అథ హ ఎనం శైబ్యః సత్యకామః పప్రచ్ఛ । అథేదానీం పరాపరబ్రహ్మప్రాప్తిసాధనత్వేన ఓఙ్కారస్యోపాసనవిధిత్సయా ప్రశ్న ఆరభ్యతే । సః యః కశ్చిత్ హ వై భగవన్ , మనుష్యేషు మనుష్యాణాం మధ్యే తత్ అద్భుతమివ ప్రాయణాన్తం మరణాన్తం యావజ్జీవమిత్యేతత్ ; ఓఙ్కారమ్ అభిధ్యాయీత ఆభిముఖ్యేన చిన్తయేత్ । బాహ్యవిషయేభ్య ఉపసంహృతకరణః సమాహితచిత్తో భక్త్యావేశితబ్రహ్మభావే ఓఙ్కారే ఆత్మప్రత్యయసన్తానావిచ్ఛేదో భిన్నజాతీయప్రత్యయాన్తరాఖిలీకృతో నివాతస్థదీపశిఖాసమోఽభిధ్యానశబ్దార్థః । సత్యబ్రహ్మచర్యాహింసాపరిగ్రహత్యాగసంన్యాసశౌచసన్తోషామాయావిత్వాద్యనేకయమనియమానుగృహీతః సః ఎవం యావజ్జీవవ్రతధారణః, కతమం వావ, అనేకే హి జ్ఞానకర్మభిర్జేతవ్యా లోకాస్తిష్ఠన్తి ; తేషు తేన ఓఙ్కారాభిధ్యానేన కతమం సః లోకం జయతీతి ॥

పృష్టవతే తస్మై స హ ఉవాచ పిప్పలాదః — ఎతద్వై సత్యకామ । ఎతత్ బ్రహ్మ వై పరం చ అపరం చ బ్రహ్మ పరం సత్యమక్షరం పురుషాఖ్యమ్ అపరం చ ప్రాణాఖ్యం ప్రథమజం యత్ తదోఙ్కార ఎవ ఓఙ్కారాత్మకమ్ ఓఙ్కారప్రతీకత్వాత్ । పరం హి బ్రహ్మ శబ్దాద్యుపలక్షణానర్హం సర్వధర్మవిశేషవర్జితమ్ , అతో న శక్యమతీన్ద్రియగోచరత్వాత్కేవలేన మనసావగాహితుమ్ । ఓఙ్కారే తు విష్ణ్వాదిప్రతిమాస్థానీయే భక్త్యావేశితబ్రహ్మభావే ధ్యాయినాం తత్ప్రసీదతీత్యవగమ్యతే శాస్త్రప్రామాణ్యాత్ । తథా పరం చ బ్రహ్మ । తస్మాత్పరం చాపరం చ బ్రహ్మ యదోఙ్కార ఇత్యుపచర్యతే । తస్మాదేవం విద్వాన్ ఎతేనైవ ఆత్మప్రాప్తిసాధనేనైవ ఓఙ్కారాభిధ్యానేన ఎకతరం పరమపరం వా అన్వేతి బ్రహ్మానుగచ్ఛతి ; నేదిష్ఠం హ్యాలమ్బనమోఙ్కారో బ్రహ్మణః ॥

