मुण्डकोपनिषद्भाष्यम्
ப்ரத²மம் முண்ட³கம்
ப்ரத²ம: க²ண்ட³:
‘ப்³ரஹ்மா தே³வாநாம்’ இத்யாத்³யாத²ர்வணோபநிஷத் । அஸ்யாஶ்ச வித்³யாஸம்ப்ரதா³யகர்த்ருபாரம்பர்யலக்ஷணம் ஸம்ப³ந்த⁴மாதா³வேவாஹ ஸ்வயமேவ ஸ்துத்யர்த²ம் — ஏவம் ஹி மஹத்³பி⁴: பரமபுருஷார்த²ஸாத⁴நத்வேந கு³ருணாயாஸேந லப்³தா⁴ வித்³யேதி । ஶ்ரோத்ருபு³த்³தி⁴ப்ரரோசநாய வித்³யாம் மஹீகரோதி, ஸ்துத்யா ப்ரரோசிதாயாம் ஹி வித்³யாயாம் ஸாத³ரா: ப்ரவர்தேரந்நிதி । ப்ரயோஜநேந து வித்³யாயா: ஸாத்⁴யஸாத⁴நலக்ஷணம் ஸம்ப³ந்த⁴முத்தரத்ர வக்ஷ்யதி ‘பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²:’ (மு. உ. 2 । 2 । 9) இத்யாதி³நா । அத்ர சாபரஶப்³த³வாச்யாயா ருக்³வேதா³தி³லக்ஷணாயா விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴மாத்ரபராயா வித்³யாயா: ஸம்ஸாரகாரணாவித்³யாதி³தோ³ஷநிவர்தகத்வம் நாஸ்தீதி ஸ்வயமேவோக்த்வா பராபரேதி வித்³யாபே⁴த³கரணபூர்வகம் ‘அவித்³யாயாமந்தரே வர்தமாநா:’ (மு. உ. 1 । 2 । 8) இத்யாதி³நா, ததா² பரப்ராப்திஸாத⁴நம் ஸர்வஸாத⁴நஸாத்⁴யவிஷயவைராக்³யபூர்வகம் கு³ருப்ரஸாத³லப்⁴யாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாமாஹ ‘பரீக்ஷ்ய லோகாந்’ (மு. உ. 1 । 2 । 12) இத்யாதி³நா । ப்ரயோஜநம் சாஸக்ருத்³ப்³ரவீதி ‘ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ (மு. உ. 3 । 2 । 9) இதி ‘பராம்ருதா: பரிமுச்யந்தி ஸர்வே’ (மு. உ. 3 । 2 । 6) இதி ச । ஜ்ஞாநமாத்ரே யத்³யபி ஸர்வாஶ்ரமிணாமதி⁴கார:, ததா²பி ஸம்ந்யாஸநிஷ்டை²வ ப்³ரஹ்மவித்³யா மோக்ஷஸாத⁴நம் ந கர்மஸஹிதேதி ‘பை⁴க்ஷசர்யாம் சரந்த:’ (மு. உ. 1 । 2 । 11) ‘ஸம்ந்யாஸயோகா³த்’ (மு. உ. 3 । 2 । 6) இதி ச ப்³ருவந்த³ர்ஶயதி । வித்³யாகர்மவிரோதா⁴ச்ச । ந ஹி ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வத³ர்ஶநேந ஸஹ கர்ம ஸ்வப்நே(அ)பி ஸம்பாத³யிதும் ஶக்யம் ; வித்³யாயா: காலவிஶேஷாபா⁴வாத³நியதநிமித்தத்வாச்ச காலஸங்கோசாநுபபத்தே: । யத்து க்³ருஹஸ்தே²ஷு ப்³ரஹ்மவித்³யாஸம்ப்ரதா³யகர்த்ருத்வாதி³ லிங்க³ம் ந தத்ஸ்தி²தம் ந்யாயம் பா³தி⁴துமுத்ஸஹதே ; ந ஹி விதி⁴ஶதேநாபி தம:ப்ரகாஶயோரேகத்ர ஸத்³பா⁴வ: ஶக்யதே கர்தும் , கிமுத லிங்கை³: கேவலைரிதி । ஏவமுக்தஸம்ப³ந்த⁴ப்ரயோஜநாயா உபநிஷதோ³(அ)ல்பக்³ரந்த²ம் விவரணமாரப்⁴யதே । ய இமாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாமுபயந்த்யாத்மபா⁴வேந ஶ்ரத்³தா⁴ப⁴க்திபுர:ஸரா: ஸந்த:, தேஷாம் க³ர்ப⁴ஜந்மஜராரோகா³த்³யநர்த²பூக³ம் நிஶாதயதி பரம் வா ப்³ரஹ்ம க³மயத்யவித்³யாதி³ஸம்ஸாரகாரணம் வா அத்யந்தமவஸாத³யதி விநாஶயதீத்யுபநிஷத் ; உபநிபூர்வஸ்ய ஸதே³ரேவமர்த²ஸ்மரணாத் ॥
ப்³ரஹ்மா தே³வாநாம் ப்ரத²ம: ஸம்ப³பூ⁴வ விஶ்வஸ்ய கர்தா பு⁴வநஸ்ய கோ³ப்தா ।
ஸ ப்³ரஹ்மவித்³யாம் ஸர்வவித்³யாப்ரதிஷ்டா²மத²ர்வாய ஜ்யேஷ்ட²புத்ராய ப்ராஹ ॥ 1 ॥
ப்³ரஹ்ம பரிப்³ருடோ⁴ மஹாந் த⁴ர்மஜ்ஞாநவைராக்³யைஶ்வர்யை: ஸர்வாநந்யாநதிஶேத இதி ; தே³வாநாம் த்³யோதநவதாமிந்த்³ராதீ³நாம் ப்ரத²ம: கு³ணை: ப்ரதா⁴ந: ஸந் , ப்ரத²ம: அக்³ரே வா ஸம்ப³பூ⁴வ அபி⁴வ்யக்த: ஸம்யக் ஸ்வாதந்த்ர்யேணேத்யபி⁴ப்ராய: । ந ததா² யதா² த⁴ர்மாத⁴ர்மவஶாத்ஸம்ஸாரிணோ(அ)ந்யே ஜாயந்தே, ‘யோ(அ)ஸாவதீந்த்³ரியோ(அ)க்³ராஹ்ய:’ (மநு. 1 । 7) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதே: । விஶ்வஸ்ய ஸர்வஸ்ய ஜக³த: கர்தா உத்பாத³யிதா, பு⁴வநஸ்ய உத்பந்நஸ்ய கோ³ப்தா பாலயிதேதி விஶேஷணம் ப்³ரஹ்மணோ வித்³யாஸ்துதயே । ஸ: ஏவம் ப்ரக்²யாதமஹத்த்வோ ப்³ரஹ்மா ப்³ரஹ்மவித்³யாம் ப்³ரஹ்மண: பரமாத்மநோ வித்³யாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாம் , ‘யேநாக்ஷரம் புருஷம் வேத³ ஸத்யம்’ (மு. உ. 1 । 2 । 13) இதி விஶேஷணாத் । பரமாத்மவிஷயா ஹி ஸா । ப்³ரஹ்மணா வாக்³ரஜேநோக்தேதி ப்³ரஹ்மவித்³யா । தாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாம் , ஸர்வவித்³யாப்ரதிஷ்டா²ம் ஸர்வவித்³யாபி⁴வ்யக்திஹேதுத்வாத்ஸர்வவித்³யாஶ்ரயாமித்யர்த²: ; ஸர்வவித்³யாவேத்³யம் வா வஸ்த்வநயைவ ஜ்ஞாயத இதி, ‘யேநாஶ்ருதம் ஶ்ருதம் ப⁴வதி அமதம் மதமவிஜ்ஞாதம் விஜ்ஞாதம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 3) இதி ஶ்ருதே: । ஸர்வவித்³யாப்ரதிஷ்டா²மிதி ச ஸ்தௌதி வித்³யாம் । அத²ர்வாய ஜ்யேஷ்ட²புத்ராய ஜ்யேஷ்ட²ஶ்சாஸௌ புத்ரஶ்ச, அநேகேஷு ப்³ரஹ்மண: ஸ்ருஷ்டிப்ரகாரேஷ்வந்யதமஸ்ய ஸ்ருஷ்டிப்ரகாரஸ்ய ப்ரமுகே² பூர்வம் அத²ர்வா ஸ்ருஷ்ட இதி ஜ்யேஷ்ட²: ; தஸ்மை ஜ்யேஷ்ட²புத்ராய ப்ராஹ ப்ரோக்தவாந் ॥
அத²ர்வணே யாம் ப்ரவதே³த ப்³ரஹ்மாத²ர்வா தாம் புரோவாசாங்கி³ரே ப்³ரஹ்மவித்³யாம் ।
ஸ பா⁴ரத்³வாஜாய ஸத்யவஹாய ப்ராஹ பா⁴ரத்³வாஜோ(அ)ங்கி³ரஸே பராவராம் ॥ 2 ॥
யாம் ஏதாம் அத²ர்வணே ப்ரவதே³த ப்ராவத³த்³ப்³ரஹ்மவித்³யாம் ப்³ரஹ்மா, தாமேவ ப்³ரஹ்மண: ப்ராப்தாம் அத²ர்வாம் புரா பூர்வம் ; உவாச உக்தவாந் அங்கி³ரே அங்கீ³ர்நாம்நே ப்³ரஹ்மவித்³யாம் । ஸ சாங்கீ³: பா⁴ரத்³வஜாய ப⁴ரத்³வாஜகோ³த்ராய ஸத்யவஹாய ஸத்யவஹநாம்நே ப்ராஹ ப்ரோக்தவாந் । பா⁴ரத்³வாஜ: அங்கி³ரஸே ஸ்வஶிஷ்யாய புத்ராய வா பராவராம் பரஸ்மாத்பரஸ்மாத³வரேணாவரேண ப்ராப்தேதி பராவரா பராவரஸர்வவித்³யாவிஷயவ்யாப்தேர்வா, தாம் பராவராமங்கி³ரஸே ப்ராஹேத்யநுஷங்க³: ॥
ஶௌநகோ ஹ வை மஹாஶாலோ(அ)ங்கி³ரஸம் விதி⁴வது³பஸந்ந: பப்ரச்ச² கஸ்மிந்நு ப⁴க³வோ விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதீதி ॥ 3 ॥
ஶௌநக: ஶுநகஸ்யாபத்யம் மஹாஶால: மஹாக்³ருஹஸ்த²: அங்கி³ரஸம் பா⁴ரத்³வாஜஶிஷ்யமாசார்யம் விதி⁴வத் யதா²ஶாஸ்த்ரமித்யேதத் ; உபஸந்ந: உபக³த: ஸந் பப்ரச்ச² ப்ருஷ்டவாந் । ஶௌநகாங்கி³ரஸோ: ஸம்ப³ந்தா⁴த³ர்வாக்³விதி⁴வத்³விஶேஷணாபா⁴வாது³பஸத³நவிதே⁴: பூர்வேஷாமநியம இதி க³ம்யதே । மர்யாதா³கரணார்த²ம் விஶேஷணம் । மத்⁴யதீ³பிகாந்யாயார்த²ம் வா விஶேஷணம் , அஸ்மதா³தி³ஷ்வப்யுபஸத³நவிதே⁴ரிஷ்டத்வாத் । கிமித்யாஹ — கஸ்மிந்நு ப⁴க³வோ விஜ்ஞாதே, நு இதி விதர்கே, ப⁴க³வ: ஹே ப⁴க³வந் , ஸர்வம் யதி³த³ம் விஜ்ஞேயம் விஜ்ஞாதம் விஶேஷேண ஜ்ஞாதமவக³தம் ப⁴வதீதி ‘ஏகஸ்மிந்விஜ்ஞாதே ஸர்வவித்³ப⁴வதி’ இதி ஶிஷ்டப்ரவாத³ம் ஶ்ருதவாஞ்ஶௌநக: தத்³விஶேஷம் விஜ்ஞாதுகாம: ஸந்கஸ்மிந்நிதி விதர்கயந்பப்ரச்ச² । அத²வா, லோகஸாமாந்யத்³ருஷ்ட்யா ஜ்ஞாத்வைவ பப்ரச்ச² । ஸந்தி ஹி லோகே ஸுவர்ணாதி³ஶகலபே⁴தா³: ஸுவர்ணத்வாத்³யேகத்வவிஜ்ஞாநேந விஜ்ஞாயமாநா லௌகிகை: ; ததா² கிம் ந்வஸ்தி ஸர்வஸ்ய ஜக³த்³பே⁴த³ஸ்யைகம் காரணம் யத்ரைகஸ்மிந்விஜ்ஞாதே ஸர்வம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதீதி । நந்வவிதி³தே ஹி கஸ்மிந்நிதி ப்ரஶ்நோ(அ)நுபபந்ந: ; கிமஸ்தி ததி³தி ததா³ ப்ரஶ்நோ யுக்த: ; ஸித்³தே⁴ ஹ்யஸ்தித்வே கஸ்மிந்நிதி ஸ்யாத் , யதா² கஸ்மிந்நிதே⁴யமிதி । ந ; அக்ஷரபா³ஹுல்யாதா³யாஸபீ⁴ருத்வாத்ப்ரஶ்ந: ஸம்ப⁴வத்யேவ — கிம் ந்வஸ்தி தத்³யஸ்மிந்நேகஸ்மிந்விஜ்ஞாதே ஸர்வவித்ஸ்யாதி³தி ॥
தஸ்மை ஸ ஹோவாச । த்³வே வித்³யே வேதி³தவ்யே இதி ஹ ஸ்ம யத்³ப்³ரஹ்மவிதோ³ வத³ந்தி பரா சைவாபரா ச ॥ 4 ॥
தஸ்மை ஶௌநகாய ஸ: அங்கி³ரா: ஹ கில உவாச உக்தவாந் । கிமிதி, உச்யதே — த்³வே வித்³யே வேதி³தவ்யே ஜ்ஞாதவ்யே இதி । ஏவம் ஹ ஸ்ம கில யத் ப்³ரஹ்மவித³: வேதா³ர்தா²பி⁴ஜ்ஞா: பரமார்த²த³ர்ஶிந: வத³ந்தி । கே தே இத்யாஹ — பரா ச பரமாத்மவித்³யா, அபரா ச த⁴ர்மாத⁴ர்மஸாத⁴நதத்ப²லவிஷயா । நநு கஸ்மிந்விதி³தே ஸர்வவித்³ப⁴வதீதி ஶௌநகேந ப்ருஷ்டம் ; தஸ்மிந்வக்தவ்யே(அ)ப்ருஷ்டமாஹாங்கி³ரா: — த்³வே வித்³யே இத்யாதி³ । நைஷ தோ³ஷ:, க்ரமாபேக்ஷத்வாத்ப்ரதிவசநஸ்ய । அபரா ஹி வித்³யா அவித்³யா ; ஸா நிராகர்தவ்யா தத்³விஷயே ஹி அவிதி³தே ந கிஞ்சித்தத்த்வதோ விதி³தம் ஸ்யாதி³தி ; ‘நிராக்ருத்ய ஹி பூர்வபக்ஷம் பஶ்சாத்ஸித்³தா⁴ந்தோ வக்தவ்யோ ப⁴வதி’ இதி ந்யாயாத் ॥
தத்ராபரா, ருக்³வேதோ³ யஜுர்வேத³: ஸாமவேதோ³(அ)த²ர்வவேத³: ஶிக்ஷா கல்போ வ்யாகரணம் நிருக்தம் ச²ந்தோ³ ஜ்யோதிஷமிதி । அத² பரா யயா தத³க்ஷரமதி⁴க³ம்யதே ॥ 5 ॥
தத்ர கா அபரேத்யுச்யதே — ருக்³வேதோ³ யஜுர்வேத³: ஸாமவேதோ³(அ)த²ர்வவேத³: இத்யேதே சத்வாரோ வேதா³: । ஶிக்ஷா கல்போ வ்யாகரணம் நிருக்தம் ச²ந்தோ³ ஜ்யோதிஷம் இத்யங்கா³நி ஷட் ; ஏஷா அபரா வித்³யோக்தா । அத² இதா³நீம் இயம் பரா வித்³யோச்யதே யயா தத் வக்ஷ்யமாணவிஶேஷணம் அக்ஷரம் அதி⁴க³ம்யதே ப்ராப்யதே, அதி⁴பூர்வஸ்ய க³மே: ப்ராயஶ: ப்ராப்த்யர்த²த்வாத் ; ந ச பரப்ராப்தேரவக³மார்த²ஸ்ய ச பே⁴தோ³(அ)ஸ்தி ; அவித்³யாயா அபாய ஏவ ஹி பரப்ராப்திர்நார்தா²ந்தரம் । நநு ருக்³வேதா³தி³பா³ஹ்யா தர்ஹி ஸா கத²ம் பரா வித்³யா ஸ்யாத் மோக்ஷஸாத⁴நம் ச । ‘யா வேத³பா³ஹ்யா: ஸ்ம்ருதயோ யாஶ்ச காஶ்ச குத்³ருஷ்டய:. . . ’ (மநு. 12 । 95) இதி ஹி ஸ்மரந்தி । குத்³ருஷ்டித்வாந்நிஷ்ப²லத்வாத³நாதே³யா ஸ்யாத் ; உபநிஷதா³ம் ச ருக்³வேதா³தி³பா³ஹ்யத்வம் ஸ்யாத் । ருக்³வேதா³தி³த்வே து ப்ருத²க்கரணமநர்த²கம் அத² பரேதி । ந, வேத்³யவிஷயவிஜ்ஞாநஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । உபநிஷத்³வேத்³யாக்ஷரவிஷயம் ஹி விஜ்ஞாநமிஹ பரா வித்³யேதி ப்ராதா⁴ந்யேந விவக்ஷிதம் , நோபநிஷச்ச²ப்³த³ராஶி: । வேத³ஶப்³தே³ந து ஸர்வத்ர ஶப்³த³ராஶிர்விவக்ஷித: । ஶப்³த³ராஶ்யதி⁴க³மே(அ)பி யத்நாந்தரமந்தரேண கு³ர்வபி⁴க³மநாதி³லக்ஷணம் வைராக்³யம் ச நாக்ஷராதி⁴க³ம: ஸம்ப⁴வதீதி ப்ருத²க்கரணம் ப்³ரஹ்மவித்³யாயா அத² பரா வித்³யேதி ॥
யத்தத³த்³ரேஶ்யமக்³ராஹ்யமகோ³த்ரமவர்ணமசக்ஷு:ஶ்ரோத்ரம் தத³பாணிபாத³ம் ।
நித்யம் விபு⁴ம் ஸர்வக³தம் ஸுஸூக்ஷ்மம் தத³வ்யயம் யத்³பூ⁴தயோநிம் பரிபஶ்யந்தி தீ⁴ரா: ॥ 6 ॥
