माण्डूक्योपनिषद्भाष्यम्

கத²ம் புநரோங்காரநிர்ணய ஆத்மதத்த்வப்ரதிபத்த்யுபாயத்வம் ப்ரதிபத்³யத இதி, உச்யதே — ‘ஓமித்யேதத்’ (க. உ. 1 । 2 । 15) ‘ஏததா³லம்ப³நம்’ (க. உ. 1 । 2 । 17) ‘ஏதத்³வை ஸத்யகாம பரம் சாபரம் ச ப்³ரஹ்ம யதோ³ங்கார: । தஸ்மாத்³வித்³வாநேதேநைவாயதநேநைகதரமந்வேதி’ (ப்ர. உ. 5 । 2) ‘ஓமித்யாத்மாநம் யுஞ்ஜீத’ (நா. 79) ‘ஓமிதி ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 1 । 8 । 1) ‘ஓங்கார ஏவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 2 । 23 । 3) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । ரஜ்ஜ்வாதி³ரிவ ஸர்பாதி³விகல்பஸ்யாஸ்பத³மத்³வய ஆத்மா பரமார்த²த: ஸந்ப்ராணாதி³விகல்பஸ்யாஸ்பத³ம் யதா², ததா² ஸர்வோ(அ)பி வாக்ப்ரபஞ்ச: ப்ராணாத்³யாத்மவிகல்பவிஷய ஓங்கார ஏவ । ஸ சாத்மஸ்வரூபமேவ, தத³பி⁴தா⁴யகத்வாத் । ஓங்காரவிகாரஶப்³தா³பி⁴தே⁴யஶ்ச ஸர்வ: ப்ராணாதி³ராத்மவிகல்ப: அபி⁴தா⁴நவ்யதிரேகேண நாஸ்தி ; ‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) ‘தத³ஸ்யேத³ம் வாசா தந்த்யா நாமபி⁴ர்தா³மபி⁴: ஸர்வம் ஸிதம் , ஸர்வம் ஹீத³ம் நாமநி’ (ஐ. ஆ. 2 । 1 । 6) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । அத ஆஹ — ஓமித்யேதத³க்ஷரமித³ம் ஸர்வமிதி । யதி³த³ம் அர்த²ஜாதமபி⁴தே⁴யபூ⁴தம் , தஸ்ய அபி⁴தா⁴நாவ்யதிரேகாத் , அபி⁴தா⁴நபே⁴த³ஸ்ய ச ஓங்காராவ்யதிரேகாத் ஓங்கார ஏவேத³ம் ஸர்வம் । பரம் ச ப்³ரஹ்ம அபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யோபாயபூர்வகமவக³ம்யத இத்யோங்கார ஏவ । தஸ்ய ஏதஸ்ய பராபரப்³ரஹ்மரூபஸ்யாக்ஷரஸ்ய ஓமித்யேதஸ்ய உபவ்யாக்²யாநம் , ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யுபாயத்வாத்³ப்³ரஹ்மஸமீபதயா விஸ்பஷ்டம் ப்ரகத²நமுபவ்யாக்²யாநம் ; ப்ரஸ்துதம் வேதி³தவ்யமிதி வாக்யஶேஷ: । பூ⁴தம் ப⁴வத் ப⁴விஷ்யத் இதி காலத்ரயபரிச்சே²த்³யம் யத் , தத³பி ஓங்கார ஏவ, உக்தந்யாயத: । யச்ச அந்யத் த்ரிகாலாதீதம் கார்யாதி⁴க³ம்யம் காலாபரிச்சே²த்³யமவ்யாக்ருதாதி³, தத³பி ஓங்கார ஏவ ॥

அபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யயோரேகத்வே(அ)பி அபி⁴தா⁴நப்ராதா⁴ந்யேந நிர்தே³ஶ: க்ருத: ‘ஓமித்யேதத³க்ஷரமித³ம் ஸர்வம்’ இத்யாதி³ । அபி⁴தா⁴நப்ராதா⁴ந்யேந நிர்தி³ஷ்டஸ்ய புநரபி⁴தே⁴யப்ராதா⁴ந்யேந நிர்தே³ஶ: அபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யயோரேகத்வப்ரதிபத்த்யர்த²: । இதரதா² ஹி அபி⁴தா⁴நதந்த்ராபி⁴தே⁴யப்ரதிபத்திரிதி அபி⁴தே⁴யஸ்யாபி⁴தா⁴நத்வம் கௌ³ணமித்யாஶங்கா ஸ்யாத் । ஏகத்வப்ரதிபத்தேஶ்ச ப்ரயோஜநமபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யயோ: — ஏகேநைவ ப்ரயத்நேந யுக³பத்ப்ரவிலாபயம்ஸ்தத்³விலக்ஷணம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபத்³யேதேதி । ததா² ச வக்ஷ்யதி — ‘பாதா³ மாத்ரா மாத்ராஶ்ச பாதா³:’ (மா. உ. 8) இதி । ததா³ஹ — ஸர்வம் ஹ்யேதத்³ப்³ரஹ்மேதி । ஸர்வம் யது³க்தமோங்காரமாத்ரமிதி, ததே³தத் ப்³ரஹ்ம । தச்ச ப்³ரஹ்ம பரோக்ஷாபி⁴ஹிதம் ப்ரத்யக்ஷதோ விஶேஷேண நிர்தி³ஶதி — அயமாத்மா ப்³ரஹ்மேதி । அயம் இதி சதுஷ்பாத்த்வேந ப்ரவிப⁴ஜ்யமாநம் ப்ரத்யகா³த்மதயாபி⁴நயேந நிர்தி³ஶதி அயமாத்மேதி । ஸோ(அ)யமாத்மா ஓங்காராபி⁴தே⁴ய: பராபரத்வேந வ்யவஸ்தி²த: சதுஷ்பாத் கார்ஷாபணவத் , ந கௌ³ரிவ । த்ரயாணாம் விஶ்வாதீ³நாம் பூர்வபூர்வப்ரவிலாபநேந துரீயஸ்ய ப்ரதிபத்திரிதி கரணஸாத⁴ந: பாத³ஶப்³த³: ; துரீயஸ்ய து பத்³யத இதி கர்மஸாத⁴ந: பாத³ஶப்³த³: ॥

கத²ம் சதுஷ்பாத்த்வமித்யாஹ — ஜாக³ரிதஸ்தா²ந இதி । ஜாக³ரிதம் ஸ்தா²நமஸ்யேதி ஜாக³ரிதஸ்தா²ந:, ப³ஹி:ப்ரஜ்ஞ: ஸ்வாத்மவ்யதிரிக்தே விஷயே ப்ரஜ்ஞா யஸ்ய, ஸ: ப³ஹி:ப்ரஜ்ஞ: ; ப³ஹிர்விஷயேவ ப்ரஜ்ஞா யஸ்யாவித்³யாக்ருதாவபா⁴ஸத இத்யர்த²: । ததா² ஸப்த அங்கா³ந்யஸ்ய ; ‘தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்யாத்மநோ வைஶ்வாநரஸ்ய மூர்தை⁴வ ஸுதேஜாஶ்சக்ஷுர்விஶ்வரூப: ப்ராண: ப்ருத²க்³வர்த்மாத்மா ஸந்தே³ஹோ ப³ஹுலோ வஸ்திரேவ ரயி: ப்ருதி²வ்யேவ பாதௌ³’ (சா². உ. 5 । 18 । 2) இத்யக்³நிஹோத்ராஹுதிகல்பநாஶேஷத்வேநாக்³நிர்முக²த்வேநாஹவநீய உக்த இத்யேவம் ஸப்தாங்கா³நி யஸ்ய, ஸ: ஸப்தாங்க³: । ததா² ஏகோநவிம்ஶதிர்முகா²ந்யஸ்ய ; பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணி கர்மேந்த்³ரியாணி ச த³ஶ, வாயவஶ்ச ப்ராணாத³ய: பஞ்ச, மநோ பு³த்³தி⁴ரஹங்காரஶ்சித்தமிதி, முகா²நீவ முகா²நி தாநி ; உபலப்³தி⁴த்³வாராணீத்யர்த²: । ஸ ஏவம்விஶிஷ்டோ வைஶ்வாநர: யதோ²க்தைர்த்³வாரை: ஶப்³தா³தீ³ந்ஸ்தூ²லாந்விஷயாந்பு⁴ங்க்த இதி ஸ்தூ²லபு⁴க் । விஶ்வேஷாம் நராணாமநேகதா⁴ ஸுகா²தி³நயநாத்³விஶ்வாநர:, யத்³வா விஶ்வஶ்சாஸௌ நரஶ்சேதி விஶ்வாநர:, விஶ்வாநர ஏவ வைஶ்வாநர:, ஸர்வபிண்டா³த்மாநந்யத்வாத் ; ஸ ப்ரத²ம: பாத³: । ஏதத்பூர்வகத்வாது³த்தரபாதா³தி⁴க³மஸ்ய ப்ராத²ம்யமஸ்ய । கத²ம் ‘அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம’ இதி ப்ரத்யகா³த்மநோ(அ)ஸ்ய சதுஷ்பாத்த்வே ப்ரக்ருதே த்³யுலோகாதீ³நாம் மூர்தா⁴த்³யங்க³த்வமிதி ? நைஷ தோ³ஷ:, ஸர்வஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய ஸாதி⁴தை³விகஸ்ய அநேநாத்மநா சதுஷ்பாத்த்வஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । ஏவம் ச ஸதி ஸர்வப்ரபஞ்சோபஶமே அத்³வைதஸித்³தி⁴: । ஸர்வபூ⁴தஸ்த²ஶ்ச ஆத்மா ஏகோ த்³ருஷ்ட: ஸ்யாத் ; ஸர்வபூ⁴தாநி சாத்மநி । ‘யஸ்து ஸர்வாணி பூ⁴தாநி’ (ஈ. உ. 6) இத்யாதி³ஶ்ருத்யர்த²ஶ்சைவமுபஸம்ஹ்ருத: ஸ்யாத் ; அந்யதா² ஹி ஸ்வதே³ஹபரிச்சி²ந்ந ஏவ ப்ரத்யகா³த்மா ஸாங்‍க்²யாதி³பி⁴ரிவ த்³ருஷ்ட: ஸ்யாத் ; ததா² ச ஸதி அத்³வைதமிதி ஶ்ருதிக்ருதோ விஶேஷோ ந ஸ்யாத் , ஸாங்‍க்²யாதி³த³ர்ஶநேநாவிஶேஷாத் । இஷ்யதே ச ஸர்வோபநிஷதா³ம் ஸர்வாத்மைக்யப்ரதிபாத³கத்வம் ; ததோ யுக்தமேவாஸ்ய ஆத்⁴யாத்மிகஸ்ய பிண்டா³த்மநோ த்³யுலோகாத்³யங்க³த்வேந விராடா³த்மநாதி⁴தை³விகேநைகத்வமித்யபி⁴ப்ரேத்ய ஸப்தாங்க³த்வவசநம் । ‘மூர்தா⁴ தே வ்யபதிஷ்யத்’ (சா². உ. 5 । 12 । 2) இத்யாதி³லிங்க³த³ர்ஶநாச்ச । விராஜைகத்வமுபலக்ஷணார்த²ம் ஹிரண்யக³ர்பா⁴வ்யாக்ருதாத்மநோ: । உக்தம் சைதந்மது⁴ப்³ராஹ்மணே — ‘யஶ்சாயமஸ்யாம் ப்ருதி²வ்யாம் தேஜோமயோ(அ)ம்ருதமய: புருஷோ யஶ்சாயமத்⁴யாத்மம்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 1) இத்யாதி³ । ஸுஷுப்தாவ்யாக்ருதயோஸ்த்வேகத்வம் ஸித்³த⁴மேவ, நிர்விஶேஷத்வாத் । ஏவம் ச ஸத்யேதத்ஸித்³த⁴ம் ப⁴விஷ்யதி — ஸர்வத்³வைதோபஶமே சாத்³வைதமிதி ॥

ஸ்வப்ந: ஸ்தா²நமஸ்ய தைஜஸஸ்யேதி ஸ்வப்நஸ்தா²ந: । ஜாக்³ரத்ப்ரஜ்ஞா அநேகஸாத⁴நா ப³ஹிர்விஷயேவாவபா⁴ஸமாநா மந:ஸ்பந்த³நமாத்ரா ஸதீ ததா²பூ⁴தம் ஸம்ஸ்காரம் மநஸ்யாத⁴த்தே ; தந்மந: ததா² ஸம்ஸ்க்ருதம் சித்ரித இவ படோ பா³ஹ்யஸாத⁴நாநபேக்ஷமவித்³யாகாமகர்மபி⁴: ப்ரேர்யமாணம் ஜாக்³ரத்³வத³வபா⁴ஸதே । ததா² சோக்தம் — ‘அஸ்ய லோகஸ்ய ஸர்வாவதோ மாத்ராமபாதா³ய’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 9) இத்யாதி³ । ததா² ‘பரே தே³வே மநஸ்யேகீப⁴வதி’ (ப்ர. உ. 4 । 2) இதி ப்ரஸ்துத்ய ‘அத்ரைஷ தே³வ: ஸ்வப்நே மஹிமாநமநுப⁴வதி’ (ப்ர. உ. 4 । 5) இத்யாத²ர்வணே । இந்த்³ரியாபேக்ஷயா அந்த:ஸ்த²த்வாந்மநஸ: தத்³வாஸநாரூபா ச ஸ்வப்நே ப்ரஜ்ஞா யஸ்யேதி அந்த:ப்ரஜ்ஞ:, விஷயஶூந்யாயாம் ப்ரஜ்ஞாயாம் கேவலப்ரகாஶஸ்வரூபாயாம் விஷயித்வேந ப⁴வதீதி தைஜஸ: । விஶ்வஸ்ய ஸவிஷயத்வேந ப்ரஜ்ஞாயா: ஸ்தூ²லாயா போ⁴ஜ்யத்வம் ; இஹ புந: கேவலா வாஸநாமாத்ரா ப்ரஜ்ஞா போ⁴ஜ்யேதி ப்ரவிவிக்தோ போ⁴க³ இதி । ஸமாநமந்யத் । த்³விதீய: பாத³: தைஜஸ: ॥

த³ர்ஶநாத³ர்ஶநவ்ருத்த்யோ: ஸ்வாபஸ்ய துல்யத்வாத்ஸுஷுப்தக்³ரஹணார்த²ம் யத்ர ஸுப்த இத்யாதி³விஶேஷணம் । அத²வா, த்ரிஷ்வபி ஸ்தா²நேஷு தத்த்வாப்ரதிபோ³த⁴லக்ஷண: ஸ்வாபோ(அ)விஶிஷ்ட இதி பூர்வாப்⁴யாம் ஸுஷுப்தம் விப⁴ஜதே — யத்ர யஸ்மிந்ஸ்தா²நே காலே வா ஸுப்தோ ந கஞ்சந காமம் காமயதே ந கஞ்சந ஸ்வப்நம் பஶ்யதி । ந ஹி ஸுஷுப்தே பூர்வயோரிவாந்யதா²க்³ரஹணலக்ஷணம் ஸ்வப்நத³ர்ஶநம் காமோ வா கஶ்சந வித்³யதே । ததே³தத்ஸுஷுப்தம் ஸ்தா²நமஸ்யேதி ஸுஷுப்தஸ்தா²ந: । ஸ்தா²நத்³வயப்ரவிப⁴க்தம் மந:ஸ்பந்தி³தம் த்³வைதஜாதம் ததா² ரூபாபரித்யாகே³நாவிவேகாபந்நம் நைஶதமோக்³ரஸ்தமிவாஹ: ஸப்ரபஞ்சமேகீபூ⁴தமித்யுச்யதே । அத ஏவ ஸ்வப்நஜாக்³ரந்மந:ஸ்பந்த³நாநி ப்ரஜ்ஞாநாநி க⁴நீபூ⁴தாநீவ ; ஸேயமவஸ்தா² அவிவேகரூபத்வாத்ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந உச்யதே । யதா² ராத்ரௌ நைஶேந தமஸா அவிப⁴ஜ்யமாநம் ஸர்வம் க⁴நமிவ, தத்³வத்ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந ஏவ । ஏவஶப்³தா³ந்ந ஜாத்யந்தரம் ப்ரஜ்ஞாநவ்யதிரேகேணாஸ்தீத்யர்த²: । மநஸோ விஷயவிஷய்யாகாரஸ்பந்த³நாயாஸது³:கா²பா⁴வாத் ஆநந்த³மய: ஆநந்த³ப்ராய: ; நாநந்த³ ஏவ, அநாத்யந்திகத்வாத் । யதா² லோகே நிராயாஸ: ஸ்தி²த: ஸுக்²யாநந்த³பு⁴கு³ச்யதே । அத்யந்தாநாயாஸரூபா ஹீயம் ஸ்தி²திரநேநாத்மநாநுபூ⁴யத இத்யாநந்த³பு⁴க் , ‘ஏஷோ(அ)ஸ்ய பரம ஆநந்த³:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 32) இதி ஶ்ருதே: । ஸ்வப்நாதி³ப்ரதிபோ³த⁴ம் சேத: ப்ரதி த்³வாரீபூ⁴தத்வாத் சேதோமுக²: ; போ³த⁴லக்ஷணம் வா சேதோ த்³வாரம் முக²மஸ்ய ஸ்வப்நாத்³யாக³மநம் ப்ரதீதி சேதோமுக²: । பூ⁴தப⁴விஷ்யஜ்ஜ்ஞாத்ருத்வம் ஸர்வவிஷயஜ்ஞாத்ருத்வமஸ்யைவேதி ப்ராஜ்ஞ: । ஸுஷுப்தோ(அ)பி ஹி பூ⁴தபூர்வக³த்யா ப்ராஜ்ஞ உச்யதே । அத²வா, ப்ரஜ்ஞப்திமாத்ரமஸ்யைவ அஸாதா⁴ரணம் ரூபமிதி ப்ராஜ்ஞ: ; இதரயோர்விஶிஷ்டமபி விஜ்ஞாநமஸ்தீதி । ஸோ(அ)யம் ப்ராஜ்ஞஸ்த்ருதீய: பாத³: ॥

ஏஷ: ஹி ஸ்வரூபாவஸ்த²: ஸர்வேஶ்வர: ஸாதி⁴தை³விகஸ்ய பே⁴த³ஜாதஸ்ய ஸர்வஸ்ய ஈஶ்வர: ஈஶிதா ; நைதஸ்மாஜ்ஜாத்யந்தரபூ⁴தோ(அ)ந்யேஷாமிவ, ‘ப்ராணப³ந்த⁴நம் ஹி ஸோம்ய மந:’ (சா². உ. 6 । 8 । 2) இதி ஶ்ருதே: । அயமேவ ஹி ஸர்வஸ்ய ஸர்வபே⁴தா³வஸ்தோ² ஜ்ஞாதேதி ஏஷ: ஸர்வஜ்ஞ: । அத ஏவ ஏஷ: அந்தர்யாமீ, அந்தரநுப்ரவிஶ்ய ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாம் யமயிதா நியந்தாப்யேஷ ஏவ । அத ஏவ யதோ²க்தம் ஸபே⁴த³ம் ஜக³த்ப்ரஸூயத இதி ஏஷ: யோநி: ஸர்வஸ்ய । யத ஏவம் , ப்ரப⁴வஶ்சாப்யயஶ்ச ப்ரப⁴வாப்யயௌ ஹி பூ⁴தாநாமேஷ ஏவ ॥

அத்ர ஏதஸ்மிந்யதோ²க்தே(அ)ர்தே² ஏதே ஶ்லோகா ப⁴வந்தி — ப³ஹி:ப்ரஜ்ஞ இதி । பர்யாயேண த்ரிஸ்தா²நத்வாத் ஸோ(அ)ஹமிதி ஸ்ம்ருத்யா ப்ரதிஸந்தா⁴நாச்ச ஸ்தா²நத்ரயவ்யதிரிக்தத்வமேகத்வம் ஶுத்³த⁴த்வமஸங்க³த்வம் ச ஸித்³த⁴மித்யபி⁴ப்ராய:, மஹாமத்ஸ்யாதி³த்³ருஷ்டாந்தஶ்ருதே: ॥

ஜாக³ரிதாவஸ்தா²யாமேவ விஶ்வாதீ³நாம் த்ரயாணாமநுப⁴வப்ரத³ர்ஶநார்தோ²(அ)யம் ஶ்லோக: — த³க்ஷிணாக்ஷீதி । த³க்ஷிணமக்ஷ்யேவ முக²ம் , தஸ்மிந்ப்ராதா⁴ந்யேந த்³ரஷ்டா ஸ்தூ²லாநாம் விஶ்வ: அநுபூ⁴யதே, ‘இந்தோ⁴ ஹ வை நாமைஷ யோ(அ)யம் த³க்ஷிணே(அ)க்ஷந்புருஷ:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 2 । 2) இதி ஶ்ருதே: । இந்தோ⁴ தீ³ப்திகு³ணோ வைஶ்வாநர ஆதீ³த்யாந்தர்க³தோ வைராஜ ஆத்மா சக்ஷுஷி ச த்³ரஷ்டைக: । நந்வந்யோ ஹிரண்யக³ர்ப⁴:, க்ஷேத்ரஜ்ஞோ த³க்ஷிணே(அ)க்ஷிண்யக்ஷ்ணோர்நியந்தா த்³ரஷ்டா சாந்யோ தே³ஹஸ்வாமீ ; ந, ஸ்வதோ பே⁴தா³நப்⁴யுபக³மாத் ; ‘ஏகோ தே³வ: ஸர்வபூ⁴தேஷு கூ³ட⁴:’ (ஶ்வே. உ. 6 । 11) இதி ஶ்ருதே:, ‘க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்³தி⁴ ஸர்வக்ஷேத்ரேஷு பா⁴ரத’ (ப⁴. கீ³. 13 । 2) ‘அவிப⁴க்தம் ச பூ⁴தேஷு விப⁴க்தமிவ ச ஸ்தி²தம்’ (ப⁴. கீ³. 13 । 16) இதி ஸ்ம்ருதேஶ்ச ; ஸர்வேஷு கரணேஷ்வவிஶேஷேஷ்வபி த³க்ஷிணாக்ஷிண்யுபலப்³தி⁴பாடவத³ர்ஶநாத்தத்ர விஶேஷேண நிர்தே³ஶோ(அ)ஸ்ய விஶ்வஸ்ய । த³க்ஷிணாக்ஷிக³தோ த்³ருஷ்ட்வா ரூபம் நிமீலிதாக்ஷஸ்ததே³வ ஸ்மரந்மநஸ்யந்த: ஸ்வப்ந இவ ததே³வ வாஸநாரூபாபி⁴வ்யக்தம் பஶ்யதி । யதா² தத்ர ததா² ஸ்வப்நே ; அத: மநஸி அந்தஸ்து தைஜஸோ(அ)பி விஶ்வ ஏவ । ஆகாஶே ச ஹ்ருதி³ ஸ்மரணாக்²யவ்யாபாரோபரமே ப்ராஜ்ஞ ஏகீபூ⁴தோ க⁴நப்ரஜ்ஞ ஏவ ப⁴வதி, மநோவ்யாபாராபா⁴வாத் । த³ர்ஶநஸ்மரணே ஏவ ஹி மந:ஸ்பந்தி³தம் ; தத³பா⁴வே ஹ்ருத்³யேவாவிஶேஷேண ப்ராணாத்மநாவஸ்தா²நம் , ‘ப்ராணோ ஹ்யேவைதாந்ஸர்வாந்ஸம்வ்ருங்க்தே’ (சா². உ. 4 । 3 । 3) இதி ஶ்ருதே: । தைஜஸ: ஹிரண்யக³ர்ப⁴:, மந:ஸ்த²த்வாத் ; ‘லிங்க³ம் மந:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 6) ‘மநோமயோ(அ)யம் புருஷ:’ (ப்³ரு. உ. 5 । 6 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । நநு, வ்யாக்ருத: ப்ராண: ஸுஷுப்தே ; ததா³த்மகாநி கரணாநி ப⁴வந்தி ; கத²மவ்யாக்ருததா ? நைஷ தோ³ஷ:, அவ்யாக்ருதஸ்ய தே³ஶகாலவிஶேஷாபா⁴வாத் । யத்³யபி ப்ராணாபி⁴மாநே ஸதி வ்யாக்ருததைவ ப்ராணஸ்ய ; ததா²பி பிண்ட³பரிச்சி²ந்நவிஶேஷாபி⁴மாநநிரோத⁴: ப்ராணே ப⁴வதீத்யவ்யாக்ருத ஏவ ப்ராண: ஸுஷுப்தே பரிச்சி²ந்நாபி⁴மாநவதாம் । யதா² ப்ராணலயே பரிச்சி²ந்நாபி⁴மாநிநாம் ப்ராணோ(அ)வ்யாக்ருத:, ததா² ப்ராணாபி⁴மாநிநோ(அ)ப்யவிஶேஷாபத்தாவவ்யாக்ருததா ஸமாநா, ப்ரஸவபீ³ஜாத்மகத்வம் ச । தத³த்⁴யக்ஷஶ்சைகோ(அ)வ்யாக்ருதாவஸ்த²: । பரிச்சி²ந்நாபி⁴மாநிநாமத்⁴யக்ஷாணாம் ச தேநைகத்வமிதி பூர்வோக்தம் விஶேஷணமேகீபூ⁴த: ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந இத்யாத்³யுபபந்நம் । தஸ்மிந்நேதஸ்மிந்நுக்தஹேதுஸத்த்வாச்ச । கத²ம் ப்ராணஶப்³த³த்வமவ்யாக்ருதஸ்ய ? ‘ப்ராணப³ந்த⁴நம் ஹி ஸோம்ய மந:’ (சா². உ. 6 । 8 । 2) இதி ஶ்ருதே: । நநு, தத்ர ‘ஸதே³வ ஸோம்ய’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) இதி ப்ரக்ருதம் ஸத்³ப்³ரஹ்ம ப்ராணஶப்³த³வாச்யம் ; நைஷ தோ³ஷ:, பீ³ஜாத்மகத்வாப்⁴யுபக³மாத்ஸத: । யத்³யபி ஸத்³ப்³ரஹ்ம ப்ராணஶப்³த³வாச்யம் தத்ர, ததா²பி ஜீவப்ரஸவபீ³ஜாத்மகத்வமபரித்யஜ்யைவ ப்ராணஶப்³த³த்வம் ஸத: ஸச்ச²ப்³த³வாச்யதா ச । யதி³ ஹி நிர்பீ³ஜரூபம் விவக்ஷிதம் ப்³ரஹ்மாப⁴விஷ்யத் , ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 3) ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) ‘அந்யதே³வ தத்³விதி³தாத³தோ² அவிதி³தாத³தி⁴’ (கே. உ. 1 । 4) இத்யவக்ஷ்யத் ; ‘ந ஸத்தந்நாஸது³ச்யதே’ (ப⁴. கீ³. 13 । 12) இதி ஸ்ம்ருதே: । நிர்பீ³ஜதயைவ சேத் , ஸதி ப்ரலீநாநாம் ஸம்பந்நாநாம் ஸுஷுப்திப்ரலயயோ: புநருத்தா²நாநுபபத்தி: ஸ்யாத் ; முக்தாநாம் ச புநருத்பத்திப்ரஸங்க³:, பீ³ஜாபா⁴வாவிஶேஷாத் , ஜ்ஞாநதா³ஹ்யபீ³ஜாபா⁴வே ச ஜ்ஞாநாநர்த²க்யப்ரஸங்க³: ; தஸ்மாத்ஸபீ³ஜத்வாப்⁴யுபக³மேநைவ ஸத: ப்ராணத்வவ்யபதே³ஶ:, ஸர்வஶ்ருதிஷு ச காரணத்வவ்யபதே³ஶ: । அத ஏவ ‘அக்ஷராத்பரத: பர:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) ‘ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) இத்யாதி³நா பீ³ஜத்வாபநயநேந வ்யபதே³ஶ: । தாமபீ³ஜாவஸ்தா²ம் தஸ்யைவ ப்ராஜ்ஞஶப்³த³வாச்யஸ்ய துரீயத்வேந தே³ஹாதி³ஸம்ப³ந்த⁴ஜாக்³ரதா³தி³ரஹிதாம் பாரமார்தி²கீம் ப்ருத²க்³வக்ஷ்யதி । பீ³ஜாவஸ்தா²பி ‘ந கிஞ்சித³வேதி³ஷம்’ இத்யுத்தி²தஸ்ய ப்ரத்யயத³ர்ஶநாத்³தே³ஹே(அ)நுபூ⁴யத ஏவேதி த்ரிதா⁴ தே³ஹே வ்யவஸ்தி²த இத்யுச்யதே ॥

த்ரிஷு தா⁴மஸு ஜாக்³ரதா³தி³ஷு ஸ்தூ²லப்ரவிவிக்தாநந்தா³க்²யம் யத்³போ⁴ஜ்யமேகம் த்ரிதா⁴பூ⁴தம் ; யஶ்ச விஶ்வதைஜஸப்ராஜ்ஞாக்²யோ போ⁴க்தைக: ‘ஸோ(அ)ஹம்’ இத்யேகத்வேந ப்ரதிஸந்தா⁴நாத் த்³ரஷ்ட்ருத்வாவிஶேஷாச்ச ப்ரகீர்தித: ; யோ வேத³ ஏதது³ப⁴யம் போ⁴ஜ்யபோ⁴க்த்ருதயா அநேகதா⁴ பி⁴ந்நம் , ஸ: பு⁴ஞ்ஜாந: ந லிப்யதே, போ⁴ஜ்யஸ்ய ஸர்வஸ்யைகபோ⁴க்த்ருபோ⁴ஜ்யத்வாத் । ந ஹி யஸ்ய யோ விஷய:, ஸ தேந ஹீயதே வர்த⁴தே வா । ந ஹ்யக்³நி: ஸ்வவிஷயம் த³க்³த்⁴வா காஷ்டா²தி³, தத்³வத் ॥

ஸதாம் வித்³யமாநாநாம் ஸ்வேந அவித்³யாக்ருதநாமரூபமாயாஸ்வரூபேண ஸர்வபா⁴வாநாம் விஶ்வதைஜஸப்ராஜ்ஞபே⁴தா³நாம் ப்ரப⁴வ: உத்பத்தி: । வக்ஷ்யதி ச — ‘வந்த்⁴யாபுத்ரோ ந தத்த்வேந மாயயா வாபி ஜாயதே’ (மா. கா. 3 । 28) இதி । யதி³ ஹ்யஸதாமேவ ஜந்ம ஸ்யாத் , ப்³ரஹ்மணோ(அ)வ்யவஹார்யஸ்ய க்³ரஹணத்³வாராபா⁴வாத³ஸத்த்வப்ரஸங்க³: । த்³ருஷ்டம் ச ரஜ்ஜுஸர்பாதீ³நாமவித்³யாக்ருதமாயாபீ³ஜோத்பந்நாநாம் ரஜ்ஜ்வாத்³யாத்மநா ஸத்த்வம் । ந ஹி நிராஸ்பதா³ ரஜ்ஜுஸர்பம்ருக³த்ருஷ்ணிகாத³ய: க்வசிது³பலப்⁴யந்தே கேநசித் । யதா² ரஜ்ஜ்வாம் ப்ராக்ஸர்போத்பத்தே: ரஜ்ஜ்வாத்மநா ஸர்ப: ஸந்நேவாஸீத் , ஏவம் ஸர்வபா⁴வாநாமுத்பத்தே: ப்ராக்ப்ராணபீ³ஜாத்மநைவ ஸத்த்வமிதி । ஶ்ருதிரபி வக்தி ‘ப்³ரஹ்மைவேத³ம்’ (மு. உ. 2 । 2 । 12) ‘ஆத்மைவேத³மக்³ர ஆஸீத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 1) இதி । அத: ஸர்வம் ஜநயதி ப்ராண: சேதோம்ஶூந் அம்ஶவ இவ ரவேஶ்சிதா³த்மகஸ்ய புருஷஸ்ய சேதோரூபா ஜலார்கஸமா: ப்ராஜ்ஞதைஜஸவிஶ்வபே⁴தே³ந தே³வமநுஷ்யதிர்யகா³தி³தே³ஹபே⁴தே³ஷு விபா⁴வ்யமாநாஶ்சேதோம்ஶவோ யே, தாந் புருஷ: ப்ருத²க் ஸ்ருஜதி விஷயபா⁴வவிலக்ஷணாநக்³நிவிஸ்பு²லிங்க³வத்ஸலக்ஷணாந் ஜலார்கவச்ச ஜீவலக்ஷணாம்ஸ்த்விதராந்ஸர்வபா⁴வாந் ப்ராணோ பீ³ஜாத்மா ஜநயதி, ‘யதோ²ர்ணநாபி⁴:. . . யதா²க்³நே: க்ஷுத்³ரா விஸ்பு²லிங்கா³:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 20) இத்யாதி³ஶ்ருதே: ॥

விபூ⁴திர்விஸ்தார ஈஶ்வரஸ்ய ஸ்ருஷ்டிரிதி ஸ்ருஷ்டிசிந்தகா மந்யந்தே ; ந து பரமார்த²சிந்தகாநாம் ஸ்ருஷ்டாவாத³ர இத்யர்த²:, ‘இந்த்³ரோ மாயாபி⁴: புருரூப ஈயதே’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) இதி ஶ்ருதே: । ந ஹி மாயாவிநம் ஸூத்ரமாகாஶே நி:க்ஷிப்ய தேந ஸாயுத⁴மாருஹ்ய சக்ஷுர்கோ³சரதாமதீத்ய யுத்³தே⁴ந க²ண்ட³ஶஶ்சி²ந்நம் பதிதம் புநருத்தி²தம் ச பஶ்யதாம் தத்க்ருதமாயாதி³ஸதத்த்வசிந்தாயாமாத³ரோ ப⁴வதி । ததை²வாயம் மாயாவிந: ஸூத்ரப்ரஸாரணஸம: ஸுஷுப்தஸ்வப்நாதி³விகாஸ: ; ததா³ரூட⁴மாயாவிஸமஶ்ச தத்ஸ்த²ப்ராஜ்ஞதைஜஸாதி³: ; ஸூத்ரததா³ரூடா⁴ப்⁴யாமந்ய: பரமார்த²மாயாவீ । ஸ ஏவ பூ⁴மிஷ்டோ² மாயாச்ச²ந்ந: அத்³ருஶ்யமாந ஏவ ஸ்தி²தோ யதா², ததா² துரீயாக்²யம் பரமார்த²தத்த்வம் । அதஸ்தச்சிந்தாயாமேவாத³ரோ முமுக்ஷூணாமார்யாணாம் , ந நிஷ்ப்ரயோஜநாயாம் ஸ்ருஷ்டாவாத³ர இத்யத: ஸ்ருஷ்டிசிந்தகாநாமேவைதே விகல்பா இத்யாஹ — ஸ்வப்நமாயாஸரூபேதி । ஸ்வப்நஸரூபா மாயாஸரூபா சேதி ॥

இச்சா²மாத்ரம் ப்ரபோ⁴: ஸத்யஸங்கல்பத்வாத் ஸ்ருஷ்டி: க⁴டாதீ³நாம் ஸங்கல்பநாமாத்ரம் , ந ஸங்கல்பநாதிரிக்தம் । காலாதே³வ ஸ்ருஷ்டிரிதி கேசித் ॥

போ⁴கா³ர்த²ம் , க்ரீடா³ர்த²மிதி ச அந்யே ஸ்ருஷ்டிம் மந்யந்தே । அநயோ: பக்ஷயோர்தூ³ஷணம் தே³வஸ்யைஷ ஸ்வபா⁴வோ(அ)யமிதி தே³வஸ்ய ஸ்வபா⁴வபக்ஷமாஶ்ரித்ய, ஸர்வேஷாம் வா பக்ஷாணாம் — ஆப்தகாமஸ்ய கா ஸ்ப்ருஹேதி । ந ஹி ரஜ்ஜ்வாதீ³நாமவித்³யாஸ்வபா⁴வவ்யதிரேகேண ஸர்பாத்³யாபா⁴ஸத்வே காரணம் ஶக்யம் வக்தும் ॥

