माण्डूक्योपनिषद्भाष्यम्வைதத்²யப்ரகரணம்
வைதத்²யப்ரகரணம்
வைதத்²யம் ஸர்வபா⁴வாநாம் ஸ்வப்ந ஆஹுர்மநீஷிண: ।
அந்த:ஸ்தா²நாத்து பா⁴வாநாம் ஸம்வ்ருதத்வேந ஹேதுநா ॥ 1 ॥
‘ஜ்ஞாதே த்³வைதம் ந வித்³யதே’ இத்யுக்தம் ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । ஆக³மமாத்ரம் தத் । தத்ர உபபத்த்யாபி த்³வைதஸ்ய வைதத்²யம் ஶக்யதே(அ)வதா⁴ரயிதுமிதி த்³விதீயம் ப்ரகரணமாரப்⁴யதே — வைதத்²யமித்யாதி³நா । விதத²ஸ்ய பா⁴வோ வைதத்²யம் ; அஸத்யத்வமித்யர்த²: । கஸ்ய ? ஸர்வேஷாம் பா³ஹ்யாத்⁴யாத்மிகாநாம் பா⁴வாநாம் பதா³ர்தா²நாம் ஸ்வப்நே உபலப்⁴யமாநாநாம் , ஆஹு: கத²யந்தி மநீஷிண: ப்ரமாணகுஶலா: । வைதத்²யே ஹேதுமாஹ — அந்த:ஸ்தா²நாத் , அந்த: ஶரீரஸ்ய மத்⁴யே ஸ்தா²நம் யேஷாம் ; தத்ர ஹி பா⁴வா உபலப்⁴யந்தே பர்வதஹஸ்த்யாத³ய:, ந ப³ஹி: ஶரீராத் ; தஸ்மாத் தே விததா² ப⁴விதுமர்ஹந்தி । நநு அபவரகாத்³யந்தருபலப்⁴யமாநைர்க⁴டாதி³பி⁴ரநைகாந்திகோ ஹேதுரித்யாஶங்க்யாஹ — ஸம்வ்ருதத்வேந ஹேதுநேதி । அந்த: ஸம்வ்ருதஸ்தா²நாதி³த்யர்த²: । ந ஹ்யந்த: ஸம்வ்ருதே தே³ஹாந்தர்நாடீ³ஷு பர்வதஹஸ்த்யாதீ³நாம் ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்தி ; ந ஹி தே³ஹே பர்வதோ(அ)ஸ்தி ॥
அதீ³ர்க⁴த்வாச்ச காலஸ்ய க³த்வா தே³ஹாந்ந பஶ்யதி ।
ப்ரதிபு³த்³த⁴ஶ்ச வை ஸர்வஸ்தஸ்மிந்தே³ஶே ந வித்³யதே ॥ 2 ॥
ஸ்வப்நத்³ருஶ்யாநாம் பா⁴வாநாமந்த: ஸம்வ்ருதஸ்தா²நமித்யேதத³ஸித்³த⁴ம் , யஸ்மாத்ப்ராச்யேஷு ஸுப்த உத³க்ஷு ஸ்வப்நாந்பஶ்யந்நிவ த்³ருஶ்யத இத்யேததா³ஶங்க்யாஹ — ந தே³ஹாத்³ப³ஹிர்தே³ஶாந்தரம் க³த்வா ஸ்வப்நாந்பஶ்யதி ; யஸ்மாத்ஸுப்தமாத்ர ஏவ தே³ஹதே³ஶாத்³யோஜநஶதாந்தரிதே மாஸமாத்ரப்ராப்யே தே³ஶே ஸ்வப்நாந்பஶ்யந்நிவ த்³ருஶ்யதே ; ந ச தத்³தே³ஶப்ராப்தேராக³மநஸ்ய ச தீ³ர்க⁴: காலோ(அ)ஸ்தி ; அத: அதீ³ர்க⁴த்வாச்ச காலஸ்ய ந ஸ்வப்நத்³ருக்³தே³ஶாந்தரம் க³ச்ச²தி । கிஞ்ச, ப்ரதிபு³த்³த⁴ஶ்ச வை ஸர்வ: ஸ்வப்நத்³ருக் ஸ்வப்நத³ர்ஶநதே³ஶே ந வித்³யதே । யதி³ ச ஸ்வப்நே தே³ஶாந்தரம் க³ச்சே²த் , யஸ்மிந்தே³ஶே ஸ்வப்நாந்பஶ்யேத் , தத்ரைவ ப்ரதிபு³த்⁴யேத । ந சைதத³ஸ்தி । ராத்ரௌ ஸுப்த: அஹநீவ பா⁴வாந்பஶ்யதி ; ப³ஹுபி⁴: ஸங்க³தோ ப⁴வதி ; யைஶ்ச ஸங்க³த: ஸ தைர்க்³ருஹ்யேத, ந ச க்³ருஹ்யதே ; க்³ருஹீதஶ்சேத்த்வாமத்³ய தத்ரோபலப்³த⁴வந்தோ வயமிதி ப்³ரூயு: ; ந சைதத³ஸ்தி । தஸ்மாந்ந தே³ஶாந்தரம் க³ச்ச²தி ஸ்வப்நே ॥
அபா⁴வஶ்ச ரதா²தீ³நாம் ஶ்ரூயதே ந்யாயபூர்வகம் ।
வைதத்²யம் தேந வை ப்ராப்தம் ஸ்வப்ந ஆஹு: ப்ரகாஶிதம் ॥ 3 ॥
இதஶ்ச ஸ்வப்நத்³ருஶ்யா பா⁴வா விததா²:, யத: அபா⁴வஶ்ச ரதா²தீ³நாம் ஸ்வப்நத்³ருஶ்யாநாம் ஶ்ரூயதே, ந்யாயபூர்வகம் யுக்தித: ஶ்ருதௌ ‘ந தத்ர ரதா²:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 10) இத்யத்ர । தேந அந்த:ஸ்தா²நஸம்வ்ருதத்வாதி³ஹேதுநா ப்ராப்தம் வைதத்²யம் தத³நுவாதி³ந்யா ஶ்ருத்யா ஸ்வப்நே ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வப்ரதிபாத³நபரயா ப்ரகாஶிதமாஹு: ப்³ரஹ்மவித³: ॥
அந்த:ஸ்தா²நாத்து பே⁴தா³நாம் தஸ்மாஜ்ஜாக³ரிதே ஸ்ம்ருதம் ।
யதா² தத்ர ததா² ஸ்வப்நே ஸம்வ்ருதத்வேந பி⁴த்³யதே ॥ 4 ॥
ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யாநாம் பா⁴வாநாம் வைதத்²யமிதி ப்ரதிஜ்ஞா । த்³ருஶ்யத்வாதி³தி ஹேது: । ஸ்வப்நத்³ருஶ்யபா⁴வவதி³தி த்³ருஷ்டாந்த: । யதா² தத்ர ஸ்வப்நே த்³ருஶ்யாநாம் பா⁴வாநாம் வைதத்²யம் , ததா² ஜாக³ரிதே(அ)பி த்³ருஶ்யத்வமவிஶிஷ்டமிதி ஹேதூபநய: । தஸ்மாஜ்ஜாக³ரிதே(அ)பி வைதத்²யம் ஸ்ம்ருதமிதி நிக³மநம் । அந்த:ஸ்தா²நாத்ஸம்வ்ருதத்வேந ச ஸ்வப்நத்³ருஶ்யாநாம் பா⁴வாநாம் ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யேப்⁴யோ பே⁴த³: । த்³ருஶ்யத்வமஸத்யத்வம் சாவிஶிஷ்டமுப⁴யத்ர ॥
