அலாதஶாந்திப்ரகரணம்
ஜ்ஞாநேநாகாஶகல்பேந த⁴ர்மாந்யோ க³க³நோபமாந் ।
ஜ்ஞேயாபி⁴ந்நேந ஸம்பு³த்³த⁴ஸ்தம் வந்தே³ த்³விபதா³ம் வரம் ॥ 1 ॥
ஓங்காரநிர்ணயத்³வாரேண ஆக³மத: ப்ரதிஜ்ஞாதஸ்யாத்³வைதஸ்ய பா³ஹ்யவிஷயபே⁴த³வைதத்²யாச்ச ஸித்³த⁴ஸ்ய புநரத்³வைதே ஶாஸ்த்ரயுக்திப்⁴யாம் ஸாக்ஷாந்நிர்தா⁴ரிதஸ்ய ஏதது³த்தமம் ஸத்யமித்யுபஸம்ஹார: க்ருதோ(அ)ந்தே । தஸ்யைதஸ்யாக³மார்த²ஸ்ய அத்³வைதத³ர்ஶநஸ்ய ப்ரதிபக்ஷபூ⁴தா த்³வைதிநோ வைநாஶிகாஶ்ச । தேஷாம் சாந்யோந்யவிரோதா⁴த்³ராக³த்³வேஷாதி³க்லேஶாஸ்பத³ம் த³ர்ஶநமிதி மித்²யாத³ர்ஶநத்வம் ஸூசிதம் , க்லேஶாநாஸ்பத³த்வாத்ஸம்யக்³த³ர்ஶநமித்யத்³வைதத³ர்ஶநஸ்துதயே । ததி³ஹ விஸ்தரேணாந்யோந்யவிருத்³த⁴தயா அஸம்யக்³த³ர்ஶநத்வம் ப்ரத³ர்ஶ்ய தத்ப்ரதிஷேதே⁴நாத்³வைதத³ர்ஶநஸித்³தி⁴ருபஸம்ஹர்தவ்யா ஆவீதந்யாயேநேத்யலாதஶாந்திப்ரகரணமாரப்⁴யதே । தத்ராத்³வைதத³ர்ஶநஸம்ப்ரதா³யகர்துரத்³வைதஸ்வரூபேணைவ நமஸ்காரார்தோ²(அ)யமாத்³யஶ்லோக: । ஆசார்யபூஜா ஹி அபி⁴ப்ரேதார்த²ஸித்³த்⁴யர்தே²ஷ்யதே ஶாஸ்த்ராரம்பே⁴ । ஆகாஶேந ஈஷத³ஸமாப்தமாகாஶகல்பமாகாஶதுல்யமித்யேதத் । தேந ஆகாஶகல்பேந ஜ்ஞாநேந । கிம் ? த⁴ர்மாநாத்மந: । கிம்விஶிஷ்டாந் ? க³க³நோபமாந் க³க³நமுபமா யேஷாம் தே க³க³நோபமா:, தாநாத்மநோ த⁴ர்மாந் । ஜ்ஞாநஸ்யைவ புநர்விஶேஷணம் — ஜ்ஞேயைர்த⁴ர்மைராத்மபி⁴ரபி⁴ந்நம் அக்³ந்யுஷ்ணவத் ஸவித்ருப்ரகாஶவச்ச யத் ஜ்ஞாநம் , தேந ஜ்ஞேயாபி⁴ந்நேந ஜ்ஞாநேந ஆகாஶகல்பேந ஜ்ஞேயாத்மஸ்வரூபாவ்யதிரிக்தேந, க³க³நோபமாந்த⁴ர்மாந்ய: ஸம்பு³த்³த⁴: ஸம்பு³த்³த⁴வாந்நித்யமேவ ஈஶ்வரோ யோ நாராயணாக்²ய:, தம் வந்தே³ அபி⁴வாத³யே । த்³விபதா³ம் வரம் த்³விபதோ³பலக்ஷிதாநாம் புருஷாணாம் வரம் ப்ரதா⁴நம் , புருஷோத்தமமித்யபி⁴ப்ராய: । உபதே³ஷ்ட்ருநமஸ்காரமுகே²ந ஜ்ஞாநஜ்ஞேயஜ்ஞாத்ருபே⁴த³ரஹிதம் பரமார்த²தத்த்வத³ர்ஶநமிஹ ப்ரகரணே ப்ரதிபிபாத³யிஷிதம் ப்ரதிபக்ஷப்ரதிஷேத⁴த்³வாரேண ப்ரதிஜ்ஞாதம் ப⁴வதி ॥
அஸ்பர்ஶயோகோ³ வை நாம ஸர்வஸத்த்வஸுகோ² ஹித: ।
அவிவாதோ³(அ)விருத்³த⁴ஶ்ச தே³ஶிதஸ்தம் நமாம்யஹம் ॥ 2 ॥
அது⁴நா அத்³வைதத³ர்ஶநயோக³ஸ்ய நமஸ்கார: தத்ஸ்துதயே — ஸ்பர்ஶநம் ஸ்பர்ஶ: ஸம்ப³ந்தோ⁴ ந வித்³யதே யஸ்ய யோக³ஸ்ய கேநசித்கதா³சித³பி, ஸ: அஸ்பர்ஶயோக³: ப்³ரஹ்மஸ்வபா⁴வ ஏவ வை நாமேதி ; ப்³ரஹ்மவிதா³மஸ்பர்ஶயோக³ இத்யேவம் ப்ரஸித்³த⁴ இத்யர்த²: । ஸ ச ஸர்வஸத்த்வஸுகோ² ப⁴வதி । கஶ்சித³த்யந்தஸுக²ஸாத⁴நவிஶிஷ்டோ(அ)பி து³:க²ஸ்வரூப:, யதா² தப: । அயம் து ந ததா² । கிம் தர்ஹி ? ஸர்வஸத்த்வாநாம் ஸுக²: । ததா² இஹ ப⁴வதி கஶ்சித்³விஷயோபபோ⁴க³: ஸுகோ² ந ஹித: ; அயம் து ஸுகோ² ஹிதஶ்ச, நித்யமப்ரசலிதஸ்வபா⁴வத்வாத் । கிம் ச அவிவாத³:, விருத்³த⁴ம் வத³நம் விவாத³: பக்ஷப்ரதிபக்ஷபரிக்³ரஹேண யஸ்மிந்ந வித்³யதே ஸ: அவிவாத³: । கஸ்மாத் ? யத: அவிருத்³த⁴ஶ்ச ; ய ஈத்³ருஶோ யோக³: தே³ஶித: உபதி³ஷ்ட: ஶாஸ்த்ரேண, தம் நமாம்யஹம் ப்ரணமாமீத்யர்த²: ॥
பூ⁴தஸ்ய ஜாதிமிச்ச²ந்தி வாதி³ந: கேசிதே³வ ஹி ।
அபூ⁴தஸ்யாபரே தீ⁴ரா விவத³ந்த: பரஸ்பரம் ॥ 3 ॥
கத²ம் த்³வைதிந: பரஸ்பரம் விருத்⁴யந்த இதி, உச்யதே — பூ⁴தஸ்ய வித்³யமாநஸ்ய வஸ்துந: ஜாதிம் உத்பத்திம் இச்ச²ந்தி வாதி³ந: கேசிதே³வ ஹி ஸாங்க்²யா: ; ந ஸர்வ ஏவ த்³வைதிந: । யஸ்மாத் அபூ⁴தஸ்ய அவித்³யமாநஸ்ய அபரே வைஶேஷிகா நையாயிகாஶ்ச தீ⁴ரா: தீ⁴மந்த:, ப்ராஜ்ஞாபி⁴மாநிந இத்யர்த²: । விவத³ந்த: விருத்³த⁴ம் வத³ந்தோ ஹி அந்யோந்யமிச்ச²ந்தி ஜேதுமித்யபி⁴ப்ராய: ॥
பூ⁴தம் ந ஜாயதே கிஞ்சித³பூ⁴தம் நைவ ஜாயதே ।
விவத³ந்தோ(அ)த்³வயா ஹ்யேவமஜாதிம் க்²யாபயந்தி தே ॥ 4 ॥
தைரேவம் விருத்³த⁴வத³நேந அந்யோந்யபக்ஷப்ரதிஷேத⁴ம் குர்வத்³பி⁴: கிம் க்²யாபிதம் ப⁴வதீதி, உச்யதே — பூ⁴தம் வித்³யமாநம் வஸ்து ந ஜாயதே கிஞ்சித்³வித்³யமாநத்வாதே³வ ஆத்மவத் இத்யேவம் வத³ந் அஸத்³வாதீ³ ஸாங்க்²யபக்ஷம் ப்ரதிஷேத⁴தி ஸஜ்ஜந்ம । ததா² அபூ⁴தம் அவித்³யமாநம் அவித்³யமாநத்வாந்நைவ ஜாயதே ஶஶவிஷாணவத் இத்யேவம் வத³ந்ஸாங்க்²யோ(அ)பி அஸத்³வாதி³பக்ஷமஸஜ்ஜந்ம ப்ரதிஷேத⁴தி । விவத³ந்த: விருத்³த⁴ம் வத³ந்த: அத்³வயா: அத்³வைதிநோ ஹ்யேதே அந்யோந்யஸ்ய பக்ஷௌ ஸத³ஸதோர்ஜந்மநீ ப்ரதிஷேத⁴ந்த: அஜாதிம் அநுத்பத்திமர்தா²த்க்²யாபயந்தி ப்ரகாஶயந்தி தே ॥
க்²யாப்யமாநாமஜாதிம் தைரநுமோதா³மஹே வயம் ।
விவதா³மோ ந தை: ஸார்த⁴மவிவாத³ம் நிபோ³த⁴த ॥ 5 ॥
தைரேவம் க்²யப்யமாநாமஜாதிம் ஏவமஸ்து இதி அநுமோதா³மஹே கேவலம் , ந தை: ஸார்த⁴ம் விவதா³ம: பக்ஷப்ரதிபக்ஷபரிக்³ரஹேண ; யதா² தே அந்யோந்யமித்யபி⁴ப்ராய: । அத: தம் அவிவாத³ம் விவாத³ரஹிதம் பரமார்த²த³ர்ஶநமநுஜ்ஞாதமஸ்மாபி⁴: நிபோ³த⁴த ஹே ஶிஷ்யா: ॥
அஜாதஸ்யைவ த⁴ர்மஸ்ய ஜாதிமிச்ச²ந்தி வாதி³ந: ।
அஜாதோ ஹ்யம்ருதோ த⁴ர்மோ மர்த்யதாம் கத²மேஷ்யதி ॥ 6 ॥
ஸத³ஸத்³வாதி³ந: ஸர்வே । அயம் து புரஸ்தாத்க்ருதபா⁴ஷ்ய: ஶ்லோக: ॥
ந ப⁴வத்யம்ருதம் மர்த்யம் ந மர்த்யமம்ருதம் ததா² ।
ப்ரக்ருதேரந்யதா²பா⁴வோ ந கத²ஞ்சித்³ப⁴விஷ்யதி ॥ 7 ॥
ஸ்வபா⁴வேநாம்ருதோ யஸ்ய த⁴ர்மோ க³ச்ச²தி மர்த்யதாத் ।
க்ருதகேநாம்ருதஸ்தஸ்ய கத²ம் ஸ்தா²ஸ்யதி நிஶ்சல: ॥ 8 ॥
உக்தார்தா²நாம் ஶ்லோகாநாமிஹோபந்யாஸ: பரவாதி³பக்ஷாணாமந்யோந்யவிரோத⁴க்²யாபிதாநுத்பத்த்யாமோத³நப்ரத³ர்ஶநார்த²: ॥
ஸாம்ஸித்³தி⁴கீ ஸ்வாபா⁴விகீ ஸஹஜா அக்ருதா ச யா ।
ப்ரக்ருதி: ஸேதி விஜ்ஞேயா ஸ்வபா⁴வம் ந ஜஹாதி யா ॥ 9 ॥
யஸ்மால்லௌகிக்யபி ப்ரக்ருதிர்ந விபர்யேதி, காஸாவித்யாஹ — ஸம்யக்ஸித்³தி⁴: ஸம்ஸித்³தி⁴:, தத்ர ப⁴வா ஸாம்ஸித்³தி⁴கீ ; யதா² யோகி³நாம் ஸித்³தா⁴நாமணிமாத்³யைஶ்வர்யப்ராப்தி: ப்ரக்ருதி:, ஸா பூ⁴தப⁴விஷ்யத்காலயோரபி யோகி³நாம் ந விபர்யேதி । ததை²வ ஸா । ஸ்வாபா⁴விகீ த்³ரவ்யஸ்வபா⁴வத ஏவ ஸித்³தா⁴, யதா² அக்³ந்யாதீ³நாமுஷ்ணப்ரகாஶாதி³லக்ஷணா । ஸாபி ந காலாந்தரே வ்யபி⁴சரதி தே³ஶாந்தரே வா, ததா² ஸஹஜா ஆத்மநா ஸஹைவ ஜாதா, யதா² பக்ஷ்யாதீ³நாமாகாஶக³மநாதி³லக்ஷணா । அந்யாபி யா காசித் அக்ருதா கேநசிந்ந க்ருதா, யதா² அபாம் நிம்நதே³ஶக³மநாதி³லக்ஷணா । அந்யாபி யா காசித்ஸ்வபா⁴வம் ந ஜஹாதி, ஸா ஸர்வா ப்ரக்ருதிரிதி விஜ்ஞேயா லோகே । மித்²யாகல்பிதேஷு லௌகிகேஷ்வபி வஸ்துஷு ப்ரக்ருதிர்நாந்யதா² ப⁴வதி ; கிமுத அஜஸ்வபா⁴வேஷு பரமார்த²வஸ்துஷு ? அம்ருதத்வலக்ஷணா ப்ரக்ருதிர்நாந்யதா² ப⁴வேதி³த்யபி⁴ப்ராய: ॥
ஜராமரணநிர்முக்தா: ஸர்வே த⁴ர்மா: ஸ்வபா⁴வத: ।
ஜராமரணமிச்ச²ந்தஶ்ச்யவந்தே தந்மநீஷயா ॥ 10 ॥
கிம்விஷயா புந: ஸா ப்ரக்ருதி:, யஸ்யா அந்யதா²பா⁴வோ வாதி³பி⁴: கல்ப்யதே ? கல்பநாயாம் வா கோ தோ³ஷ இத்யாஹ ஜராமரணநிர்முக்தா: ஜராமரணாதி³ஸர்வவிக்ரியாவர்ஜிதா இத்யர்த²: । கே ? ஸர்வே த⁴ர்மா: ஸர்வே ஆத்மாந இத்யேதத் । ஸ்வபா⁴வத: ப்ரக்ருதித ஏவ । அத ஏவம்ஸ்வபா⁴வா: ஸந்தோ த⁴ர்மா ஜராமரணமிச்ச²ந்த இவேச்ச²ந்த: ரஜ்ஜ்வாமிவ ஸர்பமாத்மநி கல்பயந்த: ச்யவந்தே, ஸ்வபா⁴வதஶ்சலந்தீத்யர்த²: । தந்மநீஷயா ஜராமரணசிந்தயா தத்³பா⁴வபா⁴விதத்வதோ³ஷேணேத்யர்த²: ॥
காரணம் யஸ்ய வை கார்யம் காரணம் தஸ்ய ஜாயதே ।
ஜாயமாநம் கத²மஜம் பி⁴ந்நம் நித்யம் கத²ம் ச தத் ॥ 11 ॥
கத²ம் ஸஜ்ஜாதிவாதி³பி⁴: ஸாங்க்²யைரநுபபந்நமுச்யதே இதி, ஆஹ வைஶேஷிக: — காரணம் ம்ருத்³வது³பாதா³நலக்ஷணம் யஸ்ய வாதி³ந: வை கார்யம் , காரணமேவ கார்யாகாரேண பரிணமதே யஸ்ய வாதி³ந இத்யர்த²: । தஸ்ய அஜமேவ ஸத் ப்ரதா⁴நாதி³ காரணம் மஹதா³தி³கார்யரூபேண ஜாயத இத்யர்த²: । மஹதா³த்³யாகாரேண சேஜ்ஜாயமாநம் ப்ரதா⁴நம் , கத²மஜமுச்யதே தை: ? விப்ரதிஷித்³த⁴ம் சேத³ம் — ஜாயதே அஜம் சேதி । நித்யம் ச தைருச்யதே । ப்ரதா⁴நம் பி⁴ந்நம் விதீ³ர்ணம் ; ஸ்பு²டிதமேகதே³ஶேந ஸத் கத²ம் நித்யம் ப⁴வேதி³த்யர்த²: । ந ஹி ஸாவயவம் க⁴டாதி³ ஏகதே³ஶேந ஸ்பு²டநத⁴ர்மி நித்யம் த்³ருஷ்டம் லோகே இத்யர்த²: । விதீ³ர்ணம் ச ஸ்யாதே³கதே³ஶேநாஜம் நித்யம் சேத்யேதத் விப்ரதிஷித்³த⁴ம் தைரபி⁴தீ⁴யத இத்யபி⁴ப்ராய: ॥
காரணாத்³யத்³யநந்யத்வமத: கார்யமஜம் தவ ।
ஜாயமாநாத்³தி⁴ வை கார்யாத்காரணம் தே கத²ம் த்⁴ருவம் ॥ 12 ॥