சதுர்த²: பாத³: க்ரமப்ராப்தோ வக்தவ்ய இத்யாஹ — நாந்த:ப்ரஜ்ஞமித்யாதி³நா । ஸர்வஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தஶூந்யத்வாத்தஸ்ய ஶப்³தா³நபி⁴தே⁴யத்வமிதி விஶேஷப்ரதிஷேதே⁴நைவ துரீயம் நிர்தி³தி³க்ஷதி । ஶூந்யமேவ தர்ஹி ; தந்ந, மித்²யாவிகல்பஸ்ய நிர்நிமித்தத்வாநுபபத்தே: ; ந ஹி ரஜதஸர்பபுருஷம்ருக³த்ருஷ்ணிகாதி³விகல்பா: ஶுக்திகாரஜ்ஜுஸ்தா²ணூஷராதி³வ்யதிரேகேண அவஸ்த்வாஸ்பதா³: ஶக்யா: கல்பயிதும் । ஏவம் தர்ஹி ப்ராணாதி³ஸர்வவிகல்பாஸ்பத³த்வாத்துரீயஸ்ய ஶப்³த³வாச்யத்வமிதி ந ப்ரதிஷேதை⁴: ப்ரத்யாய்யத்வமுத³காதா⁴ராதே³ரிவ க⁴டாதே³: ; ந, ப்ராணாதி³விகல்பஸ்யாவஸ்துத்வாச்சு²க்திகாதி³ஷ்விவ ரஜதாதே³: ; ந ஹி ஸத³ஸதோ: ஸம்ப³ந்த⁴: ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தபா⁴க் , அவஸ்துத்வாத் ; நாபி ப்ரமாணாந்தரவிஷயத்வம் ஸ்வரூபேண க³வாதி³வத் , ஆத்மநோ நிருபாதி⁴கத்வாத் ; க³வாதி³வந்நாபி ஜாதிமத்த்வம் , அத்³விதீயத்வேந ஸாமாந்யவிஶேஷாபா⁴வாத் ; நாபி க்ரியாவத்த்வம் பாசகாதி³வத் , அவிக்ரியத்வாத் ; நாபி கு³ணவத்த்வம் நீலாதி³வத் , நிர்கு³ணத்வாத் ; அதோ நாபி⁴தா⁴நேந நிர்தே³ஶமர்ஹதி । ஶஶவிஷாணாதி³ஸமத்வாந்நிரர்த²கத்வம் தர்ஹி ; ந, ஆத்மத்வாவக³மே துரீயஸ்யாநாத்மத்ருஷ்ணாவ்யாவ்ருத்திஹேதுத்வாத் ஶுக்திகாவக³ம இவ ரஜதத்ருஷ்ணாயா: ; ந ஹி துரீயஸ்யாத்மத்வாவக³மே ஸதி அவித்³யாத்ருஷ்ணாதி³தோ³ஷாணாம் ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்தி ; ந ச துரீயஸ்யாத்மத்வாநவக³மே காரணமஸ்தி, ஸர்வோபநிஷதா³ம் தாத³ர்த்²யேநோபக்ஷயாத் — ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) ‘தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘யத்ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 1) ‘ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) இத்யாதீ³நாம் । ஸோ(அ)யமாத்மா பரமார்தா²பரமார்த²ரூபஶ்சதுஷ்பாதி³த்யுக்த: । தஸ்யாபரமார்த²ரூபமவித்³யாக்ருதம் ரஜ்ஜுஸர்பாதி³ஸமமுக்தம் பாத³த்ரயலக்ஷணம் பீ³ஜாங்குரஸ்தா²நீயம் । அதே²தா³நீமபீ³ஜாத்மகம் பரமார்த²ஸ்வரூபம் ரஜ்ஜுஸ்தா²நீயம் ஸர்பாதி³ஸ்தா²நீயோக்தஸ்தா²நத்ரயநிராகரணேநாஹ — நாந்த:ப்ரஜ்ஞமித்யாதி³நா । நந்வாத்மநஶ்சதுஷ்பாத்த்வம் ப்ரதிஜ்ஞாய பாத³த்ரயகத²நேநைவ சதுர்த²ஸ்யாந்த:ப்ரஜ்ஞாதி³ப்⁴யோ(அ)ந்யத்வே ஸித்³தே⁴ ‘நாந்த:ப்ரஜ்ஞம்’ இத்யாதி³ப்ரதிஷேதோ⁴(அ)நர்த²க: ; ந, ஸர்பாதி³விகல்பப்ரதிஷேதே⁴நைவ ரஜ்ஜுஸ்வரூபப்ரதிபத்திவத்த்ர்யவஸ்த²ஸ்யைவாத்மநஸ்துரீயத்வேந ப்ரதிபிபாத³யிஷிதத்வாத் , ‘தத்த்வமஸி’ இதிவத் । யதி³ ஹி த்ர்யவஸ்தா²த்மவிலக்ஷணம் துரீயமந்யத் , தத்ப்ரதிபத்தித்³வாராபா⁴வாத் ஶாஸ்த்ரோபதே³ஶாநர்த²க்யம் ஶூந்யதாபத்திர்வா । ரஜ்ஜுரிவ ஸர்பாதி³பி⁴ர்விகல்ப்யமாநா ஸ்தா²நத்ரயே(அ)ப்யாத்மைக ஏவ அந்த:ப்ரஜ்ஞாதி³த்வேந விகல்ப்யதே யதா³, ததா³ அந்த:ப்ரஜ்ஞாதி³த்வப்ரதிஷேத⁴விஜ்ஞாநப்ரமாணஸமகாலமேவ ஆத்மந்யநர்த²ப்ரபஞ்சநிவ்ருத்திலக்ஷணம் ப²லம் பரிஸமாப்தமிதி துரீயாதி⁴க³மே ப்ரமாணாந்தரம் ஸாத⁴நாந்தரம் வா ந ம்ருக்³யம் ; ரஜ்ஜுஸர்பவிவேகஸமகால இவ ரஜ்ஜ்வாம் ஸர்பநிவ்ருத்திப²லே ஸதி ரஜ்ஜ்வதி⁴க³மஸ்ய । யேஷாம் புநஸ்தமோபநயநவ்யதிரேகேண க⁴டாதி⁴க³மே ப்ரமாணம் வ்யாப்ரியதே, தேஷாம் சே²த்³யாவயவஸம்ப³ந்த⁴வியோக³வ்யதிரேகேண அந்யதராவயவே(அ)பி ச்சி²தி³ர்வ்யாப்ரியத இத்யுக்தம் ஸ்யாத் । யதா³ புநர்க⁴டதமஸோர்விவேககரணே ப்ரவ்ருத்தம் ப்ரமாணமநுபாதி³த்ஸிததமோநிவ்ருத்திப²லாவஸாநம் சி²தி³ரிவ ச்சே²த்³யாவயவஸம்ப³ந்த⁴விவேககரணே ப்ரவ்ருத்தா தத³வயவத்³வைதீ⁴பா⁴வப²லாவஸாநா, ததா³ நாந்தரீயகம் க⁴டவிஜ்ஞாநம் ந ப்ரமாணப²லம் । ந ச தத்³வத³ப்யாத்மந்யத்⁴யாரோபிதாந்த:ப்ரஜ்ஞத்வாதி³விவேககரணே ப்ரவ்ருத்தஸ்ய ப்ரதிஷேத⁴விஜ்ஞாநப்ரமாணஸ்ய அநுபாதி³த்ஸிதாந்த:ப்ரஜ்ஞத்வாதி³நிவ்ருத்திவ்யதிரேகேண துரீயே வ்யாபாரோபபத்தி:, அந்த:ப்ரஜ்ஞத்வாதி³ நிவ்ருத்திஸமகாலமேவ ப்ரமாத்ருத்வாதி³பே⁴த³நிவ்ருத்தே: । ததா² ச வக்ஷ்யதி — ‘ஜ்ஞாதே த்³வைதம் ந வித்³யதே’ (மா. கா. 1 । 18) இதி । ஜ்ஞாநஸ்ய த்³வைதநிவ்ருத்திக்ஷணவ்யதிரேகேண க்ஷணாந்தராநவஸ்தா²நாத் , அவஸ்தா²நே வா அநவஸ்தா²ப்ரஸங்கா³த்³த்³வைதாநிவ்ருத்தி: ; தஸ்மாத்ப்ரதிஷேத⁴விஜ்ஞாநப்ரமாணவ்யாபாரஸமகாலைவ ஆத்மந்யத்⁴யாரோபிதாந்த:ப்ரஜ்ஞத்வாத்³யநர்த²நிவ்ருத்திரிதி ஸித்³த⁴ம் । நாந்த:ப்ரஜ்ஞமிதி தைஜஸப்ரதிஷேத⁴: ; நப³ஹி:ப்ரஜ்ஞமிதி விஶ்வப்ரதிஷேத⁴: ; நோப⁴யத:ப்ரஜ்ஞமிதி ஜாக³ரிதஸ்வப்நயோரந்தராலாவஸ்தா²ப்ரதிஷேத⁴: ; நப்ரஜ்ஞாநக⁴நமிதி ஸுஷுப்தாவஸ்தா²ப்ரதிஷேத⁴:, பீ³ஜபா⁴வாவிவேகஸ்வரூபத்வாத் ; நப்ரஜ்ஞமிதி யுக³பத்ஸர்வவிஷயஜ்ஞாத்ருத்வப்ரதிஷேத⁴: ; நாப்ரஜ்ஞமித்யசைதந்யப்ரதிஷேத⁴: । கத²ம் புநரந்த:ப்ரஜ்ஞத்வாதீ³நாமாத்மநி க³ம்யமாநாநாம் ரஜ்ஜ்வாதௌ³ ஸர்பாதி³வத்ப்ரதிஷேதா⁴த³ஸத்த்வம் க³ம்யத இதி, உச்யதே ; ஜ்ஞஸ்வரூபாவிஶேஷே(அ)பி இதரேதரவ்யபி⁴சாராத³ஸத்யத்வம் ரஜ்ஜ்வாதா³விவ ஸர்பதா⁴ராதி³விகல்பபே⁴த³வத் ; ஸர்வத்ராவ்யபி⁴சாராஜ்ஜ்ஞஸ்வரூபஸ்ய ஸத்யத்வம் । ஸுஷுப்தே வ்யபி⁴சரதீதி சேத் ; ந, ஸுஷுப்தஸ்யாநுபூ⁴யமாநத்வாத் , ‘ந ஹி விஜ்ஞாதுர்விஜ்ஞாதேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 30) இதி ஶ்ருதே: ; அத ஏவ அத்³ருஶ்யம் । யஸ்மாத³த்³ருஶ்யம் , தஸ்மாத³வ்யவஹார்யம் । அக்³ராஹ்யம் கர்மேந்த்³ரியை: । அலக்ஷணம் அலிங்க³மித்யேதத் , அநநுமேயமித்யர்த²: । அத ஏவ அசிந்த்யம் । அத ஏவ அவ்யபதே³ஶ்யம் ஶப்³தை³: । ஏகாத்மப்ரத்யயஸாரம் ஜாக்³ரதா³தி³ஸ்தா²நேஷு ஏக ஏவாயமாத்மா இத்யவ்யபி⁴சாரீ ய: ப்ரத்யய:, தேநாநுஸரணீயம் ; அத²வா, ஏக ஆத்மப்ரத்யய: ஸார: ப்ரமாணம் யஸ்ய துரீயஸ்யாதி⁴க³மே, தத்துரீயமேகாத்மப்ரத்யயஸாரம் , ‘ஆத்மேத்யேவோபாஸீத’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 7) இதி ஶ்ருதே: । அந்த:ப்ரஜ்ஞத்வாதி³ஸ்தா²நித⁴ர்மப்ரதிஷேத⁴: க்ருத: । ப்ரபஞ்சோபஶமமிதி ஜாக்³ரதா³தி³ஸ்தா²நத⁴ர்மாபா⁴வ உச்யதே । அத ஏவ ஶாந்தம் அவிக்ரியம் , ஶிவம் யத: அத்³வைதம் பே⁴த³விகல்பரஹிதம் சதுர்த²ம் துரீயம் மந்யந்தே, ப்ரதீயமாநபாத³த்ரயரூபவைலக்ஷண்யாத் । ஸ ஆத்மா ஸ விஜ்ஞேய: இதி । ப்ரதீயமாநஸர்பத³ண்ட³பூ⁴ச்சி²த்³ராதி³வ்யதிரிக்தா யதா² ரஜ்ஜு:, ததா² ‘தத்த்வமஸி’ இத்யாதி³வாக்யார்த²: ஆத்மா ‘அத்³ருஷ்டோ த்³ரஷ்டா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) ‘ந ஹி த்³ரஷ்டுத்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இத்யாதி³பி⁴ருக்தோ ய:, ஸ விஜ்ஞேய இதி பூ⁴தபூர்வக³த்யா । ஜ்ஞாதே த்³வைதாபா⁴வ: ॥

அத்ரைதே ஶ்லோகா ப⁴வந்தி । ப்ராஜ்ஞதைஜஸவிஶ்வலக்ஷணாநாம் ஸர்வது³:கா²நாம் நிவ்ருத்தே: ஈஶாந: துரீய ஆத்மா । ஈஶாந இத்யஸ்ய பத³ஸ்ய வ்யாக்²யாநம் ப்ரபு⁴ரிதி ; து³:க²நிவ்ருத்திம் ப்ரதி ப்ரபு⁴ர்ப⁴வதீத்யர்த²:, தத்³விஜ்ஞாநநிமித்தத்வாத்³து³:க²நிவ்ருத்தே: । அவ்யய: ந வ்யேதி, ஸ்வரூபாந்ந வ்யபி⁴சரதி ந ச்யவத இத்யேதத் । குத: ? யஸ்மாத் அத்³வைத:, ஸர்வபா⁴வாநாம் — ஸர்பாதீ³நாம் ரஜ்ஜுரத்³வயா ஸத்யா ச ; ஏவம் துரீய:, ‘ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இதி ஶ்ருதே: — அதோ ரஜ்ஜுஸர்பவந்ம்ருஷாத்வாத் । ஸ ஏஷ தே³வ: த்³யோதநாத் துர்ய: சதுர்த²: விபு⁴: வ்யாபீ ஸ்ம்ருத: ॥

விஶ்வாதீ³நாம் ஸாமாந்யவிஶேஷபா⁴வோ நிரூப்யதே துர்யயாதா²த்ம்யாவதா⁴ரணார்த²ம் — கார்யம் க்ரியத இதி ப²லபா⁴வ:, காரணம் கரோதீதி பீ³ஜபா⁴வ: । தத்த்வாக்³ரஹணாந்யதா²க்³ரஹணாப்⁴யாம் பீ³ஜப²லபா⁴வாப்⁴யாம் தௌ யதோ²க்தௌ விஶ்வதைஜஸௌ ப³த்³தௌ⁴ ஸங்க்³ருஹீதௌ இஷ்யேதே । ப்ராஜ்ஞஸ்து பீ³ஜபா⁴வேநைவ ப³த்³த⁴: । தத்த்வாப்ரதிபோ³த⁴மாத்ரமேவ ஹி பீ³ஜம் ப்ராஜ்ஞத்வே நிமித்தம் । தத: த்³வௌ தௌ பீ³ஜப²லபா⁴வௌ தத்த்வாக்³ரஹணாந்யதா²க்³ரஹணே துரீயே ந ஸித்⁴யத: ந வித்³யேதே, ந ஸம்ப⁴வத இத்யர்த²: ॥

கத²ம் புந: காரணப³த்³த⁴த்வம் ப்ராஜ்ஞஸ்ய துரீயே வா தத்த்வாக்³ரஹணாந்யதா²க்³ரஹணலக்ஷணௌ ப³ந்தௌ⁴ ந ஸித்⁴யத இதி ? யஸ்மாத் — ஆத்மாநம் , விலக்ஷணம் , அவித்³யாபீ³ஜப்ரஸூதம் வேத்³யம் பா³ஹ்யம் த்³வைதம் — ப்ராஜ்ஞோ ந கிஞ்சந ஸம்வேத்தி, யதா² விஶ்வதைஜஸௌ ; ததஶ்சாஸௌ தத்த்வாக்³ரஹணேந தமஸா அந்யதா²க்³ரஹணபீ³ஜபூ⁴தேந ப³த்³தோ⁴ ப⁴வதி । யஸ்மாத் துர்யம் தத்ஸர்வத்³ருக்ஸதா³ துரீயாத³ந்யஸ்யாபா⁴வாத் ஸர்வதா³ ஸதை³வ ப⁴வதி, ஸர்வம் ச தத்³த்³ருக்சேதி ஸர்வத்³ருக் ; தஸ்மாந்ந தத்த்வாக்³ரஹணலக்ஷணம் பீ³ஜம் । தத்ர தத்ப்ரஸூதஸ்யாந்யதா²க்³ரஹணஸ்யாப்யத ஏவாபா⁴வ: । ந ஹி ஸவிதரி ஸதா³ப்ரகாஶாத்மகே தத்³விருத்³த⁴மப்ரகாஶநமந்யதா²ப்ரகாஶநம் வா ஸம்ப⁴வதி, ‘ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இதி ஶ்ருதே: । அத²வா, ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோ: ஸர்வபூ⁴தாவஸ்த²: ஸர்வவஸ்துத்³ருகா³பா⁴ஸஸ்துரீய ஏவேதி ஸர்வத்³ருக்ஸதா³, ‘நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்ட்ரு’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 11) இத்யாதி³ஶ்ருதே: ॥

நிமித்தாந்தரப்ராப்தாஶங்காநிவ்ருத்த்யர்தோ²(அ)யம் ஶ்லோக: — கத²ம் த்³வைதாக்³ரஹணஸ்ய துல்யத்வே காரணப³த்³த⁴த்வம் ப்ராஜ்ஞஸ்யைவ, ந துரீயஸ்யேதி ப்ராப்தா ஆஶங்கா நிவர்த்யதே ; யஸ்மாத் பீ³ஜநித்³ராயுத:, தத்த்வாப்ரதிபோ³தோ⁴ நித்³ரா ; ஸைவ ச விஶேஷப்ரதிபோ³த⁴ப்ரஸவஸ்ய பீ³ஜம் ; ஸா பீ³ஜநித்³ரா ; தயா யுத: ப்ராஜ்ஞ: । ஸதா³ஸர்வத்³ருக்ஸ்வபா⁴வத்வாத்தத்த்வாப்ரதிபோ³த⁴லக்ஷணா பீ³ஜநித்³ரா துர்யே ந வித்³யதே ; அதோ ந காரணப³ந்த⁴ஸ்தஸ்மிந்நித்யபி⁴ப்ராய: ॥

ஸ்வப்ந: அந்யதா²க்³ரஹணம் ஸர்ப இவ ரஜ்ஜ்வாம் , நித்³ரோக்தா தத்த்வாப்ரதிபோ³த⁴லக்ஷணம் தம இதி ; தாப்⁴யாம் ஸ்வப்நநித்³ராப்⁴யாம் யுதௌ விஶ்வதைஜஸௌ ; அதஸ்தௌ கார்யகாரணப³த்³தா⁴வித்யுக்தௌ । ப்ராஜ்ஞஸ்து ஸ்வப்நவர்ஜிதயா கேவலயைவ நித்³ரயா யுத இதி காரணப³த்³த⁴ இத்யுக்தம் । நோப⁴யம் பஶ்யந்தி துரீயே நிஶ்சிதா: ப்³ரஹ்மவித³ இத்யர்த²:, விருத்³த⁴த்வாத்ஸவிதரீவ தம: । அதோ ந கார்யகாரணப³த்³த⁴ இத்யுக்தஸ்துரீய: ॥

கதா³ துரீயே நிஶ்சிதோ ப⁴வதீத்யுச்யதே — ஸ்வப்நஜாக³ரிதயோ: அந்யதா² ரஜ்ஜ்வாம் ஸர்பவத் க்³ருஹ்ணத: தத்த்வம் ஸ்வப்நோ ப⁴வதி ; நித்³ரா தத்த்வமஜாநத: திஸ்ருஷ்வவஸ்தா²ஸு துல்யா । ஸ்வப்நநித்³ரயோஸ்துல்யத்வாத்³விஶ்வதைஜஸயோரேகராஶித்வம் । அந்யதா²க்³ரஹணப்ராதா⁴ந்யாச்ச கு³ணபூ⁴தா நித்³ரேதி தஸ்மிந்விபர்யாஸ: ஸ்வப்ந: । த்ருதீயே து ஸ்தா²நே தத்த்வாக்³ரஹணலக்ஷணா நித்³ரைவ கேவலா விபர்யாஸ: । அத: தயோ: கார்யகாரணஸ்தா²நயோ: அந்யதா²க்³ரஹணதத்த்வாக்³ரஹணலக்ஷணவிபர்யாஸே கார்யகாரணப³ந்த⁴ரூபே பரமார்த²தத்த்வப்ரதிபோ³த⁴த: க்ஷீணே துரீயம் பத³மஶ்நுதே ; ததா³ உப⁴யலக்ஷணம் ப³ந்த⁴நம் தத்ராபஶ்யம்ஸ்துரீயே நிஶ்சிதோ ப⁴வதீத்யர்த²: ॥

யோ(அ)யம் ஸம்ஸாரீ ஜீவ:, ஸ: உப⁴யலக்ஷணேந தத்த்வாப்ரதிபோ³த⁴ரூபேண பீ³ஜாத்மநா, அந்யதா²க்³ரஹணலக்ஷணேந சாநாதி³காலப்ரவ்ருத்தேந மாயாலக்ஷணேந ஸ்வாபேந, மமாயம் பிதா புத்ரோ(அ)யம் நப்தா க்ஷேத்ரம் க்³ருஹம் பஶவ:, அஹமேஷாம் ஸ்வாமீ ஸுகீ² து³:கீ² க்ஷயிதோ(அ)ஹமநேந வர்தி⁴தஶ்சாநேந இத்யேவம்ப்ரகாராந்ஸ்வப்நாந் ஸ்தா²நத்³வயே(அ)பி பஶ்யந்ஸுப்த:, யதா³ வேதா³ந்தார்த²தத்த்வாபி⁴ஜ்ஞேந பரமகாருணிகேந கு³ருணா ‘நாஸ்யேவம் த்வம் ஹேதுப²லாத்மக:, கிந்து தத்த்வமஸி’ இதி ப்ரதிபோ³த்⁴யமாந:, ததை³வம் ப்ரதிபு³த்⁴யதே । கத²ம் ? நாஸ்மிந்பா³ஹ்யமாப்⁴யந்தரம் வா ஜந்மாதி³பா⁴வவிகாரோ(அ)ஸ்தி, அத: அஜம் ‘ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) இதி ஶ்ருதே:, ஸர்வபா⁴வவிகாரவர்ஜிதமித்யர்த²: । யஸ்மாஜ்ஜந்மாதி³காரணபூ⁴தம் , நாஸ்மிந்நவித்³யாதமோபீ³ஜம் நித்³ரா வித்³யத இதி அநித்³ரம் ; அநித்³ரம் ஹி தத்துரீயம் ; அத ஏவ அஸ்வப்நம் , தந்நிமித்தத்வாத³ந்யதா²க்³ரஹணஸ்ய । யஸ்மாச்ச அநித்³ரமஸ்வப்நம் , தஸ்மாத³ஜம் அத்³வைதம் துரீயமாத்மாநம் பு³த்⁴யதே ததா³ ॥

ப்ரபஞ்சநிவ்ருத்த்யா சேத்ப்ரதிபு³த்⁴யதே, அநிவ்ருத்தே ப்ரபஞ்சே கத²மத்³வைதமிதி, உச்யதே । ஸத்யமேவம் ஸ்யாத்ப்ரபஞ்சோ யதி³ வித்³யேத ; ரஜ்ஜ்வாம் ஸர்ப இவ கல்பிதத்வாந்ந து ஸ வித்³யதே । வித்³யமாநஶ்சேத் நிவர்தேத, ந ஸம்ஶய: । ந ஹி ரஜ்ஜ்வாம் ப்⁴ராந்திபு³த்³த்⁴யா கல்பித: ஸர்போ வித்³யமாந: ஸந்விவேகதோ நிவ்ருத்த: ; ந ச மாயா மாயாவிநா ப்ரயுக்தா தத்³த³ர்ஶிநாம் சக்ஷுர்ப³ந்தா⁴பக³மே வித்³யமாநா ஸதீ நிவ்ருத்தா ; ததே²த³ம் ப்ரபஞ்சாக்²யம் மாயாமாத்ரம் த்³வைதம் ; ரஜ்ஜுவந்மாயாவிவச்ச அத்³வைதம் பரமார்த²த: ; தஸ்மாந்ந கஶ்சித்ப்ரபஞ்ச: ப்ரவ்ருத்தோ நிவ்ருத்தோ வாஸ்தீத்யபி⁴ப்ராய: ॥

நநு ஶாஸ்தா ஶாஸ்த்ரம் ஶிஷ்ய இத்யயம் விகல்ப: கத²ம் நிவ்ருத்த இதி, உச்யதே — விகல்போ விநிவர்தேத யதி³ கேநசித்கல்பித: ஸ்யாத் । யதா² அயம் ப்ரபஞ்சோ மாயாரஜ்ஜுஸர்பவத் , ததா² அயம் ஶிஷ்யாதி³பே⁴த³விகல்போ(அ)பி ப்ராக்ப்ரதிபோ³தா⁴தே³வோபதே³ஶநிமித்த: ; அத உபதே³ஶாத³யம் வாத³: — ஶிஷ்ய: ஶாஸ்தா ஶாஸ்த்ரமிதி । உபதே³ஶகார்யே து ஜ்ஞாநே நிர்வ்ருத்தே ஜ்ஞாதே பரமார்த²தத்த்வே, த்³வைதம் ந வித்³யதே ॥

அபி⁴தே⁴யப்ராதா⁴ந்யேந ஓங்காரஶ்சதுஷ்பாதா³த்மேதி வ்யாக்²யாதோ ய:, ஸோ(அ)யம் ஆத்மா அத்⁴யக்ஷரம் அக்ஷரமதி⁴க்ருத்ய அபி⁴தா⁴நப்ராதா⁴ந்யேந வர்ண்யமாநோ(அ)த்⁴யக்ஷரம் । கிம் புநஸ்தத³க்ஷரமித்யாஹ — ஓங்கார: । ஸோ(அ)யமோங்கார: பாத³ஶ: ப்ரவிப⁴ஜ்யமாந:, அதி⁴மாத்ரம் மாத்ராமதி⁴க்ருத்ய வர்தத இத்யதி⁴மாத்ரம் । கத²ம் ? ஆத்மநோ யே பாதா³:, தே ஓங்காரஸ்ய மாத்ரா: । காஸ்தா: ? அகார உகாரோ மகார இதி ॥

தத்ர விஶேஷநியம: க்ரியதே — ஜாக³ரிதஸ்தா²ந: வைஶ்வாநர: ய:, ஸ ஓங்காரஸ்ய அகார: ப்ரத²மா மாத்ரா । கேந ஸாமாந்யேநேத்யாஹ — ஆப்தே: ; ஆப்திர்வ்யாப்தி: ; அகாரேண ஸர்வா வாக்³வ்யாப்தா, ‘அகாரோ வை ஸர்வா வாக்’ (ஐ. ஆ. 2 । 3 । 19) இதி ஶ்ருதே: । ததா² வைஶ்வாநரேண ஜக³த் , ‘தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்யாத்மநோ வைஶ்வாநரஸ்ய மூர்தை⁴வ ஸுதேஜா:’ (சா². உ. 5 । 18 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । அபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யயோரேகத்வம் சாவோசாம । ஆதி³ரஸ்ய வித்³யத இத்யாதி³மத் ; யதை²வ ஆதி³மத³காராக்²யமக்ஷரம் , ததா² வைஶ்வாநர: ; தஸ்மாத்³வா ஸாமாந்யாத³காரத்வம் வைஶ்வாநரஸ்ய । ததே³கத்வவித³: ப²லமாஹ — ஆப்நோதி ஹ வை ஸர்வாந்காமாந் , ஆதி³: ப்ரத²மஶ்ச ப⁴வதி மஹதாம் , ய ஏவம் வேத³, யதோ²க்தமேகத்வம் வேதே³த்யர்த²: ॥

ஸ்வப்நஸ்தா²ந: தைஜஸ: ய:, ஸ ஓங்காரஸ்ய உகார: த்³விதீயா மாத்ரா । கேந ஸாமாந்யேநேத்யாஹ — உத்கர்ஷாத் ; அகாராது³த்க்ருஷ்ட இவ ஹ்யுகார: ; ததா² தைஜஸோ விஶ்வாத் । உப⁴யத்வாத்³வா ; அகாரமகாரயோர்மத்⁴யஸ்த² உகார: ; ததா² விஶ்வப்ராஜ்ஞயோர்மத்⁴யே தைஜஸ: ; அத உப⁴யபா⁴க்த்வஸாமாந்யாத் । வித்³வத்ப²லமுச்யதே — உத்கர்ஷதி ஹ வை ஜ்ஞாநஸந்ததிம் விஜ்ஞாநஸந்ததிம் வர்த⁴யதீத்யர்த²: ; ஸமாந: துல்யஶ்ச, மித்ரபக்ஷஸ்யேவ ஶத்ருபக்ஷாணாமப்யப்ரத்³வேஷ்யோ ப⁴வதி ; அப்³ரஹ்மவிச்ச அஸ்ய குலே ந ப⁴வதி, ய ஏவம் வேத³ ॥

ஸுஷுப்தஸ்தா²ந: ப்ராஜ்ஞ: ய:, ஸ ஓங்காரஸ்ய மகார: த்ருதீயா மாத்ரா । கேந ஸாமாந்யேநேத்யாஹ — ஸாமாந்யமித³மத்ர — மிதே: ; மிதிர்மாநம் ; மீயேதே இவ ஹி விஶ்வதைஜஸௌ ப்ராஜ்ஞேந ப்ரலயோத்பத்த்யோ: ப்ரவேஶநிர்க³மாப்⁴யாம் ப்ரஸ்தே²நேவ யவா: ; ததா² ஓங்காரஸமாப்தௌ புந: ப்ரயோகே³ ச ப்ரவிஶ்ய நிர்க³ச்ச²த இவ அகாரோகாரௌ மகாரே । அபீதேர்வா ; அபீதிரப்யய ஏகீபா⁴வ: ; ஓங்காரோச்சாரணே ஹி அந்த்யே(அ)க்ஷரே ஏகீபூ⁴தாவிவ அகாரோகாரௌ ; ததா² விஶ்வதைஜஸௌ ஸுஷுப்தகாலே ப்ராஜ்ஞே । அதோ வா ஸாமாந்யாதே³கத்வம் ப்ராஜ்ஞமகாரயோ: । வித்³வத்ப²லமாஹ — மிநோதி ஹ வை இத³ம் ஸர்வம் , ஜக³த்³யாதா²த்ம்யம் ஜாநாதீத்யர்த²: ; அபீதிஶ்ச ஜக³த்காரணாத்மா ச ப⁴வதீத்யர்த²: । அத்ராவாந்தரப²லவசநம் ப்ரதா⁴நஸாத⁴நஸ்துத்யர்த²ம் ॥

அத்ர ஏதே ஶ்லோகா ப⁴வந்தி । விஶ்வஸ்ய அத்வம் அகாரமாத்ரத்வம் யதா³ விவக்ஷ்யதே, ததா³ ஆதி³த்வஸாமாந்யம் உக்தந்யாயேந உத்கடம் உத்³பூ⁴தம் த்³ருஶ்யத இத்யர்த²: । அத்வவிவக்ஷாயாமித்யஸ்ய வ்யாக்²யாநம் — மாத்ராஸம்ப்ரதிபத்தௌ இதி । விஶ்வஸ்ய அகாரமாத்ரத்வம் யதா³ ஸம்ப்ரதிபத்³யதே இத்யர்த²: । ஆப்திஸாமாந்யமேவ ச, உத்கடமித்யநுவர்ததே, ச - ஶப்³தா³த் ॥

தைஜஸஸ்ய உத்வவிஜ்ஞாநே உகாரத்வவிவக்ஷாயாம் உத்கர்ஷோ த்³ருஶ்யதே ஸ்பு²டம் ஸ்பஷ்டமித்யர்த²: । உப⁴யத்வம் ச ஸ்பு²டமேவேதி । பூர்வவத்ஸர்வம் ॥

மகாரத்வே ப்ராஜ்ஞஸ்ய மிதிலயாவுத்க்ருஷ்டே ஸாமாந்யே இத்யர்த²: ॥

யதோ²க்தஸ்தா²நத்ரயே ய: துல்யமுக்தம் ஸாமாந்யம் வேத்தி, ஏவமேவைததி³தி நிஶ்சித: ஸந் ஸ: பூஜ்ய: வந்த்³யஶ்ச ப்³ரஹ்மவித் லோகே ப⁴வதி ॥

யதோ²க்தை: ஸாமாந்யை: ஆத்மபாதா³நாம் மாத்ராபி⁴: ஸஹ ஏகத்வம் க்ருத்வா யதோ²க்தோங்காரம் ப்ரதிபத்³யதே யோ த்⁴யாயீ, தம் அகார: நயதே விஶ்வம் ப்ராபயதி । அகாராலம்ப³நமோங்காரம் வித்³வாந்வைஶ்வாநரோ ப⁴வதீத்யர்த²: । ததா² உகார: தைஜஸம் ; மகாரஶ்சாபி புந: ப்ராஜ்ஞம் , ச - ஶப்³தா³ந்நயத இத்யநுவர்ததே । க்ஷீணே து மகாரே பீ³ஜபா⁴வக்ஷயாத் அமாத்ரே ஓங்காரே க³தி: ந வித்³யதே க்வசிதி³த்யர்த²: ॥

அமாத்ர: மாத்ரா யஸ்ய ந ஸந்தி, ஸ: அமாத்ர: ஓங்கார: சதுர்த²: துரீய: ஆத்மைவ கேவல: அபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யரூபயோர்வாங்மநஸயோ: க்ஷீணத்வாத் அவ்யவஹார்ய: ; ப்ரபஞ்சோபஶம: ஶிவ: அத்³வைத: ஸம்வ்ருத்த: ஏவம் யதோ²க்தவிஜ்ஞாநவதா ப்ரயுக்த ஓங்காரஸ்த்ரிமாத்ரஸ்த்ரிபாத³ ஆத்மைவ ; ஸம்விஶதி ஆத்மநா ஸ்வேநைவ ஸ்வம் பாரமார்தி²கமாத்மாநம் , ய ஏவம் வேத³ ; பரமார்த²த³ர்ஶநாத் ப்³ரஹ்மவித் த்ருதீயம் பீ³ஜபா⁴வம் த³க்³த்⁴வா ஆத்மாநம் ப்ரவிஷ்ட இதி ந புநர்ஜாயதே, துரீயஸ்யாபீ³ஜத்வாத் । ந ஹி ரஜ்ஜுஸர்பயோர்விவேகே ரஜ்ஜ்வாம் ப்ரவிஷ்ட: ஸர்ப: பு³த்³தி⁴ஸம்ஸ்காராத்புந: பூர்வவத்தத்³விவேகிநாமுத்தா²ஸ்யதி । மந்த³மத்⁴யமதி⁴யாம் து ப்ரதிபந்நஸாத⁴கபா⁴வாநாம் ஸந்மார்க³கா³மிநாம் ஸம்ந்யாஸிநாம் மாத்ராணாம் பாதா³நாம் ச க்ல்ருப்தஸாமாந்யவிதா³ம் யதா²வது³பாஸ்யமாந ஓங்காரோ ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்தயே ஆலம்ப³நீப⁴வதி । ததா² ச வக்ஷ்யதி — ‘ஆஶ்ரமாஸ்த்ரிவிதா⁴:’ (மா. கா. 3 । 16) இத்யாதி³ ॥

பூர்வவத³த்ரைதே ஶ்லோகா ப⁴வந்தி । யதோ²க்தை: ஸாமாந்யை: பாதா³ ஏவ மாத்ரா:, மாத்ராஶ்ச பாதா³: ; தஸ்மாத் ஓங்காரம் பாத³ஶ: வித்³யாத் இத்யர்த²: । ஏவமோங்காரே ஜ்ஞாதே த்³ருஷ்டார்த²மத்³ருஷ்டார்த²ம் வா ந கிஞ்சித³பி ப்ரயோஜநம் சிந்தயேத் , க்ருதார்த²த்வாதி³த்யர்த²: ॥

யுஞ்ஜீத ஸமாத³த்⁴யாத் யதா²வ்யாக்²யாதே பரமார்த²ரூபே ப்ரணவே சேத: மந: ; யஸ்மாத்ப்ரணவ: ப்³ரஹ்ம நிர்ப⁴யம் ; ந ஹி தத்ர ஸதா³யுக்தஸ்ய ப⁴யம் வித்³யதே க்வசித் , ‘வித்³வாந்ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) இதி ஶ்ருதே: ॥

பராபரே ப்³ரஹ்மணீ ப்ரணவ: ; பரமார்த²த: க்ஷீணேஷு மாத்ராபாதே³ஷு பர ஏவாத்மா ப்³ரஹ்ம இதி ; ந பூர்வம் காரணமஸ்ய வித்³யத இத்யபூர்வ: ; நாஸ்ய அந்தரம் பி⁴ந்நஜாதீயம் கிஞ்சித்³வித்³யத இதி அநந்தர:, ததா² பா³ஹ்யமந்யத் ந வித்³யத இத்யபா³ஹ்ய: ; அபரம் கார்யமஸ்ய ந வித்³யத இத்யநபர:, ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ: ஸைந்த⁴வக⁴நவத்ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந இத்யர்த²: ॥

ஆதி³மத்⁴யாந்தா உத்பத்திஸ்தி²திப்ரலயா: ஸர்வஸ்ய ப்ரணவ ஏவ । மாயாஹஸ்திரஜ்ஜுஸர்பம்ருக³த்ருஷ்ணிகாஸ்வப்நாதி³வது³த்பத்³யமாநஸ்ய வியதா³தி³ப்ரபஞ்சஸ்ய யதா² மாயாவ்யாத³ய:, ஏவம் ஹி ப்ரணவமாத்மாநம் மாயாவ்யாதி³ஸ்தா²நீயம் ஜ்ஞாத்வா தத்க்ஷணாதே³வ ததா³த்மபா⁴வம் வ்யஶ்நுத இத்யர்த²: ॥

ஸர்வஸ்ய ப்ராணிஜாதஸ்ய ஸ்ம்ருதிப்ரத்யயாஸ்பதே³ ஹ்ருத³யே ஸ்தி²தமீஶ்வரம் ப்ரணவம் வித்³யாத் ஸர்வவ்யாபிநம் வ்யோமவத் ஓங்காரமாத்மாநமஸம்ஸாரிணம் தீ⁴ர: தீ⁴மாந்பு³த்³தி⁴மாந் ஆத்மதத்த்வம் மத்வா ஜ்ஞாத்வா ந ஶோசதி, ஶோகநிமித்தாநுபபத்தே:, ‘தரதி ஶோகமாத்மவித்’ (சா². உ. 7 । 1 । 3) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: ॥

அமாத்ர: துரீய ஓங்கார:, மீயதே அநயேதி மாத்ரா பரிச்சி²த்தி:, ஸா அநந்தா யஸ்ய ஸ: அநந்தமாத்ர: ; நைதாவத்த்வமஸ்ய பரிச்சே²த்தும் ஶக்யத இத்யர்த²: । ஸர்வத்³வைதோபஶமத்வாதே³வ ஶிவ: । ஓங்காரோ யதா²வ்யாக்²யாதோ விதி³தோ யேந, ஸ ஏவ பரமார்த²தத்த்வஸ்ய மநநாந்முநி: ; நேதரோ ஜந: ஶாஸ்த்ரவித³பீத்யர்த²: ॥

‘ஜ்ஞாதே த்³வைதம் ந வித்³யதே’ இத்யுக்தம் ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । ஆக³மமாத்ரம் தத் । தத்ர உபபத்த்யாபி த்³வைதஸ்ய வைதத்²யம் ஶக்யதே(அ)வதா⁴ரயிதுமிதி த்³விதீயம் ப்ரகரணமாரப்⁴யதே — வைதத்²யமித்யாதி³நா । விதத²ஸ்ய பா⁴வோ வைதத்²யம் ; அஸத்யத்வமித்யர்த²: । கஸ்ய ? ஸர்வேஷாம் பா³ஹ்யாத்⁴யாத்மிகாநாம் பா⁴வாநாம் பதா³ர்தா²நாம் ஸ்வப்நே உபலப்⁴யமாநாநாம் , ஆஹு: கத²யந்தி மநீஷிண: ப்ரமாணகுஶலா: । வைதத்²யே ஹேதுமாஹ — அந்த:ஸ்தா²நாத் , அந்த: ஶரீரஸ்ய மத்⁴யே ஸ்தா²நம் யேஷாம் ; தத்ர ஹி பா⁴வா உபலப்⁴யந்தே பர்வதஹஸ்த்யாத³ய:, ந ப³ஹி: ஶரீராத் ; தஸ்மாத் தே விததா² ப⁴விதுமர்ஹந்தி । நநு அபவரகாத்³யந்தருபலப்⁴யமாநைர்க⁴டாதி³பி⁴ரநைகாந்திகோ ஹேதுரித்யாஶங்க்யாஹ — ஸம்வ்ருதத்வேந ஹேதுநேதி । அந்த: ஸம்வ்ருதஸ்தா²நாதி³த்யர்த²: । ந ஹ்யந்த: ஸம்வ்ருதே தே³ஹாந்தர்நாடீ³ஷு பர்வதஹஸ்த்யாதீ³நாம் ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்தி ; ந ஹி தே³ஹே பர்வதோ(அ)ஸ்தி ॥

ஸ்வப்நத்³ருஶ்யாநாம் பா⁴வாநாமந்த: ஸம்வ்ருதஸ்தா²நமித்யேதத³ஸித்³த⁴ம் , யஸ்மாத்ப்ராச்யேஷு ஸுப்த உத³க்ஷு ஸ்வப்நாந்பஶ்யந்நிவ த்³ருஶ்யத இத்யேததா³ஶங்க்யாஹ — ந தே³ஹாத்³ப³ஹிர்தே³ஶாந்தரம் க³த்வா ஸ்வப்நாந்பஶ்யதி ; யஸ்மாத்ஸுப்தமாத்ர ஏவ தே³ஹதே³ஶாத்³யோஜநஶதாந்தரிதே மாஸமாத்ரப்ராப்யே தே³ஶே ஸ்வப்நாந்பஶ்யந்நிவ த்³ருஶ்யதே ; ந ச தத்³தே³ஶப்ராப்தேராக³மநஸ்ய ச தீ³ர்க⁴: காலோ(அ)ஸ்தி ; அத: அதீ³ர்க⁴த்வாச்ச காலஸ்ய ந ஸ்வப்நத்³ருக்³தே³ஶாந்தரம் க³ச்ச²தி । கிஞ்ச, ப்ரதிபு³த்³த⁴ஶ்ச வை ஸர்வ: ஸ்வப்நத்³ருக் ஸ்வப்நத³ர்ஶநதே³ஶே ந வித்³யதே । யதி³ ச ஸ்வப்நே தே³ஶாந்தரம் க³ச்சே²த் , யஸ்மிந்தே³ஶே ஸ்வப்நாந்பஶ்யேத் , தத்ரைவ ப்ரதிபு³த்⁴யேத । ந சைதத³ஸ்தி । ராத்ரௌ ஸுப்த: அஹநீவ பா⁴வாந்பஶ்யதி ; ப³ஹுபி⁴: ஸங்க³தோ ப⁴வதி ; யைஶ்ச ஸங்க³த: ஸ தைர்க்³ருஹ்யேத, ந ச க்³ருஹ்யதே ; க்³ருஹீதஶ்சேத்த்வாமத்³ய தத்ரோபலப்³த⁴வந்தோ வயமிதி ப்³ரூயு: ; ந சைதத³ஸ்தி । தஸ்மாந்ந தே³ஶாந்தரம் க³ச்ச²தி ஸ்வப்நே ॥

இதஶ்ச ஸ்வப்நத்³ருஶ்யா பா⁴வா விததா²:, யத: அபா⁴வஶ்ச ரதா²தீ³நாம் ஸ்வப்நத்³ருஶ்யாநாம் ஶ்ரூயதே, ந்யாயபூர்வகம் யுக்தித: ஶ்ருதௌ ‘ந தத்ர ரதா²:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 10) இத்யத்ர । தேந அந்த:ஸ்தா²நஸம்வ்ருதத்வாதி³ஹேதுநா ப்ராப்தம் வைதத்²யம் தத³நுவாதி³ந்யா ஶ்ருத்யா ஸ்வப்நே ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வப்ரதிபாத³நபரயா ப்ரகாஶிதமாஹு: ப்³ரஹ்மவித³: ॥

ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யாநாம் பா⁴வாநாம் வைதத்²யமிதி ப்ரதிஜ்ஞா । த்³ருஶ்யத்வாதி³தி ஹேது: । ஸ்வப்நத்³ருஶ்யபா⁴வவதி³தி த்³ருஷ்டாந்த: । யதா² தத்ர ஸ்வப்நே த்³ருஶ்யாநாம் பா⁴வாநாம் வைதத்²யம் , ததா² ஜாக³ரிதே(அ)பி த்³ருஶ்யத்வமவிஶிஷ்டமிதி ஹேதூபநய: । தஸ்மாஜ்ஜாக³ரிதே(அ)பி வைதத்²யம் ஸ்ம்ருதமிதி நிக³மநம் । அந்த:ஸ்தா²நாத்ஸம்வ்ருதத்வேந ச ஸ்வப்நத்³ருஶ்யாநாம் பா⁴வாநாம் ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யேப்⁴யோ பே⁴த³: । த்³ருஶ்யத்வமஸத்யத்வம் சாவிஶிஷ்டமுப⁴யத்ர ॥

ப்ரஸித்³தே⁴நைவ பே⁴தா³நாம் க்³ராஹ்யத்வேந ஹேதுநா ஸமத்வேந ஸ்வப்நஜாக³ரிதஸ்தா²நயோரேகத்வமாஹுர்விவேகிந இதி பூர்வப்ரமாணஸித்³த⁴ஸ்யைவ ப²லம் ॥

இதஶ்ச வைதத்²யம் ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யாநாம் பே⁴தா³நாம் ஆத்³யந்தயோரபா⁴வாத் , யதா³தா³வந்தே ச நாஸ்தி வஸ்து ம்ருக³த்ருஷ்ணிகாதி³, தந்மத்⁴யே(அ)பி நாஸ்தீதி நிஶ்சிதம் லோகே ; ததே²மே ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யா பே⁴தா³: ஆத்³யந்தயோரபா⁴வாத் விததை²ரேவ ம்ருக³த்ருஷ்ணிகாதி³பி⁴: ஸத்³ருஶத்வாத்³விததா² ஏவ ; ததா²பி அவிததா² இவ லக்ஷிதா மூடை⁴ரநாத்மவித்³பி⁴: ॥

ஸ்வப்நத்³ருஶ்யவஜ்ஜாக³ரிதத்³ருஶ்யாநாமப்யஸத்த்வமிதி யது³க்தம் தத³யுக்தம் ; யஸ்மாஜ்ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யா அந்நபாநவாஹநாத³ய: க்ஷுத்பிபாஸாதி³நிவ்ருத்திம் குர்வந்தோ க³மநாக³மநாதி³ கார்யம் ச ஸப்ரயோஜநா த்³ருஷ்டா: । ந து ஸ்வப்நத்³ருஶ்யாநாம் தத³ஸ்தி । தஸ்மாத்ஸ்வப்நத்³ருஶ்யவஜ்ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யாநாமஸத்த்வம் மநோரத²மாத்ரமிதி । தந்ந । கஸ்மாத் ? யஸ்மாத்³யா ஸப்ரயோஜநதா த்³ருஷ்டா அந்நபாநாதீ³நாம் , ஸா ஸ்வப்நே விப்ரதிபத்³யதே । ஜாக³ரிதே ஹி பு⁴க்த்வா பீத்வா ச த்ருப்தோ விநிவர்திதத்ருட் ஸுப்தமாத்ர ஏவ க்ஷுத்பிபாஸாத்³யார்தமஹோராத்ரோபோஷிதமபு⁴க்தவந்தமாத்மாநம் மந்யதே, யதா² ஸ்வப்நே பு⁴க்த்வா பீத்வா ச அத்ருப்தோத்தி²த:, ததா² । தஸ்மாஜ்ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யாநாம் ஸ்வப்நே விப்ரதிபத்திர்த்³ருஷ்டா । அதோ மந்யாமஹே தேஷாமப்யஸத்த்வம் ஸ்வப்நத்³ருஶ்யவத³நாஶங்கநீயமிதி । தஸ்மாதா³த்³யந்தவத்த்வமுப⁴யத்ர ஸமாநமிதி மித்²யைவ க²லு தே ஸ்ம்ருதா: ॥

ஸ்வப்நஜாக்³ரத்³பே⁴த³யோ: ஸமத்வாஜ்ஜாக்³ரத்³பே⁴தா³நாமஸத்த்வமிதி யது³க்தம் , தத³ஸத் । கஸ்மாத் ? த்³ருஷ்டாந்தஸ்யாஸித்³த⁴த்வாத் । கத²ம் ? ந ஹி ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யா யே, தே பே⁴தா³: ஸ்வப்நே த்³ருஶ்யந்தே । கிம் தர்ஹி ? அபூர்வம் ஸ்வப்நே பஶ்யதி சதுர்த³ந்தம் க³ஜமாரூடோ⁴(அ)ஷ்டபு⁴ஜமாத்மாநம் । அந்யத³ப்யேவம்ப்ரகாரமபூர்வம் பஶ்யதி ஸ்வப்நே । தந்நாந்யேநாஸதா ஸமமிதி ஸதே³வ । அதோ த்³ருஷ்டாந்தோ(அ)ஸித்³த⁴: । தஸ்மாத்ஸ்வப்நவஜ்ஜாக³ரிதஸ்யாஸத்த்வமித்யயுக்தம் । தந்ந । ஸ்வப்நே த்³ருஷ்டமபூர்வம் யந்மந்யஸே, ந தத்ஸ்வத: ஸித்³த⁴ம் । கிம் தர்ஹி ? அபூர்வம் ஸ்தா²நித⁴ர்மோ ஹி, ஸ்தா²நிநோ த்³ரஷ்டுரேவ ஹி ஸ்வப்நஸ்தா²நவதோ த⁴ர்ம: ; யதா² ஸ்வர்க³நிவாஸிநாமிந்த்³ராதீ³நாம் ஸஹஸ்ராக்ஷத்வாதி³, ததா² ஸ்வப்நத்³ருஶோ(அ)பூர்வோ(அ)யம் த⁴ர்ம:, ந ஸ்வத:ஸித்³தோ⁴ த்³ரஷ்டு: ஸ்வரூபவத் । தாந் ஏவம்ப்ரகாராநபூர்வாந்ஸ்வசித்தவிகல்பாந் அயம் ஸ்தா²நீ ய: ஸ்வப்நத்³ருக்ஸ்வப்நஸ்தா²நம் க³த்வா ப்ரேக்ஷதே । யதை²வ இஹ லோகே ஸுஶிக்ஷிததே³ஶாந்தரமார்க³ஸ்தேந மார்கே³ண தே³ஶாந்தரம் க³த்வா பதா³ர்தா²ந்பஶ்யதி, தத்³வத் । தஸ்மாத்³யதா² ஸ்தா²நித⁴ர்மாணாம் ரஜ்ஜுஸர்பம்ருக³த்ருஷ்ணிகாதீ³நாமஸத்த்வம் , ததா² ஸ்வப்நத்³ருஶ்யாநாமப்யபூர்வாணாம் ஸ்தா²நித⁴ர்மத்வமேவேத்யஸத்த்வம் ; அதோ ந ஸ்வப்நத்³ருஷ்டாந்தஸ்யாஸித்³த⁴த்வம் ॥

அபூர்வத்வாஶங்காம் நிராக்ருத்ய ஸ்வப்நத்³ருஷ்டாந்தஸ்ய புந: ஸ்வப்நதுல்யதாம் ஜாக்³ரத்³பே⁴தா³நாம் ப்ரபஞ்சயந்நாஹ — ஸ்வப்நவ்ருத்தாவபி ஸ்வப்நஸ்தா²நே(அ)பி அந்தஶ்சேதஸா மநோரத²ஸங்கல்பிதமஸத் ; ஸங்கல்பாநந்தரஸமகாலமேவாத³ர்ஶநாத் । தத்ரைவ ஸ்வப்நே ப³ஹிஶ்சேதஸா க்³ருஹீதம் சக்ஷுராதி³த்³வாரேணோபலப்³த⁴ம் க⁴டாதி³ ஸதி³த்யேவமஸத்யமிதி நிஶ்சிதே(அ)பி ஸத³ஸத்³விபா⁴கோ³ த்³ருஷ்ட: । உப⁴யோரப்யந்தர்ப³ஹிஶ்சேத: கல்பிதயோர்வைதத்²யமேவ த்³ருஷ்டம் ॥

ஸத³ஸதோர்வைதத்²யம் யுக்தம் , அந்தர்ப³ஹிஶ்சேத:கல்பிதத்வாவிஶேஷாதி³தி । வ்யாக்²யாதமந்யத் ॥

சோத³க ஆஹ — ஸ்வப்நஜாக்³ரத்ஸ்தா²நயோர்பே⁴தா³நாம் யதி³ வைதத்²யம் , க ஏதாநந்தர்ப³ஹிஶ்சேத:கல்பிதாந்பு³த்⁴யதே । கோ வை தேஷாம் விகல்பக: ; ஸ்ம்ருதிஜ்ஞாநயோ: க ஆலம்ப³நமித்யபி⁴ப்ராய: ; ந சேந்நிராத்மவாத³ இஷ்ட: ॥

ஸ்வயம் ஸ்வமாயயா ஸ்வமாத்மாநமாத்மா தே³வ: ஆத்மந்யேவ வக்ஷ்யமாணம் பே⁴தா³காரம் கல்பயதி ரஜ்ஜ்வாதா³விவ ஸர்பாதீ³ந் , ஸ்வயமேவ ச தாந்பு³த்⁴யதே பே⁴தா³ந் , தத்³வதே³வேத்யேவம் வேதா³ந்தநிஶ்சய: । நாந்யோ(அ)ஸ்தி ஜ்ஞாநஸ்ம்ருத்யாஶ்ரய: । ந ச நிராஸ்பதே³ ஏவ ஜ்ஞாநஸ்ம்ருதீ வைநாஶிகாநாமிவேத்யபி⁴ப்ராய: ॥

ஸங்கல்பயந்கேந ப்ரகாரேண கல்பயதீத்யுச்யதே — விகரோதி நாநா கரோதி அபராந் லௌகிகாந் பா⁴வாந் பதா³ர்தா²ஞ்ஶப்³தா³தீ³நந்யாம்ஶ்ச அந்தஶ்சித்தே வாஸநாரூபேண வ்யவஸ்தி²தாநவ்யாக்ருதாந் நியதாம்ஶ்ச ப்ருதி²வ்யாதீ³நநியதாம்ஶ்ச கல்பநாகாலாந் ப³ஹிஶ்சித்த: ஸந் , ததா² அந்தஶ்சித்தோ மநோரதா²தி³லக்ஷணாநித்யேவம் கல்பயதி, ப்ரபு⁴: ஈஶ்வர:, ஆத்மேத்யர்த²: ॥

ஸ்வப்நவச்சித்தபரிகல்பிதம் ஸர்வமித்யேததா³ஶங்க்யதே — யஸ்மாச்சித்தபரிகல்பிதைர்மநோரதா²தி³லக்ஷணைஶ்சித்தபரிச்சே²த்³யைர்வைலக்ஷண்யம் பா³ஹ்யாநாமந்யோந்யபரிச்சே²த்³யத்வமிதி, ஸா ந யுக்தாஶங்கா । சித்தகாலா ஹி யே(அ)ந்தஸ்து சித்தபரிச்சே²த்³யா:, நாந்யஶ்சித்தகாலவ்யதிரேகேண பரிச்சே²த³க: காலோ யேஷாம் , தே சித்தகாலா: ; கல்பநாகால ஏவோபலப்⁴யந்த இத்யர்த²: । த்³வயகாலாஶ்ச பே⁴த³காலா அந்யோந்யபரிச்சே²த்³யா:, யதா² ஆகோ³தோ³ஹநமாஸ்தே ; யாவதா³ஸ்தே தாவத்³கா³ம் தோ³க்³தி⁴ ; யாவத்³கா³ம் தோ³க்³தி⁴ தாவதா³ஸ்தே, தாவாநயமேதாவாந்ஸ இதி பரஸ்பரபரிச்சே²த்³யபரிச்சே²த³கத்வம் பா³ஹ்யாநாம் பே⁴தா³நாம் , தே த்³வயகாலா: । அந்தஶ்சித்தகாலா பா³ஹ்யாஶ்ச த்³வயகாலா: கல்பிதா ஏவ தே ஸர்வே । ந பா³ஹ்யோ த்³வயகாலத்வவிஶேஷ: கல்பிதத்வவ்யதிரேகேணாந்யஹேதுக: । அத்ராபி ஹி ஸ்வப்நத்³ருஷ்டாந்தோ ப⁴வத்யேவ ॥

யத³பி அந்தரவ்யக்தத்வம் பா⁴வாநாம் மநோவாஸநாமாத்ராபி⁴வ்யக்தாநாம் ஸ்பு²டத்வம் வா ப³ஹிஶ்சக்ஷுராதீ³ந்த்³ரியாந்தரே விஶேஷ:, நாஸௌ பே⁴தா³நாமஸ்தித்வக்ருத:, ஸ்வப்நே(அ)பி ததா² த³ர்ஶநாத் । கிம் தர்ஹி ? இந்த்³ரியாந்தரக்ருத ஏவ । அத: கல்பிதா ஏவ ஜாக்³ரத்³பா⁴வா அபி ஸ்வப்நபா⁴வவதி³தி ஸித்³த⁴ம் ॥

பா³ஹ்யாத்⁴யாத்மிகாநாம் பா⁴வாநாமிதரேதரநிமித்தநைமித்திகதயா கல்பநாயா: கிம் மூலமித்யுச்யதே — ஜீவம் ஹேதுப²லாத்மகம் ‘அஹம் கரோமி, மம ஸுக²து³:கே²’ இத்யேவம்லக்ஷணம் । அநேவம்லக்ஷண ஏவ ஶுத்³த⁴ ஆத்மநி ரஜ்ஜ்வாமிவ ஸர்பம் கல்பயதே பூர்வம் । ததஸ்தாத³ர்த்²யேந க்ரியாகாரகப²லபே⁴தே³ந ப்ராணாதீ³ந்நாநாவிதா⁴ந்பா⁴வாந்பா³ஹ்யாநாத்⁴யாத்மிகாம்ஶ்சைவ கல்பயதே । தத்ர கல்பநாயாம் கோ ஹேதுரித்யுச்யதே — யோ(அ)ஸௌ ஸ்வயம் கல்பிதோ ஜீவ: ஸர்வகல்பநாயாமதி⁴க்ருத:, ஸ: யதா²வித்³ய: யாத்³ருஶீ வித்³யா விஜ்ஞாநமஸ்யேதி யதா²வித்³ய:, ததா²விதை⁴வ ஸ்ம்ருதிஸ்தஸ்யேதி ததா²ஸ்ம்ருதிர்ப⁴வதி ஸ இதி । அதோ ஹேதுகல்பநாவிஜ்ஞாநாத்ப²லவிஜ்ஞாநம் , ததோ ஹேதுப²லஸ்ம்ருதி:, ததஸ்தத்³விஜ்ஞாநம் , தத: தத³ர்த²க்ரியாகாரகதத்ப²லபே⁴த³விஜ்ஞாநாநி, தேப்⁴யஸ்தத்ஸ்ம்ருதி:, தத்ஸ்ம்ருதேஶ்ச புநஸ்தத்³விஜ்ஞாநாநி இத்யேவம் பா³ஹ்யாநாத்⁴யாத்மிகாம்ஶ்ச இதரேதரநிமித்தநைமித்திகபா⁴வேநாநேகதா⁴ கல்பயதே ॥

தத்ர ஜீவகல்பநா ஸர்வகல்பநாமூலமித்யுக்தம் ; ஸைவ ஜீவகல்பநா கிம்நிமித்தேதி த்³ருஷ்டாந்தேந ப்ரதிபாத³யதி — யதா² லோகே ஸ்வேந ரூபேண அநிஶ்சிதா அநவதா⁴ரிதா ஏவமேவேதி ரஜ்ஜு: மந்தா³ந்த⁴காரே கிம் ஸர்ப உத³கதா⁴ரா த³ண்ட³ இதி வா அநேகதா⁴ விகல்பிதா ப⁴வதி பூர்வம் ஸ்வரூபாநிஶ்சயநிமித்தம் । யதி³ ஹி பூர்வமேவ ரஜ்ஜு: ஸ்வரூபேண நிஶ்சிதா ஸ்யாத் , ந ஸர்பாதி³விகல்போ(அ)ப⁴விஷ்யத் , யதா² ஸ்வஹஸ்தாங்கு³ல்யாதி³ஷு ; ஏஷ த்³ருஷ்டாந்த: । தத்³வத்³தே⁴துப²லாதி³ஸம்ஸாரத⁴ர்மாநர்த²விலக்ஷணதயா ஸ்வேந விஶுத்³த⁴விஜ்ஞப்திமாத்ரஸத்தாத்³வயரூபேணாநிஶ்சிதத்வாஜ்ஜீவப்ராணாத்³யநந்தபா⁴வபே⁴தை³ராத்மா விகல்பித இத்யேஷ ஸர்வோபநிஷதா³ம் ஸித்³தா⁴ந்த: ॥

ரஜ்ஜுரேவேதி நிஶ்சயே ஸர்பாதி³விகல்பநிவ்ருத்தௌ ரஜ்ஜுரேவேதி சாத்³வைதம் யதா², ததா² நேதி நேதீதி ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மஶூந்யப்ரதிபாத³கஶாஸ்த்ரஜநிதவிஜ்ஞாநஸூர்யாலோகக்ருதாத்மவிநிஶ்சய: ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வமபூர்வோ(அ)நபரோ(அ)நந்தரோ(அ)பா³ஹ்ய: ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜோ(அ)ஜரோ(அ)ம்ருதோ(அ)ப⁴ய ஏக ஏவாத்³வய:’ இதி ॥

யதி³ ஆத்மைக ஏவேதி நிஶ்சய:, கத²ம் ப்ராணாதி³பி⁴ரநந்தைர்பா⁴வைரேதை: ஸம்ஸாரலக்ஷணைர்விகல்பித இதி ? உச்யதே ஶ்ருணு — மாயைஷா தஸ்யாத்மநோ தே³வஸ்ய । யதா² மாயாவிநா விஹிதா மாயா க³க³நமதிவிமலம் குஸுமிதை: ஸபலாஶைஸ்தருபி⁴ராகீர்ணமிவ கரோதி, ததா² இயமபி தே³வஸ்ய மாயா, யயா அயம் ஸ்வயமபி மோஹித இவ மோஹிதோ ப⁴வதி । ‘மம மாயா து³ரத்யயா’ (ப⁴. கீ³. 7 । 14) இத்யுக்தம் ॥

ப்ராண: ப்ராஜ்ஞோ பீ³ஜாத்மா, தத்கார்யபே⁴தா³ ஹீதரே ஸ்தி²த்யந்தா: । அந்யே ச ஸர்வே லௌகிகா: ஸர்வப்ராணிபரிகல்பிதா பே⁴தா³ ரஜ்ஜ்வாமிவ ஸர்பாத³ய: । தச்சூ²ந்யே ஆத்மந்யாத்மஸ்வரூபாநிஶ்சயஹேதோரவித்³யயா கல்பிதா இதி பிண்டி³தோ(அ)ர்த²: । ப்ராணாதி³ஶ்லோகாநாம் ப்ரத்யேகம் பதா³ர்த²வ்யாக்²யாநே ப²ல்கு³ப்ரயோஜநத்வாத்ஸித்³த⁴பதா³ர்த²த்வாச்ச யத்நோ ந க்ருத: ॥

கிம் ப³ஹுநா ? ப்ராணாதீ³நாமந்யதமமுக்தமநுக்தம் வா அந்யம் யம் பா⁴வம் பதா³ர்த²ம் த³ர்ஶயேத்³யஸ்யாசார்யோ(அ)ந்யோ வா ஆப்த: இத³மேவ தத்த்வமிதி, ஸ தம் பா⁴வமாத்மபூ⁴தம் பஶ்யத்யயமஹமிதி வா மமேதி வா, தம் ச த்³ரஷ்டாரம் ஸ பா⁴வோ(அ)வதி, யோ த³ர்ஶிதோ பா⁴வ:, அஸௌ ஸ பூ⁴த்வா ரக்ஷதி ; ஸ்வேநாத்மநா ஸர்வதோ நிருணத்³தி⁴ । தஸ்மிந்க்³ரஹஸ்தத்³க்³ரஹஸ்தத³பி⁴நிவேஶ: இத³மேவ தத்த்வமிதி ஸ தம் க்³ரஹீதாரமுபைதி, தஸ்யாத்மபா⁴வம் நிக³ச்ச²தீத்யர்த²: ॥

ஏதை: ப்ராணாதி³பி⁴: ஆத்மநோ(அ)ப்ருத²க்³பூ⁴தைரப்ருத²க்³பா⁴வை: ஏஷ: ஆத்மா ரஜ்ஜுரிவ ஸர்பாதி³விகல்பநாரூபை: ப்ருத²கே³வேதி லக்ஷித: அபி⁴லக்ஷித: நிஶ்சித: மூடை⁴ரித்யர்த²: । விவேகிநாம் து ரஜ்ஜ்வாமிவ கல்பிதா: ஸர்பாத³யோ நாத்மவ்யதிரேகேண ப்ராணாத³ய: ஸந்தீத்யபி⁴ப்ராய: ; ‘இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 6) இதி ஶ்ருதே: । ஏவமாத்மவ்யதிரேகேணாஸத்த்வம் ரஜ்ஜுஸர்பவதா³த்மநி கல்பிதாநாமாத்மாநம் ச கேவலம் நிர்விகல்பம் யோ வேத³ தத்த்வேந ஶ்ருதிதோ யுக்திதஶ்ச, ஸ: அவிஶங்கிதோ வேதா³ர்த²ம் விபா⁴க³த: கல்பயேத் கல்பயதீத்யர்த²: — இத³மேவம்பரம் வாக்யம் அதோ³(அ)ந்யபரம் இதி । ந ஹ்யநத்⁴யாத்மவித்³வேதா³ந்ஜ்ஞாதும் ஶக்நோதி தத்த்வத:, ‘ந ஹ்யநத்⁴யாத்மவித்கஶ்சித்க்ரியாப²லமுபாஶ்நுதே’ (மநு. 6 । 82) இதி ஹி மாநவம் வசநம் ॥

யதே³தத்³த்³வைதஸ்யாஸத்த்வமுக்தம் யுக்தித:, ததே³தத்³வேதா³ந்தப்ரமாணாவக³தமித்யாஹ — ஸ்வப்நஶ்ச மாயா ச ஸ்வப்நமாயே அஸத்³வஸ்த்வாத்மிகே ஸத்யௌ ஸத்³வஸ்த்வாத்மிகே இவ லக்ஷ்யேதே அவிவேகிபி⁴: । யதா² ச ப்ரஸாரிதபண்யாபணக்³ருஹப்ராஸாத³ஸ்த்ரீபுஞ்ஜநபத³வ்யவஹாராகீர்ணமிவ க³ந்த⁴ர்வநக³ரம் த்³ருஶ்யமாநமேவ ஸத் அகஸ்மாத³பா⁴வதாம் க³தம் த்³ருஷ்டம் , யதா² ச ஸ்வப்நமாயே த்³ருஷ்டே அஸத்³ரூபே, ததா² விஶ்வமித³ம் த்³வைதம் ஸமஸ்தமஸத்³த்³ருஷ்டம் । க்வேத்யாஹ — வேதா³ந்தேஷு, ‘நேஹ நாநாஸ்தி கிஞ்சந’ (க. உ. 2 । 1 । 11) ‘இந்த்³ரோ மாயாபி⁴:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) ‘ஆத்மைவேத³மக்³ர ஆஸீத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 1) ‘ப்³ரஹ்மைவேத³மக்³ர ஆஸீத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) ‘த்³விதீயாத்³வை ப⁴யம் ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 2) ‘ந து தத்³த்³விதீயமஸ்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) இத்யாதி³ஷு விசக்ஷணை: நிபுணதரவஸ்துத³ர்ஶிபி⁴: பண்டி³தைரித்யர்த²: ; ‘தம: ஶ்வப்⁴ரநிப⁴ம் த்³ருஷ்டம் வர்ஷபு³த்³பு³த³ஸம்நிப⁴ம் । நாஶப்ராயம் ஸுகா²த்³தீ⁴நம் நாஶோத்தரமபா⁴வக³ம்’ (மோ. த⁴. 301 । 60) இதி வ்யாஸஸ்ம்ருதே: ॥

ப்ரகரணார்தோ²பஸம்ஹாரார்தோ²(அ)யம் ஶ்லோக: — யதா³ விதத²ம் த்³வைதம் ஆத்மைவைக: பரமார்த²த: ஸந் , ததா³ இத³ம் நிஷ்பந்நம் ப⁴வதி — ஸர்வோ(அ)யம் லௌகிகோ வைதி³கஶ்ச வ்யவஹாரோ(அ)வித்³யாவிஷய ஏவேதி । ததா³ ந நிரோத⁴:, நிரோத⁴நம் நிரோத⁴: ப்ரலய:, உத்பத்தி: ஜநநம் , ப³த்³த⁴: ஸம்ஸாரீ ஜீவ:, ஸாத⁴க: ஸாத⁴நவாந்மோக்ஷஸ்ய, முமுக்ஷு: மோசநார்தீ², முக்த: விமுக்தப³ந்த⁴: । உத்பத்திப்ரலயயோரபா⁴வாத்³ப³த்³தா⁴த³யோ ந ஸந்தீத்யேஷா பரமார்த²தா । கத²முத்பத்திப்ரலயயோரபா⁴வ இதி, உச்யதே — த்³வைதஸ்யாஸத்த்வாத் । ‘யத்ர ஹி த்³வைதமிவ ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) ‘ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி’ (க. உ. 2 । 1 । 10) ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) ‘ப்³ரஹ்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 6) இத்யாதி³நாநாஶ்ருதிப்⁴யோ த்³வைதஸ்யாஸத்த்வம் ஸித்³த⁴ம் । ஸதோ ஹ்யுத்பத்தி: ப்ரலயோ வா ஸ்யாத் , நாஸத: ஶஶவிஷாணாதே³: । நாப்யத்³வைதமுத்பத்³யதே ப்ரலீயதே வா । அத்³வைதம் ச, உத்பத்திப்ரலயவச்சேதி விப்ரதிஷித்³த⁴ம் । யஸ்து புநர்த்³வைதஸம்வ்யவஹார:, ஸ ரஜ்ஜுஸர்பவதா³த்மநி ப்ராணாதி³லக்ஷண: கல்பித இத்யுக்தம் ; ந ஹி மநோவிகல்பநாயா ரஜ்ஜுஸர்பாதி³லக்ஷணாயா ரஜ்ஜ்வாம் ப்ரலய உத்பத்திர்வா ; ந ச மநஸி ரஜ்ஜுஸர்பஸ்யோத்பத்தி: ப்ரலயோ வா, ந சோப⁴யதோ வா । ததா² மாநஸத்வாவிஶேஷாத்³த்³வைதஸ்ய । ந ஹி நியதே மநஸி ஸுஷுப்தே வா த்³வைதம் க்³ருஹ்யதே ; அதோ மநோவிகல்பநாமாத்ரம் த்³வைதமிதி ஸித்³த⁴ம் । தஸ்மாத்ஸூக்தம் — த்³வைதஸ்யாஸத்த்வாந்நிரோதா⁴த்³யபா⁴வ: பரமார்த²தேதி । யத்³யேவம் த்³வைதாபா⁴வே ஶாஸ்த்ரவ்யாபார:, நாத்³வைதே, விரோதா⁴த் ; ததா² ச ஸத்யத்³வைதஸ்ய வஸ்துத்வே ப்ரமாணாபா⁴வாச்சூ²ந்யவாத³ப்ரஸங்க³:, த்³வைதஸ்ய சாபா⁴வாத் ; ந, ரஜ்ஜுவத்ஸர்பாதி³கல்பநாயா நிராஸ்பத³த்வே(அ)நுபபத்திரிதி ப்ரத்யுக்தமேதத்கத²முஜ்ஜீவயஸீதி, ஆஹ — ரஜ்ஜுரபி ஸர்பவிகல்பஸ்யாஸ்பத³பூ⁴தா கல்பிதைவேதி த்³ருஷ்டாந்தாநுபபத்தி: ; ந, விகல்பநாக்ஷயே அவிகல்பிதஸ்யாவிகல்பிதத்வாதே³வ ஸத்த்வோபபத்தே: ; ரஜ்ஜுஸர்பவத³ஸத்த்வமிதி சேத் , ந ஏகாந்தேநாவிகல்பிதத்வாத் அவிகல்பிதரஜ்ஜ்வம்ஶவத்ப்ராக்ஸர்பாபா⁴வவிஜ்ஞாநாத் , விகல்பயிதுஶ்ச ப்ராக்³விகல்பநோத்பத்தே: ஸித்³த⁴த்வாப்⁴யுபக³மாதே³வாஸத்த்வாநுபபத்தி: । கத²ம் புந: ஸ்வரூபே வ்யாபாராபா⁴வே ஶாஸ்த்ரஸ்ய த்³வைதவிஜ்ஞாநநிவர்தகத்வம் ? நைஷ தோ³ஷ:, ரஜ்ஜ்வாம் ஸர்பாதி³வதா³த்மநி த்³வைதஸ்யாவித்³யாத்⁴யஸ்தத்வாத் கத²ம் ஸுக்²யஹம் து³:கீ² மூடோ⁴ ஜாதோ ம்ருதோ ஜீர்ணோ தே³ஹவாந் பஶ்யாமி வ்யக்தாவ்யக்த: கர்தா ப²லீ ஸம்யுக்தோ வியுக்த: க்ஷீணோ வ்ருத்³தோ⁴(அ)ஹம் மமைதே இத்யேவமாத³ய: ஸர்வே ஆத்மந்யத்⁴யாரோப்யந்தே । ஆத்மா ஏதேஷ்வநுக³த:, ஸர்வத்ராவ்யபி⁴சாராத் , யதா² ஸர்பதா⁴ராதி³பே⁴தே³ஷு ரஜ்ஜு: । யதா³ சைவம் விஶேஷ்யஸ்வரூபப்ரத்யயஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாந்ந கர்தவ்யத்வம் ஶாஸ்த்ரேண । அக்ருதகர்த்ரு ச ஶாஸ்த்ரம் க்ருதாநுகாரித்வே அப்ரமாணம் । யத: அவித்³யாத்⁴யாரோபிதஸுகி²த்வாதி³விஶேஷப்ரதிப³ந்தா⁴தே³வாத்மந: ஸ்வரூபேணாநவஸ்தா²நம் , ஸ்வரூபாவஸ்தா²நம் ச ஶ்ரேய: இதி ஸுகி²த்வாதி³நிவர்தகம் ஶாஸ்த்ரமாத்மந்யஸுகி²த்வாதி³ப்ரத்யயகரணேந நேதி நேத்யஸ்தூ²லாதி³வாக்யை: ; ஆத்மஸ்வரூபவத³ஸுகி²த்வாதி³ரபி ஸுகி²த்வாதி³பே⁴தே³ஷு நாநுவ்ருத்தோ(அ)ஸ்தி த⁴ர்ம: । யத்³யநுவ்ருத்த: ஸ்யாத் , நாத்⁴யாரோப்யேத ஸுகி²த்வாதி³லக்ஷணோ விஶேஷ:, யதோ²ஷ்ணத்வகு³ணவிஶேஷவத்யக்³நௌ ஶீததா ; தஸ்மாந்நிர்விஶேஷ ஏவாத்மநி ஸுகி²த்வாத³யோ விஶேஷா: கல்பிதா: । யத்த்வஸுகி²த்வாதி³ஶாஸ்த்ரமாத்மந:, தத்ஸுகி²த்வாதி³விஶேஷநிவ்ருத்த்யர்த²மேவேதி ஸித்³த⁴ம் । ‘ஸித்³த⁴ம் து நிவர்தகத்வாத்’ இத்யாக³மவிதா³ம் ஸூத்ரம் ॥

பூர்வஶ்லோகார்த²ஸ்ய ஹேதுமாஹ — யதா² ரஜ்ஜ்வாமஸத்³பி⁴: ஸர்பதா⁴ராதி³பி⁴: அத்³வயேந ச ரஜ்ஜுத்³ரவ்யேண ஸதா அயம் ஸர்ப இதி தா⁴ரேயம் த³ண்டோ³(அ)யமிதி வா ரஜ்ஜுத்³ரவ்யமேவ கல்ப்யதே, ஏவம் ப்ராணாதி³பி⁴ரநந்தை: அஸத்³பி⁴ரேவ அவித்³யமாநை:, ந பரமார்த²த: । ந ஹ்யப்ரசலிதே மநஸி கஶ்சித்³பா⁴வ உபலக்ஷயிதும் ஶக்யதே கேநசித் ; ந சாத்மந: ப்ரசலநமஸ்தி । ப்ரசலிதஸ்யைவோபலப்⁴யமாநா பா⁴வா ந பரமார்த²த: ஸந்த: கல்பயிதும் ஶக்யா: । அத: அஸத்³பி⁴ரேவ ப்ராணாதி³பி⁴ர்பா⁴வைரத்³வயேந ச பரமார்த²ஸதா ஆத்மநா ரஜ்ஜுவத்ஸர்வவிகல்பாஸ்பத³பூ⁴தேந அயம் ஸ்வயமேவாத்மா கல்பித: ஸதை³கஸ்வபா⁴வோ(அ)பி ஸந் । தே சாபி ப்ராணாதி³பா⁴வா: அத்³வயேநைவ ஸதா ஆத்மநா விகல்பிதா: ; ந ஹி நிராஸ்பதா³ காசித்கல்பநா உபபத்³யதே ; அத: ஸர்வகல்பநாஸ்பத³த்வாத்ஸ்வேநாத்மநா அத்³வயஸ்ய அவ்யபி⁴சாராத் கல்பநாவஸ்தா²யாமபி அத்³வயதா ஶிவா ; கல்பநா ஏவ த்வஶிவா:, ரஜ்ஜுஸர்பாதி³வத்த்ராஸாதி³காரிண்யோ ஹி தா: । அத்³வயதா அப⁴யா ; அத: ஸைவ ஶிவா ॥

குதஶ்சாத்³வயதா ஶிவா ? நாநாபூ⁴தம் ப்ரத²க்த்வம் அந்யஸ்ய அந்யஸ்மாத் யத்ர த்³ருஷ்டம் , தத்ராஶிவம் ப⁴வேத் । ந ஹ்யத்ராத்³வயே பரமார்த²ஸத்யாத்மநி ப்ராணாதி³ஸம்ஸாரஜாதமித³ம் ஜக³த் ஆத்மபா⁴வேந பரமார்த²ஸ்வரூபேண நிரூப்யமாணம் நாநா வஸ்த்வந்தரபூ⁴தம் ப⁴வதி ; யதா² ரஜ்ஜுஸ்வரூபேண ப்ரகாஶேந நிரூப்யமாணோ ந நாநாபூ⁴த: கல்பித: ஸர்போ(அ)ஸ்தி, தத்³வத் । நாபி ஸ்வேந ப்ராணாத்³யாத்மநா இத³ம் வித்³யதே கதா³சித³பி, ரஜ்ஜுஸர்பவத்கல்பிதத்வாதே³வ । ததா² அந்யோந்யம் ந ப்ருத²க் ப்ராணாதி³ வஸ்து, யதா² அஶ்வாந்மஹிஷ: ப்ருத²க்³வித்³யதே, ஏவம் । அத: அஸத்த்வாத் நாபி அப்ருத²க் வித்³யதே(அ)ந்யோந்யம் பரேண வா கிஞ்சிதி³தி । ஏவம் பரமார்த²தத்த்வவிதோ³ ப்³ராஹ்மணா விது³: । அத: அஶிவஹேதுத்வாபா⁴வாத³த்³வயதைவ ஶிவேத்யபி⁴ப்ராய: ॥

ததே³தத்ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ஸ்தூயதே — விக³தராக³ப⁴யக்ரோதா⁴தி³ஸர்வதோ³ஷை: ஸர்வதா³ முநிபி⁴: மநநஶீலைர்விவேகிபி⁴: வேத³பாரகை³: அவக³தவேதா³ந்தார்த²தத்த்வைர்ஜ்ஞாநிபி⁴: நிர்விகல்ப: ஸர்வவிகல்பஶூந்ய: அயம் ஆத்மா த்³ருஷ்ட: உபலப்³தோ⁴ வேதா³ந்தார்த²தத்பரை:, ப்ரபஞ்சோபஶம:, ப்ரபஞ்சோ த்³வைதபே⁴த³விஸ்தார:, தஸ்யோபஶமோ(அ)பா⁴வோ யஸ்மிந் , ஸ ஆத்மா ப்ரபஞ்சோபஶம:, அத ஏவ அத்³வய: விக³ததோ³ஷைரேவ பண்டி³தைர்வேதா³ந்தார்த²தத்பரை: ஸம்ந்யாஸிபி⁴: அயமாத்மா த்³ரஷ்டும் ஶக்ய:, நாந்யை: ராகா³தி³கலுஷிதசேதோபி⁴: ஸ்வபக்ஷபாதித³ர்ஶநைஸ்தார்கிகாதி³பி⁴ரித்யபி⁴ப்ராய: ॥

