माण्डूक्योपनिषद्भाष्यम्அத்³வைதப்ரகரணம்
அத்³வைதப்ரகரணம்
உபாஸநாஶ்ரிதோ த⁴ர்மோ ஜாதே ப்³ரஹ்மணி வர்ததே ।
ப்ராகு³த்பத்தேரஜம் ஸர்வம் தேநாஸௌ க்ருபண: ஸ்ம்ருத: ॥ 1 ॥
ஓங்காரநிர்ணயே உக்த: ப்ரபஞ்சோபஶம: ஶிவோ(அ)த்³வைத ஆத்மேதி ப்ரதிஜ்ஞாமாத்ரேண, ‘ஜ்ஞாதே த்³வைதம் ந வித்³யதே’ (மா. கா. 1 । 18) இதி ச । தத்ர த்³வைதாபா⁴வஸ்து வைதத்²யப்ரகரணேந ஸ்வப்நமாயாக³ந்த⁴ர்வநக³ராதி³த்³ருஷ்டாந்தைர்த்³ருஶ்யத்வாத்³யந்தவத்த்வாதி³ஹேதுபி⁴ஸ்தர்கேண ச ப்ரதிபாதி³த: । அத்³வைதம் கிமாக³மமாத்ரேண ப்ரதிபத்தவ்யம் , ஆஹோஸ்வித்தர்கேணாபீத்யத ஆஹ — ஶக்யதே தர்கேணாபி ஜ்ஞாதும் ; தத்கத²மித்யத்³வைதப்ரகரணமாரப்⁴யதே । உபாஸ்யோபாஸநாதி³பே⁴த³ஜாதம் ஸர்வம் விதத²ம் , கேவலஶ்சாத்மா அத்³வய: பரமார்த² இதி ஸ்தி²தமதீதே ப்ரகரணே ; யத: உபாஸநாஶ்ரித: உபாஸநாமாத்மநோ மோக்ஷஸாத⁴நத்வேந க³த: உபாஸகோ(அ)ஹம் மமோபாஸ்யம் ப்³ரஹ்ம । தது³பாஸநம் க்ருத்வா ஜாதே ப்³ரஹ்மணீதா³நீம் வர்தமாந: அஜம் ப்³ரஹ்ம ஶரீரபாதாதூ³ர்த்⁴வம் ப்ரதிபத்ஸ்யே ப்ராகு³த்பத்தேஶ்சாஜமித³ம் ஸர்வமஹம் ச । யதா³த்மகோ(அ)ஹம் ப்ராகு³த்பத்தேரிதா³நீம் ஜாதோ ஜாதே ப்³ரஹ்மணி ச வர்தமாந உபாஸநயா புநஸ்ததே³வ ப்ரதிபத்ஸ்யே இத்யேவமுபாஸநாஶ்ரிதோ த⁴ர்ம: ஸாத⁴க: யேநைவம் க்ஷுத்³ரப்³ரஹ்மவித் , தேநாஸௌ காரணேந க்ருபணோ தீ³நோ(அ)ல்பக: ஸ்ம்ருதோ நித்யாஜப்³ரஹ்மத³ர்ஶிபி⁴ர்மஹாத்மபி⁴ரித்யபி⁴ப்ராய:, ‘யத்³வாசாநப்⁴யுதி³தம் யேந வாக³ப்⁴யுத்³யதே । ததே³வ ப்³ரஹ்ம த்வம் வித்³தி⁴ நேத³ம் யதி³த³முபாஸதே’ (கே. உ. 1 । 5) இத்யாதி³ஶ்ருதேஸ்தலவகாராணாம் ॥
அதோ வக்ஷ்யாம்யகார்பண்யமஜாதி ஸமதாம் க³தம் ।
யதா² ந ஜாயதே கிஞ்சிஜ்ஜாயமாநம் ஸமந்தத: ॥ 2 ॥
ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரமஜமாத்மாநம் ப்ரதிபத்துமஶக்நுவந் அவித்³யயா தீ³நமாத்மாநம் மந்யமாந: ஜாதோ(அ)ஹம் ஜாதே ப்³ரஹ்மணி வர்தே தது³பாஸநாஶ்ரித: ஸந்ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபத்ஸ்யே இத்யேவம் ப்ரதிபந்ந: க்ருபணோ ப⁴வதி யஸ்மாத் , அதோ வக்ஷ்யாமி அகார்பண்யம் அக்ருபணபா⁴வமஜம் ப்³ரஹ்ம । தத்³தி⁴ கார்பண்யாஸ்பத³ம் , ‘யத்ராந்யோ(அ)ந்யத்பஶ்யத்யந்யச்ச்²ருணோத்யந்யத்³விஜாநாதி தத³ல்பம்’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) ‘மர்த்யம் தத்’ ‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । தத்³விபரீதம் ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரமஜமகார்பண்யம் பூ⁴மாக்²யம் ப்³ரஹ்ம ; யத்ப்ராப்யாவித்³யாக்ருதஸர்வகார்பண்யநிவ்ருத்தி:, தத³கார்பண்யம் வக்ஷ்யாமீத்யர்த²: । தத் அஜாதி அவித்³யமாநா ஜாதிரஸ்ய । ஸமதாம் க³தம் ஸர்வஸாம்யம் க³தம் ; கஸ்மாத் ? அவயவவைஷம்யாபா⁴வாத் । யத்³தி⁴ ஸாவயவம் வஸ்து, தத³வயவவைஷம்யம் க³ச்ச²ஜ்ஜாயத இத்யுச்யதே ; இத³ம் து நிரவயவத்வாத்ஸமதாம் க³தமிதி ந கைஶ்சித³வயவை: ஸ்பு²டதி ; அத: அஜாதி அகார்பண்யம் ஸமந்தத: ஸமந்தாத் , யதா² ந ஜாயதே கிஞ்சித் அல்பமபி ந ஸ்பு²டதி ரஜ்ஜுஸர்பவத³வித்³யாக்ருதத்³ருஷ்ட்யா ஜாயமாநம் யேந ப்ரகாரேண ந ஜாயதே ஸர்வத: அஜமேவ ப்³ரஹ்ம ப⁴வதி, ததா² தம் ப்ரகாரம் ஶ்ருண்வித்யர்த²: ॥
ஆத்மா ஹ்யாகாஶவஜ்ஜீவைர்க⁴டாகாஶைரிவோதி³த: ।
க⁴டாதி³வச்ச ஸங்கா⁴தைர்ஜாதாவேதந்நித³ர்ஶநம் ॥ 3 ॥
அஜாதி ப்³ரஹ்மாகார்பண்யம் வக்ஷ்யாமீதி ப்ரதிஜ்ஞாதம் ; தத்ஸித்³த்⁴யர்த²ம் ஹேதும் த்³ருஷ்டாந்தம் ச வக்ஷ்யாமீத்யாஹ — ஆத்மா பர: ஹி யஸ்மாத் ஆகாஶவத் ஸூக்ஷ்மோ நிரவயவ: ஸர்வக³த ஆகாஶவது³க்த: ஜீவை: க்ஷேத்ரஜ்ஞை: க⁴டாகாஶைரிவ க⁴டாகாஶதுல்யை: உதி³த: உக்த: ; ஸ ஏவ ஆகாஶஸம: பர ஆத்மா । அத²வா க⁴டாகாஶைர்யதா² ஆகாஶ உதி³த: உத்பந்ந:, ததா² பரோ ஜீவாத்மபி⁴ருத்பந்ந: ; ஜீவாத்மநாம் பரஸ்மாதா³த்மந உத்பத்திர்யா ஶ்ரூயதே வேதா³ந்தேஷு, ஸா மஹாகாஶாத்³க⁴டாகாஶோத்பத்திஸமா, ந பரமார்த²த இத்யபி⁴ப்ராய: । தஸ்மாதே³வாகாஶாத்³க⁴டாத³ய: ஸங்கா⁴தா யதா² உத்பத்³யந்தே, ஏவமாகாஶஸ்தா²நீயாத்பரமாத்மந: ப்ருதி²வ்யாதி³பூ⁴தஸங்கா⁴தா ஆத்⁴யாத்மிகாஶ்ச கார்யகரணலக்ஷணா ரஜ்ஜுஸர்பவத்³விகல்பிதா ஜாயந்தே ; அத உச்யதே — க⁴டாதி³வச்ச ஸங்கா⁴தைருதி³த இதி । யதா³ மந்த³பு³த்³தி⁴ப்ரதிபிபாத³யிஷயா ஶ்ருத்யா ஆத்மநோ ஜாதிருச்யதே ஜீவாதீ³நாம் , ததா³ ஜாதாவுபக³ம்யமாநாயாம் ஏதத் நித³ர்ஶநம் த்³ருஷ்டாந்த: யதோ²தி³தாகாஶவதி³த்யாதி³: ॥
க⁴டாதி³ஷு ப்ரலீநேஷு க⁴டாகாஶாத³யோ யதா² ।
ஆகாஶே ஸம்ப்ரலீயந்தே தத்³வஜ்ஜீவா இஹாத்மநி ॥ 4 ॥
யதா² க⁴டாத்³யுத்பத்த்யா க⁴டாகாஶாத்³யுத்பத்தி:, யதா² ச க⁴டாதி³ப்ரலயேந க⁴டாகாஶாதி³ப்ரலய:, தத்³வத்³தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தோத்பத்த்யா ஜீவோத்பத்தி: தத்ப்ரலயேந ச ஜீவாநாம் இஹ ஆத்மநி ப்ரலய:, ந ஸ்வத இத்யர்த²: ॥
யதை²கஸ்மிந்க⁴டாகாஶே ரஜோதூ⁴மாதி³பி⁴ர்யுதே ।
ந ஸர்வே ஸம்ப்ரயுஜ்யந்தே தத்³வஜ்ஜீவா: ஸுகா²தி³பி⁴: ॥ 5 ॥
ஸர்வதே³ஹேஷ்வாத்மைகத்வே ஏகஸ்மிந் ஜநநமரணஸுக²து³:கா²தி³மத்யாத்மநி ஸர்வாத்மநாம் தத்ஸம்ப³ந்த⁴: க்ரியாப²லஸாங்கர்யம் ச ஸ்யாதி³தி யே த்வாஹுர்த்³வைதிந:, தாந்ப்ரதீத³முச்யதே — யதா² ஏகஸ்மிந் க⁴டாகாஶே ரஜோதூ⁴மாதி³பி⁴: யுதே ஸம்யுக்தே, ந ஸர்வே க⁴டாகாஶாத³ய: தத்³ரஜோதூ⁴மாதி³பி⁴: ஸம்யுஜ்யந்தே, தத்³வத் ஜீவா: ஸுகா²தி³பி⁴: । நநு, ஏக ஏவாத்மா ; பா³ட⁴ம் ; நநு ந ஶ்ருதம் த்வயா ஆகாஶவத்ஸர்வஸங்கா⁴தேஷ்வேக ஏவாத்மேதி ? யத்³யேக ஏவாத்மா, தர்ஹி ஸர்வத்ர ஸுகீ² து³:கீ² ச ஸ்யாத் ; ந சேத³ம் ஸாங்க்²யஸ்ய சோத்³யம் ஸம்ப⁴வதி ; ந ஹி ஸாங்க்²ய ஆத்மந: ஸுக²து³:கா²தி³மத்த்வமிச்ச²தி, பு³த்³தி⁴ஸமவாயாப்⁴யுபக³மாத்ஸுக²து³:கா²தீ³நாம் ; ந சோபலப்³தி⁴ஸ்வரூபஸ்யாத்மநோ பே⁴த³கல்பநாயாம் ப்ரமாணமஸ்தி । பே⁴தா³பா⁴வே ப்ரதா⁴நஸ்ய பாரார்த்²யாநுபபத்திரிதி சேத் , ந ; ப்ரதா⁴நக்ருதஸ்யார்த²ஸ்யாத்மந்யஸமவாயாத் ; யதி³ ஹி ப்ரதா⁴நக்ருதோ ப³ந்தோ⁴ மோக்ஷோ வா அர்த²: புருஷேஷு பே⁴தே³ந ஸமவைதி, தத: ப்ரதா⁴நஸ்ய பாரார்த்²யமாத்மைகத்வே நோபபத்³யத இதி யுக்தா புருஷபே⁴த³கல்பநா ; ந ச ஸாங்க்²யைர்ப³ந்தோ⁴ மோக்ஷோ வார்த²: புருஷஸமவேதோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே, நிர்விஶேஷாஶ்ச சேதநமாத்ரா ஆத்மாநோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யந்தே ; அத: புருஷஸத்தாமாத்ரப்ரயுக்தமேவ ப்ரதா⁴நஸ்ய பாரார்த்²யம் ஸித்³த⁴ம் , ந து புருஷபே⁴த³ப்ரயுக்தமிதி ; அத: புருஷபே⁴த³கல்பநாயாம் ந ப்ரதா⁴நஸ்ய பாரார்த்²யம் ஹேது: ; ந சாந்யத்புருஷபே⁴த³கல்பநாயாம் ப்ரமாணமஸ்தி ஸாங்க்²யாநாம் । பரஸத்தாமாத்ரமேவ சைதந்நிமித்தீக்ருத்ய ஸ்வயம் ப³த்⁴யதே முச்யதே ச ப்ரதா⁴நம் ; பரஶ்சோபலப்³தி⁴மாத்ரஸத்தாஸ்வரூபேண ப்ரதா⁴நப்ரவ்ருத்தௌ ஹேது:, ந கேநசித்³விஶேஷேணேதி, கேவலமூட⁴தயைவ புருஷபே⁴த³கல்பநா வேதா³ர்த²பரித்யாக³ஶ்ச । யே த்வாஹுர்வைஶேஷிகாத³ய: இச்சா²த³ய ஆத்மஸமவாயிந இதி ; தத³ப்யஸத் , ஸ்ம்ருதிஹேதூநாம் ஸம்ஸ்காராணாமப்ரதே³ஶவத்யாத்மந்யஸமவாயாத் , ஆத்மமந:ஸம்யோகா³ச்ச ஸ்ம்ருத்யுத்பத்தே: ஸ்ம்ருதிநியமாநுபபத்தி:, யுக³பத்³வா ஸர்வஸ்ம்ருத்யுத்பத்திப்ரஸங்க³: । ந ச பி⁴ந்நஜாதீயாநாம் ஸ்பர்ஶாதி³ஹீநாநாமாத்மநாம் மநஆதி³பி⁴: ஸம்ப³ந்தோ⁴ யுக்த: । ந ச த்³ரவ்யாத்³ரூபாத³யோ கு³ணா: கர்மஸாமாந்யவிஶேஷஸமவாயா வா பி⁴ந்நா: ஸந்தி । பரேஷாம் யதி³ ஹ்யத்யந்தபி⁴ந்நா ஏவ த்³ரவ்யாத்ஸ்யு: இச்சா²த³யஶ்சாத்மந:, ததா² ஸதி த்³ரவ்யேண தேஷாம் ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தி: । அயுதஸித்³தா⁴நாம் ஸமவாயலக்ஷண: ஸம்ப³ந்தோ⁴ ந விருத்⁴யத இதி சேத் , ந ; இச்சா²தி³ப்⁴யோ(அ)நித்யேப்⁴ய ஆத்மநோ நித்யஸ்ய பூர்வஸித்³த⁴த்வாந்நாயுதஸித்³த⁴த்வோபபத்தி: । ஆத்மநா அயுதஸித்³த⁴த்வே ச இச்சா²தீ³நாமாத்மக³தமஹத்த்வவந்நித்யத்வப்ரஸங்க³: । ஸ சாநிஷ்ட:, ஆத்மநோ(அ)நிர்மோக்ஷப்ரஸங்கா³த் । ஸமவாயஸ்ய ச த்³ரவ்யாத³ந்யத்வே ஸதி த்³ரவ்யேண ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரம் வாச்யம் , யதா² த்³ரவ்யகு³ணயோ: । ஸமவாயோ நித்யஸம்ப³ந்த⁴ ஏவேதி ந வாச்யமிதி சேத் , ததா² ஸதி ஸமவாயஸம்ப³ந்த⁴வதாம் நித்யஸம்ப³ந்த⁴ப்ரஸங்கா³த்ப்ருத²க்த்வாநுபபத்தி: । அத்யந்தப்ருத²க்த்வே ச த்³ரவ்யாதீ³நாம் ஸ்பர்ஶவத³ஸ்பர்ஶத்³ரவ்யயோரிவ ஷஷ்ட்²யர்தா²நுபபத்தி: । இச்சா²த்³யுபஜநாபாயவத்³கு³ணவத்த்வே ச ஆத்மநோ(அ)நித்யத்வப்ரஸங்க³: । தே³ஹப²லாதி³வத்ஸாவயவத்வம் விக்ரியாவத்த்வம் ச தே³ஹாதி³வதே³வேதி தோ³ஷாவபரிஹார்யௌ । யதா² த்வாகாஶஸ்ய அவித்³யாத்⁴யாரோபிதக⁴டாத்³யுபாதி⁴க்ருதரஜோதூ⁴மமலவத்த்வாதி³தோ³ஷவத்த்வம் , ததா² ஆத்மந: அவித்³யாத்⁴யாரோபிதபு³த்³த்⁴யாத்³யுபாதி⁴க்ருதஸுக²து³:கா²தி³தோ³ஷவத்த்வே ப³ந்த⁴மோக்ஷாத³யோ வ்யாவஹாரிகா ந விருத்⁴யந்தே ; ஸர்வவாதி³பி⁴ரவித்³யாக்ருதவ்யவஹாராப்⁴யுபக³மாத் பரமார்தா²நப்⁴யுபக³மாச்ச । தஸ்மாதா³த்மபே⁴த³பரிகல்பநா வ்ருதை²வ தார்கிகை: க்ரியத இதி ॥
ரூபகார்யஸமாக்²யாஶ்ச பி⁴த்³யந்தே தத்ர தத்ர வை ।
ஆகாஶஸ்ய ந பே⁴தோ³(அ)ஸ்தி தத்³வஜ்ஜீவேஷு நிர்ணய: ॥ 6 ॥
கத²ம் புநராத்மபே⁴த³நிமித்த இவ வ்யவஹார ஏகஸ்மிந்நாத்மந்யவித்³யாக்ருத உபபத்³யத இதி, உச்யதே । யதா² இஹாகாஶே ஏகஸ்மிந்க⁴டகரகாபவரகாத்³யாகாஶாநாமல்பத்வமஹத்த்வாதி³ரூபாணி பி⁴த்³யந்தே, ததா² கார்யமுத³காஹரணதா⁴ரணஶயநாதி³, ஸமாக்²யாஶ்ச க⁴டாகாஶ: கரகாகாஶ இத்யாத்³யா: தத்க்ருதாஶ்ச பி⁴ந்நா த்³ருஶ்யந்தே, தத்ர தத்ர வை வ்யவஹாரவிஷயே இத்யர்த²: । ஸர்வோ(அ)யமாகாஶே ரூபாதி³பே⁴த³க்ருதோ வ்யவஹார: அபரமார்த² ஏவ । பரமார்த²தஸ்த்வாகாஶஸ்ய ந பே⁴தோ³(அ)ஸ்தி । ந சாகாஶபே⁴த³நிமித்தோ வ்யவஹாரோ(அ)ஸ்தி அந்தரேண பரோபாதி⁴க்ருதம் த்³வாரம் । யதை²தத் , தத்³வத்³தே³ஹோபாதி⁴பே⁴த³க்ருதேஷு ஜீவேஷு க⁴டாகாஶஸ்தா²நீயேஷ்வாத்மஸு நிரூபணாத்க்ருத: பு³த்³தி⁴மத்³பி⁴: நிர்ணய: நிஶ்சய இத்யர்த²: ॥
நாகாஶஸ்ய க⁴டாகாஶோ விகாராவயவௌ யதா² ।
நைவாத்மந: ஸதா³ ஜீவோ விகாராவயவௌ ததா² ॥ 7 ॥
நநு தத்ர பரமார்த²க்ருத ஏவ க⁴டாகாஶாதி³ஷு ரூபகார்யாதி³பே⁴த³வ்யவஹார இதி ; நைதத³ஸ்தி, யஸ்மாத்பரமார்தா²காஶஸ்ய க⁴டாகாஶோ ந விகார:, யதா² ஸுவர்ணஸ்ய ருசகாதி³:, யதா² வா அபாம் பே²நபு³த்³பு³த³ஹிமாதி³: ; நாப்யவயவ:, யதா² வ்ருக்ஷஸ்ய ஶாகா²தி³: । ந ததா² ஆகாஶஸ்ய க⁴டாகாஶோ விகாராவயவௌ யதா², ததா² நைவாத்மந: பரஸ்ய பரமார்த²ஸதோ மஹாகாஶஸ்தா²நீயஸ்ய க⁴டாகாஶஸ்தா²நீயோ ஜீவ: ஸதா³ ஸர்வதா³ யதோ²க்தத்³ருஷ்டாந்தவந்ந விகார:, நாப்யவயவ: । அத ஆத்மபே⁴த³க்ருதோ வ்யவஹாரோ ம்ருஷைவேத்யர்த²: ॥
யதா² ப⁴வதி பா³லாநாம் க³க³நம் மலிநம் மலை: ।
ததா² ப⁴வத்யபு³த்³தா⁴நாமாத்மாபி மலிநோ மலை: ॥ 8 ॥
யஸ்மாத்³யதா² க⁴டாகாஶாதி³பே⁴த³பு³த்³தி⁴நிப³ந்த⁴நோ ரூபகார்யாதி³பே⁴த³வ்யவஹார:, ததா² தே³ஹோபாதி⁴ஜீவபே⁴த³க்ருதோ ஜந்மமரணாதி³வ்யவஹார:, தஸ்மாத்தத்க்ருதமேவ க்லேஶகர்மப²லமலவத்த்வமாத்மந:, ந பரமார்த²த இத்யேதமர்த²ம் த்³ருஷ்டாந்தேந ப்ரதிபிபாத³யிஷந்நாஹ — யதா² ப⁴வதி லோகே பா³லாநாம் அவிவேகிநாம் க³க³நம் ஆகாஶம் க⁴நரஜோதூ⁴மாதி³மலை: மலிநம் மலவத் , ந க³க³நயாதா²த்ம்யவிவேகவதாம் , ததா² ப⁴வதி ஆத்மா பரோ(அ)பி — யோ விஜ்ஞாதா ப்ரத்யக் — க்லேஶகர்மப²லமலைர்மலிந: அபு³த்³தா⁴நாம் ப்ரத்யகா³த்மவிவேகரஹிதாநாம் , நாத்மவிவேகவதாம் । ந ஹ்யூஷரதே³ஶ: த்ருட்³வத்ப்ராண்யத்⁴யாரோபிதோத³கபே²நதரங்கா³தி³மாந் , ததா² நாத்மா அபு³தா⁴ரோபிதக்லேஶாதி³மலை: மலிநோ ப⁴வதீத்யர்த²: ॥
மரணே ஸம்ப⁴வே சைவ க³த்யாக³மநயோரபி ।
ஸ்தி²தௌ ஸர்வஶரீரேஷு சாகாஶேநாவிலக்ஷண: ॥ 9 ॥
புநரப்யுக்தமேவார்த²ம் ப்ரபஞ்சயதி — க⁴டாகாஶஜந்மநாஶக³மநாக³மநஸ்தி²திவத்ஸர்வஶரீரேஷ்வாத்மநோ ஜந்மமரணாதி³ராகாஶேநாவிலக்ஷண: ப்ரத்யேதவ்ய இத்யர்த²: ॥
ஸங்கா⁴தா: ஸ்வப்நவத்ஸர்வ ஆத்மமாயாவிஸர்ஜிதா: ।
ஆதி⁴க்யே ஸர்வஸாம்யே வா நோபபத்திர்ஹி வித்³யதே ॥ 10 ॥
க⁴டாதி³ஸ்தா²நீயாஸ்து தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தா: ஸ்வப்நத்³ருஶ்யதே³ஹாதி³வந்மாயாவிக்ருததே³ஹாதி³வச்ச ஆத்மமாயாவிஸர்ஜிதா:, ஆத்மநோ மாயா அவித்³யா, தயா ப்ரத்யுபஸ்தா²பிதா:, ந பரமார்த²த: ஸந்தீத்யர்த²: । யதி³ ஆதி⁴க்யமதி⁴கபா⁴வ: திர்யக்³தே³ஹாத்³யபேக்ஷயா தே³வாதி³கார்யகரணஸங்கா⁴தாநாம் , யதி³ வா ஸர்வேஷாம் ஸமதைவ, தேஷாம் ந ஹ்யுபபத்திஸம்ப⁴வ:, ஸம்ப⁴வப்ரதிபாத³கோ ஹேது: ந வித்³யதே நாஸ்தி ; ஹி யஸ்மாத் , தஸ்மாத³வித்³யாக்ருதா ஏவ, ந பரமார்த²த: ஸந்தீத்யர்த²: ॥
ரஸாத³யோ ஹி யே கோஶா வ்யாக்²யாதாஸ்தைத்திரீயகே ।
தேஷாமாத்மா பரோ ஜீவ: க²ம் யதா² ஸம்ப்ரகாஶித: ॥ 11 ॥