உக்தஸ்யைவார்த²ஸ்ய ஸ்பஷ்டீகரணார்த²மாஹ — காரணாத் அஜாத் கார்யஸ்ய யதி³ அநந்யத்வமிஷ்டம் த்வயா, தத: கார்யமப்யஜமிதி ப்ராப்தம் । இத³ம் சாந்யத்³விப்ரதிஷித்³த⁴ம் கார்யமஜம் சேதி தவ । கிஞ்சாந்யத் , கார்யகாரணயோரநந்யத்வே ஜாயமாநாத்³தி⁴ வை கார்யாத் காரணம் அநந்யந்நித்யம் த்⁴ருவம் ச தே கத²ம் ப⁴வேத் ? ந ஹி குக்குட்யா ஏகதே³ஶ: பச்யதே, ஏகதே³ஶ: ப்ரஸவாய கல்ப்யதே ॥
அஜாத்³வை ஜாயதே யஸ்ய த்³ருஷ்டாந்தஸ்தஸ்ய நாஸ்தி வை ।
ஜாதாச்ச ஜாயமாநஸ்ய ந வ்யவஸ்தா² ப்ரஸஜ்யதே ॥ 13 ॥
கிஞ்சாந்யத் , யத் அஜாத் அநுத்பந்நாத்³வஸ்துந: ஜாயதே யஸ்ய வாதி³ந: கார்யம் , த்³ருஷ்டாந்த: தஸ்ய நாஸ்தி வை ; த்³ருஷ்டாந்தாபா⁴வே அர்தா²த³ஜாந்ந கிஞ்சிஜ்ஜாயதே இதி ஸித்³த⁴ம் ப⁴வதீத்யர்த²: । யதா³ புந: ஜாதாத் ஜாயமாநஸ்ய வஸ்துந: அப்⁴யுபக³ம:, தத³பி அந்யஸ்மாஜ்ஜாதாத்தத³ப்யந்யஸ்மாதி³தி ந வ்யவஸ்தா² ப்ரஸஜ்யதே । அநவஸ்தா² ஸ்யாதி³த்யர்த²: ॥
ஹேதோராதி³: ப²லம் யேஷாமாதி³ர்ஹேது: ப²லஸ்ய ச ।
ஹேதோ: ப²லஸ்ய சாநாதி³: கத²ம் தைருபவர்ண்யதே ॥ 14 ॥
‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) இதி பரமார்த²தோ த்³வைதாபா⁴வ: ஶ்ருத்யோக்த: ; தமாஶ்ரித்யாஹ — ஹேதோ: த⁴ர்மாதே³: ஆதி³: காரணம் தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴த: ப²லம் யேஷாம் வாதி³நாம் ; ததா² ஆதி³: காரணம் ஹேதுர்த⁴ர்மாதி³: ப²லஸ்ய ச தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தஸ்ய ; ஏவம் ஹேதுப²லயோரிதரேதரகார்யகாரணத்வேந ஆதி³மத்த்வம் ப்³ருவத்³பி⁴: ஏவம் ஹேதோ: ப²லஸ்ய ச அநாதி³த்வம் கத²ம் தைருபவர்ண்யதே விப்ரதிஷித்³த⁴மித்யர்த²: । ந ஹி நித்யஸ்ய கூடஸ்த²ஸ்யாத்மநோ ஹேதுப²லாத்மகதா ஸம்ப⁴வதி ॥
ஹேதோராதி³: ப²லம் யேஷாமாதி³ர்ஹேது: ப²லஸ்ய ச ।
ததா² ஜந்ம ப⁴வேத்தேஷாம் புத்ராஜ்ஜந்ம பிதுர்யதா² ॥ 15 ॥
கத²ம் தைர்விருத்³த⁴மப்⁴யுபக³ம்யத இதி, உச்யதே — ஹேதுஜந்யாதே³வ ப²லாத் ஹேதோர்ஜந்மாப்⁴யுபக³ச்ச²தாம் தேஷாமீத்³ருஶோ விரோத⁴ உக்தோ ப⁴வதி, யதா² புத்ராஜ்ஜந்ம பிது: ॥
ஸம்ப⁴வே ஹேதுப²லயோரேஷிதவ்ய: க்ரமஸ்த்வயா ।
யுக³பத்ஸம்ப⁴வே யஸ்மாத³ஸம்ப³ந்தோ⁴ விஷாணவத் ॥ 16 ॥
யதோ²க்தோ விரோதோ⁴ ந யுக்தோ(அ)ப்⁴யுபக³ந்துமிதி சேந்மந்யஸே, ஸம்ப⁴வே உத்பத்தௌ ஹேதுப²லயோ: க்ரம: ஏஷிதவ்ய: அந்வேஷ்டவ்ய: த்வயா — ஹேது: பூர்வம் பஶ்சாத்ப²லம் சேதி । இதஶ்ச யுக³பத்ஸம்ப⁴வே யஸ்மாத்³தே⁴துப²லயோ: கார்யகாரணத்வேந அஸம்ப³ந்த⁴:, யதா² யுக³பத்ஸம்ப⁴வதோ: ஸவ்யேதரகோ³விஷாணயோ: ॥
ப²லாது³த்பத்³யமாந: ஸந்ந தே ஹேது: ப்ரஸித்⁴யதி ।
அப்ரஸித்³த⁴: கத²ம் ஹேது: ப²லமுத்பாத³யிஷ்யதி ॥ 17 ॥
கத²மஸம்ப³ந்த⁴ இத்யாஹ — ஜந்யாத்ஸ்வதோ(அ)லப்³தா⁴த்மகாத் ப²லாத் உத்பத்³யமாந: ஸந் ஶஶவிஷாணாதே³ரிவாஸதோ ந ஹேது: ப்ரஸித்⁴யதி ஜந்ம ந லப⁴தே । அலப்³தா⁴த்மக: அப்ரஸித்³த⁴: ஸந் ஶஶவிஷாணாதி³கல்ப: தவ ஸ கத²ம் ப²லமுத்பாத³யிஷ்யதி ? ந ஹி இதரேதராபேக்ஷஸித்³த்⁴யோ: ஶஶவிஷாணகல்பயோ: கார்யகாரணபா⁴வேந ஸம்ப³ந்த⁴: க்வசித்³த்³ருஷ்ட: அந்யதா² வேத்யபி⁴ப்ராய: ॥
யதி³ ஹேதோ: ப²லாத்ஸித்³தி⁴: ப²லஸித்³தி⁴ஶ்ச ஹேதுத: ।
கதரத்பூர்வநிஷ்பந்நம் யஸ்ய ஸித்³தி⁴ரபேக்ஷயா ॥ 18 ॥
அஸம்ப³ந்த⁴தாதோ³ஷேணாபாக்ருதே(அ)பி ஹேதுப²லயோ: கார்யகாரணபா⁴வே, யதி³ ஹேதுப²லயோரந்யோந்யஸித்³தி⁴ரப்⁴யுபக³ம்யத ஏவ த்வயா, கதரத்பூர்வநிஷ்பந்நம் ஹேதுப²லயோ: ? யஸ்ய பஶ்சாத்³பா⁴விந: ஸித்³தி⁴: ஸ்யாத்பூர்வஸித்³தா⁴பேக்ஷயா, தத்³ப்³ரூஹீத்யர்த²: ॥
அஶக்திரபரிஜ்ஞாநம் க்ரமகோபோ(அ)த² வா புந: ।
ஏவம் ஹி ஸர்வதா² பு³த்³தை⁴ரஜாதி: பரிதீ³பிதா ॥ 19 ॥
அத² ஏதந்ந ஶக்யதே வக்துமிதி மந்யஸே, ஸேயமஶக்தி: அபரிஜ்ஞாநம் தத்த்வாவிவேக:, மூட⁴தேத்யர்த²: । அத² வா, யோ(அ)யம் த்வயோக்த: க்ரம: ஹேதோ: ப²லஸ்ய ஸித்³தி⁴: ப²லாச்ச ஹேதோ: ஸித்³தி⁴ரிதி இதரேதராநந்தர்யலக்ஷண:, தஸ்ய கோப: விபர்யாஸோ(அ)ந்யதா²பா⁴வ: ஸ்யாதி³த்யபி⁴ப்ராய: । ஏவம் ஹேதுப²லயோ: கார்யகாரணபா⁴வாநுபபத்தே: அஜாதி: ஸர்வஸ்யாநுத்பத்தி: பரிதீ³பிதா ப்ரகாஶிதா அந்யோந்யபக்ஷதோ³ஷம் ப்³ருவத்³பி⁴ர்வாதி³பி⁴: பு³த்³தை⁴: பண்டி³தைரித்யர்த²: ॥
பீ³ஜாங்குராக்²யோ த்³ருஷ்டாந்த: ஸதா³ ஸாத்⁴யஸமோ ஹி ஸ: ।
ந ஹி ஸாத்⁴யஸமோ ஹேது: ஸித்³தௌ⁴ ஸாத்⁴யஸ்ய யுஜ்யதே ॥ 20 ॥
நநு ஹேதுப²லயோ: கார்யகாரணபா⁴வ இத்யஸ்மாபி⁴ருக்தம் ஶப்³த³மாத்ரமாஶ்ரித்ய ச்ச²லமித³ம் த்வயோக்தம் —
‘புத்ராஜ்ஜந்ம பிதுர்யதா²’ (மா. கா. 4 । 15) ‘விஷாணவச்சாஸம்ப³ந்த⁴:’ (மா. கா. 4 । 16) இத்யாதி³ । ந ஹ்யஸ்மாபி⁴: அஸித்³தா⁴த்³தே⁴தோ: ப²லஸித்³தி⁴:, அஸித்³தா⁴த்³வா ப²லாத்³தே⁴துஸித்³தி⁴ரப்⁴யுபக³தா । கிம் தர்ஹி ? பீ³ஜாங்குரவத்கார்யகாரணபா⁴வோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யத இதி । அத்ரோச்யதே — பீ³ஜாங்குராக்²யோ த்³ருஷ்டாந்தோ ய:, ஸ ஸாத்⁴யேந ஸம: துல்யோ மமேத்யபி⁴ப்ராய: । நநு ப்ரத்யக்ஷ: கார்யகாரணபா⁴வோ பீ³ஜாங்குரயோரநாதி³: ; ந, பூர்வஸ்ய பூர்வஸ்ய அபரபா⁴வாதா³தி³மத்த்வாப்⁴யுபக³மாத் । யதா² இதா³நீமுத்பந்நோ(அ)பரோ(அ)ங்குரோ பீ³ஜாதா³தி³மாந் பீ³ஜம் சாபரமந்யஸ்மாத³ங்குராதி³தி க்ரமேணோத்பந்நத்வாதா³தி³மத் । ஏவம் பூர்வ: பூர்வோ(அ)ங்குரோ பீ³ஜம் ச பூர்வம் பூர்வமாதி³மதே³வேதி ப்ரத்யேகம் ஸர்வஸ்ய பீ³ஜாங்குரஜாதஸ்யாதி³மத்த்வாத்கஸ்யசித³ப்யநாதி³த்வாநுபபத்தி: । ஏவம் ஹேதுப²லயோ: । அத² பீ³ஜாங்குரஸந்ததேரநாதி³மத்த்வமிதி சேத் ; ந, ஏகத்வாநுபபத்தே: ; ந ஹி பீ³ஜாங்குரவ்யதிரேகேண பீ³ஜாங்குரஸந்ததிர்நாமைகா அப்⁴யுபக³ம்யதே ஹேதுப²லஸந்ததிர்வா தத³நாதி³த்வவாதி³பி⁴: । தஸ்மாத்ஸூக்தம் ‘ஹேதோ: ப²லஸ்ய சாநாதி³: கத²ம் தைருபவர்ண்யதே’ இதி । ததா² ச அந்யத³ப்யநுபபத்தேர்ந ச்ச²லமித்யபி⁴ப்ராய: । ந ச லோகே ஸாத்⁴யஸமோ ஹேது: ஸாத்⁴யஸ்ய ஸித்³தௌ⁴ ஸித்³தி⁴நிமித்தம் யுஜ்யதே ப்ரயுஜ்யதே ப்ரமாணகுஶலைரித்யர்த²: । ஹேதுரிதி த்³ருஷ்டாந்தோ(அ)த்ரபி⁴ப்ரேத:, க³மகத்வாத் ; ப்ரக்ருதோ ஹி த்³ருஷ்டாந்த:, ந ஹேதுரிதி ॥
பூர்வாபராபரிஜ்ஞாநமஜாதே: பரிதீ³பகம் ।
ஜாயமாநாத்³தி⁴ வை த⁴ர்மாத்கத²ம் பூர்வம் ந க்³ருஹ்யதே ॥ 21 ॥
கத²ம் பு³த்³தை⁴ரஜாதி: பரிதீ³பிதேதி, ஆஹ — யதே³தத் ஹேதுப²லயோ: பூர்வாபராபரிஜ்ஞாநம் , தச்சைதத் அஜாதே: பரிதீ³பகம் அவபோ³த⁴கமித்யர்த²: । ஜாயமாநோ ஹி சேத்³த⁴ர்மோ க்³ருஹ்யதே, கத²ம் தஸ்மாத்பூர்வம் காரணம் ந க்³ருஹ்யதே ? அவஶ்யம் ஹி ஜாயமாநஸ்ய க்³ரஹீத்ரா தஜ்ஜநகம் க்³ரஹீதவ்யம் , ஜந்யஜநகயோ: ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாநபேதத்வாத் ; தஸ்மாத³ஜாதிபரிதீ³பகம் ததி³த்யர்த²: ॥
ஸ்வதோ வா பரதோ வாபி ந கிஞ்சித்³வஸ்து ஜாயதே ।
ஸத³ஸத்ஸத³ஸத்³வாபி ந கிஞ்சித்³வஸ்து ஜாயதே ॥ 22 ॥
இதஶ்ச ந ஜாயதே கிஞ்சித் யஜ்ஜாயமாநம் வஸ்து ஸ்வத: பரத: உப⁴யதோ வா ஸத் அஸத் ஸத³ஸத்³வா ந ஜாயதே, ந தஸ்ய கேநசித³பி ப்ரகாரேண ஜந்ம ஸம்ப⁴வதி । ந தாவத்ஸ்வயமேவாபரிநிஷ்பந்நாத்ஸ்வத: ஸ்வரூபாத்ஸ்வயமேவ ஜாயதே, யதா² க⁴டஸ்தஸ்மாதே³வ க⁴டாத் । நாபி பரத: அந்யஸ்மாத³ந்ய:, யதா² க⁴டாத்பட: । ததா² நோப⁴யத:, விரோதா⁴த் , யதா² க⁴டபடாப்⁴யாம் க⁴ட: படோ வா ந ஜாயதே । நநு ம்ருதோ³ க⁴டோ ஜாயதே பிதுஶ்ச புத்ர: ; ஸத்யம் , அஸ்தி ஜாயத இதி ப்ரத்யய: ஶப்³த³ஶ்ச மூடா⁴நாம் । தாவேவ து ஶப்³த³ப்ரத்யயௌ விவேகிபி⁴: பரீக்ஷ்யேதே — கிம் ஸத்யமேவ தௌ, உத ம்ருஷா இதி ; யாவதா பரீக்ஷ்யமாணே ஶப்³த³ப்ரத்யயவிஷயம் வஸ்து க⁴டபுத்ராதி³லக்ஷணம் ஶப்³த³மாத்ரமேவ தத் ,
‘வாசாரம்ப⁴ணம்’ (சா². உ. 6 । 4 । 4) இதி ஶ்ருதே: । ஸச்சேத் ந ஜாயதே, ஸத்த்வாத் , ம்ருத்பித்ராதி³வத் । யத்³யஸத் , ததா²பி ந ஜாயதே, அஸத்த்வாதே³வ, ஶஶவிஷாணாதி³வத் । அத² ஸத³ஸத் , ததா²பி ந ஜாயதே விருத்³த⁴ஸ்யைகஸ்யாஸம்ப⁴வாத் । அதோ ந கிஞ்சித்³வஸ்து ஜாயத இதி ஸித்³த⁴ம் । யேஷாம் புநர்ஜநிரேவ ஜாயத இதி க்ரியாகாரகப²லைகத்வமப்⁴யுபக³ம்யதே க்ஷணிகத்வம் ச வஸ்துந:, தே தூ³ரத ஏவ ந்யாயாபேதா: । இத³மித்த²மித்யவதா⁴ரணக்ஷணாந்தராநவஸ்தா²நாத் , அநநுபூ⁴தஸ்ய ஸ்ம்ருத்யநுபபத்தேஶ்ச ॥
ஹேதுர்ந ஜாயதே(அ)நாதே³: ப²லம் சாபி ஸ்வபா⁴வத: ।
ஆதி³ர்ந வித்³யதே யஸ்ய தஸ்ய ஹ்யாதி³ர்ந வித்³யதே ॥ 23 ॥