யதா² விதி⁴விஷயே கர்த்ராத்³யநேககாரகோபஸம்ஹாரத்³வாரேண வாக்யார்த²ஜ்ஞாநகாலாத³ந்யத்ராநுஷ்டே²யோ(அ)ர்தோ²(அ)ஸ்த்யக்³நிஹோத்ராதி³லக்ஷண:, ந ததே²ஹ பரவித்³யாவிஷயே வாக்யார்த²ஜ்ஞாநஸமகால ஏவ து பர்யவஸிதோ ப⁴வதி, கேவலஶப்³த³ப்ரகாஶிதார்த²ஜ்ஞாநமாத்ரநிஷ்டா²வ்யதிரிக்தாபா⁴வாத் । தஸ்மாதி³ஹ பராம் வித்³யாம் ஸவிஶேஷணேநாக்ஷரேண விஶிநஷ்டி — யத்தத³த்³ரேஶ்யமித்யாதி³நா । வக்ஷ்யமாணம் பு³த்³தௌ⁴ ஸம்ஹ்ருத்ய ஸித்³த⁴வத்பராம்ருஶதி — யத்ததி³தி । அத்³ரேஶ்யம் அத்³ருஶ்யம் ஸர்வேஷாம் பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணாமக³ம்யமித்யேதத் । த்³ருஶேர்ப³ஹி:ப்ரவ்ருத்தஸ்ய பஞ்சேந்த்³ரியத்³வாரகத்வாத் । அக்³ராஹ்யம் கர்மேந்த்³ரியாவிஷயமித்யேதத் । அகோ³த்ரம் , கோ³த்ரமந்வயோ மூலமித்யநர்தா²ந்தரம் । அகோ³த்ரம் அநந்வயமித்யர்த²: । ந ஹி தஸ்ய மூலமஸ்தி யேநாந்விதம் ஸ்யாத் । வர்ண்யந்த இதி வர்ணா த்³ரவ்யத⁴ர்மா: ஸ்தூ²லத்வாத³ய: ஶுக்லத்வாத³யோ வா । அவித்³யமாநா வர்ணா யஸ்ய தத் அவர்ணம் அக்ஷரம் । அசக்ஷு:ஶ்ரோத்ரம் சக்ஷுஶ்ச ஶ்ரோத்ரம் ச நாமரூபவிஷயே கரணே ஸர்வஜந்தூநாம் , தே அவித்³யமாநே யஸ்ய தத³சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரம் । ‘ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித்’ (மு. உ. 1 । 1 । 9) இதி சேதநாவத்த்வவிஶேஷணாத்ப்ராப்தம் ஸம்ஸாரிணாமிவ சக்ஷு:ஶ்ரோத்ராதி³பி⁴: கரணைரர்த²ஸாத⁴கத்வம் ; ததி³ஹ அசக்ஷு:ஶ்ரோத்ரமிதி வார்யதே, ‘பஶ்யத்யசக்ஷு: ஸ ஶ்ருணோத்யகர்ண:’ (ஶ்வே. உ. 3 । 19) இத்யாதி³த³ர்ஶநாத் । கிஞ்ச, தத் அபாணிபாத³ம் கர்மேந்த்³ரியரஹிதமித்யேதத் । யத ஏவம் அக்³ராஹ்யமக்³ராஹகம் ச அதோ நித்யமவிநாஶி । விபு⁴ம் விவித⁴ம் ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தா²வராந்தப்ராணிபே⁴தை³ர்ப⁴வதீதி விபு⁴ம் । ஸர்வக³தம் வ்யாபகமாகாஶவத்ஸுஸூக்ஷ்மம் । ஶப்³தா³தி³ஸ்தூ²லத்வகாரணரஹிதத்வாத் । ஶப்³தா³த³யோ ஹ்யாகாஶவாய்வாதீ³நாமுத்தரோத்தரஸ்தூ²லத்வகாரணாநி ; தத³பா⁴வாத்ஸுஸூக்ஷ்மம் , கிஞ்ச, தத் அவ்யயம் உக்தத⁴ர்மத்வாதே³வ ந வ்யேதீத்யவ்யயம் । ந ஹ்யநங்க³ஸ்ய ஸ்வாங்கா³பசயலக்ஷணோ வ்யய: ஸம்ப⁴வதி ஶரீரஸ்யேவ । நாபி கோஶாபசயலக்ஷணோ வ்யய: ஸம்ப⁴வதி ராஜ்ஞ இவ । நாபி கு³ணத்³வாரகோ வ்யய: ஸம்ப⁴வதி, அகு³ணத்வாத்ஸர்வாத்மகத்வாச்ச । யத் ஏவம்லக்ஷணம் பூ⁴தயோநிம் பூ⁴தாநாம் காரணம் ப்ருதி²வீவ ஸ்தா²வரஜங்க³மாநாம் பரிபஶ்யந்தி ஸர்வத ஆத்மபூ⁴தம் ஸர்வஸ்ய அக்ஷரம் பஶ்யந்தி தீ⁴ரா: தீ⁴மந்தோ விவேகிந: । ஈத்³ருஶமக்ஷரம் யயா வித்³யயா அதி⁴க³ம்யதே ஸா பரா வித்³யேதி ஸமுதா³யார்த²: ॥
யதோ²ர்ணநாபி⁴: ஸ்ருஜதே க்³ருஹ்ணதே ச யதா² ப்ருதி²வ்யாமோஷத⁴ய: ஸம்ப⁴வந்தி ।
யதா² ஸத: புருஷாத்கேஶலோமாநி ததா²க்ஷராத்ஸம்ப⁴வதீஹ விஶ்வம் ॥ 7 ॥
பூ⁴தயோநிரக்ஷரமித்யுக்தம் । தத்கத²ம் பூ⁴தயோநித்வமித்யுச்யதே த்³ருஷ்டாந்தை: — யதா² லோகே ப்ரஸித்³த⁴: ஊர்ணநாபி⁴: லூதாகீட: கிஞ்சித்காரணாந்தரமநபேக்ஷ்ய ஸ்வயமேவ ஸ்ருஜதே ஸ்வஶரீராவ்யதிரிக்தாநேவ தந்தூந்ப³ஹி: ப்ரஸாரயதி புநஸ்தாநேவ க்³ருஹ்ணதே ச க்³ருஹ்ணாதி ஸ்வாத்மபா⁴வமேவாபாத³யதி ; யதா² ச ப்ருதி²வ்யாம் ஓஷத⁴ய:, வ்ரீஹ்யாதி³ஸ்தா²வராணீத்யர்த²:, ஸ்வாத்மாவ்யதிரிக்தா ஏவ ப்ரப⁴வந்தி ஸம்ப⁴வந்தி ; யதா² ச ஸத: வித்³யமாநாஜ்ஜீவத: புருஷாத் கேஶலோமாநி கேஶாஶ்ச லோமாநி ச ஸம்ப⁴வந்தி விலக்ஷணாநி । யதை²தே த்³ருஷ்டாந்தா:, ததா² விலக்ஷணம் ஸலக்ஷணம் ச நிமித்தாந்தராநபேக்ஷாத்³யதோ²க்தலக்ஷணாத் அக்ஷராத் ஸம்ப⁴வதி ஸமுத்பத்³யதே இஹ ஸம்ஸாரமண்ட³லே விஶ்வம் ஸமஸ்தம் ஜக³த் । அநேகத்³ருஷ்டாந்தோபாதா³நம் து ஸுகா²வபோ³த⁴நார்த²ம் ॥
தபஸா சீயதே ப்³ரஹ்ம ததோ(அ)ந்நமபி⁴ஜாயதே ।
அந்நாத்ப்ராணோ மந: ஸத்யம் லோகா: கர்மஸு சாம்ருதம் ॥ 8 ॥
யத்³ப்³ரஹ்மண உத்பத்³யமாநம் விஶ்வம் தத³நேந க்ரமேணோத்பத்³யதே, ந யுக³பத்³ப³த³ரமுஷ்டிப்ரக்ஷேபவதி³தி க்ரமநியமவிவக்ஷார்தோ²(அ)யம் மந்த்ர ஆரப்⁴யதே — தபஸா ஜ்ஞாநேந உத்பத்திவிதி⁴ஜ்ஞதயா பூ⁴தயோந்யக்ஷரம் ப்³ரஹ்ம சீயதே உபசீயதே உத்பாத³யிஷ்யதி³த³ம் ஜக³த் அங்குரமிவ பீ³ஜமுச்சூ²நதாம் க³ச்ச²தி புத்ரமிவ பிதா ஹர்ஷேண । ஏவம் ஸர்வஜ்ஞதயா ஸ்ருஷ்டிஸ்தி²திஸம்ஹாரஶக்திவிஜ்ஞாநவத்தயோபசிதாத் தத: ப்³ரஹ்மண: அந்நம் அத்³யதே பு⁴ஜ்யத இத்யந்நமவ்யாக்ருதம் ஸாதா⁴ரணம் காரணம் ஸம்ஸாரிணாம் வ்யாசிகீர்ஷிதாவஸ்தா²ரூபேண அபி⁴ஜாயதே உத்பத்³யதே । ததஶ்ச அவ்யாக்ருதாத்³வ்யாசிகீர்ஷிதாவஸ்தா²த் அந்நாத் ப்ராண: ஹிரண்யக³ர்போ⁴ ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞாநக்ரியாஶக்த்யதி⁴ஷ்டி²தோ ஜக³த்ஸாதா⁴ரணோ(அ)வித்³யாகாமகர்மபூ⁴தஸமுதா³யபீ³ஜாங்குரோ ஜக³தா³த்மா அபி⁴ஜாயத இத்யநுஷங்க³: । தஸ்மாச்ச ப்ராணாத் மந: மநஆக்²யம் ஸங்கல்பவிகல்பஸம்ஶயநிர்ணயாத்³யாத்மகமபி⁴ஜாயதே । ததோ(அ)பி ஸங்கல்பாத்³யாத்மகாந்மநஸ: ஸத்யம் ஸத்யாக்²யமாகாஶாதி³பூ⁴தபஞ்சகமபி⁴ஜாயதே । தஸ்மாத்ஸத்யாக்²யாத்³பூ⁴தபஞ்சகாத³ண்ட³க்ரமேண ஸப்த லோகா: பூ⁴ராத³ய: । தேஷு மநுஷ்யாதி³ப்ராணிவர்ணாஶ்ரமக்ரமேண கர்மாணி । கர்மஸு ச நிமித்தபூ⁴தேஷு அம்ருதம் கர்மஜம் ப²லம் । யாவத்கர்மாணி கல்பகோடிஶதைரபி ந விநஶ்யந்தி, தாவத்ப²லம் ந விநஶ்யதீத்யம்ருதம் ॥
ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித்³யஸ்ய ஜ்ஞாநமயம் தப: ।
தஸ்மாதே³தத்³ப்³ரஹ்ம நாம ரூபமந்நம் ச ஜாயதே ॥ 9 ॥
உக்தமேவார்த²முபஸஞ்ஜிஹீர்ஷுர்மந்த்ரோ வக்ஷ்யமாணார்த²மாஹ — ய: உக்தலக்ஷணோ(அ)க்ஷராக்²ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸாமாந்யேந ஸர்வம் ஜாநாதீதி ஸர்வஜ்ஞ: । விஶேஷேண ஸர்வம் வேத்தீதி ஸர்வவித் । யஸ்ய ஜ்ஞாநமயம் ஜ்ஞாநவிகாரமேவ ஸார்வஜ்ஞ்யலக்ஷணம் தப: அநாயாஸலக்ஷணம் , தஸ்மாத் யதோ²க்தாத்ஸர்வஜ்ஞாத் ஏதத் உக்தம் கார்யலக்ஷணம் ப்³ரஹ்ம ஹிரண்யக³ர்பா⁴க்²யம் ஜாயதே । கிஞ்ச, நாம அஸௌ தே³வத³த்தோ யஜ்ஞத³த்த இத்யாதி³லக்ஷணம் , ரூபம் இத³ம் ஶுக்லம் நீலமித்யாதி³, அந்நம் ச வ்ரீஹியவாதி³லக்ஷணம் , ஜாயதே பூர்வமந்த்ரோக்தக்ரமேணேத்யவிரோதோ⁴ த்³ரஷ்டவ்ய: ॥
த்³விதீய: க²ண்ட³:
ததே³தத்ஸத்யம் மந்த்ரேஷு கர்மாணி கவயோ யாந்யபஶ்யம்ஸ்தாநி த்ரேதாயாம் ப³ஹுதா⁴ ஸந்ததாநி ।
தாந்யாசரத² நியதம் ஸத்யகாமா ஏஷ வ: பந்தா²: ஸுக்ருதஸ்ய லோகே ॥ 1 ॥
ஸாங்கா³ வேதா³ அபரா வித்³யோக்தா ‘ருக்³வேதோ³ யஜுர்வேத³:’ (மு. உ. 1 । 1 । 5) இத்யாதி³நா । ‘யத்தத³த்³ரேஶ்யம்’ (மு. உ. 1 । 1 । 6) இத்யாதி³நா ‘நாமரூபமந்நம் ச ஜாயதே’ (மு. உ. 1 । 1 । 9) இத்யந்தேந க்³ரந்தே²நோக்தலக்ஷணமக்ஷரம் யயா வித்³யயாதி⁴க³ம்யத இதி ஸா பரா வித்³யா ஸவிஶேஷணோக்தா । அத: பரமநயோர்வித்³யயோர்விஷயௌ விவேக்தவ்யௌ ஸம்ஸாரமோக்ஷாவித்யுத்தரோ க்³ரந்த² ஆரப்⁴யதே । தத்ராபரவித்³யாவிஷய: கர்த்ராதி³ஸாத⁴நக்ரியாப²லபே⁴த³ரூப: ஸம்ஸாரோ(அ)நாதி³ரநந்தோ து³:க²ஸ்வரூபத்வாத்³தா⁴தவ்ய: ப்ரத்யேகம் ஶரீரிபி⁴: ஸாமஸ்த்யேந நதீ³ஸ்ரோதோவத³விச்சே²த³ரூபஸம்ப³ந்த⁴: தது³பஶமலக்ஷணோ மோக்ஷ: பரவித்³யாவிஷயோ(அ)நாத்³யநந்தோ(அ)ஜரோ(அ)மரோ(அ)ம்ருதோ(அ)ப⁴ய: ஶுத்³த⁴: ப்ரஸந்ந: ஸ்வாத்மப்ரதிஷ்டா²லக்ஷண: பரமாநந்தோ³(அ)த்³வய இதி । பூர்வம் தாவத³பரவித்³யாயா விஷயப்ரத³ர்ஶநார்த²மாரம்ப⁴: । தத்³த³ர்ஶநே ஹி தந்நிர்வேதோ³பபத்தி: । ததா² ச வக்ஷ்யதி — ‘பரீக்ஷ்ய லோகாந்கர்மசிதாந்’ (மு. உ. 1 । 2 । 12) இத்யாதி³நா । ந ஹ்யப்ரத³ர்ஶிதே பரீக்ஷோபபத்³யத இதி தத்ப்ரத³ர்ஶயந்நாஹ — ததே³தத் ஸத்யம் அவிதத²ம் । கிம் தத் ? மந்த்ரேஷு ருக்³வேதா³த்³யாக்²யேஷு கர்மாணி அக்³நிஹோத்ராதீ³நி மந்த்ரைரேவ ப்ரகாஶிதாநி கவய: மேதா⁴விநோ வஸிஷ்டா²த³ய: யாநி அபஶ்யந் த்³ருஷ்டவந்த: । யத்ததே³தத்ஸத்யமேகாந்தபுருஷார்த²ஸாத⁴நத்வாத் , தாநி ச வேத³விஹிதாநி ருஷித்³ருஷ்டாநி கர்மாணி த்ரேதாயாம் த்ரயீஸம்யோக³லக்ஷணாயாம் ஹௌத்ராத்⁴வர்யவௌத்³கா³த்ரப்ரகாராயாமதி⁴கரணபூ⁴தாயாம் ப³ஹுதா⁴ ப³ஹுப்ரகாரம் ஸந்ததாநி ஸம்ப்ரவ்ருத்தாநி கர்மிபி⁴: க்ரியமாணாநி த்ரேதாயாம் வா யுகே³ ப்ராயஶ: ப்ரவ்ருத்தாநி ; அதோ யூயம் தாநி ஆசரத² நிர்வர்தயத நியதம் நித்யம் ஸத்யகாமா யதா²பூ⁴தகர்மப²லகாமா: ஸந்த: । ஏஷ: வ: யுஷ்மாகம் பந்தா²: மார்க³: ஸுக்ருதஸ்ய ஸ்வயம் நிர்வர்திதஸ்ய கர்மண: லோகே ப²லநிமித்தம் லோக்யதே த்³ருஶ்யதே பு⁴ஜ்யத இதி கர்மப²லம் லோக உச்யதே । தத³ர்த²ம் தத்ப்ராப்தயே ஏஷ மார்க³ இத்யர்த²: । யாந்யேதாந்யக்³நிஹோத்ராதீ³நி த்ரய்யாம் விஹிதாநி கர்மாணி, தாந்யேஷ பந்தா² அவஶ்யப²லப்ராப்திஸாத⁴நமித்யர்த²: ॥
யதா³ லேலாயதே ஹ்யர்சி: ஸமித்³தே⁴ ஹவ்யவாஹநே ।
ததா³ஜ்யபா⁴கா³வந்தரேணாஹுதீ: ப்ரதிபாத³யேத் ॥ 2 ॥
தத்ராக்³நிஹோத்ரமேவ தாவத்ப்ரத²மம் ப்ரத³ர்ஶநார்த²முச்யதே, ஸர்வகர்மணாம் ப்ராத²ம்யாத் । தத்கத²ம் ? யதை³வ இந்த⁴நைரப்⁴யாஹிதை: ஸம்யகி³த்³தே⁴ ஸமித்³தே⁴ தீ³ப்தே ஹவ்யவாஹநே லேலாயதே சலதி அர்சி: ; ததா³ தஸ்மிந்காலே லேலாயமாநே சலத்யர்சிஷி ஆஜ்யபா⁴கௌ³ ஆஜ்யபா⁴க³யோ: அந்தரேண மத்⁴யே ஆவாபஸ்தா²நே ஆஹுதீ: ப்ரதிபாத³யேத் ப்ரக்ஷிபேத் தே³வதாமுத்³தி³ஶ்ய । அநேகாஹ:ப்ரயோகா³பேக்ஷயா ஆஹுதீரிதி ப³ஹுவசநம் । ஏஷ ஸம்யகா³ஹுதிப்ரக்ஷேபாதி³லக்ஷண: கர்மமார்கோ³ லோகப்ராப்தயே பந்தா²: । தஸ்ய ச ஸம்யக்கரணம் து³ஷ்கரம் ; விபத்தயஸ்த்வநேகா ப⁴வந்தி ॥
யஸ்யாக்³நிஹோத்ரமத³ர்ஶமபௌர்ணமாஸமசாதுர்மாஸ்யமநாக்³ரயணமதிதி²வர்ஜிதம் ச ।
அஹுதமவைஶ்வதே³வமவிதி⁴நா ஹுதமாஸப்தமாம்ஸ்தஸ்ய லோகாந்ஹிநஸ்தி ॥ 3 ॥
கத²ம் ? யஸ்ய அக்³நிஹோத்ரிண: அக்³நிஹோத்ரம் அத³ர்ஶம் த³ர்ஶாக்²யேந கர்மணா வர்ஜிதம் । அக்³நிஹோத்ரிபி⁴ரவஶ்யகர்தவ்யத்வாத்³த³ர்ஶஸ்ய । அக்³நிஹோத்ரிஸம்ப³ந்த்⁴யக்³நிஹோத்ரவிஶேஷணமிவ ப⁴வதி । தத³க்ரியமாணமித்யேதத் । ததா² அபௌர்ணமாஸம் இத்யாதி³ஷ்வப்யக்³நிஹோத்ரவிஶேஷணத்வம் த்³ரஷ்டவ்யம் । அக்³நிஹோத்ராங்க³த்வஸ்யாவிஶிஷ்டத்வாத் । அபௌர்ணமாஸம் பௌர்ணமாஸகர்மவர்ஜிதம் । அசாதுர்மாஸ்யம் சாதுர்மாஸ்யகர்மவர்ஜிதம் । அநாக்³ரயணம் ஆக்³ரயணம் ஶரதா³தி³ஷு கர்தவ்யம் , தச்ச ந க்ரியதே யஸ்ய தத்ததா² । அதிதி²வர்ஜிதம் ச அதிதி²பூஜநம் சாஹந்யஹந்யக்ரியமாணம் யஸ்ய । ஸ்வயம் ஸம்யக³க்³நிஹோத்ரகாலே அஹுதம் । அத³ர்ஶாதி³வத் அவைஶ்வதே³வம் வைஶ்வதே³வகர்மவர்ஜிதம் । ஹூயமாநமப்யவிதி⁴நா ஹுதம் அயதா²ஹுதமித்யேதத் । ஏவம் து³:ஸம்பாதி³தமஸம்பாதி³தமக்³நிஹோத்ராத்³யுபலக்ஷிதம் கர்ம கிம் கரோதீத்யுச்யதே — ஆஸப்தமாந் ஸப்தமஸஹிதாந் தஸ்ய கர்துர்லோகாந் ஹிநஸ்தி ஹிநஸ்தீவ ஆயாஸமாத்ரப²லத்வாத் । ஸம்யக் க்ரியமாணேஷு ஹி கர்மஸு கர்மபரிணாமாநுரூப்யேண பூ⁴ராத³ய: ஸத்யாந்தா: ஸப்த லோகா: ப²லம் ப்ராப்தவ்யம் । தே லோகா: ஏவம்பூ⁴தேநாக்³நிஹோத்ராதி³கர்மணா த்வப்ராப்யத்வாத்³தி⁴ம்ஸ்யந்த இவ, ஆயாஸமாத்ரம் த்வவ்யபி⁴சாரீத்யதோ ஹிநஸ்தீத்யுச்யதே । பிண்ட³தா³நாத்³யநுக்³ரஹேண வா ஸம்ப³த்⁴யமாநா: பித்ருபிதாமஹப்ரபிதாமஹா: புத்ரபௌத்ரப்ரபௌத்ரா: ஸ்வாத்மோபகாரா: ஸப்த லோகா உக்தப்ரகாரேணாக்³நிஹோத்ராதி³நா ந ப⁴வந்தீதி ஹிம்ஸ்யந்த இத்யுச்யதே ॥
காலீ கராலீ ச மநோஜவா ச ஸுலோஹிதா யா ச ஸுதூ⁴ம்ரவர்ணா ।
ஸ்பு²லிங்கி³நீ விஶ்வருசீ ச தே³வீ லேலாயமாநா இதி ஸப்த ஜிஹ்வா: ॥ 4 ॥
காலீ கராலீ ச மநோஜவா ச ஸுலோஹிதா யா ச ஸுதூ⁴ம்ரவர்ணா । ஸ்பு²லிங்கி³நீ விஶ்வருசீ ச தே³வீ லேலாயமாநா த³ஹநஸ்ய ஜிஹ்வா: । கால்யாத்³யா விஶ்வருச்யந்தா லேலாயமாநா: அக்³நேர்ஹவிராஹுதிக்³ரஸநார்தா² ஏதா: கில ஸப்த ஜிஹ்வா: ॥
ஏதேஷு யஶ்சரதே ப்⁴ராஜமாநேஷு யதா²காலம் சாஹுதயோ ஹ்யாத³தா³யந் ।
தம் நயந்த்யேதா: ஸூர்யஸ்ய ரஶ்மயோ யத்ர தே³வாநாம் பதிரேகோ(அ)தி⁴வாஸ: ॥ 5 ॥
ஏதேஷு அக்³நிஜிஹ்வாபே⁴தே³ஷு ய: அக்³நிஹோத்ரீ சரதே கர்மாசரத்யக்³நிஹோத்ராதி³கம் ப்⁴ராஜமாநேஷு தீ³ப்யமாநேஷு । யதா²காலம் ச யஸ்ய கர்மணோ ய: காலஸ்தம் காலமநதிக்ரம்ய யதா²காலம் யஜமாநம் ஆத³தா³யந் ஆத³தா³நா ஆஹுதய: தம் நயந்தி ப்ராபயந்தி । ஏதா: ஆஹுதயோ யா இமா அநேந நிர்வர்திதா: ஸூர்யஸ்ய ரஶ்மய: பூ⁴த்வா, ரஶ்மித்³வாரைரித்யர்த²: । யத்ர யஸ்மிந்ஸ்வர்கே³ தே³வாநாம் பதி: இந்த்³ர: ஏக: ஸர்வாநுபரி அதி⁴ வஸதீதி அதி⁴வாஸ: ॥