ஸ்வப்நஜாக³ரிதே ஸ்தா²நே ஹ்யேகமாஹுர்மநீஷிண: ।
பே⁴தா³நாம் ஹி ஸமத்வேந ப்ரஸித்³தே⁴நைவ ஹேதுநா ॥ 5 ॥
ப்ரஸித்³தே⁴நைவ பே⁴தா³நாம் க்³ராஹ்யத்வேந ஹேதுநா ஸமத்வேந ஸ்வப்நஜாக³ரிதஸ்தா²நயோரேகத்வமாஹுர்விவேகிந இதி பூர்வப்ரமாணஸித்³த⁴ஸ்யைவ ப²லம் ॥
ஆதா³வந்தே+ச+யந்நாஸ்தி+வர்தமாநே(அ)பி+தத்+ததா²
ஆதா³வந்தே ச யந்நாஸ்தி வர்தமாநே(அ)பி தத்ததா² ।
விததை²: ஸத்³ருஶா: ஸந்தோ(அ)விததா² இவ லக்ஷிதா: ॥ 6 ॥
இதஶ்ச வைதத்²யம் ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யாநாம் பே⁴தா³நாம் ஆத்³யந்தயோரபா⁴வாத் , யதா³தா³வந்தே ச நாஸ்தி வஸ்து ம்ருக³த்ருஷ்ணிகாதி³, தந்மத்⁴யே(அ)பி நாஸ்தீதி நிஶ்சிதம் லோகே ; ததே²மே ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யா பே⁴தா³: ஆத்³யந்தயோரபா⁴வாத் விததை²ரேவ ம்ருக³த்ருஷ்ணிகாதி³பி⁴: ஸத்³ருஶத்வாத்³விததா² ஏவ ; ததா²பி அவிததா² இவ லக்ஷிதா மூடை⁴ரநாத்மவித்³பி⁴: ॥
ஸப்ரயோஜநதா தேஷாம் ஸ்வப்நே விப்ரதிபத்³யதே ।
தஸ்மாதா³த்³யந்தவத்த்வேந மித்²யைவ க²லு தே ஸ்ம்ருதா: ॥ 7 ॥
ஸ்வப்நத்³ருஶ்யவஜ்ஜாக³ரிதத்³ருஶ்யாநாமப்யஸத்த்வமிதி யது³க்தம் தத³யுக்தம் ; யஸ்மாஜ்ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யா அந்நபாநவாஹநாத³ய: க்ஷுத்பிபாஸாதி³நிவ்ருத்திம் குர்வந்தோ க³மநாக³மநாதி³ கார்யம் ச ஸப்ரயோஜநா த்³ருஷ்டா: । ந து ஸ்வப்நத்³ருஶ்யாநாம் தத³ஸ்தி । தஸ்மாத்ஸ்வப்நத்³ருஶ்யவஜ்ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யாநாமஸத்த்வம் மநோரத²மாத்ரமிதி । தந்ந । கஸ்மாத் ? யஸ்மாத்³யா ஸப்ரயோஜநதா த்³ருஷ்டா அந்நபாநாதீ³நாம் , ஸா ஸ்வப்நே விப்ரதிபத்³யதே । ஜாக³ரிதே ஹி பு⁴க்த்வா பீத்வா ச த்ருப்தோ விநிவர்திதத்ருட் ஸுப்தமாத்ர ஏவ க்ஷுத்பிபாஸாத்³யார்தமஹோராத்ரோபோஷிதமபு⁴க்தவந்தமாத்மாநம் மந்யதே, யதா² ஸ்வப்நே பு⁴க்த்வா பீத்வா ச அத்ருப்தோத்தி²த:, ததா² । தஸ்மாஜ்ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யாநாம் ஸ்வப்நே விப்ரதிபத்திர்த்³ருஷ்டா । அதோ மந்யாமஹே தேஷாமப்யஸத்த்வம் ஸ்வப்நத்³ருஶ்யவத³நாஶங்கநீயமிதி । தஸ்மாதா³த்³யந்தவத்த்வமுப⁴யத்ர ஸமாநமிதி மித்²யைவ க²லு தே ஸ்ம்ருதா: ॥
அபூர்வம் ஸ்தா²நித⁴ர்மோ ஹி யதா² ஸ்வர்க³நிவாஸிநாம் ।
தாநயம் ப்ரேக்ஷதே க³த்வா யதை²வேஹ ஸுஶிக்ஷித: ॥ 8 ॥
ஸ்வப்நஜாக்³ரத்³பே⁴த³யோ: ஸமத்வாஜ்ஜாக்³ரத்³பே⁴தா³நாமஸத்த்வமிதி யது³க்தம் , தத³ஸத் । கஸ்மாத் ? த்³ருஷ்டாந்தஸ்யாஸித்³த⁴த்வாத் । கத²ம் ? ந ஹி ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யா யே, தே பே⁴தா³: ஸ்வப்நே த்³ருஶ்யந்தே । கிம் தர்ஹி ? அபூர்வம் ஸ்வப்நே பஶ்யதி சதுர்த³ந்தம் க³ஜமாரூடோ⁴(அ)ஷ்டபு⁴ஜமாத்மாநம் । அந்யத³ப்யேவம்ப்ரகாரமபூர்வம் பஶ்யதி ஸ்வப்நே । தந்நாந்யேநாஸதா ஸமமிதி ஸதே³வ । அதோ த்³ருஷ்டாந்தோ(அ)ஸித்³த⁴: । தஸ்மாத்ஸ்வப்நவஜ்ஜாக³ரிதஸ்யாஸத்த்வமித்யயுக்தம் । தந்ந । ஸ்வப்நே த்³ருஷ்டமபூர்வம் யந்மந்யஸே, ந தத்ஸ்வத: ஸித்³த⁴ம் । கிம் தர்ஹி ? அபூர்வம் ஸ்தா²நித⁴ர்மோ ஹி, ஸ்தா²நிநோ த்³ரஷ்டுரேவ ஹி ஸ்வப்நஸ்தா²நவதோ த⁴ர்ம: ; யதா² ஸ்வர்க³நிவாஸிநாமிந்த்³ராதீ³நாம் ஸஹஸ்ராக்ஷத்வாதி³, ததா² ஸ்வப்நத்³ருஶோ(அ)பூர்வோ(அ)யம் த⁴ர்ம:, ந ஸ்வத:ஸித்³தோ⁴ த்³ரஷ்டு: ஸ்வரூபவத் । தாந் ஏவம்ப்ரகாராநபூர்வாந்ஸ்வசித்தவிகல்பாந் அயம் ஸ்தா²நீ ய: ஸ்வப்நத்³ருக்ஸ்வப்நஸ்தா²நம் க³த்வா ப்ரேக்ஷதே । யதை²வ இஹ லோகே ஸுஶிக்ஷிததே³ஶாந்தரமார்க³ஸ்தேந மார்கே³ண தே³ஶாந்தரம் க³த்வா பதா³ர்தா²ந்பஶ்யதி, தத்³வத் । தஸ்மாத்³யதா² ஸ்தா²நித⁴ர்மாணாம் ரஜ்ஜுஸர்பம்ருக³த்ருஷ்ணிகாதீ³நாமஸத்த்வம் , ததா² ஸ்வப்நத்³ருஶ்யாநாமப்யபூர்வாணாம் ஸ்தா²நித⁴ர்மத்வமேவேத்யஸத்த்வம் ; அதோ ந ஸ்வப்நத்³ருஷ்டாந்தஸ்யாஸித்³த⁴த்வம் ॥
