मुण्डकोपनिषद्भाष्यम्த்³விதீயம் முண்ட³கம்ப்ரத²ம: க²ண்ட³:
த்³விதீயம் முண்ட³கம்
ப்ரத²ம: க²ண்ட³:
அபரவித்³யாயா: ஸர்வம் கார்யமுக்தம் । ஸ ச ஸம்ஸாரோ யத்ஸாரோ யஸ்மாந்மூலாத³க்ஷராத்ஸம்ப⁴வதி யஸ்மிம்ஶ்ச ப்ரலீயதே, தத³க்ஷரம் புருஷாக்²யம் ஸத்யம் । யஸ்மிந்விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதி, தத்பரஸ்யா ப்³ரஹ்மவித்³யாயா விஷய: । ஸ வக்தவ்ய இத்யுத்தரோ க்³ரந்த² ஆரப்⁴யதே —
ததே³தத்ஸத்யம் யதா² ஸுதீ³ப்தாத்பாவகாத்³விஸ்பு²லிங்கா³: ஸஹஸ்ரஶ: ப்ரப⁴வந்தே ஸரூபா: ।
ததா²க்ஷராத்³விவிதா⁴: ஸோம்ய பா⁴வா: ப்ரஜாயந்தே தத்ர சைவாபியந்தி ॥ 1 ॥
யத³பரவித்³யாவிஷயம் கர்மப²லலக்ஷணம் , ஸத்யம் ததா³பேக்ஷிகம் । இத³ம் து பரவித்³யாவிஷயம் , பரமார்த²ஸல்லக்ஷணத்வாத் । ததே³தத் ஸத்யம் யதா²பூ⁴தம் வித்³யாவிஷயம் ; அவித்³யாவிஷயத்வாச்ச அந்ருதமிதரத் । அத்யந்தபரோக்ஷத்வாத்கத²ம் நாம ப்ரத்யக்ஷவத்ஸத்யமக்ஷரம் ப்ரதிபத்³யேரந்நிதி த்³ருஷ்டாந்தமாஹ — யதா² ஸுதீ³ப்தாத் ஸுஷ்டு² தீ³ப்தாதி³த்³தா⁴த் பாவகாத் அக்³நே: விஸ்பு²லிங்கா³: அக்³ந்யவயவா: ஸஹஸ்ரஶ: அநேகஶ: ப்ரப⁴வந்தே நிர்க³ச்ச²ந்தி ஸரூபா: அக்³நிஸலக்ஷணா ஏவ, ததா² உக்தலக்ஷணாத் அக்ஷராத் விவிதா⁴: நாநாதே³ஹோபாதி⁴பே⁴த³மநுவிதீ⁴யமாநத்வாத்³விவிதா⁴: ஹே ஸோம்ய, பா⁴வா: ஜீவா: ஆகாஶாதி³வத்³க⁴டாதி³பரிச்சி²ந்நா: ஸுஷிரபே⁴தா³ க⁴டாத்³யுபாதி⁴ப்ரபே⁴த³மநு ப⁴வந்தி ; ஏவம் நாநாநாமரூபக்ருததே³ஹோபாதி⁴ப்ரப⁴வமநு ப்ரஜாயந்தே, தத்ர சைவ தஸ்மிந்நேவ சாக்ஷரே அபியந்தி தே³ஹோபாதி⁴விலயமநு விலீயந்தே க⁴டாதி³விலயமந்விவ ஸுஷிரபே⁴தா³: । யதா²(அ)(அ)காஶஸ்ய ஸுஷிரபே⁴தோ³த்பத்திப்ரலயநிமித்தத்வம் க⁴டாத்³யுபாதி⁴க்ருதமேவ, தத்³வத³க்ஷரஸ்யாபி நாமரூபக்ருததே³ஹோபாதி⁴நிமித்தமேவ ஜீவோத்பத்திப்ரலயநிமித்தத்வம் ॥
தி³வ்யோ ஹ்யமூர்த: புருஷ: ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ: ।
அப்ராணோ ஹ்யமநா: ஶுப்⁴ரோ ஹ்யக்ஷராத்பரத: பர: ॥ 2 ॥
நாமரூபபீ³ஜபூ⁴தாத³வ்யாக்ருதாக்²யாத்ஸ்வவிகாராபேக்ஷயா பராத³க்ஷராத்பரம் யத்ஸர்வோபாதி⁴பே⁴த³வர்ஜிதமக்ஷரஸ்யைவ ஸ்வரூபமாகாஶஸ்யேவ ஸர்வமூர்திவர்ஜிதம் நேதி நேதீத்யாதி³விஶேஷணம் விவக்ஷந்நாஹ — தி³வ்ய: த்³யோதநவாந் , ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வாத் । தி³வி வா ஸ்வாத்மநி ப⁴வ: அலௌகிகோ வா । ஹி யஸ்மாத் அமூர்த: ஸர்வமூர்திவர்ஜித:, புருஷ: பூர்ண: புரிஶயோ வா, ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தர: ஸஹ பா³ஹ்யாப்⁴யந்தரேண வர்தத இதி । அஜ: ந ஜாயதே குதஶ்சித் , ஸ்வதோ(அ)ஜஸ்ய ஜந்மநிமித்தஸ்ய சாபா⁴வாத் ; யதா² ஜலபு³த்³பு³தா³தே³ர்வாய்வாதி³:, யதா² நப⁴:ஸுஷிரபே⁴தா³நாம் க⁴டாதி³: । ஸர்வபா⁴வவிகாராணாம் ஜநிமூலத்வாத் தத்ப்ரதிஷேதே⁴ந ஸர்வே ப்ரதிஷித்³தா⁴ ப⁴வந்தி । ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ: அதோ(அ)ஜரோ(அ)ம்ருதோ(அ)க்ஷரோ த்⁴ருவோ(அ)ப⁴ய இத்யர்த²: । யத்³யபி தே³ஹாத்³யுபாதி⁴பே⁴த³த்³ருஷ்டிபே⁴தே³ஷு ஸப்ராண: ஸமநா: ஸேந்த்³ரிய: ஸவிஷய இவ ப்ரத்யவபா⁴ஸதே தலமலாதி³மதி³வாகாஶம் , ததா²பி து ஸ்வத: பரமார்த²ஸ்வரூபத்³ருஷ்டீநாம் அப்ராண: அவித்³யமாந: க்ரியாஶக்திபே⁴த³வாந் சலநாத்மகோ வாயுர்யஸ்மிந்நஸௌ அப்ராண: । ததா² அமநா: அநேகஜ்ஞாநஶக்திபே⁴த³வத்ஸங்கல்பாத்³யாத்மகம் மநோ(அ)ப்யவித்³யமாநம் யஸ்மிந்ஸோ(அ)யமமநா: । அப்ராணோ ஹ்யமநாஶ்சேதி ப்ராணாதி³வாயுபே⁴தா³: கர்மேந்த்³ரியாணி தத்³விஷயாஶ்ச ததா² பு³த்³தி⁴மநஸீ பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணி தத்³விஷயாஶ்ச ப்ரதிஷித்³தா⁴ வேதி³தவ்யா: ; யதா² ஶ்ருத்யந்தரே — த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவேதி । யஸ்மாச்சைவம் ப்ரதிஷித்³தோ⁴பாதி⁴த்³வயஸ்தஸ்மாத் ஶுப்⁴ர: ஶுத்³த⁴: । அதோ(அ)க்ஷராந்நாமரூபபீ³ஜோபாதி⁴லக்ஷிதஸ்வரூபாத் , ஸர்வகார்யகரணபீ³ஜத்வேநோபலக்ஷ்யமாணத்வாத்பரம் தத்த்வம் தது³பாதி⁴லக்ஷணமவ்யாக்ருதாக்²யமக்ஷரம் ஸர்வவிகாரேப்⁴யதஸ்மாத்பரதோ(அ)க்ஷராத்பர: நிருபாதி⁴க: புருஷ இத்யர்த²: । யஸ்மிம்ஸ்ததா³காஶாக்²யமக்ஷரம் ஸம்வ்யவஹாரவிஷயமோதம் ச ப்ரோதம் ச । கத²ம் புநரப்ராணாதி³மத்த்வம் தஸ்யேத்யுச்யதே । யதி³ ஹி ப்ராணாத³ய: ப்ராகு³த்பத்தே: புருஷ இவ ஸ்வேநாத்மநா ஸந்தி, ததா³ புருஷஸ்ய ப்ராணதி³நா வித்³யமாநேந ப்ராணாதி³மத்த்வம் ஸ்யாத் ; ந து தே ப்ராணாத³ய: ப்ராகு³த்பத்தே: ஸந்தி । அத: ப்ராணாதி³மாந்பர: புருஷ:, யதா²(அ)நுத்பந்நே புத்ரே அபுத்ரோ தே³வத³த்த: ॥
ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராணோ மந: ஸர்வேந்த்³ரியாணி ச ।
க²ம் வாயுர்ஜ்யோதிராப: ப்ருதி²வீ விஶ்வஸ்ய தா⁴ரிணீ ॥ 3 ॥
கத²ம் தே ந ஸந்தி ப்ராணாத³ய இதி, உச்யதே — யஸ்மாத் ஏதஸ்மாதே³வ புருஷாந்நாமரூபபீ³ஜோபாதி⁴லக்ஷிதாத் ஜாயதே உத்பத்³யதே(அ)வித்³யாவிஷயோ விகாரபூ⁴தோ நாமதே⁴யோ(அ)ந்ருதாத்மக: ப்ராண:, ‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) ‘அந்ருதம்’ இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ந ஹி தேநாவித்³யாவிஷயேணாந்ருதேந ப்ராணேந ஸப்ராணத்வம் பரஸ்ய ஸ்யாத³புத்ரஸ்ய ஸ்வப்நத்³ருஷ்டேநேவ புத்ரேண ஸபுத்ரத்வம் । ஏவம் மந: ஸர்வாணி சேந்த்³ரியாணி விஷயாஶ்சைதஸ்மாதே³வ ஜாயந்தே । தஸ்மாத்ஸித்³த⁴மஸ்ய நிருபசரிதமப்ராணாதி³மத்த்வமித்யர்த²: । யதா² ச ப்ராகு³த்பத்தே: பரமார்த²தோ(அ)ஸந்தஸ்ததா² ப்ரலீநாஶ்சேதி த்³ரஷ்டவ்யா: । யதா² கரணாநி மநஶ்சேந்த்³ரியாணி ச, ததா² ஶரீரவிஷயகாரணாநி பூ⁴தாநி க²ம் ஆகாஶம், வாயு: பா³ஹ்ய ஆவஹாதி³பே⁴த³:, ஜ்யோதி: அக்³நி:, ஆப: உத³கம், ப்ருதி²வீ த⁴ரித்ரீ விஶ்வஸ்ய ஸர்வஸ்ய தா⁴ரிணீ ; ஏதாநி ச ஶப்³த³ஸ்பர்ஶரூபரஸக³ந்தோ⁴த்தரோத்தரகு³ணாநி பூர்வபூர்வகு³ணஸஹிதாந்யேதஸ்மாதே³வ ஜாயந்தே ॥
அக்³நிர்மூர்தா⁴ சக்ஷுஷீ சந்த்³ரஸூர்யௌ தி³ஶ: ஶ்ரோத்ரே வாக்³விவ்ருதாஶ்ச வேதா³: ।
வாயு: ப்ராணோ ஹ்ருத³யம் விஶ்வமஸ்ய பத்³ப்⁴யாம் ப்ருதி²வீ ஹ்யேஷ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா ॥ 4 ॥
ஸங்க்ஷேபத: பரவித்³யாவிஷயமக்ஷரம் நிர்விஶேஷம் புருஷம் ஸத்யம் ‘தி³வ்யோ ஹ்யமூர்த:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) இத்யாதி³நா மந்த்ரேணோக்த்வா, புநஸ்ததே³வ ஸவிஶேஷம் விஸ்தரேண வக்தவ்யமிதி ப்ரவவ்ருதே ; ஸங்க்ஷேபவிஸ்தரோக்தோ ஹி பதா³ர்த²: ஸுகா²தி⁴க³ம்யோ ப⁴வதி ஸூத்ரபா⁴ஷ்யோக்திவதி³தி । யோ ஹி ப்ரத²மஜாத்ப்ராணாத்³தி⁴ரண்யக³ர்பா⁴ஜ்ஜாயதே(அ)ண்ட³ஸ்யாந்தர்விராட் , ஸ தத்த்வாந்தரிதத்த்வேந லக்ஷ்யமாணோ(அ)ப்யேதஸ்மாதே³வ புருஷாஜ்ஜாயத ஏதந்மயஶ்சேத்யேதத³ர்த²மாஹ, தம் ச விஶிநஷ்டி — அக்³நி: த்³யுலோக:, ‘அஸௌ வாவ லோகோ கௌ³தமாக்³நி:’ (சா². உ. 5 । 4 । 