ஏஹ்யேஹீதி தமாஹுதய: ஸுவர்சஸ: ஸூர்யஸ்ய ரஶ்மிபி⁴ர்யஜமாநம் வஹந்தி ।
ப்ரியாம் வாசமபி⁴வத³ந்த்யோ(அ)ர்சயந்த்ய ஏஷ வ: புண்ய: ஸுக்ருதோ ப்³ரஹ்மலோக: ॥ 6 ॥
கத²ம் ஸூர்யஸ்ய ரஶ்மிபி⁴ர்யஜமாநம் வஹந்தீத்யுச்யதே — ஏஹி ஏஹி இதி ஆஹ்வயந்த்ய: தம் யஜமாநம் ஆஹுதய: ஸுவர்சஸ: தீ³ப்திமத்ய: ; கிஞ்ச, ப்ரியாம் இஷ்டாம் வாசம் ஸ்துத்யாதி³லக்ஷணாம் அபி⁴வத³ந்த்ய: உச்சாரயந்த்ய: அர்சயந்த்ய: பூஜயந்த்யஶ்ச ஏஷ: வ: யுஷ்மாகம் புண்ய: ஸுக்ருத: ப்³ரஹ்மலோக: ப²லரூப:, இத்த²ம் ப்ரியாம் வாசம் அபி⁴வத³ந்த்யோ வஹந்தீத்யர்த²: । ப்³ரஹ்மலோக: ஸ்வர்க³: ப்ரகரணாத் ॥
ப்லவா ஹ்யேதே அத்³ருடா⁴ யஜ்ஞரூபா அஷ்டாத³ஶோக்தமவரம் யேஷு கர்ம ।
ஏதச்ச்²ரேயோ யே(அ)பி⁴நந்த³ந்தி மூடா⁴ ஜராம்ருத்யும் தே புநரேவாபி யந்தி ॥ 7 ॥
ஏதச்ச ஜ்ஞாநரஹிதம் கர்மைதாவத்ப²லமவித்³யாகாமகர்மகார்யம் அதோ(அ)ஸாரம் து³:க²மூலமிதி நிந்த்³யதே — ப்லவா: விநாஶிந இத்யர்த²: । ஹி யஸ்மாத் ஏதே அத்³ருடா⁴: அஸ்தி²ரா: யஜ்ஞரூபா: யஜ்ஞஸ்ய ரூபாணி யஜ்ஞரூபா: யஜ்ஞநிர்வர்தகா: அஷ்டாத³ஶ அஷ்டாத³ஶஸங்க்²யாகா: ஷோட³ஶர்த்விஜ: பத்நீ யஜமாநஶ்சேத்யஷ்டாத³ஶ । ஏததா³ஶ்ரயம் கர்ம உக்தம் கதி²தம் ஶாஸ்த்ரேண யேஷு அஷ்டாத³ஶஸு அவரம் கேவலம் ஜ்ஞாநவர்ஜிதம் கர்ம । அதஸ்தேஷாமவரகர்மாஶ்ரயாணாமஷ்டாத³ஶாநாமத்³ருட⁴தயா ப்லவத்வாத்ப்லவதே ஸஹ ப²லேந தத்ஸாத்⁴யம் கர்ம ; குண்ட³விநாஶாதி³வ க்ஷீரத³த்⁴யாதீ³நாம் தத்ஸ்தா²நாம் நாஶ: ; யத ஏவம் ஏதத் கர்ம ஶ்ரேய: ஶ்ரேய:ஸாத⁴நமிதி யே அபி⁴நந்த³ந்தி அபி⁴ஹ்ருஷ்யந்தி அவிவேகிந: மூடா⁴:, அத: தே ஜராம் ச ம்ருத்யும் ச ஜராம்ருத்யும் கஞ்சித்காலம் ஸ்வர்கே³ ஸ்தி²த்வா புநரேவ அபி யந்தி பூ⁴யோ(அ)பி க³ச்ச²ந்தி ॥
அவித்³யாயாமந்தரே வர்தமாநா: ஸ்வயம் தீ⁴ரா: பண்டி³தம்மந்யமாநா: ।
ஜங்க⁴ந்யமாநா: பரியந்தி மூடா⁴ அந்தே⁴நைவ நீயமாநா யதா²ந்தா⁴: ॥ 8 ॥
கிஞ்ச, அவித்³யாயாம் அந்தரே மத்⁴யே வர்தமாநா: அவிவேகப்ராயா: ஸ்வயம் வயமேவ தீ⁴ரா: தீ⁴மந்த: பண்டி³தா விதி³தவேதி³தவ்யாஶ்சேதி மந்யமாநா ஆத்மாநம் ஸம்பா⁴வயந்த:, தே ச ஜங்க⁴ந்யமாநா: ஜராரோகா³த்³யநேகாநர்த²வ்ராதைர்ஹந்யமாநா ப்⁴ருஶம் பீட்³யமாநா: பரியந்தி விப்⁴ரமந்தி மூடா⁴: । த³ர்ஶநவர்ஜிதத்வாத் அந்தே⁴நைவ அசக்ஷுஷ்கேணைவ நீயமாநா: ப்ரத³ர்ஶ்யமாநமார்கா³: ; யதா² லோகே அந்தா⁴: சக்ஷூரஹிதா க³ர்தகண்டகாதௌ³ பதந்தி, தத்³வத் ॥
அவித்³யாயாம் ப³ஹுதா⁴ வர்தமாநா வயம் க்ருதார்தா² இத்யபி⁴மந்யந்தி பா³லா: ।
யத்கர்மிணோ ந ப்ரவேத³யந்தி ராகா³த்தேநாதுரா: க்ஷீணலோகாஶ்ச்யவந்தே ॥ 9 ॥
கிஞ்ச, அவித்³யாயாம் ப³ஹுதா⁴ ப³ஹுப்ரகாரம் வர்தமாநா: வயமேவ க்ருதார்தா²: க்ருதப்ரயோஜநா: இதி ஏவம் அபி⁴மந்யந்தி அபி⁴மந்யந்தே அபி⁴மாநம் குர்வந்தி பா³லா: அஜ்ஞாநிந: । யத் யஸ்மாதே³வம் கர்மிண: ந ப்ரவேத³யந்தி தத்த்வம் ந ஜாநந்தி ராகா³த் கர்மப²லராகா³பி⁴ப⁴வநிமித்தம் , தேந காரணேந ஆதுரா: து³:கா²ர்தா: ஸந்த: க்ஷீணலோகா: க்ஷீணகர்மப²லா: ஸ்வர்க³லோகாத் ச்யவந்தே ॥
இஷ்டாபூர்தம் மந்யமாநா வரிஷ்ட²ம் நாந்யச்ச்²ரேயோ வேத³யந்தே ப்ரமூடா⁴: ।
நாகஸ்ய ப்ருஷ்டே² தே ஸுக்ருதே(அ)நுபூ⁴த்வேமம் லோகம் ஹீநதரம் வா விஶந்தி ॥ 10 ॥
இஷ்டாபூர்தம் இஷ்டம் யாகா³தி³ ஶ்ரௌதம் கர்ம பூர்தம் ஸ்மார்தம் வாபீகூபதடா³கா³தி³கர்ம மந்யமாநா: ஏததே³வாதிஶயேந புருஷார்த²ஸாத⁴நம் வரிஷ்ட²ம் ப்ரதா⁴நமிதி சிந்தயந்த:, அந்யத் ஆத்மஜ்ஞாநாக்²யம் ஶ்ரேய:ஸாத⁴நம் ந வேத³யந்தே ந ஜாநந்தி ப்ரமூடா⁴: புத்ரபஶுபா³ந்த⁴வாதி³ஷு ப்ரமத்ததயா மூடா⁴: ; தே ச நாகஸ்ய ஸ்வர்க³ஸ்ய ப்ருஷ்டே² உபரிஸ்தா²நே ஸுக்ருதே போ⁴கா³யதநே அநுபூ⁴த்வா அநுபூ⁴ய கர்மப²லம் புந: இமம் லோகம் மாநுஷம் அஸ்மாத் ஹீநதரம் வா திர்யங்நரகாதி³லக்ஷணம் யதா²கர்மஶேஷம் விஶந்தி ॥
தப:ஶ்ரத்³தே⁴ யே ஹ்யுபவஸந்த்யரண்யே ஶாந்தா வித்³வாம்ஸோ பை⁴க்ஷசர்யாம் சரந்த: ।
ஸூர்யத்³வாரேண தே விரஜா: ப்ரயாந்தி யத்ராம்ருத: ஸ புருஷோ ஹ்யவ்யயாத்மா ॥ 11 ॥
யே புநஸ்தத்³விபரீதஜ்ஞாநயுக்தா வாநப்ரஸ்தா²: ஸம்ந்யாஸிநஶ்ச, தப:ஶ்ரத்³தே⁴ ஹி தப: ஸ்வாஶ்ரமவிஹிதம் கர்ம, ஶ்ரத்³தா⁴ ஹிரண்யக³ர்பா⁴தி³விஷயா வித்³யா, தே தப:ஶ்ரத்³தே⁴ உபவஸந்தி ஸேவம்தே(அ)ரண்யே வர்தமாநா: ஸந்த: । ஶாந்தா: உபரதகரணக்³ராமா: । வித்³வாம்ஸ: க்³ருஹஸ்தா²ஶ்ச ஜ்ஞாநப்ரதா⁴நா இத்யர்த²: । பை⁴க்ஷசர்யாம் சரந்த: பரிக்³ரஹாபா⁴வாது³பவஸந்த்யரண்யே இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ஸூர்யத்³வாரேண ஸூர்யோபலக்ஷிதேநோத்தரேண பதா² தே விரஜா: விரஜஸ:, க்ஷீணபுண்யபாபகர்மாண: ஸந்த இத்யர்த²: । ப்ரயாந்தி ப்ரகர்ஷேண யாந்தி யத்ர யஸ்மிந்ஸத்யலோகாதௌ³ அம்ருத: ஸ புருஷ: ப்ரத²மஜோ ஹிரண்யக³ர்ப⁴: ஹி அவ்யயாத்மா அவ்யயஸ்வபா⁴வோ யாவத்ஸம்ஸாரஸ்தா²யீ । ஏதத³ந்தாஸ்து ஸம்ஸாரக³தயோ(அ)பரவித்³யாக³ம்யா: । நந்வேதம் மோக்ஷமிச்ச²ந்தி கேசித் । ந, ‘இஹைவ ஸர்வே ப்ரவிலீயந்தி காமா:’ (மு. உ. 3 । 2 । 2) ‘தே ஸர்வக³ம் ஸர்வத: ப்ராப்ய தீ⁴ரா யுக்தாத்மாந: ஸர்வமேவாவிஶந்தி’ (மு. உ. 3 । 2 । 5) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: ; அப்ரகரணாச்ச । அபரவித்³யாப்ரகரணே ஹி ப்ரவ்ருத்தே ந ஹ்யகஸ்மாந்மோக்ஷப்ரஸங்கோ³(அ)ஸ்தி । விரஜஸ்த்வம் த்வாபேக்ஷிகம் । ஸமஸ்தமபரவித்³யாகார்யம் ஸாத்⁴யஸாத⁴நலக்ஷணம் க்ரியாகாரகப²லபே⁴த³பி⁴ந்நம் த்³வைதம் ஏதாவதே³வ யத்³தி⁴ரண்யக³ர்ப⁴ப்ராப்த்யவஸாநம் । ததா² ச மநுநோக்தம் ஸ்தா²வராத்³யாம் ஸம்ஸாரக³திமநுக்ராமதா — ‘ப்³ரஹ்மா விஶ்வஸ்ருஜோ த⁴ர்மோ மஹாநவ்யக்தமேவ ச । உத்தமாம் ஸாத்த்விகீமேதாம் க³திமாஹுர்மநீஷிண:’ (மநு. 12 । 50) இதி ॥
பரீக்ஷ்ய லோகாந்கர்மசிதாந்ப்³ராஹ்மணோ நிர்வேத³மாயாந்நாஸ்த்யக்ருத: க்ருதேந ।
தத்³விஜ்ஞாநார்த²ம் ஸ கு³ருமேவாபி⁴க³ச்சே²த்ஸமித்பாணி: ஶ்ரோத்ரியம் ப்³ரஹ்மநிஷ்ட²ம் ॥ 12 ॥
அதே²தா³நீமஸ்மாத்ஸாத்⁴யஸாத⁴நரூபாத்ஸர்வஸ்மாத்ஸம்ஸாராத்³விரக்தஸ்ய பரஸ்யாம் வித்³யாயாமதி⁴காரப்ரத³ர்ஶநார்த²மித³முச்யதே — பரீக்ஷ்ய யதே³தத்³ருக்³வேதா³த்³யபரவித்³யாவிஷயம் ஸ்வாபா⁴விகாவித்³யாகாமகர்மதோ³ஷவத்புருஷாநுஷ்டே²யமவித்³யாதி³தோ³ஷவந்தமேவ புருஷம் ப்ரதி விஹிதத்வாத்தத³நுஷ்டா²நகார்யபூ⁴தாஶ்ச லோகா யே த³க்ஷிணோத்தரமார்க³லக்ஷணா: ப²லபூ⁴தா:, யே ச விஹிதாகரணப்ரதிஷேதா⁴திக்ரமதோ³ஷஸாத்⁴யா நரகதிர்யக்ப்ரேதலக்ஷணா:, தாநேதாந்பரீக்ஷ்ய ப்ரத்யக்ஷாநுமாநோபமாநாக³மை: ஸர்வதோ யாதா²த்ம்யேநாவதா⁴ர்ய லோகாந் ஸம்ஸாரக³திபூ⁴தாநவ்யக்தாதி³ஸ்தா²வராந்தாந்வ்யாக்ருதாவ்யாக்ருதலக்ஷணாந்பீ³ஜாங்குரவதி³தரேதரோத்பத்திநிமித்தாநநேகாநர்த²ஶதஸஹஸ்ரஸங்குலாந்கத³லீக³ர்ப⁴வத³ஸாராந்மாயாமரீச்யுத³கக³ந்த⁴ர்வநக³ராகாரஸ்வப்நஜலபு³த்³பு³த³பே²நஸமாந்ப்ரதிக்ஷணப்ரத்⁴வம்ஸாந்ப்ருஷ்ட²த: க்ருத்வா வித்³யாகாமதோ³ஷப்ரவர்திதகர்மசிதாந்த⁴ர்மாத⁴ர்மநிர்வர்திதாநித்யேதத் । ப்³ராஹ்மண:, ப்³ராஹ்மணஸ்யைவ விஶேஷதோ(அ)தி⁴கார: ஸர்வத்யாகே³ந ப்³ரஹ்மவித்³யாயாமிதி ப்³ராஹ்மணக்³ரஹணம் । பரீக்ஷ்ய லோகாந்கிம் குர்யாதி³த்யுச்யதே — நிர்வேத³ம் , நிஷ்பூர்வோ விதி³ரத்ர வைராக்³யார்தே², வைராக்³யம் ஆயாத் குர்யாதி³த்யேதத் । ஸ வைராக்³யப்ரகார: ப்ரத³ர்ஶ்யதே — இஹ ஸம்ஸாரே நாஸ்தி கஶ்சித³பி அக்ருத: பதா³ர்த²: । ஸர்வ ஏவ ஹி லோகா: கர்மசிதா: கர்மக்ருதத்வாச்சாநித்யா: । ந நித்யம் கிஞ்சித³ஸ்தீத்யபி⁴ப்ராய: । ஸர்வம் து கர்மாநித்யஸ்யைவ ஸாத⁴நம் । யஸ்மாச்சதுர்வித⁴மேவ ஹி ஸர்வம் கர்ம கார்யம் — உத்பாத்³யமாப்யம் விகார்யம் ஸம்ஸ்கார்யம் வா । நாத: பரம் கர்மணோ விஷயோ(அ)ஸ்தி । அஹம் ச நித்யேநாம்ருதேநாப⁴யேந கூடஸ்தே²நாசலேந த்⁴ருவேணார்தே²நார்தீ², ந தத்³விபரீதேந । அத: கிம் க்ருதேந கர்மணா ஆயாஸப³ஹுலேநாநர்த²ஸாத⁴நேந இத்யேவம் நிர்விண்ணோ(அ)ப⁴யம் ஶிவமக்ருதம் நித்யம் பத³ம் யத் , தத்³விஜ்ஞாநார்த²ம் விஶேஷேணாதி⁴க³மார்த²ம் ஸ நிர்விண்ணோ ப்³ராஹ்மண: கு³ருமேவ ஆசார்யம் ஶமத³மாதி³ஸம்பந்நம் அபி⁴க³ச்சே²த் । ஶாஸ்த்ரஜ்ஞோ(அ)பி ஸ்வாதந்த்ர்யேண ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாந்வேஷணம் ந குர்யாதி³த்யேதத்³கு³ருமேவேத்யவதா⁴ரணப²லம் । ஸமித்பாணி: ஸமித்³பா⁴ரக்³ருஹீதஹஸ்த: ஶ்ரோத்ரியம் அத்⁴யயநஶ்ருதார்த²ஸம்பந்நம் ப்³ரஹ்மநிஷ்ட²ம் ஹித்வா ஸர்வகர்மாணி கேவலே(அ)த்³வயே ப்³ரஹ்மணி நிஷ்டா² யஸ்ய ஸோ(அ)யம் ப்³ரஹ்மநிஷ்ட²: ; ஜபநிஷ்ட²ஸ்தபோநிஷ்ட² இதி யத்³வத் । ந ஹி கர்மிணோ ப்³ரஹ்மநிஷ்ட²தா ஸம்ப⁴வதி, கர்மாத்மஜ்ஞாநயோர்விரோதா⁴த் । ஸ தம் கு³ரும் விதி⁴வது³பஸந்ந: ப்ரஸாத்³ய ப்ருச்சே²த³க்ஷரம் புருஷம் ஸத்யம் ॥
தஸ்மை ஸ வித்³வாநுபஸந்நாய ஸம்யக்ப்ரஶாந்தசித்தாய ஶமாந்விதாய ।
யேநாக்ஷரம் புருஷம் வேத³ ஸத்யம் ப்ரோவாச தாம் தத்த்வதோ ப்³ரஹ்மவித்³யாம் ॥ 13 ॥
தஸ்மை ஸ: வித்³வாந் கு³ருர்ப்³ரஹ்மவித் , உபஸந்நாய உபக³தாய । ஸம்யக் யதா²ஶாஸ்த்ரமித்யேதத் । ப்ரஶாந்தசித்தாய உபரதத³ர்பாதி³தோ³ஷாய । ஶமாந்விதாய பா³ஹ்யேந்த்³ரியோபரமேண ச யுக்தாய,
ஸர்வதோ விரக்தாயேத்யேதத் । யேந விஜ்ஞாநேந யயா வித்³யயா ச பரயா அக்ஷரம் அத்³ரேஶ்யாதி³விஶேஷணம் ததே³வாக்ஷரம் புருஷஶப்³த³வாச்யம் பூர்ணத்வாத்புரி ஶயநாச்ச, ஸத்யம் ததே³வ பரமார்த²ஸ்வாபா⁴வ்யாத³வ்யயம் , அக்ஷரம் சாக்ஷரணாத³க்ஷதத்வாத³க்ஷயத்வாச்ச, வேத³ விஜாநாதி தாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாம் தத்த்வத: யதா²வத் ப்ரோவாச ப்ரப்³ரூயாதி³த்யர்த²: । ஆசார்யஸ்யாப்யயமேவ நியமோ யந்ந்யாயப்ராப்தஸச்சி²ஷ்யநிஸ்தாரணமவித்³யாமஹோத³தே⁴: ॥
த்³விதீயம் முண்ட³கம்
ப்ரத²ம: க²ண்ட³:
அபரவித்³யாயா: ஸர்வம் கார்யமுக்தம் । ஸ ச ஸம்ஸாரோ யத்ஸாரோ யஸ்மாந்மூலாத³க்ஷராத்ஸம்ப⁴வதி யஸ்மிம்ஶ்ச ப்ரலீயதே, தத³க்ஷரம் புருஷாக்²யம் ஸத்யம் । யஸ்மிந்விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதி, தத்பரஸ்யா ப்³ரஹ்மவித்³யாயா விஷய: । ஸ வக்தவ்ய இத்யுத்தரோ க்³ரந்த² ஆரப்⁴யதே —
ததே³தத்ஸத்யம் யதா² ஸுதீ³ப்தாத்பாவகாத்³விஸ்பு²லிங்கா³: ஸஹஸ்ரஶ: ப்ரப⁴வந்தே ஸரூபா: ।
ததா²க்ஷராத்³விவிதா⁴: ஸோம்ய பா⁴வா: ப்ரஜாயந்தே தத்ர சைவாபியந்தி ॥ 1 ॥