స యద్యప్యోఙ్కారస్య సకలమాత్రావిభాగజ్ఞో న భవతి, తథాప్యోఙ్కారాభిధ్యానప్రభావాద్విశిష్టామేవ గతిం గచ్ఛతి ; ఎతదేకదేశజ్ఞానవైగుణ్యతయోఙ్కారశరణః కర్మజ్ఞానోభయభ్రష్టో న దుర్గతిం గచ్ఛతి ; కిం తర్హి, యది ఎవమోఙ్కారమేవ ఎకమాత్రావిభాగజ్ఞ ఎవ కేవలః అభిధ్యాయీత ఎకమాత్రం సదా ధ్యాయీత, స తేనైవ ఎకమాత్రావిశిష్టోఙ్కారాభిధ్యానేనైవ సంవేదితః సమ్బోధితః తూర్ణం క్షిప్రమేవ జగత్యాం పృథివ్యామ్ అభిసమ్పద్యతే । కిమ్ ? మనుష్యలోకమ్ । అనేకాని హి జన్మాని జగత్యాం సమ్భవన్తి । తత్ర తం సాధకం జగత్యాం మనుష్యలోకమేవ ఉపనయన్తే ఉపనిగమయన్తి ఋచః । ఋగ్వేదరూపా హ్యోఙ్కారస్య ప్రథమా ఎకమాత్రా । తేన స తత్ర మనుష్యజన్మని ద్విజాగ్ర్యః సన్ తపసా బ్రహ్మచర్యేణ శ్రద్ధయా చ సమ్పన్నః మహిమానం విభూతిమ్ అనుభవతి న వీతశ్రద్ధో యథేష్టచేష్టో భవతి ; యోగభ్రష్టః కదాచిదపి న దుర్గతిం గచ్ఛతి ॥

అథ పునః యది ద్విమాత్రావిభాగజ్ఞో ద్విమాత్రేణ విశిష్టమోఙ్కారమభిధ్యాయీత స్వప్నాత్మకే మనసి మననీయే యజుర్మయే సౌమదైవత్యే సమ్పద్యతే ఎకాగ్రతయాత్మభావం గచ్ఛతి, స ఎవం సమ్పన్నో మృతః అన్తరిక్షమ్ అన్తరిక్షాధారం ద్వితీయమాత్రారూపం ద్వితీయమాత్రారూపైరేవ యజుర్భిః ఉన్నీయతే సోమలోకం సౌమ్యం జన్మప్రాపయన్తి తం యజూంషిత్యర్థః । స తత్ర విభూతిమనుభూయ సోమలోకే మనుష్యలోకం ప్రతి పునరావర్తతే ॥

యః పునః ఎతమ్ ఓఙ్కారం త్రిమాత్రేణ త్రిమాత్రావిషయవిజ్ఞానవిశిష్టేన ఓమిత్యేతేనైవ అక్షరేణ పరం సూర్యాన్తర్గతం పురుషం ప్రతీకత్వేన అభిధ్యాయీత తేనాభిధ్యానేన ప్రతీకత్వేన హ్యాలమ్బనత్వం ప్రకృతమోఙ్కారస్య పరం చాపరం చ బ్రహ్మేతి అభేదశ్రుతేః, ఓఙ్కారమితి చ ద్వితీయానేకశః శ్రుతా బాధ్యేతాన్యథా । యద్యపి తృతీయాభిధానత్వేన కరణత్వముపపద్యతే, తథాపి ప్రకృతానురోధాత్త్రిమాత్రం పరం పురుషమితి ద్వితీయైవ పరిణేయా ‘త్యజేదేకం కులస్యార్థే’ ఇతి న్యాయేన । సః తృతీయమాత్రారూపే తేజసి సూర్యే సమ్పన్నో భవతి ధ్యాయమానః, మృతోఽపి సూర్యాత్సోమలోకాదివన్న పునరావర్తతే ; కిన్తు సూర్యే సమ్పన్నమాత్ర ఎవ । యథా పాదోదరః సర్పః త్వచా వినిర్ముచ్యతే జీర్ణత్వగ్వినిర్ముక్తః స పునర్నవో భవతి । ఎవం హ వై ఎష యథా దృష్టాన్తః స పాప్మనా సర్పత్వక్స్థానీయేనాశుద్ధిరూపేణ వినిర్ముక్తః సః సామభిః తృతీయమాత్రారూపైః ఊర్ధ్వమున్నీయతే బ్రహ్మలోకం హిరణ్యగర్భస్య బ్రహ్మణో లోకం సత్యాఖ్యమ్ । సః హిరణ్యగర్భః సర్వేషాం సంసారిణాం జీవానామాత్మభూతః । స హ్యన్తరాత్మా లిఙ్గరూపేణ సర్వభూతానామ్ । తస్మిన్ హి లిఙ్గాత్మని సంహతాః సర్వే జీవాః । తస్మాత్స జీవఘనః స విద్వాంస్త్రిమాత్రోఙ్కారాభిజ్ఞః ఎతస్మాజ్జీవఘనాత్ హిరణ్యగర్భాత్పరాత్పరం పరమాత్మాఖ్యం పురుషమీక్షతే పురిశయం సర్వశరీరానుప్రవిష్టం పశ్యతి ధ్యాయమానః । తత్ ఎతౌ అస్మిన్యథోక్తార్థప్రకాశకౌ శ్లోకౌ మన్త్రౌ భవతః ॥