உத்பத்த்யாதி³வர்ஜிதஸ்யாத்³வயஸ்யாஸ்யாத்மதத்த்வஸ்ய ஶ்ருதிப்ரமாணகத்வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் வாக்யாந்யுபந்யஸ்யந்தே — ரஸாத³ய: அந்நரஸமய: ப்ராணமய இத்யேவமாத³ய: கோஶா இவ கோஶா: அஸ்யாதே³:, உத்தரோத்தராபேக்ஷயா ப³ஹிர்பா⁴வாத்பூர்வபூர்வஸ்ய வ்யாக்²யாதா: விஸ்பஷ்டமாக்²யாதா: தைத்திரீயகே தைத்திரீயகஶாகோ²பநிஷத்³வல்ல்யாம் , தேஷாம் கோஶாநாமாத்மா யேநாத்மநா பஞ்சாபி கோஶா ஆத்மவந்தோ(அ)ந்தரதமேந । ஸ ஹி ஸர்வேஷாம் ஜீவநநிமித்தத்வாஜ்ஜீவ: । கோ(அ)ஸாவித்யாஹ — பர ஏவாத்மா ய: பூர்வம் ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி ப்ரக்ருத: ; யஸ்மாதா³த்மந: ஸ்வப்நமாயாதி³வதா³காஶாதி³க்ரமேண ரஸாத³ய: கோஶலக்ஷணா: ஸங்கா⁴தா ஆத்மமாயாவிஸர்ஜிதா இத்யுக்தம் । ஸ ஆத்மா அஸ்மாபி⁴: யதா² க²ம் ததே²தி ஸம்ப்ரகாஶித:, ‘ஆத்மா ஹ்யாகாஶவத்’ (மா. கா. 3 । 3) இத்யாதி³ஶ்லோகை: । ந தார்கிகபரிகல்பிதாத்மவத்புருஷபு³த்³தி⁴ப்ரமாணக³ம்ய இத்யபி⁴ப்ராய: ॥
த்³வயோர்த்³வயோர்மது⁴ஜ்ஞாநே பரம் ப்³ரஹ்ம ப்ரகாஶிதம் ।
ப்ருதி²வ்யாமுத³ரே சைவ யதா²காஶ: ப்ரகாஶித: ॥ 12 ॥
கிஞ்ச, அதி⁴தை³வதமத்⁴யாத்மம் ச தேஜோமயோ(அ)ம்ருதமய: புருஷ: ப்ருதி²வ்யாத்³யந்தர்க³தோ யோ விஜ்ஞாதா பர ஏவாத்மா ப்³ரஹ்ம ஸர்வமிதி த்³வயோர்த்³வயோ: ஆ த்³வைதக்ஷயாத் பரம் ப்³ரஹ்ம ப்ரகாஶிதம் ; க்வேத்யாஹ — ப்³ரஹ்மவித்³யாக்²யம் மது⁴ அம்ருதம் , அம்ருதத்வம் மோத³நஹேதுத்வாத் , தத்³விஜ்ஞாயதே யஸ்மிந்நிதி மது⁴ஜ்ஞாநம் மது⁴ப்³ராஹ்மணம் , தஸ்மிந்நித்யர்த²: । கிமிவேத்யாஹ — ப்ருதி²வ்யாம் உத³ரே சைவ யதா² ஏக ஆகாஶ: அநுமாநேந ப்ரகாஶித: லோகே, தத்³வதி³த்யர்த²: ॥
ஜீவாத்மநோரநந்யத்வமபே⁴தே³ந ப்ரஶஸ்யதே ।
நாநாத்வம் நிந்த்³யதே யச்ச ததே³வம் ஹி ஸமஞ்ஜஸம் ॥ 13 ॥
யத்³யுக்தித: ஶ்ருதிதஶ்ச நிர்தா⁴ரிதம் ஜீவஸ்ய பரஸ்ய சாத்மநோ(அ)நந்யத்வம் அபே⁴தே³ந ப்ரஶஸ்யதே ஸ்தூயதே ஶாஸ்த்ரேண வ்யாஸாதி³பி⁴ஶ்ச, யச்ச ஸர்வப்ராணிஸாதா⁴ரணம் ஸ்வாபா⁴விகம் ஶாஸ்த்ரப³ஹிர்முகை²: குதார்கிகைர்விரசிதம் நாநாத்வத³ர்ஶநம் நிந்த்³யதே, ‘ந து தத்³த்³விதீயமஸ்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) ‘த்³விதீயாத்³வை ப⁴யம் ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 2) ‘உத³ரமந்தரம் குருதே, அத² தஸ்ய ப⁴யம் ப⁴வதி’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) ‘இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 6) ‘ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி’ (க. உ. 2 । 4 । 10) இத்யேவமாதி³வாக்யைரந்யைஶ்ச ப்³ரஹ்மவித்³பி⁴: யச்சைதத் , ததே³வம் ஹி ஸமஞ்ஜஸம் ருஜ்வவபோ³த⁴ம் ந்யாய்யமித்யர்த²: । யாஸ்து தார்கிகபரிகல்பிதா: குத்³ருஷ்டய:, தா: அந்ருஜ்வ்யோ நிரூப்யமாணா ந க⁴டநாம் ப்ராஞ்சந்தீத்யபி⁴ப்ராய: ॥
ஜீவாத்மநோ: ப்ருத²க்த்வம் யத்ப்ராகு³த்பத்தே: ப்ரகீர்திதம் ।
ப⁴விஷ்யத்³வ்ருத்த்யா கௌ³ணம் தந்முக்²யத்வம் ஹி ந யுஜ்யதே ॥ 14 ॥
நநு ஶ்ருத்யாபி ஜீவபரமாத்மநோ: ப்ருத²க்த்வம் யத் ப்ராகு³த்பத்தே: உத்பத்த்யர்தோ²பநிஷத்³வாக்யேப்⁴ய: பூர்வம் ப்ரகீர்திதம் கர்மகாண்டே³ அநேகஶ: காமபே⁴த³த: இத³ங்காம: அத³:காம இதி, பரஶ்ச ‘ஸ தா³தா⁴ர ப்ருதி²வீம் த்³யாம்’ (ரு. 10 । 121 । 1) இத்யாதி³மந்த்ரவர்ணை: ; தத்ர கத²ம் கர்மஜ்ஞாநகாண்ட³வாக்யவிரோதே⁴ ஜ்ஞாநகாண்ட³வாக்யார்த²ஸ்யைவைகத்வஸ்ய ஸாமஞ்ஜஸ்யமவதா⁴ர்யத இதி । அத்ரோச்யதே — ‘யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே’ (தை. உ. 3 । 1 । 1) ‘யதா²க்³நே: க்ஷுத்³ரா விஸ்பு²லிங்கா³:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 20) ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) ‘ததை³க்ஷத தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) இத்யாத்³யுத்பத்த்யர்தோ²பநிஷத்³வாக்யேப்⁴ய: ப்ராக்ப்ருத²க்த்வம் கர்மகாண்டே³ ப்ரகீர்திதம் யத் , தந்ந பரமார்த²த: । கிம் தர்ஹி ? கௌ³ணம் ; மஹாகாஶக⁴டாகாஶாதி³பே⁴த³வத் , யதா² ஓத³நம் பசதீதி ப⁴விஷ்யத்³வ்ருத்த்யா, தத்³வத் । ந ஹி பே⁴த³வாக்யாநாம் கதா³சித³பி முக்²யபே⁴தா³ர்த²கத்வமுபபத்³யதே, ஸ்வாபா⁴விகாவித்³யாவத்ப்ராணிபே⁴த³த்³ருஷ்ட்யநுவாதி³த்வாதா³த்மபே⁴த³வாக்யாநாம் । இஹ ச உபநிஷத்ஸு உத்பத்திப்ரலயாதி³வாக்யைர்ஜீவபராத்மநோரேகத்வமேவ ப்ரதிபிபாத³யிஷிதம் ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘அந்யோ(அ)ஸாவந்யோ(அ)ஹமஸ்மீதி ந ஸ வேத³’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) இத்யாதி³பி⁴: ; அத உபநிஷத்ஸ்வேகத்வம் ஶ்ருத்யா ப்ரதிபிபாத³யிஷிதம் ப⁴விஷ்யதீதி பா⁴விநீமிவ வ்ருத்திமாஶ்ரித்ய லோகே பே⁴த³த்³ருஷ்ட்யநுவாதோ³ கௌ³ண ஏவேத்யபி⁴ப்ராய: । அத²வா, ‘ததை³க்ஷத. . . தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) இத்யாத்³யுத்பத்தே: ப்ராக் ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 2) இத்யேகத்வம் ப்ரகீர்திதம் ; ததே³வ ச ‘தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா, தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இத்யேகத்வம் ப⁴விஷ்யதீதி தாம் ப⁴விஷ்யத்³வ்ருத்திமபேக்ஷ்ய யஜ்ஜீவாத்மநோ: ப்ருத²க்த்வம் யத்ர க்வசித்³வாக்யே க³ம்யமாநம் , தத்³கௌ³ணம் ; யதா² ஓத³நம் பசதீதி, தத்³வத் ॥
ம்ருல்லோஹவிஸ்பு²லிங்கா³த்³யை: ஸ்ருஷ்டிர்யா சோதி³தாந்யதா² ।
உபாய: ஸோ(அ)வதாராய நாஸ்தி பே⁴த³: கத²ஞ்சந ॥ 15 ॥
நநு யத்³யுத்பத்தே: ப்ராக³ஜம் ஸர்வமேகமேவாத்³விதீயம் , ததா²பி உத்பத்தேரூர்த்⁴வம் ஜாதமித³ம் ஸர்வம் ஜீவாஶ்ச பி⁴ந்நா இதி । மைவம் , அந்யார்த²த்வாது³த்பத்திஶ்ருதீநாம் । பூர்வமபி பரிஹ்ருத ஏவாயம் தோ³ஷ: — ஸ்வப்நவதா³த்மமாயாவிஸர்ஜிதா: ஸங்கா⁴தா:, க⁴டாகாஶோத்பத்திபே⁴தா³தி³வஜ்ஜீவாநாமுத்பத்திபே⁴தா³தி³ரிதி । இத ஏவ உத்பத்திபே⁴தா³தி³ஶ்ருதிப்⁴ய ஆக்ருஷ்ய இஹ புநருத்பத்திஶ்ருதீநாமைத³ம்பர்யப்ரதிபிபாத³யிஷயோபந்யாஸ: ம்ருல்லோஹவிஸ்பு²லிங்கா³தி³த்³ருஷ்டாந்தோபந்யாஸை: ஸ்ருஷ்டி: யா ச உதி³தா ப்ரகாஶிதா கல்பிதா அந்யதா²ந்யதா² ச, ஸ ஸர்வ: ஸ்ருஷ்டிப்ரகாரோ ஜீவபரமாத்மைகத்வபு³த்³த்⁴யவதாராயோபாயோ(அ)ஸ்மாகம் , யதா² ப்ராணஸம்வாதே³ வாகா³த்³யாஸுரபாப்மவேதா⁴த்³யாக்²யாயிகா கல்பிதா ப்ராணவைஶிஷ்ட்யபோ³தா⁴வதாராய ; தத³ப்யஸித்³த⁴மிதி சேத் ; ந, ஶாகா²பே⁴தே³ஷ்வந்யதா²ந்யதா² ச ப்ராணாதி³ஸம்வாத³ஶ்ரவணாத் । யதி³ ஹி வாத³: பரமார்த² ஏவாபூ⁴த் , ஏகரூப ஏவ ஸம்வாத³: ஸர்வஶாகா²ஸ்வஶ்ரோஷ்யத, விருத்³தா⁴நேகப்ரகாரேண நாஶ்ரோஷ்யத ; ஶ்ரூயதே து ; தஸ்மாந்ந தாத³ர்த்²யம் ஸம்வாத³ஶ்ருதீநாம் । ததோ²த்பத்திவாக்யாநி ப்ரத்யேதவ்யாநி । கல்பஸர்க³பே⁴தா³த்ஸம்வாத³ஶ்ருதீநாமுத்பத்திஶ்ருதீநாம் ச ப்ரதிஸர்க³மந்யதா²த்வமிதி சேத் ; ந, நிஷ்ப்ரயோஜநத்வாத்³யதோ²க்தபு³த்³த்⁴யவதாரப்ரயோஜநவ்யதிரேகேண । ந ஹ்யந்யப்ரயோஜநவத்த்வம் ஸம்வாதோ³த்பத்திஶ்ருதீநாம் ஶக்யம் கல்பயிதும் । ததா²த்வப்ரத்திபத்தயே த்⁴யாநார்த²மிதி சேத் ; ந, கலஹோத்பத்திப்ரலயாநாம் ப்ரதிபத்தேரநிஷ்டத்வாத் । தஸ்மாது³த்பத்த்யாதி³ஶ்ருதய ஆத்மைகத்வபு³த்³த்⁴யவதாராயைவ, நாந்யார்தா²: கல்பயிதும் யுக்தா: । அதோ நாஸ்த்யுத்பத்த்யாதி³க்ருதோ பே⁴த³: கத²ஞ்சந ॥