யத³பரவித்³யாவிஷயம் கர்மப²லலக்ஷணம் , ஸத்யம் ததா³பேக்ஷிகம் । இத³ம் து பரவித்³யாவிஷயம் , பரமார்த²ஸல்லக்ஷணத்வாத் । ததே³தத் ஸத்யம் யதா²பூ⁴தம் வித்³யாவிஷயம் ; அவித்³யாவிஷயத்வாச்ச அந்ருதமிதரத் । அத்யந்தபரோக்ஷத்வாத்கத²ம் நாம ப்ரத்யக்ஷவத்ஸத்யமக்ஷரம் ப்ரதிபத்³யேரந்நிதி த்³ருஷ்டாந்தமாஹ — யதா² ஸுதீ³ப்தாத் ஸுஷ்டு² தீ³ப்தாதி³த்³தா⁴த் பாவகாத் அக்³நே: விஸ்பு²லிங்கா³: அக்³ந்யவயவா: ஸஹஸ்ரஶ: அநேகஶ: ப்ரப⁴வந்தே நிர்க³ச்ச²ந்தி ஸரூபா: அக்³நிஸலக்ஷணா ஏவ, ததா² உக்தலக்ஷணாத் அக்ஷராத் விவிதா⁴: நாநாதே³ஹோபாதி⁴பே⁴த³மநுவிதீ⁴யமாநத்வாத்³விவிதா⁴: ஹே ஸோம்ய, பா⁴வா: ஜீவா: ஆகாஶாதி³வத்³க⁴டாதி³பரிச்சி²ந்நா: ஸுஷிரபே⁴தா³ க⁴டாத்³யுபாதி⁴ப்ரபே⁴த³மநு ப⁴வந்தி ; ஏவம் நாநாநாமரூபக்ருததே³ஹோபாதி⁴ப்ரப⁴வமநு ப்ரஜாயந்தே, தத்ர சைவ தஸ்மிந்நேவ சாக்ஷரே அபியந்தி தே³ஹோபாதி⁴விலயமநு விலீயந்தே க⁴டாதி³விலயமந்விவ ஸுஷிரபே⁴தா³: । யதா²(அ)(அ)காஶஸ்ய ஸுஷிரபே⁴தோ³த்பத்திப்ரலயநிமித்தத்வம் க⁴டாத்³யுபாதி⁴க்ருதமேவ, தத்³வத³க்ஷரஸ்யாபி நாமரூபக்ருததே³ஹோபாதி⁴நிமித்தமேவ ஜீவோத்பத்திப்ரலயநிமித்தத்வம் ॥
தி³வ்யோ ஹ்யமூர்த: புருஷ: ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ: ।
அப்ராணோ ஹ்யமநா: ஶுப்⁴ரோ ஹ்யக்ஷராத்பரத: பர: ॥ 2 ॥
நாமரூபபீ³ஜபூ⁴தாத³வ்யாக்ருதாக்²யாத்ஸ்வவிகாராபேக்ஷயா பராத³க்ஷராத்பரம் யத்ஸர்வோபாதி⁴பே⁴த³வர்ஜிதமக்ஷரஸ்யைவ ஸ்வரூபமாகாஶஸ்யேவ ஸர்வமூர்திவர்ஜிதம் நேதி நேதீத்யாதி³விஶேஷணம் விவக்ஷந்நாஹ — தி³வ்ய: த்³யோதநவாந் , ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வாத் । தி³வி வா ஸ்வாத்மநி ப⁴வ: அலௌகிகோ வா । ஹி யஸ்மாத் அமூர்த: ஸர்வமூர்திவர்ஜித:, புருஷ: பூர்ண: புரிஶயோ வா, ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தர: ஸஹ பா³ஹ்யாப்⁴யந்தரேண வர்தத இதி । அஜ: ந ஜாயதே குதஶ்சித் , ஸ்வதோ(அ)ஜஸ்ய ஜந்மநிமித்தஸ்ய சாபா⁴வாத் ; யதா² ஜலபு³த்³பு³தா³தே³ர்வாய்வாதி³:, யதா² நப⁴:ஸுஷிரபே⁴தா³நாம் க⁴டாதி³: । ஸர்வபா⁴வவிகாராணாம் ஜநிமூலத்வாத் தத்ப்ரதிஷேதே⁴ந ஸர்வே ப்ரதிஷித்³தா⁴ ப⁴வந்தி । ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ: அதோ(அ)ஜரோ(அ)ம்ருதோ(அ)க்ஷரோ த்⁴ருவோ(அ)ப⁴ய இத்யர்த²: । யத்³யபி தே³ஹாத்³யுபாதி⁴பே⁴த³த்³ருஷ்டிபே⁴தே³ஷு ஸப்ராண: ஸமநா: ஸேந்த்³ரிய: ஸவிஷய இவ ப்ரத்யவபா⁴ஸதே தலமலாதி³மதி³வாகாஶம் , ததா²பி து ஸ்வத: பரமார்த²ஸ்வரூபத்³ருஷ்டீநாம் அப்ராண: அவித்³யமாந: க்ரியாஶக்திபே⁴த³வாந் சலநாத்மகோ வாயுர்யஸ்மிந்நஸௌ அப்ராண: । ததா² அமநா: அநேகஜ்ஞாநஶக்திபே⁴த³வத்ஸங்கல்பாத்³யாத்மகம் மநோ(அ)ப்யவித்³யமாநம் யஸ்மிந்ஸோ(அ)யமமநா: । அப்ராணோ ஹ்யமநாஶ்சேதி ப்ராணாதி³வாயுபே⁴தா³: கர்மேந்த்³ரியாணி தத்³விஷயாஶ்ச ததா² பு³த்³தி⁴மநஸீ பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணி தத்³விஷயாஶ்ச ப்ரதிஷித்³தா⁴ வேதி³தவ்யா: ; யதா² ஶ்ருத்யந்தரே — த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவேதி । யஸ்மாச்சைவம் ப்ரதிஷித்³தோ⁴பாதி⁴த்³வயஸ்தஸ்மாத் ஶுப்⁴ர: ஶுத்³த⁴: । அதோ(அ)க்ஷராந்நாமரூபபீ³ஜோபாதி⁴லக்ஷிதஸ்வரூபாத் , ஸர்வகார்யகரணபீ³ஜத்வேநோபலக்ஷ்யமாணத்வாத்பரம் தத்த்வம் தது³பாதி⁴லக்ஷணமவ்யாக்ருதாக்²யமக்ஷரம் ஸர்வவிகாரேப்⁴யதஸ்மாத்பரதோ(அ)க்ஷராத்பர: நிருபாதி⁴க: புருஷ இத்யர்த²: । யஸ்மிம்ஸ்ததா³காஶாக்²யமக்ஷரம் ஸம்வ்யவஹாரவிஷயமோதம் ச ப்ரோதம் ச । கத²ம் புநரப்ராணாதி³மத்த்வம் தஸ்யேத்யுச்யதே । யதி³ ஹி ப்ராணாத³ய: ப்ராகு³த்பத்தே: புருஷ இவ ஸ்வேநாத்மநா ஸந்தி, ததா³ புருஷஸ்ய ப்ராணதி³நா வித்³யமாநேந ப்ராணாதி³மத்த்வம் ஸ்யாத் ; ந து தே ப்ராணாத³ய: ப்ராகு³த்பத்தே: ஸந்தி । அத: ப்ராணாதி³மாந்பர: புருஷ:, யதா²(அ)நுத்பந்நே புத்ரே அபுத்ரோ தே³வத³த்த: ॥
ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராணோ மந: ஸர்வேந்த்³ரியாணி ச ।
க²ம் வாயுர்ஜ்யோதிராப: ப்ருதி²வீ விஶ்வஸ்ய தா⁴ரிணீ ॥ 3 ॥
கத²ம் தே ந ஸந்தி ப்ராணாத³ய இதி, உச்யதே — யஸ்மாத் ஏதஸ்மாதே³வ புருஷாந்நாமரூபபீ³ஜோபாதி⁴லக்ஷிதாத் ஜாயதே உத்பத்³யதே(அ)வித்³யாவிஷயோ விகாரபூ⁴தோ நாமதே⁴யோ(அ)ந்ருதாத்மக: ப்ராண:, ‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) ‘அந்ருதம்’ இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ந ஹி தேநாவித்³யாவிஷயேணாந்ருதேந ப்ராணேந ஸப்ராணத்வம் பரஸ்ய ஸ்யாத³புத்ரஸ்ய ஸ்வப்நத்³ருஷ்டேநேவ புத்ரேண ஸபுத்ரத்வம் । ஏவம் மந: ஸர்வாணி சேந்த்³ரியாணி விஷயாஶ்சைதஸ்மாதே³வ ஜாயந்தே । தஸ்மாத்ஸித்³த⁴மஸ்ய நிருபசரிதமப்ராணாதி³மத்த்வமித்யர்த²: । யதா² ச ப்ராகு³த்பத்தே: பரமார்த²தோ(அ)ஸந்தஸ்ததா² ப்ரலீநாஶ்சேதி த்³ரஷ்டவ்யா: । யதா² கரணாநி மநஶ்சேந்த்³ரியாணி ச, ததா² ஶரீரவிஷயகாரணாநி பூ⁴தாநி க²ம் ஆகாஶம், வாயு: பா³ஹ்ய ஆவஹாதி³பே⁴த³:, ஜ்யோதி: அக்³நி:, ஆப: உத³கம், ப்ருதி²வீ த⁴ரித்ரீ விஶ்வஸ்ய ஸர்வஸ்ய தா⁴ரிணீ ; ஏதாநி ச ஶப்³த³ஸ்பர்ஶரூபரஸக³ந்தோ⁴த்தரோத்தரகு³ணாநி பூர்வபூர்வகு³ணஸஹிதாந்யேதஸ்மாதே³வ ஜாயந்தே ॥
அக்³நிர்மூர்தா⁴ சக்ஷுஷீ சந்த்³ரஸூர்யௌ தி³ஶ: ஶ்ரோத்ரே வாக்³விவ்ருதாஶ்ச வேதா³: ।
வாயு: ப்ராணோ ஹ்ருத³யம் விஶ்வமஸ்ய பத்³ப்⁴யாம் ப்ருதி²வீ ஹ்யேஷ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா ॥ 4 ॥
ஸங்க்ஷேபத: பரவித்³யாவிஷயமக்ஷரம் நிர்விஶேஷம் புருஷம் ஸத்யம் ‘தி³வ்யோ ஹ்யமூர்த:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) இத்யாதி³நா மந்த்ரேணோக்த்வா, புநஸ்ததே³வ ஸவிஶேஷம் விஸ்தரேண வக்தவ்யமிதி ப்ரவவ்ருதே ; ஸங்க்ஷேபவிஸ்தரோக்தோ ஹி பதா³ர்த²: ஸுகா²தி⁴க³ம்யோ ப⁴வதி ஸூத்ரபா⁴ஷ்யோக்திவதி³தி । யோ ஹி ப்ரத²மஜாத்ப்ராணாத்³தி⁴ரண்யக³ர்பா⁴ஜ்ஜாயதே(அ)ண்ட³ஸ்யாந்தர்விராட் , ஸ தத்த்வாந்தரிதத்த்வேந லக்ஷ்யமாணோ(அ)ப்யேதஸ்மாதே³வ புருஷாஜ்ஜாயத ஏதந்மயஶ்சேத்யேதத³ர்த²மாஹ, தம் ச விஶிநஷ்டி — அக்³நி: த்³யுலோக:, ‘அஸௌ வாவ லோகோ கௌ³தமாக்³நி:’ (சா². உ. 5 । 4 । 1) இதி ஶ்ருதே: । மூர்தா⁴ யஸ்யோத்தமாங்க³ம் ஶிர:, சக்ஷுஷீ சந்த்³ரஶ்ச ஸூர்யஶ்சேதி சந்த்³ரஸூர்யௌ ; யஸ்யேதி ஸர்வத்ராநுஷங்க³: கர்தவ்ய: அஸ்யேத்யஸ்ய பத³ஸ்ய வக்ஷ்யமாணஸ்ய யஸ்யேதி விபரிணாமம் க்ருத்வா । தி³ஶ: ஶ்ரோத்ரே யஸ்ய । வாக் விவ்ருதாஶ்ச உத்³கா⁴டிதா: ப்ரஸித்³தா⁴ வேதா³: யஸ்ய । வாயு: ப்ராணோ யஸ்ய । ஹ்ருத³யம் அந்த:கரணம் விஶ்வம் ஸமஸ்தம் ஜக³த் அஸ்ய யஸ்யேத்யேதத் । ஸர்வம் ஹ்யந்த:கரணவிகாரமேவ ஜக³த் , மநஸ்யேவ ஸுஷுப்தே ப்ரலயத³ர்ஶநாத் ; ஜாக³ரிதே(அ)பி தத ஏவாக்³நிவிஸ்பு²லிங்க³வத்³விப்ரதிஷ்டா²நாத் । யஸ்ய ச பத்³ப்⁴யாம் ஜாதா ப்ருதி²வீ, ஏஷ தே³வோ விஷ்ணுரநந்த: ப்ரத²மஶரீரீ த்ரைலோக்யதே³ஹோபாதி⁴: ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாமந்தராத்மா । ஸ ஹி ஸர்வபூ⁴தேஷு த்³ரஷ்டா ஶ்ரோதா மந்தா விஜ்ஞாதா ஸர்வகரணாத்மா ॥
பஞ்சாக்³நித்³வாரேண ச யா: ஸம்ஸரந்தி ப்ரஜா:, தா அபி தஸ்மாதே³வ புருஷாத்ப்ரஜாயந்த இத்யுச்யதே —
தஸ்மாத³க்³நி: ஸமிதோ⁴ யஸ்ய ஸூர்ய: ஸோமாத்பர்ஜந்ய ஓஷத⁴ய: ப்ருதி²வ்யாம் ।
புமாந்ரேத: ஸிஞ்சதி யோஷிதாயாம் ப³ஹ்வீ: ப்ரஜா: புருஷாத்ஸம்ப்ரஸூதா: ॥ 5 ॥
தஸ்மாத் பரஸ்மாத்புருஷாத் ப்ரஜாவஸ்தா²நவிஶேஷரூப: அக்³நி: । ஸ விஶேஷ்யதே — ஸமிதோ⁴ யஸ்ய ஸூர்ய:, ஸமித⁴ இவ ஸமித⁴: ; ஸூர்யேண ஹி த்³யுலோக: ஸமித்⁴யதே । ததோ ஹி த்³யுலோகாக்³நேர்நிஷ்பந்நாத் ஸோமாத் பர்ஜந்ய: த்³விதீயோ(அ)க்³நி: ஸம்ப⁴வதி । தஸ்மாச்ச பர்ஜந்யாத் ஓஷத⁴ய: ப்ருதி²வ்யாம் ஸம்ப⁴வந்தி । ஓஷதி⁴ப்⁴ய: புருஷாக்³நௌ ஹுதாப்⁴ய உபாதா³நபூ⁴தாப்⁴ய: புமாநக்³நி: ரேத: ஸிஞ்சதி யோஷிதாயாம் யோஷிதி யோஷாக்³நௌ ஸ்த்ரியாமிதி । ஏவம் க்ரமேண ப³ஹ்வீ: ப³ஹ்வ்ய: ப்ரஜா: ப்³ராஹ்மணாத்³யா: புருஷாத் பரஸ்மாத் ஸம்ப்ரஸூதா: ஸமுத்பந்நா: ॥
தஸ்மாத்³ருச: ஸாம யஜூம்ஷி தீ³க்ஷா யஜ்ஞாஶ்ச ஸர்வே க்ரதவோ த³க்ஷிணாஶ்ச ।
ஸம்வத்ஸரஶ்ச யஜமாநஶ்ச லோகா: ஸோமோ யத்ர பவதே யத்ர ஸூர்ய: ॥ 6 ॥
கிஞ்ச, கர்மஸாத⁴நாநி ப²லாநி ச தஸ்மாதே³வேத்யாஹ — கத²ம் ? தஸ்மாத் புருஷாத் ருச: நியதாக்ஷரபாதா³வஸாநா: கா³யத்ர்யாதி³ச்ச²ந்தோ³விஶிஷ்டா மந்த்ரா: ; ஸாம பாஞ்சப⁴க்திகம் ஸாப்தப⁴க்திகம் ச ஸ்தோபா⁴தி³கீ³திவிஶிஷ்டம் ; யஜூம்ஷி அநியதாக்ஷரபாதா³வஸாநாநி வாக்யரூபாணி ; ஏவம் த்ரிவிதா⁴ மந்த்ரா: । தீ³க்ஷா: மௌஞ்ஜ்யாதி³லக்ஷணா: கர்த்ருநியமவிஶேஷா: । யஜ்ஞாஶ்ச ஸர்வே அக்³நிஹோத்ராத³ய: । க்ரதவ: ஸயூபா: । த³க்ஷிணாஶ்ச ஏகக³வாத்³யா அபரிமிதஸர்வஸ்வாந்தா: । ஸம்வத்ஸரஶ்ச கால: கர்மாங்க³பூ⁴த: । யஜமாநஶ்ச கர்தா । லோகா: தஸ்ய கர்மப²லபூ⁴தா: ; தே விஶேஷ்யந்தே — ஸோம: யத்ர யேஷு லோகேஷு பவதே புநாதி லோகாந் யத்ர ச யேஷு ஸூர்யஸ்தபதி । தே ச த³க்ஷிணாயநோத்தராயணமார்க³த்³வயக³ம்யா வித்³வத³வித்³வத்கர்த்ருப²லபூ⁴தா: ॥
தஸ்மாச்ச தே³வா ப³ஹுதா⁴ ஸம்ப்ரஸூதா: ஸாத்⁴யா மநுஷ்யா: பஶவோ வயாம்ஸி ।
ப்ராணாபாநௌ வ்ரீஹியவௌ தபஶ்ச ஶ்ரத்³தா⁴ ஸத்யம் ப்³ரஹ்மசர்யம் விதி⁴ஶ்ச ॥ 7 ॥
தஸ்மாச்ச புருஷாத்கர்மாங்க³பூ⁴தா தே³வா: ப³ஹுதா⁴ வஸ்வாதி³க³ணபே⁴தே³ந ஸம்ப்ரஸூதா: ஸம்யக் ப்ரஸூதா: — ஸாத்⁴யா: தே³வவிஶேஷா:, மநுஷ்யா: கர்மாதி⁴க்ருதா:, பஶவ: க்³ராம்யாரண்யா:, வயாம்ஸி பக்ஷிண: ; ஜீவநம் ச மநுஷ்யாதீ³நாம் ப்ராணாபாநௌ, வ்ரீஹியவௌ ஹவிரர்தௌ² ; தபஶ்ச கர்மாங்க³ம் புருஷஸம்ஸ்காரலக்ஷணம் ஸ்வதந்த்ரம் ச ப²லஸாத⁴நம் ; ஶ்ரத்³தா⁴ யத்பூர்வக: ஸர்வபுருஷார்த²ஸாத⁴நப்ரயோக³ஶ்சித்தப்ரஸாத³ ஆஸ்திக்யபு³த்³தி⁴: ; ததா² ஸத்யம் அந்ருதவர்ஜநம் யதா²பூ⁴தார்த²வசநம் சாபீடா³கரம் ; ப்³ரஹ்மசர்யம் மைது²நாஸமாசார: ; விதி⁴ஶ்ச இதிகர்தவ்யதா ॥
ஸப்த ப்ராணா: ப்ரப⁴வந்தி தஸ்மாத்ஸப்தார்சிஷ: ஸமித⁴: ஸப்த ஹோமா: ।
ஸப்தேமே லோகா யேஷு சரந்தி ப்ராணா கு³ஹாஶயா நிஹிதா: ஸப்த ஸப்த ॥ 8 ॥
கிஞ்ச, ஸப்த ஶீர்ஷண்யா: ப்ராணா: தஸ்மாதே³வ புருஷாத் ப்ரப⁴வந்தி । தேஷாம் ஸப்த அர்சிஷ: தீ³ப்தய: ஸ்வஸ்வவிஷயாவத்³யோதநாநி । ததா² ஸப்த ஸமித⁴: ஸப்தவிஷயா: ; விஷயைர்ஹி ஸமித்⁴யந்தே ப்ராணா: । ஸப்த ஹோமா ; தத்³விஷயவிஜ்ஞாநாநி, ‘யத³ஸ்ய விஜ்ஞாநம் தஜ்ஜுஹோதி’ (தை. நா. 80) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । கிஞ்ச, ஸப்த இமே லோகா: இந்த்³ரியஸ்தா²நாநி, யேஷு சரந்தி ஸஞ்சரந்தி ப்ராணா: இதி விஶேஷணாத் । ப்ராணா யேஷு சரந்தீதி ப்ராணாநாம் விஶேஷணமித³ம் ப்ராணாபாநாதி³நிவ்ருத்த்யர்த²ம் । கு³ஹாயாம் ஶரீரே ஹ்ருத³யே வா ஸ்வாபகாலே ஶேரத இதி கு³ஹாஶயா: । நிஹிதா: ஸ்தா²பிதா தா⁴த்ரா ஸப்த ஸப்த ப்ரதிப்ராணிபே⁴த³ம் । யாநி ச ஆத்மயாஜிநாம் விது³ஷாம் கர்மாணி கர்மப²லாநி சாவிது³ஷாம் ச கர்மாணி தத்ஸாத⁴நாநி கர்மப²லாநி ச ஸர்வம் சைதத்பரஸ்மாதே³வ புருஷாத்ஸர்வஜ்ஞாத்ப்ரஸூதமிதி ப்ரகரணார்த²: ॥
அத: ஸமுத்³ரா கி³ரயஶ்ச ஸர்வே(அ)ஸ்மாத்ஸ்யந்த³ந்தே ஸிந்த⁴வ: ஸர்வரூபா: ।
அதஶ்ச ஸர்வா ஓஷத⁴யோ ரஸஶ்ச யேநைஷ பூ⁴தைஸ்திஷ்ட²தே ஹ்யந்தராத்மா ॥ 9 ॥
அத: புருஷாத் ஸமுத்³ரா: ஸர்வே க்ஷாராத்³யா: । கி³ரயஶ்ச ஹிமவதா³த³ய: அஸ்மாதே³வ புருஷாத் ஸர்வே । ஸ்யந்த³ந்தே ஸ்ரவந்தி க³ங்கா³த்³யா: ஸிந்த⁴வ: நத்³ய: ஸர்வரூபா: ப³ஹுரூபா: । அஸ்மாதே³வ புருஷாத் ஸர்வா: ஓஷத⁴ய: வ்ரீஹியவாத்³யா: । ரஸஶ்ச மது⁴ராதி³: ஷட்³வித⁴:, யேந ரஸேந பூ⁴தை: பஞ்சபி⁴: ஸ்தூ²லை: பரிவேஷ்டித: திஷ்ட²தே திஷ்ட²தி ஹி அந்தராத்மா லிங்க³ம் ஸூக்ஷ்மம் ஶரீரம் । தத்³த்⁴யந்தராலே ஶரீரஸ்யாத்மநஶ்சாத்மவத்³வர்தத இத்யந்தராத்மா ॥