யஸ்மாத்ஸர்வாநர்தோ²பஶமரூபத்வாத³த்³வயம் ஶிவமப⁴யம் , அத: ஏவம் விதி³த்வைநம் அத்³வைதே ஸ்ம்ருதிம் யோஜயேத் ; அத்³வைதாவக³மாயைவ ஸ்ம்ருதிம் குர்யாதி³த்யர்த²: । தச்ச அத்³வைதம் அவக³ம்ய ‘அஹமஸ்மி பரம் ப்³ரஹ்ம’ இதி விதி³த்வா அஶநாயாத்³யதீதம் ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத³ஜமாத்மாநம் ஸர்வலோகவ்யவஹாராதீதம் ஜட³வத் லோகமாசரேத் ; அப்ரக்²யாபயந்நாத்மாநமஹமேவம்வித⁴ இத்யபி⁴ப்ராய: ॥

கயா சர்யயா லோகமாசரேதி³தி, ஆஹ — ஸ்துதிநமஸ்காராதி³ஸர்வகர்மவிவர்ஜித: த்யக்தஸர்வபா³ஹ்யைஷண: ப்ரதிபந்நபரமஹம்ஸபாரிவ்ராஜ்ய இத்யபி⁴ப்ராய:, ‘ஏதம் வை தமாத்மாநம் விதி³த்வா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதே:, ‘தத்³பு³த்³த⁴யஸ்ததா³த்மாநஸ்தந்நிஷ்டா²ஸ்தத்பராயணா:’ (ப⁴. கீ³. 5 । 17) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதேஶ்ச । சலம் ஶரீரம் , ப்ரதிக்ஷணமந்யதா²பா⁴வாத் ; அசலம் ஆத்மதத்த்வம் । யதா³ கதா³சித்³போ⁴ஜநாதி³ஸம்வ்யவஹாரநிமித்தமாகாஶவத³சலம் ஸ்வரூபமாத்மதத்த்வம் ஆத்மநோ நிகேதமாஶ்ரயமாத்மஸ்தி²திம் விஸ்ம்ருத்ய அஹமிதி மந்யதே யதா³, ததா³ சலோ தே³ஹோ நிகேதோ யஸ்ய ஸோ(அ)யமேவம் சலாசலநிகேதோ வித்³வாந்ந புநர்பா³ஹ்யவிஷயாஶ்ரய: । ஸ ச யாத்³ருச்சி²கோ ப⁴வேத் , யத்³ருச்சா²ப்ராப்தகௌபீநாச்சா²த³நக்³ராஸமாத்ரதே³ஹஸ்தி²திரித்யர்த²: ॥

பா³ஹ்யம் ப்ருதி²வ்யாதி³ தத்த்வமாத்⁴யாத்மிகம் ச தே³ஹாதி³லக்ஷணம் ரஜ்ஜுஸர்பாதி³வத்ஸ்வப்நமாயாதி³வச்ச அஸத் , ‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । ஆத்மா ச ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜோ(அ)பூர்வோ(அ)நபரோ(அ)நந்தரோ(அ)பா³ஹ்ய: க்ருத்ஸ்ந: ததா² ஆகாஶவத்ஸர்வக³த: ஸூக்ஷ்மோ(அ)சலோ நிர்கு³ணோ நிஷ்கலோ நிஷ்க்ரிய: ‘தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இதி ஶ்ருதே:, இத்யேவம் தத்த்வம் த்³ருஷ்ட்வா தத்த்வீபூ⁴தஸ்ததா³ராமோ ந பா³ஹ்யரமண: ; யதா² அதத்த்வத³ர்ஶீ கஶ்சித்தமாத்மத்வேந ப்ரதிபந்நஶ்சித்தசலநமநு சலிதமாத்மாநம் மந்யமாந: தத்த்வாச்சலிதம் தே³ஹாதி³பூ⁴தமாத்மாநம் கதா³சிந்மந்யதே ப்ரச்யுதோ(அ)ஹமாத்மதத்த்வாதி³தா³நீமிதி, ஸமாஹிதே து மநஸி கதா³சித்தத்த்வபூ⁴தம் ப்ரஸந்நமாத்மாநம் மந்யதே இதா³நீமஸ்மி தத்த்வீபூ⁴த இதி ; ந ததா² ஆத்மவித்³ப⁴வேத் , ஆத்மந ஏகரூபத்வாத் , ஸ்வரூபப்ரச்யவநாஸம்ப⁴வாச்ச । ஸதை³வ ப்³ரஹ்மாஸ்மீத்யப்ரச்யுதோ ப⁴வேத்தத்த்வாத் , ஸதா³ அப்ரச்யுதாத்மதத்த்வத³ர்ஶநோ ப⁴வேதி³த்யபி⁴ப்ராய: ; ‘ஶுநி சைவ ஶ்வபாகே ச’ (ப⁴. கீ³. 5 । 18) ‘ஸமம் ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு’ (ப⁴. கீ³. 13 । 27) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதே: ॥

ஓங்காரநிர்ணயே உக்த: ப்ரபஞ்சோபஶம: ஶிவோ(அ)த்³வைத ஆத்மேதி ப்ரதிஜ்ஞாமாத்ரேண, ‘ஜ்ஞாதே த்³வைதம் ந வித்³யதே’ (மா. கா. 1 । 18) இதி ச । தத்ர த்³வைதாபா⁴வஸ்து வைதத்²யப்ரகரணேந ஸ்வப்நமாயாக³ந்த⁴ர்வநக³ராதி³த்³ருஷ்டாந்தைர்த்³ருஶ்யத்வாத்³யந்தவத்த்வாதி³ஹேதுபி⁴ஸ்தர்கேண ச ப்ரதிபாதி³த: । அத்³வைதம் கிமாக³மமாத்ரேண ப்ரதிபத்தவ்யம் , ஆஹோஸ்வித்தர்கேணாபீத்யத ஆஹ — ஶக்யதே தர்கேணாபி ஜ்ஞாதும் ; தத்கத²மித்யத்³வைதப்ரகரணமாரப்⁴யதே । உபாஸ்யோபாஸநாதி³பே⁴த³ஜாதம் ஸர்வம் விதத²ம் , கேவலஶ்சாத்மா அத்³வய: பரமார்த² இதி ஸ்தி²தமதீதே ப்ரகரணே ; யத: உபாஸநாஶ்ரித: உபாஸநாமாத்மநோ மோக்ஷஸாத⁴நத்வேந க³த: உபாஸகோ(அ)ஹம் மமோபாஸ்யம் ப்³ரஹ்ம । தது³பாஸநம் க்ருத்வா ஜாதே ப்³ரஹ்மணீதா³நீம் வர்தமாந: அஜம் ப்³ரஹ்ம ஶரீரபாதாதூ³ர்த்⁴வம் ப்ரதிபத்ஸ்யே ப்ராகு³த்பத்தேஶ்சாஜமித³ம் ஸர்வமஹம் ச । யதா³த்மகோ(அ)ஹம் ப்ராகு³த்பத்தேரிதா³நீம் ஜாதோ ஜாதே ப்³ரஹ்மணி ச வர்தமாந உபாஸநயா புநஸ்ததே³வ ப்ரதிபத்ஸ்யே இத்யேவமுபாஸநாஶ்ரிதோ த⁴ர்ம: ஸாத⁴க: யேநைவம் க்ஷுத்³ரப்³ரஹ்மவித் , தேநாஸௌ காரணேந க்ருபணோ தீ³நோ(அ)ல்பக: ஸ்ம்ருதோ நித்யாஜப்³ரஹ்மத³ர்ஶிபி⁴ர்மஹாத்மபி⁴ரித்யபி⁴ப்ராய:, ‘யத்³வாசாநப்⁴யுதி³தம் யேந வாக³ப்⁴யுத்³யதே । ததே³வ ப்³ரஹ்ம த்வம் வித்³தி⁴ நேத³ம் யதி³த³முபாஸதே’ (கே. உ. 1 । 5) இத்யாதி³ஶ்ருதேஸ்தலவகாராணாம் ॥

ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரமஜமாத்மாநம் ப்ரதிபத்துமஶக்நுவந் அவித்³யயா தீ³நமாத்மாநம் மந்யமாந: ஜாதோ(அ)ஹம் ஜாதே ப்³ரஹ்மணி வர்தே தது³பாஸநாஶ்ரித: ஸந்ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபத்ஸ்யே இத்யேவம் ப்ரதிபந்ந: க்ருபணோ ப⁴வதி யஸ்மாத் , அதோ வக்ஷ்யாமி அகார்பண்யம் அக்ருபணபா⁴வமஜம் ப்³ரஹ்ம । தத்³தி⁴ கார்பண்யாஸ்பத³ம் , ‘யத்ராந்யோ(அ)ந்யத்பஶ்யத்யந்யச்ச்²ருணோத்யந்யத்³விஜாநாதி தத³ல்பம்’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) ‘மர்த்யம் தத்’ ‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । தத்³விபரீதம் ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரமஜமகார்பண்யம் பூ⁴மாக்²யம் ப்³ரஹ்ம ; யத்ப்ராப்யாவித்³யாக்ருதஸர்வகார்பண்யநிவ்ருத்தி:, தத³கார்பண்யம் வக்ஷ்யாமீத்யர்த²: । தத் அஜாதி அவித்³யமாநா ஜாதிரஸ்ய । ஸமதாம் க³தம் ஸர்வஸாம்யம் க³தம் ; கஸ்மாத் ? அவயவவைஷம்யாபா⁴வாத் । யத்³தி⁴ ஸாவயவம் வஸ்து, தத³வயவவைஷம்யம் க³ச்ச²ஜ்ஜாயத இத்யுச்யதே ; இத³ம் து நிரவயவத்வாத்ஸமதாம் க³தமிதி ந கைஶ்சித³வயவை: ஸ்பு²டதி ; அத: அஜாதி அகார்பண்யம் ஸமந்தத: ஸமந்தாத் , யதா² ந ஜாயதே கிஞ்சித் அல்பமபி ந ஸ்பு²டதி ரஜ்ஜுஸர்பவத³வித்³யாக்ருதத்³ருஷ்ட்யா ஜாயமாநம் யேந ப்ரகாரேண ந ஜாயதே ஸர்வத: அஜமேவ ப்³ரஹ்ம ப⁴வதி, ததா² தம் ப்ரகாரம் ஶ்ருண்வித்யர்த²: ॥

அஜாதி ப்³ரஹ்மாகார்பண்யம் வக்ஷ்யாமீதி ப்ரதிஜ்ஞாதம் ; தத்ஸித்³த்⁴யர்த²ம் ஹேதும் த்³ருஷ்டாந்தம் ச வக்ஷ்யாமீத்யாஹ — ஆத்மா பர: ஹி யஸ்மாத் ஆகாஶவத் ஸூக்ஷ்மோ நிரவயவ: ஸர்வக³த ஆகாஶவது³க்த: ஜீவை: க்ஷேத்ரஜ்ஞை: க⁴டாகாஶைரிவ க⁴டாகாஶதுல்யை: உதி³த: உக்த: ; ஸ ஏவ ஆகாஶஸம: பர ஆத்மா । அத²வா க⁴டாகாஶைர்யதா² ஆகாஶ உதி³த: உத்பந்ந:, ததா² பரோ ஜீவாத்மபி⁴ருத்பந்ந: ; ஜீவாத்மநாம் பரஸ்மாதா³த்மந உத்பத்திர்யா ஶ்ரூயதே வேதா³ந்தேஷு, ஸா மஹாகாஶாத்³க⁴டாகாஶோத்பத்திஸமா, ந பரமார்த²த இத்யபி⁴ப்ராய: । தஸ்மாதே³வாகாஶாத்³க⁴டாத³ய: ஸங்கா⁴தா யதா² உத்பத்³யந்தே, ஏவமாகாஶஸ்தா²நீயாத்பரமாத்மந: ப்ருதி²வ்யாதி³பூ⁴தஸங்கா⁴தா ஆத்⁴யாத்மிகாஶ்ச கார்யகரணலக்ஷணா ரஜ்ஜுஸர்பவத்³விகல்பிதா ஜாயந்தே ; அத உச்யதே — க⁴டாதி³வச்ச ஸங்கா⁴தைருதி³த இதி । யதா³ மந்த³பு³த்³தி⁴ப்ரதிபிபாத³யிஷயா ஶ்ருத்யா ஆத்மநோ ஜாதிருச்யதே ஜீவாதீ³நாம் , ததா³ ஜாதாவுபக³ம்யமாநாயாம் ஏதத் நித³ர்ஶநம் த்³ருஷ்டாந்த: யதோ²தி³தாகாஶவதி³த்யாதி³: ॥

யதா² க⁴டாத்³யுத்பத்த்யா க⁴டாகாஶாத்³யுத்பத்தி:, யதா² ச க⁴டாதி³ப்ரலயேந க⁴டாகாஶாதி³ப்ரலய:, தத்³வத்³தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தோத்பத்த்யா ஜீவோத்பத்தி: தத்ப்ரலயேந ச ஜீவாநாம் இஹ ஆத்மநி ப்ரலய:, ந ஸ்வத இத்யர்த²: ॥

ஸர்வதே³ஹேஷ்வாத்மைகத்வே ஏகஸ்மிந் ஜநநமரணஸுக²து³:கா²தி³மத்யாத்மநி ஸர்வாத்மநாம் தத்ஸம்ப³ந்த⁴: க்ரியாப²லஸாங்கர்யம் ச ஸ்யாதி³தி யே த்வாஹுர்த்³வைதிந:, தாந்ப்ரதீத³முச்யதே — யதா² ஏகஸ்மிந் க⁴டாகாஶே ரஜோதூ⁴மாதி³பி⁴: யுதே ஸம்யுக்தே, ந ஸர்வே க⁴டாகாஶாத³ய: தத்³ரஜோதூ⁴மாதி³பி⁴: ஸம்யுஜ்யந்தே, தத்³வத் ஜீவா: ஸுகா²தி³பி⁴: । நநு, ஏக ஏவாத்மா ; பா³ட⁴ம் ; நநு ந ஶ்ருதம் த்வயா ஆகாஶவத்ஸர்வஸங்கா⁴தேஷ்வேக ஏவாத்மேதி ? யத்³யேக ஏவாத்மா, தர்ஹி ஸர்வத்ர ஸுகீ² து³:கீ² ச ஸ்யாத் ; ந சேத³ம் ஸாங்க்²யஸ்ய சோத்³யம் ஸம்ப⁴வதி ; ந ஹி ஸாங்க்²ய ஆத்மந: ஸுக²து³:கா²தி³மத்த்வமிச்ச²தி, பு³த்³தி⁴ஸமவாயாப்⁴யுபக³மாத்ஸுக²து³:கா²தீ³நாம் ; ந சோபலப்³தி⁴ஸ்வரூபஸ்யாத்மநோ பே⁴த³கல்பநாயாம் ப்ரமாணமஸ்தி । பே⁴தா³பா⁴வே ப்ரதா⁴நஸ்ய பாரார்த்²யாநுபபத்திரிதி சேத் , ந ; ப்ரதா⁴நக்ருதஸ்யார்த²ஸ்யாத்மந்யஸமவாயாத் ; யதி³ ஹி ப்ரதா⁴நக்ருதோ ப³ந்தோ⁴ மோக்ஷோ வா அர்த²: புருஷேஷு பே⁴தே³ந ஸமவைதி, தத: ப்ரதா⁴நஸ்ய பாரார்த்²யமாத்மைகத்வே நோபபத்³யத இதி யுக்தா புருஷபே⁴த³கல்பநா ; ந ச ஸாங்க்²யைர்ப³ந்தோ⁴ மோக்ஷோ வார்த²: புருஷஸமவேதோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே, நிர்விஶேஷாஶ்ச சேதநமாத்ரா ஆத்மாநோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யந்தே ; அத: புருஷஸத்தாமாத்ரப்ரயுக்தமேவ ப்ரதா⁴நஸ்ய பாரார்த்²யம் ஸித்³த⁴ம் , ந து புருஷபே⁴த³ப்ரயுக்தமிதி ; அத: புருஷபே⁴த³கல்பநாயாம் ந ப்ரதா⁴நஸ்ய பாரார்த்²யம் ஹேது: ; ந சாந்யத்புருஷபே⁴த³கல்பநாயாம் ப்ரமாணமஸ்தி ஸாங்‍க்²யாநாம் । பரஸத்தாமாத்ரமேவ சைதந்நிமித்தீக்ருத்ய ஸ்வயம் ப³த்⁴யதே முச்யதே ச ப்ரதா⁴நம் ; பரஶ்சோபலப்³தி⁴மாத்ரஸத்தாஸ்வரூபேண ப்ரதா⁴நப்ரவ்ருத்தௌ ஹேது:, ந கேநசித்³விஶேஷேணேதி, கேவலமூட⁴தயைவ புருஷபே⁴த³கல்பநா வேதா³ர்த²பரித்யாக³ஶ்ச । யே த்வாஹுர்வைஶேஷிகாத³ய: இச்சா²த³ய ஆத்மஸமவாயிந இதி ; தத³ப்யஸத் , ஸ்ம்ருதிஹேதூநாம் ஸம்ஸ்காராணாமப்ரதே³ஶவத்யாத்மந்யஸமவாயாத் , ஆத்மமந:ஸம்யோகா³ச்ச ஸ்ம்ருத்யுத்பத்தே: ஸ்ம்ருதிநியமாநுபபத்தி:, யுக³பத்³வா ஸர்வஸ்ம்ருத்யுத்பத்திப்ரஸங்க³: । ந ச பி⁴ந்நஜாதீயாநாம் ஸ்பர்ஶாதி³ஹீநாநாமாத்மநாம் மநஆதி³பி⁴: ஸம்ப³ந்தோ⁴ யுக்த: । ந ச த்³ரவ்யாத்³ரூபாத³யோ கு³ணா: கர்மஸாமாந்யவிஶேஷஸமவாயா வா பி⁴ந்நா: ஸந்தி । பரேஷாம் யதி³ ஹ்யத்யந்தபி⁴ந்நா ஏவ த்³ரவ்யாத்ஸ்யு: இச்சா²த³யஶ்சாத்மந:, ததா² ஸதி த்³ரவ்யேண தேஷாம் ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தி: । அயுதஸித்³தா⁴நாம் ஸமவாயலக்ஷண: ஸம்ப³ந்தோ⁴ ந விருத்⁴யத இதி சேத் , ந ; இச்சா²தி³ப்⁴யோ(அ)நித்யேப்⁴ய ஆத்மநோ நித்யஸ்ய பூர்வஸித்³த⁴த்வாந்நாயுதஸித்³த⁴த்வோபபத்தி: । ஆத்மநா அயுதஸித்³த⁴த்வே ச இச்சா²தீ³நாமாத்மக³தமஹத்த்வவந்நித்யத்வப்ரஸங்க³: । ஸ சாநிஷ்ட:, ஆத்மநோ(அ)நிர்மோக்ஷப்ரஸங்கா³த் । ஸமவாயஸ்ய ச த்³ரவ்யாத³ந்யத்வே ஸதி த்³ரவ்யேண ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரம் வாச்யம் , யதா² த்³ரவ்யகு³ணயோ: । ஸமவாயோ நித்யஸம்ப³ந்த⁴ ஏவேதி ந வாச்யமிதி சேத் , ததா² ஸதி ஸமவாயஸம்ப³ந்த⁴வதாம் நித்யஸம்ப³ந்த⁴ப்ரஸங்கா³த்ப்ருத²க்த்வாநுபபத்தி: । அத்யந்தப்ருத²க்த்வே ச த்³ரவ்யாதீ³நாம் ஸ்பர்ஶவத³ஸ்பர்ஶத்³ரவ்யயோரிவ ஷஷ்ட்²யர்தா²நுபபத்தி: । இச்சா²த்³யுபஜநாபாயவத்³கு³ணவத்த்வே ச ஆத்மநோ(அ)நித்யத்வப்ரஸங்க³: । தே³ஹப²லாதி³வத்ஸாவயவத்வம் விக்ரியாவத்த்வம் ச தே³ஹாதி³வதே³வேதி தோ³ஷாவபரிஹார்யௌ । யதா² த்வாகாஶஸ்ய அவித்³யாத்⁴யாரோபிதக⁴டாத்³யுபாதி⁴க்ருதரஜோதூ⁴மமலவத்த்வாதி³தோ³ஷவத்த்வம் , ததா² ஆத்மந: அவித்³யாத்⁴யாரோபிதபு³த்³த்⁴யாத்³யுபாதி⁴க்ருதஸுக²து³:கா²தி³தோ³ஷவத்த்வே ப³ந்த⁴மோக்ஷாத³யோ வ்யாவஹாரிகா ந விருத்⁴யந்தே ; ஸர்வவாதி³பி⁴ரவித்³யாக்ருதவ்யவஹாராப்⁴யுபக³மாத் பரமார்தா²நப்⁴யுபக³மாச்ச । தஸ்மாதா³த்மபே⁴த³பரிகல்பநா வ்ருதை²வ தார்கிகை: க்ரியத இதி ॥

கத²ம் புநராத்மபே⁴த³நிமித்த இவ வ்யவஹார ஏகஸ்மிந்நாத்மந்யவித்³யாக்ருத உபபத்³யத இதி, உச்யதே । யதா² இஹாகாஶே ஏகஸ்மிந்க⁴டகரகாபவரகாத்³யாகாஶாநாமல்பத்வமஹத்த்வாதி³ரூபாணி பி⁴த்³யந்தே, ததா² கார்யமுத³காஹரணதா⁴ரணஶயநாதி³, ஸமாக்²யாஶ்ச க⁴டாகாஶ: கரகாகாஶ இத்யாத்³யா: தத்க்ருதாஶ்ச பி⁴ந்நா த்³ருஶ்யந்தே, தத்ர தத்ர வை வ்யவஹாரவிஷயே இத்யர்த²: । ஸர்வோ(அ)யமாகாஶே ரூபாதி³பே⁴த³க்ருதோ வ்யவஹார: அபரமார்த² ஏவ । பரமார்த²தஸ்த்வாகாஶஸ்ய ந பே⁴தோ³(அ)ஸ்தி । ந சாகாஶபே⁴த³நிமித்தோ வ்யவஹாரோ(அ)ஸ்தி அந்தரேண பரோபாதி⁴க்ருதம் த்³வாரம் । யதை²தத் , தத்³வத்³தே³ஹோபாதி⁴பே⁴த³க்ருதேஷு ஜீவேஷு க⁴டாகாஶஸ்தா²நீயேஷ்வாத்மஸு நிரூபணாத்க்ருத: பு³த்³தி⁴மத்³பி⁴: நிர்ணய: நிஶ்சய இத்யர்த²: ॥

நநு தத்ர பரமார்த²க்ருத ஏவ க⁴டாகாஶாதி³ஷு ரூபகார்யாதி³பே⁴த³வ்யவஹார இதி ; நைதத³ஸ்தி, யஸ்மாத்பரமார்தா²காஶஸ்ய க⁴டாகாஶோ ந விகார:, யதா² ஸுவர்ணஸ்ய ருசகாதி³:, யதா² வா அபாம் பே²நபு³த்³பு³த³ஹிமாதி³: ; நாப்யவயவ:, யதா² வ்ருக்ஷஸ்ய ஶாகா²தி³: । ந ததா² ஆகாஶஸ்ய க⁴டாகாஶோ விகாராவயவௌ யதா², ததா² நைவாத்மந: பரஸ்ய பரமார்த²ஸதோ மஹாகாஶஸ்தா²நீயஸ்ய க⁴டாகாஶஸ்தா²நீயோ ஜீவ: ஸதா³ ஸர்வதா³ யதோ²க்தத்³ருஷ்டாந்தவந்ந விகார:, நாப்யவயவ: । அத ஆத்மபே⁴த³க்ருதோ வ்யவஹாரோ ம்ருஷைவேத்யர்த²: ॥

யஸ்மாத்³யதா² க⁴டாகாஶாதி³பே⁴த³பு³த்³தி⁴நிப³ந்த⁴நோ ரூபகார்யாதி³பே⁴த³வ்யவஹார:, ததா² தே³ஹோபாதி⁴ஜீவபே⁴த³க்ருதோ ஜந்மமரணாதி³வ்யவஹார:, தஸ்மாத்தத்க்ருதமேவ க்லேஶகர்மப²லமலவத்த்வமாத்மந:, ந பரமார்த²த இத்யேதமர்த²ம் த்³ருஷ்டாந்தேந ப்ரதிபிபாத³யிஷந்நாஹ — யதா² ப⁴வதி லோகே பா³லாநாம் அவிவேகிநாம் க³க³நம் ஆகாஶம் க⁴நரஜோதூ⁴மாதி³மலை: மலிநம் மலவத் , ந க³க³நயாதா²த்ம்யவிவேகவதாம் , ததா² ப⁴வதி ஆத்மா பரோ(அ)பி — யோ விஜ்ஞாதா ப்ரத்யக் — க்லேஶகர்மப²லமலைர்மலிந: அபு³த்³தா⁴நாம் ப்ரத்யகா³த்மவிவேகரஹிதாநாம் , நாத்மவிவேகவதாம் । ந ஹ்யூஷரதே³ஶ: த்ருட்³வத்ப்ராண்யத்⁴யாரோபிதோத³கபே²நதரங்கா³தி³மாந் , ததா² நாத்மா அபு³தா⁴ரோபிதக்லேஶாதி³மலை: மலிநோ ப⁴வதீத்யர்த²: ॥

புநரப்யுக்தமேவார்த²ம் ப்ரபஞ்சயதி — க⁴டாகாஶஜந்மநாஶக³மநாக³மநஸ்தி²திவத்ஸர்வஶரீரேஷ்வாத்மநோ ஜந்மமரணாதி³ராகாஶேநாவிலக்ஷண: ப்ரத்யேதவ்ய இத்யர்த²: ॥

க⁴டாதி³ஸ்தா²நீயாஸ்து தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தா: ஸ்வப்நத்³ருஶ்யதே³ஹாதி³வந்மாயாவிக்ருததே³ஹாதி³வச்ச ஆத்மமாயாவிஸர்ஜிதா:, ஆத்மநோ மாயா அவித்³யா, தயா ப்ரத்யுபஸ்தா²பிதா:, ந பரமார்த²த: ஸந்தீத்யர்த²: । யதி³ ஆதி⁴க்யமதி⁴கபா⁴வ: திர்யக்³தே³ஹாத்³யபேக்ஷயா தே³வாதி³கார்யகரணஸங்கா⁴தாநாம் , யதி³ வா ஸர்வேஷாம் ஸமதைவ, தேஷாம் ந ஹ்யுபபத்திஸம்ப⁴வ:, ஸம்ப⁴வப்ரதிபாத³கோ ஹேது: ந வித்³யதே நாஸ்தி ; ஹி யஸ்மாத் , தஸ்மாத³வித்³யாக்ருதா ஏவ, ந பரமார்த²த: ஸந்தீத்யர்த²: ॥

உத்பத்த்யாதி³வர்ஜிதஸ்யாத்³வயஸ்யாஸ்யாத்மதத்த்வஸ்ய ஶ்ருதிப்ரமாணகத்வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் வாக்யாந்யுபந்யஸ்யந்தே — ரஸாத³ய: அந்நரஸமய: ப்ராணமய இத்யேவமாத³ய: கோஶா இவ கோஶா: அஸ்யாதே³:, உத்தரோத்தராபேக்ஷயா ப³ஹிர்பா⁴வாத்பூர்வபூர்வஸ்ய வ்யாக்²யாதா: விஸ்பஷ்டமாக்²யாதா: தைத்திரீயகே தைத்திரீயகஶாகோ²பநிஷத்³வல்ல்யாம் , தேஷாம் கோஶாநாமாத்மா யேநாத்மநா பஞ்சாபி கோஶா ஆத்மவந்தோ(அ)ந்தரதமேந । ஸ ஹி ஸர்வேஷாம் ஜீவநநிமித்தத்வாஜ்ஜீவ: । கோ(அ)ஸாவித்யாஹ — பர ஏவாத்மா ய: பூர்வம் ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி ப்ரக்ருத: ; யஸ்மாதா³த்மந: ஸ்வப்நமாயாதி³வதா³காஶாதி³க்ரமேண ரஸாத³ய: கோஶலக்ஷணா: ஸங்கா⁴தா ஆத்மமாயாவிஸர்ஜிதா இத்யுக்தம் । ஸ ஆத்மா அஸ்மாபி⁴: யதா² க²ம் ததே²தி ஸம்ப்ரகாஶித:, ‘ஆத்மா ஹ்யாகாஶவத்’ (மா. கா. 3 । 3) இத்யாதி³ஶ்லோகை: । ந தார்கிகபரிகல்பிதாத்மவத்புருஷபு³த்³தி⁴ப்ரமாணக³ம்ய இத்யபி⁴ப்ராய: ॥

கிஞ்ச, அதி⁴தை³வதமத்⁴யாத்மம் ச தேஜோமயோ(அ)ம்ருதமய: புருஷ: ப்ருதி²வ்யாத்³யந்தர்க³தோ யோ விஜ்ஞாதா பர ஏவாத்மா ப்³ரஹ்ம ஸர்வமிதி த்³வயோர்த்³வயோ: ஆ த்³வைதக்ஷயாத் பரம் ப்³ரஹ்ம ப்ரகாஶிதம் ; க்வேத்யாஹ — ப்³ரஹ்மவித்³யாக்²யம் மது⁴ அம்ருதம் , அம்ருதத்வம் மோத³நஹேதுத்வாத் , தத்³விஜ்ஞாயதே யஸ்மிந்நிதி மது⁴ஜ்ஞாநம் மது⁴ப்³ராஹ்மணம் , தஸ்மிந்நித்யர்த²: । கிமிவேத்யாஹ — ப்ருதி²வ்யாம் உத³ரே சைவ யதா² ஏக ஆகாஶ: அநுமாநேந ப்ரகாஶித: லோகே, தத்³வதி³த்யர்த²: ॥

யத்³யுக்தித: ஶ்ருதிதஶ்ச நிர்தா⁴ரிதம் ஜீவஸ்ய பரஸ்ய சாத்மநோ(அ)நந்யத்வம் அபே⁴தே³ந ப்ரஶஸ்யதே ஸ்தூயதே ஶாஸ்த்ரேண வ்யாஸாதி³பி⁴ஶ்ச, யச்ச ஸர்வப்ராணிஸாதா⁴ரணம் ஸ்வாபா⁴விகம் ஶாஸ்த்ரப³ஹிர்முகை²: குதார்கிகைர்விரசிதம் நாநாத்வத³ர்ஶநம் நிந்த்³யதே, ‘ந து தத்³த்³விதீயமஸ்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) ‘த்³விதீயாத்³வை ப⁴யம் ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 2) ‘உத³ரமந்தரம் குருதே, அத² தஸ்ய ப⁴யம் ப⁴வதி’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) ‘இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 6) ‘ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி’ (க. உ. 2 । 4 । 10) இத்யேவமாதி³வாக்யைரந்யைஶ்ச ப்³ரஹ்மவித்³பி⁴: யச்சைதத் , ததே³வம் ஹி ஸமஞ்ஜஸம் ருஜ்வவபோ³த⁴ம் ந்யாய்யமித்யர்த²: । யாஸ்து தார்கிகபரிகல்பிதா: குத்³ருஷ்டய:, தா: அந்ருஜ்வ்யோ நிரூப்யமாணா ந க⁴டநாம் ப்ராஞ்சந்தீத்யபி⁴ப்ராய: ॥

நநு ஶ்ருத்யாபி ஜீவபரமாத்மநோ: ப்ருத²க்த்வம் யத் ப்ராகு³த்பத்தே: உத்பத்த்யர்தோ²பநிஷத்³வாக்யேப்⁴ய: பூர்வம் ப்ரகீர்திதம் கர்மகாண்டே³ அநேகஶ: காமபே⁴த³த: இத³ங்காம: அத³:காம இதி, பரஶ்ச ‘ஸ தா³தா⁴ர ப்ருதி²வீம் த்³யாம்’ (ரு. 10 । 121 । 1) இத்யாதி³மந்த்ரவர்ணை: ; தத்ர கத²ம் கர்மஜ்ஞாநகாண்ட³வாக்யவிரோதே⁴ ஜ்ஞாநகாண்ட³வாக்யார்த²ஸ்யைவைகத்வஸ்ய ஸாமஞ்ஜஸ்யமவதா⁴ர்யத இதி । அத்ரோச்யதே — ‘யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே’ (தை. உ. 3 । 1 । 1) ‘யதா²க்³நே: க்ஷுத்³ரா விஸ்பு²லிங்கா³:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 20) ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) ‘ததை³க்ஷத தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) இத்யாத்³யுத்பத்த்யர்தோ²பநிஷத்³வாக்யேப்⁴ய: ப்ராக்ப்ருத²க்த்வம் கர்மகாண்டே³ ப்ரகீர்திதம் யத் , தந்ந பரமார்த²த: । கிம் தர்ஹி ? கௌ³ணம் ; மஹாகாஶக⁴டாகாஶாதி³பே⁴த³வத் , யதா² ஓத³நம் பசதீதி ப⁴விஷ்யத்³வ்ருத்த்யா, தத்³வத் । ந ஹி பே⁴த³வாக்யாநாம் கதா³சித³பி முக்²யபே⁴தா³ர்த²கத்வமுபபத்³யதே, ஸ்வாபா⁴விகாவித்³யாவத்ப்ராணிபே⁴த³த்³ருஷ்ட்யநுவாதி³த்வாதா³த்மபே⁴த³வாக்யாநாம் । இஹ ச உபநிஷத்ஸு உத்பத்திப்ரலயாதி³வாக்யைர்ஜீவபராத்மநோரேகத்வமேவ ப்ரதிபிபாத³யிஷிதம் ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘அந்யோ(அ)ஸாவந்யோ(அ)ஹமஸ்மீதி ந ஸ வேத³’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) இத்யாதி³பி⁴: ; அத உபநிஷத்ஸ்வேகத்வம் ஶ்ருத்யா ப்ரதிபிபாத³யிஷிதம் ப⁴விஷ்யதீதி பா⁴விநீமிவ வ்ருத்திமாஶ்ரித்ய லோகே பே⁴த³த்³ருஷ்ட்யநுவாதோ³ கௌ³ண ஏவேத்யபி⁴ப்ராய: । அத²வா, ‘ததை³க்ஷத. . . தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) இத்யாத்³யுத்பத்தே: ப்ராக் ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 2) இத்யேகத்வம் ப்ரகீர்திதம் ; ததே³வ ச ‘தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா, தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இத்யேகத்வம் ப⁴விஷ்யதீதி தாம் ப⁴விஷ்யத்³வ்ருத்திமபேக்ஷ்ய யஜ்ஜீவாத்மநோ: ப்ருத²க்த்வம் யத்ர க்வசித்³வாக்யே க³ம்யமாநம் , தத்³கௌ³ணம் ; யதா² ஓத³நம் பசதீதி, தத்³வத் ॥

நநு யத்³யுத்பத்தே: ப்ராக³ஜம் ஸர்வமேகமேவாத்³விதீயம் , ததா²பி உத்பத்தேரூர்த்⁴வம் ஜாதமித³ம் ஸர்வம் ஜீவாஶ்ச பி⁴ந்நா இதி । மைவம் , அந்யார்த²த்வாது³த்பத்திஶ்ருதீநாம் । பூர்வமபி பரிஹ்ருத ஏவாயம் தோ³ஷ: — ஸ்வப்நவதா³த்மமாயாவிஸர்ஜிதா: ஸங்கா⁴தா:, க⁴டாகாஶோத்பத்திபே⁴தா³தி³வஜ்ஜீவாநாமுத்பத்திபே⁴தா³தி³ரிதி । இத ஏவ உத்பத்திபே⁴தா³தி³ஶ்ருதிப்⁴ய ஆக்ருஷ்ய இஹ புநருத்பத்திஶ்ருதீநாமைத³ம்பர்யப்ரதிபிபாத³யிஷயோபந்யாஸ: ம்ருல்லோஹவிஸ்பு²லிங்கா³தி³த்³ருஷ்டாந்தோபந்யாஸை: ஸ்ருஷ்டி: யா ச உதி³தா ப்ரகாஶிதா கல்பிதா அந்யதா²ந்யதா² ச, ஸ ஸர்வ: ஸ்ருஷ்டிப்ரகாரோ ஜீவபரமாத்மைகத்வபு³த்³த்⁴யவதாராயோபாயோ(அ)ஸ்மாகம் , யதா² ப்ராணஸம்வாதே³ வாகா³த்³யாஸுரபாப்மவேதா⁴த்³யாக்²யாயிகா கல்பிதா ப்ராணவைஶிஷ்ட்யபோ³தா⁴வதாராய ; தத³ப்யஸித்³த⁴மிதி சேத் ; ந, ஶாகா²பே⁴தே³ஷ்வந்யதா²ந்யதா² ச ப்ராணாதி³ஸம்வாத³ஶ்ரவணாத் । யதி³ ஹி வாத³: பரமார்த² ஏவாபூ⁴த் , ஏகரூப ஏவ ஸம்வாத³: ஸர்வஶாகா²ஸ்வஶ்ரோஷ்யத, விருத்³தா⁴நேகப்ரகாரேண நாஶ்ரோஷ்யத ; ஶ்ரூயதே து ; தஸ்மாந்ந தாத³ர்த்²யம் ஸம்வாத³ஶ்ருதீநாம் । ததோ²த்பத்திவாக்யாநி ப்ரத்யேதவ்யாநி । கல்பஸர்க³பே⁴தா³த்ஸம்வாத³ஶ்ருதீநாமுத்பத்திஶ்ருதீநாம் ச ப்ரதிஸர்க³மந்யதா²த்வமிதி சேத் ; ந, நிஷ்ப்ரயோஜநத்வாத்³யதோ²க்தபு³த்³த்⁴யவதாரப்ரயோஜநவ்யதிரேகேண । ந ஹ்யந்யப்ரயோஜநவத்த்வம் ஸம்வாதோ³த்பத்திஶ்ருதீநாம் ஶக்யம் கல்பயிதும் । ததா²த்வப்ரத்திபத்தயே த்⁴யாநார்த²மிதி சேத் ; ந, கலஹோத்பத்திப்ரலயாநாம் ப்ரதிபத்தேரநிஷ்டத்வாத் । தஸ்மாது³த்பத்த்யாதி³ஶ்ருதய ஆத்மைகத்வபு³த்³த்⁴யவதாராயைவ, நாந்யார்தா²: கல்பயிதும் யுக்தா: । அதோ நாஸ்த்யுத்பத்த்யாதி³க்ருதோ பே⁴த³: கத²ஞ்சந ॥