ஆஶ்ரமாஸ்த்ரிவிதா⁴ ஹீநமத்⁴யமோத்க்ருஷ்டத்³ருஷ்டய: ।
உபாஸநோபதி³ஷ்டேயம் தத³ர்த²மநுகம்பயா ॥ 16 ॥
யதி³ ஹி பர ஏவாத்மா நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வ ஏக: பரமார்த²த: ஸந் ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய:, அஸத³ந்யத் , கிமர்தே²யமுபாஸநோபதி³ஷ்டா ‘ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மா’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) ‘ஸ க்ரதும் குர்வீத’ (சா². உ. 3 । 14 । 1) ‘ஆத்மேத்யேவோபாஸீத’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 7) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய:, கர்மாணி சாக்³நிஹோத்ராதீ³நி ? ஶ்ருணு தத்ர காரணம் — ஆஶ்ரமா: ஆஶ்ரமிணோ(அ)தி⁴க்ருதா:, வர்ணிநஶ்ச மார்க³கா³:, ஆஶ்ரமஶப்³த³ஸ்ய ப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வாத் , த்ரிவிதா⁴: । கத²ம் ? ஹீநமத்⁴யமோத்க்ருஷ்டத்³ருஷ்டய: ஹீநா நிக்ருஷ்டா மத்⁴யமா உத்க்ருஷ்டா ச த்³ருஷ்டி: த³ர்ஶநஸாமர்த்²யம் யேஷாம் தே, மந்த³மத்⁴யமோத்தமபு³த்³தி⁴ஸாமர்த்²யோபேதா இத்யர்த²: । உபாஸநா உபதி³ஷ்டா இயம் தத³ர்த²ம் மந்த³மத்⁴யமத்³ருஷ்ட்யாஶ்ரமாத்³யர்த²ம் கர்மாணி ச । ந சாத்மைக ஏவாத்³விதீய இதி நிஶ்சிதோத்தமத்³ருஷ்ட்யர்த²ம் । த³யாலுநா தே³வேநாநுகம்பயா ஸந்மார்க³கா³: ஸந்த: கத²மிமாமுத்தமாமேகத்வத்³ருஷ்டிம் ப்ராப்நுயுரிதி, ‘யந்மநஸா ந மநுதே யேநாஹுர்மநோ மதம் । ததே³வ ப்³ரஹ்ம த்வம் வித்³தி⁴ நேத³ம் யதி³த³முபாஸதே’ (கே. உ. 1 । 5) ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: ॥
ஸ்வஸித்³தா⁴ந்தவ்யவஸ்தா²ஸு த்³வைதிநோ நிஶ்சிதா த்³ருட⁴ம் ।
பரஸ்பரம் விருத்⁴யந்தே தைரயம் ந விருத்⁴யதே ॥ 17 ॥
ஶாஸ்த்ரோபபத்திப்⁴யாமவதா⁴ரிதத்வாத³த்³வயாத்மத³ர்ஶநம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் , தத்³பா³ஹ்யத்வாந்மித்²யாத³ர்ஶநமந்யத் । இதஶ்ச மித்²யாத³ர்ஶநம் த்³வைதிநாம் ராக³த்³வேஷாதி³தோ³ஷாஸ்பத³த்வாத் । கத²ம் ? ஸ்வஸித்³தா⁴ந்தவ்யவஸ்தா²ஸு ஸ்வஸித்³தா⁴ந்தரசநாநியமேஷு கபிலகணாத³பு³த்³தா⁴ர்ஹதாதி³த்³ருஷ்ட்யநுஸாரிணோ த்³வைதிநோ நிஶ்சிதா:, ஏவமேவைஷ பரமார்தோ² நாந்யதே²தி, தத்ர தத்ராநுரக்தா: ப்ரதிபக்ஷம் சாத்மந: பஶ்யந்தஸ்தம் த்³விஷந்த இத்யேவம் ராக³த்³வேஷோபேதா: ஸ்வஸித்³தா⁴ந்தத³ர்ஶநநிமித்தமேவ பரஸ்பரம் அந்யோந்யம் விருத்⁴யந்தே । தைரந்யோந்யவிரோதி⁴பி⁴ரஸ்மதீ³யோ(அ)யம் வைதி³க: ஸர்வாநந்யத்வாதா³த்மைகத்வத³ர்ஶநபக்ஷோ ந விருத்⁴யதே, யதா² ஸ்வஹஸ்தபாதா³தி³பி⁴: । ஏவம் ராக³த்³வேஷாதி³தோ³ஷாநாஸ்பத³த்வாதா³த்மைகத்வபு³த்³தி⁴ரேவ ஸம்யக்³த³ர்ஶநமித்யபி⁴ப்ராய: ॥
அத்³வைதம் பரமார்தோ² ஹி த்³வைதம் தத்³பே⁴த³ உச்யதே ।
தேஷாமுப⁴யதா² த்³வைதம் தேநாயம் ந விருத்⁴யதே ॥ 18 ॥
கேந ஹேதுநா தைர்ந விருத்⁴யத இத்யுச்யதே — அத்³வைதம் பரமார்த²:, ஹி யஸ்மாத் த்³வைதம் நாநாத்வம் தஸ்யாத்³வைதஸ்ய பே⁴த³: தத்³பே⁴த³:, தஸ்ய கார்யமித்யர்த²:, ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) இதி ஶ்ருதே: ; உபபத்தேஶ்ச, ஸ்வசித்தஸ்பந்த³நாபா⁴வே ஸமாதௌ⁴ மூர்சா²யாம் ஸுஷுப்தௌ வா அபா⁴வாத் । அத: தத்³பே⁴த³ உச்யதே த்³வைதம் । த்³வைதிநாம் து தேஷாம் பரமார்த²தோ(அ)பரமார்த²தஶ்ச உப⁴யதா²பி த்³வைதமேவ ; யதி³ ச தேஷாம் ப்⁴ராந்தாநாம் த்³வைதத்³ருஷ்டி: அஸ்மாகமத்³வைதத்³ருஷ்டிரப்⁴ராந்தாநாம் , தேநாயம் ஹேதுநா அஸ்மத்பக்ஷோ ந விருத்⁴யதே தை:, ‘இந்த்³ரோ மாயாபி⁴:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) ‘ந து தத்³த்³விதீயமஸ்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இதி ஶ்ருதே: । யதா² மத்தக³ஜாரூட⁴: உந்மத்தம் பூ⁴மிஷ்ட²ம் ‘ப்ரதிக³ஜாரூடோ⁴(அ)ஹம் க³ஜம் வாஹய மாம் ப்ரதி’ இதி ப்³ருவாணமபி தம் ப்ரதி ந வாஹயத்யவிரோத⁴பு³த்³த்⁴யா, தத்³வத் । தத: பரமார்த²தோ ப்³ரஹ்மவிதா³த்மைவ த்³வைதிநாம் । தேநாயம் ஹேதுநா அஸ்மத்பக்ஷோ ந விருத்⁴யதே தை: ॥
மாயயா பி⁴த்³யதே ஹ்யேதந்நாந்யதா²ஜம் கத²ஞ்சந ।
தத்த்வதோ பி⁴த்³யமாநே ஹி மர்த்யதாமம்ருதம் வ்ரஜேத் ॥ 19 ॥
த்³வைதமத்³வைதபே⁴த³ இத்யுக்தே த்³வைதமப்யத்³வைதவத்பரமார்த²ஸதி³தி ஸ்யாத்கஸ்யசிதா³ஶங்கேத்யத ஆஹ — யத்பரமார்த²ஸத³த்³வைதம் , மாயயா பி⁴த்³யதே ஹ்யேதத் தைமிரிகாநேகசந்த்³ரவத் ரஜ்ஜு: ஸர்பதா⁴ராதி³பி⁴ர்பே⁴தை³ரிவ ; ந பரமார்த²த:, நிரவயவத்வாதா³த்மந: । ஸாவயவம் ஹ்யவயவாந்யதா²த்வேந பி⁴த்³யதே, யதா² ம்ருத் க⁴டாதி³பே⁴தை³: । தஸ்மாந்நிரவயவமஜம் நாந்யதா² கத²ஞ்சந, கேநசித³பி ப்ரகாரேண ந பி⁴த்³யத இத்யபி⁴ப்ராய: । தத்த்வதோ பி⁴த்³யமாநம் ஹி அம்ருதமஜமத்³வயம் ஸ்வபா⁴வத: ஸத் மர்த்யதாம் வ்ரஜேத் , யதா² அக்³நி: ஶீததாம் । தச்சாநிஷ்டம் ஸ்வபா⁴வவைபரீத்யக³மநம் , ஸர்வப்ரமாணவிரோதா⁴த் । அஜமத்³வயமாத்மதத்த்வம் மாயயைவ பி⁴த்³யதே, ந பரமார்த²த: । தஸ்மாந்ந பரமார்த²ஸத்³த்³வைதம் ॥
அஜாதஸ்யைவ பா⁴வஸ்ய ஜாதிமிச்ச²ந்தி வாதி³ந: ।
அஜாதோ ஹ்யம்ருதோ பா⁴வோ மர்த்யதாம் கத²மேஷ்யதி ॥ 20 ॥
யே து புந: கேசிது³பநிஷத்³வ்யாக்²யாதாரோ ப்³ரஹ்மவாதி³நோ வாவதூ³கா: அஜாதஸ்யைவ ஆத்மதத்த்வஸ்யாம்ருதஸ்ய ஸ்வபா⁴வதோ ஜாதிம் உத்பத்திம் இச்ச²ந்தி பரமார்த²த ஏவ, தேஷாம் ஜாதம் சேத் , ததே³வ மர்த்யதாமேஷ்யத்யவஶ்யம் । ஸ ச அஜாதோ ஹ்யம்ருதோ பா⁴வ: ஸ்வபா⁴வத: ஸந்நாத்மா கத²ம் மர்த்யதாமேஷ்யதி ? ந கத²ஞ்சந மர்த்யத்வம் ஸ்வபா⁴வவைபரீத்யமேஷ்யதீத்யர்த²: ॥