கிஞ்ச, ஹேதுப²லயோரநாதி³த்வமப்⁴யுபக³ச்ச²தா த்வயா ப³லாத்³தே⁴துப²லயோரஜந்மைவாப்⁴யுபக³தம் ஸ்யாத் । கத²ம் ? அநாதே³: ஆதி³ரஹிதாத்ப²லாத் ஹேது: ந ஜாயதே । ந ஹ்யநுத்பந்நாத³நாதே³: ப²லாத்³தே⁴தோர்ஜந்மேஷ்யதே த்வயா, ப²லம் சாபி ஆதி³ரஹிதாத³நாதே³ர்ஹேதோரஜாத்ஸ்வபா⁴வத ஏவ நிர்நிமித்தம் ஜாயத இதி நாப்⁴யுபக³ம்யதே । தஸ்மாத³நாதி³த்வமப்⁴யுபக³ச்ச²தா த்வயா ஹேதுப²லயோரஜந்மைவாப்⁴யுபக³ம்யதே । யஸ்மாத் ஆதி³: காரணம் ந வித்³யதே யஸ்ய லோகே, தஸ்ய ஹ்யாதி³: பூர்வோக்தா ஜாதிர்ந வித்³யதே । காரணவத ஏவ ஹ்யாதி³ரப்⁴யுபக³ம்யதே, ந அகாரணவத: ॥
ப்ரஜ்ஞப்தே: ஸநிமித்தத்வமந்யதா² த்³வயநாஶத: ।
ஸங்க்லேஶஸ்யோபலப்³தே⁴ஶ்ச பரதந்த்ராஸ்திதா மதா ॥ 24 ॥
உக்தஸ்யைவார்த²ஸ்ய த்³ருடீ⁴கரணசிகீர்ஷயா புநராக்ஷிபதி — ப்ரஜ்ஞாநம் ப்ரஜ்ஞப்தி: ஶப்³தா³தி³ப்ரதீதி:, தஸ்யா: ஸநிமித்தத்வம் , நிமித்தம் காரணம் விஷய இத்யேதத் ; ஸநிமித்தத்வம் ஸவிஷயத்வம் ஸ்வாத்மவ்யதிரிக்தவிஷயதேத்யேதத் , ப்ரதிஜாநீமஹே । ந ஹி நிர்விஷயா ப்ரஜ்ஞப்தி: ஶப்³தா³தி³ப்ரதீதி: ஸ்யாத் , தஸ்யா: ஸநிமித்தத்வாத் । அந்யதா² நிர்விஷயத்வே ஶப்³த³ஸ்பர்ஶநீலபீதலோஹிதாதி³ப்ரத்யயவைசித்ர்யஸ்ய த்³வயஸ்ய நாஶத: நாஶோ(அ)பா⁴வ: ப்ரஸஜ்யேதேத்யர்த²: । ந ச ப்ரத்யயவைசித்ர்யஸ்ய த்³வயஸ்யாபா⁴வோ(அ)ஸ்தி, ப்ரத்யக்ஷத்வாத் । அத: ப்ரத்யயவைசித்ர்யஸ்ய த்³வயஸ்ய த³ர்ஶநாத் , பரேஷாம் தந்த்ரம் பரதந்த்ரமித்யந்யஶாஸ்த்ரம் , தஸ்ய பரதந்த்ரஸ்ய பரதந்த்ராஶ்ரயஸ்ய பா³ஹ்யார்த²ஸ்ய ப்ரஜ்ஞாநவ்யதிரிக்தஸ்ய அஸ்திதா மதா அபி⁴ப்ரேதா । ந ஹி ப்ரஜ்ஞப்தே: ப்ரகாஶமாத்ரஸ்வரூபாயா நீலபீதாதி³பா³ஹ்யாலம்ப³நவைசித்ர்யமந்தரேண ஸ்வபா⁴வபே⁴தே³நைதத்³வைசித்ர்யம் ஸம்ப⁴வதி । ஸ்ப²டிகஸ்யேவ நீலாத்³யுபாத்⁴யாஶ்ரயைர்விநா வைசித்ர்யம் ந க⁴டத இத்யபி⁴ப்ராய: । இதஶ்ச பரதந்த்ராஶ்ரயஸ்ய பா³ஹ்யார்த²ஸ்ய ஜ்ஞாநவ்யதிரிக்தஸ்யாஸ்திதா । ஸங்க்லேஶநம் ஸங்க்லேஶ:, து³:க²மித்யர்த²: । உபலப்⁴யதே ஹி அக்³நிதா³ஹாதி³நிமித்தம் து³:க²ம் । யத்³யக்³ந்யாதி³பா³ஹ்யம் தா³ஹாதி³நிமித்தம் விஜ்ஞாநவ்யதிரிக்தம் ந ஸ்யாத் , ததோ தா³ஹாதி³து³:க²ம் நோபலப்⁴யேத । உபலப்⁴யதே து । அத: தேந மந்யாமஹே அஸ்தி பா³ஹ்யோ(அ)ர்த² இதி । ந ஹி விஜ்ஞாநமாத்ரே ஸங்க்லேஶோ யுக்த:, அந்யத்ராத³ர்ஶநாதி³த்யபி⁴ப்ராய: ॥
ப்ரஜ்ஞப்தே: ஸநிமித்தத்வமிஷ்யதே யுக்தித³ர்ஶநாத் ।
நிமித்தஸ்யாநிமித்தத்வமிஷ்யதே பூ⁴தத³ர்ஶநாத் ॥ 25 ॥
அத்ரோச்யதே — பா³ட⁴மேவம் ப்ரஜ்ஞப்தே: ஸநிமித்தத்வம் த்³வயஸங்க்லேஶோபலப்³தி⁴யுக்தித³ர்ஶநாதி³ஷ்யதே த்வயா । ஸ்தி²ரீப⁴வ தாவத்த்வம் யுக்தித³ர்ஶநம் வஸ்துநஸ்ததா²த்வாப்⁴யுபக³மே காரணமித்யத்ர । ப்³ரூஹி கிம் தத இதி । உச்யதே — நிமித்தஸ்ய ப்ரஜ்ஞப்த்யாலம்ப³நாபி⁴மதஸ்ய தவ க⁴டாதே³ரநிமித்தத்வமநாலம்ப³நத்வம் வைசித்ர்யாஹேதுத்வமிஷ்யதே(அ)ஸ்மாபி⁴: । கத²ம் ? பூ⁴தத³ர்ஶநாத் பரமார்த²த³ர்ஶநாதி³த்யேதத் । ந ஹி க⁴டோ யதா²பூ⁴தம்ருத்³ரூபத³ர்ஶநே ஸதி தத்³வ்யதிரேகேணாஸ்தி, யதா² அஶ்வாந்மஹிஷ:, படோ வா தந்துவ்யதிரேகேண தந்தவஶ்சாம்ஶுவ்யதிரேகேண இத்யேவமுத்தரோத்தரபூ⁴தத³ர்ஶந ஆ ஶப்³த³ப்ரத்யயநிரோதா⁴ந்நைவ நிமித்தமுபலபா⁴மஹே இத்யர்த²: । அத² வா, அபூ⁴தத³ர்ஶநாத்³பா³ஹ்யார்த²ஸ்ய அநிமித்தத்வமிஷ்யதே ரஜ்ஜ்வாதா³விவ ஸர்பாதே³ரித்யர்த²: । ப்⁴ராந்தித³ர்ஶநவிஷயத்வாச்ச நிமித்தஸ்யாநிமித்தத்வம் ப⁴வேத் ; தத³பா⁴வே அபா⁴நாத் । ந ஹி ஸுஷுப்தஸமாஹிதமுக்தாநாம் ப்⁴ராந்தித³ர்ஶநாபா⁴வே ஆத்மவ்யதிரிக்தோ பா³ஹ்யோ(அ)ர்த² உபலப்⁴யதே । ந ஹ்யுந்மத்தாவக³தம் வஸ்த்வநுந்மத்தைரபி ததா²பூ⁴தம் க³ம்யதே । ஏதேந த்³வயத³ர்ஶநம் ஸங்க்லேஶோபலப்³தி⁴ஶ்ச ப்ரத்யுக்தா ॥
சித்தம் ந ஸம்ஸ்ப்ருஶத்யர்த²ம் நார்தா²பா⁴ஸம் ததை²வ ச ।
அபூ⁴தோ ஹி யதஶ்சார்தோ² நார்தா²பா⁴ஸஸ்தத: ப்ருத²க் ॥ 26 ॥
யஸ்மாந்நாஸ்தி பா³ஹ்யம் நிமித்தம் , அத: சித்தம் ந ஸ்ப்ருஶத்யர்த²ம் பா³ஹ்யாலம்ப³நவிஷயம் , நாப்யர்தா²பா⁴ஸம் , சித்தத்வாத் , ஸ்வப்நசித்தவத் । அபூ⁴தோ ஹி ஜாக³ரிதே(அ)பி ஸ்வப்நார்த²வதே³வ பா³ஹ்ய: ஶப்³தா³த்³யர்தோ² யத: உக்தஹேதுத்வாச்ச । நாப்யர்தா²பா⁴ஸஶ்சித்தாத்ப்ருத²க் । சித்தமேவ ஹி க⁴டாத்³யர்த²வத³வபா⁴ஸதே யதா² ஸ்வப்நே ॥
நிமித்தம் ந ஸதா³ சித்தம் ஸம்ஸ்ப்ருஶத்யத்⁴வஸு த்ரிஷு ।
அநிமித்தோ விபர்யாஸ: கத²ம் தஸ்ய ப⁴விஷ்யதி ॥ 27 ॥
நநு விபர்யாஸஸ்தர்ஹி அஸதி க⁴டாதௌ³ க⁴டாத்³யாபா⁴ஸதா சித்தஸ்ய ; ததா² ச ஸதி அவிபர்யாஸ: க்வசித்³வக்தவ்ய இதி ; அத்ரோச்யதே — நிமித்தம் விஷயம் அதீதாநாக³தவர்தமாநாத்⁴வஸு த்ரிஷ்வபி ஸதா³ சித்தம் ந ஸம்ஸ்ப்ருஶேதே³வ ஹி । யதி³ ஹி க்வசித்ஸம்ஸ்ப்ருஶேத் , ஸ: அவிபர்யாஸ: பரமார்த² இத்யதஸ்தத³பேக்ஷயா அஸதி க⁴டே க⁴டாபா⁴ஸதா விபர்யாஸ: ஸ்யாத் ; ந து தத³ஸ்தி கதா³சித³பி சித்தஸ்யார்த²ஸம்ஸ்பர்ஶநம் । தஸ்மாத் அநிமித்த: விபர்யாஸ: கத²ம் தஸ்ய சித்தஸ்ய ப⁴விஷ்யதி ? ந கத²ஞ்சித்³விபர்யாஸோ(அ)ஸ்தீத்யபி⁴ப்ராய: । அயமேவ ஹி ஸ்வபா⁴வஶ்சித்தஸ்ய, யது³த அஸதி நிமித்தே க⁴டாதௌ³ தத்³வத³வபா⁴ஸநம் ॥
தஸ்மாந்ந ஜாயதே சித்தம் சித்தத்³ருஶ்யம் ந ஜாயதே ।
தஸ்ய பஶ்யந்தி யே ஜாதிம் கே² வை பஶ்யந்தி தே பத³ம் ॥ 28 ॥
‘ப்ரஜ்ஞப்தே: ஸநிமித்தத்வம்’ (மா. கா. 4 । 25) இத்யாதி³ ஏதத³ந்தம் விஜ்ஞாநவாதி³நோ பௌ³த்³த⁴ஸ்ய வசநம் பா³ஹ்யார்த²வாதி³பக்ஷப்ரதிஷேத⁴பரம் ஆசார்யேணாநுமோதி³தம் । ததே³வ ஹேதும் க்ருத்வா தத்பக்ஷப்ரதிஷேதா⁴ய ததி³த³முச்யதே — தஸ்மாதி³த்யாதி³ । யஸ்மாத³ஸத்யேவ க⁴டாதௌ³ க⁴டாத்³யாபா⁴ஸதா சித்தஸ்ய விஜ்ஞாநவாதி³நா அப்⁴யுபக³தா, தத³நுமோதி³தமஸ்மாபி⁴ரபி பூ⁴தத³ர்ஶநாத் ; தஸ்மாத்தஸ்யாபி சித்தஸ்ய ஜாயமாநாவபா⁴ஸதா அஸத்யேவ ஜந்மநி யுக்தா ப⁴விதுமிதி அதோ ந ஜாயதே சித்தம் । யதா² சித்தத்³ருஶ்யம் ந ஜாயதே அதஸ்தஸ்ய சித்தஸ்ய யே ஜாதிம் பஶ்யந்தி விஜ்ஞாநவாதி³ந: க்ஷணிகத்வது³:கி²த்வஶூந்யத்வாநாத்மத்வாதி³ ச ; தேநைவ சித்தேந சித்தஸ்வரூபம் த்³ரஷ்டுமஶக்யம் பஶ்யந்த: கே² வை பஶ்யந்தி தே பத³ம் பக்ஷ்யாதீ³நாம் । அத இதரேப்⁴யோ(அ)பி த்³வைதிப்⁴யோ(அ)த்யந்தஸாஹஸிகா இத்யர்த²: । யே(அ)பி ஶூந்யவாதி³ந: பஶ்யந்த ஏவ ஸர்வஶூந்யதாம் ஸ்வத³ர்ஶநஸ்யாபி ஶூந்யதாம் ப்ரதிஜாநதே, தே ததோ(அ)பி ஸாஹஸிகதரா: க²ம் முஷ்டிநாபி ஜிக்⁴ருக்ஷந்தி ॥
அஜாதம் ஜாயதே யஸ்மாத³ஜாதி: ப்ரக்ருதிஸ்தத: ।
ப்ரக்ருதேரந்யதா²பா⁴வோ ந கத²ஞ்சித்³ப⁴விஷ்யதி ॥ 29 ॥
உக்தைர்ஹேதுபி⁴ரஜமேகம் ப்³ரஹ்மேதி ஸித்³த⁴ம் , யத்புநராதௌ³ ப்ரதிஜ்ஞாதம் , தத்ப²லோபஸம்ஹாரார்தோ²(அ)யம் ஶ்லோக: — அஜாதம் யச்சித்தம் ப்³ரஹ்மைவ ஜாயத இதி வாதி³பி⁴: பரிகல்ப்யதே, தத் அஜாதம் ஜாயதே யஸ்மாத் அஜாதி: ப்ரக்ருதி: தஸ்ய ; தத: தஸ்மாத் அஜாதரூபாயா: ப்ரக்ருதேரந்யதா²பா⁴வோ ஜந்ம ந கத²ஞ்சித்³ப⁴விஷ்யதி ॥
அநாதே³ரந்தவத்த்வம் ச ஸம்ஸாரஸ்ய ந ஸேத்ஸ்யதி ।
அநந்ததா சாதி³மதோ மோக்ஷஸ்ய ந ப⁴விஷ்யதி ॥ 30 ॥
அயம் சாபர ஆத்மந: ஸம்ஸாரமோக்ஷயோ: பரமார்த²ஸத்³பா⁴வவாதி³நாம் தோ³ஷ உச்யதே — அநாதே³: அதீதகோடிரஹிதஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய அந்தவத்த்வம் ஸமாப்தி: ந ஸேத்ஸ்யதி யுக்தித: ஸித்³தி⁴ம் நோபயாஸ்யதி । ந ஹ்யநாதி³: ஸந் அந்தவாந்கஶ்சித்பதா³ர்தோ² த்³ருஷ்டோ லோகே । பீ³ஜாங்குரஸம்ப³ந்த⁴நைரந்தர்யவிச்சே²தோ³ த்³ருஷ்ட இதி சேத் ; ந, ஏகவஸ்த்வபா⁴வேநாபோதி³தத்வாத் । ததா² அநந்ததாபி விஜ்ஞாநப்ராப்திகாலப்ரப⁴வஸ்ய மோக்ஷஸ்ய ஆதி³மதோ ந ப⁴விஷ்யதி, க⁴டாதி³ஷ்வத³ர்ஶநாத் । க⁴டாதி³விநாஶவத³வஸ்துத்வாத³தோ³ஷ இதி சேத் , ததா² ச மோக்ஷஸ்ய பரமார்த²ஸத்³பா⁴வப்ரதிஜ்ஞாஹாநி: ; அஸத்த்வாதே³வ ஶஶவிஷாணஸ்யேவ ஆதி³மத்த்வாபா⁴வஶ்ச ॥
ஆதா³வந்தே ச யந்நாஸ்தி வர்தமாநே(அ)பி தத்ததா² ।
விததை²: ஸத்³ருஶா: ஸந்தோ(அ)விததா² இவ லக்ஷிதா: ॥ 31 ॥
ஸப்ரயோஜநதா தேஷாம் ஸ்வப்நே விப்ரதிபத்³யதே ।
தஸ்மாதா³த்³யந்தவத்த்வேந மித்²யைவ க²லு தே ஸ்ம்ருதா: ॥ 32 ॥
வைதத்²யே க்ருதவ்யாக்²யாநௌ ஶ்லோகாவிஹ ஸம்ஸாரமோக்ஷாபா⁴வப்ரஸங்கே³ந படி²தௌ ॥
ஸர்வே த⁴ர்மா ம்ருஷா ஸ்வப்நே காயஸ்யாந்தர்நித³ர்ஶநாத் ।
ஸம்வ்ருதே(அ)ஸ்மிந்ப்ரதே³ஶே வை பூ⁴தாநாம் த³ர்ஶநம் குத: ॥ 33 ॥
ந யுக்தம் த³ர்ஶநம் க³த்வா காலஸ்யாநியமாத்³க³தௌ ।
ப்ரதிபு³த்³த⁴ஶ்ச வை ஸர்வஸ்தஸ்மிந்தே³ஶே ந வித்³யதே ॥ 34 ॥
