ஸஹ நாவவத்விதி । ஸஹ நாவவது, நௌ ஶிஷ்யாசார்யௌ ஸஹைவ அவது ரக்ஷது । ஸஹ நௌ பு⁴நக்து ப்³ரஹ்ம போ⁴ஜயது । ஸஹ வீர்யம் வித்³யாநிமித்தம் ஸாமர்த்²யம் கரவாவஹை நிர்வர்தயாவஹை । தேஜஸ்வி நௌ தேஜஸ்விநோராவயோ: அதீ⁴தம் ஸ்வதீ⁴தம் அஸ்து அர்த²ஜ்ஞாநயோக்³யமஸ்த்வித்யர்த²: । மா வித்³விஷாவஹை, வித்³யாக்³ரஹணநிமித்தம் ஶிஷ்யஸ்ய ஆசார்யஸ்ய வா ப்ரமாத³க்ருதாத³ந்யாயாத்³வித்³வேஷ: ப்ராப்த: ; தச்ச²மநாயேயமாஶீ: - மா வித்³விஷாவஹை இதி । மைவ நாவிதரேதரம் வித்³வேஷமாபத்³யாவஹை । ஶாந்தி: ஶாந்தி: ஶாந்திரிதி த்ரிர்வசநமுக்தார்த²ம் । வக்ஷ்யமாணவித்³யாவிக்⁴நப்ரஶமநார்தா² சேயம் ஶாந்தி: । அவிக்⁴நேநாத்மவித்³யாப்ராப்திராஶாஸ்யதே, தந்மூலம் ஹி பரம் ஶ்ரேய இதி ॥

ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரமித்யாதி³ । ப்ரயோஜநம் சாஸ்யா ப்³ரஹ்மவித்³யாயா அவித்³யாநிவ்ருத்தி:, ததஶ்ச ஆத்யந்திக: ஸம்ஸாராபா⁴வ: । வக்ஷ்யதி ச - ‘வித்³வாந்ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) இதி । ஸம்ஸாரநிமித்தே ச ஸதி அப⁴யம் ப்ரதிஷ்டா²ம் விந்த³த இத்யநுபபந்நம் , க்ருதாக்ருதே புண்யபாபே ந தபத இதி ச । அதோ(அ)வக³ம்யதே - அஸ்மாத்³விஜ்ஞாநாத்ஸர்வாத்மப்³ரஹ்மவிஷயாதா³த்யந்திக: ஸம்ஸாராபா⁴வ இதி । ஸ்வயமேவாஹ ப்ரயோஜநம் ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ இத்யாதா³வேவ ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரயோஜநஜ்ஞாபநார்த²ம் । நிர்ஜ்ஞாதயோர்ஹி ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரயோஜநயோ: வித்³யாஶ்ரவணக்³ரஹணதா⁴ரணாப்⁴யாஸார்த²ம் ப்ரவர்ததே । ஶ்ரவணாதி³பூர்வகம் ஹி வித்³யாப²லம் , ‘ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரேப்⁴ய: । ப்³ரஹ்மவித் , ப்³ரஹ்மேதி வக்ஷ்யமாணலக்ஷணம் , ப்³ருஹத்தமத்வாத் ப்³ரஹ்ம, தத்³வேத்தி விஜாநாதீதி ப்³ரஹ்மவித் , ஆப்நோதி ப்ராப்நோதி பரம் நிரதிஶயம் ; ததே³வ ப்³ரஹ்ம பரம் ; ந ஹ்யந்யஸ்ய விஜ்ஞாநாத³ந்யஸ்ய ப்ராப்தி: । ஸ்பஷ்டம் ச ஶ்ருத்யந்தரம் ப்³ரஹ்மப்ராப்திமேவ ப்³ரஹ்மவிதோ³ த³ர்ஶயதி - ‘ஸ யோ ஹி வை தத்பரமம் ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ (மு. உ. 3 । 2 । 9) இத்யாதி³ ॥

நநு, ஸர்வக³தம் ஸர்வஸ்ய சாத்மபூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம வக்ஷ்யதி । அதோ நாப்யம் । ஆப்திஶ்ச அந்யஸ்யாந்யேந பரிச்சி²ந்நஸ்ய ச பரிச்சி²ந்நேந த்³ருஷ்டா । அபரிச்சி²ந்நம் ஸர்வாத்மகம் ச ப்³ரஹ்மேத்யத: பரிச்சி²ந்நவத் அநாத்மவச்ச தஸ்யாப்திரநுபபந்நா । நாயம் தோ³ஷ: । கத²ம் ? த³ர்ஶநாத³ர்ஶநாபேக்ஷத்வாத்³ப்³ரஹ்மண ஆப்த்யநாப்த்யோ:, பரமார்த²தோ ப்³ரஹ்மஸ்வரூபஸ்யாபி ஸத: அஸ்ய ஜீவஸ்ய பூ⁴தமாத்ராக்ருதபா³ஹ்யபரிச்சி²ந்நாந்நமயாத்³யாத்மத³ர்ஶிந: ததா³ஸக்தசேதஸ: । ப்ரக்ருதஸங்க்²யாபூரணஸ்யாத்மந: அவ்யவஹிதஸ்யாபி பா³ஹ்யஸங்க்²யேயவிஷயாஸக்தசித்ததயா ஸ்வரூபாபா⁴வத³ர்ஶநவத் பரமார்த²ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாபா⁴வத³ர்ஶநலக்ஷணயா அவித்³யயா அந்நமயாதீ³ந்பா³ஹ்யாநநாத்மந ஆத்மத்வேந ப்ரதிபந்நத்வாத் அந்நமயாத்³யநாத்மப்⁴யோ நாந்யோ(அ)ஹமஸ்மீத்யபி⁴மந்யதே । ஏவமவித்³யயா ஆத்மபூ⁴தமபி ப்³ரஹ்ம அநாப்தம் ஸ்யாத் । தஸ்யைவமவித்³யயா அநாப்தப்³ரஹ்மஸ்வரூபஸ்ய ப்ரக்ருதஸங்க்²யாபூரணஸ்யாத்மந: அவித்³யயாநாப்தஸ்ய ஸத: கேநசித்ஸ்மாரிதஸ்ய புநஸ்தஸ்யைவ வித்³யயா ஆப்திர்யதா², ததா² ஶ்ருத்யுபதி³ஷ்டஸ்ய ஸர்வாத்மப்³ரஹ்மண ஆத்மத்வத³ர்ஶநேந வித்³யயா ததா³ப்திருபபத்³யத ஏவ । ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரமிதி வாக்யம் ஸூத்ரபூ⁴தம் ஸர்வஸ்ய வல்ல்யர்த²ஸ்ய । ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரமித்யநேந வாக்யேந வேத்³யதயா ஸூத்ரிதஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)நிர்தா⁴ரிதஸ்வரூபவிஶேஷஸ்ய ஸர்வதோ வ்யாவ்ருத்தஸ்வரூபவிஶேஷஸமர்பணஸமர்த²ஸ்ய லக்ஷணஸ்யாபி⁴தா⁴நேந ஸ்வரூபநிர்தா⁴ரணாய அவிஶேஷேண ச உக்தவேத³நஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ வக்ஷ்யமாணலக்ஷணஸ்ய விஶேஷேண ப்ரத்யகா³த்மதயா அநந்யரூபேண விஜ்ஞேயத்வாய, ப்³ரஹ்மவித்³யாப²லம் ச ப்³ரஹ்மவிதோ³ யத்பரப்ராப்திலக்ஷணமுக்தம் , ஸ ஸர்வாத்மபா⁴வ: ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மாதீதப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வமேவ, நாந்யதி³த்யேதத்ப்ரத³ர்ஶநாய ச ஏஷா ருகு³தா³ஹ்ரியதே - ததே³ஷாப்⁴யுக்தேதி । தத் தஸ்மிந்நேவ ப்³ராஹ்மணவாக்யோக்தார்தே² ஏஷா ருக் அப்⁴யுக்தா ஆம்நாதா । ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம இதி ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணார்த²ம் வாக்யம் । ஸத்யாதீ³நி ஹி த்ரீணி விஶேஷணார்தா²நி பதா³நி விஶேஷ்யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: । விஶேஷ்யம் ப்³ரஹ்ம, விவக்ஷிதத்வாத்³வேத்³யதயா । வேத்³யத்வேந யதோ ப்³ரஹ்ம ப்ராதா⁴ந்யேந விவக்ஷிதம் , தஸ்மாத்³விஶேஷ்யம் விஜ்ஞேயம் । அத: அஸ்மாத்³விஶேஷணவிஶேஷ்யத்வாதே³வ ஸத்யாதீ³நி ஏகவிப⁴க்த்யந்தாநி பதா³நி ஸமாநாதி⁴கரணாநி । ஸத்யாதி³பி⁴ஸ்த்ரிபி⁴ர்விஶேஷணைர்விஶேஷ்யமாணம் ப்³ரஹ்ம விஶேஷ்யாந்தரேப்⁴யோ நிர்தா⁴ர்யதே । ஏவம் ஹி தஜ்ஜ்ஞாதம் ப⁴வதி, யத³ந்யேப்⁴யோ நிர்தா⁴ரிதம் ; யதா² லோகே நீலம் மஹத்ஸுக³ந்த்⁴யுத்பலமிதி । நநு, விஶேஷ்யம் விஶேஷணாந்தரம் வ்யபி⁴சரத்³விஶேஷ்யதே, யதா² நீலம் ரக்தம் சோத்பலமிதி ; யதா³ ஹ்யநேகாநி த்³ரவ்யாணி ஏகஜாதீயாந்யநேகவிஶேஷணயோகீ³நி ச, ததா³ விஶேஷணஸ்யார்த²வத்த்வம் ; ந ஹ்யேகஸ்மிந்நேவ வஸ்துநி, விஶேஷணாந்தராயோகா³த் ; யதா² அஸாவேக ஆதி³த்ய இதி, ததா² ஏகமேவ ப்³ரஹ்ம, ந ப்³ரஹ்மாந்தராணி, யேப்⁴யோ விஶேஷ்யேத நீலோத்பலவத் । ந ; லக்ஷணார்த²த்வாத்³விஶேஷணாநாம் । நாயம் தோ³ஷ: । கஸ்மாத் ? லக்ஷணார்த²ப்ரதா⁴நாநி விஶேஷணாநி, ந விஶேஷணப்ரதா⁴நாந்யேவ । க: புநர்லக்ஷணலக்ஷ்யயோர்விஶேஷணவிஶேஷ்யயோர்வா விஶேஷ: ? உச்யதே । ஸஜாதீயேப்⁴ய ஏவ நிவர்தகாநி விஶேஷணாநி விஶேஷ்யஸ்ய ; லக்ஷணம் து ஸர்வத ஏவ, யதா² அவகாஶப்ரதா³த்ராகாஶமிதி । லக்ஷணார்த²ம் ச வாக்யமித்யவோசாம ॥

ஸத்யாதி³ஶப்³தா³ ந பரஸ்பரம் ஸம்ப³த்⁴யந்தே, பரார்த²த்வாத் ; விஶேஷ்யார்தா² ஹி தே । அத ஏவ ஏகைகோ விஶேஷணஶப்³த³: பரஸ்பரம் நிரபேக்ஷோ ப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந ஸம்ப³த்⁴யதே - ஸத்யம் ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம அநந்தம் ப்³ரஹ்மேதி । ஸத்யமிதி யத்³ரூபேண யந்நிஶ்சிதம் தத்³ரூபம் ந வ்யபி⁴சரதி, தத்ஸத்யம் । யத்³ரூபேண யந்நிஶ்சிதம் தத்³ரூபம் வ்யபி⁴சரதி, தத³ந்ருதமித்யுச்யதே । அதோ விகாரோ(அ)ந்ருதம் , ‘ வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம் ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) ஏவம் ஸதே³வ ஸத்யமித்யவதா⁴ரணாத் । அத: ‘ஸத்யம் ப்³ரஹ்ம’ இதி ப்³ரஹ்ம விகாராந்நிவர்தயதி । அத: காரணத்வம் ப்ராப்தம் ப்³ரஹ்மண: । காரணஸ்ய ச காரகத்வம் , வஸ்துத்வாத் ம்ருத்³வத் அசித்³ரூபதா ச ப்ராப்தா ; அத இத³முச்யதே - ஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மேதி । ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞப்தி: அவபோ³த⁴:, - பா⁴வஸாத⁴நோ ஜ்ஞாநஶப்³த³: - ந து ஜ்ஞாநகர்த்ரு, ப்³ரஹ்மவிஶேஷணத்வாத்ஸத்யாநந்தாப்⁴யாம் ஸஹ । ந ஹி ஸத்யதா அநந்ததா ச ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வே ஸத்யுபபத்³யேதே । ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வேந ஹி விக்ரியமாணம் கத²ம் ஸத்யம் ப⁴வேத் , அநந்தம் ச ? யத்³தி⁴ ந குதஶ்சித்ப்ரவிப⁴ஜ்யதே, தத³நந்தம் । ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வே ச ஜ்ஞேயஜ்ஞாநாப்⁴யாம் ப்ரவிப⁴க்தமித்யநந்ததா ந ஸ்யாத் , ‘யத்ர நாந்யத்³விஜாநாதி ஸ பூ⁴மா, அத² யத்ராந்யத்³விஜாநாதி தத³ல்பம்’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ‘நாந்யத்³விஜாநாதி’ இதி விஶேஷப்ரதிஷேதா⁴த் ஆத்மாநம் விஜாநாதீதி சேத் , ந ; பூ⁴மலக்ஷணவிதி⁴பரத்வாத்³வாக்யஸ்ய । ‘யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி’ இத்யாதி³ பூ⁴ம்நோ லக்ஷணவிதி⁴பரம் வாக்யம் । யதா²ப்ரஸித்³த⁴மேவ அந்யோ(அ)ந்யத்பஶ்யதீத்யேதது³பாதா³ய யத்ர தந்நாஸ்தி, ஸ பூ⁴மா இதி பூ⁴மஸ்வரூபம் தத்ர ஜ்ஞாப்யதே । அந்யக்³ரஹணஸ்ய ப்ராப்தப்ரதிஷேதா⁴ர்த²த்வாத் ந ஸ்வாத்மநி க்ரியாஸ்தித்வபரம் வாக்யம் । ஸ்வாத்மநி ச பே⁴தா³பா⁴வாத்³விஜ்ஞாநாநுபபத்தி: । ஆத்மநஶ்ச விஜ்ஞேயத்வே ஜ்ஞாத்ரபா⁴வப்ரஸங்க³:, ஜ்ஞேயத்வேநைவ விநியுக்தத்வாத் ॥

ஏக ஏவாத்மா ஜ்ஞேயத்வேந ஜ்ஞாத்ருத்வேந ச உப⁴யதா² ப⁴வதீதி சேத் , ந ; யுக³பத³நம்ஶத்வாத் । ந ஹி நிரவயவஸ்ய யுக³பஜ்ஜ்ஞேயஜ்ஞாத்ருத்வோபபத்தி: । ஆத்மநஶ்ச க⁴டாதி³வத்³விஜ்ஞேயத்வே ஜ்ஞாநோபதே³ஶாநர்த²க்யம் । ந ஹி க⁴டாதி³வத்ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய ஜ்ஞாநோபதே³ஶ: அர்த²வாந் । தஸ்மாத் ஜ்ஞாத்ருத்வே ஸதி ஆநந்த்யாநுபபத்தி: । ஸந்மாத்ரத்வம் சாநுபபந்நம் ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வாதி³விஶேஷவத்த்வே ஸதி ; ஸந்மாத்ரத்வம் ச ஸத்யம் , ‘தத் ஸத்யம்’ (சா². உ. 6 । 8 । 16) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । தஸ்மாத்ஸத்யாநந்தஶப்³தா³ப்⁴யாம் ஸஹ விஶேஷணத்வேந ஜ்ஞாநஶப்³த³ஸ்ய ப்ரயோகா³த்³பா⁴வஸாத⁴நோ ஜ்ஞாநஶப்³த³: । ‘ஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம’ இதி கர்த்ருத்வாதி³காரகநிவ்ருத்த்யர்த²ம் ம்ருதா³தி³வத³சித்³ரூபதாநிவ்ருத்த்யர்த²ம் ச ப்ரயுஜ்யதே । ‘ஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம’ இதி வசநாத்ப்ராப்தமந்தவத்த்வம் , லௌகிகஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய அந்தவத்த்வத³ர்ஶநாத் । அத: தந்நிவ்ருத்த்யர்த²மாஹ - அநந்தமிதி । ஸத்யாதீ³நாமந்ருதாதி³த⁴ர்மநிவ்ருத்திபரத்வாத்³விஶேஷ்யஸ்ய ச ப்³ரஹ்மண: உத்பலாதி³வத³ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் ‘ம்ருக³த்ருஷ்ணாம்ப⁴ஸி ஸ்நாத: க²புஷ்பக்ருதஶேக²ர: । ஏஷ வந்த்⁴யாஸுதோ யாதி ஶஶஶ்ருங்க³த⁴நுர்த⁴ர:’ இதிவத் ஶூந்யார்த²தைவ ப்ராப்தா ஸத்யாதி³வாக்யஸ்யேதி சேத் , ந ; லக்ஷணார்த²த்வாத் । விஶேஷணத்வே(அ)பி ஸத்யாதீ³நாம் லக்ஷணார்த²ப்ராதா⁴ந்யமித்யவோசாம । ஶூந்யே ஹி லக்ஷ்யே அநர்த²கம் லக்ஷணவசநம் । அத: லக்ஷணார்த²த்வாந்மந்யாமஹே ந ஶூந்யார்த²தேதி । விஶேஷணார்த²த்வே(அ)பி ச ஸத்யாதீ³நாம் ஸ்வார்தா²பரித்யாக³ ஏவ । ஶூந்யார்த²த்வே ஹி ஸத்யாதி³ஶப்³தா³நாம் விஶேஷ்யநியந்த்ருத்வாநுபபத்தி: । ஸத்யாத்³யர்தை²ரர்த²வத்த்வே து தத்³விபரீதத⁴ர்மவத்³ப்⁴யோ விஶேஷ்யேப்⁴யோ ப்³ரஹ்மணோ விஶேஷ்யஸ்ய நியந்த்ருத்வமுபபத்³யதே । ப்³ரஹ்மஶப்³தோ³(அ)பி ஸ்வார்தே²நார்த²வாநேவ । தத்ர அநந்தஶப்³த³: அந்தவத்த்வப்ரதிஷேத⁴த்³வாரேண விஶேஷணம் । ஸத்யஜ்ஞாநஶப்³தௌ³ து ஸ்வார்த²ஸமர்பணேநைவ விஶேஷணே ப⁴வத: ॥

‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந:’ இதி ப்³ரஹ்மண்யேவ ஆத்மஶப்³த³ப்ரயோகா³த் வேதி³துராத்மைவ ப்³ரஹ்ம । ‘ஏதமாநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி’ (தை. உ. 2 । 8 । 5) இதி ச ஆத்மதாம் த³ர்ஶயதி । தத்ப்ரவேஶாச்ச ; ‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி ச தஸ்யைவ ஜீவரூபேண ஶரீரப்ரவேஶம் த³ர்ஶயதி । அதோ வேதி³து: ஸ்வரூபம் ப்³ரஹ்ம । ஏவம் தர்ஹி, ஆத்மத்வாஜ்ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வம் ; ‘ஆத்மா ஜ்ஞாதா’ இதி ஹி ப்ரஸித்³த⁴ம் , ‘ஸோ(அ)காமயத’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி ச காமிநோ ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வப்ரஸித்³தி⁴: ; அதோ ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வாத் ஜ்ஞப்திர்ப்³ரஹ்மேத்யயுக்தம் ; அநித்யத்வப்ரஸங்கா³ச்ச ; யதி³ நாம ஜ்ஞப்திர்ஜ்ஞாநமிதி பா⁴வரூபதா ப்³ரஹ்மண:, ததா³ப்யநித்யத்வம் ப்ரஸஜ்யேத ; பாரதந்த்ர்யம் ச, தா⁴த்வர்தா²நாம் காரகாபேக்ஷத்வாத் , ஜ்ஞாநம் ச தா⁴த்வர்த²: ; அதோ(அ)ஸ்ய அநித்யத்வம் பரதந்த்ரதா ச । ந ; ஸ்வரூபாவ்யதிரேகேண கார்யத்வோபசாராத் । ஆத்மந: ஸ்வரூபம் ஜ்ஞப்தி: ந ததோ வ்யதிரிச்யதே । அதோ நித்யைவ । ததா²பி