ஸ்வப்நவ்ருத்தாவபி த்வந்தஶ்சேதஸா கல்பிதம் த்வஸத் ।
ப³ஹிஶ்சேதோ க்³ருஹீதம் ஸத்³த்³ருஷ்டம் வைதத்²யமேதயோ: ॥ 9 ॥
அபூர்வத்வாஶங்காம் நிராக்ருத்ய ஸ்வப்நத்³ருஷ்டாந்தஸ்ய புந: ஸ்வப்நதுல்யதாம் ஜாக்³ரத்³பே⁴தா³நாம் ப்ரபஞ்சயந்நாஹ — ஸ்வப்நவ்ருத்தாவபி ஸ்வப்நஸ்தா²நே(அ)பி அந்தஶ்சேதஸா மநோரத²ஸங்கல்பிதமஸத் ; ஸங்கல்பாநந்தரஸமகாலமேவாத³ர்ஶநாத் । தத்ரைவ ஸ்வப்நே ப³ஹிஶ்சேதஸா க்³ருஹீதம் சக்ஷுராதி³த்³வாரேணோபலப்³த⁴ம் க⁴டாதி³ ஸதி³த்யேவமஸத்யமிதி நிஶ்சிதே(அ)பி ஸத³ஸத்³விபா⁴கோ³ த்³ருஷ்ட: । உப⁴யோரப்யந்தர்ப³ஹிஶ்சேத: கல்பிதயோர்வைதத்²யமேவ த்³ருஷ்டம் ॥
ஜாக்³ரத்³வ்ருத்தாவபி த்வந்தஶ்சேதஸா கல்பிதம் த்வஸத் ।
ப³ஹிஶ்சேதோக்³ருஹீதம் ஸத்³யுக்தம் வைதத்²யமேதயோ: ॥ 10 ॥
ஸத³ஸதோர்வைதத்²யம் யுக்தம் , அந்தர்ப³ஹிஶ்சேத:கல்பிதத்வாவிஶேஷாதி³தி । வ்யாக்²யாதமந்யத் ॥
உப⁴யோரபி வைதத்²யம் பே⁴தா³நாம் ஸ்தா²நயோர்யதி³ ।
க ஏதாந்பு³த்⁴யதே பே⁴தா³ந்கோ வை தேஷாம் விகல்பக: ॥ 11 ॥
சோத³க ஆஹ — ஸ்வப்நஜாக்³ரத்ஸ்தா²நயோர்பே⁴தா³நாம் யதி³ வைதத்²யம் , க ஏதாநந்தர்ப³ஹிஶ்சேத:கல்பிதாந்பு³த்⁴யதே । கோ வை தேஷாம் விகல்பக: ; ஸ்ம்ருதிஜ்ஞாநயோ: க ஆலம்ப³நமித்யபி⁴ப்ராய: ; ந சேந்நிராத்மவாத³ இஷ்ட: ॥
கல்பயத்யாத்மநாத்மாநமாத்மா தே³வ: ஸ்வமாயயா ।
ஸ ஏவ பு³த்⁴யதே பே⁴தா³நிதி வேதா³ந்தநிஶ்சய: ॥ 12 ॥
ஸ்வயம் ஸ்வமாயயா ஸ்வமாத்மாநமாத்மா தே³வ: ஆத்மந்யேவ வக்ஷ்யமாணம் பே⁴தா³காரம் கல்பயதி ரஜ்ஜ்வாதா³விவ ஸர்பாதீ³ந் , ஸ்வயமேவ ச தாந்பு³த்⁴யதே பே⁴தா³ந் , தத்³வதே³வேத்யேவம் வேதா³ந்தநிஶ்சய: । நாந்யோ(அ)ஸ்தி ஜ்ஞாநஸ்ம்ருத்யாஶ்ரய: । ந ச நிராஸ்பதே³ ஏவ ஜ்ஞாநஸ்ம்ருதீ வைநாஶிகாநாமிவேத்யபி⁴ப்ராய: ॥
விகரோத்யபராந்பா⁴வாநந்தஶ்சித்தே வ்யவஸ்தி²தாந் ।
நியதாம்ஶ்ச ப³ஹிஶ்சித்த ஏவம் கல்பயதே ப்ரபு⁴: ॥ 13 ॥
ஸங்கல்பயந்கேந ப்ரகாரேண கல்பயதீத்யுச்யதே — விகரோதி நாநா கரோதி அபராந் லௌகிகாந் பா⁴வாந் பதா³ர்தா²ஞ்ஶப்³தா³தீ³நந்யாம்ஶ்ச அந்தஶ்சித்தே வாஸநாரூபேண வ்யவஸ்தி²தாநவ்யாக்ருதாந் நியதாம்ஶ்ச ப்ருதி²வ்யாதீ³நநியதாம்ஶ்ச கல்பநாகாலாந் ப³ஹிஶ்சித்த: ஸந் , ததா² அந்தஶ்சித்தோ மநோரதா²தி³லக்ஷணாநித்யேவம் கல்பயதி, ப்ரபு⁴: ஈஶ்வர:, ஆத்மேத்யர்த²: ॥
சித்தகாலா ஹி யே(அ)ந்தஸ்து த்³வயகாலாஶ்ச யே ப³ஹி: ।
கல்பிதா ஏவ தே ஸர்வே விஶேஷோ நாந்யஹேதுக: ॥ 14 ॥
ஸ்வப்நவச்சித்தபரிகல்பிதம் ஸர்வமித்யேததா³ஶங்க்யதே — யஸ்மாச்சித்தபரிகல்பிதைர்மநோரதா²தி³லக்ஷணைஶ்சித்தபரிச்சே²த்³யைர்வைலக்ஷண்யம் பா³ஹ்யாநாமந்யோந்யபரிச்சே²த்³யத்வமிதி, ஸா ந யுக்தாஶங்கா । சித்தகாலா ஹி யே(அ)ந்தஸ்து சித்தபரிச்சே²த்³யா:, நாந்யஶ்சித்தகாலவ்யதிரேகேண பரிச்சே²த³க: காலோ யேஷாம் , தே சித்தகாலா: ; கல்பநாகால ஏவோபலப்⁴யந்த இத்யர்த²: । த்³வயகாலாஶ்ச பே⁴த³காலா அந்யோந்யபரிச்சே²த்³யா:, யதா² ஆகோ³தோ³ஹநமாஸ்தே ; யாவதா³ஸ்தே தாவத்³கா³ம் தோ³க்³தி⁴ ; யாவத்³கா³ம் தோ³க்³தி⁴ தாவதா³ஸ்தே, தாவாநயமேதாவாந்ஸ இதி பரஸ்பரபரிச்சே²த்³யபரிச்சே²த³கத்வம் பா³ஹ்யாநாம் பே⁴தா³நாம் , தே த்³வயகாலா: । அந்தஶ்சித்தகாலா பா³ஹ்யாஶ்ச த்³வயகாலா: கல்பிதா ஏவ தே ஸர்வே । ந பா³ஹ்யோ த்³வயகாலத்வவிஶேஷ: கல்பிதத்வவ்யதிரேகேணாந்யஹேதுக: । அத்ராபி ஹி ஸ்வப்நத்³ருஷ்டாந்தோ ப⁴வத்யேவ ॥
அவ்யக்தா ஏவ யே(அ)ந்தஸ்து ஸ்பு²டா ஏவ ச யே ப³ஹி: ।
கல்பிதா ஏவ தே ஸர்வே விஶேஷஸ்த்விந்த்³ரியாந்தரே ॥ 15 ॥