ந ப⁴வத்யம்ருதம் மர்த்யம் ந மர்த்யமம்ருதம் ததா² ।
ப்ரக்ருதேரந்யதா²பா⁴வோ ந கத²ஞ்சித்³ப⁴விஷ்யதி ॥ 21 ॥
யஸ்மாந்ந ப⁴வதி அம்ருதம் மர்த்யம் லோகே நாபி மர்த்யமம்ருதம் ததா², தத: ப்ரக்ருதே: ஸ்வபா⁴வஸ்ய அந்யதா²பா⁴வ: ஸ்வத: ப்ரச்யுதி: ந கத²ஞ்சித்³ப⁴விஷ்யதி, அக்³நேரிவௌஷ்ண்யஸ்ய ॥
ஸ்வபா⁴வேநாம்ருதோ யஸ்ய பா⁴வோ க³ச்ச²தி மர்த்யதாம் ।
க்ருதகேநாம்ருதஸ்தஸ்ய கத²ம் ஸ்தா²ஸ்யதி நிஶ்சல: ॥ 22 ॥
யஸ்ய புநர்வாதி³ந: ஸ்வபா⁴வேந அம்ருதோ பா⁴வ: மர்த்யதாம் க³ச்ச²தி பரமார்த²தோ ஜாயதே, தஸ்ய ப்ராகு³த்பத்தே: ஸ பா⁴வ: ஸ்வபா⁴வதோ(அ)ம்ருத இதி ப்ரதிஜ்ஞா ம்ருஷைவ । கத²ம் தர்ஹி ? க்ருதகேநாம்ருத: தஸ்ய ஸ்வபா⁴வ: । க்ருதகேநாம்ருத: ஸ கத²ம் ஸ்தா²ஸ்யதி நிஶ்சல: ? அம்ருதஸ்வபா⁴வதயா ந கத²ஞ்சித்ஸ்தா²ஸ்யதி । ஆத்மஜாதிவாதி³ந: ஸர்வதா² அஜம் நாம நாஸ்த்யேவ । ஸர்வமேதந்மர்த்யம் ; அத: அநிர்மோக்ஷப்ரஸங்க³ இத்யபி⁴ப்ராய: ॥
பூ⁴ததோ(அ)பூ⁴ததோ வாபி ஸ்ருஜ்யமாநே ஸமா ஶ்ருதி: ।
நிஶ்சிதம் யுக்தியுக்தம் ச யத்தத்³ப⁴வதி நேதரத் ॥ 23 ॥
நந்வஜாதிவாதி³ந: ஸ்ருஷ்டிப்ரதிபாதி³கா ஶ்ருதிர்ந ஸங்க³ச்ச²தே । பா³ட⁴ம் ; வித்³யதே ஸ்ருஷ்டிப்ரதிபாதி³கா ஶ்ருதி: ; ஸா த்வந்யபரா, ‘உபாய: ஸோ(அ)வதாரய’ (மா. கா. 3 । 15) இத்யவோசாம । இதா³நீமுக்தே(அ)பி பரிஹாரே புநஶ்சோத்³யபரிஹாரௌ விவக்ஷிதார்த²ம் ப்ரதி ஸ்ருஷ்டிஶ்ருத்யக்ஷராணாமாநுலோம்யவிரோத⁴ஶங்காமாத்ரபரிஹாரார்தௌ² । பூ⁴தத: பரமார்த²த: ஸ்ருஜ்யமாநே வஸ்துநி, அபூ⁴தத: மாயயா வா மாயாவிநேவ ஸ்ருஜ்யமாநே வஸ்துநி ஸமா துல்யா ஸ்ருஷ்டிஶ்ருதி: । நநு கௌ³ணமுக்²யயோர்முக்²யே ஶப்³தா³ர்த²ப்ரதிபத்திர்யுக்தா ; ந, அந்யதா²ஸ்ருஷ்டேரப்ரஸித்³த⁴த்வாந்நிஷ்ப்ரயோஜநத்வாச்ச இத்யவோசாம । அவித்³யாஸ்ருஷ்டிவிஷயைவ ஸர்வா கௌ³ணீ முக்²யா ச ஸ்ருஷ்டி:, ந பரமார்த²த:, ‘ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) இதி ஶ்ருதே: । தஸ்மாத் ஶ்ருத்யா நிஶ்சிதம் யத் ஏகமேவாத்³விதீயமஜமம்ருதமிதி, யுக்தியுக்தம் ச யுக்த்யா ச ஸம்பந்நம் , ததே³வேத்யவோசாம பூர்வைர்க்³ரந்தை²: ; ததே³வ ஶ்ருத்யர்தோ² ப⁴வதி, நேதரத்கதா³சித³பி க்வசித³பி ॥
நேஹ நாநேதி சாம்நாயாதி³ந்த்³ரோ மாயாபி⁴ரித்யபி ।
அஜாயமாநோ ப³ஹுதா⁴ ஜாயதே மாயயா து ஸ: ॥ 24 ॥
கத²ம் ஶ்ருதிநிஶ்சய இத்யாஹ — யதி³ ஹி பூ⁴தத ஏவ ஸ்ருஷ்டி: ஸ்யாத் , தத: ஸத்யமேவ நாநாவஸ்த்விதி தத³பா⁴வப்ரத³ர்ஶநார்த² ஆம்நாயோ ந ஸ்யாத் ; அஸ்தி ச ‘நேஹ நாநாஸ்தி கிஞ்சந’ (க. உ. 2 । 1 । 11) இத்யாம்நாயோ த்³வைதபா⁴வப்ரதிஷேதா⁴ர்த²: ; தஸ்மாதா³த்மைகத்வப்ரதிபத்த்யர்தா² கல்பிதா ஸ்ருஷ்டிரபூ⁴தைவ ப்ராணஸம்வாத³வத் । ‘இந்த்³ரோ மாயாபி⁴:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) இத்யபூ⁴தார்த²ப்ரதிபாத³கேந மாயாஶப்³தே³ந வ்யபதே³ஶாத் । நநு ப்ரஜ்ஞாவசநோ மாயாஶப்³த³: ; ஸத்யம் , இந்த்³ரியப்ரஜ்ஞாயா அவித்³யாமயத்வேந மாயாத்வாப்⁴யுபக³மாத³தோ³ஷ: । மாயாபி⁴: இந்த்³ரியப்ரஜ்ஞாபி⁴ரவித்³யாரூபாபி⁴ரித்யர்த²: । ‘அஜாயமாநோ ப³ஹுதா⁴ விஜாயதே’ (தை. ஆ. 3 । 13) இதி ஶ்ருதே: । தஸ்மாத் ஜாயதே மாயயா து ஸ: ; து —ஶப்³தோ³(அ)வதா⁴ரணார்த²: மாயயைவேதி । ந ஹ்யஜாயமாநத்வம் ப³ஹுதா⁴ஜந்ம ச ஏகத்ர ஸம்ப⁴வதி, அக்³நாவிவ ஶைத்யமௌஷ்ண்யம் ச । ப²லவத்த்வாச்சாத்மைகத்வத³ர்ஶநமேவ ஶ்ருதிநிஶ்சிதோ(அ)ர்த²:, ‘தத்ர கோ மோஹ: க: ஶோக ஏகத்வமநுபஶ்யத:’ (ஈ. உ. 7) இத்யாதி³மந்த்ரவர்ணாத் ‘ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி’ (க. உ. 2 । 4 । 10) இதி நிந்தி³தத்வாச்ச ஸ்ருஷ்ட்யாதி³பே⁴த³த்³ருஷ்டே: ॥
ஸம்பூ⁴தேரபவாதா³ச்ச ஸம்ப⁴வ: ப்ரதிஷித்⁴யதே ।
கோ ந்வேநம் ஜநயேதி³தி காரணம் ப்ரதிஷித்⁴யதே ॥ 25 ॥
‘அந்த⁴ம் தம: ப்ரவிஶந்தி யே ஸம்பூ⁴திமுபாஸதே’ (ஈ. மா. 9) இதி ஸம்பூ⁴தேருபாஸ்யத்வாபவாதா³த்ஸம்ப⁴வ: ப்ரதிஷித்⁴யதே ; ந ஹி பரமார்த²ஸத்³பூ⁴தாயாம் ஸம்பூ⁴தௌ தத³பவாத³ உபபத்³யதே । நநு விநாஶேந ஸம்பூ⁴தே: ஸமுச்சயவிதா⁴நார்த²: ஸம்பூ⁴த்யபவாத³:, யதா² ‘அந்த⁴ம் தம: ப்ரவிஶந்தி யே(அ)வித்³யாமுபாஸதே’ (ஈ. மா. 12) இதி । ஸத்யமேவ, தே³வதாத³ர்ஶநஸ்ய ஸம்பூ⁴திவிஷயஸ்ய விநாஶஶப்³த³வாச்யஸ்ய ச கர்மண: ஸமுச்சயவிதா⁴நார்த²: ஸம்பூ⁴த்யபவாத³: ; ததா²பி விநாஶாக்²யஸ்ய கர்மண: ஸ்வாபா⁴விகாஜ்ஞாநப்ரவ்ருத்திரூபஸ்ய ம்ருத்யோரதிதரணார்த²த்வவத் தே³வதாத³ர்ஶநகர்மஸமுச்சயஸ்ய புருஷஸம்ஸ்காரார்த²ஸ்ய கர்மப²லராக³ப்ரவ்ருத்திரூபஸ்ய ஸாத்⁴யஸாத⁴நைஷணாத்³வயலக்ஷணஸ்ய ம்ருத்யோரதிதரணார்த²த்வம் । ஏவம் ஹ்யேஷணாத்³வயரூபாந்ம்ருத்யோரஶுத்³தே⁴ர்வியுக்த: புருஷ: ஸம்ஸ்க்ருத: ஸ்யாத் । அதோ ம்ருத்யோரதிதரணார்தா² தே³வதாத³ர்ஶநகர்மஸமுச்சயலக்ஷணா ஹ்யவித்³யா । ஏவமேவ ஏஷணாத்³வயலக்ஷணாவித்³யாயா ம்ருத்யோரதிதீர்ணஸ்ய விரக்தஸ்யோபநிஷச்சா²ஸ்த்ரார்தா²லோசநபரஸ்ய நாந்தரீயிகா பரமாத்மைகத்வவித்³யோத்பத்திரிதி பூர்வபா⁴விநீமவித்³யாமபேக்ஷ்ய பஶ்சாத்³பா⁴விநீ ப்³ரஹ்மவித்³யா அம்ருதத்வஸாத⁴நா ஏகேந புருஷேண ஸம்ப³த்⁴யமாநா அவித்³யயா ஸமுச்சீயத இத்யுச்யதே । அத: அந்யார்த²த்வாத³ம்ருதத்வஸாத⁴நம் ப்³ரஹ்மவித்³யாமபேக்ஷ்ய, நிந்தா³ர்த² ஏவ ப⁴வதி ஸம்பூ⁴த்யபவாத³: யத்³யப்யஶுத்³தி⁴வியோக³ஹேது: அதந்நிஷ்ட²த்வாத் । அத ஏவ ஸம்பூ⁴தேரபவாதா³த்ஸம்பூ⁴தேராபேக்ஷிகமேவ ஸத்த்வமிதி பரமார்த²ஸதா³த்மைகத்வமபேக்ஷ்ய அம்ருதாக்²ய: ஸம்ப⁴வ: ப்ரதிஷித்⁴யதே । ஏவம் மாயாநிர்மிதஸ்யைவ ஜீவஸ்ய அவித்³யயா ப்ரத்யுபஸ்தா²பிதஸ்ய அவித்³யாநாஶே ஸ்வபா⁴வரூபத்வாத்பரமார்த²த: கோ ந்வேநம் ஜநயேத் ? ந ஹி ரஜ்ஜ்வாமவித்³யாத்⁴யாரோபிதம் ஸர்பம் புநர்விவேகதோ நஷ்டம் ஜநயேத்கஶ்சித் ; ததா² ந கஶ்சிதே³நம் ஜநயேதி³தி । கோ ந்வித்யாக்ஷேபார்த²த்வாத்காரணம் ப்ரதிஷித்⁴யதே । அவித்³யோத்³பூ⁴தஸ்ய நஷ்டஸ்ய ஜநயித்ரு காரணம் ந கிஞ்சித³ஸ்தீத்யபி⁴ப்ராய: ; ‘நாயம் குதஶ்சிந்ந ப³பூ⁴வ கஶ்சித்’ (க. உ. 1 । 2 । 18) இதி ஶ்ருதே: ॥
ஸ ஏஷ நேதி நேதீதி வ்யாக்²யாதம் நிஹ்நுதே யத: ।
ஸர்வமக்³ராஹ்யபா⁴வேந ஹேதுநாஜம் ப்ரகாஶதே ॥ 26 ॥