புருஷ ஏவேத³ம் விஶ்வம் கர்ம தபோ ப்³ரஹ்ம பராம்ருதம் ।
ஏதத்³யோ வேத³ நிஹிதம் கு³ஹாயாம் ஸோ(அ)வித்³யாக்³ரந்தி²ம் விகிரதீஹ ஸோம்ய ॥ 10 ॥
ஏவம் புருஷாத்ஸர்வமித³ம் ஸம்ப்ரஸூதம் । அதோ வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யமந்ருதம் புருஷ இத்யேவ ஸத்யம் ; அத: புருஷ ஏவ இத³ம் விஶ்வம் ஸர்வம் । ந விஶ்வம் நாம புருஷாத³ந்யத்கிஞ்சித³ஸ்தி । அதோ யது³க்தம் ததே³வேத³மபி⁴ஹிதம் ‘கஸ்மிந்நு ப⁴க³வோ விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதி’ (மு. உ. 1 । 1 । 3) இதி ; ஏதஸ்மிந்ஹி பரஸ்மிந்நாத்மநி ஸர்வகாரணே புருஷே விஜ்ஞாதே, புருஷ ஏவேத³ம் விஶ்வம் நாந்யத³ஸ்தீதி விஜ்ஞாதம் ப⁴வதீதி । கிம் புநரித³ம் விஶ்வமித்யுச்யதே — கர்ம அக்³நிஹோத்ராதி³லக்ஷணம் ; தப: ஜ்ஞாநம் தத்க்ருதம் ப²லமந்யதே³வ தாவத்³தீ⁴த³ம் ஸர்வம் ; தச்ச ஏதத்³ப்³ரஹ்மண: கார்யம் ; தஸ்மாத்ஸர்வம் ப்³ரஹ்ம பராம்ருதம் பரமம்ருதமஹமேவேதி யோ வேத³ நிஹிதம் ஸ்தி²தம் கு³ஹாயாம் ஹ்ருதி³ ஸர்வப்ராணிநாம் , ஸ: ஏவம் விஜ்ஞாநாத் அவித்³யாக்³ரந்தி²ம் க்³ரந்தி²மிவ த்³ருடீ⁴பூ⁴தாமவித்³யாவாஸநாம் விகிரதி விக்ஷிபதி விநாஶயதி இஹ ஜீவந்நேவ, ந ம்ருத: ஸந் ஹே ஸோம்ய ப்ரியத³ர்ஶந ॥
த்³விதீய: க²ண்ட³:
ஆவி: ஸம்நிஹிதம் கு³ஹாசரம் நாம மஹத்பத³மத்ரைதத்ஸமர்பிதம் ।
ஏஜத்ப்ராணந்நிமிஷச்ச யதே³தஜ்ஜாநத² ஸத³ஸத்³வரேண்யம் பரம் விஜ்ஞாநாத்³யத்³வரிஷ்ட²ம் ப்ரஜாநாம் ॥ 1 ॥
அரூபம் ஸத³க்ஷரம் கேந ப்ரகாரேண விஜ்ஞேயமித்யுச்யதே — ஆவி: ப்ரகாஶம், ஸம்நிஹிதம் , வாகா³த்³யுபாதி⁴பி⁴: — ஜ்வலதி ப்⁴ராஜதீதி ஶ்ருத்யந்தராத் — ஶப்³தா³தீ³நுபலப⁴மாநவத³வபா⁴ஸதே ; த³ர்ஶநஶ்ரவணமநநவிஜ்ஞாநாத்³யுபாதி⁴த⁴ர்மைராவிர்பூ⁴தம் ஸல்லக்ஷ்யதே ஹ்ருதி³ ஸர்வப்ராணிநாம் । யதே³ததா³விர்பூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம ஸம்நிஹிதம் ஸம்யக் ஸ்தி²தம் ஹ்ருதி³, தத் கு³ஹாசரம் நாம கு³ஹாயாம் சரதீதி த³ர்ஶநஶ்ரவணாதி³ப்ரகாரைர்கு³ஹாசரமிதி ப்ரக்²யாதம் । மஹத் ஸர்வமஹத்த்வாத் , பத³ம் பத்³யதே ஸர்வேணேதி, ஸர்வபதா³ர்தா²ஸ்பத³த்வாத் । கத²ம் தந்மஹத்பத³மிதி, உச்யதே ? யத: அத்ர அஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி ஏதத்ஸர்வம் ஸமர்பிதம் ஸம்ப்ரவேஶிதம் ரத²நாபா⁴விவாரா: — ஏஜத் சலத்பக்ஷ்யாதி³, ப்ராணத் ப்ராணிதீதி ப்ராணாபாநாதி³மந்மநுஷ்யபஶ்வாதி³, நிமிஷச்ச யந்நிமேஷாதி³க்ரியாவத் , யச்சாநிமிஷத் ; ச - ஶப்³தா³த் ஸமஸ்தமேதத³த்ரைவ ப்³ரஹ்மணி ஸமர்பிதம் । ஏதத் யதா³ஸ்பத³ம் ஸர்வம் ஜாநத² ஹே ஶிஷ்யா:, அவக³ச்ச²த ததா³த்மபூ⁴தம் ப⁴வதாம் ; ஸத³ஸத் ஸத³ஸத்ஸ்வரூபம் ஸத³ஸதோர்மூர்தாமூர்தயோ: ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மயோ:, தத்³வ்யதிரேகேணாபா⁴வாத் । வரேண்யம் வரணீயம் , ததே³வ ஹி ஸர்வஸ்ய நித்யத்வாத்ப்ரார்த²நீயம் ; பரம் வ்யதிரிக்தம் விஜ்ஞாநாத்ப்ரஜாநாமிதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴: ; யல்லௌகிகவிஜ்ஞாநாகோ³சரமித்யர்த²: । யத் வரிஷ்ட²ம் வரதமம் ஸர்வபதா³ர்தே²ஷு வரேஷு ; தத்³த்⁴யேகம் ப்³ரஹ்ம அதிஶயேந வரம் ஸர்வதோ³ஷரஹிதத்வாத் ॥
யத³ர்சிமத்³யத³ணுப்⁴யோ(அ)ணு ச யஸ்மிம்ல்லோகா நிஹிதா லோகிநஶ்ச ।
ததே³தத³க்ஷரம் ப்³ரஹ்ம ஸ ப்ராணஸ்தது³ வாங்மந: ।
ததே³தத்ஸத்யம் தத³ம்ருதம் தத்³வேத்³த⁴வ்யம் ஸோம்ய வித்³தி⁴ ॥ 2 ॥
கிஞ்ச, யத் அர்சிமத் தீ³ப்திமத் ; தத்³தீ³ப்த்யா ஹ்யாதி³த்யாதி³ தீ³ப்யத இதி தீ³ப்திமத்³ப்³ரஹ்ம । கிஞ்ச, யத் அணுப்⁴ய: ஶ்யாமாகாதி³ப்⁴யோ(அ)பி அணு ச ஸூக்ஷ்மம் । ச - ஶப்³தா³த்ஸ்தூ²லேப்⁴யோ(அ)ப்யதிஶயேந ஸ்தூ²லம் ப்ருதி²வ்யாதி³ப்⁴ய: । யஸ்மிந் லோகா: பூ⁴ராத³ய: நிஹிதா: ஸ்தி²தா:, யே ச லோகிந: லோகநிவாஸிந: மநுஷ்யாத³ய: ; சைதந்யாஶ்ரயா ஹி ஸர்வே ப்ரஸித்³தா⁴: ; ததே³தத் ஸர்வாஶ்ரயம் அக்ஷரம் ப்³ரஹ்ம ஸ ப்ராண: தது³ வாங்மந: வாக்ச மநஶ்ச ஸர்வாணி ச கரணாநி தது³ அந்தஶ்சைதந்யம் ; சைதந்யாஶ்ரயோ ஹி ப்ராணேந்த்³ரியாதி³ஸர்வஸங்கா⁴த:, ‘ப்ராணஸ்ய ப்ராணம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 10) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । யத்ப்ராணாதீ³நாமந்தஶ்சைதந்யமக்ஷரம் ததே³தத் ஸத்யம் அவிதத²ம் , அத: அம்ருதம் அவிநாஶி தத் வேத்³த⁴வ்யம் மநஸா தாட³யிதவ்யம் । தஸ்மிந்மநஸ: ஸமாதா⁴நம் கர்தவ்யமித்யர்த²: । யஸ்மாதே³வம் ஹே ஸோம்ய, வித்³தி⁴ அக்ஷரே சேத: ஸமாத⁴த்ஸ்வ ॥
த⁴நுர்க்³ருஹீத்வௌபநிஷத³ம் மஹாஸ்த்ரம் ஶரம் ஹ்யுபாஸாநிஶிதம் ஸந்த³தீ⁴த ।
ஆயம்ய தத்³பா⁴வக³தேந சேதஸா லக்ஷ்யம் ததே³வாக்ஷரம் ஸோம்ய வித்³தி⁴ ॥ 3 ॥
கத²ம் வேத்³த⁴வ்யமிதி, உச்யதே — த⁴நு: இஷ்வாஸநம் க்³ருஹீத்வா ஆதா³ய ஔபநிஷத³ம் உபநிஷத்ஸு ப⁴வம் ப்ரஸித்³த⁴ம் மஹாஸ்த்ரம் மஹச்ச தத³ஸ்த்ரம் ச மஹாஸ்த்ரம் த⁴நு:, தஸ்மிந் ஶரம் ; கிம்விஶிஷ்டமித்யாஹ — உபாஸாநிஶிதம் ஸந்ததாபி⁴த்⁴யாநேந தநூக்ருதம் , ஸம்ஸ்க்ருதமித்யேதத் ; ஸந்த³தீ⁴த ஸந்தா⁴நம் குர்யாத் । ஸந்தா⁴ய ச ஆயம்ய ஆக்ருஷ்ய ஸேந்த்³ரியமந்த:கரணம் ஸ்வவிஷயாத்³விநிவர்த்ய லக்ஷ்ய ஏவாவர்ஜிதம் க்ருத்வேத்யர்த²: । ந ஹி ஹஸ்தேநேவ த⁴நுஷ ஆயமநமிஹ ஸம்ப⁴வதி । தத்³பா⁴வக³தேந தஸ்மிந்ப்³ரஹ்மண்யக்ஷரே லக்ஷ்யே பா⁴வநா பா⁴வ: தத்³க³தேந சேதஸா, லக்ஷ்யம் ததே³வ யதோ²க்தலக்ஷணம் அக்ஷரம் ஸோம்ய, வித்³தி⁴ ॥
ப்ரணவோ த⁴நு: ஶரோ ஹ்யாத்மா ப்³ரஹ்ம தல்லக்ஷ்யமுச்யதே ।
அப்ரமத்தேந வேத்³த⁴வ்யம் ஶரவத்தந்மயோ ப⁴வேத் ॥ 4 ॥
யது³க்தம் த⁴நுராதி³, தது³ச்யதே — ப்ரணவ: ஓங்கார: த⁴நு: । யதா² இஷ்வாஸநம் லக்ஷ்யே ஶரஸ்ய ப்ரவேஶகாரணம் , ததா² ஆத்மஶரஸ்யாக்ஷரே லக்ஷ்யே ப்ரவேஶகாரணமோங்கார: । ப்ரணவேந ஹ்யப்⁴யஸ்யமாநேந ஸம்ஸ்க்ரியமாணஸ்ததா³லம்ப³நோ(அ)ப்ரதிப³ந்தே⁴நாக்ஷரே(அ)வதிஷ்ட²தே । யதா² த⁴நுஷா அஸ்த இஷுர்லக்ஷ்யே । அத: ப்ரணவோ த⁴நுரிவ த⁴நு: । ஶரோ ஹ்யாத்மா உபாதி⁴லக்ஷண: பர ஏவ ஜலே ஸூர்யாதி³வதி³ஹ ப்ரவிஷ்டோ தே³ஹே ஸர்வபௌ³த்³த⁴ப்ரத்யயஸாக்ஷிதயா ; ஸ ஶர இவ ஸ்வாத்மந்யேவார்பிதோ(அ)க்ஷரே ப்³ரஹ்மணி ; அத: ப்³ரஹ்ம தத் லக்ஷ்யமுச்யதே லக்ஷ்ய இவ மந: ஸமாதி⁴த்ஸுபி⁴ராத்மபா⁴வேந லக்ஷ்யமாணத்வாத் । தத்ரைவம் ஸதி அப்ரமத்தேந பா³ஹ்யவிஷயோபலப்³தி⁴த்ருஷ்ணாப்ரமாத³வர்ஜிதேந ஸர்வதோ விரக்தேந ஜிதேந்த்³ரியேணைகாக்³ரசித்தேந வேத்³த⁴வ்யம் ப்³ரஹ்ம லக்ஷ்யம் । ததஸ்தத்³வேத⁴நாதூ³ர்த்⁴வம் ஶரவத் தந்மய: ப⁴வேத் ; யதா² ஶரஸ்ய லக்ஷ்யைகாத்மத்வம் ப²லம் ப⁴வதி, ததா² தே³ஹாத்³யாத்மதாப்ரத்யயதிரஸ்கரணேநாக்ஷரைகாத்மத்வம் ப²லமாபாத³யேதி³த்யர்த²: ॥
யஸ்மிந்த்³யௌ: ப்ருதி²வீ சாந்தரிக்ஷமோதம் மந: ஸஹ ப்ராணைஶ்ச ஸர்வை: ।
தமேவைகம் ஜாநத² ஆத்மாநமந்யா வாசோ விமுஞ்சதா²ம்ருதஸ்யைஷ ஸேது: ॥ 5 ॥
அக்ஷரஸ்யைவ து³ர்லக்ஷ்யத்வாத்புந: புநர்வசநம் ஸுலக்ஷணார்த²ம் । யஸ்மிந் அக்ஷரே புருஷே த்³யௌ: ப்ருதி²வீ ச அந்தரிக்ஷம் ச ஓதம் ஸமர்பிதம் மநஶ்ச ஸஹ ப்ராணை: கரணை: அந்யை: ஸர்வை:, தமேவ ஸர்வாஶ்ரயமேகமத்³விதீயம் ஜாநத² ஜாநீத ஹே ஶிஷ்யா: । ஆத்மாநம் ப்ரத்யக்ஸ்வரூபம் யுஷ்மாகம் ஸர்வப்ராணிநாம் ச । ஜ்ஞாத்வா ச அந்யா: வாச: அபரவித்³யாரூபா: விமுஞ்சத² விமுஞ்சத பரித்யஜத । தத்ப்ரகாஶ்யம் ச ஸர்வம் கர்ம ஸஸாத⁴நம் । யத: அம்ருதஸ்ய ஏஷ ஸேது:, ஏததா³த்மஜ்ஞாநமம்ருதஸ்யாம்ருதத்வஸ்ய மோக்ஷஸ்ய ப்ராப்தயே ஸேதுரிவ ஸேது:, ஸம்ஸாரமஹோத³தே⁴ருத்தரணஹேதுத்வாத் ; ததா² ச ஶ்ருத்யந்தரம் — ‘தமேவ விதி³த்வாதி ம்ருத்யுமேதி நாந்ய: பந்தா² வித்³யதே(அ)யநாய’ (ஶ்வே. உ. 3 । 8) இதி ॥
அரா இவ ரத²நாபௌ⁴ ஸம்ஹதா யத்ர நாட்³ய: ஸ ஏஷோ(அ)ந்தஶ்சரதே ப³ஹுதா⁴ ஜாயமாந: ।
ஓமித்யேவம் த்⁴யாயத² ஆத்மாநம் ஸ்வஸ்தி வ: பாராய தமஸ: பரஸ்தாத் ॥ 6 ॥
கிஞ்ச, அரா இவ யதா² ரத²நாபௌ⁴ ஸமர்பிதா அரா:, ஏவம் ஸம்ஹதா: ஸம்ப்ரவிஷ்டா: யத்ர யஸ்மிந்ஹ்ருத³யே ஸர்வதோ தே³ஹவ்யாபிந்ய: நாட்³ய:, தஸ்மிந்ஹ்ருத³யே பு³த்³தி⁴ப்ரத்யயஸாக்ஷிபூ⁴த: ஸ ஏஷ: ப்ரக்ருத ஆத்மா அந்த: மத்⁴யே சரதே சரதி வர்ததே । பஶ்யந் ஶ்ருண்வந்மந்வாநோ விஜாநந் ப³ஹுதா⁴ அநேகதா⁴ க்ரோத⁴ஹர்ஷாதி³ப்ரத்யயைர்ஜாயமாந இவ ஜாயமாந: அந்த:கரணோபாத்⁴யநுவிதா⁴யித்வாத் ; வத³ந்தி ஹி லௌகிகா ஹ்ருஷ்டோ ஜாத: க்ருத்³தோ⁴ ஜாத இதி । தமாத்மாநம் ஓமித்யேவம் ஓங்காராலம்ப³நா: ஸந்த: யதோ²க்தகல்பநயா த்⁴யாயத² சிந்தயத । உக்தம் ச வக்தவ்யம் ஶிஷ்யேப்⁴ய ஆசார்யேண ஜாநதா । ஶிஷ்யாஶ்ச ப்³ரஹ்மவித்³யாவிவிதி³ஷுத்வாந்நிவ்ருத்தகர்மாணோ மோக்ஷபதே² ப்ரவ்ருத்தா: । தேஷாம் நிர்விக்⁴நதயா ப்³ரஹ்மப்ராப்திமாஶாஸ்த்யாசார்ய: — ஸ்வஸ்தி நிர்விக்⁴நமஸ்து வ: யுஷ்மாகம் பாராய பரகூலாய ; கஸ்ய ? அவித்³யாதமஸ: பரஸ்தாத் ; அவித்³யாரஹிதப்³ரஹ்மாத்மஸ்வரூபக³மநாயேத்யர்த²: ॥
ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித்³யஸ்யைஷ மஹிமா பு⁴வி ।
தி³வ்யே ப்³ரஹ்மபுரே ஹ்யேஷ வ்யோமந்யாத்மா ப்ரதிஷ்டி²த: ॥ 7 ॥
யோ(அ)ஸௌ தமஸ: பரஸ்தாத்ஸம்ஸாரமஹோத³தி⁴ம் தீர்த்வா க³ந்தவ்ய: பரவித்³யாவிஷய:, ஸ கஸ்மிந்வர்தத இத்யாஹ — ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித் வ்யாக்²யாத: । தம் புநர்விஶிநஷ்டி — யஸ்யைஷ ப்ரஸித்³தோ⁴ மஹிமா விபூ⁴தி: । கோ(அ)ஸௌ மஹிமா ? யஸ்யேமே த்³யாவாப்ருதி²வ்யௌ ஶாஸநே வித்⁴ருதே திஷ்ட²த: ; ஸூர்யாசந்த்³ரமஸௌ யஸ்ய ஶாஸநே(அ)லாதசக்ரவத³ஜஸ்ரம் ப்⁴ரமத: ; யஸ்ய ஶாஸநே ஸரித: ஸாக³ராஶ்ச ஸ்வகோ³சரம் நாதிக்ராமந்தி ; ததா² ஸ்தா²வரம் ஜங்க³மம் ச யஸ்ய ஶாஸநே நியதம் ; ததா² ருதவோ(அ)யநே அப்³தா³ஶ்ச யஸ்ய ஶாஸநம் நாதிக்ராமந்தி ; ததா² கர்தார: கர்மாணி ப²லம் ச யச்சா²ஸநாத்ஸ்வம் ஸ்வம் காலம் நாதிவர்தந்தே, ஸ ஏஷ மஹிமா ; பு⁴வி லோகே யஸ்ய ஸ ஏஷ ஸர்வஜ்ஞ ஏவம்மஹிமா தே³வ: । தி³வ்யே த்³யோதநவதி ஸர்வபௌ³த்³த⁴ப்ரத்யயக்ருதத்³யோதநே ப்³ரஹ்மபுரே । ப்³ரஹ்மணோ ஹ்யத்ர சைதந்யஸ்வரூபேண நித்யாபி⁴வ்யக்தத்வாத் ; ப்³ரஹ்மண: புரம் ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகம் தஸ்மிந்யத்³வ்யோம, தஸ்மிந்வ்யோமநி ஆகாஶே ஹ்ருத்புண்ட³ரீகமத்⁴யஸ்தே² ப்ரதிஷ்டி²த இவோபலப்⁴யதே ; ந ஹ்யாகாஶவத்ஸர்வக³தஸ்ய க³திராக³தி: ப்ரதிஷ்டா² வாந்யதா² ஸம்ப⁴வதி ॥
மநோமய: ப்ராணஶரீரநேதா ப்ரதிஷ்டி²தோ(அ)ந்நே ஹ்ருத³யம் ஸம்நிதா⁴ய ।
தத்³விஜ்ஞாநேந பரிபஶ்யந்தி தீ⁴ரா ஆநந்த³ரூபமம்ருதம் யத்³விபா⁴தி ॥ 8 ॥