ஜாக³ரிதே க³த்யாக³மநகாலௌ நியதௌ, தே³ஶ: ப்ரமாணதோ ய:, தஸ்ய அநியமாத் நியமஸ்யாபா⁴வாத் ஸ்வப்நே ந தே³ஶாந்தரக³மநமித்யர்த²: ॥
மித்ராத்³யை: ஸஹ ஸம்மந்த்ர்ய ஸம்பு³த்³தோ⁴ ந ப்ரபத்³யதே ।
க்³ருஹீதம் சாபி யத்கிஞ்சித்ப்ரதிபு³த்³தோ⁴ ந பஶ்யதி ॥ 35 ॥
மித்ராத்³யை: ஸஹ ஸம்மந்த்ர்ய ததே³வ மந்த்ரணம் ப்ரதிபு³த்³தோ⁴ ந ப்ரபத்³யதே, க்³ருஹீதம் ச யத்கிஞ்சித்³தி⁴ரண்யாதி³ ந ப்ராப்நோதி ; ததஶ்ச ந தே³ஶாந்தரம் க³ச்ச²தி ஸ்வப்நே ॥
ஸ்வப்நே சாவஸ்துக: காய: ப்ருத²க³ந்யஸ்ய த³ர்ஶநாத் ।
யதா² காயஸ்ததா² ஸர்வம் சித்தத்³ருஶ்யமவஸ்துகம் ॥ 36 ॥
ஸ்வப்நே ச அடந்த்³ருஶ்யதே ய: காய:, ஸ: அவஸ்துக: ததோ(அ)ந்யஸ்ய ஸ்வாபதே³ஶஸ்த²ஸ்ய ப்ருத²க்காயாந்தரஸ்ய த³ர்ஶநாத் । யதா² ஸ்வப்நத்³ருஶ்ய: காய: அஸந் , ததா² ஸர்வம் சித்தத்³ருஶ்யம் அவஸ்துகம் ஜாக³ரிதே(அ)பி சித்தத்³ருஶ்யத்வாதி³த்யர்த²: । ஸ்வப்நஸமத்வாத³ஸஜ்ஜாக³ரிதமபீதி ப்ரகரணார்த²: ॥
க்³ரஹணாஜ்ஜாக³ரிதவத்தத்³தே⁴து: ஸ்வப்ந இஷ்யதே ।
தத்³தே⁴துத்வாத்து தஸ்யைவ ஸஜ்ஜாக³ரிதமிஷ்யதே ॥ 37 ॥
இதஶ்ச அஸத்த்வம் ஜாக்³ரத்³வஸ்துந: ஜாக³ரிதவத் ஜாக³ரிதஸ்யேவ க்³ரஹணாத் க்³ராஹ்யக்³ராஹகரூபேண ஸ்வப்நஸ்ய, தஜ்ஜாக³ரிதம் ஹேது: அஸ்ய ஸ்வப்நஸ்ய ஸ ஸ்வப்ந: தத்³தே⁴து: ஜாக³ரிதகார்யம் இஷ்யதே । தத்³தே⁴துத்வாத் ஜாக³ரிதகார்யத்வாத் தஸ்யைவ ஸ்வப்நத்³ருஶ ஏவ ஸஜ்ஜாக³ரிதம் , ந த்வந்யேஷாம் ; யதா² ஸ்வப்ந இத்யபி⁴ப்ராய: । யதா² ஸ்வப்ந: ஸ்வப்நத்³ருஶ ஏவ ஸந் ஸாதா⁴ரணவித்³யமாநவஸ்துவத³வபா⁴ஸதே, ததா² தத்காரணத்வாத்ஸாதா⁴ரணவித்³யமாநவஸ்துவத³வபா⁴ஸநம் , ந து ஸாதா⁴ரணம் வித்³யமாநவஸ்து ஸ்வப்நவதே³வேத்யபி⁴ப்ராய: ॥
உத்பாத³ஸ்யாப்ரஸித்³த⁴த்வாத³ஜம் ஸர்வமுதா³ஹ்ருதம் ।
ந ச பூ⁴தாத³பூ⁴தஸ்ய ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்தி கத²ஞ்சந ॥ 38 ॥
நநு ஸ்வப்நகாரணத்வே(அ)பி ஜாக³ரிதவஸ்துநோ ந ஸ்வப்நவத³வஸ்துத்வம் । அத்யந்தசலோ ஹி ஸ்வப்ந: ஜாக³ரிதம் து ஸ்தி²ரம் லக்ஷ்யதே । ஸத்யமேவமவிவேகிநாம் ஸ்யாத் । விவேகிநாம் து ந கஸ்யசித்³வஸ்துந உத்பாத³: ப்ரஸித்³த⁴: । அத: அப்ரஸித்³த⁴த்வாத் உத்பாத³ஸ்ய ஆத்மைவ ஸர்வமிதி அஜம் ஸர்வம் உதா³ஹ்ருதம் வேதா³ந்தேஷு
‘ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) இதி । யத³பி மந்யஸே ஜாக³ரிதாத்ஸத: அஸந்ஸ்வப்நோ ஜாயத இதி, தத³ஸத் । ந பூ⁴தாத் வித்³யமாநாத் அபூ⁴தஸ்ய அஸத: ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்தி லோகே । ந ஹ்யஸத: ஶஶவிஷாணாதே³: ஸம்ப⁴வோ த்³ருஷ்ட: கத²ஞ்சித³பி ॥
அஸஜ்ஜாக³ரிதே த்³ருஷ்ட்வா ஸ்வப்நே பஶ்யதி தந்மய: ।
அஸத்ஸ்வப்நே(அ)பி த்³ருஷ்ட்வா ச ப்ரதிபு³த்³தோ⁴ ந பஶ்யதி ॥ 39 ॥
நநு உக்தம் த்வயைவ ஸ்வப்நோ ஜாக³ரிதகார்யமிதி ; தத்கத²முத்பாதோ³(அ)ப்ரஸித்³த⁴ இதி உச்யதே ? ஶ்ருணு தத்ர யதா² கார்யகாரணபா⁴வோ(அ)ஸ்மாபி⁴ரபி⁴ப்ரேத இதி । அஸத் அவித்³யமாநம் ரஜ்ஜுஸர்பவத்³விகல்பிதம் வஸ்து ஜாக³ரிதே த்³ருஷ்ட்வா தத்³பா⁴வபா⁴விதஸ்தந்மய: ஸ்வப்நே(அ)பி ஜாக³ரிதவத் க்³ராஹ்யக்³ராஹகரூபேண விகல்பயந்பஶ்யதி, ததா² அஸத்ஸ்வப்நே(அ)பி த்³ருஷ்ட்வா ச ப்ரதிபு³த்³தோ⁴ ந பஶ்யதி அவிகல்பயந் , ச - ஶப்³தா³த் । ததா² ஜாக³ரிதே(அ)பி த்³ருஷ்ட்வா ஸ்வப்நே ந பஶ்யதி கதா³சிதி³த்யர்த²: । தஸ்மாஜ்ஜாக³ரிதம் ஸ்வப்நஹேதுரித்யுச்யதே, ந து பரமார்த²ஸதி³தி க்ருத்வா ॥
நாஸ்த்யஸத்³தே⁴துகமஸத்ஸத³ஸத்³தே⁴துகம் ததா² ।
ஸச்ச ஸத்³தே⁴துகம் நாஸ்தி ஸத்³தே⁴துகமஸத்குத: ॥ 40 ॥
பரமார்த²தஸ்து ந கஸ்யசித்கேநசித³பி ப்ரகாரேண கார்யகாரணபா⁴வ உபபத்³யதே । கத²ம் ? நாஸ்தி அஸத்³தே⁴துகம் அஸத் ஶஶவிஷாணாதி³ ஹேது: காரணம் யஸ்ய அஸத ஏவ க²புஷ்பாதே³:, தத் அஸத்³தே⁴துகம் அஸத் ந வித்³யதே । ததா² ஸத³பி க⁴டாதி³வஸ்து அஸத்³தே⁴துகம் ஶஶவிஷாணாதி³கார்யம் நாஸ்தி । ததா² ஸச்ச வித்³யமாநம் க⁴டாதி³ வஸ்த்வந்தரகார்யம் நாஸ்தி । ஸத்கார்யம் அஸத் குத ஏவ ஸம்ப⁴வதி ? ந சாந்ய: கார்யகாரணபா⁴வ: ஸம்ப⁴வதி ஶக்யோ வா கல்பயிதும் । அதோ விவேகிநாமஸித்³த⁴ ஏவ கார்யகாரணபா⁴வ: கஸ்யசிதி³த்யபி⁴ப்ராய: ॥
விபர்யாஸாத்³யதா² ஜாக்³ரத³சிந்த்யாந்பூ⁴தவத்ஸ்ப்ருஶேத் ।
ததா² ஸ்வப்நே விபர்யாஸாத்³த⁴ர்மாம்ஸ்தத்ரைவ பஶ்யதி ॥ 41 ॥
புநரபி ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோரஸதோரபி கார்யகாரணபா⁴வாஶங்காமபநயந்நாஹ — விபர்யாஸாத் அவிவேகத: யதா² ஜாக்³ரத் ஜாக³ரிதே அசிந்த்யாந்பா⁴வாந் அஶக்யசிந்தநாந் ரஜ்ஜுஸர்பாதீ³ந் பூ⁴தவத் பரமார்த²வத் ஸ்ப்ருஶேத் ; ஸ்ப்ருஶந்நிவ விகல்பயேதி³த்யர்த²:, கஶ்சித்³யதா², ததா² ஸ்வப்நே விபர்யாஸாத் ஹஸ்த்யாதீ³ந்பஶ்யந்நிவ விகல்பயதி । தத்ரைவ பஶ்யதி, ந து ஜாக³ரிதாது³த்பத்³யமாநாநித்யர்த²: ॥
உபலம்பா⁴த்ஸமாசாராத³ஸ்திவஸ்துத்வவாதி³நாம் ।
ஜாதிஸ்து தே³ஶிதா பு³த்³தை⁴ரஜாதேஸ்த்ரஸதாம் ஸதா³ ॥ 42 ॥
யாபி பு³த்³தை⁴: அத்³வைதவாதி³பி⁴: ஜாதி: தே³ஶிதா உபதி³ஷ்டா, உபலம்ப⁴நமுபலம்ப⁴:, தஸ்மாத் உபலப்³தே⁴ரித்யர்த²: । ஸமாசாராத் வர்ணாஶ்ரமாதி³த⁴ர்மஸமாசரணாச்ச தாப்⁴யாம் ஹேதுப்⁴யாம் அஸ்திவஸ்துத்வவாதி³நாம் அஸ்தி வஸ்துபா⁴வ இத்யேவம்வத³நஶீலாநாம் த்³ருடா⁴க்³ரஹவதாம் ஶ்ரத்³த³தா⁴நாம் மந்த³விவேகிநாமர்தோ²பாயத்வேந ஸா தே³ஶிதா ஜாதி: தாம் க்³ருஹ்ணந்து தாவத் । வேதா³ந்தாப்⁴யாஸிநாம் து ஸ்வயமேவ அஜாத்³வயாத்மவிஷயோ விவேகோ ப⁴விஷ்யதீதி ; ந து பரமார்த²பு³த்³த்⁴யா । தே ஹி ஶ்ரோத்ரியா: ஸ்தூ²லபு³த்³தி⁴த்வாத் அஜாதே: அஜாதிவஸ்துந: ஸதா³ த்ரஸ்யந்தி ஆத்மநாஶம் மந்யமாநா அவிவேகிந இத்யர்த²: ।
‘உபாய: ஸோ(அ)வதாராய’ (மா. கா. 3 । 15) இத்யுக்தம் ॥
அஜாதேஸ்த்ரஸதாம் தேஷாமுபலம்பா⁴த்³வியந்தி யே ।
ஜாதிதோ³ஷா ந ஸேத்ஸ்யந்தி தோ³ஷோ(அ)ப்யல்போ ப⁴விஷ்யதி ॥ 43 ॥
யே ச ஏவமுபலம்பா⁴த்ஸமாசாராச்ச அஜாதே: அஜாதிவஸ்துந: த்ரஸந்த: அஸ்தி வஸ்த்விதி அத்³வயாதா³த்மந:, வியந்தி விருத்³த⁴ம் யந்தி த்³வைதம் ப்ரதிபத்³யந்த இத்யர்த²: । தேஷாம் அஜாதே: த்ரஸதாம் ஶ்ரத்³த³தா⁴நாநாம் ஸந்மார்கா³வலம்பி³நாம் ஜாதிதோ³ஷா: ஜாத்யுபலம்ப⁴க்ருதா தோ³ஷா: ந ஸேத்ஸ்யந்தி ஸித்³தி⁴ம் நோபயாஸ்யந்தி, விவேகமார்க³ப்ரவ்ருத்தத்வாத் । யத்³யபி கஶ்சித்³தோ³ஷ: ஸ்யாத் , ஸோ(அ)ப்யல்ப ஏவ ப⁴விஷ்யதி, ஸம்யக்³த³ர்ஶநாப்ரதிபத்திஹேதுக இத்யர்த²: ॥
உபலம்பா⁴த்ஸமாசாராந்மாயாஹஸ்தீ யதோ²ச்யதே ।
உபலம்பா⁴த்ஸமாசாராத³ஸ்தி வஸ்து ததோ²ச்யதே ॥ 44 ॥
நநு உபலம்ப⁴ஸமாசாரயோ: ப்ரமாணத்வாத³ஸ்த்யேவ த்³வைதம் வஸ்த்விதி ; ந, உபலம்ப⁴ஸமாசாரயோர்வ்யபி⁴சாராத் । கத²ம் வ்யபி⁴சார இதி, உச்யதே — உபலப்⁴யதே ஹி மாயாஹஸ்தீ ஹஸ்தீவ, ஹஸ்திநமிவாத்ர ஸமாசரந்தி ப³ந்த⁴நாரோஹணாதி³ஹஸ்திஸம்ப³ந்தி⁴பி⁴ர்த⁴ர்மை:, ஹஸ்தீதி சோச்யதே அஸந்நபி யதா², ததை²வ உபலம்பா⁴த்ஸமாசாராத் த்³வைதம் பே⁴த³ரூபம் அஸ்தி வஸ்து இத்யுச்யதே । தஸ்மாந்நோபலம்ப⁴ஸமாசாரௌ த்³வைதவஸ்துஸத்³பா⁴வே ஹேதூ ப⁴வத இத்யபி⁴ப்ராய: ॥
ஜாத்யாபா⁴ஸம் சலாபா⁴ஸம் வஸ்த்வாபா⁴ஸம் ததை²வ ச ।
அஜாசலமவஸ்துத்வம் விஜ்ஞாநம் ஶாந்தமத்³வயம் ॥ 45 ॥
கிம் புந: பரமார்த²ஸத்³வஸ்து, யதா³ஸ்பதா³ ஜாத்யாத்³யஸத்³பு³த்³த⁴ய இத்யாஹ — அஜாதி ஸத் ஜாதிவத³வபா⁴ஸத இதி ஜாத்யாபா⁴ஸம் , தத்³யதா² தே³வத³த்தோ ஜாயத இதி । சலாபா⁴ஸம் சலமிவாபா⁴ஸத இதி, யதா² ஸ ஏவ தே³வத³த்தோ க³ச்ச²தீதி । வஸ்த்வாபா⁴ஸம் வஸ்து த்³ரவ்யம் த⁴ர்மி, தத்³வத³வபா⁴ஸத இதி வஸ்த்வாபா⁴ஸம் , யதா² ஸ ஏவ தே³வத³த்தோ கௌ³ரோ தீ³ர்க⁴ இதி । ஜாயதே தே³வத³த்த: ஸ்பந்த³தே தீ³ர்கோ⁴ கௌ³ர இத்யேவமவபா⁴ஸதே । பரமார்த²தஸ்து அஜமசலமவஸ்துத்வமத்³ரவ்யம் ச । கிம் ததே³வம்ப்ரகாரம் ? விஜ்ஞாநம் விஜ்ஞப்தி:, ஜாத்யாதி³ரஹிதத்வாச்சா²ந்தம் அத ஏவ அத்³வயம் ச ததி³த்யர்த²: ॥
ஏவம் ந ஜாயதே சித்தமேவம் த⁴ர்மா அஜா: ஸ்ம்ருதா: ।
ஏவமேவ விஜாநந்தோ ந பதந்தி விபர்யயே ॥ 46 ॥
ஏவம் யதோ²க்தேப்⁴யோ ஹேதுப்⁴ய: ந ஜாயதே சித்தம் । ஏவம் த⁴ர்மா: ஆத்மாந: அஜா: ஸ்ம்ருதா: ப்³ரஹ்மவித்³பி⁴: । த⁴ர்மா இதி ப³ஹுவசநம் தே³ஹபே⁴தா³நுவிதா⁴யித்வாத³த்³வயஸ்யைவ உபசாரத: । ஏவமேவ யதோ²க்தம் விஜ்ஞாநம் ஜாத்யாதி³ரஹிதமத்³வயமாத்மதத்த்வம் விஜாநந்த: த்யக்தபா³ஹ்யைஷணா: புநர்ந பதந்தி அவித்³யாத்⁴வாந்தஸாக³ரே விபர்யயே ;