ஸர்வவிஶேஷப்ரதிஷேதே⁴ந ‘அதா²த ஆதே³ஶோ நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) இதி ப்ரதிபாதி³தஸ்யாத்மநோ து³ர்போ³த⁴த்வம் மந்யமாநா ஶ்ருதி: புந: புநருபாயாந்தரத்வேந தஸ்யைவ ப்ரதிபிபாத³யிஷயா யத்³யத்³வ்யாக்²யாதம் தத்ஸர்வம் நிஹ்நுதே । க்³ராஹ்யம் ஜநிமத்³பு³த்³தி⁴விஷயமபலபத்யர்தா²த் ‘ஸ ஏஷ நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26), (ப்³ரு. உ. 4 । 2 । 4), (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22), (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) இத்யாத்மநோ(அ)த்³ருஶ்யதாம் த³ர்ஶயந்தீ ஶ்ருதி: । உபாயஸ்யோபேயநிஷ்ட²தாமஜாநத உபாயத்வேந வ்யாக்²யாதஸ்ய உபேயவத்³க்³ராஹ்யதா மா பூ⁴தி³தி அக்³ராஹ்யபா⁴வேந ஹேதுநா காரணேந நிஹ்நுத இத்யர்த²: । ததஶ்சைவமுபாயஸ்யோபேயநிஷ்ட²தாமேவ ஜாநத உபேயஸ்ய ச நித்யைகரூபத்வமிதி தஸ்ய ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரமஜமாத்மதத்த்வம் ப்ரகாஶதே ஸ்வயமேவ ॥
ஸதோ ஹி மாயயா ஜந்ம யுஜ்யதே ந து தத்த்வத: ।
தத்த்வதோ ஜாயதே யஸ்ய ஜாதம் தஸ்ய ஹி ஜாயதே ॥ 27 ॥
ஏவம் ஹி ஶ்ருதிவாக்யஶதை: ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரமஜமாத்மதத்த்வமத்³வயம் ந ததோ(அ)ந்யத³ஸ்தீதி நிஶ்சிதமேதத் । யுக்த்யா சாது⁴நைததே³வ புநர்நிர்தா⁴ர்யத இத்யாஹ — தத்ரைதத்ஸ்யாத் ஸதா³ அக்³ராஹ்யமேவ சேத³ஸதே³வாத்மதத்த்வமிதி ; தந்ந, கார்யக்³ரஹணாத் । யதா² ஸதோ மாயாவிந: மாயயா ஜந்ம கார்யம் , ஏவம் ஜக³தோ ஜந்ம கார்யம் க்³ருஹ்யமாணம் மாயாவிநமிவ பரமார்த²ஸந்தமாத்மாநம் ஜக³ஜ்ஜந்ம மாயாஸ்பத³மேவ க³மயதி । யஸ்மாத் ஸதோ ஹி வித்³யமாநாத்காரணாத் மாயாநிர்மிதஸ்ய ஹஸ்த்யாதி³கார்யஸ்யேவ ஜக³ஜ்ஜந்ம யுஜ்யதே, நாஸத: காரணாத் । ந து தத்த்வத ஏவ ஆத்மநோ ஜந்ம யுஜ்யதே । அத²வா, ஸத: வித்³யமாநஸ்ய வஸ்துநோ ரஜ்ஜ்வாதே³: ஸர்பாதி³வத் மாயயா ஜந்ம யுஜ்யதே ந து தத்த்வதோ யதா², ததா² அக்³ராஹ்யஸ்யாபி ஸத ஏவாத்மநோ ரஜ்ஜுஸர்பவஜ்ஜக³த்³ரூபேண மாயயா ஜந்ம யுஜ்யதே । ந து தத்த்வத ஏவாஜஸ்யாத்மநோ ஜந்ம । யஸ்ய புந: பரமார்த²ஸத³ஜமாத்மதத்த்வம் ஜக³த்³ரூபேண ஜாயதே வாதி³ந:, ந ஹி தஸ்ய அஜம் ஜாயத இதி ஶக்யம் வக்தும் , விரோதா⁴த் । தத: தஸ்யார்தா²ஜ்ஜாதம் ஜாயத இத்யாபந்நம் । ததஶ்சாநவஸ்தா²பாதாஜ்ஜாயமாநத்வம் ந । தஸ்மாத³ஜமேகமேவாத்மதத்த்வமிதி ஸித்³த⁴ம் ॥
அஸதோ மாயயா ஜந்ம தத்த்வதோ நைவ யுஜ்யதே ।
வந்த்⁴யாபுத்ரோ ந தத்த்வேந மாயயா வாபி ஜாயதே ॥ 28 ॥
அஸத்³வாதி³நாம் அஸதோ பா⁴வஸ்ய மாயயா தத்த்வதோ வா ந கத²ஞ்சந ஜந்ம யுஜ்யதே, அத்³ருஷ்டத்வாத் । ந ஹி வந்த்⁴யாபுத்ரோ மாயயா தத்த்வதோ வா ஜாயதே । தஸ்மாத³த்ராஸத்³வாதோ³ தூ³ரத ஏவாநுபபந்ந இத்யர்த²: ॥
யதா² ஸ்வப்நே த்³வயாபா⁴ஸம் ஸ்பந்த³தே மாயயா மந: ।
ததா² ஜாக்³ரத்³த்³வயாபா⁴ஸம் ஸ்பந்த³தே மாயயா மந: ॥ 29 ॥
கத²ம் புந: ஸதோ மாயயைவ ஜந்மேத்யுச்யதே — யதா² ரஜ்ஜ்வாம் விகல்பித: ஸர்போ ரஜ்ஜுரூபேணாவேக்ஷ்யமாண: ஸந் , ஏவம் மந: பரமாத்மவிஜ்ஞப்த்யாத்மரூபேணாவேக்ஷ்யமாணம் ஸத் க்³ராஹ்யக்³ராஹகரூபேண த்³வயாபா⁴ஸம் ஸ்பந்த³தே ஸ்வப்நே மாயயா, ரஜ்ஜ்வாமிவ ஸர்ப: ; ததா² தத்³வதே³வ ஜாக்³ரத் ஜாக³ரிதே ஸ்பந்த³தே மாயயா மந:, ஸ்பந்த³த இவேத்யர்த²: ॥
அத்³வயம் ச த்³வயாபா⁴ஸம் மந: ஸ்வப்நே ந ஸம்ஶய: ।
அத்³வயம் ச த்³வயாபா⁴ஸம் ததா² ஜாக்³ரந்ந ஸம்ஶய: ॥ 30 ॥
ரஜ்ஜுரூபேண ஸர்ப இவ பரமார்த²த ஆத்மரூபேண அத்³வயம் ஸத் த்³வயாபா⁴ஸம் மந: ஸ்வப்நே, ந ஸம்ஶய: । ந ஹி ஸ்வப்நே ஹஸ்த்யாதி³ க்³ராஹ்யம் தத்³க்³ராஹகம் வா சக்ஷுராதி³, த்³வயம் விஜ்ஞாநவ்யதிரேகேணாஸ்தி ; ஜாக்³ரத³பி ததை²வேத்யர்த²: ; பரமார்த²ஸத்³விஜ்ஞாநமாத்ராவிஶேஷாத் ॥
மநோத்³ருஶ்யமித³ம் த்³வைதம் யத்கிஞ்சித்ஸசராசரம் ।
மநஸோ ஹ்யமநீபா⁴வே த்³வைதம் நைவோபலப்⁴யதே ॥ 31 ॥
ரஜ்ஜுஸர்பவத்³விகல்பநாரூபம் த்³வைதரூபேண மந ஏவேத்யுக்தம் । தத்ர கிம் ப்ரமாணமிதி, அந்வயவ்யதிரேகலக்ஷணமநுமாநமாஹ । கத²ம் ? தேந ஹி மநஸா விகல்ப்யமாநேந த்³ருஶ்யம் மநோத்³ருஶ்யம் இத³ம் த்³வைதம் ஸர்வம் மந இதி ப்ரதிஜ்ஞா, தத்³பா⁴வே பா⁴வாத் தத³பா⁴வே சாபா⁴வாத் । மநஸோ ஹி அமநீபா⁴வே நிருத்³தே⁴ விவேகத³ர்ஶநாப்⁴யாஸவைராக்³யாப்⁴யாம் ரஜ்ஜ்வாமிவ ஸர்பே லயம் க³தே வா ஸுஷுப்தே த்³வைதம் நைவோபலப்⁴யத இதி அபா⁴வாத்ஸித்³த⁴ம் த்³வைதஸ்யாஸத்த்வமித்யர்த²: ॥
ஆத்மஸத்யாநுபோ³தே⁴ந ந ஸங்கல்பயதே யதா³ ।
அமநஸ்தாம் ததா³ யாதி க்³ராஹ்யாபா⁴வே தத³க்³ரஹம் ॥ 32 ॥
கத²ம் புநரயமமநீபா⁴வ இத்யுச்யதே — ஆத்மைவ ஸத்யமாத்மஸத்யம் , ம்ருத்திகாவத் , ‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம் ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) இதி ஶ்ருதே: । தஸ்ய ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶமந்வவபோ³த⁴ ஆத்மஸத்யாநுபோ³த⁴: । தேந ஸங்கல்ப்யாபா⁴வாத்தந்ந ஸங்கல்பயதே தா³ஹ்யாபா⁴வே ஜ்வலநமிவாக்³நே: யதா³ யஸ்மிந்காலே, ததா³ தஸ்மிந்காலே அமநஸ்தாம் அமநோபா⁴வம் யாதி ; க்³ராஹ்யாபா⁴வே தத் மந: அக்³ரஹம் க்³ரஹணவிகல்பநாவர்ஜிதமித்யர்த²: ॥
அகல்பகமஜம் ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞேயாபி⁴ந்நம் ப்ரசக்ஷதே ।
ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞேயமஜம் நித்யமஜேநாஜம் விபு³த்⁴யதே ॥ 33 ॥
யத்³யஸதி³த³ம் த்³வைதம் , கேந ஸமஞ்ஜஸமாத்மதத்த்வம் விபு³த்⁴யத இதி, உச்யதே — அகல்பகம் ஸர்வகல்பநாவர்ஜிதம் , அத ஏவ அஜம் ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞப்திமாத்ரம் ஜ்ஞேயேந பரமார்த²ஸதா ப்³ரஹ்மணா அபி⁴ந்நம் ப்ரசக்ஷதே கத²யந்தி ப்³ரஹ்மவித³: । ‘ந ஹி விஜ்ஞாதுர்விஜ்ஞாதேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 30) அக்³ந்யுஷ்ணவத் , ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 28) ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । தஸ்யைவ விஶேஷணம் — ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞேயம் யஸ்ய, ஸ்வஸ்த²ம் ததி³த³ம் ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞேயம் ஔஷ்ண்யஸ்யேவாக்³நிவத³பி⁴ந்நம் , தேந ஆத்மஸ்வரூபேண அஜேந ஜ்ஞாநேந அஜம் ஜ்ஞேயமாத்மதத்த்வம் ஸ்வயமேவ விபு³த்⁴யதே அவக³ச்ச²தி । நித்யப்ரகாஶஸ்வரூப இவ ஸவிதா நித்யவிஜ்ஞாநைகரஸக⁴நத்வாந்ந ஜ்ஞாநாந்தரமபேக்ஷத இத்யர்த²: ॥
நிக்³ருஹீதஸ்ய மநஸோ நிர்விகல்பஸ்ய தீ⁴மத: ।
ப்ரசார: ஸ து விஜ்ஞேய: ஸுஷுப்தே(அ)ந்யோ ந தத்ஸம: ॥ 34 ॥