ஸ ஹ்யாத்மா தத்ரஸ்தோ² மநோவ்ருத்திபி⁴ரேவ விபா⁴வ்யத இதி மநோமய:, மநஉபாதி⁴த்வாத் । ப்ராணஶரீரநேதா ப்ராணஶ்ச தச்ச²ரீரம் ச தத்ப்ராணஶரீரம் தஸ்யாயம் நேதா । அஸ்மாத்ஸ்தூ²லாச்ச²ரீராச்ச²ரீராந்தரம் ஸூக்ஷ்மம் ப்ரதி ப்ரதிஷ்டி²த: அவஸ்தி²த: அந்நே பு⁴ஜ்யமாநாந்நவிபரிணாமே ப்ரதிதி³நமுபசீயமாநே அபசீயமாநே ச பிண்ட³ரூபே(அ)ந்நே ஹ்ருத³யம் பு³த்³தி⁴ம் புண்ட³ரீகச்சி²த்³ரே ஸம்நிதா⁴ய ஸமவஸ்தா²ப்ய ; ஹ்ருத³யாவஸ்தா²நமேவ ஹ்யாத்மந: ஸ்தி²தி:, ந ஹ்யாத்மந: ஸ்தி²திரந்நே ; தத் ஆத்மதத்த்வம் விஜ்ஞாநேந விஶிஷ்டேந ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶஜநிதேந ஜ்ஞாநேந ஶமத³மத்⁴யாநஸர்வத்யாக³வைராக்³யோத்³பூ⁴தேந பரிபஶ்யந்தி ஸர்வத: பூர்ணம் பஶ்யந்தி உபலப⁴ந்தே தீ⁴ரா: விவேகிந: । ஆநந்த³ரூபம் ஸர்வாநர்த²து³:கா²யாஸப்ரஹீணம் ஸுக²ரூபம் அம்ருதம் யத்³விபா⁴தி விஶேஷேண ஸ்வாத்மந்யேவ பா⁴தி ஸர்வதா³ ॥
பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²ஶ்சி²த்³யந்தே ஸர்வஸம்ஶயா: ।
க்ஷீயந்தே சாஸ்ய கர்மாணி தஸ்மிந்த்³ருஷ்டே பராவரே ॥ 9 ॥
அஸ்ய பரமாத்மஜ்ஞாநஸ்ய ப²லமித³மபி⁴தீ⁴யதே — ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²: அவித்³யாவாஸநாமயோ பு³த்³த்⁴யாஶ்ரய: காம:, ‘காமா யே(அ)ஸ்ய ஹ்ருதி³ ஶ்ரிதா:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 7), (கா. உ. 2 । 3 । 14) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ஹ்ருத³யாஶ்ரயோ(அ)ஸௌ, நாத்மாஶ்ரய: । பி⁴த்³யதே பே⁴த³ம் விநாஶமுபயாதி । சி²த்³யந்தே ஸர்வே ஜ்ஞேயவிஷயா: ஸம்ஶயா: லௌகிகாநாம் ஆ மரணாத் க³ங்கா³ஸ்ரோதோவத்ப்ரவ்ருத்தா விச்சே²த³மாயாந்தி । அஸ்ய விச்சி²ந்நஸம்ஶயஸ்ய நிவ்ருத்தாவித்³யஸ்ய யாநி விஜ்ஞாநோத்பத்தே: ப்ராக்க்ருதாநி ஜந்மாந்தரே சாப்ரவ்ருத்தப²லாநி ஜ்ஞாநோத்பத்திஸஹபா⁴வீநி ச க்ஷீயந்தே கர்மாணி, ந த்வேதஜ்ஜந்மாரம்ப⁴காணி, ப்ரவ்ருத்தப²லத்வாத் । தஸ்மிந் ஸர்வஜ்ஞே(அ)ஸம்ஸாரிணி பராவரே பரம் ச காரணாத்மநா அவரம் ச கார்யாத்மநா தஸ்மிந்பராவரே ஸாக்ஷாத³ஹமஸ்மீதி த்³ருஷ்டே, ஸம்ஸாரகாரணோச்சே²தா³ந்முச்யத இத்யர்த²: ॥
ஹிரண்மயே பரே கோஶே விரஜம் ப்³ரஹ்ம நிஷ்கலம் ।
தச்சு²ப்⁴ரம் ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதிஸ்தத்³யதா³த்மவிதோ³ விது³: ॥ 10 ॥
உக்தஸ்யைவார்த²ஸ்ய ஸங்க்ஷேபாபி⁴தா⁴யகா உத்தரே மந்த்ராஸ்த்ரயோ(அ)பி — ஹிரண்மயே ஜ்யோதிர்மயே பு³த்³தி⁴விஜ்ஞாநப்ரகாஶே பரே கோஶே கோஶ இவாஸே: । ஆத்மஸ்வரூபோபலப்³தி⁴ஸ்தா²நத்வாத்பரம் தத்ஸர்வாப்⁴யந்தரத்வாத் , தஸ்மிந் விரஜம் அவித்³யாத்³யஶேஷதோ³ஷரஜோமலவர்ஜிதம் ப்³ரஹ்ம ஸர்வமஹத்த்வாத்ஸர்வாத்மத்வாச்ச நிஷ்கலம் நிர்க³தா: கலா யஸ்மாத்தந்நிஷ்கலம் நிரவயவமித்யர்த²: । யஸ்மாத்³விரஜம் நிஷ்கலம் ச அத: தச்சு²ப்⁴ரம் ஶுத்³த⁴ம் ஜ்யோதிஷாம் ஸர்வப்ரகாஶாத்மநாமக்³ந்யாதீ³நாமபி தஜ்ஜ்யோதி: அவபா⁴ஸகம் । அக்³ந்யாதீ³நாமபி ஜ்யோதிஷ்ட்வமந்தர்க³தப்³ரஹ்மாத்மசைதந்யஜ்யோதிர்நிமித்தமித்யர்த²: । தத்³தி⁴ பரம் ஜ்யோதிர்யத³ந்யாநவபா⁴ஸ்யமாத்மஜ்யோதி:, தத் யத் ஆத்மவித³: ஆத்மாநம் ஸ்வம் ஶப்³தா³தி³விஷயபு³த்³தி⁴ப்ரத்யயஸாக்ஷிணம் யே விவேகிநோ விது³: விஜாநந்தி, தே ஆத்மவித³: தத்³விது³:, ஆத்மப்ரத்யயாநுஸாரிண: । யஸ்மாத்பரம் ஜ்யோதிஸ்தஸ்மாத்த ஏவ தத்³விது³:, நேதரே பா³ஹ்யார்த²ப்ரத்யயாநுஸாரிண: ॥
ந தத்ர ஸூர்யோ பா⁴தி ந சந்த்³ரதாரகம் நேமா வித்³யுதோ பா⁴ந்தி குதோ(அ)யமக்³நி: ।
தமேவ பா⁴ந்தமநுபா⁴தி ஸர்வம் தஸ்ய பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி ॥ 11 ॥
கத²ம் தத் ‘ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதி:’ இதி, உச்யதே — ந தத்ர தஸ்மிந்ஸ்வாத்மபூ⁴தே ப்³ரஹ்மணி ஸர்வாவபா⁴ஸகோ(அ)பி ஸூர்யோ பா⁴தி, தத்³ப்³ரஹ்ம ந ப்ரகாஶயதீத்யர்த²: । ஸ ஹி தஸ்யைவ பா⁴ஸா ஸர்வமந்யத³நாத்மஜாதம் ப்ரகாஶயதி ; ந து தஸ்ய ஸ்வத: ப்ரகாஶநஸாமர்த்²யம் । ததா² ந சந்த்³ரதாரகம் , ந இமா: வித்³யுத: பா⁴ந்தி, குதோ(அ)யமக்³நி: அஸ்மத்³கோ³சர: । கிம் ப³ஹுநா । யதி³த³ம் ஜக³த்³பா⁴தி, தத்தமேவ பரமேஶ்வரம் ஸ்வதோ பா⁴ரூபத்வாத் பா⁴ந்தம் தீ³ப்யமாநம் அநுபா⁴தி அநுதீ³ப்யதே । யதா² ஜலமுல்முகாதி³ வா அக்³நிஸம்யோகா³த³க்³நிம் த³ஹந்தமநுத³ஹதி, ந ஸ்வத: ; தத்³வத்தஸ்யைவ பா⁴ஸா தீ³ப்த்யா ஸர்வமித³ம் ஸூர்யாதி³ ஜக³த்³விபா⁴தி । யத ஏவம் ததே³வ ப்³ரஹ்ம பா⁴தி ச விபா⁴தி ச கார்யக³தேந விவிதே⁴ந பா⁴ஸா ; அதஸ்தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ பா⁴ரூபத்வம் ஸ்வதோ(அ)வக³ம்யதே । ந ஹி ஸ்வதோ(அ)வித்³யமாநம் பா⁴ஸநமந்யஸ்ய கர்தும் ஶக்நோதி । க⁴டாதீ³நாமந்யாவபா⁴ஸகத்வாத³ர்ஶநாத் பா⁴ரூபாணாம் சாதி³த்யாதீ³நாம் தத்³த³ர்ஶநாத் ॥
ப்³ரஹ்மைவேத³மம்ருதம் புரஸ்தாத்³ப்³ரஹ்ம பஶ்சாத்³ப்³ரஹ்ம த³க்ஷிணதஶ்சோத்தரேண ।
அத⁴ஶ்சோர்த்⁴வம் ச ப்ரஸ்ருதம் ப்³ரஹ்மைவேத³ம் விஶ்வமித³ம் வரிஷ்ட²ம் ॥ 12 ॥
யத்தஜ்ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதிர்ப்³ரஹ்ம, ததே³வ ஸத்யம் ; ஸர்வம் தத்³விகார: வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யமாத்ரமந்ருதமிதரதி³த்யேதமர்த²ம் விஸ்தரேண ஹேதுத: ப்ரதிபாதி³தம் நிக³மநஸ்தா²நீயேந மந்த்ரேண புநருபஸம்ஹரதி — ப்³ரஹ்மைவ உக்தலக்ஷணம் , இத³ம் யத் புரஸ்தாத் அக்³ரே(அ)ப்³ரஹ்மேவாவித்³யாத்³ருஷ்டீநாம் ப்ரத்யவபா⁴ஸமாநம் ததா² பஶ்சாத்³ப்³ரஹ்ம ததா² த³க்ஷிணதஶ்ச ததா² உத்தரேண ததை²வாத⁴ஸ்தாத் ஊர்த்⁴வம் ச ஸர்வதோ(அ)ந்யதி³வ கார்யாகாரேண ப்ரஸ்ருதம் ப்ரக³தம் நாமரூபவத³வபா⁴ஸமாநம் । கிம் ப³ஹுநா, ப்³ரஹ்மைவேத³ம் விஶ்வம் ஸமஸ்தமித³ம் ஜக³த் வரிஷ்ட²ம் வரதமம் । அப்³ரஹ்மப்ரத்யய: ஸர்வோ(அ)வித்³யாமாத்ரோ ரஜ்ஜ்வாமிவ ஸர்பப்ரத்யய: । ப்³ரஹ்மைவைகம் பரமார்த²ஸத்யமிதி வேதா³நுஶாஸநம் ॥
த்ருதீயம் முண்ட³கம்
ப்ரத²ம: க²ண்ட³:
பரா வித்³யோக்தா யயா தத³க்ஷரம் புருஷாக்²யம் ஸத்யமதி⁴க³ம்யதே । யத³தி⁴க³மே ஹ்ருத³யக்³ரந்த்²யாதி³ஸம்ஸாரகாரணஸ்யாத்யந்திகோ விநாஶ: ஸ்யாத் , தத்³த³ர்ஶநோபாயஶ்ச யோகோ³ த⁴நுராத்³யுபாதா³நகல்பநயோக்த: । அதே²தா³நீம் தத்ஸஹகாரீணி ஸத்யாதி³ஸாத⁴நாநி வக்தவ்யாநீதி தத³ர்த² உத்தரக்³ரந்தா²ரம்ப⁴: । ப்ராதா⁴ந்யேந தத்த்வநிர்தா⁴ரணம் ச ப்ரகாராந்தரேண க்ரியதே । அத்யந்தது³ரவகா³ஹத்வாத்க்ருதமபி தத்ர ஸூத்ரபூ⁴தோ மந்த்ர: பரமார்த²வஸ்த்வவதா⁴ரணார்த²முபந்யஸ்யதே —
த்³வா ஸுபர்ணா ஸயுஜா ஸகா²யா ஸமாநம் வ்ருக்ஷம் பரிஷஸ்வஜாதே ।
தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்³வத்தி அநஶ்நந்நந்யோ(அ)பி⁴சாகஶீதி ॥ 1 ॥
த்³வா த்³வௌ, ஸுபர்ணா ஸுபர்ணௌ ஶோப⁴நபதநௌ ஸுபர்ணௌ, பக்ஷிஸாமாந்யாத்³வா ஸுபர்ணௌ, ஸயுஜா ஸயுஜௌ ஸஹைவ ஸர்வதா³ யுக்தௌ, ஸகா²யா ஸகா²யௌ ஸமாநாக்²யாநௌ ஸமாநாபி⁴வ்யக்திகாரணௌ, ஏவம்பூ⁴தௌ ஸந்தௌ ஸமாநம் அவிஶேஷமுபலப்³த்⁴யதி⁴ஷ்டா²நதயா, ஏகம் வ்ருக்ஷம் வ்ருக்ஷமிவோச்சே²த³ஸாமாந்யாச்ச²ரீரம் வ்ருக்ஷம் பரிஷஸ்வஜாதே பரிஷ்வக்தவந்தௌ । ஸுபர்ணாவிவைகம் வ்ருக்ஷம் ப²லோபபோ⁴கா³ர்த²ம் । அயம் ஹி வ்ருக்ஷ ஊர்த்⁴வமூலோ(அ)வாக்ஶாகோ²(அ)ஶ்வத்தோ²(அ)வ்யக்தமூலப்ரப⁴வ: க்ஷேத்ரஸம்ஜ்ஞக: ஸர்வப்ராணிகர்மப²லாஶ்ரய:, தம் பரிஷ்வக்தவந்தௌ ஸுபர்ணாவிவ அவித்³யாகாமகர்மவாஸநாஶ்ரயலிங்கோ³பாத்⁴யாத்மேஶ்வரௌ । தயோ: பரிஷ்வக்தயோ: அந்ய: ஏக: க்ஷேத்ரஜ்ஞோ லிங்கோ³பாதி⁴வ்ருக்ஷமாஶ்ரித: பிப்பலம் கர்மநிஷ்பந்நம் ஸுக²து³:க²லக்ஷணம் ப²லம் ஸ்வாது³ அநேகவிசித்ரவேத³நாஸ்வாத³ரூபம் ஸ்வாது³ அத்தி ப⁴க்ஷயத்யுபபு⁴ங்க்தே அவிவேகத: । அநஶ்நந் அந்ய: இதர: ஈஶ்வரோ நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வ: ஸர்வஜ்ஞ: ஸத்த்வோபாதி⁴ரீஶ்வரோ நாஶ்நாதி । ப்ரேரயிதா ஹ்யஸாவுப⁴யோர்போ⁴ஜ்யபோ⁴க்த்ரோர்நித்யஸாக்ஷித்வஸத்தாமாத்ரேண । ஸ து அநஶ்நந் அந்ய: அபி⁴சாகஶீதி பஶ்யத்யேவ கேவலம் । த³ர்ஶநமாத்ரம் ஹி தஸ்ய ப்ரேரயித்ருத்வம் ராஜவத் ॥
ஸமாநே வ்ருக்ஷே புருஷோ நிமக்³நோ(அ)நீஶயா ஶோசதி முஹ்யமாந: ।
ஜுஷ்டம் யதா³ பஶ்யத்யந்யமீஶமஸ்ய மஹிமாநமிதி வீதஶோக: ॥ 2 ॥
தத்ரைவம் ஸதி ஸமாநே வ்ருக்ஷே யதோ²க்தே ஶரீரே புருஷ: போ⁴க்தா ஜீவோ(அ)வித்³யாகாமகர்மப²லராகா³தி³கு³ருபா⁴ராக்ராந்தோ(அ)லாபு³ரிவ ஸாமுத்³ரே ஜலே நிமக்³ந: நிஶ்சயேந தே³ஹாத்மபா⁴வமாபந்நோ(அ)யமேவாஹமமுஷ்ய புத்ரோ(அ)ஸ்ய நப்தா க்ருஶ: ஸ்தூ²லோ கு³ணவாந்நிர்கு³ண: ஸுகீ² து³:கீ²த்யேவம்ப்ரத்யயோ நாஸ்த்யந்யோ(அ)ஸ்மாதி³தி ஜாயதே ம்ரியதே ஸம்யுஜ்யதே வியுஜ்யதே ச ஸம்ப³ந்தி⁴பா³ந்த⁴வை:, அத: அநீஶயா, ந கஸ்யசித்ஸமர்தோ²(அ)ஹம் புத்ரோ மம விநஷ்டோ ம்ருதா மே பா⁴ர்யா கிம் மே ஜீவிதேநேத்யேவம் தீ³நபா⁴வோ(அ)நீஶா, தயா ஶோசதி ஸந்தப்யதே முஹ்யமாந: அநேகைரநர்த²ப்ரகாரைரவிவேகிதயா அந்தஶ்சிந்தாமாபத்³யமாந: ஸ ஏவம் ப்ரேததிர்யங்மநுஷ்யாதி³யோநிஷ்வாஜவஞ்ஜவீபா⁴வமாபந்ந: கதா³சித³நேகஜந்மஸு ஶுத்³த⁴த⁴ர்மஸஞ்சிதநிமித்தத: கேநசித்பரமகாருணிகேந த³ர்ஶிதயோக³மார்க³: அஹிம்ஸாஸத்யப்³ரஹ்மசர்யஸர்வத்யாக³ஶமத³மாதி³ஸம்பந்ந: ஸமாஹிதாத்மா ஸந் ஜுஷ்டம் ஸேவிதமநேகைர்யோக³மார்கை³: கர்மிபி⁴ஶ்ச யதா³ யஸ்மிந்காலே பஶ்யதி த்⁴யாயமாந: அந்யம் வ்ருக்ஷோபாதி⁴லக்ஷணாத்³விலக்ஷணம் ஈஶம் அஸம்ஸாரிணமஶநாயாபிபாஸாஶோகமோஹஜராம்ருத்ய்வதீதமீஶம் ஸர்வஸ்ய ஜக³தோ(அ)யமஹமஸ்ம்யாத்மா ஸர்வஸ்ய ஸம: ஸர்வபூ⁴தஸ்தோ² நேதரோ(அ)வித்³யாஜநிதோபாதி⁴பரிச்சி²ந்நோ மாயாத்மேதி மஹிமாநம் விபூ⁴திம் ச ஜக³த்³ரூபமஸ்யைவ மம பரமேஶ்வரஸ்ய இதி யதை³வம் த்³ரஷ்டா, ததா³ வீதஶோக: ப⁴வதி ஸர்வஸ்மாச்சோ²கஸாக³ராத்³விப்ரமுச்யதே, க்ருதக்ருத்யோ ப⁴வதீத்யர்த²: ॥
யதா³ பஶ்ய: பஶ்யதே ருக்மவர்ணம் கர்தாரமீஶம் புருஷம் ப்³ரஹ்மயோநிம் ।
ததா³ வித்³வாந்புண்யபாபே விதூ⁴ய நிரஞ்ஜந: பரமம் ஸாம்யமுபைதி ॥ 3 ॥
அந்யோ(அ)பி மந்த்ர இமமேவார்த²மாஹ ஸவிஸ்தரம் — யதா³ யஸ்மிந்காலே பஶ்ய: பஶ்யதீதி வித்³வாந் ஸாத⁴க இத்யர்த²: । பஶ்யதே பஶ்யதி பூர்வவத் , ருக்மவர்ணம் ஸ்வயஞ்ஜ்யோதி:ஸ்வபா⁴வம் ருக்மஸ்யேவ வா ஜ்யோதிரஸ்யாவிநாஶி ; கர்தாரம் ஸர்வஸ்ய ஜக³த: ஈஶம் புருஷம் ப்³ரஹ்மயோநிம் ப்³ரஹ்ம ச தத்³யோநிஶ்சாஸௌ ப்³ரஹ்மயோநிஸ்தம் ப்³ரஹ்மயோநிம் ப்³ரஹ்மணோ வா அபரஸ்ய யோநிம் ஸ யதா³ சைவம் பஶ்யதி, ததா³ ஸ வித்³வாந்பஶ்ய: புண்யபாபே ப³ந்த⁴நபூ⁴தே கர்மணீ ஸமூலே விதூ⁴ய நிரஸ்ய த³க்³த்⁴வா நிரஞ்ஜந: நிர்லேபோ விக³தக்லேஶ: பரமம் ப்ரக்ருஷ்டம் நிரதிஶயம் ஸாம்யம் ஸமதாமத்³வயலக்ஷணாம் ; த்³வைதவிஷயாணி ஸாம்யாந்யத: அர்வாஞ்ச்யேவ, அதோ(அ)த்³வயலக்ஷணமேதத் பரமம் ஸாம்யமுபைதி ப்ரதிபத்³யதே ॥
ப்ராணோ ஹ்யேஷ ய: ஸர்வபூ⁴தைர்விபா⁴தி விஜாநந்வித்³வாந்ப⁴வதே நாதிவாதீ³ ।
ஆத்மக்ரீட³ ஆத்மரதி: க்ரியாவாநேஷ ப்³ரஹ்மவிதா³ம் வரிஷ்ட²: ॥ 4 ॥