யத³பி அந்தரவ்யக்தத்வம் பா⁴வாநாம் மநோவாஸநாமாத்ராபி⁴வ்யக்தாநாம் ஸ்பு²டத்வம் வா ப³ஹிஶ்சக்ஷுராதீ³ந்த்³ரியாந்தரே விஶேஷ:, நாஸௌ பே⁴தா³நாமஸ்தித்வக்ருத:, ஸ்வப்நே(அ)பி ததா² த³ர்ஶநாத் । கிம் தர்ஹி ? இந்த்³ரியாந்தரக்ருத ஏவ । அத: கல்பிதா ஏவ ஜாக்³ரத்³பா⁴வா அபி ஸ்வப்நபா⁴வவதி³தி ஸித்³த⁴ம் ॥
ஜீவம் கல்பயதே பூர்வம் ததோ பா⁴வாந்ப்ருத²க்³விதா⁴ந் ।
பா³ஹ்யாநாத்⁴யாத்மிகாம்ஶ்சைவ யதா²வித்³யஸ்ததா²ஸ்ம்ருதி: ॥ 16 ॥
பா³ஹ்யாத்⁴யாத்மிகாநாம் பா⁴வாநாமிதரேதரநிமித்தநைமித்திகதயா கல்பநாயா: கிம் மூலமித்யுச்யதே — ஜீவம் ஹேதுப²லாத்மகம் ‘அஹம் கரோமி, மம ஸுக²து³:கே²’ இத்யேவம்லக்ஷணம் । அநேவம்லக்ஷண ஏவ ஶுத்³த⁴ ஆத்மநி ரஜ்ஜ்வாமிவ ஸர்பம் கல்பயதே பூர்வம் । ததஸ்தாத³ர்த்²யேந க்ரியாகாரகப²லபே⁴தே³ந ப்ராணாதீ³ந்நாநாவிதா⁴ந்பா⁴வாந்பா³ஹ்யாநாத்⁴யாத்மிகாம்ஶ்சைவ கல்பயதே । தத்ர கல்பநாயாம் கோ ஹேதுரித்யுச்யதே — யோ(அ)ஸௌ ஸ்வயம் கல்பிதோ ஜீவ: ஸர்வகல்பநாயாமதி⁴க்ருத:, ஸ: யதா²வித்³ய: யாத்³ருஶீ வித்³யா விஜ்ஞாநமஸ்யேதி யதா²வித்³ய:, ததா²விதை⁴வ ஸ்ம்ருதிஸ்தஸ்யேதி ததா²ஸ்ம்ருதிர்ப⁴வதி ஸ இதி । அதோ ஹேதுகல்பநாவிஜ்ஞாநாத்ப²லவிஜ்ஞாநம் , ததோ ஹேதுப²லஸ்ம்ருதி:, ததஸ்தத்³விஜ்ஞாநம் , தத: தத³ர்த²க்ரியாகாரகதத்ப²லபே⁴த³விஜ்ஞாநாநி, தேப்⁴யஸ்தத்ஸ்ம்ருதி:, தத்ஸ்ம்ருதேஶ்ச புநஸ்தத்³விஜ்ஞாநாநி இத்யேவம் பா³ஹ்யாநாத்⁴யாத்மிகாம்ஶ்ச இதரேதரநிமித்தநைமித்திகபா⁴வேநாநேகதா⁴ கல்பயதே ॥
அநிஶ்சிதா யதா² ரஜ்ஜுரந்த⁴காரே விகல்பிதா ।
ஸர்பதா⁴ராதி³பி⁴ர்பா⁴வைஸ்தத்³வதா³த்மா விகல்பித: ॥ 17 ॥
தத்ர ஜீவகல்பநா ஸர்வகல்பநாமூலமித்யுக்தம் ; ஸைவ ஜீவகல்பநா கிம்நிமித்தேதி த்³ருஷ்டாந்தேந ப்ரதிபாத³யதி — யதா² லோகே ஸ்வேந ரூபேண அநிஶ்சிதா அநவதா⁴ரிதா ஏவமேவேதி ரஜ்ஜு: மந்தா³ந்த⁴காரே கிம் ஸர்ப உத³கதா⁴ரா த³ண்ட³ இதி வா அநேகதா⁴ விகல்பிதா ப⁴வதி பூர்வம் ஸ்வரூபாநிஶ்சயநிமித்தம் । யதி³ ஹி பூர்வமேவ ரஜ்ஜு: ஸ்வரூபேண நிஶ்சிதா ஸ்யாத் , ந ஸர்பாதி³விகல்போ(அ)ப⁴விஷ்யத் , யதா² ஸ்வஹஸ்தாங்கு³ல்யாதி³ஷு ; ஏஷ த்³ருஷ்டாந்த: । தத்³வத்³தே⁴துப²லாதி³ஸம்ஸாரத⁴ர்மாநர்த²விலக்ஷணதயா ஸ்வேந விஶுத்³த⁴விஜ்ஞப்திமாத்ரஸத்தாத்³வயரூபேணாநிஶ்சிதத்வாஜ்ஜீவப்ராணாத்³யநந்தபா⁴வபே⁴தை³ராத்மா விகல்பித இத்யேஷ ஸர்வோபநிஷதா³ம் ஸித்³தா⁴ந்த: ॥
நிஶ்சிதாயாம் யதா² ரஜ்ஜ்வாம் விகல்போ விநிவர்ததே ।
ரஜ்ஜுரேவேதி சாத்³வைதம் தத்³வதா³த்மவிநிஶ்சய: ॥ 18 ॥
ரஜ்ஜுரேவேதி நிஶ்சயே ஸர்பாதி³விகல்பநிவ்ருத்தௌ ரஜ்ஜுரேவேதி சாத்³வைதம் யதா², ததா² நேதி நேதீதி ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மஶூந்யப்ரதிபாத³கஶாஸ்த்ரஜநிதவிஜ்ஞாநஸூர்யாலோகக்ருதாத்மவிநிஶ்சய: ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வமபூர்வோ(அ)நபரோ(அ)நந்தரோ(அ)பா³ஹ்ய: ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜோ(அ)ஜரோ(அ)ம்ருதோ(அ)ப⁴ய ஏக ஏவாத்³வய:’ இதி ॥
ப்ராணாதி³பி⁴ரநந்தைஸ்து பா⁴வைரேதைர்விகல்பித: ।
மாயைஷா தஸ்ய தே³வஸ்ய யயாயம் மோஹித: ஸ்வயம் ॥ 19 ॥
யதி³ ஆத்மைக ஏவேதி நிஶ்சய:, கத²ம் ப்ராணாதி³பி⁴ரநந்தைர்பா⁴வைரேதை: ஸம்ஸாரலக்ஷணைர்விகல்பித இதி ? உச்யதே ஶ்ருணு — மாயைஷா தஸ்யாத்மநோ தே³வஸ்ய । யதா² மாயாவிநா விஹிதா மாயா க³க³நமதிவிமலம் குஸுமிதை: ஸபலாஶைஸ்தருபி⁴ராகீர்ணமிவ கரோதி, ததா² இயமபி தே³வஸ்ய மாயா, யயா அயம் ஸ்வயமபி மோஹித இவ மோஹிதோ ப⁴வதி । ‘மம மாயா து³ரத்யயா’ (ப⁴. கீ³. 7 । 14) இத்யுக்தம் ॥
ப்ராண இதி ப்ராணவிதோ³ பூ⁴தாநீதி ச தத்³வித³: ।
கு³ணா இதி கு³ணவித³ஸ்தத்த்வாநீதி ச தத்³வித³: ॥ 20 ॥
கு³ணா இதி கு³ணவித³ஸ்தத்த்வாநீதி ச தத்³வித³: ॥ 20 ॥
பாதா³ இதி பாத³விதோ³ விஷயா இதி தத்³வித³: ।
லோகா இதி லோகவிதோ³ தே³வா இதி ச தத்³வித³: ॥ 21 ॥
லோகா இதி லோகவிதோ³ தே³வா இதி ச தத்³வித³: ॥ 21 ॥