ஆத்மஸத்யாநுபோ³தே⁴ந ஸங்கல்பமகுர்வத் பா³ஹ்யவிஷயாபா⁴வே நிரிந்த⁴நாக்³நிவத்ப்ரஶாந்தம் ஸத் நிக்³ருஹீதம் நிருத்³த⁴ம் மநோ ப⁴வதீத்யுக்தம் । ஏவம் ச மநஸோ ஹ்யமநீபா⁴வே த்³வைதாபா⁴வஶ்சோக்த: । தஸ்யைவம் நிக்³ருஹீதஸ்ய நிருத்³த⁴ஸ்ய மநஸ: நிர்விகல்பஸ்ய ஸர்வகல்பநாவர்ஜிதஸ்ய தீ⁴மத: விவேகவத: ப்ரசரணம் ப்ரசாரோ ய:, ஸ து ப்ரசார: விஶேஷேண ஜ்ஞேயோ விஜ்ஞேயோ யோகி³பி⁴: । நநு ஸர்வப்ரத்யயாபா⁴வே யாத்³ருஶ: ஸுஷுப்திஸ்த²ஸ்ய மநஸ: ப்ரசார:, தாத்³ருஶ ஏவ நிருத்³த⁴ஸ்யாபி, ப்ரத்யயாபா⁴வாவிஶேஷாத் ; கிம் தத்ர விஜ்ஞேயமிதி । அத்ரோச்யதே — நைவம் , யஸ்மாத்ஸுஷுப்தே அந்ய: ப்ரசாரோ(அ)வித்³யாமோஹதமோக்³ரஸ்தஸ்ய அந்தர்லீநாநேகாநர்த²ப்ரவ்ருத்திபீ³ஜவாஸநாவதோ மநஸ: ஆத்மஸத்யாநுபோ³த⁴ஹுதாஶவிப்லுஷ்டாவித்³யாத்³யநர்த²ப்ரவ்ருத்திபீ³ஜஸ்ய நிருத்³த⁴ஸ்ய அந்ய ஏவ ப்ரஶாந்தஸர்வக்லேஶரஜஸ: ஸ்வதந்த்ர: ப்ரசார: । அதோ ந தத்ஸம: । தஸ்மாத்³யுக்த: ஸ விஜ்ஞாதுமித்யபி⁴ப்ராய: ॥
லீயதே ஹி ஸுஷுப்தௌ தந்நிக்³ருஹீதம் ந லீயதே ।
ததே³வ நிர்ப⁴யம் ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞாநாலோகம் ஸமந்தத: ॥ 35 ॥
ப்ரசாரபே⁴தே³ ஹேதுமாஹ — லீயதே ஸுஷுப்தௌ ஹி யஸ்மாத்ஸர்வாபி⁴ரவித்³யாதி³ப்ரத்யயபீ³ஜவாஸநாபி⁴: ஸஹ தமோரூபம் அவிஶேஷரூபம் பீ³ஜபா⁴வமாபத்³யதே தத்³விவேகவிஜ்ஞாநபூர்வகம் நிக்³ருஹீதம் நிருத்³த⁴ம் ஸத் ந லீயதே தமோபீ³ஜபா⁴வம் நாபத்³யதே । தஸ்மாத்³யுக்த: ப்ரசாரபே⁴த³: ஸுஷுப்தஸ்ய ஸமாஹிதஸ்ய மநஸ: । யதா³ க்³ராஹ்யக்³ராஹகாவித்³யாக்ருதமலத்³வயவர்ஜிதம் , ததா³ பரமத்³வயம் ப்³ரஹ்மைவ தத்ஸம்வ்ருத்தமித்யத: ததே³வ நிர்ப⁴யம் , த்³வைதக்³ரஹணஸ்ய ப⁴யநிமித்தஸ்யாபா⁴வாத் । ஶாந்தமப⁴யம் ப்³ரஹ்ம யத்³வித்³வாந்ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந । ததே³வ விஶேஷ்யதே — ஜ்ஞப்திர்ஜ்ஞாநம் ஆத்மஸ்வபா⁴வசைதந்யம் , ததே³வ ஜ்ஞாநமாலோக: ப்ரகாஶோ யஸ்ய, தத்³ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞாநாலோகம் விஜ்ஞாநைகரஸக⁴நமித்யர்த²: । ஸமந்தத: ஸமந்தாத் ; ஸர்வதோ வ்யோமவந்நைரந்தர்யேண வ்யாபகமித்யர்த²: ॥
அஜமநித்³ரமஸ்வப்நமநாமகமரூபகம் ।
ஸக்ருத்³விபா⁴தம் ஸர்வஜ்ஞம் நோபசார: கத²ஞ்சந ॥ 36 ॥
ஜந்மநிமித்தாபா⁴வாத்ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரம் அஜம் ; அவித்³யாநிமித்தம் ஹி ஜந்ம ரஜ்ஜுஸர்பவதி³த்யவோசாம । ஸா சாவித்³யா ஆத்மஸத்யாநுபோ³தே⁴ந நிருத்³தா⁴ யத:, அத: அஜம் , அத ஏவ அநித்³ரம் அவித்³யாலக்ஷணாநாதி³ர்மாயாநித்³ராஸ்வாபாத்ப்ரபு³த்³த⁴ம் அத்³வயஸ்வரூபேணாத்மநா ; அத: அஸ்வப்நம் । அப்ரபோ³த⁴க்ருதே ஹ்யஸ்ய நாமரூபே ; ப்ரபோ³தா⁴ச்ச தே ரஜ்ஜுஸர்பவத்³விநஷ்டே । ந நாம்நாபி⁴தீ⁴யதே ப்³ரஹ்ம, ரூப்யதே வா ந கேநசித்ப்ரகாரேண இதி அநாமகம் அரூபகம் ச தத் , ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’ (தை. உ. 2 । 4 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । கிஞ்ச, ஸக்ருத்³விபா⁴தம் ஸதை³வ விபா⁴தம் ஸதா³ பா⁴ரூபம் , அக்³ரஹணாந்யதா²க்³ரஹணாவிர்பா⁴வதிரோபா⁴வவர்ஜிதத்வாத் । க்³ரஹணாக்³ரஹணே ஹி ராத்ர்யஹநீ ; தமஶ்சாவித்³யாலக்ஷணம் ஸதா³ அப்ரபா⁴தத்வே காரணம் ; தத³பா⁴வாந்நித்யசைதந்யபா⁴ரூபத்வாச்ச யுக்தம் ஸக்ருத்³விபா⁴தமிதி । அத ஏவ ஸர்வம் ச தத் ஜ்ஞப்திஸ்வரூபம் சேதி ஸர்வஜ்ஞம் । நேஹ ப்³ரஹ்மண்யேவம்விதே⁴ உபசரணமுபசார: கர்தவ்ய:, யதா² அந்யேஷாமாத்மஸ்வரூபவ்யதிரேகேண ஸமாதா⁴நாத்³யுபசார: । நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வத்வாத்³ப்³ரஹ்மண: கத²ஞ்சந ந கத²ஞ்சித³பி கர்தவ்யஸம்ப⁴வ: அவித்³யாநாஶே இத்யர்த²: ॥
ஸர்வாபி⁴லாபவிக³த: ஸர்வசிந்தாஸமுத்தி²த: ।
ஸுப்ரஶாந்த: ஸக்ருஜ்ஜ்யோதி: ஸமாதி⁴ரசலோ(அ)ப⁴ய: ॥ 37 ॥
அநாமகத்வாத்³யுக்தார்த²ஸித்³த⁴யே ஹேதுமாஹ — அபி⁴லப்யதே அநேநேதி அபி⁴லாப: வாக்கரணம் ஸர்வப்ரகாரஸ்யாபி⁴தா⁴நஸ்ய, தஸ்மாத்³விக³த: ; வாக³த்ரோபலக்ஷணார்தா², ஸர்வபா³ஹ்யகரணவர்ஜித இத்யேதத் । ததா², ஸர்வசிந்தாஸமுத்தி²த:, சிந்த்யதே அநயேதி சிந்தா பு³த்³தி⁴:, தஸ்யா: ஸமுத்தி²த:, அந்த:கரணவிவர்ஜித இத்யர்த²:, ‘அப்ராணோ ஹ்யமநா: ஶுப்⁴ர: அக்ஷராத்பரத: பர:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । யஸ்மாத்ஸர்வவிஷயவர்ஜித:, அத: ஸுப்ரஶாந்த: । ஸக்ருஜ்ஜ்யோதி: ஸதை³வ ஜ்யோதி: ஆத்மசைதந்யஸ்வரூபேண । ஸமாதி⁴: ஸமாதி⁴நிமித்தப்ரஜ்ஞாவக³ம்யத்வாத் ; ஸமாதீ⁴யதே அஸ்மிந்நிதி வா ஸமாதி⁴: । அசல: அவிக்ரிய: । அத ஏவ அப⁴ய: விக்ரியாபா⁴வாத் ॥
க்³ரஹோ ந தத்ர நோத்ஸர்க³ஶ்சிந்தா யத்ர ந வித்³யதே ।
ஆத்மஸம்ஸ்த²ம் ததா³ ஜ்ஞாநமஜாதி ஸமதாம் க³தம் ॥ 38 ॥
யஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மைவ ‘ஸமாதி⁴ரசலோ(அ)ப⁴ய:’ இத்யுக்தம் , அத: ந தத்ர தஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி க்³ரஹ: க்³ரஹணமுபாதா³நம் , ந உத்ஸர்க³: உத்ஸர்ஜநம் ஹாநம் வா வித்³யதே । யத்ர ஹி விக்ரியா தத்³விஷயத்வம் வா, தத்ர ஹாநோபாதா³நே ஸ்யாதாம் ; ந தத்³த்³வயமிஹ ப்³ரஹ்மணி ஸம்ப⁴வதி, விகாரஹேதோரந்யஸ்யாபா⁴வாந்நிரவயவத்வாச்ச ; அதோ ந தத்ர ஹாநோபாதா³நே ஸம்ப⁴வத: । சிந்தா யத்ர ந வித்³யதே, ஸர்வப்ரகாரைவ சிந்தா ந ஸம்ப⁴வதி யத்ர அமநஸ்த்வாத் , குதஸ்தத்ர ஹாநோபாதா³நே இத்யர்த²: । யதை³வ ஆத்மஸத்யாநுபோ³தோ⁴ ஜாத:, ததை³வ ஆத்மஸம்ஸ்த²ம் விஷயாபா⁴வாத³க்³ந்யுஷ்ணவதா³த்மந்யேவ ஸ்தி²தம் ஜ்ஞாநம் , அஜாதி ஜாதிவர்ஜிதம் , ஸமதாம் க³தம் பரம் ஸாம்யமாபந்நம் ப⁴வதி । யதா³தௌ³ ப்ரதிஜ்ஞாதம் ‘அதோ வக்ஷ்யாம்யகார்பண்யமஜாதி ஸமதாம் க³தம்’ (மா. கா. 3 । 2) இதி, இத³ம் தது³பபத்தித: ஶாஸ்த்ரதஶ்சோக்தமுபஸம்ஹ்ரியதே — அஜாதி ஸமதாம் க³தமிதி । ஏதஸ்மாதா³த்மஸத்யாநுபோ³தா⁴த்கார்பண்யவிஷயமந்யத் , ‘யோ வா ஏதத³க்ஷரம் கா³ர்க்³யவிதி³த்வாஸ்மால்லோகாத்ப்ரைதி ஸ க்ருபண:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 10) இதி ஶ்ருதே: । ப்ராப்யைதத்ஸர்வ: க்ருதக்ருத்யோ ப்³ராஹ்மணோ ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ராய: ॥
அஸ்பர்ஶயோகோ³ வை நாம து³ர்த³ர்ஶ: ஸர்வயோகி³ணாம் ।
யோகி³நோ பி³ப்⁴யதி ஹ்யஸ்மாத³ப⁴யே ப⁴யத³ர்ஶிந: ॥ 39 ॥