‘தத்ர கோ மோஹ: க: ஶோக ஏகத்வமநுபஶ்யத:’ (ஈ. உ. 7) இத்யாதி³மந்த்ரவர்ணாத் ॥
ருஜுவக்ராதி³காபா⁴ஸமலாதஸ்பந்தி³தம் யதா² ।
க்³ரஹணக்³ராஹகாபா⁴ஸம் விஜ்ஞாநஸ்பந்தி³தம் ததா² ॥ 47 ॥
யதோ²க்தம் பரமார்த²த³ர்ஶநம் ப்ரபஞ்சயிஷ்யந்நாஹ — யதா² ஹி லோகே ருஜுவக்ராதி³ப்ரகாராபா⁴ஸம் அலாதஸ்பந்தி³தம் உல்காசலநம் , ததா² க்³ரஹணக்³ராஹகாபா⁴ஸம் விஷயிவிஷயாபா⁴ஸமித்யர்த²: । கிம் தத் ? விஜ்ஞாநஸ்பந்தி³தம் ஸ்பந்தி³தமிவ ஸ்பந்தி³தமவித்³யயா । ந ஹ்யசலஸ்ய விஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்பந்த³நமஸ்தி,
‘அஜாசலம்’ (மா. கா. 4 । 45) இதி ஹ்யுக்தம் ॥
அஸ்பந்த³மாநமலாதமநாபா⁴ஸமஜம் யதா² ।
அஸ்பந்த³மாநம் விஜ்ஞாநமநாபா⁴ஸமஜம் ததா² ॥ 48 ॥
அஸ்பந்த³மாநம் ஸ்பந்த³நவர்ஜிதம் ததே³வ அலாதம் ருஜ்வாத்³யாகாரேணாஜாயமாநம் அநாபா⁴ஸம் அஜம் யதா², ததா² அவித்³யயா ஸ்பந்த³மாநம் அவித்³யோபரமே அஸ்பந்த³மாநம் ஜாத்யாத்³யாகாரேண அநாபா⁴ஸம் அஜம் அசலம் ப⁴விஷ்யதீத்யர்த²: ॥
அலாதே ஸ்பந்த³மாநே வை நாபா⁴ஸா அந்யதோபு⁴வ: ।
ந ததோ(அ)ந்யத்ர நி:ஸ்பந்தா³ந்நாலாதம் ப்ரவிஶந்தி தே ॥ 49 ॥
கிம் ச, தஸ்மிந்நேவ அலாதே ஸ்பந்த³மாநே ருஜுவக்ராத்³யாபா⁴ஸா: அலாதாத³ந்யத: குதஶ்சிதா³க³த்யாலாதே நைவ ப⁴வந்தீதி நாந்யதோபு⁴வ: । ந ச தஸ்மாந்நி:ஸ்பந்தா³த³லாதாத³ந்யத்ர நிர்க³தா: । ந ச நி:ஸ்பந்த³மலாதமேவ ப்ரவிஶந்தி தே ॥
ந நிர்க³தா அலாதாத்தே த்³ரவ்யத்வாபா⁴வயோக³த: ।
விஜ்ஞாநே(அ)பி ததை²வ ஸ்யுராபா⁴ஸஸ்யாவிஶேஷத: ॥ 50 ॥
கிம் ச, ந நிர்க³தா அலாதாத் தே ஆபா⁴ஸா: க்³ருஹாதி³வ, த்³ரவ்யத்வாபா⁴வயோக³த:, த்³ரவ்யஸ்ய பா⁴வோ த்³ரவ்யத்வம் , தத³பா⁴வ: த்³ரவ்யத்வாபா⁴வ:, த்³ரவ்யத்வாபா⁴வயோக³த: த்³ரவ்யத்வாபா⁴வயுக்தே: வஸ்துத்வாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । வஸ்துநோ ஹி ப்ரவேஶாதி³ ஸம்ப⁴வதி, நாவஸ்துந: । விஜ்ஞாநே(அ)பி ஜாத்யாத்³யாபா⁴ஸா: ததை²வ ஸ்யு:, ஆபா⁴ஸஸ்ய அவிஶேஷத: துல்யத்வாத் ॥
விஜ்ஞாநே ஸ்பந்த³மாநே வை நாபா⁴ஸா அந்யதோபு⁴வ: ।
ந ததோ(அ)ந்யத்ர நி:ஸ்பந்தா³ந்ந விஜ்ஞாநம் விஶந்தி தே ॥ 51 ॥
ந நிர்க³தாஸ்தே விஜ்ஞாநாத்³த்³ரவ்யத்வாபா⁴வயோக³த: ।
கார்யகாரணதாபா⁴வாத்³யதோ(அ)சிந்த்யா: ஸதை³வ தே ॥ 52 ॥
கத²ம் துல்யத்வமித்யாஹ — அலாதேந ஸமாநம் ஸர்வம் விஜ்ஞாநஸ்ய ; ஸதா³ அசலத்வம் து விஜ்ஞாநஸ்ய விஶேஷ: । ஜாத்யாத்³யாபா⁴ஸா விஜ்ஞாநே அசலே கிங்க்ருதா இத்யாஹ — கார்யகாரணதாபா⁴வாத் ஜந்யஜநகத்வாநுபபத்தேரபா⁴வரூபத்வாத் அசிந்த்யா: தே யத: ஸதை³வ । யதா² அஸத்ஸு ருஜ்வாத்³யாபா⁴ஸேஷு ருஜ்வாதி³பு³த்³தி⁴ர்த்³ருஷ்டா அலாதமாத்ரே, ததா² அஸத்ஸ்வேவ ஜாத்யாதி³ஷு விஜ்ஞாநமாத்ரே ஜாத்யாதி³பு³த்³தி⁴ர்ம்ருஷைவேதி ஸமுதா³யார்த²: ॥
த்³ரவ்யம் த்³ரவ்யஸ்ய ஹேது: ஸ்யாத³ந்யத³ந்யஸ்ய சைவ ஹி ।
த்³ரவ்யத்வமந்யபா⁴வோ வா த⁴ர்மாணாம் நோபபத்³யதே ॥ 53 ॥
அஜமேகமாத்மதத்த்வமிதி ஸ்தி²தம் । தத்ர யைரபி கார்யகாரணபா⁴வ: கல்ப்யதே, தேஷாம் த்³ரவ்யம் த்³ரவ்யஸ்யாந்யஸ்யாந்யத் ஹேது: காரணம் ஸ்யாத் , ந து தஸ்யைவ தத் । நாப்யத்³ரவ்யம் கஸ்யசித்காரணம் ஸ்வதந்த்ரம் த்³ருஷ்டம் லோகே । ந ச த்³ரவ்யத்வம் த⁴ர்மாணாம் ஆத்மநாம் உபபத்³யதே அந்யத்வம் வா குதஶ்சித் , யேந அந்யஸ்ய காரணத்வம் கார்யத்வம் வா ப்ரதிபத்³யேத । அத: அத்³ரவ்யத்வாத³நந்யத்வாச்ச ந கஸ்யசித்கார்யம் காரணம் வா ஆத்மேத்யர்த²: ॥
ஏவம் ந சித்தஜா த⁴ர்மாஶ்சித்தம் வாபி ந த⁴ர்மஜம் ।
ஏவம் ஹேதுப²லாஜாதிம் ப்ரவிஶந்தி மநீஷிண: ॥ 54 ॥
ஏவம் யதோ²க்தேப்⁴யோ ஹேதுப்⁴ய: ஆத்மவிஜ்ஞாநஸ்வரூபமேவ சித்தமிதி, ந சித்தஜா: பா³ஹ்யத⁴ர்மா:, நாபி பா³ஹ்யத⁴ர்மஜம் சித்தம் , விஜ்ஞாநஸ்வரூபாபா⁴ஸமாத்ரத்வாத்ஸர்வத⁴ர்மாணாம் । ஏவம் ந ஹேதோ: ப²லம் ஜாயதே, நாபி ப²லாத்³தே⁴துரிதி ஹேதுப²லயோரஜாதிம் ஹேதுப²லாஜாதிம் ப்ரவிஶந்தி அத்⁴யவஸ்யந்தி । ஆத்மநி ஹேதுப²லயோரபா⁴வமேவ ப்ரதிபத்³யந்தே ப்³ரஹ்மவித³ இத்யர்த²: ॥
யாவத்³தே⁴துப²லாவேஶஸ்தாவத்³தே⁴துப²லோத்³ப⁴வ: ।
க்ஷீணே ஹேதுப²லாவேஶே நாஸ்தி ஹேதுப²லோத்³ப⁴வ: ॥ 55 ॥
யே புநர்ஹேதுப²லயோரபி⁴நிவிஷ்டா:, தேஷாம் கிம் ஸ்யாதி³தி, உச்யதே — த⁴ர்மாத⁴ர்மாக்²யஸ்ய ஹேதோ: அஹம் கர்தா மம த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ தத்ப²லம் காலாந்தரே க்வசித்ப்ராணிநிகாயே ஜாதோ போ⁴க்ஷ்யே இதி யாவத்³தே⁴துப²லயோராவேஶ: ஹேதுப²லாக்³ரஹ ஆத்மந்யத்⁴யாரோபணம் , தச்சித்ததேத்யர்த²: ; தாவத்³தே⁴துப²லயோருத்³ப⁴வ: த⁴ர்மாத⁴ர்மயோஸ்தத்ப²லஸ்ய சாநுச்சே²தே³ந ப்ரவ்ருத்திரித்யர்த²: । யதா³ புநர்மந்த்ரௌஷதி⁴வீர்யேணேவ க்³ரஹாவேஶோ யதோ²க்தாத்³வைதத³ர்ஶநேந அவித்³யோத்³பூ⁴தஹேதுப²லாவேஶோபநீதோ ப⁴வதி, ததா³ தஸ்மிந்க்ஷீணே நாஸ்தி ஹேதுப²லோத்³ப⁴வ: ॥
யாவத்³தே⁴துப²லாவேஶ: ஸம்ஸாரஸ்தாவதா³யத: ।
க்ஷீணே ஹேதுப²லாவேஶே ஸம்ஸாரம் ந ப்ரபத்³யதே ॥ 56 ॥
யதி³ ஹேதுப²லோத்³ப⁴வ:, ததா³ கோ தோ³ஷ இதி, உச்யதே — யாவத் ஸம்யக்³த³ர்ஶநேந ஹேதுப²லாவேஶ: ந நிவர்ததே, அக்ஷீண: ஸம்ஸார: தாவத் ஆயாத: தீ³ர்கோ⁴ ப⁴வதீத்யர்த²: । க்ஷீணே புந: ஹேதுப²லாவேஶே ஸம்ஸாரம் ந ப்ரபத்³யதே, காரணாபா⁴வாத் ॥
ஸம்வ்ருத்யா ஜாயதே ஸர்வம் ஶாஶ்வதம் நாஸ்தி தேந வை ।
ஸத்³பா⁴வேந ஹ்யஜம் ஸர்வமுச்சே²த³ஸ்தேந நாஸ்தி வை ॥ 57 ॥
நநு அஜாதா³த்மநோ(அ)ந்யந்நாஸ்த்யேவ ; தத்கத²ம் ஹேதுப²லயோ: ஸம்ஸாரஸ்ய ச உத்பத்திவிநாஶாவுச்யேதே த்வயா ? ஶ்ருணு ; ஸம்வ்ருத்யா ஸம்வரணம் ஸம்வ்ருதி: அவித்³யாவிஷயோ லௌகிகவ்யவஹார: ; தயா ஸம்வ்ருத்யா ஜாயதே ஸர்வம் । தேந அவித்³யாவிஷயே ஶாஶ்வதம் நித்யம் நாஸ்தி வை । அத: உத்பத்திவிநாஶலக்ஷண: ஸம்ஸார: ஆயத இத்யுச்யதே । பரமார்த²ஸத்³பா⁴வேந து அஜம் ஸர்வம் ஆத்மைவ யஸ்மாத் ; அதோ ஜாத்யபா⁴வாத் உச்சே²த³: தேந நாஸ்தி வை கஸ்யசித்³தே⁴துப²லாதே³ரித்யர்த²: ॥
த⁴ர்மா ய இதி ஜாயந்தே ஜாயந்தே தே ந தத்த்வத: ।
ஜந்ம மாயோபமம் தேஷாம் ஸா ச மாயா ந வித்³யதே ॥ 58 ॥
யே(அ)ப்யாத்மாநோ(அ)ந்யே ச த⁴ர்மா ஜாயந்த இதி கல்ப்யந்தே, தே இதி ஏவம்ப்ரகாரா யதோ²க்தா ஸம்வ்ருதிர்நிர்தி³ஶ்யத இதி ஸம்வ்ருத்யைவ த⁴ர்மா ஜாயந்தே । ந தே தத்த்வத: பரமார்த²த: ஜாயந்தே । யத்புநஸ்தத்ஸம்வ்ருத்யா ஜந்ம தேஷாம் த⁴ர்மாணாம் யதோ²க்தாநாம் யதா² மாயயா ஜந்ம ததா² தத் மாயோபமம் ப்ரத்யேதவ்யம் । மாயா நாம வஸ்து தர்ஹி ; நைவம் , ஸா ச மாயா ந வித்³யதே । மாயேத்யவித்³யமாநஸ்யாக்²யேத்யபி⁴ப்ராய: ॥
யதா² மாயாமயாத்³பீ³ஜாஜ்ஜாயதே தந்மயோ(அ)ங்குர: ।
நாஸௌ நித்யோ ந சோச்சே²தீ³ தத்³வத்³த⁴ர்மேஷு யோஜநா ॥ 59 ॥
கத²ம் மாயோபமம் தேஷாம் த⁴ர்மாணாம் ஜந்மேதி, ஆஹ — யதா² மாயாமயாத் ஆம்ராதி³பீ³ஜாத் ஜாயதே தந்மய: மாயாமய: அங்குர:, நாஸாவங்குரோ நித்ய:, ந ச உச்சே²தீ³ விநாஶீ வா । அபூ⁴தத்வாதே³வ த⁴ர்மேஷு ஜந்மநாஶாதி³யோஜநா யுக்தி:, ந து பரமார்த²தோ த⁴ர்மாணாம் ஜந்ம நாஶோ வா யுஜ்யத இத்யர்த²: ॥
நாஜேஷு ஸர்வத⁴ர்மேஷு ஶாஶ்வதாஶாஶ்வதாபி⁴தா⁴ ।
யத்ர வர்ணா ந வர்தந்தே விவேகஸ்தத்ர நோச்யதே ॥ 60 ॥
பரமார்த²தஸ்த்வாத்மஸ்வஜேஷு நித்யைகரஸவிஜ்ஞப்திமாத்ரஸத்தாகேஷு ஶாஶ்வத: அஶாஶ்வத: இதி வா ந அபி⁴தா⁴, நாபி⁴தா⁴நம் ப்ரவர்தத இத்யர்த²: । யத்ர யேஷு வர்ண்யந்தே யைரர்தா²:, தே வர்ணா: ஶப்³தா³ ந வர்தந்தே அபி⁴தா⁴தும் ப்ரகாஶயிதும் ந ப்ரவர்தந்த இத்யர்த²: । இத³மேவமிதி விவேக: விவிக்ததா தத்ர நித்யோ(அ)நித்ய இதி நோச்யதே,
‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) இதி ஶ்ருதே: ॥
யதா² ஸ்வப்நே த்³வயாபா⁴ஸம் சித்தம் சலதி மாயயா ।
ததா² ஜாக்³ரத்³த்³வயாபா⁴ஸம் சித்தம் சலதி மாயயா ॥ 61 ॥
அத்³வயம் ச த்³வயாபா⁴ஸம் சித்தம் ஸ்வப்நே ந ஸம்ஶய: ।
அத்³வயம் ச த்³வயாபா⁴ஸம் ததா² ஜாக்³ரந்ந ஸம்ஶய: ॥ 62 ॥
யத்புநர்வாக்³கோ³சரத்வம் பரமார்த²த: அத்³வயஸ்ய விஜ்ஞாநமாத்ரஸ்ய, தந்மநஸ: ஸ்பந்த³நமாத்ரம் , ந பரமார்த²த: இத்யுக்தார்தௌ² ஶ்லோகௌ ॥
ஸ்வப்நத்³ருக்ப்ரசரந்ஸ்வப்நே தி³க்ஷு வை த³ஶஸு ஸ்தி²தாந் ।
அண்ட³ஜாந்ஸ்வேத³ஜாந்வாபி ஜீவாந்பஶ்யதி யாந்ஸதா³ ॥ 63 ॥