1) இதி ஶ்ருதே: । மூர்தா⁴ யஸ்யோத்தமாங்க³ம் ஶிர:, சக்ஷுஷீ சந்த்³ரஶ்ச ஸூர்யஶ்சேதி சந்த்³ரஸூர்யௌ ; யஸ்யேதி ஸர்வத்ராநுஷங்க³: கர்தவ்ய: அஸ்யேத்யஸ்ய பத³ஸ்ய வக்ஷ்யமாணஸ்ய யஸ்யேதி விபரிணாமம் க்ருத்வா । தி³ஶ: ஶ்ரோத்ரே யஸ்ய । வாக் விவ்ருதாஶ்ச உத்³கா⁴டிதா: ப்ரஸித்³தா⁴ வேதா³: யஸ்ய । வாயு: ப்ராணோ யஸ்ய । ஹ்ருத³யம் அந்த:கரணம் விஶ்வம் ஸமஸ்தம் ஜக³த் அஸ்ய யஸ்யேத்யேதத் । ஸர்வம் ஹ்யந்த:கரணவிகாரமேவ ஜக³த் , மநஸ்யேவ ஸுஷுப்தே ப்ரலயத³ர்ஶநாத் ; ஜாக³ரிதே(அ)பி தத ஏவாக்³நிவிஸ்பு²லிங்க³வத்³விப்ரதிஷ்டா²நாத் । யஸ்ய ச பத்³ப்⁴யாம் ஜாதா ப்ருதி²வீ, ஏஷ தே³வோ விஷ்ணுரநந்த: ப்ரத²மஶரீரீ த்ரைலோக்யதே³ஹோபாதி⁴: ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாமந்தராத்மா । ஸ ஹி ஸர்வபூ⁴தேஷு த்³ரஷ்டா ஶ்ரோதா மந்தா விஜ்ஞாதா ஸர்வகரணாத்மா ॥
பஞ்சாக்³நித்³வாரேண ச யா: ஸம்ஸரந்தி ப்ரஜா:, தா அபி தஸ்மாதே³வ புருஷாத்ப்ரஜாயந்த இத்யுச்யதே —
தஸ்மாத³க்³நி: ஸமிதோ⁴ யஸ்ய ஸூர்ய: ஸோமாத்பர்ஜந்ய ஓஷத⁴ய: ப்ருதி²வ்யாம் ।
புமாந்ரேத: ஸிஞ்சதி யோஷிதாயாம் ப³ஹ்வீ: ப்ரஜா: புருஷாத்ஸம்ப்ரஸூதா: ॥ 5 ॥
தஸ்மாத் பரஸ்மாத்புருஷாத் ப்ரஜாவஸ்தா²நவிஶேஷரூப: அக்³நி: । ஸ விஶேஷ்யதே — ஸமிதோ⁴ யஸ்ய ஸூர்ய:, ஸமித⁴ இவ ஸமித⁴: ; ஸூர்யேண ஹி த்³யுலோக: ஸமித்⁴யதே । ததோ ஹி த்³யுலோகாக்³நேர்நிஷ்பந்நாத் ஸோமாத் பர்ஜந்ய: த்³விதீயோ(அ)க்³நி: ஸம்ப⁴வதி । தஸ்மாச்ச பர்ஜந்யாத் ஓஷத⁴ய: ப்ருதி²வ்யாம் ஸம்ப⁴வந்தி । ஓஷதி⁴ப்⁴ய: புருஷாக்³நௌ ஹுதாப்⁴ய உபாதா³நபூ⁴தாப்⁴ய: புமாநக்³நி: ரேத: ஸிஞ்சதி யோஷிதாயாம் யோஷிதி யோஷாக்³நௌ ஸ்த்ரியாமிதி । ஏவம் க்ரமேண ப³ஹ்வீ: ப³ஹ்வ்ய: ப்ரஜா: ப்³ராஹ்மணாத்³யா: புருஷாத் பரஸ்மாத் ஸம்ப்ரஸூதா: ஸமுத்பந்நா: ॥
தஸ்மாத்³ருச: ஸாம யஜூம்ஷி தீ³க்ஷா யஜ்ஞாஶ்ச ஸர்வே க்ரதவோ த³க்ஷிணாஶ்ச ।
ஸம்வத்ஸரஶ்ச யஜமாநஶ்ச லோகா: ஸோமோ யத்ர பவதே யத்ர ஸூர்ய: ॥ 6 ॥
கிஞ்ச, கர்மஸாத⁴நாநி ப²லாநி ச தஸ்மாதே³வேத்யாஹ — கத²ம் ? தஸ்மாத் புருஷாத் ருச: நியதாக்ஷரபாதா³வஸாநா: கா³யத்ர்யாதி³ச்ச²ந்தோ³விஶிஷ்டா மந்த்ரா: ; ஸாம பாஞ்சப⁴க்திகம் ஸாப்தப⁴க்திகம் ச ஸ்தோபா⁴தி³கீ³திவிஶிஷ்டம் ; யஜூம்ஷி அநியதாக்ஷரபாதா³வஸாநாநி வாக்யரூபாணி ; ஏவம் த்ரிவிதா⁴ மந்த்ரா: । தீ³க்ஷா: மௌஞ்ஜ்யாதி³லக்ஷணா: கர்த்ருநியமவிஶேஷா: । யஜ்ஞாஶ்ச ஸர்வே அக்³நிஹோத்ராத³ய: । க்ரதவ: ஸயூபா: । த³க்ஷிணாஶ்ச ஏகக³வாத்³யா அபரிமிதஸர்வஸ்வாந்தா: । ஸம்வத்ஸரஶ்ச கால: கர்மாங்க³பூ⁴த: । யஜமாநஶ்ச கர்தா । லோகா: தஸ்ய கர்மப²லபூ⁴தா: ; தே விஶேஷ்யந்தே — ஸோம: யத்ர யேஷு லோகேஷு பவதே புநாதி லோகாந் யத்ர ச யேஷு ஸூர்யஸ்தபதி । தே ச த³க்ஷிணாயநோத்தராயணமார்க³த்³வயக³ம்யா வித்³வத³வித்³வத்கர்த்ருப²லபூ⁴தா: ॥
தஸ்மாச்ச தே³வா ப³ஹுதா⁴ ஸம்ப்ரஸூதா: ஸாத்⁴யா மநுஷ்யா: பஶவோ வயாம்ஸி ।
ப்ராணாபாநௌ வ்ரீஹியவௌ தபஶ்ச ஶ்ரத்³தா⁴ ஸத்யம் ப்³ரஹ்மசர்யம் விதி⁴ஶ்ச ॥ 7 ॥
தஸ்மாச்ச புருஷாத்கர்மாங்க³பூ⁴தா தே³வா: ப³ஹுதா⁴ வஸ்வாதி³க³ணபே⁴தே³ந ஸம்ப்ரஸூதா: ஸம்யக் ப்ரஸூதா: — ஸாத்⁴யா: தே³வவிஶேஷா:, மநுஷ்யா: கர்மாதி⁴க்ருதா:, பஶவ: க்³ராம்யாரண்யா:, வயாம்ஸி பக்ஷிண: ; ஜீவநம் ச மநுஷ்யாதீ³நாம் ப்ராணாபாநௌ, வ்ரீஹியவௌ ஹவிரர்தௌ² ; தபஶ்ச கர்மாங்க³ம் புருஷஸம்ஸ்காரலக்ஷணம் ஸ்வதந்த்ரம் ச ப²லஸாத⁴நம் ; ஶ்ரத்³தா⁴ யத்பூர்வக: ஸர்வபுருஷார்த²ஸாத⁴நப்ரயோக³ஶ்சித்தப்ரஸாத³ ஆஸ்திக்யபு³த்³தி⁴: ; ததா² ஸத்யம் அந்ருதவர்ஜநம் யதா²பூ⁴தார்த²வசநம் சாபீடா³கரம் ; ப்³ரஹ்மசர்யம் மைது²நாஸமாசார: ; விதி⁴ஶ்ச இதிகர்தவ்யதா ॥
ஸப்த ப்ராணா: ப்ரப⁴வந்தி தஸ்மாத்ஸப்தார்சிஷ: ஸமித⁴: ஸப்த ஹோமா: ।
ஸப்தேமே லோகா யேஷு சரந்தி ப்ராணா கு³ஹாஶயா நிஹிதா: ஸப்த ஸப்த ॥ 8 ॥