யதி³ ஹி பர ஏவாத்மா நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வ ஏக: பரமார்த²த: ஸந் ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய:, அஸத³ந்யத் , கிமர்தே²யமுபாஸநோபதி³ஷ்டா ‘ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மா’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) ‘ஸ க்ரதும் குர்வீத’ (சா². உ. 3 । 14 । 1) ‘ஆத்மேத்யேவோபாஸீத’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 7) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய:, கர்மாணி சாக்³நிஹோத்ராதீ³நி ? ஶ்ருணு தத்ர காரணம் — ஆஶ்ரமா: ஆஶ்ரமிணோ(அ)தி⁴க்ருதா:, வர்ணிநஶ்ச மார்க³கா³:, ஆஶ்ரமஶப்³த³ஸ்ய ப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வாத் , த்ரிவிதா⁴: । கத²ம் ? ஹீநமத்⁴யமோத்க்ருஷ்டத்³ருஷ்டய: ஹீநா நிக்ருஷ்டா மத்⁴யமா உத்க்ருஷ்டா ச த்³ருஷ்டி: த³ர்ஶநஸாமர்த்²யம் யேஷாம் தே, மந்த³மத்⁴யமோத்தமபு³த்³தி⁴ஸாமர்த்²யோபேதா இத்யர்த²: । உபாஸநா உபதி³ஷ்டா இயம் தத³ர்த²ம் மந்த³மத்⁴யமத்³ருஷ்ட்யாஶ்ரமாத்³யர்த²ம் கர்மாணி ச । ந சாத்மைக ஏவாத்³விதீய இதி நிஶ்சிதோத்தமத்³ருஷ்ட்யர்த²ம் । த³யாலுநா தே³வேநாநுகம்பயா ஸந்மார்க³கா³: ஸந்த: கத²மிமாமுத்தமாமேகத்வத்³ருஷ்டிம் ப்ராப்நுயுரிதி, ‘யந்மநஸா ந மநுதே யேநாஹுர்மநோ மதம் । ததே³வ ப்³ரஹ்ம த்வம் வித்³தி⁴ நேத³ம் யதி³த³முபாஸதே’ (கே. உ. 1 । 5) ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: ॥

ஶாஸ்த்ரோபபத்திப்⁴யாமவதா⁴ரிதத்வாத³த்³வயாத்மத³ர்ஶநம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் , தத்³பா³ஹ்யத்வாந்மித்²யாத³ர்ஶநமந்யத் । இதஶ்ச மித்²யாத³ர்ஶநம் த்³வைதிநாம் ராக³த்³வேஷாதி³தோ³ஷாஸ்பத³த்வாத் । கத²ம் ? ஸ்வஸித்³தா⁴ந்தவ்யவஸ்தா²ஸு ஸ்வஸித்³தா⁴ந்தரசநாநியமேஷு கபிலகணாத³பு³த்³தா⁴ர்ஹதாதி³த்³ருஷ்ட்யநுஸாரிணோ த்³வைதிநோ நிஶ்சிதா:, ஏவமேவைஷ பரமார்தோ² நாந்யதே²தி, தத்ர தத்ராநுரக்தா: ப்ரதிபக்ஷம் சாத்மந: பஶ்யந்தஸ்தம் த்³விஷந்த இத்யேவம் ராக³த்³வேஷோபேதா: ஸ்வஸித்³தா⁴ந்தத³ர்ஶநநிமித்தமேவ பரஸ்பரம் அந்யோந்யம் விருத்⁴யந்தே । தைரந்யோந்யவிரோதி⁴பி⁴ரஸ்மதீ³யோ(அ)யம் வைதி³க: ஸர்வாநந்யத்வாதா³த்மைகத்வத³ர்ஶநபக்ஷோ ந விருத்⁴யதே, யதா² ஸ்வஹஸ்தபாதா³தி³பி⁴: । ஏவம் ராக³த்³வேஷாதி³தோ³ஷாநாஸ்பத³த்வாதா³த்மைகத்வபு³த்³தி⁴ரேவ ஸம்யக்³த³ர்ஶநமித்யபி⁴ப்ராய: ॥

கேந ஹேதுநா தைர்ந விருத்⁴யத இத்யுச்யதே — அத்³வைதம் பரமார்த²:, ஹி யஸ்மாத் த்³வைதம் நாநாத்வம் தஸ்யாத்³வைதஸ்ய பே⁴த³: தத்³பே⁴த³:, தஸ்ய கார்யமித்யர்த²:, ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) இதி ஶ்ருதே: ; உபபத்தேஶ்ச, ஸ்வசித்தஸ்பந்த³நாபா⁴வே ஸமாதௌ⁴ மூர்சா²யாம் ஸுஷுப்தௌ வா அபா⁴வாத் । அத: தத்³பே⁴த³ உச்யதே த்³வைதம் । த்³வைதிநாம் து தேஷாம் பரமார்த²தோ(அ)பரமார்த²தஶ்ச உப⁴யதா²பி த்³வைதமேவ ; யதி³ ச தேஷாம் ப்⁴ராந்தாநாம் த்³வைதத்³ருஷ்டி: அஸ்மாகமத்³வைதத்³ருஷ்டிரப்⁴ராந்தாநாம் , தேநாயம் ஹேதுநா அஸ்மத்பக்ஷோ ந விருத்⁴யதே தை:, ‘இந்த்³ரோ மாயாபி⁴:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) ‘ந து தத்³த்³விதீயமஸ்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இதி ஶ்ருதே: । யதா² மத்தக³ஜாரூட⁴: உந்மத்தம் பூ⁴மிஷ்ட²ம் ‘ப்ரதிக³ஜாரூடோ⁴(அ)ஹம் க³ஜம் வாஹய மாம் ப்ரதி’ இதி ப்³ருவாணமபி தம் ப்ரதி ந வாஹயத்யவிரோத⁴பு³த்³த்⁴யா, தத்³வத் । தத: பரமார்த²தோ ப்³ரஹ்மவிதா³த்மைவ த்³வைதிநாம் । தேநாயம் ஹேதுநா அஸ்மத்பக்ஷோ ந விருத்⁴யதே தை: ॥

த்³வைதமத்³வைதபே⁴த³ இத்யுக்தே த்³வைதமப்யத்³வைதவத்பரமார்த²ஸதி³தி ஸ்யாத்கஸ்யசிதா³ஶங்கேத்யத ஆஹ — யத்பரமார்த²ஸத³த்³வைதம் , மாயயா பி⁴த்³யதே ஹ்யேதத் தைமிரிகாநேகசந்த்³ரவத் ரஜ்ஜு: ஸர்பதா⁴ராதி³பி⁴ர்பே⁴தை³ரிவ ; ந பரமார்த²த:, நிரவயவத்வாதா³த்மந: । ஸாவயவம் ஹ்யவயவாந்யதா²த்வேந பி⁴த்³யதே, யதா² ம்ருத் க⁴டாதி³பே⁴தை³: । தஸ்மாந்நிரவயவமஜம் நாந்யதா² கத²ஞ்சந, கேநசித³பி ப்ரகாரேண ந பி⁴த்³யத இத்யபி⁴ப்ராய: । தத்த்வதோ பி⁴த்³யமாநம் ஹி அம்ருதமஜமத்³வயம் ஸ்வபா⁴வத: ஸத் மர்த்யதாம் வ்ரஜேத் , யதா² அக்³நி: ஶீததாம் । தச்சாநிஷ்டம் ஸ்வபா⁴வவைபரீத்யக³மநம் , ஸர்வப்ரமாணவிரோதா⁴த் । அஜமத்³வயமாத்மதத்த்வம் மாயயைவ பி⁴த்³யதே, ந பரமார்த²த: । தஸ்மாந்ந பரமார்த²ஸத்³த்³வைதம் ॥

யே து புந: கேசிது³பநிஷத்³வ்யாக்²யாதாரோ ப்³ரஹ்மவாதி³நோ வாவதூ³கா: அஜாதஸ்யைவ ஆத்மதத்த்வஸ்யாம்ருதஸ்ய ஸ்வபா⁴வதோ ஜாதிம் உத்பத்திம் இச்ச²ந்தி பரமார்த²த ஏவ, தேஷாம் ஜாதம் சேத் , ததே³வ மர்த்யதாமேஷ்யத்யவஶ்யம் । ஸ ச அஜாதோ ஹ்யம்ருதோ பா⁴வ: ஸ்வபா⁴வத: ஸந்நாத்மா கத²ம் மர்த்யதாமேஷ்யதி ? ந கத²ஞ்சந மர்த்யத்வம் ஸ்வபா⁴வவைபரீத்யமேஷ்யதீத்யர்த²: ॥

யஸ்மாந்ந ப⁴வதி அம்ருதம் மர்த்யம் லோகே நாபி மர்த்யமம்ருதம் ததா², தத: ப்ரக்ருதே: ஸ்வபா⁴வஸ்ய அந்யதா²பா⁴வ: ஸ்வத: ப்ரச்யுதி: ந கத²ஞ்சித்³ப⁴விஷ்யதி, அக்³நேரிவௌஷ்ண்யஸ்ய ॥

யஸ்ய புநர்வாதி³ந: ஸ்வபா⁴வேந அம்ருதோ பா⁴வ: மர்த்யதாம் க³ச்ச²தி பரமார்த²தோ ஜாயதே, தஸ்ய ப்ராகு³த்பத்தே: ஸ பா⁴வ: ஸ்வபா⁴வதோ(அ)ம்ருத இதி ப்ரதிஜ்ஞா ம்ருஷைவ । கத²ம் தர்ஹி ? க்ருதகேநாம்ருத: தஸ்ய ஸ்வபா⁴வ: । க்ருதகேநாம்ருத: ஸ கத²ம் ஸ்தா²ஸ்யதி நிஶ்சல: ? அம்ருதஸ்வபா⁴வதயா ந கத²ஞ்சித்ஸ்தா²ஸ்யதி । ஆத்மஜாதிவாதி³ந: ஸர்வதா² அஜம் நாம நாஸ்த்யேவ । ஸர்வமேதந்மர்த்யம் ; அத: அநிர்மோக்ஷப்ரஸங்க³ இத்யபி⁴ப்ராய: ॥

நந்வஜாதிவாதி³ந: ஸ்ருஷ்டிப்ரதிபாதி³கா ஶ்ருதிர்ந ஸங்க³ச்ச²தே । பா³ட⁴ம் ; வித்³யதே ஸ்ருஷ்டிப்ரதிபாதி³கா ஶ்ருதி: ; ஸா த்வந்யபரா, ‘உபாய: ஸோ(அ)வதாரய’ (மா. கா. 3 । 15) இத்யவோசாம । இதா³நீமுக்தே(அ)பி பரிஹாரே புநஶ்சோத்³யபரிஹாரௌ விவக்ஷிதார்த²ம் ப்ரதி ஸ்ருஷ்டிஶ்ருத்யக்ஷராணாமாநுலோம்யவிரோத⁴ஶங்காமாத்ரபரிஹாரார்தௌ² । பூ⁴தத: பரமார்த²த: ஸ்ருஜ்யமாநே வஸ்துநி, அபூ⁴தத: மாயயா வா மாயாவிநேவ ஸ்ருஜ்யமாநே வஸ்துநி ஸமா துல்யா ஸ்ருஷ்டிஶ்ருதி: । நநு கௌ³ணமுக்²யயோர்முக்²யே ஶப்³தா³ர்த²ப்ரதிபத்திர்யுக்தா ; ந, அந்யதா²ஸ்ருஷ்டேரப்ரஸித்³த⁴த்வாந்நிஷ்ப்ரயோஜநத்வாச்ச இத்யவோசாம । அவித்³யாஸ்ருஷ்டிவிஷயைவ ஸர்வா கௌ³ணீ முக்²யா ச ஸ்ருஷ்டி:, ந பரமார்த²த:, ‘ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) இதி ஶ்ருதே: । தஸ்மாத் ஶ்ருத்யா நிஶ்சிதம் யத் ஏகமேவாத்³விதீயமஜமம்ருதமிதி, யுக்தியுக்தம் ச யுக்த்யா ச ஸம்பந்நம் , ததே³வேத்யவோசாம பூர்வைர்க்³ரந்தை²: ; ததே³வ ஶ்ருத்யர்தோ² ப⁴வதி, நேதரத்கதா³சித³பி க்வசித³பி ॥

கத²ம் ஶ்ருதிநிஶ்சய இத்யாஹ — யதி³ ஹி பூ⁴தத ஏவ ஸ்ருஷ்டி: ஸ்யாத் , தத: ஸத்யமேவ நாநாவஸ்த்விதி தத³பா⁴வப்ரத³ர்ஶநார்த² ஆம்நாயோ ந ஸ்யாத் ; அஸ்தி ச ‘நேஹ நாநாஸ்தி கிஞ்சந’ (க. உ. 2 । 1 । 11) இத்யாம்நாயோ த்³வைதபா⁴வப்ரதிஷேதா⁴ர்த²: ; தஸ்மாதா³த்மைகத்வப்ரதிபத்த்யர்தா² கல்பிதா ஸ்ருஷ்டிரபூ⁴தைவ ப்ராணஸம்வாத³வத் । ‘இந்த்³ரோ மாயாபி⁴:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) இத்யபூ⁴தார்த²ப்ரதிபாத³கேந மாயாஶப்³தே³ந வ்யபதே³ஶாத் । நநு ப்ரஜ்ஞாவசநோ மாயாஶப்³த³: ; ஸத்யம் , இந்த்³ரியப்ரஜ்ஞாயா அவித்³யாமயத்வேந மாயாத்வாப்⁴யுபக³மாத³தோ³ஷ: । மாயாபி⁴: இந்த்³ரியப்ரஜ்ஞாபி⁴ரவித்³யாரூபாபி⁴ரித்யர்த²: । ‘அஜாயமாநோ ப³ஹுதா⁴ விஜாயதே’ (தை. ஆ. 3 । 13) இதி ஶ்ருதே: । தஸ்மாத் ஜாயதே மாயயா து ஸ: ; து —ஶப்³தோ³(அ)வதா⁴ரணார்த²: மாயயைவேதி । ந ஹ்யஜாயமாநத்வம் ப³ஹுதா⁴ஜந்ம ச ஏகத்ர ஸம்ப⁴வதி, அக்³நாவிவ ஶைத்யமௌஷ்ண்யம் ச । ப²லவத்த்வாச்சாத்மைகத்வத³ர்ஶநமேவ ஶ்ருதிநிஶ்சிதோ(அ)ர்த²:, ‘தத்ர கோ மோஹ: க: ஶோக ஏகத்வமநுபஶ்யத:’ (ஈ. உ. 7) இத்யாதி³மந்த்ரவர்ணாத் ‘ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி’ (க. உ. 2 । 4 । 10) இதி நிந்தி³தத்வாச்ச ஸ்ருஷ்ட்யாதி³பே⁴த³த்³ருஷ்டே: ॥

‘அந்த⁴ம் தம: ப்ரவிஶந்தி யே ஸம்பூ⁴திமுபாஸதே’ (ஈ. மா. 9) இதி ஸம்பூ⁴தேருபாஸ்யத்வாபவாதா³த்ஸம்ப⁴வ: ப்ரதிஷித்⁴யதே ; ந ஹி பரமார்த²ஸத்³பூ⁴தாயாம் ஸம்பூ⁴தௌ தத³பவாத³ உபபத்³யதே । நநு விநாஶேந ஸம்பூ⁴தே: ஸமுச்சயவிதா⁴நார்த²: ஸம்பூ⁴த்யபவாத³:, யதா² ‘அந்த⁴ம் தம: ப்ரவிஶந்தி யே(அ)வித்³யாமுபாஸதே’ (ஈ. மா. 12) இதி । ஸத்யமேவ, தே³வதாத³ர்ஶநஸ்ய ஸம்பூ⁴திவிஷயஸ்ய விநாஶஶப்³த³வாச்யஸ்ய ச கர்மண: ஸமுச்சயவிதா⁴நார்த²: ஸம்பூ⁴த்யபவாத³: ; ததா²பி விநாஶாக்²யஸ்ய கர்மண: ஸ்வாபா⁴விகாஜ்ஞாநப்ரவ்ருத்திரூபஸ்ய ம்ருத்யோரதிதரணார்த²த்வவத் தே³வதாத³ர்ஶநகர்மஸமுச்சயஸ்ய புருஷஸம்ஸ்காரார்த²ஸ்ய கர்மப²லராக³ப்ரவ்ருத்திரூபஸ்ய ஸாத்⁴யஸாத⁴நைஷணாத்³வயலக்ஷணஸ்ய ம்ருத்யோரதிதரணார்த²த்வம் । ஏவம் ஹ்யேஷணாத்³வயரூபாந்ம்ருத்யோரஶுத்³தே⁴ர்வியுக்த: புருஷ: ஸம்ஸ்க்ருத: ஸ்யாத் । அதோ ம்ருத்யோரதிதரணார்தா² தே³வதாத³ர்ஶநகர்மஸமுச்சயலக்ஷணா ஹ்யவித்³யா । ஏவமேவ ஏஷணாத்³வயலக்ஷணாவித்³யாயா ம்ருத்யோரதிதீர்ணஸ்ய விரக்தஸ்யோபநிஷச்சா²ஸ்த்ரார்தா²லோசநபரஸ்ய நாந்தரீயிகா பரமாத்மைகத்வவித்³யோத்பத்திரிதி பூர்வபா⁴விநீமவித்³யாமபேக்ஷ்ய பஶ்சாத்³பா⁴விநீ ப்³ரஹ்மவித்³யா அம்ருதத்வஸாத⁴நா ஏகேந புருஷேண ஸம்ப³த்⁴யமாநா அவித்³யயா ஸமுச்சீயத இத்யுச்யதே । அத: அந்யார்த²த்வாத³ம்ருதத்வஸாத⁴நம் ப்³ரஹ்மவித்³யாமபேக்ஷ்ய, நிந்தா³ர்த² ஏவ ப⁴வதி ஸம்பூ⁴த்யபவாத³: யத்³யப்யஶுத்³தி⁴வியோக³ஹேது: அதந்நிஷ்ட²த்வாத் । அத ஏவ ஸம்பூ⁴தேரபவாதா³த்ஸம்பூ⁴தேராபேக்ஷிகமேவ ஸத்த்வமிதி பரமார்த²ஸதா³த்மைகத்வமபேக்ஷ்ய அம்ருதாக்²ய: ஸம்ப⁴வ: ப்ரதிஷித்⁴யதே । ஏவம் மாயாநிர்மிதஸ்யைவ ஜீவஸ்ய அவித்³யயா ப்ரத்யுபஸ்தா²பிதஸ்ய அவித்³யாநாஶே ஸ்வபா⁴வரூபத்வாத்பரமார்த²த: கோ ந்வேநம் ஜநயேத் ? ந ஹி ரஜ்ஜ்வாமவித்³யாத்⁴யாரோபிதம் ஸர்பம் புநர்விவேகதோ நஷ்டம் ஜநயேத்கஶ்சித் ; ததா² ந கஶ்சிதே³நம் ஜநயேதி³தி । கோ ந்வித்யாக்ஷேபார்த²த்வாத்காரணம் ப்ரதிஷித்⁴யதே । அவித்³யோத்³பூ⁴தஸ்ய நஷ்டஸ்ய ஜநயித்ரு காரணம் ந கிஞ்சித³ஸ்தீத்யபி⁴ப்ராய: ; ‘நாயம் குதஶ்சிந்ந ப³பூ⁴வ கஶ்சித்’ (க. உ. 1 । 2 । 18) இதி ஶ்ருதே: ॥

ஸர்வவிஶேஷப்ரதிஷேதே⁴ந ‘அதா²த ஆதே³ஶோ நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) இதி ப்ரதிபாதி³தஸ்யாத்மநோ து³ர்போ³த⁴த்வம் மந்யமாநா ஶ்ருதி: புந: புநருபாயாந்தரத்வேந தஸ்யைவ ப்ரதிபிபாத³யிஷயா யத்³யத்³வ்யாக்²யாதம் தத்ஸர்வம் நிஹ்நுதே । க்³ராஹ்யம் ஜநிமத்³பு³த்³தி⁴விஷயமபலபத்யர்தா²த் ‘ஸ ஏஷ நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26), (ப்³ரு. உ. 4 । 2 । 4), (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22), (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) இத்யாத்மநோ(அ)த்³ருஶ்யதாம் த³ர்ஶயந்தீ ஶ்ருதி: । உபாயஸ்யோபேயநிஷ்ட²தாமஜாநத உபாயத்வேந வ்யாக்²யாதஸ்ய உபேயவத்³க்³ராஹ்யதா மா பூ⁴தி³தி அக்³ராஹ்யபா⁴வேந ஹேதுநா காரணேந நிஹ்நுத இத்யர்த²: । ததஶ்சைவமுபாயஸ்யோபேயநிஷ்ட²தாமேவ ஜாநத உபேயஸ்ய ச நித்யைகரூபத்வமிதி தஸ்ய ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரமஜமாத்மதத்த்வம் ப்ரகாஶதே ஸ்வயமேவ ॥

ஏவம் ஹி ஶ்ருதிவாக்யஶதை: ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரமஜமாத்மதத்த்வமத்³வயம் ந ததோ(அ)ந்யத³ஸ்தீதி நிஶ்சிதமேதத் । யுக்த்யா சாது⁴நைததே³வ புநர்நிர்தா⁴ர்யத இத்யாஹ — தத்ரைதத்ஸ்யாத் ஸதா³ அக்³ராஹ்யமேவ சேத³ஸதே³வாத்மதத்த்வமிதி ; தந்ந, கார்யக்³ரஹணாத் । யதா² ஸதோ மாயாவிந: மாயயா ஜந்ம கார்யம் , ஏவம் ஜக³தோ ஜந்ம கார்யம் க்³ருஹ்யமாணம் மாயாவிநமிவ பரமார்த²ஸந்தமாத்மாநம் ஜக³ஜ்ஜந்ம மாயாஸ்பத³மேவ க³மயதி । யஸ்மாத் ஸதோ ஹி வித்³யமாநாத்காரணாத் மாயாநிர்மிதஸ்ய ஹஸ்த்யாதி³கார்யஸ்யேவ ஜக³ஜ்ஜந்ம யுஜ்யதே, நாஸத: காரணாத் । ந து தத்த்வத ஏவ ஆத்மநோ ஜந்ம யுஜ்யதே । அத²வா, ஸத: வித்³யமாநஸ்ய வஸ்துநோ ரஜ்ஜ்வாதே³: ஸர்பாதி³வத் மாயயா ஜந்ம யுஜ்யதே ந து தத்த்வதோ யதா², ததா² அக்³ராஹ்யஸ்யாபி ஸத ஏவாத்மநோ ரஜ்ஜுஸர்பவஜ்ஜக³த்³ரூபேண மாயயா ஜந்ம யுஜ்யதே । ந து தத்த்வத ஏவாஜஸ்யாத்மநோ ஜந்ம । யஸ்ய புந: பரமார்த²ஸத³ஜமாத்மதத்த்வம் ஜக³த்³ரூபேண ஜாயதே வாதி³ந:, ந ஹி தஸ்ய அஜம் ஜாயத இதி ஶக்யம் வக்தும் , விரோதா⁴த் । தத: தஸ்யார்தா²ஜ்ஜாதம் ஜாயத இத்யாபந்நம் । ததஶ்சாநவஸ்தா²பாதாஜ்ஜாயமாநத்வம் ந । தஸ்மாத³ஜமேகமேவாத்மதத்த்வமிதி ஸித்³த⁴ம் ॥

அஸத்³வாதி³நாம் அஸதோ பா⁴வஸ்ய மாயயா தத்த்வதோ வா ந கத²ஞ்சந ஜந்ம யுஜ்யதே, அத்³ருஷ்டத்வாத் । ந ஹி வந்த்⁴யாபுத்ரோ மாயயா தத்த்வதோ வா ஜாயதே । தஸ்மாத³த்ராஸத்³வாதோ³ தூ³ரத ஏவாநுபபந்ந இத்யர்த²: ॥

கத²ம் புந: ஸதோ மாயயைவ ஜந்மேத்யுச்யதே — யதா² ரஜ்ஜ்வாம் விகல்பித: ஸர்போ ரஜ்ஜுரூபேணாவேக்ஷ்யமாண: ஸந் , ஏவம் மந: பரமாத்மவிஜ்ஞப்த்யாத்மரூபேணாவேக்ஷ்யமாணம் ஸத் க்³ராஹ்யக்³ராஹகரூபேண த்³வயாபா⁴ஸம் ஸ்பந்த³தே ஸ்வப்நே மாயயா, ரஜ்ஜ்வாமிவ ஸர்ப: ; ததா² தத்³வதே³வ ஜாக்³ரத் ஜாக³ரிதே ஸ்பந்த³தே மாயயா மந:, ஸ்பந்த³த இவேத்யர்த²: ॥

ரஜ்ஜுரூபேண ஸர்ப இவ பரமார்த²த ஆத்மரூபேண அத்³வயம் ஸத் த்³வயாபா⁴ஸம் மந: ஸ்வப்நே, ந ஸம்ஶய: । ந ஹி ஸ்வப்நே ஹஸ்த்யாதி³ க்³ராஹ்யம் தத்³க்³ராஹகம் வா சக்ஷுராதி³, த்³வயம் விஜ்ஞாநவ்யதிரேகேணாஸ்தி ; ஜாக்³ரத³பி ததை²வேத்யர்த²: ; பரமார்த²ஸத்³விஜ்ஞாநமாத்ராவிஶேஷாத் ॥

ரஜ்ஜுஸர்பவத்³விகல்பநாரூபம் த்³வைதரூபேண மந ஏவேத்யுக்தம் । தத்ர கிம் ப்ரமாணமிதி, அந்வயவ்யதிரேகலக்ஷணமநுமாநமாஹ । கத²ம் ? தேந ஹி மநஸா விகல்ப்யமாநேந த்³ருஶ்யம் மநோத்³ருஶ்யம் இத³ம் த்³வைதம் ஸர்வம் மந இதி ப்ரதிஜ்ஞா, தத்³பா⁴வே பா⁴வாத் தத³பா⁴வே சாபா⁴வாத் । மநஸோ ஹி அமநீபா⁴வே நிருத்³தே⁴ விவேகத³ர்ஶநாப்⁴யாஸவைராக்³யாப்⁴யாம் ரஜ்ஜ்வாமிவ ஸர்பே லயம் க³தே வா ஸுஷுப்தே த்³வைதம் நைவோபலப்⁴யத இதி அபா⁴வாத்ஸித்³த⁴ம் த்³வைதஸ்யாஸத்த்வமித்யர்த²: ॥

கத²ம் புநரயமமநீபா⁴வ இத்யுச்யதே — ஆத்மைவ ஸத்யமாத்மஸத்யம் , ம்ருத்திகாவத் , ‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம் ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) இதி ஶ்ருதே: । தஸ்ய ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶமந்வவபோ³த⁴ ஆத்மஸத்யாநுபோ³த⁴: । தேந ஸங்கல்ப்யாபா⁴வாத்தந்ந ஸங்கல்பயதே தா³ஹ்யாபா⁴வே ஜ்வலநமிவாக்³நே: யதா³ யஸ்மிந்காலே, ததா³ தஸ்மிந்காலே அமநஸ்தாம் அமநோபா⁴வம் யாதி ; க்³ராஹ்யாபா⁴வே தத் மந: அக்³ரஹம் க்³ரஹணவிகல்பநாவர்ஜிதமித்யர்த²: ॥

யத்³யஸதி³த³ம் த்³வைதம் , கேந ஸமஞ்ஜஸமாத்மதத்த்வம் விபு³த்⁴யத இதி, உச்யதே — அகல்பகம் ஸர்வகல்பநாவர்ஜிதம் , அத ஏவ அஜம் ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞப்திமாத்ரம் ஜ்ஞேயேந பரமார்த²ஸதா ப்³ரஹ்மணா அபி⁴ந்நம் ப்ரசக்ஷதே கத²யந்தி ப்³ரஹ்மவித³: । ‘ந ஹி விஜ்ஞாதுர்விஜ்ஞாதேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 30) அக்³ந்யுஷ்ணவத் , ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 28) ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । தஸ்யைவ விஶேஷணம் — ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞேயம் யஸ்ய, ஸ்வஸ்த²ம் ததி³த³ம் ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞேயம் ஔஷ்ண்யஸ்யேவாக்³நிவத³பி⁴ந்நம் , தேந ஆத்மஸ்வரூபேண அஜேந ஜ்ஞாநேந அஜம் ஜ்ஞேயமாத்மதத்த்வம் ஸ்வயமேவ விபு³த்⁴யதே அவக³ச்ச²தி । நித்யப்ரகாஶஸ்வரூப இவ ஸவிதா நித்யவிஜ்ஞாநைகரஸக⁴நத்வாந்ந ஜ்ஞாநாந்தரமபேக்ஷத இத்யர்த²: ॥

ஆத்மஸத்யாநுபோ³தே⁴ந ஸங்கல்பமகுர்வத் பா³ஹ்யவிஷயாபா⁴வே நிரிந்த⁴நாக்³நிவத்ப்ரஶாந்தம் ஸத் நிக்³ருஹீதம் நிருத்³த⁴ம் மநோ ப⁴வதீத்யுக்தம் । ஏவம் ச மநஸோ ஹ்யமநீபா⁴வே த்³வைதாபா⁴வஶ்சோக்த: । தஸ்யைவம் நிக்³ருஹீதஸ்ய நிருத்³த⁴ஸ்ய மநஸ: நிர்விகல்பஸ்ய ஸர்வகல்பநாவர்ஜிதஸ்ய தீ⁴மத: விவேகவத: ப்ரசரணம் ப்ரசாரோ ய:, ஸ து ப்ரசார: விஶேஷேண ஜ்ஞேயோ விஜ்ஞேயோ யோகி³பி⁴: । நநு ஸர்வப்ரத்யயாபா⁴வே யாத்³ருஶ: ஸுஷுப்திஸ்த²ஸ்ய மநஸ: ப்ரசார:, தாத்³ருஶ ஏவ நிருத்³த⁴ஸ்யாபி, ப்ரத்யயாபா⁴வாவிஶேஷாத் ; கிம் தத்ர விஜ்ஞேயமிதி । அத்ரோச்யதே — நைவம் , யஸ்மாத்ஸுஷுப்தே அந்ய: ப்ரசாரோ(அ)வித்³யாமோஹதமோக்³ரஸ்தஸ்ய அந்தர்லீநாநேகாநர்த²ப்ரவ்ருத்திபீ³ஜவாஸநாவதோ மநஸ: ஆத்மஸத்யாநுபோ³த⁴ஹுதாஶவிப்லுஷ்டாவித்³யாத்³யநர்த²ப்ரவ்ருத்திபீ³ஜஸ்ய நிருத்³த⁴ஸ்ய அந்ய ஏவ ப்ரஶாந்தஸர்வக்லேஶரஜஸ: ஸ்வதந்த்ர: ப்ரசார: । அதோ ந தத்ஸம: । தஸ்மாத்³யுக்த: ஸ விஜ்ஞாதுமித்யபி⁴ப்ராய: ॥

ப்ரசாரபே⁴தே³ ஹேதுமாஹ — லீயதே ஸுஷுப்தௌ ஹி யஸ்மாத்ஸர்வாபி⁴ரவித்³யாதி³ப்ரத்யயபீ³ஜவாஸநாபி⁴: ஸஹ தமோரூபம் அவிஶேஷரூபம் பீ³ஜபா⁴வமாபத்³யதே தத்³விவேகவிஜ்ஞாநபூர்வகம் நிக்³ருஹீதம் நிருத்³த⁴ம் ஸத் ந லீயதே தமோபீ³ஜபா⁴வம் நாபத்³யதே । தஸ்மாத்³யுக்த: ப்ரசாரபே⁴த³: ஸுஷுப்தஸ்ய ஸமாஹிதஸ்ய மநஸ: । யதா³ க்³ராஹ்யக்³ராஹகாவித்³யாக்ருதமலத்³வயவர்ஜிதம் , ததா³ பரமத்³வயம் ப்³ரஹ்மைவ தத்ஸம்வ்ருத்தமித்யத: ததே³வ நிர்ப⁴யம் , த்³வைதக்³ரஹணஸ்ய ப⁴யநிமித்தஸ்யாபா⁴வாத் । ஶாந்தமப⁴யம் ப்³ரஹ்ம யத்³வித்³வாந்ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந । ததே³வ விஶேஷ்யதே — ஜ்ஞப்திர்ஜ்ஞாநம் ஆத்மஸ்வபா⁴வசைதந்யம் , ததே³வ ஜ்ஞாநமாலோக: ப்ரகாஶோ யஸ்ய, தத்³ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞாநாலோகம் விஜ்ஞாநைகரஸக⁴நமித்யர்த²: । ஸமந்தத: ஸமந்தாத் ; ஸர்வதோ வ்யோமவந்நைரந்தர்யேண வ்யாபகமித்யர்த²: ॥

ஜந்மநிமித்தாபா⁴வாத்ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரம் அஜம் ; அவித்³யாநிமித்தம் ஹி ஜந்ம ரஜ்ஜுஸர்பவதி³த்யவோசாம । ஸா சாவித்³யா ஆத்மஸத்யாநுபோ³தே⁴ந நிருத்³தா⁴ யத:, அத: அஜம் , அத ஏவ அநித்³ரம் அவித்³யாலக்ஷணாநாதி³ர்மாயாநித்³ராஸ்வாபாத்ப்ரபு³த்³த⁴ம் அத்³வயஸ்வரூபேணாத்மநா ; அத: அஸ்வப்நம் । அப்ரபோ³த⁴க்ருதே ஹ்யஸ்ய நாமரூபே ; ப்ரபோ³தா⁴ச்ச தே ரஜ்ஜுஸர்பவத்³விநஷ்டே । ந நாம்நாபி⁴தீ⁴யதே ப்³ரஹ்ம, ரூப்யதே வா ந கேநசித்ப்ரகாரேண இதி அநாமகம் அரூபகம் ச தத் , ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’ (தை. உ. 2 । 4 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । கிஞ்ச, ஸக்ருத்³விபா⁴தம் ஸதை³வ விபா⁴தம் ஸதா³ பா⁴ரூபம் , அக்³ரஹணாந்யதா²க்³ரஹணாவிர்பா⁴வதிரோபா⁴வவர்ஜிதத்வாத் । க்³ரஹணாக்³ரஹணே ஹி ராத்ர்யஹநீ ; தமஶ்சாவித்³யாலக்ஷணம் ஸதா³ அப்ரபா⁴தத்வே காரணம் ; தத³பா⁴வாந்நித்யசைதந்யபா⁴ரூபத்வாச்ச யுக்தம் ஸக்ருத்³விபா⁴தமிதி । அத ஏவ ஸர்வம் ச தத் ஜ்ஞப்திஸ்வரூபம் சேதி ஸர்வஜ்ஞம் । நேஹ ப்³ரஹ்மண்யேவம்விதே⁴ உபசரணமுபசார: கர்தவ்ய:, யதா² அந்யேஷாமாத்மஸ்வரூபவ்யதிரேகேண ஸமாதா⁴நாத்³யுபசார: । நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வத்வாத்³ப்³ரஹ்மண: கத²ஞ்சந ந கத²ஞ்சித³பி கர்தவ்யஸம்ப⁴வ: அவித்³யாநாஶே இத்யர்த²: ॥

அநாமகத்வாத்³யுக்தார்த²ஸித்³த⁴யே ஹேதுமாஹ — அபி⁴லப்யதே அநேநேதி அபி⁴லாப: வாக்கரணம் ஸர்வப்ரகாரஸ்யாபி⁴தா⁴நஸ்ய, தஸ்மாத்³விக³த: ; வாக³த்ரோபலக்ஷணார்தா², ஸர்வபா³ஹ்யகரணவர்ஜித இத்யேதத் । ததா², ஸர்வசிந்தாஸமுத்தி²த:, சிந்த்யதே அநயேதி சிந்தா பு³த்³தி⁴:, தஸ்யா: ஸமுத்தி²த:, அந்த:கரணவிவர்ஜித இத்யர்த²:, ‘அப்ராணோ ஹ்யமநா: ஶுப்⁴ர: அக்ஷராத்பரத: பர:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । யஸ்மாத்ஸர்வவிஷயவர்ஜித:, அத: ஸுப்ரஶாந்த: । ஸக்ருஜ்ஜ்யோதி: ஸதை³வ ஜ்யோதி: ஆத்மசைதந்யஸ்வரூபேண । ஸமாதி⁴: ஸமாதி⁴நிமித்தப்ரஜ்ஞாவக³ம்யத்வாத் ; ஸமாதீ⁴யதே அஸ்மிந்நிதி வா ஸமாதி⁴: । அசல: அவிக்ரிய: । அத ஏவ அப⁴ய: விக்ரியாபா⁴வாத் ॥

யஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மைவ ‘ஸமாதி⁴ரசலோ(அ)ப⁴ய:’ இத்யுக்தம் , அத: ந தத்ர தஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி க்³ரஹ: க்³ரஹணமுபாதா³நம் , ந உத்ஸர்க³: உத்ஸர்ஜநம் ஹாநம் வா வித்³யதே । யத்ர ஹி விக்ரியா தத்³விஷயத்வம் வா, தத்ர ஹாநோபாதா³நே ஸ்யாதாம் ; ந தத்³த்³வயமிஹ ப்³ரஹ்மணி ஸம்ப⁴வதி, விகாரஹேதோரந்யஸ்யாபா⁴வாந்நிரவயவத்வாச்ச ; அதோ ந தத்ர ஹாநோபாதா³நே ஸம்ப⁴வத: । சிந்தா யத்ர ந வித்³யதே, ஸர்வப்ரகாரைவ சிந்தா ந ஸம்ப⁴வதி யத்ர அமநஸ்த்வாத் , குதஸ்தத்ர ஹாநோபாதா³நே இத்யர்த²: । யதை³வ ஆத்மஸத்யாநுபோ³தோ⁴ ஜாத:, ததை³வ ஆத்மஸம்ஸ்த²ம் விஷயாபா⁴வாத³க்³ந்யுஷ்ணவதா³த்மந்யேவ ஸ்தி²தம் ஜ்ஞாநம் , அஜாதி ஜாதிவர்ஜிதம் , ஸமதாம் க³தம் பரம் ஸாம்யமாபந்நம் ப⁴வதி । யதா³தௌ³ ப்ரதிஜ்ஞாதம் ‘அதோ வக்ஷ்யாம்யகார்பண்யமஜாதி ஸமதாம் க³தம்’ (மா. கா. 3 । 2) இதி, இத³ம் தது³பபத்தித: ஶாஸ்த்ரதஶ்சோக்தமுபஸம்ஹ்ரியதே — அஜாதி ஸமதாம் க³தமிதி । ஏதஸ்மாதா³த்மஸத்யாநுபோ³தா⁴த்கார்பண்யவிஷயமந்யத் , ‘யோ வா ஏதத³க்ஷரம் கா³ர்க்³யவிதி³த்வாஸ்மால்லோகாத்ப்ரைதி ஸ க்ருபண:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 10) இதி ஶ்ருதே: । ப்ராப்யைதத்ஸர்வ: க்ருதக்ருத்யோ ப்³ராஹ்மணோ ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ராய: ॥