இதஶ்ச வாக்³கோ³சரஸ்யாபா⁴வோ த்³வைதஸ்ய — ஸ்வப்நாந்பஶ்யதீதி ஸ்வப்நத்³ருக் ப்ரசரந் பர்யடந்ஸ்வப்நே ஸ்வப்நஸ்தா²நே தி³க்ஷு வை த³ஶஸு ஸ்தி²தாந் வர்தமாநாந் ஜீவாந்ப்ராணிந: அண்ட³ஜாந்ஸ்வேத³ஜாந்வா யாந் ஸதா³ பஶ்யதீதி ॥
ஸ்வப்நத்³ருக்சித்தத்³ருஶ்யாஸ்தே ந வித்³யந்தே தத: ப்ருத²க் ।
ததா² தத்³த்³ருஶ்யமேவேத³ம் ஸ்வப்நத்³ருக்சித்தமிஷ்யதே ॥ 64 ॥
யத்³யேவம் , தத: கிம் ? உச்யதே — ஸ்வப்நத்³ருஶஶ்சித்தம் ஸ்வப்நத்³ருக்சித்தம் , தேந த்³ருஶ்யா: தே ஜீவா: ; தத: தஸ்மாத் ஸ்வப்நத்³ருக்சித்தாத் ப்ருத²க் ந வித்³யந்தே ந ஸந்தீத்யர்த²: । சித்தமேவ ஹ்யநேகஜீவாதி³பே⁴தா³காரேண விகல்ப்யதே । ததா² தத³பி ஸ்வப்நத்³ருக்சித்தமித³ம் தத்³த்³ருஶ்யமேவ, தேந ஸ்வப்நத்³ருஶா த்³ருஶ்யம் தத்³த்³ருஶ்யம் । அத: ஸ்வப்நத்³ருக்³வ்யதிரேகேண சித்தம் நாம நாஸ்தீத்யர்த²: ॥
சரஞ்ஜாக³ரிதே ஜாக்³ரத்³தி³க்ஷு வை த³ஶஸு ஸ்தி²தாந் ।
அண்ட³ஜாந்ஸ்வேத³ஜாந்வாபி ஜீவாந்பஶ்யதி யாந்ஸதா³ ॥ 65 ॥
ஜாக்³ரச்சித்தேக்ஷணீயாஸ்தே ந வித்³யந்தே தத: ப்ருத²க் ।
ததா² தத்³த்³ருஶ்யமேவேத³ம் ஜாக்³ரதஶ்சித்தமிஷ்யதே ॥ 66 ॥
ஜாக்³ரதோ த்³ருஶ்யா ஜீவா: தச்சித்தாவ்யதிரிக்தா:, சித்தேக்ஷணீயத்வாத் , ஸ்வப்நத்³ருக்சித்தேக்ஷணீயஜீவவத் । தச்ச ஜீவேக்ஷணாத்மகம் சித்தம் த்³ரஷ்டுரவ்யதிரிக்தம் த்³ரஷ்ட்ருத்³ருஶ்யத்வாத் ஸ்வப்நசித்தவத் । உக்தார்த²மந்யத் ॥
உபே⁴ ஹ்யந்யோந்யத்³ருஶ்யே தே கிம் தத³ஸ்தீதி சோச்யதே ।
லக்ஷணாஶூந்யமுப⁴யம் தந்மதே நைவ க்³ருஹ்யதே ॥ 67 ॥
ஜீவசித்தே உபே⁴ சித்தசைத்த்யே தே அந்யோந்யத்³ருஶ்யே இதரேதரக³ம்யே । ஜீவாதி³விஷயாபேக்ஷம் ஹி சித்தம் நாம ப⁴வதி । சித்தாபேக்ஷம் ஹி ஜீவாதி³ த்³ருஶ்யம் । அதஸ்தே அந்யோந்யத்³ருஶ்யே । தஸ்மாந்ந கிஞ்சித³ஸ்தீதி சோச்யதே சித்தம் வா சித்தேக்ஷணீயம் வா । கிம் தத³ஸ்தீதி விவேகிநோச்யதே । ந ஹி ஸ்வப்நே ஹஸ்தீ ஹஸ்திசித்தம் வா வித்³யதே ; ததா² இஹாபி விவேகிநாமித்யபி⁴ப்ராய: । கத²ம் ? லக்ஷணாஶூந்யம் லக்ஷ்யதே அநயேதி லக்ஷணா ப்ரமாணம் ; ப்ரமாணஶூந்யமுப⁴யம் சித்தம் சைத்த்யம் த்³வயம் யத:, தந்மதேநைவ தச்சித்ததயைவ தத் க்³ருஹ்யதே । ந ஹி க⁴டமதிம் ப்ரத்யாக்²யாய க⁴டோ க்³ருஹ்யதே, நாபி க⁴டம் ப்ரத்யாக்²யாய க⁴டமதி: । ந ஹி தத்ர ப்ரமாணப்ரமேயபே⁴த³: ஶக்யதே கல்பயிதுமித்யபி⁴ப்ராய: ॥
யதா² ஸ்வப்நமயோ ஜீவோ ஜாயதே ம்ரியதே(அ)பி ச ।
ததா² ஜீவா அமீ ஸர்வே ப⁴வந்தி ந ப⁴வந்தி ச ॥ 68 ॥
யதா² மாயாமயோ ஜீவோ ஜாயதே ம்ரியதே(அ)பி ச ।
ததா² ஜீவா அமீ ஸர்வே ப⁴வந்தி ந ப⁴வந்தி ச ॥ 69 ॥
யதா² நிர்மிதகோ ஜீவோ ஜாயதே ம்ரியதே(அ)பி ச ।
ததா² ஜீவா அமீ ஸர்வே ப⁴வந்தி ந ப⁴வந்தி ச ॥ 70 ॥
மாயாமய: மாயாவிநா ய: க்ருதோ நிர்மிதக: மந்த்ரௌஷத்⁴யாதி³பி⁴ர்நிஷ்பாதி³த: । ஸ்வப்நமாயாநிர்மிதகா அண்ட³ஜாத³யோ ஜீவா யதா² ஜாயந்தே ம்ரியந்தே ச, ததா² மநுஷ்யாதி³லக்ஷணா அவித்³யமாநா ஏவ சித்தவிகல்பநாமாத்ரா இத்யர்த²: ॥
ந கஶ்சிஜ்ஜாயதே ஜீவ: ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்ய ந வித்³யதே ।
ஏதத்தது³த்தமம் ஸத்யம் யத்ர கிஞ்சிந்ந ஜாயதே ॥ 71 ॥
வ்யவஹாரஸத்யவிஷயே ஜீவாநாம் ஜந்மமரணாதி³: ஸ்வப்நாதி³ஜீவவதி³த்யுக்தம் । உத்தமம் து பரமார்த²ஸத்யம் ந கஶ்சிஜ்ஜாயதே ஜீவ இதி । உக்தார்த²மந்யத் ॥
சித்தஸ்பந்தி³தமேவேத³ம் க்³ராஹ்யக்³ராஹகவத்³த்³வயம் ।
சித்தம் நிர்விஷயம் நித்யமஸங்க³ம் தேந கீர்திதம் ॥ 72 ॥
ஸர்வம் க்³ராஹ்யக்³ராஹகவச்சித்தஸ்பந்தி³தமேவ த்³வயம் । சித்தம் பரமார்த²த ஆத்மைவேதி நிர்விஷயம் । தேந நிர்விஷயத்வேந நித்யம் அஸங்க³ம் கீர்திதம் ।
‘அஸங்கோ³ ஹ்யயம் புருஷ:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 15) இதி ஶ்ருதே: । ஸவிஷயஸ்ய ஹி விஷயே ஸங்க³: । நிர்விஷயத்வாச்சித்தமஸங்க³மித்யர்த²: ॥
யோ(அ)ஸ்தி கல்பிதஸம்வ்ருத்யா பரமார்தே²ந நாஸ்த்யஸௌ ।
பரதந்த்ராபி⁴ஸம்வ்ருத்யா ஸ்யாந்நாஸ்தி பரமார்த²த: ॥ 73 ॥
நநு நிர்விஷயத்வேந சேத³ஸங்க³த்வம் , சித்தஸ்ய ந நி:ஸங்க³தா ப⁴வதி, யஸ்மாத் ஶாஸ்தா ஶாஸ்த்ரம் ஶிஷ்யஶ்சேத்யேவமாதே³ர்விஷயஸ்ய வித்³யமாநத்வாத் ; நைஷ தோ³ஷ: । கஸ்மாத் ? ய: பதா³ர்த²: ஶாஸ்த்ராதி³ர்வித்³யதே, ஸ கல்பிதஸம்வ்ருத்யா । கல்பிதா ச ஸா பரமார்த²ப்ரதிபத்த்யுபாயத்வேந ஸம்வ்ருதிஶ்ச ஸா தயா யோ(அ)ஸ்தி பரமார்தே²ந, நாஸ்த்யஸௌ ந வித்³யதே ।
‘ஜ்ஞாதே த்³வைதம் ந வித்³யதே’ (மா. கா. 1 । 18) இத்யுக்தம் । யஶ்ச பரதந்த்ராபி⁴ஸம்வ்ருத்யா பரஶாஸ்த்ரவ்யவஹாரேண ஸ்யாத்பதா³ர்த²:, ஸ பரமார்த²தோ நிரூப்யமாணோ நாஸ்த்யேவ । தேந யுக்தமுக்தம்
‘அஸங்க³ம் தேந கீர்திதம்’ (மா. கா. 4 । 72) இதி ॥
அஜ: கல்பிதஸம்வ்ருத்யா பரமார்தே²ந நாப்யஜ: ।
பரதந்த்ராபி⁴நிஷ்பத்த்யா ஸம்வ்ருத்யா ஜாயதே து ஸ: ॥ 74 ॥
நநு ஶாஸ்த்ராதீ³நாம் ஸம்வ்ருதித்வே அஜ இதீயமபி கல்பநா ஸம்வ்ருதி: ஸ்யாத் । ஸத்யமேவம் ; ஶாஸ்த்ராதி³கல்பிதஸம்வ்ருத்யைவ அஜ இத்யுச்யதே । பரமார்தே²ந நாப்யஜ:, யஸ்மாத் பரதந்த்ராபி⁴நிஷ்பத்த்யா பரஶாஸ்த்ரஸித்³தி⁴மபேக்ஷ்ய ய: அஜ இத்யுக்த:, ஸ ஸம்வ்ருத்யா ஜாயதே । அத: அஜ இதீயமபி கல்பநா பரமார்த²விஷயே நைவ க்ரமத இத்யர்த²: ॥
அபூ⁴தாபி⁴நிவேஶோ(அ)ஸ்தி த்³வயம் தத்ர ந வித்³யதே ।
த்³வயாபா⁴வம் ஸ பு³த்³த்⁴வைவ நிர்நிமித்தோ ந ஜாயதே ॥ 75 ॥
யஸ்மாத³ஸத்³விஷய:, தஸ்மாத் அஸத்யபூ⁴தே த்³வைதே அபி⁴நிவேஶோ(அ)ஸ்தி கேவலம் । அபி⁴நிவேஶ: ஆக்³ரஹமாத்ரம் । த்³வயம் தத்ர ந வித்³யதே மித்²யாபி⁴நிவேஶமாத்ரம் ச ஜந்மந: காரணம் யஸ்மாத் , தஸ்மாத் த்³வயாபா⁴வம் பு³த்³த்⁴வா நிர்நிமித்த: நிவ்ருத்தமித்²யாத்³வயாபி⁴நிவேஶ: ய:, ஸ: ந ஜாயதே ॥
யதா³ ந லப⁴தே ஹேதூநுத்தமாத⁴மமத்⁴யமாந் ।
ததா³ ந ஜாயதே சித்தம் ஹேத்வபா⁴வே ப²லம் குத: ॥ 76 ॥
ஜாத்யாஶ்ரமவிஹிதா ஆஶீர்வர்ஜிதைரநுஷ்டீ²யமாநா த⁴ர்மா தே³வத்வாதி³ப்ராப்திஹேதவ உத்தமா: கேவலாஶ்ச । த⁴ர்மா: அத⁴ர்மவ்யாமிஶ்ராமநுஷ்யத்வாதி³ப்ராப்த்யர்தா² மத்⁴யமா: । திர்யகா³தி³ப்ராப்திநிமித்தா அத⁴ர்மலக்ஷணா: ப்ரவ்ருத்திவிஶேஷாஶ்சாத⁴மா: । தாநுத்தமமத்⁴யமாத⁴மாநவித்³யாபரிகல்பிதாந் யதா³ ஏகமேவாத்³விதீயமாத்மதத்த்வம் ஸர்வகல்பநாவர்ஜிதம் ஜாநந் ந லப⁴தே ந பஶ்யதி, யதா² பா³லைர்த்³ருஶ்யமாநம் க³க³நே மலம் விவேகீ ந பஶ்யதி, தத்³வத் , ததா³ ந ஜாயதே நோத்பத்³யதே சித்தம் தே³வாத்³யாகாரை: உத்தமாத⁴மமத்⁴யமப²லரூபேண । ந ஹ்யஸதி ஹேதௌ ப²லமுத்பத்³யதே பீ³ஜாத்³யபா⁴வ இவ ஸஸ்யாதி³ ॥
அநிமித்தஸ்ய சித்தஸ்ய யாநுத்பத்தி: ஸமாத்³வயா ।
அஜாதஸ்யைவ ஸர்வஸ்ய சித்தத்³ருஶ்யம் ஹி தத்³யத: ॥ 77 ॥
ஹேத்வபா⁴வே சித்தம் நோத்பத்³யத இதி ஹி உக்தம் । ஸா புநரநுத்பத்திஶ்சித்தஸ்ய கீத்³ருஶீத்யுச்யதே — பரமார்த²த³ர்ஶநேந நிரஸ்தத⁴ர்மாத⁴ர்மாக்²யோத்பத்திநிமித்தஸ்ய அநிமித்தஸ்ய சித்தஸ்யேதி யா மோக்ஷாக்²யா அநுத்பத்தி:, ஸா ஸர்வதா³ ஸர்வாவஸ்தா²ஸு ஸமா நிர்விஶேஷா அத்³வயா ச ; பூர்வமபி அஜாதஸ்யைவ அநுத்பந்நஸ்ய சித்தஸ்ய ஸர்வஸ்யாத்³வயஸ்யேத்யர்த²: । யஸ்மாத்ப்ராக³பி விஜ்ஞாநாத் சித்தம் த்³ருஶ்யம் தத்³த்³வயம் ஜந்ம ச, தஸ்மாத³ஜாதஸ்ய ஸர்வஸ்ய ஸர்வதா³ சித்தஸ்ய ஸமா அத்³வயைவ அநுத்பத்தி: ந புந: கதா³சித்³ப⁴வதி, கதா³சித்³வா ந ப⁴வதி । ஸர்வதா³ ஏகரூபைவேத்யர்த²: ॥
பு³த்³த்⁴வாநிமித்ததாம் ஸத்யாம் ஹேதும் ப்ருத²க³நாப்நுவந் ।
வீதஶோகம் ததா² காமமப⁴யம் பத³மஶ்நுதே ॥ 78 ॥
யதோ²க்தேந ந்யாயேந ஜந்மநிமித்தஸ்ய த்³வயஸ்ய அபா⁴வாத³நிமித்ததாம் ச ஸத்யாம் பரமார்த²ரூபாம் பு³த்³த்⁴வா ஹேதும் த⁴ர்மாதி³காரணம் தே³வாதி³யோநிப்ராப்தயே ப்ருத²க³நாப்நுவந் அநுபாத³தா³ந: த்யக்தபா³ஹ்யைஷண: ஸந் காமஶோகாதி³வர்ஜிதம் அவித்³யாதி³ரஹிதம் அப⁴யம் பத³ம் அஶ்நுதே, புநர்ந ஜாயத இத்யர்த²: ॥
அபூ⁴தாபி⁴நிவேஶாத்³தி⁴ ஸத்³ருஶே தத்ப்ரவர்ததே ।
வஸ்த்வபா⁴வம் ஸ பு³த்³த்⁴வைவ நி:ஸங்க³ம் விநிவர்ததே ॥ 79 ॥
யஸ்மாத் அபூ⁴தாபி⁴நிவேஶாத் அஸதி த்³வயே த்³வயாஸ்தித்வநிஶ்சய: அபூ⁴தாபி⁴நிவேஶ:, தஸ்மாத் அவித்³யாவ்யாமோஹரூபாத்³தி⁴ ஸத்³ருஶே தத³நுரூபே தத் சித்தம் ப்ரவர்ததே । தஸ்ய த்³வயஸ்ய வஸ்துந: அபா⁴வம் யதா³ பு³த்³த⁴வாந் , ததா³ தஸ்மாத் நி:ஸங்க³ம் நிரபேக்ஷம் ஸத் விநிவர்ததே அபூ⁴தாபி⁴நிவேஶவிஷயாத் ॥