கிஞ்ச, ஸப்த ஶீர்ஷண்யா: ப்ராணா: தஸ்மாதே³வ புருஷாத் ப்ரப⁴வந்தி । தேஷாம் ஸப்த அர்சிஷ: தீ³ப்தய: ஸ்வஸ்வவிஷயாவத்³யோதநாநி । ததா² ஸப்த ஸமித⁴: ஸப்தவிஷயா: ; விஷயைர்ஹி ஸமித்⁴யந்தே ப்ராணா: । ஸப்த ஹோமா ; தத்³விஷயவிஜ்ஞாநாநி, ‘யத³ஸ்ய விஜ்ஞாநம் தஜ்ஜுஹோதி’ (தை. நா. 80) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । கிஞ்ச, ஸப்த இமே லோகா: இந்த்³ரியஸ்தா²நாநி, யேஷு சரந்தி ஸஞ்சரந்தி ப்ராணா: இதி விஶேஷணாத் । ப்ராணா யேஷு சரந்தீதி ப்ராணாநாம் விஶேஷணமித³ம் ப்ராணாபாநாதி³நிவ்ருத்த்யர்த²ம் । கு³ஹாயாம் ஶரீரே ஹ்ருத³யே வா ஸ்வாபகாலே ஶேரத இதி கு³ஹாஶயா: । நிஹிதா: ஸ்தா²பிதா தா⁴த்ரா ஸப்த ஸப்த ப்ரதிப்ராணிபே⁴த³ம் । யாநி ச ஆத்மயாஜிநாம் விது³ஷாம் கர்மாணி கர்மப²லாநி சாவிது³ஷாம் ச கர்மாணி தத்ஸாத⁴நாநி கர்மப²லாநி ச ஸர்வம் சைதத்பரஸ்மாதே³வ புருஷாத்ஸர்வஜ்ஞாத்ப்ரஸூதமிதி ப்ரகரணார்த²: ॥
அத: ஸமுத்³ரா கி³ரயஶ்ச ஸர்வே(அ)ஸ்மாத்ஸ்யந்த³ந்தே ஸிந்த⁴வ: ஸர்வரூபா: ।
அதஶ்ச ஸர்வா ஓஷத⁴யோ ரஸஶ்ச யேநைஷ பூ⁴தைஸ்திஷ்ட²தே ஹ்யந்தராத்மா ॥ 9 ॥
அத: புருஷாத் ஸமுத்³ரா: ஸர்வே க்ஷாராத்³யா: । கி³ரயஶ்ச ஹிமவதா³த³ய: அஸ்மாதே³வ புருஷாத் ஸர்வே । ஸ்யந்த³ந்தே ஸ்ரவந்தி க³ங்கா³த்³யா: ஸிந்த⁴வ: நத்³ய: ஸர்வரூபா: ப³ஹுரூபா: । அஸ்மாதே³வ புருஷாத் ஸர்வா: ஓஷத⁴ய: வ்ரீஹியவாத்³யா: । ரஸஶ்ச மது⁴ராதி³: ஷட்³வித⁴:, யேந ரஸேந பூ⁴தை: பஞ்சபி⁴: ஸ்தூ²லை: பரிவேஷ்டித: திஷ்ட²தே திஷ்ட²தி ஹி அந்தராத்மா லிங்க³ம் ஸூக்ஷ்மம் ஶரீரம் । தத்³த்⁴யந்தராலே ஶரீரஸ்யாத்மநஶ்சாத்மவத்³வர்தத இத்யந்தராத்மா ॥
புருஷ ஏவேத³ம் விஶ்வம் கர்ம தபோ ப்³ரஹ்ம பராம்ருதம் ।
ஏதத்³யோ வேத³ நிஹிதம் கு³ஹாயாம் ஸோ(அ)வித்³யாக்³ரந்தி²ம் விகிரதீஹ ஸோம்ய ॥ 10 ॥
ஏவம் புருஷாத்ஸர்வமித³ம் ஸம்ப்ரஸூதம் । அதோ வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யமந்ருதம் புருஷ இத்யேவ ஸத்யம் ; அத: புருஷ ஏவ இத³ம் விஶ்வம் ஸர்வம் । ந விஶ்வம் நாம புருஷாத³ந்யத்கிஞ்சித³ஸ்தி । அதோ யது³க்தம் ததே³வேத³மபி⁴ஹிதம் ‘கஸ்மிந்நு ப⁴க³வோ விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதி’ (மு. உ. 1 । 1 । 3) இதி ; ஏதஸ்மிந்ஹி பரஸ்மிந்நாத்மநி ஸர்வகாரணே புருஷே விஜ்ஞாதே, புருஷ ஏவேத³ம் விஶ்வம் நாந்யத³ஸ்தீதி விஜ்ஞாதம் ப⁴வதீதி । கிம் புநரித³ம் விஶ்வமித்யுச்யதே — கர்ம அக்³நிஹோத்ராதி³லக்ஷணம் ; தப: ஜ்ஞாநம் தத்க்ருதம் ப²லமந்யதே³வ தாவத்³தீ⁴த³ம் ஸர்வம் ; தச்ச ஏதத்³ப்³ரஹ்மண: கார்யம் ; தஸ்மாத்ஸர்வம் ப்³ரஹ்ம பராம்ருதம் பரமம்ருதமஹமேவேதி யோ வேத³ நிஹிதம் ஸ்தி²தம் கு³ஹாயாம் ஹ்ருதி³ ஸர்வப்ராணிநாம் , ஸ: ஏவம் விஜ்ஞாநாத் அவித்³யாக்³ரந்தி²ம் க்³ரந்தி²மிவ த்³ருடீ⁴பூ⁴தாமவித்³யாவாஸநாம் விகிரதி விக்ஷிபதி விநாஶயதி இஹ ஜீவந்நேவ, ந ம்ருத: ஸந் ஹே ஸோம்ய ப்ரியத³ர்ஶந ॥
த்³விதீய: க²ண்ட³:
ஆவி: ஸம்நிஹிதம் கு³ஹாசரம் நாம மஹத்பத³மத்ரைதத்ஸமர்பிதம் ।
ஏஜத்ப்ராணந்நிமிஷச்ச யதே³தஜ்ஜாநத² ஸத³ஸத்³வரேண்யம் பரம் விஜ்ஞாநாத்³யத்³வரிஷ்ட²ம் ப்ரஜாநாம் ॥ 1 ॥
அரூபம் ஸத³க்ஷரம் கேந ப்ரகாரேண விஜ்ஞேயமித்யுச்யதே — ஆவி: ப்ரகாஶம், ஸம்நிஹிதம் , வாகா³த்³யுபாதி⁴பி⁴: — ஜ்வலதி ப்⁴ராஜதீதி ஶ்ருத்யந்தராத் — ஶப்³தா³தீ³நுபலப⁴மாநவத³வபா⁴ஸதே ; த³ர்ஶநஶ்ரவணமநநவிஜ்ஞாநாத்³யுபாதி⁴த⁴ர்மைராவிர்பூ⁴தம் ஸல்லக்ஷ்யதே ஹ்ருதி³ ஸர்வப்ராணிநாம் । யதே³ததா³விர்பூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம ஸம்நிஹிதம் ஸம்யக் ஸ்தி²தம் ஹ்ருதி³, தத் கு³ஹாசரம் நாம கு³ஹாயாம் சரதீதி த³ர்ஶநஶ்ரவணாதி³ப்ரகாரைர்கு³ஹாசரமிதி