తిస్రః త్రిసఙ్‍ఖ్యాకా అకారోకారమకారాఖ్యాః ఓఙ్కారస్య మాత్రాః । మృత్యుమత్యః మృత్యుర్యాసాం విద్యతే తా మృత్యుమత్యః మృత్యుగోచరాదనతిక్రాన్తాః మృత్యుగోచరా ఎవేత్యర్థః । తా ఆత్మనో ధ్యానక్రియాసు ప్రయుక్తాః । కిఞ్చ, అన్యోన్యసక్తాః ఇతరేతరసమ్బద్ధాః । అనవిప్రయుక్తాః విశేషేణైకైకవిషయ ఎవ ప్రయుక్తా విప్రయుక్తాః, న తథా విప్రయుక్తా అవిప్రయుక్తాః, న అవిప్రయుక్తా అనవిప్రయుక్తాః । కిం తర్హి, విశేషేణైకస్మిన్ధ్యానకాలే తిసృషు క్రియాసు బాహ్యాభ్యన్తరమధ్యమాసు జాగ్రత్స్వప్నసుషుప్తస్థానపురుషాభిధ్యానలక్షణాసు యోగక్రియాసు యుక్తాసు సమ్యక్ప్రయుక్తాసు సమ్యగ్ధ్యానకాలే ప్రయోజితాసు న కమ్పతే న చలతి జ్ఞః యోగీ యథోక్తవిభాగజ్ఞః ఓఙ్కారస్యేత్యర్థః । న తస్యైవంవిదశ్చలనముపపద్యతే । యస్మాజ్జాగ్రత్స్వప్నసుషుప్తపురుషాః సహ స్థానైర్మాత్రాత్రయరూపేణోఙ్కారాత్మరూపేణ దృష్టాః ; స హ్యేవం విద్వాన్సర్వాత్మభూత ఓఙ్కారమయః కుతో వా చలేత్కస్మిన్వా ॥

సర్వార్థసఙ్గ్రహార్థో ద్వితీయో మన్త్రః — ఋగ్భిః ఎతం లోకం మనుష్యోపలక్షితమ్ । యజుర్భిః అన్తరిక్షం సోమాధిష్ఠితమ్ । సామభిః యత్ తద్బ్రహ్మలోక ఇతి తృతీయం కవయః మేధావినో విద్యావన్త ఎవ నావిద్వాంసః వేదయన్తే । తం త్రివిధం లోకమోఙ్కారేణ సాధనేనాపరబ్రహ్మలక్షణమ్ అన్వేతి అనుగచ్ఛతి విద్వాన్ । తేనైవోఙ్కారేణ యత్తత్పరం బ్రహ్మాక్షరం సత్యం పురుషాఖ్యం శాన్తం విముక్తజాగ్రత్స్వప్నసుషుప్తాదివిశేషం సర్వప్రపఞ్చవివర్జితమ్ , అత ఎవ అజరం జరావర్జితమ్ అమృతం మృత్యువర్జితమత ఎవ । యస్మాజ్జరాదివిక్రియారహితమతః అభయమ్ । యస్మాదేవాభయం తస్మాత్ పరం నిరతిశయమ్ । తదప్యోఙ్కారేణైవాయతనేన గమనసాధనేనాన్వేతీత్యర్థః । ఇతిశబ్దో వాక్యపరిసమాప్త్యర్థః ॥