நிவ்ருத்தஸ்யாப்ரவ்ருத்தஸ்ய நிஶ்சலா ஹி ததா³ ஸ்தி²தி: ।
விஷய: ஸ ஹி பு³த்³தா⁴நாம் தத்ஸாம்யமஜமத்³வயம் ॥ 80 ॥
நிவ்ருத்தஸ்ய த்³வைதவிஷயாத் , விஷயாந்தரே ச அப்ரவ்ருத்தஸ்ய அபா⁴வத³ர்ஶநேந சித்தஸ்ய நிஶ்சலா சலநவர்ஜிதா ப்³ரஹ்மஸ்வரூபைவ ததா³ ஸ்தி²தி:, யைஷா ப்³ரஹ்மஸ்வரூபா ஸ்தி²தி: சித்தஸ்ய அத்³வயவிஜ்ஞாநைகரஸக⁴நலக்ஷணா । ஸ ஹி யஸ்மாத் விஷய: கோ³சர: பரமார்த²த³ர்ஶிநாம் பு³த்³தா⁴நாம் , தஸ்மாத் தத்ஸாம்யம் பரம் நிர்விஶேஷமஜமத்³வயம் ச ॥
அஜமநித்³ரமஸ்வப்நம் ப்ரபா⁴தம் ப⁴வதி ஸ்வயம் ।
ஸக்ருத்³விபா⁴தோ ஹ்யேவைஷ த⁴ர்மோ தா⁴துஸ்வபா⁴வத: ॥ 81 ॥
புநரபி கீத்³ருஶஶ்சாஸௌ பு³த்³தா⁴நாம் விஷய இத்யாஹ — ஸ்வயமேவ தத் ப்ரபா⁴தம் ப⁴வதி ந ஆதி³த்யாத்³யபேக்ஷம் ; ஸ்வயம் ஜ்யோதி:ஸ்வபா⁴வமித்யர்த²: । ஸக்ருத்³விபா⁴த: ஸதை³வ விபா⁴த இத்யேதத் । ஏஷ: ஏவம்லக்ஷண: ஆத்மாக்²யோ த⁴ர்ம: தா⁴துஸ்வபா⁴வத: வஸ்துஸ்வபா⁴வத இத்யர்த²: ॥
ஸுக²மாவ்ரியதே நித்யம் து³:க²ம் விவ்ரியதே ஸதா³ ।
யஸ்ய கஸ்ய ச த⁴ர்மஸ்ய க்³ரஹேண ப⁴க³வாநஸௌ ॥ 82 ॥
ஏவம் ப³ஹுஶ உச்யமாநமபி பரமார்த²தத்த்வம் கஸ்மால்லௌகிகைர்ந க்³ருஹ்யத இத்யுச்யதே — யஸ்மாத் யஸ்ய கஸ்யசித் த்³வயவஸ்துநோ த⁴ர்மஸ்ய க்³ரஹேண க்³ரஹணாவேஶேந மித்²யாபி⁴நிவிஷ்டதயா ஸுக²மாவ்ரியதே அநாயாஸேந ஆச்சா²த்³யத இத்யர்த²: । த்³வயோபலப்³தி⁴நிமித்தம் ஹி தத்ராவரணம் ந யத்நாந்தரமபேக்ஷதே । து³:க²ம் ச விவ்ரியதே ப்ரகடீக்ரியதே, பரமார்த²ஜ்ஞாநஸ்ய து³ர்லப⁴த்வாத் । ப⁴க³வாநஸௌ ஆத்மாத்³வயோ தே³வ இத்யர்த²: । அதோ வேதா³ந்தைராசார்யைஶ்ச ப³ஹுஶ உச்யமாநோ(அ)பி நைவ ஜ்ஞாதும் ஶக்ய இத்யர்த²:,
‘ஆஶ்சர்யோ வக்தா குஶலோ(அ)ஸ்ய லப்³தா⁴’ (க. உ. 1 । 2 । 7) இதி ஶ்ருதே: ॥
அஸ்தி நாஸ்த்யஸ்தி நாஸ்தீதி நாஸ்தி நாஸ்தீதி வா புந: ।
சலஸ்தி²ரோப⁴யாபா⁴வைராவ்ருணோத்யேவ பா³லிஶ: ॥ 83 ॥
அஸ்தி நாஸ்தீத்யாதி³ ஸூக்ஷ்மவிஷயா அபி பண்டி³தாநாம் க்³ரஹா: ப⁴க³வத: பரமாத்மந ஆவரணா ஏவ ; கிமுத மூட⁴ஜநாநாம் பு³த்³தி⁴லக்ஷணா இத்யேவமர்த²ம் ப்ரத³ர்ஶயந்நாஹ — அஸ்தீதி । அஸ்த்யாத்மேதி கஶ்சித்³வாதீ³ ப்ரதிபத்³யதே । நாஸ்தீத்யபரோ வைநாஶிக: । அஸ்தி நாஸ்தீத்யபரோ(அ)ர்த⁴வைநாஶிக: ஸத³ஸத்³வாதீ³ தி³க்³வாஸா: । நாஸ்தி நாஸ்தீத்யத்யந்தஶூந்யவாதீ³ । தத்ராஸ்திபா⁴வஶ்சல:, க⁴டாத்³யநித்யவிலக்ஷணத்வாத் । நாஸ்திபா⁴வ: ஸ்தி²ர:, ஸதா³விஶேஷத்வாத் । உப⁴யம் சலஸ்தி²ரவிஷயத்வாத் ஸத³ஸத்³பா⁴வ: । அபா⁴வோ(அ)த்யந்தாபா⁴வ: । ப்ரகாரசதுஷ்டயஸ்யாபி தைரேதைஶ்சலஸ்தி²ரோப⁴யாபா⁴வை: ஸத³ஸதா³தி³வாதீ³ ஸர்வோ(அ)பி ப⁴க³வந்தமாவ்ருணோத்யேவ பா³லிஶோ(அ)விவேகீ । யத்³யபி பண்டி³தோ பா³லிஶ ஏவ பரமார்த²தத்த்வாநவபோ³தா⁴த் , கிமு ஸ்வபா⁴வமூடோ⁴ ஜந இத்யபி⁴ப்ராய: ॥
கோட்யஶ்சதஸ்ர ஏதாஸ்து க்³ரஹைர்யாஸாம் ஸதா³வ்ருத: ।
ப⁴க³வாநாபி⁴ரஸ்ப்ருஷ்டோ யேந த்³ருஷ்ட: ஸ ஸர்வத்³ருக் ॥ 84 ॥
கீத்³ருக்புந: பரமார்த²தத்த்வம் , யத³வபோ³தா⁴த³பா³லிஶ: பண்டி³தோ ப⁴வதீத்யாஹ — கோட்ய: ப்ராவாது³கஶாஸ்த்ரநிர்ணயாந்தா: ஏதா: உக்தா அஸ்தி நாஸ்தீத்யாத்³யா: சதஸ்ர:, யாஸாம் கோடீநாம் க்³ரஹை: க்³ரஹணை: உபலப்³தி⁴நிஶ்சயை: ஸதா³ ஸர்வதா³ ஆவ்ருத: ஆச்சா²தி³த: தேஷாமேவ ப்ராவாது³காநாம் ய:, ஸ ப⁴க³வாந் ஆபி⁴: அஸ்தி நாஸ்தீத்யாதி³கோடிபி⁴: சதஸ்ருபி⁴ரபி அஸ்ப்ருஷ்ட: அஸ்த்யாதி³விகல்பநாவர்ஜித இத்யேதத் । யேந முநிநா த்³ருஷ்டோ ஜ்ஞாத: வேதா³ந்தேஷ்வௌபநிஷத³: புருஷ:, ஸ ஸர்வத்³ருக் ஸர்வஜ்ஞ: ; பரமார்த²பண்டி³த இத்யர்த²: ॥
ப்ராப்ய ஸர்வஜ்ஞதாம் க்ருத்ஸ்நாம் ப்³ராஹ்மண்யம் பத³மத்³வயம் ।
அநாபந்நாதி³மத்⁴யாந்தம் கிமத: பரமீஹதே ॥ 85 ॥
விப்ராணாம் விநயோ ஹ்யேஷ ஶம: ப்ராக்ருத உச்யதே ।
த³ம: ப்ரக்ருதிதா³ந்தத்வாதே³வம் வித்³வாஞ்ஶமம் வ்ரஜேத் ॥ 86 ॥
விப்ராணாம் ப்³ராஹ்மணாநாம் விநய: விநீதத்வம் ஸ்வாபா⁴விகம் யதே³ததா³த்மஸ்வரூபேணாவஸ்தா²நம் । ஏஷ விநய: ஶமோ(அ)ப்யேஷ ஏவ ப்ராக்ருத: ஸ்வாபா⁴விக: அக்ருதக: உச்யதே । த³மோ(அ)ப்யேஷ ஏவ ப்ரக்ருதிதா³ந்தத்வாத் ஸ்வபா⁴வத ஏவ சோபஶாந்தரூபத்வாத்³ப்³ரஹ்மண: । ஏவம் யதோ²க்தம் ஸ்வபா⁴வோபஶாந்தம் ப்³ரஹ்ம வித்³வாந் ஶமம் உபஶாந்திம் ஸ்வாபா⁴விகீம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாம் வ்ரஜேத் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபேணாவதிஷ்ட²த இத்யர்த²: ॥
ஸவஸ்து ஸோபலம்ப⁴ம் ச த்³வயம் லௌகிகமிஷ்யதே ।
அவஸ்து ஸோபலம்ப⁴ம் ச ஶுத்³த⁴ம் லௌகிகமிஷ்யதே ॥ 87 ॥
ஏவமந்யோந்யவிருத்³த⁴த்வாத் ஸம்ஸாரகாரணராக³த்³வேஷதோ³ஷாஸ்பதா³நி ப்ராவாது³காநாம் த³ர்ஶநாநி । அதோ மித்²யாத³ர்ஶநாநி தாநீதி தத்³யுக்திபி⁴ரேவ த³ர்ஶயித்வா சதுஷ்கோடிவர்ஜிதத்வாத் ராகா³தி³தோ³ஷாநாஸ்பத³ம் ஸ்வபா⁴வஶாந்தமத்³வைதத³ர்ஶநமேவ ஸம்யக்³த³ர்ஶநமித்யுபஸம்ஹ்ருதம் । அதே²தா³நீம் ஸ்வப்ரக்ரியாப்ரத³ர்ஶநார்த² ஆரம்ப⁴: — ஸவஸ்து ஸம்வ்ருதிஸதா வஸ்துநா ஸஹ வர்தத இதி ஸவஸ்து, ததா² ச உபலப்³தி⁴ருபலம்ப⁴:, தேந ஸஹ வர்தத இதி ஸோபலம்ப⁴ம் ச ஶாஸ்த்ராதி³ஸர்வவ்யவஹாராஸ்பத³ம் க்³ராஹ்யக்³ரஹணலக்ஷணம் த்³வயம் லோகாத³நபேதம் லௌகிகம் ஜாக³ரிதமித்யேதத் । ஏவம்லக்ஷணம் ஜாக³ரிதமிஷ்யதே வேதா³ந்தேஷு । அவஸ்து ஸம்வ்ருதேரப்யபா⁴வாத் । ஸோபலம்ப⁴ம் வஸ்துவது³பலம்ப⁴நமுபலம்ப⁴: அஸத்யபி வஸ்துநி, தேந ஸஹ வர்தத இதி ஸோபலம்ப⁴ம் ச । ஶுத்³த⁴ம் கேவலம் ப்ரவிப⁴க்தம் ஜாக³ரிதாத்ஸ்தூ²லால்லௌகிகம் ஸர்வப்ராணிஸாதா⁴ரணத்வாத் இஷ்யதே ஸ்வப்ந இத்யர்த²: ॥
அவஸ்த்வநுபலம்ப⁴ம் ச லோகோத்தரமிதி ஸ்ம்ருதம் ।
ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞேயம் ச விஜ்ஞேயம் ஸதா³ பு³த்³தை⁴: ப்ரகீர்திதம் ॥ 88 ॥
அவஸ்த்வநுபலம்ப⁴ம் ச க்³ராஹ்யக்³ரஹணவர்ஜிதமித்யேதத் ; லோகோத்தரம் , அத ஏவ லோகாதீதம் । க்³ராஹ்யக்³ரஹணவிஷயோ ஹி லோக:, தத³பா⁴வாத் ஸர்வப்ரவ்ருத்திபீ³ஜம் ஸுஷுப்தமித்யேதத் । ஏவம் ஸ்ம்ருதம் ஸோபாயம் பரமார்த²தத்த்வம் லௌகிகம் ஶுத்³த⁴லௌகிகம் லோகோத்தரம் ச க்ரமேண யேந ஜ்ஞாநேந ஜ்ஞாயதே, தத் ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞேயம் ஏதாந்யேவ த்ரீணி, ஏதத்³வ்யதிரேகேண ஜ்ஞேயாநுபபத்தே: । ஸர்வப்ராவாது³ககல்பிதவஸ்துநோ(அ)த்ரைவாந்தர்பா⁴வாத் ; விஜ்ஞேயம் யத்பரமார்த²ஸத்யம் துர்யாக்²யமத்³வயமஜமாத்மதத்த்வமித்யர்த²: ; ஸதா³ ஸர்வதை³வ, தல்லௌகிகாதி³ விஜ்ஞேயாந்தம் பு³த்³தை⁴: பரமார்த²த³ர்ஶிபி⁴ர்ப்³ரஹ்மவித்³பி⁴: ப்ரகீர்திதம் ॥
ஜ்ஞாநே ச த்ரிவிதே⁴ ஜ்ஞேயே க்ரமேண விதி³தே ஸ்வயம் ।
ஸர்வஜ்ஞதா ஹி ஸர்வத்ர ப⁴வதீஹ மஹாதி⁴ய: ॥ 89 ॥
ஜ்ஞாநே ச லௌகிகாதி³விஷயே ஜ்ஞேயே ச லௌகிகாதௌ³ த்ரிவிதே⁴, பூர்வம் லௌகிகம் ஸ்தூ²லம் ; தத³பா⁴வேந பஶ்சாச்சு²த்³த⁴ம் லௌகிகம் , தத³பா⁴வேந லோகோத்தரமித்யேவம் க்ரமேண ஸ்தா²நத்ரயாபா⁴வேந பரமார்த²ஸத்யே துர்யே அத்³வயே அஜே அப⁴யே விதி³தே, ஸ்வயமேவ ஆத்மஸ்வரூபமேவ ஸர்வஜ்ஞதா ஸர்வஶ்சாஸௌ ஜ்ஞஶ்ச ஸர்வஜ்ஞ:, தத்³பா⁴வ: ஸர்வஜ்ஞதா இஹ அஸ்மிந் லோகே ப⁴வதி மஹாதி⁴ய: மஹாபு³த்³தே⁴: । ஸர்வலோகாதிஶயவஸ்துவிஷயபு³த்³தி⁴த்வாதே³வம்வித³: ஸர்வத்ர ஸர்வதா³ ப⁴வதி । ஸக்ருத்³விதி³தே ஸ்வரூபே வ்யபி⁴சாராபா⁴வாதி³த்யர்த²: । ந ஹி பரமார்த²விதோ³ ஜ்ஞாநிந: ஜ்ஞாநோத்³ப⁴வாபி⁴ப⁴வௌ ஸ்த:, யதா² அந்யேஷாம் ப்ராவாது³காநாம் ॥
ஹேயஜ்ஞேயாப்யபாக்யாநி விஜ்ஞேயாந்யக்³ரயாணத: ।
தேஷாமந்யத்ர விஜ்ஞேயாது³பலம்ப⁴ஸ்த்ரிஷு ஸ்ம்ருத: ॥ 90 ॥
லௌகிகாதீ³நாம் க்ரமேண ஜ்ஞேயத்வேந நிர்தே³ஶாத³ஸ்தித்வாஶங்கா பரமார்த²தோ மா பூ⁴தி³த்யாஹ — ஹேயாநி ச லௌகிகாதீ³நி த்ரீணி ஜாக³ரிதஸ்வப்நஸுஷுப்தாநி ஆத்மந்யஸத்த்வேந ரஜ்ஜ்வாம் ஸர்பவத்³தா⁴தவ்யாநீத்யர்த²: । ஜ்ஞேயமிஹ சதுஷ்கோடிவர்ஜிதம் பரமார்த²தத்த்வம் । ஆப்யாநி ஆப்தவ்யாநி த்யக்தபா³ஹ்யைஷணாத்ரயேண பி⁴க்ஷுணா பாண்டி³த்யபா³ல்யமௌநாக்²யாநி ஸாத⁴நாநி । பாக்யாநி ராக³த்³வேஷமோஹாத³யோ தோ³ஷா: கஷாயாக்²யாநி பக்தவ்யாநி । ஸர்வாண்யேதாநி ஹேயஜ்ஞேயாப்யபாக்யாநி விஜ்ஞேயாநி பி⁴க்ஷுணா உபாயத்வேநேத்யர்த²: । அக்³ரயாணத: ப்ரத²மத: । தேஷாம் ஹேயாதீ³நாமந்யத்ர விஜ்ஞேயாத்பரமார்த²ஸத்யம் விஜ்ஞேயம் ப்³ரஹ்மைகம் வர்ஜயித்வா । உபலம்ப⁴நமுபலம்ப⁴: அவித்³யாகல்பநாமாத்ரம் । ஹேயாப்யபாக்யேஷு த்ரிஷ்வபி ஸ்ம்ருதோ ப்³ரஹ்மவித்³பி⁴: ந பரமார்த²ஸத்யதா த்ரயாணாமித்யர்த²: ॥