யத்³யபீத³மித்த²ம் பரமார்த²தத்த்வம் , அஸ்பர்ஶயோகோ³ நாம அயம் ஸர்வஸம்ப³ந்தா⁴க்²யஸ்பர்ஶவர்ஜிதத்வாத் அஸ்பர்ஶயோகோ³ நாம வை ஸ்மர்யதே ப்ரஸித்³த⁴ உபநிஷத்ஸு । து³:கே²ந த்³ருஶ்யத இதி து³ர்த³ர்ஶ: ஸர்வயோகி³ணாம் வேதா³ந்தவிஜ்ஞாநரஹிதாநாம் ; ஆத்மஸத்யாநுபோ³தா⁴யாஸலப்⁴ய ஏவேத்யர்த²: । யோகி³ந: பி³ப்⁴யதி ஹி அஸ்மாத்ஸர்வப⁴யவர்ஜிதாத³பி ஆத்மநாஶரூபமிமம் யோக³ம் மந்யமாநா ப⁴யம் குர்வந்தி, அப⁴யே அஸ்மிந் ப⁴யத³ர்ஶிந: ப⁴யநிமித்தாத்மநாஶத³ர்ஶநஶீலா: அவிவேகிந: இத்யர்த²: ॥

யேஷாம் புநர்ப்³ரஹ்மஸ்வரூபவ்யதிரேகேண ரஜ்ஜுஸர்பவத்கல்பிதமேவ மந இந்த்³ரியாதி³ ச ந பரமார்த²தோ வித்³யதே, தேஷாம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாணாமப⁴யம் மோக்ஷாக்²யா ச அக்ஷயா ஶாந்தி: ஸ்வபா⁴வத ஏவ ஸித்³தா⁴, நாந்யாயத்தா, ‘நோபசார: கத²ஞ்சந’ (மா. கா. 3 । 36) இத்யுக்தே: ; யே த்வதோ(அ)ந்யே யோகி³நோ மார்க³கா³ ஹீநமத்⁴யமத்³ருஷ்டயோ மநோ(அ)ந்யதா³த்மவ்யதிரிக்தமாத்மஸம்ப³ந்தி⁴ பஶ்யந்தி, தேஷாமாத்மஸத்யாநுபோ³த⁴ரஹிதாநாம் மநஸோ நிக்³ரஹாயத்தமப⁴யம் ஸர்வேஷாம் யோகி³நாம் । கிஞ்ச, து³:க²க்ஷயோ(அ)பி । ந ஹ்யாத்மஸம்ப³ந்தி⁴நி மநஸி ப்ரசலிதே து³:க²க்ஷயோ(அ)ஸ்த்யவிவேகிநாம் । கிஞ்ச, ஆத்மப்ரபோ³தோ⁴(அ)பி மநோநிக்³ரஹாயத்த ஏவ । ததா², அக்ஷயாபி மோக்ஷாக்²யா ஶாந்திஸ்தேஷாம் மநோநிக்³ரஹாயத்தைவ ॥

மநோநிக்³ரஹோ(அ)பி தேஷாம் உத³தே⁴: குஶாக்³ரேண ஏகபி³ந்து³நா உத்ஸேசநேந ஶோஷணவ்யவஸாயவத் வ்யவஸாயவதாமநவஸந்நாந்த:கரணாநாமநிர்வேதா³த் அபரிகே²த³த: ப⁴வதீத்யர்த²: ॥

கிமபரிகி²ந்நவ்யவஸாயமாத்ரமேவ மநோநிக்³ரஹே உபாய: ? நேத்யுச்யதே ; அபரிகி²ந்நவ்யவஸாயவாந்ஸந் , வக்ஷ்யமாணேநோபாயேந காமபோ⁴க³விஷயேஷு விக்ஷிப்தம் மநோ நிக்³ருஹ்ணீயாத் நிருந்த்⁴யாதா³த்மந்யேவேத்யர்த²: । கிஞ்ச, லீயதே(அ)ஸ்மிந்நிதி ஸுஷுப்தோ லய: ; தஸ்மிந் லயே ச ஸுப்ரஸந்நம் ஆயாஸவர்ஜிதமபீத்யேதத் , நிக்³ருஹ்ணீயாதி³த்யநுவர்ததே । ஸுப்ரஸந்நம் சேத்கஸ்மாந்நிக்³ருஹ்யத இதி, உச்யதே ; யஸ்மாத் யதா² காம: அநர்த²ஹேது:, ததா² லயோ(அ)பி ; அத: காமவிஷயஸ்ய மநஸோ நிக்³ரஹவல்லயாத³பி நிரோத்³த⁴வ்யத்வமித்யர்த²: ॥

க: ஸ உபாய இதி, உச்யதே — ஸர்வம் த்³வைதமவித்³யாவிஜ்ரும்பி⁴தம் து³:க²மேவ இத்யநுஸ்ம்ருத்ய காமபோ⁴கா³த் காமநிமித்தோ போ⁴க³: இச்சா²விஷய: தஸ்மாத் விப்ரஸ்ருதம் மநோ நிவர்தயேத் வைராக்³யபா⁴வநயேத்யர்த²: । அஜம் ப்³ரஹ்ம ஸர்வம் இத்யேதச்சா²ஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶத: அநுஸ்ம்ருத்ய தத்³விபரீதம் த்³வைதஜாதம் நைவ து பஶ்யதி அபா⁴வாத் ॥

ஏவமநேந ஜ்ஞாநாப்⁴யாஸவைராக்³யத்³வயோபாயேந லயே ஸுஷுப்தே லீநம் ஸம்போ³த⁴யேத் மந: ஆத்மவிவேகத³ர்ஶநேந யோஜயேத் । சித்தம் மந இத்யநர்தா²ந்தரம் । விக்ஷிப்தம் ச காமபோ⁴கே³ஷு ஶமயேத்புந: । ஏவம் புந: புநரப்⁴யாஸதோ லயாத்ஸம்போ³தி⁴தம் விஷயேப்⁴யஶ்ச வ்யாவர்திதம் , நாபி ஸாம்யாபந்நமந்தராலாவஸ்த²ம் ஸகஷாயம் ஸராக³ம் பீ³ஜஸம்யுக்தம் மந இதி விஜாநீயாத் । ததோ(அ)பி யத்நத: ஸாம்யமாபாத³யேத் । யதா³ து ஸமப்ராப்தம் ப⁴வதி, ஸமப்ராப்த்யபி⁴முகீ²ப⁴வதீத்யர்த²: ; தத: தத் ந சாலயேத் , விஷயாபி⁴முக²ம் ந குர்யாதி³த்யர்த²: ॥

ஸமாதி⁴த்ஸதோ யோகி³நோ யத்ஸுக²ம் ஜாயதே, தத் நாஸ்வாத³யேத் தத்ர ந ரஜ்யேதேத்யர்த²: । கத²ம் தர்ஹி ? நி:ஸங்க³: நி:ஸ்ப்ருஹ: ப்ரஜ்ஞயா விவேகபு³த்³த்⁴யா யது³பலப்⁴யதே ஸுக²ம் , தத³வித்³யாபரிகல்பிதம் ம்ருஷைவேதி விபா⁴வயேத் ; ததோ(அ)பி ஸுக²ராகா³ந்நிக்³ருஹ்ணீயாதி³த்யர்த²: । யதா³ புந: ஸுக²ராகா³ந்நிவ்ருத்தம் நிஶ்சலஸ்வபா⁴வம் ஸத் நிஶ்சரத் ப³ஹிர்நிர்க³ச்ச²த்³ப⁴வதி சித்தம் , ததஸ்ததோ நியம்ய உக்தோபாயேந ஆத்மந்யேவ ஏகீகுர்யாத் ப்ரயத்நத: । சித்ஸ்வரூபஸத்தாமாத்ரமேவாபாத³யேதி³த்யர்த²: ॥

யதோ²க்தேநோபாயேந நிக்³ருஹீதம் சித்தம் யதா³ ஸுஷுப்தே ந லீயதே, ந ச புநர்விஷயேஷு விக்ஷிப்யதே ; அநிங்க³நம் அசலம் நிவாதப்ரதீ³பகல்பம் , அநாபா⁴ஸம் ந கேநசித்கல்பிதேந விஷயபா⁴வேநாவபா⁴ஸதே இதி ; யதா³ ஏவம்லக்ஷணம் சித்தம் , ததா³ நிஷ்பந்நம் ப்³ரஹ்ம ; ப்³ரஹ்மஸ்வரூபேண நிஷ்பந்நம் சித்தம் ப⁴வதீத்யர்த²: ॥ ஸ்வஸ்த²ம் ஶாந்தம் ஸநிர்வாணமகத்²யம் ஸுக²முத்தமம் ।

யதோ²க்தம் பரமார்த²ஸுக²மாத்மஸத்யாநுபோ³த⁴லக்ஷணம் ஸ்வஸ்த²ம் ஸ்வாத்மநி ஸ்தி²தம் ; ஶாந்தம் ஸர்வாநர்தோ²பஶமரூபம் ; ஸநிர்வாணம் , நிர்வ்ருதிர்நிர்வாணம் கைவல்யம் , ஸஹ நிர்வாணேந வர்ததே ; தச்ச அகத்²யம் ந ஶக்யதே கத²யிதும் , அத்யந்தாஸாதா⁴ரணவிஷயத்வாத் ; ஸுக²முத்தமம் நிரதிஶயம் ஹி தத்³யோகி³ப்ரத்யக்ஷமேவ ; ந ஜாதமிதி அஜம் , யதா² விஷயவிஷயம் ; அஜேந அநுத்பந்நேந ஜ்ஞேயேந அவ்யதிரிக்தம் ஸத் ஸ்வேந ஸர்வஜ்ஞரூபேண ஸர்வஜ்ஞம் ப்³ரஹ்மைவ ஸுக²ம் பரிசக்ஷதே கத²யந்தி ப்³ரஹ்மவித³: ॥

ஸர்வோ(அ)ப்யயம் மநோநிக்³ரஹாதி³: ம்ருல்லோஹாதி³வத்ஸ்ருஷ்டிருபாஸநா ச உக்தா பரமார்த²ஸ்வரூபப்ரதிபத்த்யுபாயத்வேந, ந பரமார்த²ஸத்யேதி । பரமார்த²ஸத்யம் து ந கஶ்சிஜ்ஜாயதே ஜீவ: கர்தா போ⁴க்தா ச நோத்பத்³யதே கேநசித³பி ப்ரகாரேண । அத: ஸ்வபா⁴வத: அஜஸ்ய அஸ்ய ஏகஸ்யாத்மந: ஸம்ப⁴வ: காரணம் ந வித்³யதே நாஸ்தி । யஸ்மாந்ந வித்³யதே(அ)ஸ்ய காரணம் , தஸ்மாந்ந கஶ்சிஜ்ஜாயதே ஜீவ இத்யேதத் । பூர்வேஷூபாயத்வேநோக்தாநாம் ஸத்யாநாம் ஏதத் உத்தமம் ஸத்யம் யஸ்மிந்ஸத்யஸ்வரூபே ப்³ரஹ்மணி அணுமாத்ரமபி கிஞ்சிந்ந ஜாயதே இதி ॥

ஓங்காரநிர்ணயத்³வாரேண ஆக³மத: ப்ரதிஜ்ஞாதஸ்யாத்³வைதஸ்ய பா³ஹ்யவிஷயபே⁴த³வைதத்²யாச்ச ஸித்³த⁴ஸ்ய புநரத்³வைதே ஶாஸ்த்ரயுக்திப்⁴யாம் ஸாக்ஷாந்நிர்தா⁴ரிதஸ்ய ஏதது³த்தமம் ஸத்யமித்யுபஸம்ஹார: க்ருதோ(அ)ந்தே । தஸ்யைதஸ்யாக³மார்த²ஸ்ய அத்³வைதத³ர்ஶநஸ்ய ப்ரதிபக்ஷபூ⁴தா த்³வைதிநோ வைநாஶிகாஶ்ச । தேஷாம் சாந்யோந்யவிரோதா⁴த்³ராக³த்³வேஷாதி³க்லேஶாஸ்பத³ம் த³ர்ஶநமிதி மித்²யாத³ர்ஶநத்வம் ஸூசிதம் , க்லேஶாநாஸ்பத³த்வாத்ஸம்யக்³த³ர்ஶநமித்யத்³வைதத³ர்ஶநஸ்துதயே । ததி³ஹ விஸ்தரேணாந்யோந்யவிருத்³த⁴தயா அஸம்யக்³த³ர்ஶநத்வம் ப்ரத³ர்ஶ்ய தத்ப்ரதிஷேதே⁴நாத்³வைதத³ர்ஶநஸித்³தி⁴ருபஸம்ஹர்தவ்யா ஆவீதந்யாயேநேத்யலாதஶாந்திப்ரகரணமாரப்⁴யதே । தத்ராத்³வைதத³ர்ஶநஸம்ப்ரதா³யகர்துரத்³வைதஸ்வரூபேணைவ நமஸ்காரார்தோ²(அ)யமாத்³யஶ்லோக: । ஆசார்யபூஜா ஹி அபி⁴ப்ரேதார்த²ஸித்³த்⁴யர்தே²ஷ்யதே ஶாஸ்த்ராரம்பே⁴ । ஆகாஶேந ஈஷத³ஸமாப்தமாகாஶகல்பமாகாஶதுல்யமித்யேதத் । தேந ஆகாஶகல்பேந ஜ்ஞாநேந । கிம் ? த⁴ர்மாநாத்மந: । கிம்விஶிஷ்டாந் ? க³க³நோபமாந் க³க³நமுபமா யேஷாம் தே க³க³நோபமா:, தாநாத்மநோ த⁴ர்மாந் । ஜ்ஞாநஸ்யைவ புநர்விஶேஷணம் — ஜ்ஞேயைர்த⁴ர்மைராத்மபி⁴ரபி⁴ந்நம் அக்³ந்யுஷ்ணவத் ஸவித்ருப்ரகாஶவச்ச யத் ஜ்ஞாநம் , தேந ஜ்ஞேயாபி⁴ந்நேந ஜ்ஞாநேந ஆகாஶகல்பேந ஜ்ஞேயாத்மஸ்வரூபாவ்யதிரிக்தேந, க³க³நோபமாந்த⁴ர்மாந்ய: ஸம்பு³த்³த⁴: ஸம்பு³த்³த⁴வாந்நித்யமேவ ஈஶ்வரோ யோ நாராயணாக்²ய:, தம் வந்தே³ அபி⁴வாத³யே । த்³விபதா³ம் வரம் த்³விபதோ³பலக்ஷிதாநாம் புருஷாணாம் வரம் ப்ரதா⁴நம் , புருஷோத்தமமித்யபி⁴ப்ராய: । உபதே³ஷ்ட்ருநமஸ்காரமுகே²ந ஜ்ஞாநஜ்ஞேயஜ்ஞாத்ருபே⁴த³ரஹிதம் பரமார்த²தத்த்வத³ர்ஶநமிஹ ப்ரகரணே ப்ரதிபிபாத³யிஷிதம் ப்ரதிபக்ஷப்ரதிஷேத⁴த்³வாரேண ப்ரதிஜ்ஞாதம் ப⁴வதி ॥

அது⁴நா அத்³வைதத³ர்ஶநயோக³ஸ்ய நமஸ்கார: தத்ஸ்துதயே — ஸ்பர்ஶநம் ஸ்பர்ஶ: ஸம்ப³ந்தோ⁴ ந வித்³யதே யஸ்ய யோக³ஸ்ய கேநசித்கதா³சித³பி, ஸ: அஸ்பர்ஶயோக³: ப்³ரஹ்மஸ்வபா⁴வ ஏவ வை நாமேதி ; ப்³ரஹ்மவிதா³மஸ்பர்ஶயோக³ இத்யேவம் ப்ரஸித்³த⁴ இத்யர்த²: । ஸ ச ஸர்வஸத்த்வஸுகோ² ப⁴வதி । கஶ்சித³த்யந்தஸுக²ஸாத⁴நவிஶிஷ்டோ(அ)பி து³:க²ஸ்வரூப:, யதா² தப: । அயம் து ந ததா² । கிம் தர்ஹி ? ஸர்வஸத்த்வாநாம் ஸுக²: । ததா² இஹ ப⁴வதி கஶ்சித்³விஷயோபபோ⁴க³: ஸுகோ² ந ஹித: ; அயம் து ஸுகோ² ஹிதஶ்ச, நித்யமப்ரசலிதஸ்வபா⁴வத்வாத் । கிம் ச அவிவாத³:, விருத்³த⁴ம் வத³நம் விவாத³: பக்ஷப்ரதிபக்ஷபரிக்³ரஹேண யஸ்மிந்ந வித்³யதே ஸ: அவிவாத³: । கஸ்மாத் ? யத: அவிருத்³த⁴ஶ்ச ; ய ஈத்³ருஶோ யோக³: தே³ஶித: உபதி³ஷ்ட: ஶாஸ்த்ரேண, தம் நமாம்யஹம் ப்ரணமாமீத்யர்த²: ॥

கத²ம் த்³வைதிந: பரஸ்பரம் விருத்⁴யந்த இதி, உச்யதே — பூ⁴தஸ்ய வித்³யமாநஸ்ய வஸ்துந: ஜாதிம் உத்பத்திம் இச்ச²ந்தி வாதி³ந: கேசிதே³வ ஹி ஸாங்க்²யா: ; ந ஸர்வ ஏவ த்³வைதிந: । யஸ்மாத் அபூ⁴தஸ்ய அவித்³யமாநஸ்ய அபரே வைஶேஷிகா நையாயிகாஶ்ச தீ⁴ரா: தீ⁴மந்த:, ப்ராஜ்ஞாபி⁴மாநிந இத்யர்த²: । விவத³ந்த: விருத்³த⁴ம் வத³ந்தோ ஹி அந்யோந்யமிச்ச²ந்தி ஜேதுமித்யபி⁴ப்ராய: ॥

தைரேவம் விருத்³த⁴வத³நேந அந்யோந்யபக்ஷப்ரதிஷேத⁴ம் குர்வத்³பி⁴: கிம் க்²யாபிதம் ப⁴வதீதி, உச்யதே — பூ⁴தம் வித்³யமாநம் வஸ்து ந ஜாயதே கிஞ்சித்³வித்³யமாநத்வாதே³வ ஆத்மவத் இத்யேவம் வத³ந் அஸத்³வாதீ³ ஸாங்க்²யபக்ஷம் ப்ரதிஷேத⁴தி ஸஜ்ஜந்ம । ததா² அபூ⁴தம் அவித்³யமாநம் அவித்³யமாநத்வாந்நைவ ஜாயதே ஶஶவிஷாணவத் இத்யேவம் வத³ந்ஸாங்க்²யோ(அ)பி அஸத்³வாதி³பக்ஷமஸஜ்ஜந்ம ப்ரதிஷேத⁴தி । விவத³ந்த: விருத்³த⁴ம் வத³ந்த: அத்³வயா: அத்³வைதிநோ ஹ்யேதே அந்யோந்யஸ்ய பக்ஷௌ ஸத³ஸதோர்ஜந்மநீ ப்ரதிஷேத⁴ந்த: அஜாதிம் அநுத்பத்திமர்தா²த்க்²யாபயந்தி ப்ரகாஶயந்தி தே ॥

தைரேவம் க்²யப்யமாநாமஜாதிம் ஏவமஸ்து இதி அநுமோதா³மஹே கேவலம் , ந தை: ஸார்த⁴ம் விவதா³ம: பக்ஷப்ரதிபக்ஷபரிக்³ரஹேண ; யதா² தே அந்யோந்யமித்யபி⁴ப்ராய: । அத: தம் அவிவாத³ம் விவாத³ரஹிதம் பரமார்த²த³ர்ஶநமநுஜ்ஞாதமஸ்மாபி⁴: நிபோ³த⁴த ஹே ஶிஷ்யா: ॥

ஸத³ஸத்³வாதி³ந: ஸர்வே । அயம் து புரஸ்தாத்க்ருதபா⁴ஷ்ய: ஶ்லோக: ॥

உக்தார்தா²நாம் ஶ்லோகாநாமிஹோபந்யாஸ: பரவாதி³பக்ஷாணாமந்யோந்யவிரோத⁴க்²யாபிதாநுத்பத்த்யாமோத³நப்ரத³ர்ஶநார்த²: ॥

யஸ்மால்லௌகிக்யபி ப்ரக்ருதிர்ந விபர்யேதி, காஸாவித்யாஹ — ஸம்யக்ஸித்³தி⁴: ஸம்ஸித்³தி⁴:, தத்ர ப⁴வா ஸாம்ஸித்³தி⁴கீ ; யதா² யோகி³நாம் ஸித்³தா⁴நாமணிமாத்³யைஶ்வர்யப்ராப்தி: ப்ரக்ருதி:, ஸா பூ⁴தப⁴விஷ்யத்காலயோரபி யோகி³நாம் ந விபர்யேதி । ததை²வ ஸா । ஸ்வாபா⁴விகீ த்³ரவ்யஸ்வபா⁴வத ஏவ ஸித்³தா⁴, யதா² அக்³ந்யாதீ³நாமுஷ்ணப்ரகாஶாதி³லக்ஷணா । ஸாபி ந காலாந்தரே வ்யபி⁴சரதி தே³ஶாந்தரே வா, ததா² ஸஹஜா ஆத்மநா ஸஹைவ ஜாதா, யதா² பக்ஷ்யாதீ³நாமாகாஶக³மநாதி³லக்ஷணா । அந்யாபி யா காசித் அக்ருதா கேநசிந்ந க்ருதா, யதா² அபாம் நிம்நதே³ஶக³மநாதி³லக்ஷணா । அந்யாபி யா காசித்ஸ்வபா⁴வம் ந ஜஹாதி, ஸா ஸர்வா ப்ரக்ருதிரிதி விஜ்ஞேயா லோகே । மித்²யாகல்பிதேஷு லௌகிகேஷ்வபி வஸ்துஷு ப்ரக்ருதிர்நாந்யதா² ப⁴வதி ; கிமுத அஜஸ்வபா⁴வேஷு பரமார்த²வஸ்துஷு ? அம்ருதத்வலக்ஷணா ப்ரக்ருதிர்நாந்யதா² ப⁴வேதி³த்யபி⁴ப்ராய: ॥

கிம்விஷயா புந: ஸா ப்ரக்ருதி:, யஸ்யா அந்யதா²பா⁴வோ வாதி³பி⁴: கல்ப்யதே ? கல்பநாயாம் வா கோ தோ³ஷ இத்யாஹ ஜராமரணநிர்முக்தா: ஜராமரணாதி³ஸர்வவிக்ரியாவர்ஜிதா இத்யர்த²: । கே ? ஸர்வே த⁴ர்மா: ஸர்வே ஆத்மாந இத்யேதத் । ஸ்வபா⁴வத: ப்ரக்ருதித ஏவ । அத ஏவம்ஸ்வபா⁴வா: ஸந்தோ த⁴ர்மா ஜராமரணமிச்ச²ந்த இவேச்ச²ந்த: ரஜ்ஜ்வாமிவ ஸர்பமாத்மநி கல்பயந்த: ச்யவந்தே, ஸ்வபா⁴வதஶ்சலந்தீத்யர்த²: । தந்மநீஷயா ஜராமரணசிந்தயா தத்³பா⁴வபா⁴விதத்வதோ³ஷேணேத்யர்த²: ॥

கத²ம் ஸஜ்ஜாதிவாதி³பி⁴: ஸாங்க்²யைரநுபபந்நமுச்யதே இதி, ஆஹ வைஶேஷிக: — காரணம் ம்ருத்³வது³பாதா³நலக்ஷணம் யஸ்ய வாதி³ந: வை கார்யம் , காரணமேவ கார்யாகாரேண பரிணமதே யஸ்ய வாதி³ந இத்யர்த²: । தஸ்ய அஜமேவ ஸத் ப்ரதா⁴நாதி³ காரணம் மஹதா³தி³கார்யரூபேண ஜாயத இத்யர்த²: । மஹதா³த்³யாகாரேண சேஜ்ஜாயமாநம் ப்ரதா⁴நம் , கத²மஜமுச்யதே தை: ? விப்ரதிஷித்³த⁴ம் சேத³ம் — ஜாயதே அஜம் சேதி । நித்யம் ச தைருச்யதே । ப்ரதா⁴நம் பி⁴ந்நம் விதீ³ர்ணம் ; ஸ்பு²டிதமேகதே³ஶேந ஸத் கத²ம் நித்யம் ப⁴வேதி³த்யர்த²: । ந ஹி ஸாவயவம் க⁴டாதி³ ஏகதே³ஶேந ஸ்பு²டநத⁴ர்மி நித்யம் த்³ருஷ்டம் லோகே இத்யர்த²: । விதீ³ர்ணம் ச ஸ்யாதே³கதே³ஶேநாஜம் நித்யம் சேத்யேதத் விப்ரதிஷித்³த⁴ம் தைரபி⁴தீ⁴யத இத்யபி⁴ப்ராய: ॥

உக்தஸ்யைவார்த²ஸ்ய ஸ்பஷ்டீகரணார்த²மாஹ — காரணாத் அஜாத் கார்யஸ்ய யதி³ அநந்யத்வமிஷ்டம் த்வயா, தத: கார்யமப்யஜமிதி ப்ராப்தம் । இத³ம் சாந்யத்³விப்ரதிஷித்³த⁴ம் கார்யமஜம் சேதி தவ । கிஞ்சாந்யத் , கார்யகாரணயோரநந்யத்வே ஜாயமாநாத்³தி⁴ வை கார்யாத் காரணம் அநந்யந்நித்யம் த்⁴ருவம் ச தே கத²ம் ப⁴வேத் ? ந ஹி குக்குட்யா ஏகதே³ஶ: பச்யதே, ஏகதே³ஶ: ப்ரஸவாய கல்ப்யதே ॥

கிஞ்சாந்யத் , யத் அஜாத் அநுத்பந்நாத்³வஸ்துந: ஜாயதே யஸ்ய வாதி³ந: கார்யம் , த்³ருஷ்டாந்த: தஸ்ய நாஸ்தி வை ; த்³ருஷ்டாந்தாபா⁴வே அர்தா²த³ஜாந்ந கிஞ்சிஜ்ஜாயதே இதி ஸித்³த⁴ம் ப⁴வதீத்யர்த²: । யதா³ புந: ஜாதாத் ஜாயமாநஸ்ய வஸ்துந: அப்⁴யுபக³ம:, தத³பி அந்யஸ்மாஜ்ஜாதாத்தத³ப்யந்யஸ்மாதி³தி ந வ்யவஸ்தா² ப்ரஸஜ்யதே । அநவஸ்தா² ஸ்யாதி³த்யர்த²: ॥

‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) இதி பரமார்த²தோ த்³வைதாபா⁴வ: ஶ்ருத்யோக்த: ; தமாஶ்ரித்யாஹ — ஹேதோ: த⁴ர்மாதே³: ஆதி³: காரணம் தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴த: ப²லம் யேஷாம் வாதி³நாம் ; ததா² ஆதி³: காரணம் ஹேதுர்த⁴ர்மாதி³: ப²லஸ்ய ச தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தஸ்ய ; ஏவம் ஹேதுப²லயோரிதரேதரகார்யகாரணத்வேந ஆதி³மத்த்வம் ப்³ருவத்³பி⁴: ஏவம் ஹேதோ: ப²லஸ்ய ச அநாதி³த்வம் கத²ம் தைருபவர்ண்யதே விப்ரதிஷித்³த⁴மித்யர்த²: । ந ஹி நித்யஸ்ய கூடஸ்த²ஸ்யாத்மநோ ஹேதுப²லாத்மகதா ஸம்ப⁴வதி ॥

கத²ம் தைர்விருத்³த⁴மப்⁴யுபக³ம்யத இதி, உச்யதே — ஹேதுஜந்யாதே³வ ப²லாத் ஹேதோர்ஜந்மாப்⁴யுபக³ச்ச²தாம் தேஷாமீத்³ருஶோ விரோத⁴ உக்தோ ப⁴வதி, யதா² புத்ராஜ்ஜந்ம பிது: ॥

யதோ²க்தோ விரோதோ⁴ ந யுக்தோ(அ)ப்⁴யுபக³ந்துமிதி சேந்மந்யஸே, ஸம்ப⁴வே உத்பத்தௌ ஹேதுப²லயோ: க்ரம: ஏஷிதவ்ய: அந்வேஷ்டவ்ய: த்வயா — ஹேது: பூர்வம் பஶ்சாத்ப²லம் சேதி । இதஶ்ச யுக³பத்ஸம்ப⁴வே யஸ்மாத்³தே⁴துப²லயோ: கார்யகாரணத்வேந அஸம்ப³ந்த⁴:, யதா² யுக³பத்ஸம்ப⁴வதோ: ஸவ்யேதரகோ³விஷாணயோ: ॥

கத²மஸம்ப³ந்த⁴ இத்யாஹ — ஜந்யாத்ஸ்வதோ(அ)லப்³தா⁴த்மகாத் ப²லாத் உத்பத்³யமாந: ஸந் ஶஶவிஷாணாதே³ரிவாஸதோ ந ஹேது: ப்ரஸித்⁴யதி ஜந்ம ந லப⁴தே । அலப்³தா⁴த்மக: அப்ரஸித்³த⁴: ஸந் ஶஶவிஷாணாதி³கல்ப: தவ ஸ கத²ம் ப²லமுத்பாத³யிஷ்யதி ? ந ஹி இதரேதராபேக்ஷஸித்³த்⁴யோ: ஶஶவிஷாணகல்பயோ: கார்யகாரணபா⁴வேந ஸம்ப³ந்த⁴: க்வசித்³த்³ருஷ்ட: அந்யதா² வேத்யபி⁴ப்ராய: ॥

அஸம்ப³ந்த⁴தாதோ³ஷேணாபாக்ருதே(அ)பி ஹேதுப²லயோ: கார்யகாரணபா⁴வே, யதி³ ஹேதுப²லயோரந்யோந்யஸித்³தி⁴ரப்⁴யுபக³ம்யத ஏவ த்வயா, கதரத்பூர்வநிஷ்பந்நம் ஹேதுப²லயோ: ? யஸ்ய பஶ்சாத்³பா⁴விந: ஸித்³தி⁴: ஸ்யாத்பூர்வஸித்³தா⁴பேக்ஷயா, தத்³ப்³ரூஹீத்யர்த²: ॥

அத² ஏதந்ந ஶக்யதே வக்துமிதி மந்யஸே, ஸேயமஶக்தி: அபரிஜ்ஞாநம் தத்த்வாவிவேக:, மூட⁴தேத்யர்த²: । அத² வா, யோ(அ)யம் த்வயோக்த: க்ரம: ஹேதோ: ப²லஸ்ய ஸித்³தி⁴: ப²லாச்ச ஹேதோ: ஸித்³தி⁴ரிதி இதரேதராநந்தர்யலக்ஷண:, தஸ்ய கோப: விபர்யாஸோ(அ)ந்யதா²பா⁴வ: ஸ்யாதி³த்யபி⁴ப்ராய: । ஏவம் ஹேதுப²லயோ: கார்யகாரணபா⁴வாநுபபத்தே: அஜாதி: ஸர்வஸ்யாநுத்பத்தி: பரிதீ³பிதா ப்ரகாஶிதா அந்யோந்யபக்ஷதோ³ஷம் ப்³ருவத்³பி⁴ர்வாதி³பி⁴: பு³த்³தை⁴: பண்டி³தைரித்யர்த²: ॥

நநு ஹேதுப²லயோ: கார்யகாரணபா⁴வ இத்யஸ்மாபி⁴ருக்தம் ஶப்³த³மாத்ரமாஶ்ரித்ய ச்ச²லமித³ம் த்வயோக்தம் — ‘புத்ராஜ்ஜந்ம பிதுர்யதா²’ (மா. கா. 4 । 15) ‘விஷாணவச்சாஸம்ப³ந்த⁴:’ (மா. கா. 4 । 16) இத்யாதி³ । ந ஹ்யஸ்மாபி⁴: அஸித்³தா⁴த்³தே⁴தோ: ப²லஸித்³தி⁴:, அஸித்³தா⁴த்³வா ப²லாத்³தே⁴துஸித்³தி⁴ரப்⁴யுபக³தா । கிம் தர்ஹி ? பீ³ஜாங்குரவத்கார்யகாரணபா⁴வோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யத இதி । அத்ரோச்யதே — பீ³ஜாங்குராக்²யோ த்³ருஷ்டாந்தோ ய:, ஸ ஸாத்⁴யேந ஸம: துல்யோ மமேத்யபி⁴ப்ராய: । நநு ப்ரத்யக்ஷ: கார்யகாரணபா⁴வோ பீ³ஜாங்குரயோரநாதி³: ; ந, பூர்வஸ்ய பூர்வஸ்ய அபரபா⁴வாதா³தி³மத்த்வாப்⁴யுபக³மாத் । யதா² இதா³நீமுத்பந்நோ(அ)பரோ(அ)ங்குரோ பீ³ஜாதா³தி³மாந் பீ³ஜம் சாபரமந்யஸ்மாத³ங்குராதி³தி க்ரமேணோத்பந்நத்வாதா³தி³மத் । ஏவம் பூர்வ: பூர்வோ(அ)ங்குரோ பீ³ஜம் ச பூர்வம் பூர்வமாதி³மதே³வேதி ப்ரத்யேகம் ஸர்வஸ்ய பீ³ஜாங்குரஜாதஸ்யாதி³மத்த்வாத்கஸ்யசித³ப்யநாதி³த்வாநுபபத்தி: । ஏவம் ஹேதுப²லயோ: । அத² பீ³ஜாங்குரஸந்ததேரநாதி³மத்த்வமிதி சேத் ; ந, ஏகத்வாநுபபத்தே: ; ந ஹி பீ³ஜாங்குரவ்யதிரேகேண பீ³ஜாங்குரஸந்ததிர்நாமைகா அப்⁴யுபக³ம்யதே ஹேதுப²லஸந்ததிர்வா தத³நாதி³த்வவாதி³பி⁴: । தஸ்மாத்ஸூக்தம் ‘ஹேதோ: ப²லஸ்ய சாநாதி³: கத²ம் தைருபவர்ண்யதே’ இதி । ததா² ச அந்யத³ப்யநுபபத்தேர்ந ச்ச²லமித்யபி⁴ப்ராய: । ந ச லோகே ஸாத்⁴யஸமோ ஹேது: ஸாத்⁴யஸ்ய ஸித்³தௌ⁴ ஸித்³தி⁴நிமித்தம் யுஜ்யதே ப்ரயுஜ்யதே ப்ரமாணகுஶலைரித்யர்த²: । ஹேதுரிதி த்³ருஷ்டாந்தோ(அ)த்ரபி⁴ப்ரேத:, க³மகத்வாத் ; ப்ரக்ருதோ ஹி த்³ருஷ்டாந்த:, ந ஹேதுரிதி ॥

கத²ம் பு³த்³தை⁴ரஜாதி: பரிதீ³பிதேதி, ஆஹ — யதே³தத் ஹேதுப²லயோ: பூர்வாபராபரிஜ்ஞாநம் , தச்சைதத் அஜாதே: பரிதீ³பகம் அவபோ³த⁴கமித்யர்த²: । ஜாயமாநோ ஹி சேத்³த⁴ர்மோ க்³ருஹ்யதே, கத²ம் தஸ்மாத்பூர்வம் காரணம் ந க்³ருஹ்யதே ? அவஶ்யம் ஹி ஜாயமாநஸ்ய க்³ரஹீத்ரா தஜ்ஜநகம் க்³ரஹீதவ்யம் , ஜந்யஜநகயோ: ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாநபேதத்வாத் ; தஸ்மாத³ஜாதிபரிதீ³பகம் ததி³த்யர்த²: ॥

இதஶ்ச ந ஜாயதே கிஞ்சித் யஜ்ஜாயமாநம் வஸ்து ஸ்வத: பரத: உப⁴யதோ வா ஸத் அஸத் ஸத³ஸத்³வா ந ஜாயதே, ந தஸ்ய கேநசித³பி ப்ரகாரேண ஜந்ம ஸம்ப⁴வதி । ந தாவத்ஸ்வயமேவாபரிநிஷ்பந்நாத்ஸ்வத: ஸ்வரூபாத்ஸ்வயமேவ ஜாயதே, யதா² க⁴டஸ்தஸ்மாதே³வ க⁴டாத் । நாபி பரத: அந்யஸ்மாத³ந்ய:, யதா² க⁴டாத்பட: । ததா² நோப⁴யத:, விரோதா⁴த் , யதா² க⁴டபடாப்⁴யாம் க⁴ட: படோ வா ந ஜாயதே । நநு ம்ருதோ³ க⁴டோ ஜாயதே பிதுஶ்ச புத்ர: ; ஸத்யம் , அஸ்தி ஜாயத இதி ப்ரத்யய: ஶப்³த³ஶ்ச மூடா⁴நாம் । தாவேவ து ஶப்³த³ப்ரத்யயௌ விவேகிபி⁴: பரீக்ஷ்யேதே — கிம் ஸத்யமேவ தௌ, உத ம்ருஷா இதி ; யாவதா பரீக்ஷ்யமாணே ஶப்³த³ப்ரத்யயவிஷயம் வஸ்து க⁴டபுத்ராதி³லக்ஷணம் ஶப்³த³மாத்ரமேவ தத் , ‘வாசாரம்ப⁴ணம்’ (சா². உ. 6 । 4 । 4) இதி ஶ்ருதே: । ஸச்சேத் ந ஜாயதே, ஸத்த்வாத் , ம்ருத்பித்ராதி³வத் । யத்³யஸத் , ததா²பி ந ஜாயதே, அஸத்த்வாதே³வ, ஶஶவிஷாணாதி³வத் । அத² ஸத³ஸத் , ததா²பி ந ஜாயதே விருத்³த⁴ஸ்யைகஸ்யாஸம்ப⁴வாத் । அதோ ந கிஞ்சித்³வஸ்து ஜாயத இதி ஸித்³த⁴ம் । யேஷாம் புநர்ஜநிரேவ ஜாயத இதி க்ரியாகாரகப²லைகத்வமப்⁴யுபக³ம்யதே க்ஷணிகத்வம் ச வஸ்துந:, தே தூ³ரத ஏவ ந்யாயாபேதா: । இத³மித்த²மித்யவதா⁴ரணக்ஷணாந்தராநவஸ்தா²நாத் , அநநுபூ⁴தஸ்ய ஸ்ம்ருத்யநுபபத்தேஶ்ச ॥

கிஞ்ச, ஹேதுப²லயோரநாதி³த்வமப்⁴யுபக³ச்ச²தா த்வயா ப³லாத்³தே⁴துப²லயோரஜந்மைவாப்⁴யுபக³தம் ஸ்யாத் । கத²ம் ? அநாதே³: ஆதி³ரஹிதாத்ப²லாத் ஹேது: ந ஜாயதே । ந ஹ்யநுத்பந்நாத³நாதே³: ப²லாத்³தே⁴தோர்ஜந்மேஷ்யதே த்வயா, ப²லம் சாபி ஆதி³ரஹிதாத³நாதே³ர்ஹேதோரஜாத்ஸ்வபா⁴வத ஏவ நிர்நிமித்தம் ஜாயத இதி நாப்⁴யுபக³ம்யதே । தஸ்மாத³நாதி³த்வமப்⁴யுபக³ச்ச²தா த்வயா ஹேதுப²லயோரஜந்மைவாப்⁴யுபக³ம்யதே । யஸ்மாத் ஆதி³: காரணம் ந வித்³யதே யஸ்ய லோகே, தஸ்ய ஹ்யாதி³: பூர்வோக்தா ஜாதிர்ந வித்³யதே । காரணவத ஏவ ஹ்யாதி³ரப்⁴யுபக³ம்யதே, ந அகாரணவத: ॥

