப்ராப்நோதீவ விஷயீகரோதீவேத்யர்த²: । ந புநர்விஷயீகரோதி மந:, அவிஷயத்வாத்³ப்³ரஹ்மண: । அதோ மநோ ந க³ச்ச²தி । ‘யேநாஹுர்மநோ மதம்’ (கே. உ. 1 । 5) இதி சோக்தம் । க³ச்ச²தீவேதி து மநஸோ(அ)பி மநஸ்த்வாத் ஆத்மபூ⁴தத்வாச்ச ப்³ரஹ்மண: தத்ஸமீபே மநோ வர்ததே இதி உபஸ்மரதி அநேந மநஸைவ தத்³ப்³ரஹ்ம வித்³வாந்யஸ்மாத் , தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்ம க³ச்ச²தீவேத்யுச்யதே । அபீ⁴க்ஷ்ணம் புந: புந: । ஸங்கல்ப: ப்³ரஹ்மப்ரேஷிதஸ்ய மநஸ: । அத உபஸ்மரணஸங்கல்பாதி³பி⁴ர்லிங்கை³ர்ப்³ரஹ்ம மநஆத்³யாத்மபூ⁴தமித்யுபாஸ்யமித்யபி⁴ப்ராய: ॥

தஸ்ய சாத்⁴யாத்மமுபாஸநே கு³ணோ விதீ⁴யதே — தத்³த⁴ தத்³வநம் ததே³தத்³ப்³ரஹ்ம தச்ச தத்³வநம் ச தத் பரோக்ஷம் வநம் ஸம்ப⁴ஜநீயம் । வநதேஸ்தத்கர்மண: । தஸ்மாத்தத்³வநம் நாம । ப்³ரஹ்மணோ கௌ³ணம் ஹீத³ம் நாம । தஸ்மாத³நேந கு³ணேந தத்³வநமித்யுபாஸிதவ்யம் । ஸ ய: கஶ்சிதே³தத்³யதோ²க்தமேவம் யதோ²க்தேந கு³ணேந வநமித்யநேந நாம்நாபி⁴தே⁴யம் ப்³ரஹ்ம வேத³ உபாஸ்தே தஸ்யைதத்ப²லமுச்யதே — ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ஏநம் உபாஸகம் அபி⁴ஸம்வாஞ்ச²ந்தி இஹாபி⁴ஸம்ப⁴ஜந்தே ஸேவம்தே ஸ்மேத்யர்த²: । யதா²கு³ணோபாஸநம் ஹி ப²லம் ।

உபநிஷத³ம் போ⁴ ப்³ரூஹீத்யுக்தாயாமுபநிஷதி³ ஶிஷ்யேணோக்த ஆசார்ய ஆஹ — உக்தா கதி²தா தே துப்⁴யம் உபநிஷதா³த்மோபாஸநம் । அது⁴நா ப்³ராஹ்மீம் வாவ தே துப்⁴யம் ப்³ரஹ்மணோ ப்³ராஹ்மணஜாதே: உபநிஷத³ம் அப்³ரூம வக்ஷ்யாம இத்யர்த²: । வக்ஷ்யதி ஹி । ப்³ராஹ்மீ நோக்தா । உக்தா த்வாத்மோபநிஷத் । தஸ்மாந்ந பூ⁴தாபி⁴ப்ராயோ(அ)ப்³ரூமேத்யயம் ஶப்³த³: ॥

தஸ்யை தஸ்யா வக்ஷ்யமாணாயா உபநிஷத³: தப: ப்³ரஹ்மசர்யாதி³ த³ம: உபஶம: கர்ம அக்³நிஹோத்ராதி³ இத்யேதாநி ப்ரதிஷ்டா² ஆஶ்ரய: । ஏதேஷு ஹி ஸத்ஸு ப்³ராஹ்ம்யுபநிஷத்ப்ரதிஷ்டி²தா ப⁴வதி । வேதா³: சத்வார: அங்கா³நி ச ஸர்வாணி । ப்ரதிஷ்டே²த்யநுவர்ததே । ப்³ரஹ்மாஶ்ரயா ஹி வித்³யா । ஸத்யம் யதா²பூ⁴தவசநமபீடா³கரம் ஆயதநம் நிவாஸ: । ஸத்யவத்ஸு ஹி ஸர்வம் யதோ²க்தமாயதந இவாவஸ்தி²தம் ॥

தாமேதாம் தபஆத்³யங்கா³ம் தத்ப்ரதிஷ்டா²ம் ப்³ராஹ்மீமுபநிஷத³ம் ஸாயதநாமாத்மஜ்ஞாநஹேதுபூ⁴தாம் ஏவம் யதா²வத் யோ வேத³ அநுவர்ததே அநுதிஷ்ட²தி, தஸ்யைதத்ப²லமாஹ — அபஹத்ய பாப்மாநம் அபக்ஷய்ய த⁴ர்மாத⁴ர்மாவித்யர்த²: । அநந்தே அபாரே அவித்³யமாநாந்தே ஸ்வர்கே³ லோகே ஸுக²ப்ராயே நிர்து³:கா²த்மநி பரே ப்³ரஹ்மணி ஜ்யேயே மஹதி ஸர்வமஹத்தரே ப்ரதிதிஷ்ட²தி ஸர்வவேதா³ந்தவேத்³யம் ப்³ரஹ்ம ஆத்மத்வேநாவக³ம்ய ததே³வ ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபத்³யத இத்யர்த²: ॥