ப்ரக்ருத்யாகாஶவஜ்ஜ்ஞேயா: ஸர்வே த⁴ர்மா அநாத³ய: ।
வித்³யதே ந ஹி நாநாத்வம் தேஷாம் க்வசந கிஞ்சந ॥ 91 ॥
பரமார்த²தஸ்து ப்ரக்ருத்யா ஸ்வபா⁴வத: ஆகாஶவத் ஆகாஶதுல்யா: ஸூக்ஷ்மநிரஞ்ஜநஸர்வக³தத்வை: ஸர்வே த⁴ர்மா ஆத்மாநோ ஜ்ஞேயா முமுக்ஷுபி⁴: அநாத³ய: நித்யா: । ப³ஹுவசநக்ருதபே⁴தா³ஶங்காம் நிராகுர்வந்நாஹ — க்வசந க்வசித³பி கிஞ்சந கிஞ்சித் அணுமாத்ரமபி தேஷாம் ந வித்³யதே நாநாத்வமிதி ॥
ஆதி³பு³த்³தா⁴: ப்ரக்ருத்யைவ ஸர்வே த⁴ர்மா: ஸுநிஶ்சிதா: ।
யஸ்யைவம் ப⁴வதி க்ஷாந்தி: ஸோ(அ)ம்ருதத்வாய கல்பதே ॥ 92 ॥
ஜ்ஞேயதாபி த⁴ர்மாணாம் ஸம்வ்ருத்யைவ, ந பரமார்த²த இத்யாஹ — யஸ்மாத் ஆதௌ³ பு³த்³தா⁴: ஆதி³பு³த்³தா⁴: ப்ரக்ருத்யைவ ஸ்வபா⁴வத ஏவ யதா² நித்யப்ரகாஶஸ்வரூப: ஸவிதா, ஏவம் நித்யபோ³த⁴ஸ்வரூபா இத்யர்த²: । ஸர்வே த⁴ர்மா: ஸர்வ ஆத்மாந: । ந ச தேஷாம் நிஶ்சய: கர்தவ்ய: நித்யநிஶ்சிதஸ்வரூபா இத்யர்த²: । ந ஸந்தி³ஹ்யமாநஸ்வரூபா ஏவம் நைவம் வேதி யஸ்ய முமுக்ஷோ: ஏவம் யதோ²க்தப்ரகாரேண ஸர்வதா³ போ³த⁴நிஶ்சயநிரபேக்ஷதா ஆத்மார்த²ம் பரார்த²ம் வா । யதா² ஸவிதா நித்யம் ப்ரகாஶாந்தரநிரபேக்ஷ: ஸ்வார்த²ம் பரார்த²ம் வேத்யேவம் ப⁴வதி க்ஷாந்தி: போ³த⁴கர்தவ்யதாநிரபேக்ஷதா ஸர்வதா³ ஸ்வாத்மநி, ஸ: அம்ருதத்வாய அம்ருதபா⁴வாய கல்பதே, மோக்ஷாய ஸமர்தோ² ப⁴வதீத்யர்த²: ॥
ஆதி³ஶாந்தா ஹ்யநுத்பந்நா: ப்ரக்ருத்யைவ ஸுநிர்வ்ருதா: ।
ஸர்வே த⁴ர்மா: ஸமாபி⁴ந்நா அஜம் ஸாம்யம் விஶாரத³ம் ॥ 93 ॥
ததா² நாபி ஶாந்திகர்தவ்யதா ஆத்மநீத்யாஹ — யஸ்மாத் ஆதி³ஶாந்தா: நித்யமேவ ஶாந்தா: அநுத்பந்நா அஜாஶ்ச ப்ரக்ருத்யைவ ஸுநிர்வ்ருதா: ஸுஷ்டூ²பரதஸ்வபா⁴வா: நித்யமுக்தஸ்வபா⁴வா இத்யர்த²: । ஸர்வே த⁴ர்மா: ஸமாஶ்ச அபி⁴ந்நாஶ்ச ஸமாபி⁴ந்நா: அஜம் ஸாம்யம் விஶாரத³ம் விஶுத்³த⁴மாத்மதத்த்வம் யஸ்மாத் , தஸ்மாத் ஶாந்திர்மோக்ஷோ வா நாஸ்தி கர்தவ்ய இத்யர்த²: । ந ஹி நித்யைகஸ்வபா⁴வஸ்ய க்ருதம் கிஞ்சித³ர்த²வத்ஸ்யாத் ॥
வைஶாரத்³யம் து வை நாஸ்தி பே⁴தே³ விசரதாம் ஸதா³ ।
பே⁴த³நிம்நா: ப்ருத²க்³வாதா³ஸ்தஸ்மாத்தே க்ருபணா: ஸ்ம்ருதா: ॥ 94 ॥
யே யதோ²க்தம் பரமார்த²தத்த்வம் ப்ரதிபந்நா:, தே ஏவ அக்ருபணா லோகே ; க்ருபணாஸ்த்வந்யே இத்யாஹ — யஸ்மாத் பே⁴த³நிம்நா: பே⁴தா³நுயாயிந: ஸம்ஸாராநுகா³ இத்யர்த²: । கே ? ப்ருத²க்³வாதா³: ப்ருத²க் நாநா வஸ்து இத்யேவம் வத³நம் யேஷாம் தே ப்ருத²க்³வாதா³: த்³வைதிந இத்யர்த²: । தஸ்மாத்தே க்ருபணா: க்ஷுத்³ரா: ஸ்ம்ருதா:, யஸ்மாத் வைஶாரத்³யம் விஶுத்³தி⁴: தந்நாஸ்தி தேஷாம் பே⁴தே³ விசரதாம் த்³வைதமார்கே³ அவித்³யாபரிகல்பிதே ஸர்வதா³ வர்தமாநாநாமித்யர்த²: । அதோ யுக்தமேவ தேஷாம் கார்பண்யமித்யபி⁴ப்ராய: ॥
அஜே ஸாம்யே து யே கேசித்³ப⁴விஷ்யந்தி ஸுநிஶ்சிதா: ।
தே ஹி லோகே மஹாஜ்ஞாநாஸ்தச்ச லோகோ ந கா³ஹதே ॥ 95 ॥
யதி³த³ம் பரமார்த²தத்த்வம் , அமஹாத்மபி⁴ரபண்டி³தைர்வேதா³ந்தப³ஹி:ஷ்டை²: க்ஷுத்³ரைரல்பப்ரஜ்ஞைரநவகா³ஹ்யமித்யாஹ — அஜே ஸாம்யே பரமார்த²தத்த்வே ஏவமேவேதி யே கேசித் ஸ்த்ர்யாத³யோ(அ)பி ஸுநிஶ்சிதா ப⁴விஷ்யந்தி சேத் , த ஏவ ஹி லோகே மஹாஜ்ஞாநா: நிரதிஶயதத்த்வவிஷயஜ்ஞாநா இத்யர்த²: । தச்ச தேஷாம் வர்த்ம தேஷாம் விதி³தம் பரமார்த²தத்த்வம் ஸாமாந்யபு³த்³தி⁴ரந்யோ லோகோ ந கா³ஹதே நாவதரதி ந விஷயீகரோதீத்யர்த²: । ‘ஸர்வபூ⁴தாத்மபூ⁴தஸ்ய ஸமைகார்த²ம் ப்ரபஶ்யத: । தே³வா அபி மார்கே³ முஹ்யந்த்யபத³ஸ்ய பதை³ஷிண: । ஶகுநீநாமிவாகாஶே க³திர்நைவோபலப்⁴யதே’ இத்யாதி³ஸ்மரணாத் ॥
அஜேஷ்வஜமஸங்க்ராந்தம் த⁴ர்மேஷு ஜ்ஞாநமிஷ்யதே ।
யதோ ந க்ரமதே ஜ்ஞாநமஸங்க³ம் தேந கீர்திதம் ॥ 96 ॥
கத²ம் மஹாஜ்ஞாநத்வமித்யாஹ — அஜேஷு அநுத்பந்நேஷு அசலேஷு த⁴ர்மேஷு ஆத்மஸு அஜமசலம் ச ஜ்ஞாநமிஷ்யதே ஸவிதரீவ ஔஷ்ண்யம் ப்ரகாஶஶ்ச யத:, தஸ்மாத் அஸங்க்ராந்தம் அர்தா²ந்தரே ஜ்ஞாநமஜமிஷ்யதே । யஸ்மாந்ந க்ரமதே அர்தா²ந்தரே ஜ்ஞாநம் , தேந காரணேந அஸங்க³ம் தத் கீர்திதம் ஆகாஶகல்பமித்யுக்தம் ॥
அணுமாத்ரே(அ)பி வைத⁴ர்ம்யே ஜாயமாநே(அ)விபஶ்சித: ।
அஸங்க³தா ஸதா³ நாஸ்தி கிமுதாவரணச்யுதி: ॥ 97 ॥
இதோ(அ)ந்யேஷாம் வாதி³நாம் அணுமாத்ரே அல்பே(அ)பி வைத⁴ர்ம்யே வஸ்துநி ப³ஹிரந்தர்வா ஜாயமாநே உத்பத்³யமாநே அவிபஶ்சித: அவிவேகிந: அஸங்க³தா அஸங்க³த்வம் ஸதா³ நாஸ்தி ; கிமுத வக்தவ்யம் ஆவரணச்யுதி: ப³ந்த⁴நாஶோ நாஸ்தீதி ॥
அலப்³தா⁴வரணா: ஸர்வே த⁴ர்மா: ப்ரக்ருதிநிர்மலா: ।
ஆதௌ³ பு³த்³தா⁴ஸ்ததா² முக்தா பு³த்⁴யந்த இதி நாயகா: ॥ 98 ॥
தேஷாமாவரணச்யுதிர்நாஸ்தீதி ப்³ருவதாம் ஸ்வஸித்³தா⁴ந்தே அப்⁴யுபக³தம் தர்ஹி த⁴ர்மாணாமாவரணம் । நேத்யுச்யதே — அலப்³தா⁴வரணா: அலப்³த⁴மப்ராப்தமாவரணம் அவித்³யாதி³ப³ந்த⁴நம் யேஷாம் தே த⁴ர்மா: அலப்³தா⁴வரணா: ப³ந்த⁴நரஹிதா இத்யர்த²: । ப்ரக்ருதிநிர்மலா: ஸ்வபா⁴வஶுத்³தா⁴: ஆதௌ³ பு³த்³தா⁴: ததா² முக்தா:, யஸ்மாத் நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வா: । யத்³யேவம் கத²ம் தர்ஹி பு³த்⁴யந்த இத்யுச்யதே — நாயகா: ஸ்வாமிந: ஸமர்தா²: போ³த்³து⁴ம் போ³த⁴ஶக்திமத்ஸ்வபா⁴வா இத்யர்த²: । யதா² நித்யப்ரகாஶஸ்வரூபோ(அ)பி ஸந் ஸவிதா ப்ரகாஶத இத்யுச்யதே, யதா² வா நித்யநிவ்ருத்தக³தயோ(அ)பி நித்யமேவ ஶைலாஸ்திஷ்ட²ந்தீத்யுச்யதே, தத்³வத் ॥
க்ரமதே ந ஹி பு³த்³த⁴ஸ்ய ஜ்ஞாநம் த⁴ர்மேஷு தாயிந: ।
ஸர்வே த⁴ர்மாஸ்ததா² ஜ்ஞாநம் நைதத்³பு³த்³தே⁴ந பா⁴ஷிதம் ॥ 99 ॥
யஸ்மாத் ந ஹி க்ரமதே பு³த்³த⁴ஸ்ய பரமார்த²த³ர்ஶிநோ ஜ்ஞாநம் விஷயாந்தரேஷு த⁴ர்மேஷு த⁴ர்மஸம்ஸ்த²ம் ஸவிதரீவ ப்ரபா⁴ । தாயிந: தாயோ(அ)ஸ்யாஸ்தீதி தாயீ, ஸந்தாநவதோ நிரந்தரஸ்ய ஆகாஶகல்பஸ்யேத்யர்த²: ; பூஜாவதோ வா ப்ரஜ்ஞாவதோ வா ஸர்வே த⁴ர்மா ஆத்மாநோ(அ)பி ததா² ஜ்ஞாநவதே³வ ஆகாஶகல்பத்வாந்ந க்ரமந்தே க்வசித³ப்யர்தா²ந்தர இத்யர்த²: । யதா³தா³வுபந்யஸ்தம்
‘ஜ்ஞாநேநாகாஶகல்பேந’ (மா. கா. 4 । 1) இத்யாதி³, ததி³த³மாகாஶகல்பஸ்ய தாயிநோ பு³த்³த⁴ஸ்ய தத³நந்யத்வாதா³காஶகல்பம் ஜ்ஞாநம் ந க்ரமதே க்வசித³ப்யர்தா²ந்தரே । ததா² த⁴ர்மா இதி ஆகாஶமிவ அசலமவிக்ரியம் நிரவயவம் நித்யமத்³விதீயமஸங்க³மத்³ருஶ்யமக்³ராஹ்யமஶநாயாத்³யதீதம் ப்³ரஹ்மாத்மதத்த்வம் ,
‘ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இதி ஶ்ருதே: । ஜ்ஞாநஜ்ஞேயஜ்ஞாத்ருபே⁴த³ரஹிதம் பரமார்த²தத்த்வமத்³வயமேதந்ந பு³த்³தே⁴ந பா⁴ஷிதம் । யத்³யபி பா³ஹ்யார்த²நிராகரணம் ஜ்ஞாநமாத்ரகல்பநா ச அத்³வயவஸ்துஸாமீப்யமுக்தம் । இத³ம் து பரமார்த²தத்த்வமத்³வைதம் வேதா³ந்தேஷ்வேவ விஜ்ஞேயமித்யர்த²: ॥
து³ர்த³ர்ஶமதிக³ம்பீ⁴ரமஜம் ஸாம்யம் விஶாரத³ம் ।
பு³த்³த்⁴வா பத³மநாநாத்வம் நமஸ்குர்மோ யதா²ப³லம் ॥ 100 ॥
ஶாஸ்த்ரஸமாப்தௌ பரமார்த²தத்த்வஸ்துத்யர்த²ம் நமஸ்கார உச்யதே — து³ர்த³ர்ஶம் து³:கே²ந த³ர்ஶநமஸ்யேதி து³ர்த³ர்ஶம் । அஸ்தி நாஸ்தீதி சதுஷ்கோடிவர்ஜிதத்வாத்³து³ர்விஜ்ஞேயமித்யர்த²: । அத ஏவ அதிக³ம்பீ⁴ரம் து³ஷ்ப்ரவேஶம் மஹாஸமுத்³ரவத³க்ருதப்ரஜ்ஞை: । அஜம் ஸாம்யம் விஶாரத³ம் । ஈத்³ருக் பத³ம் அநாநாத்வம் நாநாத்வவர்ஜிதம் பு³த்³த்⁴வா அவக³ம்ய தத்³பூ⁴தா: ஸந்த: நமஸ்குர்ம: தஸ்மை பதா³ய । அவ்யவஹார்யமபி வ்யவஹாரகோ³சரதாமாபாத்³ய யதா²ப³லம் யதா²ஶக்தீத்யர்த²: ॥
அஜமபி ஜநியோக³ம் ப்ராபதை³ஶ்வர்யயோகா³ -
த³க³தி ச க³திமத்தாம் ப்ராபதே³கம் ஹ்யநேகம் ।
விவித⁴விஷயத⁴ர்மக்³ராஹி முக்³தே⁴க்ஷணாநாம்
ப்ரணதப⁴யவிஹந்த்ரு ப்³ரஹ்ம யத்தந்நதோ(அ)ஸ்மி ॥ 1 ॥
ப்ரஜ்ஞாவைஶாக²வேத⁴க்ஷுபி⁴தஜலநிதே⁴ர்வேத³நாம்நோ(அ)ந்தரஸ்த²ம்
பூ⁴தாந்யாலோக்ய மக்³நாந்யவிரதஜநநக்³ராஹகோ⁴ரே ஸமுத்³ரே ।
காருண்யாது³த்³த³தா⁴ராம்ருதமித³மமரைர்து³ர்லப⁴ம் பூ⁴தஹேதோ -
ர்யஸ்தம் பூஜ்யாபி⁴பூஜ்யம் பரமகு³ருமமும் பாத³பாதைர்நதோ(அ)ஸ்மி ॥ 2 ॥
யத்ப்ரஜ்ஞாலோகபா⁴ஸா ப்ரதிஹதிமக³மத்ஸ்வாந்தமோஹாந்த⁴காரோ
மஜ்ஜோந்மஜ்ஜச்ச கோ⁴ரே ஹ்யஸக்ருது³பஜநோத³ந்வதி த்ராஸநே மே ।
யத்பாதா³வாஶ்ரிதாநாம் ஶ்ருதிஶமவிநயப்ராப்திரக்³ந்யா ஹ்யமோகா⁴
தத்பாதௌ³ பாவநீயௌ ப⁴வப⁴யவிநுதௌ³ ஸர்வபா⁴வைர்நமஸ்யே ॥ 3 ॥
இதி அலாதஶாந்திப்ரகரணம் ஸம்பூர்ணம் ॥