கிஞ்ச, யோ(அ)யம் ப்ராணஸ்ய ப்ராண: பர ஈஶ்வர: ஹி ஏஷ: ப்ரக்ருத: ஸர்வபூ⁴தை: ஸர்வைர்பூ⁴தை: ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தம்ப³பர்யந்தை: ; இத்த²ம்பூ⁴தலக்ஷணா த்ருதீயா । ஸர்வபூ⁴தஸ்த²: ஸர்வாத்மா ஸந்நித்யர்த²: । விபா⁴தி விவித⁴ம் தீ³ப்யதே । ஏவம் ஸர்வபூ⁴தஸ்த²ம் ய: ஸாக்ஷாதா³த்மபா⁴வேநாயமஹமஸ்மீதி விஜாநந் வித்³வாந் வாக்யார்த²ஜ்ஞாநமாத்ரேண ந ப⁴வதே ந ப⁴வதீத்யேதத் । கிம் ? அதிவாதீ³ அதீத்ய ஸர்வாநந்யாந்வதி³தும் ஶீலமஸ்யேத்யதிவாதீ³ । யஸ்த்வேவம் ஸாக்ஷாதா³த்மாநம் ப்ராணஸ்ய ப்ராணம் வித்³வாந் , ஸோ(அ)திவாதீ³ ந ப⁴வதீத்யர்த²: । ஸர்வம் யதா³ ஆத்மைவ நாந்யத³ஸ்தீதி த்³ருஷ்டம் , ததா³ கிம் ஹ்யஸாவதீத்ய வதே³த் । யஸ்ய த்வபரமந்யத்³த்³ருஷ்டமஸ்தி, ஸ தத³தீத்ய வத³தி । அயம் து வித்³வாந்நாத்மநோ(அ)ந்யத்பஶ்யதி ; நாந்யச்ச்²ருணோதி ; நாந்யத்³விஜாநாதி । அதோ நாதிவத³தி । கிஞ்ச, ஆத்மக்ரீட³: ஆத்மந்யேவ க்ரீடா³ க்ரீட³நம் யஸ்ய நாந்யத்ர புத்ரதா³ராதி³ஷு, ஸ ஆத்மக்ரீட³: । ததா² ஆத்மரதி: ஆத்மந்யேவ ரதீ ரமணம் ப்ரீதிர்யஸ்ய, ஸ ஆத்மரதி: । க்ரீடா³ பா³ஹ்யஸாத⁴நஸாபேக்ஷா ; ரதிஸ்து ஸாத⁴நநிரபேக்ஷா பா³ஹ்யவிஷயப்ரீதிமாத்ரமிதி விஶேஷ: । ததா² க்ரியாவாந் ஜ்ஞாநத்⁴யாநவைராக்³யாதி³க்ரியா யஸ்ய ஸோ(அ)யம் க்ரியாவாந் । ஸமாஸபாடே² ஆத்மரதிரேவ க்ரியாஸ்ய வித்³யத இதி ப³ஹுவ்ரீஹிமதுப³ர்த²யோரந்யதரோ(அ)திரிச்யதே । கேசித்த்வக்³நிஹோத்ராதி³கர்மப்³ரஹ்மவித்³யயோ: ஸமுச்சயார்த²மிச்ச²ந்தி । தச்சைஷ ப்³ரஹ்மவிதா³ம் வரிஷ்ட² இத்யநேந முக்²யார்த²வசநேந விருத்⁴யதே । ந ஹி பா³ஹ்யக்ரியாவாநாத்மக்ரீட³ ஆத்மரதிஶ்ச ப⁴விதும் ஶக்த: । க்வசித்³பா³ஹ்யக்ரியாவிநிவ்ருத்தோ ஹ்யாத்மக்ரீடோ³ ப⁴வதி பா³ஹ்யக்ரியாத்மக்ரீட³யோர்விரோதா⁴த் । ந ஹி தம:ப்ரகாஶயோர்யுக³பதே³கத்ர ஸ்தி²தி: ஸம்ப⁴வதி । தஸ்மாத³ஸத்ப்ரலபிதமேவைதத³நேந ஜ்ஞாநகர்மஸமுச்சயப்ரதிபாத³நம் । ‘அந்யா வாசோ விமுஞ்சத²’ (மு. உ. 2 । 2 । 5) ‘ஸம்ந்யாஸயோகா³த்’ (மு. உ. 3 । 2 । 6) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴யஶ்ச । தஸ்மாத³யமேவேஹ க்ரியாவாந்யோ ஜ்ஞாநத்⁴யாநாதி³க்ரியாவாநஸம்பி⁴ந்நார்யமர்யாத³: ஸம்ந்யாஸீ । ய ஏவம்லக்ஷணோ நாதிவாத்³யாத்மக்ரீட³ ஆத்மரதி: க்ரியாவாந்ப்³ரஹ்மநிஷ்ட²:, ஸ ப்³ரஹ்மவிதா³ம் ஸர்வேஷாம் வரிஷ்ட²: ப்ரதா⁴ந: ॥
ஸத்யேந லப்⁴யஸ்தபஸா ஹ்யேஷ ஆத்மா ஸம்யக்³ஜ்ஞாநேந ப்³ரஹ்மசர்யேண நித்யம் ।
அந்த:ஶரீரே ஜ்யோதிர்மயோ ஹி ஶுப்⁴ரோ யம் பஶ்யந்தி யதய: க்ஷீணதோ³ஷா: ॥ 5 ॥
அது⁴நா ஸத்யாதீ³நி பி⁴க்ஷோ: ஸம்யக்³ஜ்ஞாநஸஹகாரீணி ஸாத⁴நாநி விதீ⁴யந்தே நிவ்ருத்திப்ரதா⁴நாநி — ஸத்யேந அந்ருதத்யாகே³ந ம்ருஷாவத³நத்யாகே³ந லப்⁴ய: ப்ராப்தவ்ய: । கிஞ்ச, தபஸா ஹீந்த்³ரியமநஏகாக்³ரதயா । ‘மநஸஶ்சேந்த்³ரியாணாம் ச ஹ்யைகாக்³ர்யம் பரமம் தப:’ (மோ. த⁴. 250 । 4) இதி ஸ்மரணாத் । தத்³த்⁴யநுகூலமாத்மத³ர்ஶநாபி⁴முகீ²பா⁴வாத்பரமம் ஸாத⁴நம் தபோ நேதரச்சாந்த்³ராயணாதி³ । ஏஷ ஆத்மா லப்⁴ய இத்யநுஷங்க³: ஸர்வத்ர । ஸம்யக்³ஜ்ஞாநேந யதா²பூ⁴தாத்மத³ர்ஶநேந ப்³ரஹ்மசர்யேண மைது²நாஸமாசாரேண । நித்யம் ஸர்வதா³ ; நித்யம் ஸத்யேந நித்யம் தபஸா நித்யம் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநேநேதி ஸர்வத்ர நித்யஶப்³தோ³(அ)ந்தர்தீ³பிகாந்யாயேநாநுஷக்தவ்ய: । வக்ஷ்யதி ச ‘ந யேஷு ஜிஹ்மமந்ருதம் ந மாயா ச’ (ப்ர. உ. 1 । 16) இதி । க்வாஸாவாத்மா ய ஏதை: ஸாத⁴நைர்லப்⁴ய இத்யுச்யதே — அந்த:ஶரீரே(அ)ந்தர்மத்⁴யே ஶரீரஸ்ய புண்ட³ரீகாகாஶே ஜ்யோதிர்மயோ ஹி ருக்மவர்ண: ஶுப்⁴ர: ஶுத்³தோ⁴ யமாத்மாநம் பஶ்யந்தி உபலப⁴ந்தே யதய: யதநஶீலா: ஸம்ந்யாஸிந: க்ஷீணதோ³ஷா: க்ஷீணக்ரோதா⁴தி³சித்தமலா:, ஸ ஆத்மா நித்யம் ஸத்யாதி³ஸாத⁴நை: ஸம்ந்யாஸிபி⁴ர்லப்⁴யத இத்யர்த²: । ந காதா³சித்கை: ஸத்யாதி³பி⁴ர்லப்⁴யதே । ஸத்யாதி³ஸாத⁴நஸ்துத்யர்தோ²(அ)யமர்த²வாத³: ॥
ஸத்யமேவ ஜயதே நாந்ருதம் ஸத்யேந பந்தா² விததோ தே³வயாந: ।
யேநாக்ரமந்த்ய்ருஷயோ ஹ்யாப்தகாமா யத்ர தத்ஸத்யஸ்ய பரமம் நிதா⁴நம் ॥ 6 ॥
ஸத்யமேவ ஸத்யவாநேவ ஜயதே ஜயதி, நாந்ருதம் நாந்ருதவாதீ³த்யர்த²: । ந ஹி ஸத்யாந்ருதயோ: கேவலயோ: புருஷாநாஶ்ரிதயோ: ஜய: பராஜயோ வா ஸம்ப⁴வதி । ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே ஸத்யவாதி³நாந்ருதவாத்³யபி⁴பூ⁴யதே ந விபர்யய: ; அத: ஸித்³த⁴ம் ஸத்யஸ்ய ப³லவத்ஸாத⁴நத்வம் । கிஞ்ச, ஶாஸ்த்ரதோ(அ)ப்யவக³ம்யதே ஸத்யஸ்ய ஸாத⁴நாதிஶயத்வம் । கத²ம் ? ஸத்யேந யதா²பூ⁴தவாத³வ்யவஸ்த²யா பந்தா²: தே³வயாநாக்²ய: விததோ விஸ்தீர்ண: ஸாதத்யேந ப்ரவ்ருத்த: । யேந பதா² ஹி அக்ரமந்தி ஆக்ரமந்தே ருஷய: த³ர்ஶநவந்த: குஹகமாயாஶாட்²யாஹங்காரத³ம்பா⁴ந்ருதவர்ஜிதா ஹ்யாப்தகாமா: விக³தத்ருஷ்ணா: ஸர்வதோ யத்ர யஸ்மிந் , தத்பரமார்த²தத்த்வம் ஸத்யஸ்ய உத்தமஸாத⁴நஸ்ய ஸம்ப³ந்தி⁴ ஸாத்⁴யம் பரமம் ப்ரக்ருஷ்டம் நிதா⁴நம் புருஷார்த²ரூபேண நிதீ⁴யத இதி நிதா⁴நம் வர்ததே । தத்ர ச யேந பதா² ஆக்ரமந்தி, ஸ ஸத்யேந விதத இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: ॥
ப்³ருஹச்ச தத்³தி³வ்யமசிந்த்யரூபம் ஸூக்ஷ்மாச்ச தத்ஸூக்ஷ்மதரம் விபா⁴தி ।
தூ³ராத்ஸுதூ³ரே ததி³ஹாந்திகே ச பஶ்யத்ஸ்விஹைவ நிஹிதம் கு³ஹாயாம் ॥ 7 ॥
கிம் தத்கிந்த⁴ர்மகம் ச ததி³த்யுச்யதே — ப்³ருஹத் மஹச்ச தத் ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்ம ஸத்யாதி³ஸாத⁴நேந ஸர்வதோ வ்யாப்தத்வாத் । தி³வ்யம் ஸ்வயம்ப்ரப⁴மநிந்த்³ரியகோ³சரம் அத ஏவ ந சிந்தயிதும் ஶக்யதே(அ)ஸ்ய ரூபமிதி அசிந்த்யரூபம் । ஸூக்ஷ்மாதா³காஶாதே³ரபி தத்ஸூக்ஷ்மதரம் , நிரதிஶயம் ஹி ஸௌக்ஷ்ம்யமஸ்ய ஸர்வகாரணத்வாத் ; விபா⁴தி விவித⁴மாதி³த்யசந்த்³ராத்³யாகாரேண பா⁴தி தீ³ப்யதே । கிஞ்ச, தூ³ராத் விப்ரக்ருஷ்டாத்³தே³ஶாத்ஸுதூ³ரே விப்ரக்ருஷ்டதரே தே³ஶே வர்ததே(அ)விது³ஷாமத்யந்தாக³ம்யத்வாத்தத்³ப்³ரஹ்ம । இஹ தே³ஹே அந்திகே ஸமீபே ச, விது³ஷாமாத்மத்வாத் । ஸர்வாந்தரத்வாச்சாகாஶஸ்யாப்யந்தரஶ்ருதே: । இஹ பஶ்யத்ஸு சேதநாவத்ஸ்வித்யேதத் , நிஹிதம் ஸ்தி²தம் த³ர்ஶநாதி³க்ரியாவத்த்வேந யோகி³பி⁴ர்லக்ஷ்யமாணம் । க்வ ? கு³ஹாயாம் பு³த்³தி⁴லக்ஷணாயாம் । தத்ர ஹி நிகூ³ட⁴ம் லக்ஷ்யதே வித்³வத்³பி⁴: । ததா²ப்யவித்³யயா ஸம்வ்ருதம் ஸந்ந லக்ஷ்யதே தத்ரஸ்த²மேவாவித்³வத்³பி⁴: ॥
ந சக்ஷுஷா க்³ருஹ்யதே நாபி வாசா நாந்யைர்தே³வைஸ்தபஸா கர்மணா வா ।
ஜ்ஞாநப்ரஸாதே³ந விஶுத்³த⁴ஸத்த்வஸ்ததஸ்து தம் பஶ்யதே நிஷ்கலம் த்⁴யாயமாந: ॥ 8 ॥
புநரப்யஸாதா⁴ரணம் தது³பலப்³தி⁴ஸாத⁴நமுச்யதே — யஸ்மாத் ந சக்ஷுஷா க்³ருஹ்யதே கேநசித³ப்யரூபத்வாத் நாபி க்³ருஹ்யதே வாசா அநபி⁴தே⁴யத்வாத் ந சாந்யைர்தே³வை: இதரேந்த்³ரியை: । தபஸ: ஸர்வப்ராப்திஸாத⁴நத்வே(அ)பி ந தபஸா க்³ருஹ்யதே । ததா² வைதி³கேநாக்³நிஹோத்ராதி³கர்மணா ப்ரஸித்³த⁴மஹத்த்வேநாபி ந க்³ருஹ்யதே । கிம் புநஸ்தஸ்ய க்³ரஹணே ஸாத⁴நமித்யாஹ — ஜ்ஞாநப்ரஸாதே³ந ஆத்மாவபோ³த⁴நஸமர்த²மபி ஸ்வபா⁴வேந ஸர்வப்ராணிநாம் ஜ்ஞாநம் பா³ஹ்யவிஷயராகா³தி³தோ³ஷகலுஷிதமப்ரஸந்நமஶுத்³த⁴ம் ஸந்நாவபோ³த⁴யதி நித்யஸம்நிஹிதமப்யாத்மதத்த்வம் மலாவநத்³த⁴மிவாத³ர்ஶம் , விலுலிதமிவ ஸலிலம் । தத்³யதே³ந்த்³ரியவிஷயஸம்ஸர்க³ஜநிதராகா³தி³மலகாலுஷ்யாபநயநாதா³த³ர்ஶஸலிலாதி³வத்ப்ரஸாதி³தம் ஸ்வச்ச²ம் ஶாந்தமவதிஷ்ட²தே, ததா³ ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரஸாத³: ஸ்யாத் । தேந ஜ்ஞாநப்ரஸாதே³ந விஶுத்³த⁴ஸத்த்வ: விஶுத்³தா⁴ந்த:கரண: யோக்³யோ ப்³ரஹ்ம த்³ரஷ்டும் யஸ்மாத் , தத: தஸ்மாத்து தமாத்மாநம் பஶ்யதே பஶ்யதி உபலப⁴தே நிஷ்கலம் ஸர்வாவயவபே⁴த³வர்ஜிதம் த்⁴யாயமாந: ஸத்யாதி³ஸாத⁴நவாநுபஸம்ஹ்ருதகரண ஏகாக்³ரேண மநஸா த்⁴யாயமாந: சிந்தயந் ॥
ஏஷோ(அ)ணுராத்மா சேதஸா வேதி³தவ்யோ யஸ்மிந்ப்ராண: பஞ்சதா⁴ ஸம்விவேஶ ।
ப்ராணைஶ்சித்தம் ஸர்வமோதம் ப்ரஜாநாம் யஸ்மிந்விஶுத்³தே⁴ விப⁴வத்யேஷ ஆத்மா ॥ 9 ॥
யமாத்மாநமேவம் பஶ்யதி, ஏஷ: அணு: ஸூக்ஷ்ம: ஆத்மா சேதஸா விஶுத்³த⁴ஜ்ஞாநேந கேவலேந வேதி³தவ்ய: । க்வாஸௌ ? யஸ்மிந் ஶரீரே ப்ராண: வாயு: பஞ்சதா⁴ ப்ராணாபாநாதி³பே⁴தே³ந ஸம்விவேஶ ஸம்யக் ப்ரவிஷ்ட:, தஸ்மிந்நேவ ஶரீரே ஹ்ருத³யே சேதஸா ஜ்ஞேய இத்யர்த²: । கீத்³ருஶேந சேதஸா வேதி³தவ்ய இத்யாஹ — ப்ராணை: ஸஹேந்த்³ரியை: சித்தம் ஸர்வமந்த:கரணம் ப்ரஜாநாம் ஓதம் வ்யாப்தம் யேந க்ஷீரமிவ ஸ்நேஹேந, காஷ்ட²மிவ சாக்³நிநா । ஸர்வம் ஹி ப்ரஜாநாமந்த:கரணம் சேதநாவத்ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே । யஸ்மிம்ஶ்ச சித்தே க்லேஶாதி³மலவியுக்தே ஶுத்³தே⁴ விப⁴வதி, ஏஷ: உக்த ஆத்மா விஶேஷேண ஸ்வேநாத்மநா விப⁴வதி ஆத்மாநம் ப்ரகாஶயதீத்யர்த²: ॥
யம் யம் லோகம் மநஸா ஸம்விபா⁴தி விஶுத்³த⁴ஸத்த்வ: காமயதே யாம்ஶ்ச காமாந் ।
தம் தம் லோகம் ஜயதே தாம்ஶ்ச காமாம்ஸ்தஸ்மாதா³த்மஜ்ஞம் ஹ்யர்சயேத்³பூ⁴திகாம: ॥ 10 ॥
ய ஏவமுக்தலக்ஷணம் ஸர்வாத்மாநமாத்மத்வேந ப்ரதிபந்நஸ்தஸ்ய ஸர்வாத்மத்வாதே³வ ஸர்வாவாப்திலக்ஷணம் ப²லமாஹ — யம் யம் லோகம் பித்ராதி³லக்ஷணம் மநஸா ஸம்விபா⁴தி ஸங்கல்பயதி மஹ்யமந்யஸ்மை வா ப⁴வேதி³தி, விஶுத்³த⁴ஸத்த்வ: க்ஷீணக்லேஶ: ஆத்மவிந்நிர்மலாந்த:கரண: காமயதே யாம்ஶ்ச காமாந் ப்ரார்த²யதே போ⁴கா³ந் , தம் தம் லோகம் ஜயதே ப்ராப்நோதி தாம்ஶ்ச காமாந்ஸங்கல்பிதாந்போ⁴கா³ந் । தஸ்மாத்³விது³ஷ: ஸத்யஸங்கல்பத்வாதா³த்மஜ்ஞமாத்மஜ்ஞாநேந விஶுத்³தா⁴ந்த:கரணம் ஹ்யர்சயேத்பூஜயேத்பாத³ப்ரக்ஷாலநஶுஶ்ரூஷாநமஸ்காராதி³பி⁴: பூ⁴திகாம: விபூ⁴திமிச்சு²: । தத: பூஜார்ஹ ஏவாஸௌ ॥
த்³விதீய: க²ண்ட³:
ஸ வேதை³தத்பரமம் ப்³ரஹ்ம தா⁴ம யத்ர விஶ்வம் நிஹிதம் பா⁴தி ஶுப்⁴ரம் ।
உபாஸதே புருஷம் யே ஹ்யகாமாஸ்தே ஶுக்ரமேதத³திவர்தந்தி தீ⁴ரா: ॥ 1 ॥
யஸ்மாத் ஸ வேத³ ஜாநாதி ஏதத் யதோ²க்தலக்ஷணம் ப்³ரஹ்ம பரமம் ப்ரக்ருஷ்டம் தா⁴ம ஸர்வகாமாநாமாஶ்ரயமாஸ்பத³ம் , யத்ர யஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி தா⁴ம்நி விஶ்வம் ஸமஸ்தம் ஜக³த் நிஹிதம் அர்பிதம் , யச்ச ஸ்வேந ஜ்யோதிஷா பா⁴தி ஶுப்⁴ரம் ஶுத்³த⁴ம் , தமப்யேவம்வித⁴மாத்மஜ்ஞம் புருஷம் யே ஹி அகாமா: விபூ⁴தித்ருஷ்ணாவர்ஜிதா முமுக்ஷவ: ஸந்த: உபாஸதே பரமிவ தே³வம் , தே ஶுக்ரம் ந்ருபீ³ஜம் யதே³தத்ப்ரஸித்³த⁴ம் ஶரீரோபாதா³நகாரணம் அதிவர்தந்தி அதிக³ச்ச²ந்தி தீ⁴ரா: பு³த்³தி⁴மந்த:, ந புநர்யோநிம் ப்ரஸர்பந்தி । ‘ந புந: க்வ ரதிம் கரோதி’ ( ? ) இதி ஶ்ருதே: । அதஸ்தம் பூஜயேதி³த்யபி⁴ப்ராய: ॥
காமாந்ய: காமயதே மந்யமாந: ஸ காமபி⁴ர்ஜாயதே தத்ர தத்ர ।
பர்யாப்தகாமஸ்ய க்ருதாத்மநஸ்து இஹைவ ஸர்வே ப்ரவிலீயந்தி காமா: ॥ 2 ॥
முமுக்ஷோ: காமத்யாக³ ஏவ ப்ரதா⁴நம் ஸாத⁴நமித்யேதத்³த³ர்ஶயதி — காமாந் ய: த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டேஷ்டவிஷயாந் காமயதே மந்யமாந: தத்³கு³ணாம்ஶ்சிந்தயாந: ப்ரார்த²யதே, ஸ: தை: காமபி⁴: காமைர்த⁴ர்மாத⁴ர்மப்ரவ்ருத்திஹேதுபி⁴ர்விஷயேச்சா²ரூபை: ஸஹ ஜாயதே ; தத்ர தத்ர, யத்ர யத்ர விஷயப்ராப்திநிமித்தம் காமா: கர்மஸு புருஷம் நியோஜயந்தி, தத்ர தத்ர தேஷு தேஷு விஷயேஷு தைரேவ காமைர்வேஷ்டிதோ ஜாயதே । யஸ்து பரமார்த²தத்த்வவிஜ்ஞாநாத்பர்யாப்தகாம: ஆத்மகாமத்வேந பரி ஸமந்தத: ஆப்தா: காமா யஸ்ய, தஸ்ய பர்யாப்தகாமஸ்ய க்ருதாத்மந: அவித்³யாலக்ஷணாத³பரரூபாத³பநீய ஸ்வேந பரேண ரூபேண க்ருத ஆத்மா வித்³யயா யஸ்ய, தஸ்ய க்ருதாத்மநஸ்து இஹைவ திஷ்ட²த்யேவ ஶரீரே ஸர்வே த⁴ர்மாத⁴ர்மப்ரவ்ருத்திஹேதவ: ப்ரவிலீயந்தி ப்ரவிலீயந்தே விலயமுபயாந்தி, நஶ்யந்தீத்யர்த²: । காமா: தஜ்ஜந்மஹேதுவிநாஶாந்ந ஜாயந்த இத்யபி⁴ப்ராய: ॥