உக்தஸ்யைவார்த²ஸ்ய த்³ருடீ⁴கரணசிகீர்ஷயா புநராக்ஷிபதி — ப்ரஜ்ஞாநம் ப்ரஜ்ஞப்தி: ஶப்³தா³தி³ப்ரதீதி:, தஸ்யா: ஸநிமித்தத்வம் , நிமித்தம் காரணம் விஷய இத்யேதத் ; ஸநிமித்தத்வம் ஸவிஷயத்வம் ஸ்வாத்மவ்யதிரிக்தவிஷயதேத்யேதத் , ப்ரதிஜாநீமஹே । ந ஹி நிர்விஷயா ப்ரஜ்ஞப்தி: ஶப்³தா³தி³ப்ரதீதி: ஸ்யாத் , தஸ்யா: ஸநிமித்தத்வாத் । அந்யதா² நிர்விஷயத்வே ஶப்³த³ஸ்பர்ஶநீலபீதலோஹிதாதி³ப்ரத்யயவைசித்ர்யஸ்ய த்³வயஸ்ய நாஶத: நாஶோ(அ)பா⁴வ: ப்ரஸஜ்யேதேத்யர்த²: । ந ச ப்ரத்யயவைசித்ர்யஸ்ய த்³வயஸ்யாபா⁴வோ(அ)ஸ்தி, ப்ரத்யக்ஷத்வாத் । அத: ப்ரத்யயவைசித்ர்யஸ்ய த்³வயஸ்ய த³ர்ஶநாத் , பரேஷாம் தந்த்ரம் பரதந்த்ரமித்யந்யஶாஸ்த்ரம் , தஸ்ய பரதந்த்ரஸ்ய பரதந்த்ராஶ்ரயஸ்ய பா³ஹ்யார்த²ஸ்ய ப்ரஜ்ஞாநவ்யதிரிக்தஸ்ய அஸ்திதா மதா அபி⁴ப்ரேதா । ந ஹி ப்ரஜ்ஞப்தே: ப்ரகாஶமாத்ரஸ்வரூபாயா நீலபீதாதி³பா³ஹ்யாலம்ப³நவைசித்ர்யமந்தரேண ஸ்வபா⁴வபே⁴தே³நைதத்³வைசித்ர்யம் ஸம்ப⁴வதி । ஸ்ப²டிகஸ்யேவ நீலாத்³யுபாத்⁴யாஶ்ரயைர்விநா வைசித்ர்யம் ந க⁴டத இத்யபி⁴ப்ராய: । இதஶ்ச பரதந்த்ராஶ்ரயஸ்ய பா³ஹ்யார்த²ஸ்ய ஜ்ஞாநவ்யதிரிக்தஸ்யாஸ்திதா । ஸங்க்லேஶநம் ஸங்க்லேஶ:, து³:க²மித்யர்த²: । உபலப்⁴யதே ஹி அக்³நிதா³ஹாதி³நிமித்தம் து³:க²ம் । யத்³யக்³ந்யாதி³பா³ஹ்யம் தா³ஹாதி³நிமித்தம் விஜ்ஞாநவ்யதிரிக்தம் ந ஸ்யாத் , ததோ தா³ஹாதி³து³:க²ம் நோபலப்⁴யேத । உபலப்⁴யதே து । அத: தேந மந்யாமஹே அஸ்தி பா³ஹ்யோ(அ)ர்த² இதி । ந ஹி விஜ்ஞாநமாத்ரே ஸங்க்லேஶோ யுக்த:, அந்யத்ராத³ர்ஶநாதி³த்யபி⁴ப்ராய: ॥

அத்ரோச்யதே — பா³ட⁴மேவம் ப்ரஜ்ஞப்தே: ஸநிமித்தத்வம் த்³வயஸங்க்லேஶோபலப்³தி⁴யுக்தித³ர்ஶநாதி³ஷ்யதே த்வயா । ஸ்தி²ரீப⁴வ தாவத்த்வம் யுக்தித³ர்ஶநம் வஸ்துநஸ்ததா²த்வாப்⁴யுபக³மே காரணமித்யத்ர । ப்³ரூஹி கிம் தத இதி । உச்யதே — நிமித்தஸ்ய ப்ரஜ்ஞப்த்யாலம்ப³நாபி⁴மதஸ்ய தவ க⁴டாதே³ரநிமித்தத்வமநாலம்ப³நத்வம் வைசித்ர்யாஹேதுத்வமிஷ்யதே(அ)ஸ்மாபி⁴: । கத²ம் ? பூ⁴தத³ர்ஶநாத் பரமார்த²த³ர்ஶநாதி³த்யேதத் । ந ஹி க⁴டோ யதா²பூ⁴தம்ருத்³ரூபத³ர்ஶநே ஸதி தத்³வ்யதிரேகேணாஸ்தி, யதா² அஶ்வாந்மஹிஷ:, படோ வா தந்துவ்யதிரேகேண தந்தவஶ்சாம்ஶுவ்யதிரேகேண இத்யேவமுத்தரோத்தரபூ⁴தத³ர்ஶந ஆ ஶப்³த³ப்ரத்யயநிரோதா⁴ந்நைவ நிமித்தமுபலபா⁴மஹே இத்யர்த²: । அத² வா, அபூ⁴தத³ர்ஶநாத்³பா³ஹ்யார்த²ஸ்ய அநிமித்தத்வமிஷ்யதே ரஜ்ஜ்வாதா³விவ ஸர்பாதே³ரித்யர்த²: । ப்⁴ராந்தித³ர்ஶநவிஷயத்வாச்ச நிமித்தஸ்யாநிமித்தத்வம் ப⁴வேத் ; தத³பா⁴வே அபா⁴நாத் । ந ஹி ஸுஷுப்தஸமாஹிதமுக்தாநாம் ப்⁴ராந்தித³ர்ஶநாபா⁴வே ஆத்மவ்யதிரிக்தோ பா³ஹ்யோ(அ)ர்த² உபலப்⁴யதே । ந ஹ்யுந்மத்தாவக³தம் வஸ்த்வநுந்மத்தைரபி ததா²பூ⁴தம் க³ம்யதே । ஏதேந த்³வயத³ர்ஶநம் ஸங்க்லேஶோபலப்³தி⁴ஶ்ச ப்ரத்யுக்தா ॥

யஸ்மாந்நாஸ்தி பா³ஹ்யம் நிமித்தம் , அத: சித்தம் ந ஸ்ப்ருஶத்யர்த²ம் பா³ஹ்யாலம்ப³நவிஷயம் , நாப்யர்தா²பா⁴ஸம் , சித்தத்வாத் , ஸ்வப்நசித்தவத் । அபூ⁴தோ ஹி ஜாக³ரிதே(அ)பி ஸ்வப்நார்த²வதே³வ பா³ஹ்ய: ஶப்³தா³த்³யர்தோ² யத: உக்தஹேதுத்வாச்ச । நாப்யர்தா²பா⁴ஸஶ்சித்தாத்ப்ருத²க் । சித்தமேவ ஹி க⁴டாத்³யர்த²வத³வபா⁴ஸதே யதா² ஸ்வப்நே ॥

நநு விபர்யாஸஸ்தர்ஹி அஸதி க⁴டாதௌ³ க⁴டாத்³யாபா⁴ஸதா சித்தஸ்ய ; ததா² ச ஸதி அவிபர்யாஸ: க்வசித்³வக்தவ்ய இதி ; அத்ரோச்யதே — நிமித்தம் விஷயம் அதீதாநாக³தவர்தமாநாத்⁴வஸு த்ரிஷ்வபி ஸதா³ சித்தம் ந ஸம்ஸ்ப்ருஶேதே³வ ஹி । யதி³ ஹி க்வசித்ஸம்ஸ்ப்ருஶேத் , ஸ: அவிபர்யாஸ: பரமார்த² இத்யதஸ்தத³பேக்ஷயா அஸதி க⁴டே க⁴டாபா⁴ஸதா விபர்யாஸ: ஸ்யாத் ; ந து தத³ஸ்தி கதா³சித³பி சித்தஸ்யார்த²ஸம்ஸ்பர்ஶநம் । தஸ்மாத் அநிமித்த: விபர்யாஸ: கத²ம் தஸ்ய சித்தஸ்ய ப⁴விஷ்யதி ? ந கத²ஞ்சித்³விபர்யாஸோ(அ)ஸ்தீத்யபி⁴ப்ராய: । அயமேவ ஹி ஸ்வபா⁴வஶ்சித்தஸ்ய, யது³த அஸதி நிமித்தே க⁴டாதௌ³ தத்³வத³வபா⁴ஸநம் ॥

‘ப்ரஜ்ஞப்தே: ஸநிமித்தத்வம்’ (மா. கா. 4 । 25) இத்யாதி³ ஏதத³ந்தம் விஜ்ஞாநவாதி³நோ பௌ³த்³த⁴ஸ்ய வசநம் பா³ஹ்யார்த²வாதி³பக்ஷப்ரதிஷேத⁴பரம் ஆசார்யேணாநுமோதி³தம் । ததே³வ ஹேதும் க்ருத்வா தத்பக்ஷப்ரதிஷேதா⁴ய ததி³த³முச்யதே — தஸ்மாதி³த்யாதி³ । யஸ்மாத³ஸத்யேவ க⁴டாதௌ³ க⁴டாத்³யாபா⁴ஸதா சித்தஸ்ய விஜ்ஞாநவாதி³நா அப்⁴யுபக³தா, தத³நுமோதி³தமஸ்மாபி⁴ரபி பூ⁴தத³ர்ஶநாத் ; தஸ்மாத்தஸ்யாபி சித்தஸ்ய ஜாயமாநாவபா⁴ஸதா அஸத்யேவ ஜந்மநி யுக்தா ப⁴விதுமிதி அதோ ந ஜாயதே சித்தம் । யதா² சித்தத்³ருஶ்யம் ந ஜாயதே அதஸ்தஸ்ய சித்தஸ்ய யே ஜாதிம் பஶ்யந்தி விஜ்ஞாநவாதி³ந: க்ஷணிகத்வது³:கி²த்வஶூந்யத்வாநாத்மத்வாதி³ ச ; தேநைவ சித்தேந சித்தஸ்வரூபம் த்³ரஷ்டுமஶக்யம் பஶ்யந்த: கே² வை பஶ்யந்தி தே பத³ம் பக்ஷ்யாதீ³நாம் । அத இதரேப்⁴யோ(அ)பி த்³வைதிப்⁴யோ(அ)த்யந்தஸாஹஸிகா இத்யர்த²: । யே(அ)பி ஶூந்யவாதி³ந: பஶ்யந்த ஏவ ஸர்வஶூந்யதாம் ஸ்வத³ர்ஶநஸ்யாபி ஶூந்யதாம் ப்ரதிஜாநதே, தே ததோ(அ)பி ஸாஹஸிகதரா: க²ம் முஷ்டிநாபி ஜிக்⁴ருக்ஷந்தி ॥

உக்தைர்ஹேதுபி⁴ரஜமேகம் ப்³ரஹ்மேதி ஸித்³த⁴ம் , யத்புநராதௌ³ ப்ரதிஜ்ஞாதம் , தத்ப²லோபஸம்ஹாரார்தோ²(அ)யம் ஶ்லோக: — அஜாதம் யச்சித்தம் ப்³ரஹ்மைவ ஜாயத இதி வாதி³பி⁴: பரிகல்ப்யதே, தத் அஜாதம் ஜாயதே யஸ்மாத் அஜாதி: ப்ரக்ருதி: தஸ்ய ; தத: தஸ்மாத் அஜாதரூபாயா: ப்ரக்ருதேரந்யதா²பா⁴வோ ஜந்ம ந கத²ஞ்சித்³ப⁴விஷ்யதி ॥

அயம் சாபர ஆத்மந: ஸம்ஸாரமோக்ஷயோ: பரமார்த²ஸத்³பா⁴வவாதி³நாம் தோ³ஷ உச்யதே — அநாதே³: அதீதகோடிரஹிதஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய அந்தவத்த்வம் ஸமாப்தி: ந ஸேத்ஸ்யதி யுக்தித: ஸித்³தி⁴ம் நோபயாஸ்யதி । ந ஹ்யநாதி³: ஸந் அந்தவாந்கஶ்சித்பதா³ர்தோ² த்³ருஷ்டோ லோகே । பீ³ஜாங்குரஸம்ப³ந்த⁴நைரந்தர்யவிச்சே²தோ³ த்³ருஷ்ட இதி சேத் ; ந, ஏகவஸ்த்வபா⁴வேநாபோதி³தத்வாத் । ததா² அநந்ததாபி விஜ்ஞாநப்ராப்திகாலப்ரப⁴வஸ்ய மோக்ஷஸ்ய ஆதி³மதோ ந ப⁴விஷ்யதி, க⁴டாதி³ஷ்வத³ர்ஶநாத் । க⁴டாதி³விநாஶவத³வஸ்துத்வாத³தோ³ஷ இதி சேத் , ததா² ச மோக்ஷஸ்ய பரமார்த²ஸத்³பா⁴வப்ரதிஜ்ஞாஹாநி: ; அஸத்த்வாதே³வ ஶஶவிஷாணஸ்யேவ ஆதி³மத்த்வாபா⁴வஶ்ச ॥

வைதத்²யே க்ருதவ்யாக்²யாநௌ ஶ்லோகாவிஹ ஸம்ஸாரமோக்ஷாபா⁴வப்ரஸங்கே³ந படி²தௌ ॥

‘நிமித்தஸ்யாநிமித்தத்வமிஷ்யதே பூ⁴தத³ர்ஶநாத்’ (மா. கா. 4 । 25) இத்யயமர்த²: ப்ரபஞ்ச்யதே ஏதை: ஶ்லோகை: ॥

ஜாக³ரிதே க³த்யாக³மநகாலௌ நியதௌ, தே³ஶ: ப்ரமாணதோ ய:, தஸ்ய அநியமாத் நியமஸ்யாபா⁴வாத் ஸ்வப்நே ந தே³ஶாந்தரக³மநமித்யர்த²: ॥

மித்ராத்³யை: ஸஹ ஸம்மந்த்ர்ய ததே³வ மந்த்ரணம் ப்ரதிபு³த்³தோ⁴ ந ப்ரபத்³யதே, க்³ருஹீதம் ச யத்கிஞ்சித்³தி⁴ரண்யாதி³ ந ப்ராப்நோதி ; ததஶ்ச ந தே³ஶாந்தரம் க³ச்ச²தி ஸ்வப்நே ॥

ஸ்வப்நே ச அடந்த்³ருஶ்யதே ய: காய:, ஸ: அவஸ்துக: ததோ(அ)ந்யஸ்ய ஸ்வாபதே³ஶஸ்த²ஸ்ய ப்ருத²க்காயாந்தரஸ்ய த³ர்ஶநாத் । யதா² ஸ்வப்நத்³ருஶ்ய: காய: அஸந் , ததா² ஸர்வம் சித்தத்³ருஶ்யம் அவஸ்துகம் ஜாக³ரிதே(அ)பி சித்தத்³ருஶ்யத்வாதி³த்யர்த²: । ஸ்வப்நஸமத்வாத³ஸஜ்ஜாக³ரிதமபீதி ப்ரகரணார்த²: ॥

இதஶ்ச அஸத்த்வம் ஜாக்³ரத்³வஸ்துந: ஜாக³ரிதவத் ஜாக³ரிதஸ்யேவ க்³ரஹணாத் க்³ராஹ்யக்³ராஹகரூபேண ஸ்வப்நஸ்ய, தஜ்ஜாக³ரிதம் ஹேது: அஸ்ய ஸ்வப்நஸ்ய ஸ ஸ்வப்ந: தத்³தே⁴து: ஜாக³ரிதகார்யம் இஷ்யதே । தத்³தே⁴துத்வாத் ஜாக³ரிதகார்யத்வாத் தஸ்யைவ ஸ்வப்நத்³ருஶ ஏவ ஸஜ்ஜாக³ரிதம் , ந த்வந்யேஷாம் ; யதா² ஸ்வப்ந இத்யபி⁴ப்ராய: । யதா² ஸ்வப்ந: ஸ்வப்நத்³ருஶ ஏவ ஸந் ஸாதா⁴ரணவித்³யமாநவஸ்துவத³வபா⁴ஸதே, ததா² தத்காரணத்வாத்ஸாதா⁴ரணவித்³யமாநவஸ்துவத³வபா⁴ஸநம் , ந து ஸாதா⁴ரணம் வித்³யமாநவஸ்து ஸ்வப்நவதே³வேத்யபி⁴ப்ராய: ॥

நநு ஸ்வப்நகாரணத்வே(அ)பி ஜாக³ரிதவஸ்துநோ ந ஸ்வப்நவத³வஸ்துத்வம் । அத்யந்தசலோ ஹி ஸ்வப்ந: ஜாக³ரிதம் து ஸ்தி²ரம் லக்ஷ்யதே । ஸத்யமேவமவிவேகிநாம் ஸ்யாத் । விவேகிநாம் து ந கஸ்யசித்³வஸ்துந உத்பாத³: ப்ரஸித்³த⁴: । அத: அப்ரஸித்³த⁴த்வாத் உத்பாத³ஸ்ய ஆத்மைவ ஸர்வமிதி அஜம் ஸர்வம் உதா³ஹ்ருதம் வேதா³ந்தேஷு ‘ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) இதி । யத³பி மந்யஸே ஜாக³ரிதாத்ஸத: அஸந்ஸ்வப்நோ ஜாயத இதி, தத³ஸத் । ந பூ⁴தாத் வித்³யமாநாத் அபூ⁴தஸ்ய அஸத: ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்தி லோகே । ந ஹ்யஸத: ஶஶவிஷாணாதே³: ஸம்ப⁴வோ த்³ருஷ்ட: கத²ஞ்சித³பி ॥

நநு உக்தம் த்வயைவ ஸ்வப்நோ ஜாக³ரிதகார்யமிதி ; தத்கத²முத்பாதோ³(அ)ப்ரஸித்³த⁴ இதி உச்யதே ? ஶ்ருணு தத்ர யதா² கார்யகாரணபா⁴வோ(அ)ஸ்மாபி⁴ரபி⁴ப்ரேத இதி । அஸத் அவித்³யமாநம் ரஜ்ஜுஸர்பவத்³விகல்பிதம் வஸ்து ஜாக³ரிதே த்³ருஷ்ட்வா தத்³பா⁴வபா⁴விதஸ்தந்மய: ஸ்வப்நே(அ)பி ஜாக³ரிதவத் க்³ராஹ்யக்³ராஹகரூபேண விகல்பயந்பஶ்யதி, ததா² அஸத்ஸ்வப்நே(அ)பி த்³ருஷ்ட்வா ச ப்ரதிபு³த்³தோ⁴ ந பஶ்யதி அவிகல்பயந் , ச - ஶப்³தா³த் । ததா² ஜாக³ரிதே(அ)பி த்³ருஷ்ட்வா ஸ்வப்நே ந பஶ்யதி கதா³சிதி³த்யர்த²: । தஸ்மாஜ்ஜாக³ரிதம் ஸ்வப்நஹேதுரித்யுச்யதே, ந து பரமார்த²ஸதி³தி க்ருத்வா ॥

பரமார்த²தஸ்து ந கஸ்யசித்கேநசித³பி ப்ரகாரேண கார்யகாரணபா⁴வ உபபத்³யதே । கத²ம் ? நாஸ்தி அஸத்³தே⁴துகம் அஸத் ஶஶவிஷாணாதி³ ஹேது: காரணம் யஸ்ய அஸத ஏவ க²புஷ்பாதே³:, தத் அஸத்³தே⁴துகம் அஸத் ந வித்³யதே । ததா² ஸத³பி க⁴டாதி³வஸ்து அஸத்³தே⁴துகம் ஶஶவிஷாணாதி³கார்யம் நாஸ்தி । ததா² ஸச்ச வித்³யமாநம் க⁴டாதி³ வஸ்த்வந்தரகார்யம் நாஸ்தி । ஸத்கார்யம் அஸத் குத ஏவ ஸம்ப⁴வதி ? ந சாந்ய: கார்யகாரணபா⁴வ: ஸம்ப⁴வதி ஶக்யோ வா கல்பயிதும் । அதோ விவேகிநாமஸித்³த⁴ ஏவ கார்யகாரணபா⁴வ: கஸ்யசிதி³த்யபி⁴ப்ராய: ॥

புநரபி ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோரஸதோரபி கார்யகாரணபா⁴வாஶங்காமபநயந்நாஹ — விபர்யாஸாத் அவிவேகத: யதா² ஜாக்³ரத் ஜாக³ரிதே அசிந்த்யாந்பா⁴வாந் அஶக்யசிந்தநாந் ரஜ்ஜுஸர்பாதீ³ந் பூ⁴தவத் பரமார்த²வத் ஸ்ப்ருஶேத் ; ஸ்ப்ருஶந்நிவ விகல்பயேதி³த்யர்த²:, கஶ்சித்³யதா², ததா² ஸ்வப்நே விபர்யாஸாத் ஹஸ்த்யாதீ³ந்பஶ்யந்நிவ விகல்பயதி । தத்ரைவ பஶ்யதி, ந து ஜாக³ரிதாது³த்பத்³யமாநாநித்யர்த²: ॥

யாபி பு³த்³தை⁴: அத்³வைதவாதி³பி⁴: ஜாதி: தே³ஶிதா உபதி³ஷ்டா, உபலம்ப⁴நமுபலம்ப⁴:, தஸ்மாத் உபலப்³தே⁴ரித்யர்த²: । ஸமாசாராத் வர்ணாஶ்ரமாதி³த⁴ர்மஸமாசரணாச்ச தாப்⁴யாம் ஹேதுப்⁴யாம் அஸ்திவஸ்துத்வவாதி³நாம் அஸ்தி வஸ்துபா⁴வ இத்யேவம்வத³நஶீலாநாம் த்³ருடா⁴க்³ரஹவதாம் ஶ்ரத்³த³தா⁴நாம் மந்த³விவேகிநாமர்தோ²பாயத்வேந ஸா தே³ஶிதா ஜாதி: தாம் க்³ருஹ்ணந்து தாவத் । வேதா³ந்தாப்⁴யாஸிநாம் து ஸ்வயமேவ அஜாத்³வயாத்மவிஷயோ விவேகோ ப⁴விஷ்யதீதி ; ந து பரமார்த²பு³த்³த்⁴யா । தே ஹி ஶ்ரோத்ரியா: ஸ்தூ²லபு³த்³தி⁴த்வாத் அஜாதே: அஜாதிவஸ்துந: ஸதா³ த்ரஸ்யந்தி ஆத்மநாஶம் மந்யமாநா அவிவேகிந இத்யர்த²: । ‘உபாய: ஸோ(அ)வதாராய’ (மா. கா. 3 । 15) இத்யுக்தம் ॥

யே ச ஏவமுபலம்பா⁴த்ஸமாசாராச்ச அஜாதே: அஜாதிவஸ்துந: த்ரஸந்த: அஸ்தி வஸ்த்விதி அத்³வயாதா³த்மந:, வியந்தி விருத்³த⁴ம் யந்தி த்³வைதம் ப்ரதிபத்³யந்த இத்யர்த²: । தேஷாம் அஜாதே: த்ரஸதாம் ஶ்ரத்³த³தா⁴நாநாம் ஸந்மார்கா³வலம்பி³நாம் ஜாதிதோ³ஷா: ஜாத்யுபலம்ப⁴க்ருதா தோ³ஷா: ந ஸேத்ஸ்யந்தி ஸித்³தி⁴ம் நோபயாஸ்யந்தி, விவேகமார்க³ப்ரவ்ருத்தத்வாத் । யத்³யபி கஶ்சித்³தோ³ஷ: ஸ்யாத் , ஸோ(அ)ப்யல்ப ஏவ ப⁴விஷ்யதி, ஸம்யக்³த³ர்ஶநாப்ரதிபத்திஹேதுக இத்யர்த²: ॥

நநு உபலம்ப⁴ஸமாசாரயோ: ப்ரமாணத்வாத³ஸ்த்யேவ த்³வைதம் வஸ்த்விதி ; ந, உபலம்ப⁴ஸமாசாரயோர்வ்யபி⁴சாராத் । கத²ம் வ்யபி⁴சார இதி, உச்யதே — உபலப்⁴யதே ஹி மாயாஹஸ்தீ ஹஸ்தீவ, ஹஸ்திநமிவாத்ர ஸமாசரந்தி ப³ந்த⁴நாரோஹணாதி³ஹஸ்திஸம்ப³ந்தி⁴பி⁴ர்த⁴ர்மை:, ஹஸ்தீதி சோச்யதே அஸந்நபி யதா², ததை²வ உபலம்பா⁴த்ஸமாசாராத் த்³வைதம் பே⁴த³ரூபம் அஸ்தி வஸ்து இத்யுச்யதே । தஸ்மாந்நோபலம்ப⁴ஸமாசாரௌ த்³வைதவஸ்துஸத்³பா⁴வே ஹேதூ ப⁴வத இத்யபி⁴ப்ராய: ॥

கிம் புந: பரமார்த²ஸத்³வஸ்து, யதா³ஸ்பதா³ ஜாத்யாத்³யஸத்³பு³த்³த⁴ய இத்யாஹ — அஜாதி ஸத் ஜாதிவத³வபா⁴ஸத இதி ஜாத்யாபா⁴ஸம் , தத்³யதா² தே³வத³த்தோ ஜாயத இதி । சலாபா⁴ஸம் சலமிவாபா⁴ஸத இதி, யதா² ஸ ஏவ தே³வத³த்தோ க³ச்ச²தீதி । வஸ்த்வாபா⁴ஸம் வஸ்து த்³ரவ்யம் த⁴ர்மி, தத்³வத³வபா⁴ஸத இதி வஸ்த்வாபா⁴ஸம் , யதா² ஸ ஏவ தே³வத³த்தோ கௌ³ரோ தீ³ர்க⁴ இதி । ஜாயதே தே³வத³த்த: ஸ்பந்த³தே தீ³ர்கோ⁴ கௌ³ர இத்யேவமவபா⁴ஸதே । பரமார்த²தஸ்து அஜமசலமவஸ்துத்வமத்³ரவ்யம் ச । கிம் ததே³வம்ப்ரகாரம் ? விஜ்ஞாநம் விஜ்ஞப்தி:, ஜாத்யாதி³ரஹிதத்வாச்சா²ந்தம் அத ஏவ அத்³வயம் ச ததி³த்யர்த²: ॥

ஏவம் யதோ²க்தேப்⁴யோ ஹேதுப்⁴ய: ந ஜாயதே சித்தம் । ஏவம் த⁴ர்மா: ஆத்மாந: அஜா: ஸ்ம்ருதா: ப்³ரஹ்மவித்³பி⁴: । த⁴ர்மா இதி ப³ஹுவசநம் தே³ஹபே⁴தா³நுவிதா⁴யித்வாத³த்³வயஸ்யைவ உபசாரத: । ஏவமேவ யதோ²க்தம் விஜ்ஞாநம் ஜாத்யாதி³ரஹிதமத்³வயமாத்மதத்த்வம் விஜாநந்த: த்யக்தபா³ஹ்யைஷணா: புநர்ந பதந்தி அவித்³யாத்⁴வாந்தஸாக³ரே விபர்யயே ; ‘தத்ர கோ மோஹ: க: ஶோக ஏகத்வமநுபஶ்யத:’ (ஈ. உ. 7) இத்யாதி³மந்த்ரவர்ணாத் ॥

யதோ²க்தம் பரமார்த²த³ர்ஶநம் ப்ரபஞ்சயிஷ்யந்நாஹ — யதா² ஹி லோகே ருஜுவக்ராதி³ப்ரகாராபா⁴ஸம் அலாதஸ்பந்தி³தம் உல்காசலநம் , ததா² க்³ரஹணக்³ராஹகாபா⁴ஸம் விஷயிவிஷயாபா⁴ஸமித்யர்த²: । கிம் தத் ? விஜ்ஞாநஸ்பந்தி³தம் ஸ்பந்தி³தமிவ ஸ்பந்தி³தமவித்³யயா । ந ஹ்யசலஸ்ய விஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்பந்த³நமஸ்தி, ‘அஜாசலம்’ (மா. கா. 4 । 45) இதி ஹ்யுக்தம் ॥

அஸ்பந்த³மாநம் ஸ்பந்த³நவர்ஜிதம் ததே³வ அலாதம் ருஜ்வாத்³யாகாரேணாஜாயமாநம் அநாபா⁴ஸம் அஜம் யதா², ததா² அவித்³யயா ஸ்பந்த³மாநம் அவித்³யோபரமே அஸ்பந்த³மாநம் ஜாத்யாத்³யாகாரேண அநாபா⁴ஸம் அஜம் அசலம் ப⁴விஷ்யதீத்யர்த²: ॥

கிம் ச, தஸ்மிந்நேவ அலாதே ஸ்பந்த³மாநே ருஜுவக்ராத்³யாபா⁴ஸா: அலாதாத³ந்யத: குதஶ்சிதா³க³த்யாலாதே நைவ ப⁴வந்தீதி நாந்யதோபு⁴வ: । ந ச தஸ்மாந்நி:ஸ்பந்தா³த³லாதாத³ந்யத்ர நிர்க³தா: । ந ச நி:ஸ்பந்த³மலாதமேவ ப்ரவிஶந்தி தே ॥

கிம் ச, ந நிர்க³தா அலாதாத் தே ஆபா⁴ஸா: க்³ருஹாதி³வ, த்³ரவ்யத்வாபா⁴வயோக³த:, த்³ரவ்யஸ்ய பா⁴வோ த்³ரவ்யத்வம் , தத³பா⁴வ: த்³ரவ்யத்வாபா⁴வ:, த்³ரவ்யத்வாபா⁴வயோக³த: த்³ரவ்யத்வாபா⁴வயுக்தே: வஸ்துத்வாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । வஸ்துநோ ஹி ப்ரவேஶாதி³ ஸம்ப⁴வதி, நாவஸ்துந: । விஜ்ஞாநே(அ)பி ஜாத்யாத்³யாபா⁴ஸா: ததை²வ ஸ்யு:, ஆபா⁴ஸஸ்ய அவிஶேஷத: துல்யத்வாத் ॥

கத²ம் துல்யத்வமித்யாஹ — அலாதேந ஸமாநம் ஸர்வம் விஜ்ஞாநஸ்ய ; ஸதா³ அசலத்வம் து விஜ்ஞாநஸ்ய விஶேஷ: । ஜாத்யாத்³யாபா⁴ஸா விஜ்ஞாநே அசலே கிங்க்ருதா இத்யாஹ — கார்யகாரணதாபா⁴வாத் ஜந்யஜநகத்வாநுபபத்தேரபா⁴வரூபத்வாத் அசிந்த்யா: தே யத: ஸதை³வ । யதா² அஸத்ஸு ருஜ்வாத்³யாபா⁴ஸேஷு ருஜ்வாதி³பு³த்³தி⁴ர்த்³ருஷ்டா அலாதமாத்ரே, ததா² அஸத்ஸ்வேவ ஜாத்யாதி³ஷு விஜ்ஞாநமாத்ரே ஜாத்யாதி³பு³த்³தி⁴ர்ம்ருஷைவேதி ஸமுதா³யார்த²: ॥

அஜமேகமாத்மதத்த்வமிதி ஸ்தி²தம் । தத்ர யைரபி கார்யகாரணபா⁴வ: கல்ப்யதே, தேஷாம் த்³ரவ்யம் த்³ரவ்யஸ்யாந்யஸ்யாந்யத் ஹேது: காரணம் ஸ்யாத் , ந து தஸ்யைவ தத் । நாப்யத்³ரவ்யம் கஸ்யசித்காரணம் ஸ்வதந்த்ரம் த்³ருஷ்டம் லோகே । ந ச த்³ரவ்யத்வம் த⁴ர்மாணாம் ஆத்மநாம் உபபத்³யதே அந்யத்வம் வா குதஶ்சித் , யேந அந்யஸ்ய காரணத்வம் கார்யத்வம் வா ப்ரதிபத்³யேத । அத: அத்³ரவ்யத்வாத³நந்யத்வாச்ச ந கஸ்யசித்கார்யம் காரணம் வா ஆத்மேத்யர்த²: ॥

ஏவம் யதோ²க்தேப்⁴யோ ஹேதுப்⁴ய: ஆத்மவிஜ்ஞாநஸ்வரூபமேவ சித்தமிதி, ந சித்தஜா: பா³ஹ்யத⁴ர்மா:, நாபி பா³ஹ்யத⁴ர்மஜம் சித்தம் , விஜ்ஞாநஸ்வரூபாபா⁴ஸமாத்ரத்வாத்ஸர்வத⁴ர்மாணாம் । ஏவம் ந ஹேதோ: ப²லம் ஜாயதே, நாபி ப²லாத்³தே⁴துரிதி ஹேதுப²லயோரஜாதிம் ஹேதுப²லாஜாதிம் ப்ரவிஶந்தி அத்⁴யவஸ்யந்தி । ஆத்மநி ஹேதுப²லயோரபா⁴வமேவ ப்ரதிபத்³யந்தே ப்³ரஹ்மவித³ இத்யர்த²: ॥

யே புநர்ஹேதுப²லயோரபி⁴நிவிஷ்டா:, தேஷாம் கிம் ஸ்யாதி³தி, உச்யதே — த⁴ர்மாத⁴ர்மாக்²யஸ்ய ஹேதோ: அஹம் கர்தா மம த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ தத்ப²லம் காலாந்தரே க்வசித்ப்ராணிநிகாயே ஜாதோ போ⁴க்ஷ்யே இதி யாவத்³தே⁴துப²லயோராவேஶ: ஹேதுப²லாக்³ரஹ ஆத்மந்யத்⁴யாரோபணம் , தச்சித்ததேத்யர்த²: ; தாவத்³தே⁴துப²லயோருத்³ப⁴வ: த⁴ர்மாத⁴ர்மயோஸ்தத்ப²லஸ்ய சாநுச்சே²தே³ந ப்ரவ்ருத்திரித்யர்த²: । யதா³ புநர்மந்த்ரௌஷதி⁴வீர்யேணேவ க்³ரஹாவேஶோ யதோ²க்தாத்³வைதத³ர்ஶநேந அவித்³யோத்³பூ⁴தஹேதுப²லாவேஶோபநீதோ ப⁴வதி, ததா³ தஸ்மிந்க்ஷீணே நாஸ்தி ஹேதுப²லோத்³ப⁴வ: ॥

யதி³ ஹேதுப²லோத்³ப⁴வ:, ததா³ கோ தோ³ஷ இதி, உச்யதே — யாவத் ஸம்யக்³த³ர்ஶநேந ஹேதுப²லாவேஶ: ந நிவர்ததே, அக்ஷீண: ஸம்ஸார: தாவத் ஆயாத: தீ³ர்கோ⁴ ப⁴வதீத்யர்த²: । க்ஷீணே புந: ஹேதுப²லாவேஶே ஸம்ஸாரம் ந ப்ரபத்³யதே, காரணாபா⁴வாத் ॥

நநு அஜாதா³த்மநோ(அ)ந்யந்நாஸ்த்யேவ ; தத்கத²ம் ஹேதுப²லயோ: ஸம்ஸாரஸ்ய ச உத்பத்திவிநாஶாவுச்யேதே த்வயா ? ஶ்ருணு ; ஸம்வ்ருத்யா ஸம்வரணம் ஸம்வ்ருதி: அவித்³யாவிஷயோ லௌகிகவ்யவஹார: ; தயா ஸம்வ்ருத்யா ஜாயதே ஸர்வம் । தேந அவித்³யாவிஷயே ஶாஶ்வதம் நித்யம் நாஸ்தி வை । அத: உத்பத்திவிநாஶலக்ஷண: ஸம்ஸார: ஆயத இத்யுச்யதே । பரமார்த²ஸத்³பா⁴வேந து அஜம் ஸர்வம் ஆத்மைவ யஸ்மாத் ; அதோ ஜாத்யபா⁴வாத் உச்சே²த³: தேந நாஸ்தி வை கஸ்யசித்³தே⁴துப²லாதே³ரித்யர்த²: ॥

யே(அ)ப்யாத்மாநோ(அ)ந்யே ச த⁴ர்மா ஜாயந்த இதி கல்ப்யந்தே, தே இதி ஏவம்ப்ரகாரா யதோ²க்தா ஸம்வ்ருதிர்நிர்தி³ஶ்யத இதி ஸம்வ்ருத்யைவ த⁴ர்மா ஜாயந்தே । ந தே தத்த்வத: பரமார்த²த: ஜாயந்தே । யத்புநஸ்தத்ஸம்வ்ருத்யா ஜந்ம தேஷாம் த⁴ர்மாணாம் யதோ²க்தாநாம் யதா² மாயயா ஜந்ம ததா² தத் மாயோபமம் ப்ரத்யேதவ்யம் । மாயா நாம வஸ்து தர்ஹி ; நைவம் , ஸா ச மாயா ந வித்³யதே । மாயேத்யவித்³யமாநஸ்யாக்²யேத்யபி⁴ப்ராய: ॥

கத²ம் மாயோபமம் தேஷாம் த⁴ர்மாணாம் ஜந்மேதி, ஆஹ — யதா² மாயாமயாத் ஆம்ராதி³பீ³ஜாத் ஜாயதே தந்மய: மாயாமய: அங்குர:, நாஸாவங்குரோ நித்ய:, ந ச உச்சே²தீ³ விநாஶீ வா । அபூ⁴தத்வாதே³வ த⁴ர்மேஷு ஜந்மநாஶாதி³யோஜநா யுக்தி:, ந து பரமார்த²தோ த⁴ர்மாணாம் ஜந்ம நாஶோ வா யுஜ்யத இத்யர்த²: ॥

பரமார்த²தஸ்த்வாத்மஸ்வஜேஷு நித்யைகரஸவிஜ்ஞப்திமாத்ரஸத்தாகேஷு ஶாஶ்வத: அஶாஶ்வத: இதி வா ந அபி⁴தா⁴, நாபி⁴தா⁴நம் ப்ரவர்தத இத்யர்த²: । யத்ர யேஷு வர்ண்யந்தே யைரர்தா²:, தே வர்ணா: ஶப்³தா³ ந வர்தந்தே அபி⁴தா⁴தும் ப்ரகாஶயிதும் ந ப்ரவர்தந்த இத்யர்த²: । இத³மேவமிதி விவேக: விவிக்ததா தத்ர நித்யோ(அ)நித்ய இதி நோச்யதே, ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) இதி ஶ்ருதே: ॥

யத்புநர்வாக்³கோ³சரத்வம் பரமார்த²த: அத்³வயஸ்ய விஜ்ஞாநமாத்ரஸ்ய, தந்மநஸ: ஸ்பந்த³நமாத்ரம் , ந பரமார்த²த: இத்யுக்தார்தௌ² ஶ்லோகௌ ॥

இதஶ்ச வாக்³கோ³சரஸ்யாபா⁴வோ த்³வைதஸ்ய — ஸ்வப்நாந்பஶ்யதீதி ஸ்வப்நத்³ருக் ப்ரசரந் பர்யடந்ஸ்வப்நே ஸ்வப்நஸ்தா²நே தி³க்ஷு வை த³ஶஸு ஸ்தி²தாந் வர்தமாநாந் ஜீவாந்ப்ராணிந: அண்ட³ஜாந்ஸ்வேத³ஜாந்வா யாந் ஸதா³ பஶ்யதீதி ॥