யத்³யபீத³மித்த²ம் பரமார்த²தத்த்வம் , அஸ்பர்ஶயோகோ³ நாம அயம் ஸர்வஸம்ப³ந்தா⁴க்²யஸ்பர்ஶவர்ஜிதத்வாத் அஸ்பர்ஶயோகோ³ நாம வை ஸ்மர்யதே ப்ரஸித்³த⁴ உபநிஷத்ஸு । து³:கே²ந த்³ருஶ்யத இதி து³ர்த³ர்ஶ: ஸர்வயோகி³ணாம் வேதா³ந்தவிஜ்ஞாநரஹிதாநாம் ; ஆத்மஸத்யாநுபோ³தா⁴யாஸலப்⁴ய ஏவேத்யர்த²: । யோகி³ந: பி³ப்⁴யதி ஹி அஸ்மாத்ஸர்வப⁴யவர்ஜிதாத³பி ஆத்மநாஶரூபமிமம் யோக³ம் மந்யமாநா ப⁴யம் குர்வந்தி, அப⁴யே அஸ்மிந் ப⁴யத³ர்ஶிந: ப⁴யநிமித்தாத்மநாஶத³ர்ஶநஶீலா: அவிவேகிந: இத்யர்த²: ॥
மநஸோ நிக்³ரஹாயத்தமப⁴யம் ஸர்வயோகி³ணாம் ।
து³:க²க்ஷய: ப்ரபோ³த⁴ஶ்சாப்யக்ஷயா ஶாந்திரேவ ச ॥ 40 ॥
யேஷாம் புநர்ப்³ரஹ்மஸ்வரூபவ்யதிரேகேண ரஜ்ஜுஸர்பவத்கல்பிதமேவ மந இந்த்³ரியாதி³ ச ந பரமார்த²தோ வித்³யதே, தேஷாம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாணாமப⁴யம் மோக்ஷாக்²யா ச அக்ஷயா ஶாந்தி: ஸ்வபா⁴வத ஏவ ஸித்³தா⁴, நாந்யாயத்தா, ‘நோபசார: கத²ஞ்சந’ (மா. கா. 3 । 36) இத்யுக்தே: ; யே த்வதோ(அ)ந்யே யோகி³நோ மார்க³கா³ ஹீநமத்⁴யமத்³ருஷ்டயோ மநோ(அ)ந்யதா³த்மவ்யதிரிக்தமாத்மஸம்ப³ந்தி⁴ பஶ்யந்தி, தேஷாமாத்மஸத்யாநுபோ³த⁴ரஹிதாநாம் மநஸோ நிக்³ரஹாயத்தமப⁴யம் ஸர்வேஷாம் யோகி³நாம் । கிஞ்ச, து³:க²க்ஷயோ(அ)பி । ந ஹ்யாத்மஸம்ப³ந்தி⁴நி மநஸி ப்ரசலிதே து³:க²க்ஷயோ(அ)ஸ்த்யவிவேகிநாம் । கிஞ்ச, ஆத்மப்ரபோ³தோ⁴(அ)பி மநோநிக்³ரஹாயத்த ஏவ । ததா², அக்ஷயாபி மோக்ஷாக்²யா ஶாந்திஸ்தேஷாம் மநோநிக்³ரஹாயத்தைவ ॥
உத்ஸேக உத³தே⁴ர்யத்³வத்குஶாக்³ரேணைகபி³ந்து³நா ।
மநஸோ நிக்³ரஹஸ்தத்³வத்³ப⁴வேத³பரிகே²த³த: ॥ 41 ॥
மநோநிக்³ரஹோ(அ)பி தேஷாம் உத³தே⁴: குஶாக்³ரேண ஏகபி³ந்து³நா உத்ஸேசநேந ஶோஷணவ்யவஸாயவத் வ்யவஸாயவதாமநவஸந்நாந்த:கரணாநாமநிர்வேதா³த் அபரிகே²த³த: ப⁴வதீத்யர்த²: ॥
உபாயேந நிக்³ருஹ்ணீயாத்³விக்ஷிப்தம் காமபோ⁴க³யோ: ।
ஸுப்ரஸந்நம் லயே சைவ யதா² காமோ லயஸ்ததா² ॥ 42 ॥
கிமபரிகி²ந்நவ்யவஸாயமாத்ரமேவ மநோநிக்³ரஹே உபாய: ? நேத்யுச்யதே ; அபரிகி²ந்நவ்யவஸாயவாந்ஸந் , வக்ஷ்யமாணேநோபாயேந காமபோ⁴க³விஷயேஷு விக்ஷிப்தம் மநோ நிக்³ருஹ்ணீயாத் நிருந்த்⁴யாதா³த்மந்யேவேத்யர்த²: । கிஞ்ச, லீயதே(அ)ஸ்மிந்நிதி ஸுஷுப்தோ லய: ; தஸ்மிந் லயே ச ஸுப்ரஸந்நம் ஆயாஸவர்ஜிதமபீத்யேதத் , நிக்³ருஹ்ணீயாதி³த்யநுவர்ததே । ஸுப்ரஸந்நம் சேத்கஸ்மாந்நிக்³ருஹ்யத இதி, உச்யதே ; யஸ்மாத் யதா² காம: அநர்த²ஹேது:, ததா² லயோ(அ)பி ; அத: காமவிஷயஸ்ய மநஸோ நிக்³ரஹவல்லயாத³பி நிரோத்³த⁴வ்யத்வமித்யர்த²: ॥
து³:க²ம் ஸர்வமநுஸ்ம்ருத்ய காமபோ⁴கா³ந்நிவர்தயேத் ।
அஜம் ஸர்வமநுஸ்ம்ருத்ய ஜாதம் நைவ து பஶ்யதி ॥ 43 ॥
க: ஸ உபாய இதி, உச்யதே — ஸர்வம் த்³வைதமவித்³யாவிஜ்ரும்பி⁴தம் து³:க²மேவ இத்யநுஸ்ம்ருத்ய காமபோ⁴கா³த் காமநிமித்தோ போ⁴க³: இச்சா²விஷய: தஸ்மாத் விப்ரஸ்ருதம் மநோ நிவர்தயேத் வைராக்³யபா⁴வநயேத்யர்த²: । அஜம் ப்³ரஹ்ம ஸர்வம் இத்யேதச்சா²ஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶத: அநுஸ்ம்ருத்ய தத்³விபரீதம் த்³வைதஜாதம் நைவ து பஶ்யதி அபா⁴வாத் ॥
லயே ஸம்போ³த⁴யேச்சித்தம் விக்ஷிப்தம் ஶமயேத்புந: ।
ஸகஷாயம் விஜாநீயாத்ஸமப்ராப்தம் ந சாலயேத் ॥ 44 ॥
ஏவமநேந ஜ்ஞாநாப்⁴யாஸவைராக்³யத்³வயோபாயேந லயே ஸுஷுப்தே லீநம் ஸம்போ³த⁴யேத் மந: ஆத்மவிவேகத³ர்ஶநேந யோஜயேத் । சித்தம் மந இத்யநர்தா²ந்தரம் । விக்ஷிப்தம் ச காமபோ⁴கே³ஷு ஶமயேத்புந: । ஏவம் புந: புநரப்⁴யாஸதோ லயாத்ஸம்போ³தி⁴தம் விஷயேப்⁴யஶ்ச வ்யாவர்திதம் , நாபி ஸாம்யாபந்நமந்தராலாவஸ்த²ம் ஸகஷாயம் ஸராக³ம் பீ³ஜஸம்யுக்தம் மந இதி விஜாநீயாத் । ததோ(அ)பி யத்நத: ஸாம்யமாபாத³யேத் । யதா³ து ஸமப்ராப்தம் ப⁴வதி, ஸமப்ராப்த்யபி⁴முகீ²ப⁴வதீத்யர்த²: ; தத: தத் ந சாலயேத் , விஷயாபி⁴முக²ம் ந குர்யாதி³த்யர்த²: ॥
நாஸ்வாத³யேத்ஸுக²ம் தத்ர நி:ஸங்க³: ப்ரஜ்ஞயா ப⁴வேத் ।
நிஶ்சலம் நிஶ்சரச்சித்தமேகீகுர்யாத்ப்ரயத்நத: ॥ 45 ॥
ஸமாதி⁴த்ஸதோ யோகி³நோ யத்ஸுக²ம் ஜாயதே, தத் நாஸ்வாத³யேத் தத்ர ந ரஜ்யேதேத்யர்த²: । கத²ம் தர்ஹி ? நி:ஸங்க³: நி:ஸ்ப்ருஹ: ப்ரஜ்ஞயா விவேகபு³த்³த்⁴யா யது³பலப்⁴யதே ஸுக²ம் , தத³வித்³யாபரிகல்பிதம் ம்ருஷைவேதி விபா⁴வயேத் ; ததோ(அ)பி ஸுக²ராகா³ந்நிக்³ருஹ்ணீயாதி³த்யர்த²: । யதா³ புந: ஸுக²ராகா³ந்நிவ்ருத்தம் நிஶ்சலஸ்வபா⁴வம் ஸத் நிஶ்சரத் ப³ஹிர்நிர்க³ச்ச²த்³ப⁴வதி சித்தம் , ததஸ்ததோ நியம்ய உக்தோபாயேந ஆத்மந்யேவ ஏகீகுர்யாத் ப்ரயத்நத: । சித்ஸ்வரூபஸத்தாமாத்ரமேவாபாத³யேதி³த்யர்த²: ॥
யதா³ ந லீயதே சித்தம் ந ச விக்ஷிப்யதே புந: ।
அநிங்க³நமநாபா⁴ஸம் நிஷ்பந்நம் ப்³ரஹ்ம தத்ததா³ ॥ 46 ॥
யதோ²க்தேநோபாயேந நிக்³ருஹீதம் சித்தம் யதா³ ஸுஷுப்தே ந லீயதே, ந ச புநர்விஷயேஷு விக்ஷிப்யதே ; அநிங்க³நம் அசலம் நிவாதப்ரதீ³பகல்பம் , அநாபா⁴ஸம் ந கேநசித்கல்பிதேந விஷயபா⁴வேநாவபா⁴ஸதே இதி ; யதா³ ஏவம்லக்ஷணம் சித்தம் , ததா³ நிஷ்பந்நம் ப்³ரஹ்ம ; ப்³ரஹ்மஸ்வரூபேண நிஷ்பந்நம் சித்தம் ப⁴வதீத்யர்த²: ॥ ஸ்வஸ்த²ம் ஶாந்தம் ஸநிர்வாணமகத்²யம் ஸுக²முத்தமம் ।
அஜமஜேந ஜ்ஞேயேந ஸர்வஜ்ஞம் பரிசக்ஷதே ॥ 47 ॥
யதோ²க்தம் பரமார்த²ஸுக²மாத்மஸத்யாநுபோ³த⁴லக்ஷணம் ஸ்வஸ்த²ம் ஸ்வாத்மநி ஸ்தி²தம் ; ஶாந்தம் ஸர்வாநர்தோ²பஶமரூபம் ; ஸநிர்வாணம் , நிர்வ்ருதிர்நிர்வாணம் கைவல்யம் , ஸஹ நிர்வாணேந வர்ததே ; தச்ச அகத்²யம் ந ஶக்யதே கத²யிதும் , அத்யந்தாஸாதா⁴ரணவிஷயத்வாத் ; ஸுக²முத்தமம் நிரதிஶயம் ஹி தத்³யோகி³ப்ரத்யக்ஷமேவ ; ந ஜாதமிதி அஜம் , யதா² விஷயவிஷயம் ; அஜேந அநுத்பந்நேந ஜ்ஞேயேந அவ்யதிரிக்தம் ஸத் ஸ்வேந ஸர்வஜ்ஞரூபேண ஸர்வஜ்ஞம் ப்³ரஹ்மைவ ஸுக²ம் பரிசக்ஷதே கத²யந்தி ப்³ரஹ்மவித³: ॥
ந கஶ்சிஜ்ஜாயதே ஜீவ: ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்ய ந வித்³யதே ।
ஏதத்தது³த்தமம் ஸத்யம் யத்ர கிஞ்சிந்ந ஜாயதே ॥ 48 ॥
ஸர்வோ(அ)ப்யயம் மநோநிக்³ரஹாதி³: ம்ருல்லோஹாதி³வத்ஸ்ருஷ்டிருபாஸநா ச உக்தா பரமார்த²ஸ்வரூபப்ரதிபத்த்யுபாயத்வேந, ந பரமார்த²ஸத்யேதி । பரமார்த²ஸத்யம் து ந கஶ்சிஜ்ஜாயதே ஜீவ: கர்தா போ⁴க்தா ச நோத்பத்³யதே கேநசித³பி ப்ரகாரேண । அத: ஸ்வபா⁴வத: அஜஸ்ய அஸ்ய ஏகஸ்யாத்மந: ஸம்ப⁴வ: காரணம் ந வித்³யதே நாஸ்தி । யஸ்மாந்ந வித்³யதே(அ)ஸ்ய காரணம் , தஸ்மாந்ந கஶ்சிஜ்ஜாயதே ஜீவ இத்யேதத் । பூர்வேஷூபாயத்வேநோக்தாநாம் ஸத்யாநாம் ஏதத் உத்தமம் ஸத்யம் யஸ்மிந்ஸத்யஸ்வரூபே ப்³ரஹ்மணி அணுமாத்ரமபி கிஞ்சிந்ந ஜாயதே இதி ॥