ப்ரக்²யாதம் । மஹத் ஸர்வமஹத்த்வாத் , பத³ம் பத்³யதே ஸர்வேணேதி, ஸர்வபதா³ர்தா²ஸ்பத³த்வாத் । கத²ம் தந்மஹத்பத³மிதி, உச்யதே ? யத: அத்ர அஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி ஏதத்ஸர்வம் ஸமர்பிதம் ஸம்ப்ரவேஶிதம் ரத²நாபா⁴விவாரா: — ஏஜத் சலத்பக்ஷ்யாதி³, ப்ராணத் ப்ராணிதீதி ப்ராணாபாநாதி³மந்மநுஷ்யபஶ்வாதி³, நிமிஷச்ச யந்நிமேஷாதி³க்ரியாவத் , யச்சாநிமிஷத் ; ச - ஶப்³தா³த் ஸமஸ்தமேதத³த்ரைவ ப்³ரஹ்மணி ஸமர்பிதம் । ஏதத் யதா³ஸ்பத³ம் ஸர்வம் ஜாநத² ஹே ஶிஷ்யா:, அவக³ச்ச²த ததா³த்மபூ⁴தம் ப⁴வதாம் ; ஸத³ஸத் ஸத³ஸத்ஸ்வரூபம் ஸத³ஸதோர்மூர்தாமூர்தயோ: ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மயோ:, தத்³வ்யதிரேகேணாபா⁴வாத் । வரேண்யம் வரணீயம் , ததே³வ ஹி ஸர்வஸ்ய நித்யத்வாத்ப்ரார்த²நீயம் ; பரம் வ்யதிரிக்தம் விஜ்ஞாநாத்ப்ரஜாநாமிதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴: ; யல்லௌகிகவிஜ்ஞாநாகோ³சரமித்யர்த²: । யத் வரிஷ்ட²ம் வரதமம் ஸர்வபதா³ர்தே²ஷு வரேஷு ; தத்³த்⁴யேகம் ப்³ரஹ்ம அதிஶயேந வரம் ஸர்வதோ³ஷரஹிதத்வாத் ॥
யத³ர்சிமத்³யத³ணுப்⁴யோ(அ)ணு ச யஸ்மிம்ல்லோகா நிஹிதா லோகிநஶ்ச ।
ததே³தத³க்ஷரம் ப்³ரஹ்ம ஸ ப்ராணஸ்தது³ வாங்மந: ।
ததே³தத்ஸத்யம் தத³ம்ருதம் தத்³வேத்³த⁴வ்யம் ஸோம்ய வித்³தி⁴ ॥ 2 ॥
கிஞ்ச, யத் அர்சிமத் தீ³ப்திமத் ; தத்³தீ³ப்த்யா ஹ்யாதி³த்யாதி³ தீ³ப்யத இதி தீ³ப்திமத்³ப்³ரஹ்ம । கிஞ்ச, யத் அணுப்⁴ய: ஶ்யாமாகாதி³ப்⁴யோ(அ)பி அணு ச ஸூக்ஷ்மம் । ச - ஶப்³தா³த்ஸ்தூ²லேப்⁴யோ(அ)ப்யதிஶயேந ஸ்தூ²லம் ப்ருதி²வ்யாதி³ப்⁴ய: । யஸ்மிந் லோகா: பூ⁴ராத³ய: நிஹிதா: ஸ்தி²தா:, யே ச லோகிந: லோகநிவாஸிந: மநுஷ்யாத³ய: ; சைதந்யாஶ்ரயா ஹி ஸர்வே ப்ரஸித்³தா⁴: ; ததே³தத் ஸர்வாஶ்ரயம் அக்ஷரம் ப்³ரஹ்ம ஸ ப்ராண: தது³ வாங்மந: வாக்ச மநஶ்ச ஸர்வாணி ச கரணாநி தது³ அந்தஶ்சைதந்யம் ; சைதந்யாஶ்ரயோ ஹி ப்ராணேந்த்³ரியாதி³ஸர்வஸங்கா⁴த:, ‘ப்ராணஸ்ய ப்ராணம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 10) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । யத்ப்ராணாதீ³நாமந்தஶ்சைதந்யமக்ஷரம் ததே³தத் ஸத்யம் அவிதத²ம் , அத: அம்ருதம் அவிநாஶி தத் வேத்³த⁴வ்யம் மநஸா தாட³யிதவ்யம் । தஸ்மிந்மநஸ: ஸமாதா⁴நம் கர்தவ்யமித்யர்த²: । யஸ்மாதே³வம் ஹே ஸோம்ய, வித்³தி⁴ அக்ஷரே சேத: ஸமாத⁴த்ஸ்வ ॥
த⁴நுர்க்³ருஹீத்வௌபநிஷத³ம் மஹாஸ்த்ரம் ஶரம் ஹ்யுபாஸாநிஶிதம் ஸந்த³தீ⁴த ।
ஆயம்ய தத்³பா⁴வக³தேந சேதஸா லக்ஷ்யம் ததே³வாக்ஷரம் ஸோம்ய வித்³தி⁴ ॥ 3 ॥
கத²ம் வேத்³த⁴வ்யமிதி, உச்யதே — த⁴நு: இஷ்வாஸநம் க்³ருஹீத்வா ஆதா³ய ஔபநிஷத³ம் உபநிஷத்ஸு ப⁴வம் ப்ரஸித்³த⁴ம் மஹாஸ்த்ரம் மஹச்ச தத³ஸ்த்ரம் ச மஹாஸ்த்ரம் த⁴நு:, தஸ்மிந் ஶரம் ; கிம்விஶிஷ்டமித்யாஹ — உபாஸாநிஶிதம் ஸந்ததாபி⁴த்⁴யாநேந தநூக்ருதம் , ஸம்ஸ்க்ருதமித்யேதத் ; ஸந்த³தீ⁴த ஸந்தா⁴நம் குர்யாத் । ஸந்தா⁴ய ச ஆயம்ய ஆக்ருஷ்ய ஸேந்த்³ரியமந்த:கரணம் ஸ்வவிஷயாத்³விநிவர்த்ய லக்ஷ்ய ஏவாவர்ஜிதம் க்ருத்வேத்யர்த²: । ந ஹி ஹஸ்தேநேவ த⁴நுஷ ஆயமநமிஹ ஸம்ப⁴வதி । தத்³பா⁴வக³தேந தஸ்மிந்ப்³ரஹ்மண்யக்ஷரே லக்ஷ்யே பா⁴வநா பா⁴வ: தத்³க³தேந சேதஸா, லக்ஷ்யம் ததே³வ யதோ²க்தலக்ஷணம் அக்ஷரம் ஸோம்ய, வித்³தி⁴ ॥
ப்ரணவோ த⁴நு: ஶரோ ஹ்யாத்மா ப்³ரஹ்ம தல்லக்ஷ்யமுச்யதே ।
அப்ரமத்தேந வேத்³த⁴வ்யம் ஶரவத்தந்மயோ ப⁴வேத் ॥ 4 ॥