வேதா³ இதி வேத³விதோ³ யஜ்ஞா இதி ச தத்³வித³: ।
போ⁴க்தேதி ச போ⁴க்த்ருவிதோ³ போ⁴ஜ்யமிதி ச தத்³வித³: ॥ 22 ॥
போ⁴க்தேதி ச போ⁴க்த்ருவிதோ³ போ⁴ஜ்யமிதி ச தத்³வித³: ॥ 22 ॥
ஸூக்ஷ்ம இதி ஸூக்ஷ்மவித³: ஸ்தூ²ல இதி ச தத்³வித³: ।
மூர்த இதி மூர்தவிதோ³(அ)மூர்த இதி ச தத்³வித³: ॥ 23 ॥
மூர்த இதி மூர்தவிதோ³(அ)மூர்த இதி ச தத்³வித³: ॥ 23 ॥
கால இதி காலவிதோ³ தி³ஶ இதி ச தத்³வித³: ।
வாதா³ இதி வாத³விதோ³ பு⁴வநாநீதி தத்³வித³: ॥ 24 ॥
வாதா³ இதி வாத³விதோ³ பு⁴வநாநீதி தத்³வித³: ॥ 24 ॥
மந இதி மநோவிதோ³ பு³த்³தி⁴ரிதி ச தத்³வித³: ।
சித்தமிதி சித்தவிதோ³ த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ ச தத்³வித³: ॥ 25 ॥
சித்தமிதி சித்தவிதோ³ த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ ச தத்³வித³: ॥ 25 ॥
பஞ்சவிம்ஶக இத்யேகே ஷட்³விம்ஶ இதி சாபரே ।
ஏகத்ரிம்ஶக இத்யாஹுரநந்த இதி சாபரே ॥ 26 ॥
ஏகத்ரிம்ஶக இத்யாஹுரநந்த இதி சாபரே ॥ 26 ॥
லோகாம்ல்லோகவித³: ப்ராஹுராஶ்ரமா இதி தத்³வித³: ।
ஸ்த்ரீபும்நபும்ஸகம் லைங்கா³: பராபரமதா²பரே ॥ 27 ॥
ஸ்த்ரீபும்நபும்ஸகம் லைங்கா³: பராபரமதா²பரே ॥ 27 ॥
ஸ்ருஷ்டிரிதி ஸ்ருஷ்டிவிதோ³ லய இதி ச தத்³வித³: ।
ஸ்தி²திரிதி ஸ்தி²திவித³: ஸர்வே சேஹ து ஸர்வதா³ ॥ 28 ॥
ப்ராண: ப்ராஜ்ஞோ பீ³ஜாத்மா, தத்கார்யபே⁴தா³ ஹீதரே ஸ்தி²த்யந்தா: । அந்யே ச ஸர்வே லௌகிகா: ஸர்வப்ராணிபரிகல்பிதா பே⁴தா³ ரஜ்ஜ்வாமிவ ஸர்பாத³ய: । தச்சூ²ந்யே ஆத்மந்யாத்மஸ்வரூபாநிஶ்சயஹேதோரவித்³யயா கல்பிதா இதி பிண்டி³தோ(அ)ர்த²: । ப்ராணாதி³ஶ்லோகாநாம் ப்ரத்யேகம் பதா³ர்த²வ்யாக்²யாநே ப²ல்கு³ப்ரயோஜநத்வாத்ஸித்³த⁴பதா³ர்த²த்வாச்ச யத்நோ ந க்ருத: ॥
யம் பா⁴வம் த³ர்ஶயேத்³யஸ்ய தம் பா⁴வம் ஸ து பஶ்யதி ।
தம் சாவதி ஸ பூ⁴த்வாஸௌ தத்³க்³ரஹ: ஸமுபைதி தம் ॥ 29 ॥
கிம் ப³ஹுநா ? ப்ராணாதீ³நாமந்யதமமுக்தமநுக்தம் வா அந்யம் யம் பா⁴வம் பதா³ர்த²ம் த³ர்ஶயேத்³யஸ்யாசார்யோ(அ)ந்யோ வா ஆப்த: இத³மேவ தத்த்வமிதி, ஸ தம் பா⁴வமாத்மபூ⁴தம் பஶ்யத்யயமஹமிதி வா மமேதி வா, தம் ச த்³ரஷ்டாரம் ஸ பா⁴வோ(அ)வதி, யோ த³ர்ஶிதோ பா⁴வ:, அஸௌ ஸ பூ⁴த்வா ரக்ஷதி ; ஸ்வேநாத்மநா ஸர்வதோ நிருணத்³தி⁴ । தஸ்மிந்க்³ரஹஸ்தத்³க்³ரஹஸ்தத³பி⁴நிவேஶ: இத³மேவ தத்த்வமிதி ஸ தம் க்³ரஹீதாரமுபைதி, தஸ்யாத்மபா⁴வம் நிக³ச்ச²தீத்யர்த²: ॥
ஏதைரேஷோ(அ)ப்ருத²க்³பா⁴வை: ப்ருத²கே³வேதி லக்ஷித: ।
ஏவம் யோ வேத³ தத்த்வேந கல்பயேத்ஸோ(அ)விஶங்கித: ॥ 30 ॥
ஏதை: ப்ராணாதி³பி⁴: ஆத்மநோ(அ)ப்ருத²க்³பூ⁴தைரப்ருத²க்³பா⁴வை: ஏஷ: ஆத்மா ரஜ்ஜுரிவ ஸர்பாதி³விகல்பநாரூபை: ப்ருத²கே³வேதி லக்ஷித: அபி⁴லக்ஷித: நிஶ்சித: மூடை⁴ரித்யர்த²: । விவேகிநாம் து ரஜ்ஜ்வாமிவ கல்பிதா: ஸர்பாத³யோ நாத்மவ்யதிரேகேண ப்ராணாத³ய: ஸந்தீத்யபி⁴ப்ராய: ; ‘இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 6) இதி ஶ்ருதே: । ஏவமாத்மவ்யதிரேகேணாஸத்த்வம் ரஜ்ஜுஸர்பவதா³த்மநி கல்பிதாநாமாத்மாநம் ச கேவலம் நிர்விகல்பம் யோ வேத³ தத்த்வேந ஶ்ருதிதோ யுக்திதஶ்ச, ஸ: அவிஶங்கிதோ வேதா³ர்த²ம் விபா⁴க³த: கல்பயேத் கல்பயதீத்யர்த²: — இத³மேவம்பரம் வாக்யம் அதோ³(அ)ந்யபரம் இதி । ந ஹ்யநத்⁴யாத்மவித்³வேதா³ந்ஜ்ஞாதும் ஶக்நோதி தத்த்வத:, ‘ந ஹ்யநத்⁴யாத்மவித்கஶ்சித்க்ரியாப²லமுபாஶ்நுதே’ (மநு. 6 । 82) இதி ஹி மாநவம் வசநம் ॥
ஸ்வப்நமாயே யதா² த்³ருஷ்டே க³ந்த⁴ர்வநக³ரம் யதா² ।
ததா² விஶ்வமித³ம் த்³ருஷ்டம் வேதா³ந்தேஷு விசக்ஷணை: ॥ 31 ॥