யத்³யேவம் , தத: கிம் ? உச்யதே — ஸ்வப்நத்³ருஶஶ்சித்தம் ஸ்வப்நத்³ருக்சித்தம் , தேந த்³ருஶ்யா: தே ஜீவா: ; தத: தஸ்மாத் ஸ்வப்நத்³ருக்சித்தாத் ப்ருத²க் ந வித்³யந்தே ந ஸந்தீத்யர்த²: । சித்தமேவ ஹ்யநேகஜீவாதி³பே⁴தா³காரேண விகல்ப்யதே । ததா² தத³பி ஸ்வப்நத்³ருக்சித்தமித³ம் தத்³த்³ருஶ்யமேவ, தேந ஸ்வப்நத்³ருஶா த்³ருஶ்யம் தத்³த்³ருஶ்யம் । அத: ஸ்வப்நத்³ருக்³வ்யதிரேகேண சித்தம் நாம நாஸ்தீத்யர்த²: ॥

ஜாக்³ரதோ த்³ருஶ்யா ஜீவா: தச்சித்தாவ்யதிரிக்தா:, சித்தேக்ஷணீயத்வாத் , ஸ்வப்நத்³ருக்சித்தேக்ஷணீயஜீவவத் । தச்ச ஜீவேக்ஷணாத்மகம் சித்தம் த்³ரஷ்டுரவ்யதிரிக்தம் த்³ரஷ்ட்ருத்³ருஶ்யத்வாத் ஸ்வப்நசித்தவத் । உக்தார்த²மந்யத் ॥

ஜீவசித்தே உபே⁴ சித்தசைத்த்யே தே அந்யோந்யத்³ருஶ்யே இதரேதரக³ம்யே । ஜீவாதி³விஷயாபேக்ஷம் ஹி சித்தம் நாம ப⁴வதி । சித்தாபேக்ஷம் ஹி ஜீவாதி³ த்³ருஶ்யம் । அதஸ்தே அந்யோந்யத்³ருஶ்யே । தஸ்மாந்ந கிஞ்சித³ஸ்தீதி சோச்யதே சித்தம் வா சித்தேக்ஷணீயம் வா । கிம் தத³ஸ்தீதி விவேகிநோச்யதே । ந ஹி ஸ்வப்நே ஹஸ்தீ ஹஸ்திசித்தம் வா வித்³யதே ; ததா² இஹாபி விவேகிநாமித்யபி⁴ப்ராய: । கத²ம் ? லக்ஷணாஶூந்யம் லக்ஷ்யதே அநயேதி லக்ஷணா ப்ரமாணம் ; ப்ரமாணஶூந்யமுப⁴யம் சித்தம் சைத்த்யம் த்³வயம் யத:, தந்மதேநைவ தச்சித்ததயைவ தத் க்³ருஹ்யதே । ந ஹி க⁴டமதிம் ப்ரத்யாக்²யாய க⁴டோ க்³ருஹ்யதே, நாபி க⁴டம் ப்ரத்யாக்²யாய க⁴டமதி: । ந ஹி தத்ர ப்ரமாணப்ரமேயபே⁴த³: ஶக்யதே கல்பயிதுமித்யபி⁴ப்ராய: ॥

மாயாமய: மாயாவிநா ய: க்ருதோ நிர்மிதக: மந்த்ரௌஷத்⁴யாதி³பி⁴ர்நிஷ்பாதி³த: । ஸ்வப்நமாயாநிர்மிதகா அண்ட³ஜாத³யோ ஜீவா யதா² ஜாயந்தே ம்ரியந்தே ச, ததா² மநுஷ்யாதி³லக்ஷணா அவித்³யமாநா ஏவ சித்தவிகல்பநாமாத்ரா இத்யர்த²: ॥

வ்யவஹாரஸத்யவிஷயே ஜீவாநாம் ஜந்மமரணாதி³: ஸ்வப்நாதி³ஜீவவதி³த்யுக்தம் । உத்தமம் து பரமார்த²ஸத்யம் ந கஶ்சிஜ்ஜாயதே ஜீவ இதி । உக்தார்த²மந்யத் ॥

ஸர்வம் க்³ராஹ்யக்³ராஹகவச்சித்தஸ்பந்தி³தமேவ த்³வயம் । சித்தம் பரமார்த²த ஆத்மைவேதி நிர்விஷயம் । தேந நிர்விஷயத்வேந நித்யம் அஸங்க³ம் கீர்திதம் । ‘அஸங்கோ³ ஹ்யயம் புருஷ:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 15) இதி ஶ்ருதே: । ஸவிஷயஸ்ய ஹி விஷயே ஸங்க³: । நிர்விஷயத்வாச்சித்தமஸங்க³மித்யர்த²: ॥

நநு நிர்விஷயத்வேந சேத³ஸங்க³த்வம் , சித்தஸ்ய ந நி:ஸங்க³தா ப⁴வதி, யஸ்மாத் ஶாஸ்தா ஶாஸ்த்ரம் ஶிஷ்யஶ்சேத்யேவமாதே³ர்விஷயஸ்ய வித்³யமாநத்வாத் ; நைஷ தோ³ஷ: । கஸ்மாத் ? ய: பதா³ர்த²: ஶாஸ்த்ராதி³ர்வித்³யதே, ஸ கல்பிதஸம்வ்ருத்யா । கல்பிதா ச ஸா பரமார்த²ப்ரதிபத்த்யுபாயத்வேந ஸம்வ்ருதிஶ்ச ஸா தயா யோ(அ)ஸ்தி பரமார்தே²ந, நாஸ்த்யஸௌ ந வித்³யதே । ‘ஜ்ஞாதே த்³வைதம் ந வித்³யதே’ (மா. கா. 1 । 18) இத்யுக்தம் । யஶ்ச பரதந்த்ராபி⁴ஸம்வ்ருத்யா பரஶாஸ்த்ரவ்யவஹாரேண ஸ்யாத்பதா³ர்த²:, ஸ பரமார்த²தோ நிரூப்யமாணோ நாஸ்த்யேவ । தேந யுக்தமுக்தம் ‘அஸங்க³ம் தேந கீர்திதம்’ (மா. கா. 4 । 72) இதி ॥

நநு ஶாஸ்த்ராதீ³நாம் ஸம்வ்ருதித்வே அஜ இதீயமபி கல்பநா ஸம்வ்ருதி: ஸ்யாத் । ஸத்யமேவம் ; ஶாஸ்த்ராதி³கல்பிதஸம்வ்ருத்யைவ அஜ இத்யுச்யதே । பரமார்தே²ந நாப்யஜ:, யஸ்மாத் பரதந்த்ராபி⁴நிஷ்பத்த்யா பரஶாஸ்த்ரஸித்³தி⁴மபேக்ஷ்ய ய: அஜ இத்யுக்த:, ஸ ஸம்வ்ருத்யா ஜாயதே । அத: அஜ இதீயமபி கல்பநா பரமார்த²விஷயே நைவ க்ரமத இத்யர்த²: ॥

யஸ்மாத³ஸத்³விஷய:, தஸ்மாத் அஸத்யபூ⁴தே த்³வைதே அபி⁴நிவேஶோ(அ)ஸ்தி கேவலம் । அபி⁴நிவேஶ: ஆக்³ரஹமாத்ரம் । த்³வயம் தத்ர ந வித்³யதே மித்²யாபி⁴நிவேஶமாத்ரம் ச ஜந்மந: காரணம் யஸ்மாத் , தஸ்மாத் த்³வயாபா⁴வம் பு³த்³த்⁴வா நிர்நிமித்த: நிவ்ருத்தமித்²யாத்³வயாபி⁴நிவேஶ: ய:, ஸ: ந ஜாயதே ॥

ஜாத்யாஶ்ரமவிஹிதா ஆஶீர்வர்ஜிதைரநுஷ்டீ²யமாநா த⁴ர்மா தே³வத்வாதி³ப்ராப்திஹேதவ உத்தமா: கேவலாஶ்ச । த⁴ர்மா: அத⁴ர்மவ்யாமிஶ்ராமநுஷ்யத்வாதி³ப்ராப்த்யர்தா² மத்⁴யமா: । திர்யகா³தி³ப்ராப்திநிமித்தா அத⁴ர்மலக்ஷணா: ப்ரவ்ருத்திவிஶேஷாஶ்சாத⁴மா: । தாநுத்தமமத்⁴யமாத⁴மாநவித்³யாபரிகல்பிதாந் யதா³ ஏகமேவாத்³விதீயமாத்மதத்த்வம் ஸர்வகல்பநாவர்ஜிதம் ஜாநந் ந லப⁴தே ந பஶ்யதி, யதா² பா³லைர்த்³ருஶ்யமாநம் க³க³நே மலம் விவேகீ ந பஶ்யதி, தத்³வத் , ததா³ ந ஜாயதே நோத்பத்³யதே சித்தம் தே³வாத்³யாகாரை: உத்தமாத⁴மமத்⁴யமப²லரூபேண । ந ஹ்யஸதி ஹேதௌ ப²லமுத்பத்³யதே பீ³ஜாத்³யபா⁴வ இவ ஸஸ்யாதி³ ॥

ஹேத்வபா⁴வே சித்தம் நோத்பத்³யத இதி ஹி உக்தம் । ஸா புநரநுத்பத்திஶ்சித்தஸ்ய கீத்³ருஶீத்யுச்யதே — பரமார்த²த³ர்ஶநேந நிரஸ்தத⁴ர்மாத⁴ர்மாக்²யோத்பத்திநிமித்தஸ்ய அநிமித்தஸ்ய சித்தஸ்யேதி யா மோக்ஷாக்²யா அநுத்பத்தி:, ஸா ஸர்வதா³ ஸர்வாவஸ்தா²ஸு ஸமா நிர்விஶேஷா அத்³வயா ச ; பூர்வமபி அஜாதஸ்யைவ அநுத்பந்நஸ்ய சித்தஸ்ய ஸர்வஸ்யாத்³வயஸ்யேத்யர்த²: । யஸ்மாத்ப்ராக³பி விஜ்ஞாநாத் சித்தம் த்³ருஶ்யம் தத்³த்³வயம் ஜந்ம ச, தஸ்மாத³ஜாதஸ்ய ஸர்வஸ்ய ஸர்வதா³ சித்தஸ்ய ஸமா அத்³வயைவ அநுத்பத்தி: ந புந: கதா³சித்³ப⁴வதி, கதா³சித்³வா ந ப⁴வதி । ஸர்வதா³ ஏகரூபைவேத்யர்த²: ॥

யதோ²க்தேந ந்யாயேந ஜந்மநிமித்தஸ்ய த்³வயஸ்ய அபா⁴வாத³நிமித்ததாம் ச ஸத்யாம் பரமார்த²ரூபாம் பு³த்³த்⁴வா ஹேதும் த⁴ர்மாதி³காரணம் தே³வாதி³யோநிப்ராப்தயே ப்ருத²க³நாப்நுவந் அநுபாத³தா³ந: த்யக்தபா³ஹ்யைஷண: ஸந் காமஶோகாதி³வர்ஜிதம் அவித்³யாதி³ரஹிதம் அப⁴யம் பத³ம் அஶ்நுதே, புநர்ந ஜாயத இத்யர்த²: ॥

யஸ்மாத் அபூ⁴தாபி⁴நிவேஶாத் அஸதி த்³வயே த்³வயாஸ்தித்வநிஶ்சய: அபூ⁴தாபி⁴நிவேஶ:, தஸ்மாத் அவித்³யாவ்யாமோஹரூபாத்³தி⁴ ஸத்³ருஶே தத³நுரூபே தத் சித்தம் ப்ரவர்ததே । தஸ்ய த்³வயஸ்ய வஸ்துந: அபா⁴வம் யதா³ பு³த்³த⁴வாந் , ததா³ தஸ்மாத் நி:ஸங்க³ம் நிரபேக்ஷம் ஸத் விநிவர்ததே அபூ⁴தாபி⁴நிவேஶவிஷயாத் ॥

நிவ்ருத்தஸ்ய த்³வைதவிஷயாத் , விஷயாந்தரே ச அப்ரவ்ருத்தஸ்ய அபா⁴வத³ர்ஶநேந சித்தஸ்ய நிஶ்சலா சலநவர்ஜிதா ப்³ரஹ்மஸ்வரூபைவ ததா³ ஸ்தி²தி:, யைஷா ப்³ரஹ்மஸ்வரூபா ஸ்தி²தி: சித்தஸ்ய அத்³வயவிஜ்ஞாநைகரஸக⁴நலக்ஷணா । ஸ ஹி யஸ்மாத் விஷய: கோ³சர: பரமார்த²த³ர்ஶிநாம் பு³த்³தா⁴நாம் , தஸ்மாத் தத்ஸாம்யம் பரம் நிர்விஶேஷமஜமத்³வயம் ச ॥

புநரபி கீத்³ருஶஶ்சாஸௌ பு³த்³தா⁴நாம் விஷய இத்யாஹ — ஸ்வயமேவ தத் ப்ரபா⁴தம் ப⁴வதி ந ஆதி³த்யாத்³யபேக்ஷம் ; ஸ்வயம் ஜ்யோதி:ஸ்வபா⁴வமித்யர்த²: । ஸக்ருத்³விபா⁴த: ஸதை³வ விபா⁴த இத்யேதத் । ஏஷ: ஏவம்லக்ஷண: ஆத்மாக்²யோ த⁴ர்ம: தா⁴துஸ்வபா⁴வத: வஸ்துஸ்வபா⁴வத இத்யர்த²: ॥

ஏவம் ப³ஹுஶ உச்யமாநமபி பரமார்த²தத்த்வம் கஸ்மால்லௌகிகைர்ந க்³ருஹ்யத இத்யுச்யதே — யஸ்மாத் யஸ்ய கஸ்யசித் த்³வயவஸ்துநோ த⁴ர்மஸ்ய க்³ரஹேண க்³ரஹணாவேஶேந மித்²யாபி⁴நிவிஷ்டதயா ஸுக²மாவ்ரியதே அநாயாஸேந ஆச்சா²த்³யத இத்யர்த²: । த்³வயோபலப்³தி⁴நிமித்தம் ஹி தத்ராவரணம் ந யத்நாந்தரமபேக்ஷதே । து³:க²ம் ச விவ்ரியதே ப்ரகடீக்ரியதே, பரமார்த²ஜ்ஞாநஸ்ய து³ர்லப⁴த்வாத் । ப⁴க³வாநஸௌ ஆத்மாத்³வயோ தே³வ இத்யர்த²: । அதோ வேதா³ந்தைராசார்யைஶ்ச ப³ஹுஶ உச்யமாநோ(அ)பி நைவ ஜ்ஞாதும் ஶக்ய இத்யர்த²:, ‘ஆஶ்சர்யோ வக்தா குஶலோ(அ)ஸ்ய லப்³தா⁴’ (க. உ. 1 । 2 । 7) இதி ஶ்ருதே: ॥

அஸ்தி நாஸ்தீத்யாதி³ ஸூக்ஷ்மவிஷயா அபி பண்டி³தாநாம் க்³ரஹா: ப⁴க³வத: பரமாத்மந ஆவரணா ஏவ ; கிமுத மூட⁴ஜநாநாம் பு³த்³தி⁴லக்ஷணா இத்யேவமர்த²ம் ப்ரத³ர்ஶயந்நாஹ — அஸ்தீதி । அஸ்த்யாத்மேதி கஶ்சித்³வாதீ³ ப்ரதிபத்³யதே । நாஸ்தீத்யபரோ வைநாஶிக: । அஸ்தி நாஸ்தீத்யபரோ(அ)ர்த⁴வைநாஶிக: ஸத³ஸத்³வாதீ³ தி³க்³வாஸா: । நாஸ்தி நாஸ்தீத்யத்யந்தஶூந்யவாதீ³ । தத்ராஸ்திபா⁴வஶ்சல:, க⁴டாத்³யநித்யவிலக்ஷணத்வாத் । நாஸ்திபா⁴வ: ஸ்தி²ர:, ஸதா³விஶேஷத்வாத் । உப⁴யம் சலஸ்தி²ரவிஷயத்வாத் ஸத³ஸத்³பா⁴வ: । அபா⁴வோ(அ)த்யந்தாபா⁴வ: । ப்ரகாரசதுஷ்டயஸ்யாபி தைரேதைஶ்சலஸ்தி²ரோப⁴யாபா⁴வை: ஸத³ஸதா³தி³வாதீ³ ஸர்வோ(அ)பி ப⁴க³வந்தமாவ்ருணோத்யேவ பா³லிஶோ(அ)விவேகீ । யத்³யபி பண்டி³தோ பா³லிஶ ஏவ பரமார்த²தத்த்வாநவபோ³தா⁴த் , கிமு ஸ்வபா⁴வமூடோ⁴ ஜந இத்யபி⁴ப்ராய: ॥

கீத்³ருக்புந: பரமார்த²தத்த்வம் , யத³வபோ³தா⁴த³பா³லிஶ: பண்டி³தோ ப⁴வதீத்யாஹ — கோட்ய: ப்ராவாது³கஶாஸ்த்ரநிர்ணயாந்தா: ஏதா: உக்தா அஸ்தி நாஸ்தீத்யாத்³யா: சதஸ்ர:, யாஸாம் கோடீநாம் க்³ரஹை: க்³ரஹணை: உபலப்³தி⁴நிஶ்சயை: ஸதா³ ஸர்வதா³ ஆவ்ருத: ஆச்சா²தி³த: தேஷாமேவ ப்ராவாது³காநாம் ய:, ஸ ப⁴க³வாந் ஆபி⁴: அஸ்தி நாஸ்தீத்யாதி³கோடிபி⁴: சதஸ்ருபி⁴ரபி அஸ்ப்ருஷ்ட: அஸ்த்யாதி³விகல்பநாவர்ஜித இத்யேதத் । யேந முநிநா த்³ருஷ்டோ ஜ்ஞாத: வேதா³ந்தேஷ்வௌபநிஷத³: புருஷ:, ஸ ஸர்வத்³ருக் ஸர்வஜ்ஞ: ; பரமார்த²பண்டி³த இத்யர்த²: ॥

ப்ராப்ய ஏதாம் யதோ²க்தாம் க்ருத்ஸ்நாம் ஸமஸ்தாம் ஸர்வஜ்ஞதாம் ப்³ராஹ்மண்யம் பத³ம் ‘ஸ ப்³ராஹ்மண:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 10) ‘ஏஷ நித்யோ மஹிமா ப்³ராஹ்மணஸ்ய’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 23) இதி ஶ்ருதே: । அநாபந்நாதி³மத்⁴யாந்தம் ஆதி³மத்⁴யாந்தா: உத்பத்திஸ்தி²திலயா: அநாபந்நா அப்ராப்தா யஸ்ய அத்³வயஸ்ய பத³ஸ்ய ந வித்³யந்தே, தத் அநாபந்நாதி³மத்⁴யாந்தம் ப்³ராஹ்மண்யம் பத³ம் । ததே³வ ப்ராப்ய லப்³த்⁴வா கிமத: பரமஸ்மாதா³த்மலாபா⁴தூ³ர்த்⁴வம் ஈஹதே சேஷ்டதே, நிஷ்ப்ரயோஜநமித்யர்த²: । ‘நைவ தஸ்ய க்ருதேநார்த²:’ (ப⁴. கீ³. 3 । 18) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதே: ॥

விப்ராணாம் ப்³ராஹ்மணாநாம் விநய: விநீதத்வம் ஸ்வாபா⁴விகம் யதே³ததா³த்மஸ்வரூபேணாவஸ்தா²நம் । ஏஷ விநய: ஶமோ(அ)ப்யேஷ ஏவ ப்ராக்ருத: ஸ்வாபா⁴விக: அக்ருதக: உச்யதே । த³மோ(அ)ப்யேஷ ஏவ ப்ரக்ருதிதா³ந்தத்வாத் ஸ்வபா⁴வத ஏவ சோபஶாந்தரூபத்வாத்³ப்³ரஹ்மண: । ஏவம் யதோ²க்தம் ஸ்வபா⁴வோபஶாந்தம் ப்³ரஹ்ம வித்³வாந் ஶமம் உபஶாந்திம் ஸ்வாபா⁴விகீம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாம் வ்ரஜேத் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபேணாவதிஷ்ட²த இத்யர்த²: ॥

ஏவமந்யோந்யவிருத்³த⁴த்வாத் ஸம்ஸாரகாரணராக³த்³வேஷதோ³ஷாஸ்பதா³நி ப்ராவாது³காநாம் த³ர்ஶநாநி । அதோ மித்²யாத³ர்ஶநாநி தாநீதி தத்³யுக்திபி⁴ரேவ த³ர்ஶயித்வா சதுஷ்கோடிவர்ஜிதத்வாத் ராகா³தி³தோ³ஷாநாஸ்பத³ம் ஸ்வபா⁴வஶாந்தமத்³வைதத³ர்ஶநமேவ ஸம்யக்³த³ர்ஶநமித்யுபஸம்ஹ்ருதம் । அதே²தா³நீம் ஸ்வப்ரக்ரியாப்ரத³ர்ஶநார்த² ஆரம்ப⁴: — ஸவஸ்து ஸம்வ்ருதிஸதா வஸ்துநா ஸஹ வர்தத இதி ஸவஸ்து, ததா² ச உபலப்³தி⁴ருபலம்ப⁴:, தேந ஸஹ வர்தத இதி ஸோபலம்ப⁴ம் ச ஶாஸ்த்ராதி³ஸர்வவ்யவஹாராஸ்பத³ம் க்³ராஹ்யக்³ரஹணலக்ஷணம் த்³வயம் லோகாத³நபேதம் லௌகிகம் ஜாக³ரிதமித்யேதத் । ஏவம்லக்ஷணம் ஜாக³ரிதமிஷ்யதே வேதா³ந்தேஷு । அவஸ்து ஸம்வ்ருதேரப்யபா⁴வாத் । ஸோபலம்ப⁴ம் வஸ்துவது³பலம்ப⁴நமுபலம்ப⁴: அஸத்யபி வஸ்துநி, தேந ஸஹ வர்தத இதி ஸோபலம்ப⁴ம் ச । ஶுத்³த⁴ம் கேவலம் ப்ரவிப⁴க்தம் ஜாக³ரிதாத்ஸ்தூ²லால்லௌகிகம் ஸர்வப்ராணிஸாதா⁴ரணத்வாத் இஷ்யதே ஸ்வப்ந இத்யர்த²: ॥

அவஸ்த்வநுபலம்ப⁴ம் ச க்³ராஹ்யக்³ரஹணவர்ஜிதமித்யேதத் ; லோகோத்தரம் , அத ஏவ லோகாதீதம் । க்³ராஹ்யக்³ரஹணவிஷயோ ஹி லோக:, தத³பா⁴வாத் ஸர்வப்ரவ்ருத்திபீ³ஜம் ஸுஷுப்தமித்யேதத் । ஏவம் ஸ்ம்ருதம் ஸோபாயம் பரமார்த²தத்த்வம் லௌகிகம் ஶுத்³த⁴லௌகிகம் லோகோத்தரம் ச க்ரமேண யேந ஜ்ஞாநேந ஜ்ஞாயதே, தத் ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞேயம் ஏதாந்யேவ த்ரீணி, ஏதத்³வ்யதிரேகேண ஜ்ஞேயாநுபபத்தே: । ஸர்வப்ராவாது³ககல்பிதவஸ்துநோ(அ)த்ரைவாந்தர்பா⁴வாத் ; விஜ்ஞேயம் யத்பரமார்த²ஸத்யம் துர்யாக்²யமத்³வயமஜமாத்மதத்த்வமித்யர்த²: ; ஸதா³ ஸர்வதை³வ, தல்லௌகிகாதி³ விஜ்ஞேயாந்தம் பு³த்³தை⁴: பரமார்த²த³ர்ஶிபி⁴ர்ப்³ரஹ்மவித்³பி⁴: ப்ரகீர்திதம் ॥

ஜ்ஞாநே ச லௌகிகாதி³விஷயே ஜ்ஞேயே ச லௌகிகாதௌ³ த்ரிவிதே⁴, பூர்வம் லௌகிகம் ஸ்தூ²லம் ; தத³பா⁴வேந பஶ்சாச்சு²த்³த⁴ம் லௌகிகம் , தத³பா⁴வேந லோகோத்தரமித்யேவம் க்ரமேண ஸ்தா²நத்ரயாபா⁴வேந பரமார்த²ஸத்யே துர்யே அத்³வயே அஜே அப⁴யே விதி³தே, ஸ்வயமேவ ஆத்மஸ்வரூபமேவ ஸர்வஜ்ஞதா ஸர்வஶ்சாஸௌ ஜ்ஞஶ்ச ஸர்வஜ்ஞ:, தத்³பா⁴வ: ஸர்வஜ்ஞதா இஹ அஸ்மிந் லோகே ப⁴வதி மஹாதி⁴ய: மஹாபு³த்³தே⁴: । ஸர்வலோகாதிஶயவஸ்துவிஷயபு³த்³தி⁴த்வாதே³வம்வித³: ஸர்வத்ர ஸர்வதா³ ப⁴வதி । ஸக்ருத்³விதி³தே ஸ்வரூபே வ்யபி⁴சாராபா⁴வாதி³த்யர்த²: । ந ஹி பரமார்த²விதோ³ ஜ்ஞாநிந: ஜ்ஞாநோத்³ப⁴வாபி⁴ப⁴வௌ ஸ்த:, யதா² அந்யேஷாம் ப்ராவாது³காநாம் ॥

லௌகிகாதீ³நாம் க்ரமேண ஜ்ஞேயத்வேந நிர்தே³ஶாத³ஸ்தித்வாஶங்கா பரமார்த²தோ மா பூ⁴தி³த்யாஹ — ஹேயாநி ச லௌகிகாதீ³நி த்ரீணி ஜாக³ரிதஸ்வப்நஸுஷுப்தாநி ஆத்மந்யஸத்த்வேந ரஜ்ஜ்வாம் ஸர்பவத்³தா⁴தவ்யாநீத்யர்த²: । ஜ்ஞேயமிஹ சதுஷ்கோடிவர்ஜிதம் பரமார்த²தத்த்வம் । ஆப்யாநி ஆப்தவ்யாநி த்யக்தபா³ஹ்யைஷணாத்ரயேண பி⁴க்ஷுணா பாண்டி³த்யபா³ல்யமௌநாக்²யாநி ஸாத⁴நாநி । பாக்யாநி ராக³த்³வேஷமோஹாத³யோ தோ³ஷா: கஷாயாக்²யாநி பக்தவ்யாநி । ஸர்வாண்யேதாநி ஹேயஜ்ஞேயாப்யபாக்யாநி விஜ்ஞேயாநி பி⁴க்ஷுணா உபாயத்வேநேத்யர்த²: । அக்³ரயாணத: ப்ரத²மத: । தேஷாம் ஹேயாதீ³நாமந்யத்ர விஜ்ஞேயாத்பரமார்த²ஸத்யம் விஜ்ஞேயம் ப்³ரஹ்மைகம் வர்ஜயித்வா । உபலம்ப⁴நமுபலம்ப⁴: அவித்³யாகல்பநாமாத்ரம் । ஹேயாப்யபாக்யேஷு த்ரிஷ்வபி ஸ்ம்ருதோ ப்³ரஹ்மவித்³பி⁴: ந பரமார்த²ஸத்யதா த்ரயாணாமித்யர்த²: ॥

பரமார்த²தஸ்து ப்ரக்ருத்யா ஸ்வபா⁴வத: ஆகாஶவத் ஆகாஶதுல்யா: ஸூக்ஷ்மநிரஞ்ஜநஸர்வக³தத்வை: ஸர்வே த⁴ர்மா ஆத்மாநோ ஜ்ஞேயா முமுக்ஷுபி⁴: அநாத³ய: நித்யா: । ப³ஹுவசநக்ருதபே⁴தா³ஶங்காம் நிராகுர்வந்நாஹ — க்வசந க்வசித³பி கிஞ்சந கிஞ்சித் அணுமாத்ரமபி தேஷாம் ந வித்³யதே நாநாத்வமிதி ॥

ஜ்ஞேயதாபி த⁴ர்மாணாம் ஸம்வ்ருத்யைவ, ந பரமார்த²த இத்யாஹ — யஸ்மாத் ஆதௌ³ பு³த்³தா⁴: ஆதி³பு³த்³தா⁴: ப்ரக்ருத்யைவ ஸ்வபா⁴வத ஏவ யதா² நித்யப்ரகாஶஸ்வரூப: ஸவிதா, ஏவம் நித்யபோ³த⁴ஸ்வரூபா இத்யர்த²: । ஸர்வே த⁴ர்மா: ஸர்வ ஆத்மாந: । ந ச தேஷாம் நிஶ்சய: கர்தவ்ய: நித்யநிஶ்சிதஸ்வரூபா இத்யர்த²: । ந ஸந்தி³ஹ்யமாநஸ்வரூபா ஏவம் நைவம் வேதி யஸ்ய முமுக்ஷோ: ஏவம் யதோ²க்தப்ரகாரேண ஸர்வதா³ போ³த⁴நிஶ்சயநிரபேக்ஷதா ஆத்மார்த²ம் பரார்த²ம் வா । யதா² ஸவிதா நித்யம் ப்ரகாஶாந்தரநிரபேக்ஷ: ஸ்வார்த²ம் பரார்த²ம் வேத்யேவம் ப⁴வதி க்ஷாந்தி: போ³த⁴கர்தவ்யதாநிரபேக்ஷதா ஸர்வதா³ ஸ்வாத்மநி, ஸ: அம்ருதத்வாய அம்ருதபா⁴வாய கல்பதே, மோக்ஷாய ஸமர்தோ² ப⁴வதீத்யர்த²: ॥

ததா² நாபி ஶாந்திகர்தவ்யதா ஆத்மநீத்யாஹ — யஸ்மாத் ஆதி³ஶாந்தா: நித்யமேவ ஶாந்தா: அநுத்பந்நா அஜாஶ்ச ப்ரக்ருத்யைவ ஸுநிர்வ்ருதா: ஸுஷ்டூ²பரதஸ்வபா⁴வா: நித்யமுக்தஸ்வபா⁴வா இத்யர்த²: । ஸர்வே த⁴ர்மா: ஸமாஶ்ச அபி⁴ந்நாஶ்ச ஸமாபி⁴ந்நா: அஜம் ஸாம்யம் விஶாரத³ம் விஶுத்³த⁴மாத்மதத்த்வம் யஸ்மாத் , தஸ்மாத் ஶாந்திர்மோக்ஷோ வா நாஸ்தி கர்தவ்ய இத்யர்த²: । ந ஹி நித்யைகஸ்வபா⁴வஸ்ய க்ருதம் கிஞ்சித³ர்த²வத்ஸ்யாத் ॥

யே யதோ²க்தம் பரமார்த²தத்த்வம் ப்ரதிபந்நா:, தே ஏவ அக்ருபணா லோகே ; க்ருபணாஸ்த்வந்யே இத்யாஹ — யஸ்மாத் பே⁴த³நிம்நா: பே⁴தா³நுயாயிந: ஸம்ஸாராநுகா³ இத்யர்த²: । கே ? ப்ருத²க்³வாதா³: ப்ருத²க் நாநா வஸ்து இத்யேவம் வத³நம் யேஷாம் தே ப்ருத²க்³வாதா³: த்³வைதிந இத்யர்த²: । தஸ்மாத்தே க்ருபணா: க்ஷுத்³ரா: ஸ்ம்ருதா:, யஸ்மாத் வைஶாரத்³யம் விஶுத்³தி⁴: தந்நாஸ்தி தேஷாம் பே⁴தே³ விசரதாம் த்³வைதமார்கே³ அவித்³யாபரிகல்பிதே ஸர்வதா³ வர்தமாநாநாமித்யர்த²: । அதோ யுக்தமேவ தேஷாம் கார்பண்யமித்யபி⁴ப்ராய: ॥

யதி³த³ம் பரமார்த²தத்த்வம் , அமஹாத்மபி⁴ரபண்டி³தைர்வேதா³ந்தப³ஹி:ஷ்டை²: க்ஷுத்³ரைரல்பப்ரஜ்ஞைரநவகா³ஹ்யமித்யாஹ — அஜே ஸாம்யே பரமார்த²தத்த்வே ஏவமேவேதி யே கேசித் ஸ்த்ர்யாத³யோ(அ)பி ஸுநிஶ்சிதா ப⁴விஷ்யந்தி சேத் , த ஏவ ஹி லோகே மஹாஜ்ஞாநா: நிரதிஶயதத்த்வவிஷயஜ்ஞாநா இத்யர்த²: । தச்ச தேஷாம் வர்த்ம தேஷாம் விதி³தம் பரமார்த²தத்த்வம் ஸாமாந்யபு³த்³தி⁴ரந்யோ லோகோ ந கா³ஹதே நாவதரதி ந விஷயீகரோதீத்யர்த²: । ‘ஸர்வபூ⁴தாத்மபூ⁴தஸ்ய ஸமைகார்த²ம் ப்ரபஶ்யத: । தே³வா அபி மார்கே³ முஹ்யந்த்யபத³ஸ்ய பதை³ஷிண: । ஶகுநீநாமிவாகாஶே க³திர்நைவோபலப்⁴யதே’ இத்யாதி³ஸ்மரணாத் ॥

கத²ம் மஹாஜ்ஞாநத்வமித்யாஹ — அஜேஷு அநுத்பந்நேஷு அசலேஷு த⁴ர்மேஷு ஆத்மஸு அஜமசலம் ச ஜ்ஞாநமிஷ்யதே ஸவிதரீவ ஔஷ்ண்யம் ப்ரகாஶஶ்ச யத:, தஸ்மாத் அஸங்க்ராந்தம் அர்தா²ந்தரே ஜ்ஞாநமஜமிஷ்யதே । யஸ்மாந்ந க்ரமதே அர்தா²ந்தரே ஜ்ஞாநம் , தேந காரணேந அஸங்க³ம் தத் கீர்திதம் ஆகாஶகல்பமித்யுக்தம் ॥

இதோ(அ)ந்யேஷாம் வாதி³நாம் அணுமாத்ரே அல்பே(அ)பி வைத⁴ர்ம்யே வஸ்துநி ப³ஹிரந்தர்வா ஜாயமாநே உத்பத்³யமாநே அவிபஶ்சித: அவிவேகிந: அஸங்க³தா அஸங்க³த்வம் ஸதா³ நாஸ்தி ; கிமுத வக்தவ்யம் ஆவரணச்யுதி: ப³ந்த⁴நாஶோ நாஸ்தீதி ॥

தேஷாமாவரணச்யுதிர்நாஸ்தீதி ப்³ருவதாம் ஸ்வஸித்³தா⁴ந்தே அப்⁴யுபக³தம் தர்ஹி த⁴ர்மாணாமாவரணம் । நேத்யுச்யதே — அலப்³தா⁴வரணா: அலப்³த⁴மப்ராப்தமாவரணம் அவித்³யாதி³ப³ந்த⁴நம் யேஷாம் தே த⁴ர்மா: அலப்³தா⁴வரணா: ப³ந்த⁴நரஹிதா இத்யர்த²: । ப்ரக்ருதிநிர்மலா: ஸ்வபா⁴வஶுத்³தா⁴: ஆதௌ³ பு³த்³தா⁴: ததா² முக்தா:, யஸ்மாத் நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வா: । யத்³யேவம் கத²ம் தர்ஹி பு³த்⁴யந்த இத்யுச்யதே — நாயகா: ஸ்வாமிந: ஸமர்தா²: போ³த்³து⁴ம் போ³த⁴ஶக்திமத்ஸ்வபா⁴வா இத்யர்த²: । யதா² நித்யப்ரகாஶஸ்வரூபோ(அ)பி ஸந் ஸவிதா ப்ரகாஶத இத்யுச்யதே, யதா² வா நித்யநிவ்ருத்தக³தயோ(அ)பி நித்யமேவ ஶைலாஸ்திஷ்ட²ந்தீத்யுச்யதே, தத்³வத் ॥

யஸ்மாத் ந ஹி க்ரமதே பு³த்³த⁴ஸ்ய பரமார்த²த³ர்ஶிநோ ஜ்ஞாநம் விஷயாந்தரேஷு த⁴ர்மேஷு த⁴ர்மஸம்ஸ்த²ம் ஸவிதரீவ ப்ரபா⁴ । தாயிந: தாயோ(அ)ஸ்யாஸ்தீதி தாயீ, ஸந்தாநவதோ நிரந்தரஸ்ய ஆகாஶகல்பஸ்யேத்யர்த²: ; பூஜாவதோ வா ப்ரஜ்ஞாவதோ வா ஸர்வே த⁴ர்மா ஆத்மாநோ(அ)பி ததா² ஜ்ஞாநவதே³வ ஆகாஶகல்பத்வாந்ந க்ரமந்தே க்வசித³ப்யர்தா²ந்தர இத்யர்த²: । யதா³தா³வுபந்யஸ்தம் ‘ஜ்ஞாநேநாகாஶகல்பேந’ (மா. கா. 4 । 1) இத்யாதி³, ததி³த³மாகாஶகல்பஸ்ய தாயிநோ பு³த்³த⁴ஸ்ய தத³நந்யத்வாதா³காஶகல்பம் ஜ்ஞாநம் ந க்ரமதே க்வசித³ப்யர்தா²ந்தரே । ததா² த⁴ர்மா இதி ஆகாஶமிவ அசலமவிக்ரியம் நிரவயவம் நித்யமத்³விதீயமஸங்க³மத்³ருஶ்யமக்³ராஹ்யமஶநாயாத்³யதீதம் ப்³ரஹ்மாத்மதத்த்வம் , ‘ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இதி ஶ்ருதே: । ஜ்ஞாநஜ்ஞேயஜ்ஞாத்ருபே⁴த³ரஹிதம் பரமார்த²தத்த்வமத்³வயமேதந்ந பு³த்³தே⁴ந பா⁴ஷிதம் । யத்³யபி பா³ஹ்யார்த²நிராகரணம் ஜ்ஞாநமாத்ரகல்பநா ச அத்³வயவஸ்துஸாமீப்யமுக்தம் । இத³ம் து பரமார்த²தத்த்வமத்³வைதம் வேதா³ந்தேஷ்வேவ விஜ்ஞேயமித்யர்த²: ॥

ஶாஸ்த்ரஸமாப்தௌ பரமார்த²தத்த்வஸ்துத்யர்த²ம் நமஸ்கார உச்யதே — து³ர்த³ர்ஶம் து³:கே²ந த³ர்ஶநமஸ்யேதி து³ர்த³ர்ஶம் । அஸ்தி நாஸ்தீதி சதுஷ்கோடிவர்ஜிதத்வாத்³து³ர்விஜ்ஞேயமித்யர்த²: । அத ஏவ அதிக³ம்பீ⁴ரம் து³ஷ்ப்ரவேஶம் மஹாஸமுத்³ரவத³க்ருதப்ரஜ்ஞை: । அஜம் ஸாம்யம் விஶாரத³ம் । ஈத்³ருக் பத³ம் அநாநாத்வம் நாநாத்வவர்ஜிதம் பு³த்³த்⁴வா அவக³ம்ய தத்³பூ⁴தா: ஸந்த: நமஸ்குர்ம: தஸ்மை பதா³ய । அவ்யவஹார்யமபி வ்யவஹாரகோ³சரதாமாபாத்³ய யதா²ப³லம் யதா²ஶக்தீத்யர்த²: ॥