யது³க்தம் த⁴நுராதி³, தது³ச்யதே — ப்ரணவ: ஓங்கார: த⁴நு: । யதா² இஷ்வாஸநம் லக்ஷ்யே ஶரஸ்ய ப்ரவேஶகாரணம் , ததா² ஆத்மஶரஸ்யாக்ஷரே லக்ஷ்யே ப்ரவேஶகாரணமோங்கார: । ப்ரணவேந ஹ்யப்⁴யஸ்யமாநேந ஸம்ஸ்க்ரியமாணஸ்ததா³லம்ப³நோ(அ)ப்ரதிப³ந்தே⁴நாக்ஷரே(அ)வதிஷ்ட²தே । யதா² த⁴நுஷா அஸ்த இஷுர்லக்ஷ்யே । அத: ப்ரணவோ த⁴நுரிவ த⁴நு: । ஶரோ ஹ்யாத்மா உபாதி⁴லக்ஷண: பர ஏவ ஜலே ஸூர்யாதி³வதி³ஹ ப்ரவிஷ்டோ தே³ஹே ஸர்வபௌ³த்³த⁴ப்ரத்யயஸாக்ஷிதயா ; ஸ ஶர இவ ஸ்வாத்மந்யேவார்பிதோ(அ)க்ஷரே ப்³ரஹ்மணி ; அத: ப்³ரஹ்ம தத் லக்ஷ்யமுச்யதே லக்ஷ்ய இவ மந: ஸமாதி⁴த்ஸுபி⁴ராத்மபா⁴வேந லக்ஷ்யமாணத்வாத் । தத்ரைவம் ஸதி அப்ரமத்தேந பா³ஹ்யவிஷயோபலப்³தி⁴த்ருஷ்ணாப்ரமாத³வர்ஜிதேந ஸர்வதோ விரக்தேந ஜிதேந்த்³ரியேணைகாக்³ரசித்தேந வேத்³த⁴வ்யம் ப்³ரஹ்ம லக்ஷ்யம் । ததஸ்தத்³வேத⁴நாதூ³ர்த்⁴வம் ஶரவத் தந்மய: ப⁴வேத் ; யதா² ஶரஸ்ய லக்ஷ்யைகாத்மத்வம் ப²லம் ப⁴வதி, ததா² தே³ஹாத்³யாத்மதாப்ரத்யயதிரஸ்கரணேநாக்ஷரைகாத்மத்வம் ப²லமாபாத³யேதி³த்யர்த²: ॥
யஸ்மிந்த்³யௌ: ப்ருதி²வீ சாந்தரிக்ஷமோதம் மந: ஸஹ ப்ராணைஶ்ச ஸர்வை: ।
தமேவைகம் ஜாநத² ஆத்மாநமந்யா வாசோ விமுஞ்சதா²ம்ருதஸ்யைஷ ஸேது: ॥ 5 ॥
அக்ஷரஸ்யைவ து³ர்லக்ஷ்யத்வாத்புந: புநர்வசநம் ஸுலக்ஷணார்த²ம் । யஸ்மிந் அக்ஷரே புருஷே த்³யௌ: ப்ருதி²வீ ச அந்தரிக்ஷம் ச ஓதம் ஸமர்பிதம் மநஶ்ச ஸஹ ப்ராணை: கரணை: அந்யை: ஸர்வை:, தமேவ ஸர்வாஶ்ரயமேகமத்³விதீயம் ஜாநத² ஜாநீத ஹே ஶிஷ்யா: । ஆத்மாநம் ப்ரத்யக்ஸ்வரூபம் யுஷ்மாகம் ஸர்வப்ராணிநாம் ச । ஜ்ஞாத்வா ச அந்யா: வாச: அபரவித்³யாரூபா: விமுஞ்சத² விமுஞ்சத பரித்யஜத । தத்ப்ரகாஶ்யம் ச ஸர்வம் கர்ம ஸஸாத⁴நம் । யத: அம்ருதஸ்ய ஏஷ ஸேது:, ஏததா³த்மஜ்ஞாநமம்ருதஸ்யாம்ருதத்வஸ்ய மோக்ஷஸ்ய ப்ராப்தயே ஸேதுரிவ ஸேது:, ஸம்ஸாரமஹோத³தே⁴ருத்தரணஹேதுத்வாத் ; ததா² ச ஶ்ருத்யந்தரம் — ‘தமேவ விதி³த்வாதி ம்ருத்யுமேதி நாந்ய: பந்தா² வித்³யதே(அ)யநாய’ (ஶ்வே. உ. 3 । 8) இதி ॥
அரா இவ ரத²நாபௌ⁴ ஸம்ஹதா யத்ர நாட்³ய: ஸ ஏஷோ(அ)ந்தஶ்சரதே ப³ஹுதா⁴ ஜாயமாந: ।
ஓமித்யேவம் த்⁴யாயத² ஆத்மாநம் ஸ்வஸ்தி வ: பாராய தமஸ: பரஸ்தாத் ॥ 6 ॥
கிஞ்ச, அரா இவ யதா² ரத²நாபௌ⁴ ஸமர்பிதா அரா:, ஏவம் ஸம்ஹதா: ஸம்ப்ரவிஷ்டா: யத்ர யஸ்மிந்ஹ்ருத³யே ஸர்வதோ தே³ஹவ்யாபிந்ய: நாட்³ய:, தஸ்மிந்ஹ்ருத³யே பு³த்³தி⁴ப்ரத்யயஸாக்ஷிபூ⁴த: ஸ ஏஷ: ப்ரக்ருத ஆத்மா அந்த: மத்⁴யே சரதே சரதி வர்ததே । பஶ்யந் ஶ்ருண்வந்மந்வாநோ விஜாநந் ப³ஹுதா⁴ அநேகதா⁴ க்ரோத⁴ஹர்ஷாதி³ப்ரத்யயைர்ஜாயமாந இவ ஜாயமாந: அந்த:கரணோபாத்⁴யநுவிதா⁴யித்வாத் ; வத³ந்தி ஹி லௌகிகா ஹ்ருஷ்டோ ஜாத: க்ருத்³தோ⁴ ஜாத இதி । தமாத்மாநம் ஓமித்யேவம் ஓங்காராலம்ப³நா: ஸந்த: யதோ²க்தகல்பநயா த்⁴யாயத² சிந்தயத । உக்தம் ச வக்தவ்யம் ஶிஷ்யேப்⁴ய ஆசார்யேண ஜாநதா । ஶிஷ்யாஶ்ச ப்³ரஹ்மவித்³யாவிவிதி³ஷுத்வாந்நிவ்ருத்தகர்மாணோ மோக்ஷபதே² ப்ரவ்ருத்தா: । தேஷாம் நிர்விக்⁴நதயா ப்³ரஹ்மப்ராப்திமாஶாஸ்த்யாசார்ய: — ஸ்வஸ்தி நிர்விக்⁴நமஸ்து வ: யுஷ்மாகம் பாராய பரகூலாய ; கஸ்ய ? அவித்³யாதமஸ: பரஸ்தாத் ; அவித்³யாரஹிதப்³ரஹ்மாத்மஸ்வரூபக³மநாயேத்யர்த²: ॥
ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித்³யஸ்யைஷ மஹிமா பு⁴வி ।
தி³வ்யே ப்³ரஹ்மபுரே ஹ்யேஷ வ்யோமந்யாத்மா ப்ரதிஷ்டி²த: ॥ 7 ॥
யோ(அ)ஸௌ தமஸ: பரஸ்தாத்ஸம்ஸாரமஹோத³தி⁴ம் தீர்த்வா க³ந்தவ்ய: பரவித்³யாவிஷய:, ஸ கஸ்மிந்வர்தத இத்யாஹ — ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித் வ்யாக்²யாத: । தம் புநர்விஶிநஷ்டி — யஸ்யைஷ ப்ரஸித்³தோ⁴ மஹிமா விபூ⁴தி: । கோ(அ)ஸௌ மஹிமா ? யஸ்யேமே த்³யாவாப்ருதி²வ்யௌ ஶாஸநே வித்⁴ருதே திஷ்ட²த: ; ஸூர்யாசந்த்³ரமஸௌ யஸ்ய ஶாஸநே(அ)லாதசக்ரவத³ஜஸ்ரம் ப்⁴ரமத: ; யஸ்ய ஶாஸநே ஸரித: ஸாக³ராஶ்ச ஸ்வகோ³சரம் நாதிக்ராமந்தி ; ததா² ஸ்தா²வரம் ஜங்க³மம் ச யஸ்ய ஶாஸநே நியதம் ; ததா² ருதவோ(அ)யநே அப்³தா³ஶ்ச யஸ்ய ஶாஸநம் நாதிக்ராமந்தி ; ததா² கர்தார: கர்மாணி ப²லம் ச யச்சா²ஸநாத்ஸ்வம் ஸ்வம் காலம் நாதிவர்தந்தே, ஸ ஏஷ மஹிமா ; பு⁴வி லோகே யஸ்ய ஸ ஏஷ ஸர்வஜ்ஞ ஏவம்மஹிமா தே³வ: । தி³வ்யே த்³யோதநவதி ஸர்வபௌ³த்³த⁴ப்ரத்யயக்ருதத்³யோதநே ப்³ரஹ்மபுரே । ப்³ரஹ்மணோ ஹ்யத்ர சைதந்யஸ்வரூபேண நித்யாபி⁴வ்யக்தத்வாத் ; ப்³ரஹ்மண: புரம் ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகம் தஸ்மிந்யத்³வ்யோம, தஸ்மிந்வ்யோமநி ஆகாஶே ஹ்ருத்புண்ட³ரீகமத்⁴யஸ்தே² ப்ரதிஷ்டி²த இவோபலப்⁴யதே ; ந ஹ்யாகாஶவத்ஸர்வக³தஸ்ய க³திராக³தி: ப்ரதிஷ்டா² வாந்யதா² ஸம்ப⁴வதி ॥
மநோமய: ப்ராணஶரீரநேதா ப்ரதிஷ்டி²தோ(அ)ந்நே ஹ்ருத³யம் ஸம்நிதா⁴ய ।
தத்³விஜ்ஞாநேந பரிபஶ்யந்தி தீ⁴ரா ஆநந்த³ரூபமம்ருதம் யத்³விபா⁴தி ॥ 8 ॥
ஸ ஹ்யாத்மா தத்ரஸ்தோ² மநோவ்ருத்திபி⁴ரேவ விபா⁴வ்யத இதி மநோமய:, மநஉபாதி⁴த்வாத் । ப்ராணஶரீரநேதா ப்ராணஶ்ச தச்ச²ரீரம் ச தத்ப்ராணஶரீரம் தஸ்யாயம் நேதா । அஸ்மாத்ஸ்தூ²லாச்ச²ரீராச்ச²ரீராந்தரம் ஸூக்ஷ்மம் ப்ரதி ப்ரதிஷ்டி²த: அவஸ்தி²த: அந்நே பு⁴ஜ்யமாநாந்நவிபரிணாமே ப்ரதிதி³நமுபசீயமாநே அபசீயமாநே ச பிண்ட³ரூபே(அ)ந்நே ஹ்ருத³யம் பு³த்³தி⁴ம் புண்ட³ரீகச்சி²த்³ரே ஸம்நிதா⁴ய ஸமவஸ்தா²ப்ய ; ஹ்ருத³யாவஸ்தா²நமேவ ஹ்யாத்மந: ஸ்தி²தி:, ந ஹ்யாத்மந: ஸ்தி²திரந்நே ; தத் ஆத்மதத்த்வம் விஜ்ஞாநேந விஶிஷ்டேந ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶஜநிதேந ஜ்ஞாநேந ஶமத³மத்⁴யாநஸர்வத்யாக³வைராக்³யோத்³பூ⁴தேந பரிபஶ்யந்தி ஸர்வத: பூர்ணம் பஶ்யந்தி உபலப⁴ந்தே தீ⁴ரா: விவேகிந: । ஆநந்த³ரூபம் ஸர்வாநர்த²து³:கா²யாஸப்ரஹீணம் ஸுக²ரூபம் அம்ருதம் யத்³விபா⁴தி விஶேஷேண ஸ்வாத்மந்யேவ பா⁴தி ஸர்வதா³ ॥
“பி⁴த்³யதே+ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²:”
பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²ஶ்சி²த்³யந்தே ஸர்வஸம்ஶயா: ।
க்ஷீயந்தே சாஸ்ய கர்மாணி தஸ்மிந்த்³ருஷ்டே பராவரே ॥ 9 ॥
அஸ்ய பரமாத்மஜ்ஞாநஸ்ய ப²லமித³மபி⁴தீ⁴யதே — ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²: அவித்³யாவாஸநாமயோ பு³த்³த்⁴யாஶ்ரய: காம:, ‘காமா யே(அ)ஸ்ய ஹ்ருதி³ ஶ்ரிதா:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 7), (கா. உ. 2 । 3 । 14) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ஹ்ருத³யாஶ்ரயோ(அ)ஸௌ, நாத்மாஶ்ரய: । பி⁴த்³யதே பே⁴த³ம் விநாஶமுபயாதி । சி²த்³யந்தே ஸர்வே ஜ்ஞேயவிஷயா: ஸம்ஶயா: லௌகிகாநாம் ஆ மரணாத் க³ங்கா³ஸ்ரோதோவத்ப்ரவ்ருத்தா விச்சே²த³மாயாந்தி । அஸ்ய விச்சி²ந்நஸம்ஶயஸ்ய நிவ்ருத்தாவித்³யஸ்ய யாநி விஜ்ஞாநோத்பத்தே: ப்ராக்க்ருதாநி ஜந்மாந்தரே சாப்ரவ்ருத்தப²லாநி ஜ்ஞாநோத்பத்திஸஹபா⁴வீநி ச க்ஷீயந்தே கர்மாணி, ந த்வேதஜ்ஜந்மாரம்ப⁴காணி, ப்ரவ்ருத்தப²லத்வாத் । தஸ்மிந் ஸர்வஜ்ஞே(அ)ஸம்ஸாரிணி பராவரே பரம் ச காரணாத்மநா அவரம் ச கார்யாத்மநா தஸ்மிந்பராவரே ஸாக்ஷாத³ஹமஸ்மீதி த்³ருஷ்டே, ஸம்ஸாரகாரணோச்சே²தா³ந்முச்யத இத்யர்த²: ॥
ஹிரண்மயே பரே கோஶே விரஜம் ப்³ரஹ்ம நிஷ்கலம் ।
தச்சு²ப்⁴ரம் ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதிஸ்தத்³யதா³த்மவிதோ³ விது³: ॥ 10 ॥