யதே³தத்³த்³வைதஸ்யாஸத்த்வமுக்தம் யுக்தித:, ததே³தத்³வேதா³ந்தப்ரமாணாவக³தமித்யாஹ — ஸ்வப்நஶ்ச மாயா ச ஸ்வப்நமாயே அஸத்³வஸ்த்வாத்மிகே ஸத்யௌ ஸத்³வஸ்த்வாத்மிகே இவ லக்ஷ்யேதே அவிவேகிபி⁴: । யதா² ச ப்ரஸாரிதபண்யாபணக்³ருஹப்ராஸாத³ஸ்த்ரீபுஞ்ஜநபத³வ்யவஹாராகீர்ணமிவ க³ந்த⁴ர்வநக³ரம் த்³ருஶ்யமாநமேவ ஸத் அகஸ்மாத³பா⁴வதாம் க³தம் த்³ருஷ்டம் , யதா² ச ஸ்வப்நமாயே த்³ருஷ்டே அஸத்³ரூபே, ததா² விஶ்வமித³ம் த்³வைதம் ஸமஸ்தமஸத்³த்³ருஷ்டம் । க்வேத்யாஹ — வேதா³ந்தேஷு, ‘நேஹ நாநாஸ்தி கிஞ்சந’ (க. உ. 2 । 1 । 11) ‘இந்த்³ரோ மாயாபி⁴:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) ‘ஆத்மைவேத³மக்³ர ஆஸீத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 1) ‘ப்³ரஹ்மைவேத³மக்³ர ஆஸீத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) ‘த்³விதீயாத்³வை ப⁴யம் ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 2) ‘ந து தத்³த்³விதீயமஸ்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) இத்யாதி³ஷு விசக்ஷணை: நிபுணதரவஸ்துத³ர்ஶிபி⁴: பண்டி³தைரித்யர்த²: ; ‘தம: ஶ்வப்⁴ரநிப⁴ம் த்³ருஷ்டம் வர்ஷபு³த்³பு³த³ஸம்நிப⁴ம் । நாஶப்ராயம் ஸுகா²த்³தீ⁴நம் நாஶோத்தரமபா⁴வக³ம்’ (மோ. த⁴. 301 । 60) இதி வ்யாஸஸ்ம்ருதே: ॥
ந நிரோதோ⁴ ந சோத்பத்திர்ந ப³த்³தோ⁴ ந ச ஸாத⁴க: ।
ந முமுக்ஷுர்ந வை முக்த இத்யேஷா பரமார்த²தா ॥ 32 ॥
ப்ரகரணார்தோ²பஸம்ஹாரார்தோ²(அ)யம் ஶ்லோக: — யதா³ விதத²ம் த்³வைதம் ஆத்மைவைக: பரமார்த²த: ஸந் , ததா³ இத³ம் நிஷ்பந்நம் ப⁴வதி — ஸர்வோ(அ)யம் லௌகிகோ வைதி³கஶ்ச வ்யவஹாரோ(அ)வித்³யாவிஷய ஏவேதி । ததா³ ந நிரோத⁴:, நிரோத⁴நம் நிரோத⁴: ப்ரலய:, உத்பத்தி: ஜநநம் , ப³த்³த⁴: ஸம்ஸாரீ ஜீவ:, ஸாத⁴க: ஸாத⁴நவாந்மோக்ஷஸ்ய, முமுக்ஷு: மோசநார்தீ², முக்த: விமுக்தப³ந்த⁴: । உத்பத்திப்ரலயயோரபா⁴வாத்³ப³த்³தா⁴த³யோ ந ஸந்தீத்யேஷா பரமார்த²தா । கத²முத்பத்திப்ரலயயோரபா⁴வ இதி, உச்யதே — த்³வைதஸ்யாஸத்த்வாத் । ‘யத்ர ஹி த்³வைதமிவ ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) ‘ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி’ (க. உ. 2 । 1 । 10) ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) ‘ப்³ரஹ்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 6) இத்யாதி³நாநாஶ்ருதிப்⁴யோ த்³வைதஸ்யாஸத்த்வம் ஸித்³த⁴ம் । ஸதோ ஹ்யுத்பத்தி: ப்ரலயோ வா ஸ்யாத் , நாஸத: ஶஶவிஷாணாதே³: । நாப்யத்³வைதமுத்பத்³யதே ப்ரலீயதே வா । அத்³வைதம் ச, உத்பத்திப்ரலயவச்சேதி விப்ரதிஷித்³த⁴ம் । யஸ்து புநர்த்³வைதஸம்வ்யவஹார:, ஸ ரஜ்ஜுஸர்பவதா³த்மநி ப்ராணாதி³லக்ஷண: கல்பித இத்யுக்தம் ; ந ஹி மநோவிகல்பநாயா ரஜ்ஜுஸர்பாதி³லக்ஷணாயா ரஜ்ஜ்வாம் ப்ரலய உத்பத்திர்வா ; ந ச மநஸி ரஜ்ஜுஸர்பஸ்யோத்பத்தி: ப்ரலயோ வா, ந சோப⁴யதோ வா । ததா² மாநஸத்வாவிஶேஷாத்³த்³வைதஸ்ய । ந ஹி நியதே மநஸி ஸுஷுப்தே வா த்³வைதம் க்³ருஹ்யதே ; அதோ மநோவிகல்பநாமாத்ரம் த்³வைதமிதி ஸித்³த⁴ம் । தஸ்மாத்ஸூக்தம் — த்³வைதஸ்யாஸத்த்வாந்நிரோதா⁴த்³யபா⁴வ: பரமார்த²தேதி । யத்³யேவம் த்³வைதாபா⁴வே ஶாஸ்த்ரவ்யாபார:, நாத்³வைதே, விரோதா⁴த் ; ததா² ச ஸத்யத்³வைதஸ்ய வஸ்துத்வே ப்ரமாணாபா⁴வாச்சூ²ந்யவாத³ப்ரஸங்க³:, த்³வைதஸ்ய சாபா⁴வாத் ; ந, ரஜ்ஜுவத்ஸர்பாதி³கல்பநாயா நிராஸ்பத³த்வே(அ)நுபபத்திரிதி ப்ரத்யுக்தமேதத்கத²முஜ்ஜீவயஸீதி, ஆஹ — ரஜ்ஜுரபி ஸர்பவிகல்பஸ்யாஸ்பத³பூ⁴தா கல்பிதைவேதி த்³ருஷ்டாந்தாநுபபத்தி: ; ந, விகல்பநாக்ஷயே அவிகல்பிதஸ்யாவிகல்பிதத்வாதே³வ ஸத்த்வோபபத்தே: ; ரஜ்ஜுஸர்பவத³ஸத்த்வமிதி சேத் , ந ஏகாந்தேநாவிகல்பிதத்வாத் அவிகல்பிதரஜ்ஜ்வம்ஶவத்ப்ராக்ஸர்பாபா⁴வவிஜ்ஞாநாத் , விகல்பயிதுஶ்ச ப்ராக்³விகல்பநோத்பத்தே: ஸித்³த⁴த்வாப்⁴யுபக³மாதே³வாஸத்த்வாநுபபத்தி: । கத²ம் புந: ஸ்வரூபே வ்யாபாராபா⁴வே ஶாஸ்த்ரஸ்ய த்³வைதவிஜ்ஞாநநிவர்தகத்வம் ? நைஷ தோ³ஷ:, ரஜ்ஜ்வாம் ஸர்பாதி³வதா³த்மநி த்³வைதஸ்யாவித்³யாத்⁴யஸ்தத்வாத் கத²ம் ஸுக்²யஹம் து³:கீ² மூடோ⁴ ஜாதோ ம்ருதோ ஜீர்ணோ தே³ஹவாந் பஶ்யாமி வ்யக்தாவ்யக்த: கர்தா ப²லீ ஸம்யுக்தோ வியுக்த: க்ஷீணோ வ்ருத்³தோ⁴(அ)ஹம் மமைதே இத்யேவமாத³ய: ஸர்வே ஆத்மந்யத்⁴யாரோப்யந்தே । ஆத்மா ஏதேஷ்வநுக³த:, ஸர்வத்ராவ்யபி⁴சாராத் , யதா² ஸர்பதா⁴ராதி³பே⁴தே³ஷு ரஜ்ஜு: । யதா³ சைவம் விஶேஷ்யஸ்வரூபப்ரத்யயஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாந்ந கர்தவ்யத்வம் ஶாஸ்த்ரேண । அக்ருதகர்த்ரு ச ஶாஸ்த்ரம் க்ருதாநுகாரித்வே அப்ரமாணம் । யத: அவித்³யாத்⁴யாரோபிதஸுகி²த்வாதி³விஶேஷப்ரதிப³ந்தா⁴தே³வாத்மந: ஸ்வரூபேணாநவஸ்தா²நம் , ஸ்வரூபாவஸ்தா²நம் ச ஶ்ரேய: இதி ஸுகி²த்வாதி³நிவர்தகம் ஶாஸ்த்ரமாத்மந்யஸுகி²த்வாதி³ப்ரத்யயகரணேந நேதி நேத்யஸ்தூ²லாதி³வாக்யை: ; ஆத்மஸ்வரூபவத³ஸுகி²த்வாதி³ரபி ஸுகி²த்வாதி³பே⁴தே³ஷு நாநுவ்ருத்தோ(அ)ஸ்தி த⁴ர்ம: । யத்³யநுவ்ருத்த: ஸ்யாத் , நாத்⁴யாரோப்யேத ஸுகி²த்வாதி³லக்ஷணோ விஶேஷ:, யதோ²ஷ்ணத்வகு³ணவிஶேஷவத்யக்³நௌ ஶீததா ; தஸ்மாந்நிர்விஶேஷ ஏவாத்மநி ஸுகி²த்வாத³யோ விஶேஷா: கல்பிதா: । யத்த்வஸுகி²த்வாதி³ஶாஸ்த்ரமாத்மந:, தத்ஸுகி²த்வாதி³விஶேஷநிவ்ருத்த்யர்த²மேவேதி ஸித்³த⁴ம் । ‘ஸித்³த⁴ம் து நிவர்தகத்வாத்’ இத்யாக³மவிதா³ம் ஸூத்ரம் ॥
பா⁴வைரஸத்³பி⁴ரேவாயமத்³வயேந ச கல்பித: ।
பா⁴வா அப்யத்³வயேநைவ தஸ்மாத³த்³வயதா ஶிவா ॥ 33 ॥
பூர்வஶ்லோகார்த²ஸ்ய ஹேதுமாஹ — யதா² ரஜ்ஜ்வாமஸத்³பி⁴: ஸர்பதா⁴ராதி³பி⁴: அத்³வயேந ச ரஜ்ஜுத்³ரவ்யேண ஸதா அயம் ஸர்ப இதி தா⁴ரேயம் த³ண்டோ³(அ)யமிதி வா ரஜ்ஜுத்³ரவ்யமேவ கல்ப்யதே, ஏவம் ப்ராணாதி³பி⁴ரநந்தை: அஸத்³பி⁴ரேவ அவித்³யமாநை:, ந பரமார்த²த: । ந ஹ்யப்ரசலிதே மநஸி கஶ்சித்³பா⁴வ உபலக்ஷயிதும் ஶக்யதே கேநசித் ; ந சாத்மந: ப்ரசலநமஸ்தி । ப்ரசலிதஸ்யைவோபலப்⁴யமாநா பா⁴வா ந பரமார்த²த: ஸந்த: கல்பயிதும் ஶக்யா: । அத: அஸத்³பி⁴ரேவ ப்ராணாதி³பி⁴ர்பா⁴வைரத்³வயேந ச பரமார்த²ஸதா ஆத்மநா ரஜ்ஜுவத்ஸர்வவிகல்பாஸ்பத³பூ⁴தேந அயம் ஸ்வயமேவாத்மா கல்பித: ஸதை³கஸ்வபா⁴வோ(அ)பி ஸந் । தே சாபி ப்ராணாதி³பா⁴வா: அத்³வயேநைவ ஸதா ஆத்மநா விகல்பிதா: ; ந ஹி நிராஸ்பதா³ காசித்கல்பநா உபபத்³யதே ; அத: ஸர்வகல்பநாஸ்பத³த்வாத்ஸ்வேநாத்மநா அத்³வயஸ்ய அவ்யபி⁴சாராத் கல்பநாவஸ்தா²யாமபி அத்³வயதா ஶிவா ; கல்பநா ஏவ த்வஶிவா:, ரஜ்ஜுஸர்பாதி³வத்த்ராஸாதி³காரிண்யோ ஹி தா: । அத்³வயதா அப⁴யா ; அத: ஸைவ ஶிவா ॥
நாத்மபா⁴வேந நாநேத³ம் ந ஸ்வேநாபி கத²ஞ்சந ।
ந ப்ருத²ங் நாப்ருத²க்கிஞ்சிதி³தி தத்த்வவிதோ³ விது³: ॥ 34 ॥
குதஶ்சாத்³வயதா ஶிவா ? நாநாபூ⁴தம் ப்ரத²க்த்வம் அந்யஸ்ய அந்யஸ்மாத் யத்ர த்³ருஷ்டம் , தத்ராஶிவம் ப⁴வேத் । ந ஹ்யத்ராத்³வயே பரமார்த²ஸத்யாத்மநி ப்ராணாதி³ஸம்ஸாரஜாதமித³ம் ஜக³த் ஆத்மபா⁴வேந பரமார்த²ஸ்வரூபேண நிரூப்யமாணம் நாநா வஸ்த்வந்தரபூ⁴தம் ப⁴வதி ; யதா² ரஜ்ஜுஸ்வரூபேண ப்ரகாஶேந நிரூப்யமாணோ ந நாநாபூ⁴த: கல்பித: ஸர்போ(அ)ஸ்தி, தத்³வத் । நாபி ஸ்வேந ப்ராணாத்³யாத்மநா இத³ம் வித்³யதே கதா³சித³பி, ரஜ்ஜுஸர்பவத்கல்பிதத்வாதே³வ । ததா² அந்யோந்யம் ந ப்ருத²க் ப்ராணாதி³ வஸ்து, யதா² அஶ்வாந்மஹிஷ: ப்ருத²க்³வித்³யதே, ஏவம் । அத: அஸத்த்வாத் நாபி அப்ருத²க் வித்³யதே(அ)ந்யோந்யம் பரேண வா கிஞ்சிதி³தி । ஏவம் பரமார்த²தத்த்வவிதோ³ ப்³ராஹ்மணா விது³: । அத: அஶிவஹேதுத்வாபா⁴வாத³த்³வயதைவ ஶிவேத்யபி⁴ப்ராய: ॥
வீதராக³ப⁴யக்ரோதை⁴ர்முநிபி⁴ர்வேத³பாரகை³: ।
நிர்விகல்போ ஹ்யயம் த்³ருஷ்ட: ப்ரபஞ்சோபஶமோ(அ)த்³வய: ॥ 35 ॥