நாயமாத்மா ப்ரவசநேந லப்⁴யோ ந மேத⁴யா ந ப³ஹுநா ஶ்ருதேந ।
யமேவைஷ வ்ருணுதே தேந லப்⁴யஸ்தஸ்யைஷ ஆத்மா விவ்ருணுதே தநூம் ஸ்வாம் ॥ 3 ॥
யத்³யேவம் ஸர்வலாபா⁴த்பரம ஆத்மலாப⁴:, தல்லாபா⁴ய ப்ரவசநாத³ய உபாயா பா³ஹுல்யேந கர்தவ்யா இதி ப்ராப்தே, இத³முச்யதே — ய: அயமாத்மா வ்யாக்²யாத:, யஸ்ய லாப⁴: பர: புருஷார்த²:, நாஸௌ வேத³ஶாஸ்த்ராத்⁴யயநபா³ஹுல்யேந ப்ரவசநேந லப்⁴ய: । ததா² ந மேத⁴யா க்³ரந்தா²ர்த²தா⁴ரணஶக்த்யா, ந ப³ஹுநா ஶ்ருதேந நாபி பூ⁴யஸா ஶ்ரவணேநேத்யர்த²: । கேந தர்ஹி லப்⁴ய இதி, உச்யதே — யமேவ பரமாத்மாநமேவ ஏஷ: வித்³வாந் வ்ருணுதே ப்ராப்துமிச்ச²தி, தேந வரணேந ஏஷ பர ஆத்மா லப்⁴ய:, நாந்யேந ஸாத⁴நாந்தரேண, நித்யலப்³த⁴ஸ்வபா⁴வத்வாத் । கீத்³ருஶோ(அ)ஸௌ விது³ஷ ஆத்மலாப⁴ இதி, உச்யதே — தஸ்ய ஏஷ ஆத்மா அவித்³யாஸஞ்ச²ந்நாம் ஸ்வாம் பராம் தநூம் ஸ்வாத்மதத்த்வம் ஸ்வரூபம் விவ்ருணுதே ப்ரகாஶயதி, ப்ரகாஶ இவ க⁴டாதி³ர்வித்³யாயாம் ஸத்யாமாவிர்ப⁴வதீத்யர்த²: । தஸ்மாத³ந்யத்யாகே³நாத்மப்ரார்த²நைவ ஆத்மலாப⁴ஸாத⁴நமித்யர்த²: ॥
நாயமாத்மா ப³லஹீநேந லப்⁴யோ ந ச ப்ரமாதா³த்தபஸோ வாப்யலிங்கா³த் ।
ஏதைருபாயைர்யததே யஸ்து வித்³வாம்ஸ்தஸ்யைஷ ஆத்மா விஶதே ப்³ரஹ்ம தா⁴ம ॥ 4 ॥
ஆத்மப்ரார்த²நாஸஹாயபூ⁴தாந்யேதாநி ச ஸாத⁴நாநி ப³லாப்ரமாத³தபாம்ஸி லிங்க³யுக்தாநி ஸம்ந்யாஸஸஹிதாநி । யஸ்மாத் ந அயமாத்மா ப³லஹீநேந ப³லப்ரஹீணேநாத்மநிஷ்டா²ஜநிதவீர்யஹீநேந லப்⁴ய: ; நாபி லௌகிகபுத்ரபஶ்வாதி³விஷயாஸங்க³நிமித்தாத்ப்ரமாதா³த் ; ததா² தபஸோ வாபி அலிங்கா³த் லிங்க³ரஹிதாத் । தபோ(அ)த்ர ஜ்ஞாநம் ; லிங்க³ம் ஸம்ந்யாஸ: ; ஸம்ந்யாஸரஹிதாஜ்ஜ்ஞாநாந்ந லப்⁴யத இத்யர்த²: । ஏதை: உபாயை: ப³லாப்ரமாத³ஸம்ந்யாஸஜ்ஞாநை: யததே தத்பர: ஸந்ப்ரயததே யஸ்து வித்³வாந்விவேகீ ஆத்மவித் , தஸ்ய விது³ஷ: ஏஷ ஆத்மா விஶதே ஸம்ப்ரவிஶதி ப்³ரஹ்ம தா⁴ம ॥
ஸம்ப்ராப்யைநம்ருஷயோ ஜ்ஞாநத்ருப்தா: க்ருதாத்மாநோ வீதராகா³: ப்ரஶாந்தா: ।
தே ஸர்வக³ம் ஸர்வத: ப்ராப்ய தீ⁴ரா யுக்தாத்மாந: ஸர்வமேவாவிஶந்தி ॥ 5 ॥
கத²ம் ப்³ரஹ்ம விஶத இதி, உச்யதே — ஸம்ப்ராப்ய ஸமவக³ம்ய ஏநம் ஆத்மாநம் ருஷய: த³ர்ஶநவந்த: தேநைவ ஜ்ஞாநேந த்ருப்தா:, ந பா³ஹ்யேந த்ருப்திஸாத⁴நேந ஶரீரோபசயகாரணேந । க்ருதாத்மாந: பரமாத்மஸ்வரூபேணைவ நிஷ்பந்நாத்மாந: ஸந்த: । வீதராகா³: விக³தராகா³தி³தோ³ஷா: । ப்ரஶாந்தா: உபரதேந்த்³ரியா: । தே ஏவம்பூ⁴தா: ஸர்வக³ம் ஸர்வவ்யாபிநம் ஆகாஶவத் ஸர்வத: ஸர்வத்ர ப்ராப்ய, நோபாதி⁴பரிச்சி²ந்நேநைகதே³ஶேந ; கிம் தர்ஹி, தத்³ப்³ரஹ்மைவாத்³வயமாத்மத்வேந ப்ரதிபத்³ய தீ⁴ரா: அத்யந்தவிவேகிந: யுக்தாத்மாநோ நித்யஸமாஹிதஸ்வபா⁴வா: ஸர்வமேவ ஸமஸ்தம் ஶரீரபாதகாலே(அ)பி ஆவிஶந்தி பி⁴ந்நக⁴டாகாஶவத³வித்³யாக்ருதோபாதி⁴பரிச்சே²த³ம் ஜஹதி । ஏவம் ப்³ரஹ்மவிதோ³ ப்³ரஹ்ம தா⁴ம ப்ரவிஶந்தி ॥
வேதா³ந்தவிஜ்ஞாநஸுநிஶ்சிதார்தா²: ஸம்ந்யாஸயோகா³த்³யதய: ஶுத்³த⁴ஸத்த்வா: ।
தே ப்³ரஹ்மலோகேஷு பராந்தகாலே பராம்ருதா: பரிமுச்யந்தி ஸர்வே ॥ 6 ॥
கிஞ்ச, வேதா³ந்தஜநிதம் விஜ்ஞாநம் வேதா³ந்தவிஜ்ஞாநம் தஸ்யார்த²: பர ஆத்மா விஜ்ஞேய:, ஸோ(அ)ர்த²: ஸுநிஶ்சிதோ யேஷாம் தே வேதா³ந்தவிஜ்ஞாநஸுநிஶ்சிதார்தா²: । தே ச ஸம்ந்யாஸயோகா³த் ஸர்வகர்மபரித்யாக³லக்ஷணயோகா³த்கேவலப்³ரஹ்மநிஷ்டா²ஸ்வரூபாத்³யோகா³த் யதய: யதநஶீலா: ஶுத்³த⁴ஸத்த்வா: ஶுத்³த⁴ம் ஸத்த்வம் யேஷாம் ஸம்ந்யாஸயோகா³த் , தே ஶுத்³த⁴ஸத்த்வா: । தே ப்³ரஹ்மலோகேஷு ; ஸம்ஸாரிணாம் யே மரணகாலாஸ்தே அபராந்தகாலா: ; தாநபேக்ஷ்ய முமுக்ஷூணாம் ஸம்ஸாராவஸாநே தே³ஹபரித்யாக³கால: பராந்தகால: தஸ்மிந் பராந்தகாலே ஸாத⁴காநாம் ப³ஹுத்வாத்³ப்³ரஹ்மைவ லோகோ ப்³ரஹ்மலோக: ஏகோ(அ)ப்யநேகவத்³த்³ருஶ்யதே ப்ராப்யதே ச । அதோ ப³ஹுவசநம் ப்³ரஹ்மலோகேஷ்விதி, ப்³ரஹ்மணீத்யர்த²: । பராம்ருதா: பரம் அம்ருதம் அமரணத⁴ர்மகம் ப்³ரஹ்ம ஆத்மபூ⁴தம் யேஷாம் தே பராம்ருதா ஜீவந்த ஏவ ப்³ரஹ்மபூ⁴தா:, பராம்ருதா: ஸந்த: பரிமுச்யந்தி பரி ஸமந்தாத்ப்ரதீ³பநிர்வாணவத்³பி⁴ந்நக⁴டாகாஶவச்ச நிவ்ருத்திமுபயாந்தி பரிமுச்யந்தி பரி ஸமந்தாந்முச்யந்தே ஸர்வே, ந தே³ஶாந்தரம் க³ந்தவ்யமபேக்ஷந்தே । ‘ஶகுநீநாமிவாகாஶே ஜலே வாரிசரஸ்ய வா । பத³ம் யதா² ந த்³ருஶ்யேத ததா² ஜ்ஞாநவதாம் க³தி:’ (மோ. த⁴. 181 । 9) ‘அநத்⁴வகா³ அத்⁴வஸு பாரயிஷ்ணவ:’ ( ? ) இதி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்⁴யாம் ; தே³ஶபரிச்சி²ந்நா ஹி க³தி: ஸம்ஸாரவிஷயைவ, பரிச்சி²ந்நஸாத⁴நஸாத்⁴யத்வாத் । ப்³ரஹ்ம து ஸமஸ்தத்வாந்ந தே³ஶபரிச்சே²தே³ந க³ந்தவ்யம் । யதி³ ஹி தே³ஶபரிச்சி²ந்நம் ப்³ரஹ்ம ஸ்யாத் , மூர்தத்³ரவ்யவதா³த்³யந்தவத³ந்யாஶ்ரிதம் ஸாவயவமநித்யம் க்ருதகம் ச ஸ்யாத் । ந த்வேவம்வித⁴ம் ப்³ரஹ்ம ப⁴விதுமர்ஹதி । அதஸ்தத்ப்ராப்திஶ்ச நைவ தே³ஶபரிச்சி²ந்நா ப⁴விதும் யுக்தா ॥
க³தா: கலா: பஞ்சத³ஶ ப்ரதிஷ்டா² தே³வாஶ்ச ஸர்வே ப்ரதிதே³வதாஸு ।
கர்மாணி விஜ்ஞாநமயஶ்ச ஆத்மா பரே(அ)வ்யயே ஸர்வ ஏகீப⁴வந்தி ॥ 7 ॥
அபி ச, அவித்³யாதி³ஸம்ஸாரப³ந்தா⁴பநயநமேவ மோக்ஷமிச்ச²ந்தி ப்³ரஹ்மவித³:, ந து கார்யபூ⁴தம் । கிஞ்ச, மோக்ஷகாலே யா தே³ஹாரம்பி⁴கா: கலா: ப்ராணாத்³யா:, தா: ஸ்வா: ப்ரதிஷ்டா²: க³தா: ஸ்வம் ஸ்வம் காரணம் க³தா ப⁴வந்தீத்யர்த²: । ப்ரதிஷ்டா² இதி த்³விதீயாப³ஹுவசநம் । பஞ்சத³ஶ பஞ்சத³ஶஸங்க்²யாகா யா அந்த்யப்ரஶ்நபரிபடி²தா: ப்ரஸித்³தா⁴:, தே³வாஶ்ச தே³ஹாஶ்ரயாஶ்சக்ஷுராதி³கரணஸ்தா²: ஸர்வே ப்ரதிதே³வதாஸ்வாதி³த்யாதி³ஷு க³தா ப⁴வந்தீத்யர்த²: । யாநி ச முமுக்ஷுணா க்ருதாநி கர்மாண்யப்ரவ்ருத்தப²லாநி, ப்ரவ்ருத்தப²லாநாமுபபோ⁴கே³நைவ க்ஷீணத்வாத் । விஜ்ஞாநமயஶ்சாத்மா அவித்³யாக்ருதபு³த்³த்⁴யாத்³யுபாதி⁴மாத்மத்வேந க³த்வா ஜலாதி³ஷு ஸூர்யாதி³ப்ரதிபி³ம்ப³வதி³ஹ ப்ரவிஷ்டோ தே³ஹபே⁴தே³ஷு கர்மணாம் தத்ப²லார்த²த்வாத்ஸஹ தேநைவ விஜ்ஞாநமயேநாத்மநா ; அதோ விஜ்ஞாநமயோ விஜ்ஞாநப்ராய: । த ஏதே கர்மாணி விஜ்ஞாநமயஶ்ச ஆத்மா உபாத்⁴யபநயே ஸதி பரே அவ்யயே அநந்தே(அ)க்ஷயே ப்³ரஹ்மணி ஆகாஶகல்பே(அ)ஜே(அ)ஜரே(அ)ம்ருதே(அ)ப⁴யே(அ)பூர்வே(அ)நபரே(அ)நந்தரே(அ)பா³ஹ்யே(அ)த்³வயே ஶிவே ஶாந்தே ஸர்வே ஏகீப⁴வந்தி அவிஶேஷதாம் க³ச்ச²ந்தி ஏகத்வமாபத்³யந்தே ஜலாத்³யாதா⁴ராபநய இவ ஸூர்யாதி³ப்ரதிபி³ம்பா³: ஸூர்யே, க⁴டாத்³யபநய இவாகாஶே க⁴டாத்³யாகாஶா: ॥
யதா² நத்³ய: ஸ்யந்த³மாநா: ஸமுத்³ரே(அ)ஸ்தம் க³ச்ச²ந்தி நாமரூபே விஹாய ।
ததா² வித்³வாந்நாமரூபாத்³விமுக்த: பராத்பரம் புருஷமுபைதி தி³வ்யம் ॥ 8 ॥
கிஞ்ச, யதா² நத்³ய: க³ங்கா³த்³யா: ஸ்யந்த³மாநா: க³ச்ச²ந்த்ய: ஸமுத்³ரே ஸமுத்³ரம் ப்ராப்ய அஸ்தம் அத³ர்ஶநமவிஶேஷாத்மபா⁴வம் க³ச்ச²ந்தி ப்ராப்நுவந்தி நாம ச ரூபம் ச நாமரூபே விஹாய ஹித்வா, ததா² அவித்³யாக்ருதநாமரூபாத் விமுக்த: ஸந் வித்³வாந் பராத் அக்ஷராத்பூர்வோக்தாத் பரம் தி³வ்யம் புருஷம் யதோ²க்தலக்ஷணம் உபைதி உபக³ச்ச²தி ॥
ஸ யோ ஹ வை தத்பரமம் ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி நாஸ்யாப்³ரஹ்மவித்குலே ப⁴வதி ।
தரதி ஶோகம் தரதி பாப்மாநம் கு³ஹாக்³ரந்தி²ப்⁴யோ விமுக்தோ(அ)ம்ருதோ ப⁴வதி ॥ 9 ॥
நநு ஶ்ரேயஸ்யநேகே விக்⁴நா: ப்ரஸித்³தா⁴: ; அத: க்லேஶாநாமந்யதமேநாந்யேந வா தே³வாதி³நா ச விக்⁴நிதோ ப்³ரஹ்மவித³ப்யந்யாம் க³திம் ம்ருதோ க³ச்ச²தி ந ப்³ரஹ்மைவ ; ந, வித்³யயைவ ஸர்வப்ரதிப³ந்த⁴ஸ்யாபநீதத்வாத் । அவித்³யாப்ரதிப³ந்த⁴மாத்ரோ ஹி மோக்ஷோ நாந்யப்ரதிப³ந்த⁴:, நித்யத்வாதா³த்மபூ⁴தத்வாச்ச । தஸ்மாத் ஸ: ய: கஶ்சித் ஹ வை லோகே தத் பரமம் ப்³ரஹ்ம வேத³ ஸாக்ஷாத³ஹமேவாஸ்மீதி ஜாநாதி, ஸ நாந்யாம் க³திம் க³ச்ச²தி । தே³வைரபி தஸ்ய ப்³ரஹ்மப்ராப்திம் ப்ரதி விக்⁴நோ ந ஶக்யதே கர்தும் ; ஆத்மா ஹ்யேஷாம் ஸ ப⁴வதி । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்ம வித்³வாந் ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி । கிஞ்ச, ந அஸ்ய விது³ஷ: அப்³ரஹ்மவித் குலே ப⁴வதி ; கிஞ்ச, தரதி ஶோகம் அநேகேஷ்டவைகல்யநிமித்தம் மாநஸம் ஸந்தாபம் ஜீவந்நேவாதிக்ராந்தோ ப⁴வதி । தரதி பாப்மாநம் த⁴ர்மாத⁴ர்மாக்²யம் கு³ஹாக்³ரந்தி²ப்⁴ய: ஹ்ருத³யாவித்³யாக்³ரந்தி²ப்⁴ய: விமுக்த: ஸந் ம்ருத: ப⁴வதீத்யுக்தமேவ ‘பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²:’ (மு. உ. 2 । 2 । 9) இத்யாதி³ ॥
ததே³தத்³ருசாப்⁴யுக்தம் —
க்ரியாவந்த: ஶ்ரோத்ரியா ப்³ரஹ்மநிஷ்டா²: ஸ்வயம் ஜுஹ்வத ஏகர்ஷிம் ஶ்ரத்³த⁴யந்த: ।
தேஷாமேவைதாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாம் வதே³த ஶிரோவ்ரதம் விதி⁴வத்³யைஸ்து சீர்ணம் ॥ 10 ॥
அதே²தா³நீம் ப்³ரஹ்மவித்³யாஸம்ப்ரதா³நவித்⁴யுபப்ரத³ர்ஶநேநோபஸம்ஹார: க்ரியதே — ததே³தத் வித்³யாஸம்ப்ரதா³நவிதா⁴நம் ருசா மந்த்ரேண அப்⁴யுக்தம் அபி⁴ப்ரகாஶிதம் । க்ரியாவந்த: யதோ²க்தகர்மாநுஷ்டா²நயுக்தா: । ஶ்ரோத்ரியா: ப்³ரஹ்மநிஷ்டா²: அபரஸ்மிந்ப்³ரஹ்மண்யபி⁴யுக்தா: பரம் ப்³ரஹ்ம பு³பு⁴த்ஸவ: ஸ்வயம் ஏகர்ஷிம் ஏகர்ஷிநாமாநமக்³நிம் ஜுஹ்வதே ஜுஹ்வதி ஶ்ரத்³த⁴யந்த: ஶ்ரத்³த³தா⁴நா: ஸந்த: யே, தேஷாமேவ ஸம்ஸ்க்ருதாத்மநாம் பாத்ரபூ⁴தாநாம் ஏதாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாம் வதே³த ப்³ரூயாத் ஶிரோவ்ரதம் ஶிரஸ்யக்³நிதா⁴ரணலக்ஷணம் । யதா² ஆத²ர்வணாநாம் வேத³வ்ரதம் ப்ரஸித்³த⁴ம் । யைஸ்து யைஶ்ச தத் சீர்ணம் விதி⁴வத் யதா²விதா⁴நம் தேஷாமேவ வதே³த ॥
ததே³தத்ஸத்யம்ருஷிரங்கி³ரா: புரோவாச நைதத³சீர்ணவ்ரதோ(அ)தீ⁴தே । நம: பரமருஷிப்⁴யோ நம: பரமருஷிப்⁴ய: ॥ 11 ॥
ததே³தத் அக்ஷரம் புருஷம் ஸத்யம் ருஷி: அங்கி³ரா நாம புரா பூர்வம் ஶௌநகாய விதி⁴வது³பஸந்நாய ப்ருஷ்டவதே உவாச । தத்³வத³ந்யோ(அ)பி ததை²வ ஶ்ரேயோர்தி²நே முமுக்ஷவே மோக்ஷார்த²ம் விதி⁴வது³பஸந்நாய ப்³ரூயாதி³த்யர்த²: । ந ஏதத் க்³ரந்த²ரூபம் அசீர்ணவ்ரத: அசரிதவ்ரதோ(அ)பி அதீ⁴தே ந பட²தி ; சீர்ணவ்ரதஸ்ய ஹி வித்³யா ப²லாய ஸம்ஸ்க்ருதா ப⁴வதீதி । ஸமாப்தா ப்³ரஹ்மவித்³யா ; ஸா யேப்⁴யோ ப்³ரஹ்மாதி³ப்⁴ய: பாரம்பர்யக்ரமேண ஸம்ப்ராப்தா, தேப்⁴யோ நம: பரமருஷிப்⁴ய: । பரமம் ப்³ரஹ்ம ஸாக்ஷாத்³த்³ருஷ்டவந்தோ யே ப்³ரஹ்மாத³யோ(அ)வக³தவந்தஶ்ச, தே பரமர்ஷய: தேப்⁴யோ பூ⁴யோ(அ)பி நம: । த்³விர்வசநமத்யாத³ரார்த²ம் முண்ட³கஸமாப்த்யர்த²ம் ச ॥