உக்தஸ்யைவார்த²ஸ்ய ஸங்க்ஷேபாபி⁴தா⁴யகா உத்தரே மந்த்ராஸ்த்ரயோ(அ)பி — ஹிரண்மயே ஜ்யோதிர்மயே பு³த்³தி⁴விஜ்ஞாநப்ரகாஶே பரே கோஶே கோஶ இவாஸே: । ஆத்மஸ்வரூபோபலப்³தி⁴ஸ்தா²நத்வாத்பரம் தத்ஸர்வாப்⁴யந்தரத்வாத் , தஸ்மிந் விரஜம் அவித்³யாத்³யஶேஷதோ³ஷரஜோமலவர்ஜிதம் ப்³ரஹ்ம ஸர்வமஹத்த்வாத்ஸர்வாத்மத்வாச்ச நிஷ்கலம் நிர்க³தா: கலா யஸ்மாத்தந்நிஷ்கலம் நிரவயவமித்யர்த²: । யஸ்மாத்³விரஜம் நிஷ்கலம் ச அத: தச்சு²ப்⁴ரம் ஶுத்³த⁴ம் ஜ்யோதிஷாம் ஸர்வப்ரகாஶாத்மநாமக்³ந்யாதீ³நாமபி தஜ்ஜ்யோதி: அவபா⁴ஸகம் । அக்³ந்யாதீ³நாமபி ஜ்யோதிஷ்ட்வமந்தர்க³தப்³ரஹ்மாத்மசைதந்யஜ்யோதிர்நிமித்தமித்யர்த²: । தத்³தி⁴ பரம் ஜ்யோதிர்யத³ந்யாநவபா⁴ஸ்யமாத்மஜ்யோதி:, தத் யத் ஆத்மவித³: ஆத்மாநம் ஸ்வம் ஶப்³தா³தி³விஷயபு³த்³தி⁴ப்ரத்யயஸாக்ஷிணம் யே விவேகிநோ விது³: விஜாநந்தி, தே ஆத்மவித³: தத்³விது³:, ஆத்மப்ரத்யயாநுஸாரிண: । யஸ்மாத்பரம் ஜ்யோதிஸ்தஸ்மாத்த ஏவ தத்³விது³:, நேதரே பா³ஹ்யார்த²ப்ரத்யயாநுஸாரிண: ॥
ந தத்ர ஸூர்யோ பா⁴தி ந சந்த்³ரதாரகம் நேமா வித்³யுதோ பா⁴ந்தி குதோ(அ)யமக்³நி: ।
தமேவ பா⁴ந்தமநுபா⁴தி ஸர்வம் தஸ்ய பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி ॥ 11 ॥
கத²ம் தத் ‘ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதி:’ இதி, உச்யதே — ந தத்ர தஸ்மிந்ஸ்வாத்மபூ⁴தே ப்³ரஹ்மணி ஸர்வாவபா⁴ஸகோ(அ)பி ஸூர்யோ பா⁴தி, தத்³ப்³ரஹ்ம ந ப்ரகாஶயதீத்யர்த²: । ஸ ஹி தஸ்யைவ பா⁴ஸா ஸர்வமந்யத³நாத்மஜாதம் ப்ரகாஶயதி ; ந து தஸ்ய ஸ்வத: ப்ரகாஶநஸாமர்த்²யம் । ததா² ந சந்த்³ரதாரகம் , ந இமா: வித்³யுத: பா⁴ந்தி, குதோ(அ)யமக்³நி: அஸ்மத்³கோ³சர: । கிம் ப³ஹுநா । யதி³த³ம் ஜக³த்³பா⁴தி, தத்தமேவ பரமேஶ்வரம் ஸ்வதோ பா⁴ரூபத்வாத் பா⁴ந்தம் தீ³ப்யமாநம் அநுபா⁴தி அநுதீ³ப்யதே । யதா² ஜலமுல்முகாதி³ வா அக்³நிஸம்யோகா³த³க்³நிம் த³ஹந்தமநுத³ஹதி, ந ஸ்வத: ; தத்³வத்தஸ்யைவ பா⁴ஸா தீ³ப்த்யா ஸர்வமித³ம் ஸூர்யாதி³ ஜக³த்³விபா⁴தி । யத ஏவம் ததே³வ ப்³ரஹ்ம பா⁴தி ச விபா⁴தி ச கார்யக³தேந விவிதே⁴ந பா⁴ஸா ; அதஸ்தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ பா⁴ரூபத்வம் ஸ்வதோ(அ)வக³ம்யதே । ந ஹி ஸ்வதோ(அ)வித்³யமாநம் பா⁴ஸநமந்யஸ்ய கர்தும் ஶக்நோதி । க⁴டாதீ³நாமந்யாவபா⁴ஸகத்வாத³ர்ஶநாத் பா⁴ரூபாணாம் சாதி³த்யாதீ³நாம் தத்³த³ர்ஶநாத் ॥
ப்³ரஹ்மைவேத³மம்ருதம் புரஸ்தாத்³ப்³ரஹ்ம பஶ்சாத்³ப்³ரஹ்ம த³க்ஷிணதஶ்சோத்தரேண ।
அத⁴ஶ்சோர்த்⁴வம் ச ப்ரஸ்ருதம் ப்³ரஹ்மைவேத³ம் விஶ்வமித³ம் வரிஷ்ட²ம் ॥ 12 ॥
யத்தஜ்ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதிர்ப்³ரஹ்ம, ததே³வ ஸத்யம் ; ஸர்வம் தத்³விகார: வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யமாத்ரமந்ருதமிதரதி³த்யேதமர்த²ம் விஸ்தரேண ஹேதுத: ப்ரதிபாதி³தம் நிக³மநஸ்தா²நீயேந மந்த்ரேண புநருபஸம்ஹரதி — ப்³ரஹ்மைவ உக்தலக்ஷணம் , இத³ம் யத் புரஸ்தாத் அக்³ரே(அ)ப்³ரஹ்மேவாவித்³யாத்³ருஷ்டீநாம் ப்ரத்யவபா⁴ஸமாநம் ததா² பஶ்சாத்³ப்³ரஹ்ம ததா² த³க்ஷிணதஶ்ச ததா² உத்தரேண ததை²வாத⁴ஸ்தாத் ஊர்த்⁴வம் ச ஸர்வதோ(அ)ந்யதி³வ கார்யாகாரேண ப்ரஸ்ருதம் ப்ரக³தம் நாமரூபவத³வபா⁴ஸமாநம் । கிம் ப³ஹுநா, ப்³ரஹ்மைவேத³ம் விஶ்வம் ஸமஸ்தமித³ம் ஜக³த் வரிஷ்ட²ம் வரதமம் । அப்³ரஹ்மப்ரத்யய: ஸர்வோ(அ)வித்³யாமாத்ரோ ரஜ்ஜ்வாமிவ ஸர்பப்ரத்யய: । ப்³ரஹ்மைவைகம் பரமார்த²ஸத்யமிதி வேதா³நுஶாஸநம் ॥