ததே³தத்ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ஸ்தூயதே — விக³தராக³ப⁴யக்ரோதா⁴தி³ஸர்வதோ³ஷை: ஸர்வதா³ முநிபி⁴: மநநஶீலைர்விவேகிபி⁴: வேத³பாரகை³: அவக³தவேதா³ந்தார்த²தத்த்வைர்ஜ்ஞாநிபி⁴: நிர்விகல்ப: ஸர்வவிகல்பஶூந்ய: அயம் ஆத்மா த்³ருஷ்ட: உபலப்³தோ⁴ வேதா³ந்தார்த²தத்பரை:, ப்ரபஞ்சோபஶம:, ப்ரபஞ்சோ த்³வைதபே⁴த³விஸ்தார:, தஸ்யோபஶமோ(அ)பா⁴வோ யஸ்மிந் , ஸ ஆத்மா ப்ரபஞ்சோபஶம:, அத ஏவ அத்³வய: விக³ததோ³ஷைரேவ பண்டி³தைர்வேதா³ந்தார்த²தத்பரை: ஸம்ந்யாஸிபி⁴: அயமாத்மா த்³ரஷ்டும் ஶக்ய:, நாந்யை: ராகா³தி³கலுஷிதசேதோபி⁴: ஸ்வபக்ஷபாதித³ர்ஶநைஸ்தார்கிகாதி³பி⁴ரித்யபி⁴ப்ராய: ॥
தஸ்மாதே³வம் விதி³த்வைநமத்³வைதே யோஜயேத்ஸ்ம்ருதிம் ।
அத்³வைதம் ஸமநுப்ராப்ய ஜட³வல்லோகமாசரேத் ॥ 36 ॥
யஸ்மாத்ஸர்வாநர்தோ²பஶமரூபத்வாத³த்³வயம் ஶிவமப⁴யம் , அத: ஏவம் விதி³த்வைநம் அத்³வைதே ஸ்ம்ருதிம் யோஜயேத் ; அத்³வைதாவக³மாயைவ ஸ்ம்ருதிம் குர்யாதி³த்யர்த²: । தச்ச அத்³வைதம் அவக³ம்ய ‘அஹமஸ்மி பரம் ப்³ரஹ்ம’ இதி விதி³த்வா அஶநாயாத்³யதீதம் ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத³ஜமாத்மாநம் ஸர்வலோகவ்யவஹாராதீதம் ஜட³வத் லோகமாசரேத் ; அப்ரக்²யாபயந்நாத்மாநமஹமேவம்வித⁴ இத்யபி⁴ப்ராய: ॥
நி:ஸ்துதிர்நிர்நமஸ்காரோ நி:ஸ்வதா⁴கார ஏவ ச ।
சலாசலநிகேதஶ்ச யதிர்யாத்³ருச்சி²கோ ப⁴வேத் ॥ 37 ॥
கயா சர்யயா லோகமாசரேதி³தி, ஆஹ — ஸ்துதிநமஸ்காராதி³ஸர்வகர்மவிவர்ஜித: த்யக்தஸர்வபா³ஹ்யைஷண: ப்ரதிபந்நபரமஹம்ஸபாரிவ்ராஜ்ய இத்யபி⁴ப்ராய:, ‘ஏதம் வை தமாத்மாநம் விதி³த்வா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதே:, ‘தத்³பு³த்³த⁴யஸ்ததா³த்மாநஸ்தந்நிஷ்டா²ஸ்தத்பராயணா:’ (ப⁴. கீ³. 5 । 17) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதேஶ்ச । சலம் ஶரீரம் , ப்ரதிக்ஷணமந்யதா²பா⁴வாத் ; அசலம் ஆத்மதத்த்வம் । யதா³ கதா³சித்³போ⁴ஜநாதி³ஸம்வ்யவஹாரநிமித்தமாகாஶவத³சலம் ஸ்வரூபமாத்மதத்த்வம் ஆத்மநோ நிகேதமாஶ்ரயமாத்மஸ்தி²திம் விஸ்ம்ருத்ய அஹமிதி மந்யதே யதா³, ததா³ சலோ தே³ஹோ நிகேதோ யஸ்ய ஸோ(அ)யமேவம் சலாசலநிகேதோ வித்³வாந்ந புநர்பா³ஹ்யவிஷயாஶ்ரய: । ஸ ச யாத்³ருச்சி²கோ ப⁴வேத் , யத்³ருச்சா²ப்ராப்தகௌபீநாச்சா²த³நக்³ராஸமாத்ரதே³ஹஸ்தி²திரித்யர்த²: ॥
தத்த்வமாத்⁴யாத்மிகம் த்³ருஷ்ட்வா தத்த்வம் த்³ருஷ்ட்வா து பா³ஹ்யத: ।
தத்த்வீபூ⁴தஸ்ததா³ராமஸ்தத்த்வாத³ப்ரச்யுதோ ப⁴வேத் ॥ 38 ॥
பா³ஹ்யம் ப்ருதி²வ்யாதி³ தத்த்வமாத்⁴யாத்மிகம் ச தே³ஹாதி³லக்ஷணம் ரஜ்ஜுஸர்பாதி³வத்ஸ்வப்நமாயாதி³வச்ச அஸத் , ‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । ஆத்மா ச ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜோ(அ)பூர்வோ(அ)நபரோ(அ)நந்தரோ(அ)பா³ஹ்ய: க்ருத்ஸ்ந: ததா² ஆகாஶவத்ஸர்வக³த: ஸூக்ஷ்மோ(அ)சலோ நிர்கு³ணோ நிஷ்கலோ நிஷ்க்ரிய: ‘தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இதி ஶ்ருதே:, இத்யேவம் தத்த்வம் த்³ருஷ்ட்வா தத்த்வீபூ⁴தஸ்ததா³ராமோ ந பா³ஹ்யரமண: ; யதா² அதத்த்வத³ர்ஶீ கஶ்சித்தமாத்மத்வேந ப்ரதிபந்நஶ்சித்தசலநமநு சலிதமாத்மாநம் மந்யமாந: தத்த்வாச்சலிதம் தே³ஹாதி³பூ⁴தமாத்மாநம் கதா³சிந்மந்யதே ப்ரச்யுதோ(அ)ஹமாத்மதத்த்வாதி³தா³நீமிதி, ஸமாஹிதே து மநஸி கதா³சித்தத்த்வபூ⁴தம் ப்ரஸந்நமாத்மாநம் மந்யதே இதா³நீமஸ்மி தத்த்வீபூ⁴த இதி ; ந ததா² ஆத்மவித்³ப⁴வேத் , ஆத்மந ஏகரூபத்வாத் , ஸ்வரூபப்ரச்யவநாஸம்ப⁴வாச்ச । ஸதை³வ ப்³ரஹ்மாஸ்மீத்யப்ரச்யுதோ ப⁴வேத்தத்த்வாத் , ஸதா³ அப்ரச்யுதாத்மதத்த்வத³ர்ஶநோ ப⁴வேதி³த்யபி⁴ப்ராய: ; ‘ஶுநி சைவ ஶ்வபாகே ச’ (ப⁴. கீ³. 5 । 18) ‘ஸமம் ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு’ (ப⁴. கீ³. 13 । 27) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதே: ॥