பு³த்³தே⁴ருபாதி⁴லக்ஷணாயாஶ்சக்ஷுராதி³த்³வாரைர்விஷயாகாரபரிணாமிந்யா: யே ஶப்³தா³த்³யாகாராவபா⁴ஸா:, தே ஆத்மவிஜ்ஞாநஸ்ய விஷயபூ⁴தா உத்பத்³யமாநா ஏவ ஆத்மவிஜ்ஞாநேந வ்யாப்தா உத்பத்³யந்தே । தஸ்மாதா³த்மவிஜ்ஞாநாவபா⁴ஸ்யாஶ்ச தே விஜ்ஞாநஶப்³த³வாச்யாஶ்ச தா⁴த்வர்த²பூ⁴தா ஆத்மந ஏவ த⁴ர்மா விக்ரியாரூபா இத்யவிவேகிபி⁴: பரிகல்ப்யந்தே । யத்து ப்³ரஹ்மணோ விஜ்ஞாநம் , தத் ஸவித்ருப்ரகாஶவத் அக்³ந்யுஷ்ணத்வவச்ச ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவ்யதிரிக்தம் ஸ்வரூபமேவ தத் । ந தத்காரணாந்தரஸவ்யபேக்ஷம் , நித்யஸ்வரூபத்வாத் , ஸர்வபா⁴வாநாம் ச தேநாவிப⁴க்ததே³ஶகாலத்வாத் காலாகாஶாதி³காரணத்வாத் நிரதிஶயஸூக்ஷ்மத்வாச்ச । ந தஸ்யாந்யத³விஜ்ஞேயம் ஸூக்ஷ்மம் வ்யவஹிதம் விப்ரக்ருஷ்டம் பூ⁴தம் ப⁴வத்³ப⁴விஷ்யத்³வா அஸ்தி । தஸ்மாத்ஸர்வஜ்ஞம் தத்³ப்³ரஹ்ம । மந்த்ரவர்ணாச்ச ‘அபாணிபாதோ³ ஜவநோ க்³ரஹீதா பஶ்யத்யசக்ஷு: ஸ ஶ்ருணோத்யகர்ண: । ஸ வேத்தி வேத்³யம் ந ச தஸ்யாஸ்தி வேத்தா தமாஹுரக்³ர்யம் புருஷம் மஹாந்தம்’ (ஶ்வே. உ. 3 । 19) இதி । ‘ந ஹி விஜ்ஞதுர்விஜ்ஞாதேர்விபரிலோபோ வித்³யதே(அ)விநாஶித்வாந்ந து தத்³த்³விதீயமஸ்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 30) இத்யாதி³ஶ்ருதேஶ்ச । விஜ்ஞாத்ருஸ்வரூபாவ்யதிரேகாத்கரணாதி³நிமித்தாநபேக்ஷத்வாச்ச ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞாநஸ்வரூபத்வே(அ)பி நித்யத்வப்ரஸித்³தி⁴: । அதோ நைவ தா⁴த்வர்த²ஸ்தத் , அக்ரியாரூபத்வாத் । அத ஏவ ச ந ஜ்ஞாநகர்த்ரு ; தஸ்மாதே³வ ச ந ஜ்ஞாநஶப்³த³வாச்யமபி தத்³ப்³ரஹ்ம । ததா²பி ததா³பா⁴ஸவாசகேந பு³த்³தி⁴த⁴ர்மவிஶேஷேண ஜ்ஞாநஶப்³தே³ந தல்லக்ஷ்யதே ; ந து உச்யதே, ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திஹேதுஜாத்யாதி³த⁴ர்மரஹிதத்வாத் । ததா² ஸத்யஶப்³தே³நாபி । ஸர்வவிஶேஷப்ரத்யஸ்தமிதஸ்வரூபத்வாத்³ப்³ரஹ்மண: பா³ஹ்யஸத்தாஸாமாந்யவிஷயேண ஸத்யஶப்³தே³ந லக்ஷ்யதே ‘ஸத்யம் ப்³ரஹ்ம’ இதி ; ந து ஸத்யஶப்³த³வாச்யம் ப்³ரஹ்ம । ஏவம் ஸத்யாதி³ஶப்³தா³ இதரேதரஸம்நிதா⁴நாத³ந்யோந்யநியம்யநியாமகா: ஸந்த: ஸத்யாதி³ஶப்³த³வாச்யாத் நிவர்தகா ப்³ரஹ்மண:, லக்ஷணார்தா²ஶ்ச ப⁴வந்தீதி । அத: ஸித்³த⁴ம் ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே அப்ராப்ய மநஸா ஸஹ’ (தை. உ. 2 । 4 । 1) ‘அநிருக்தே(அ)நிலயநே’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இதி ச அவாச்யத்வம் , நீலோத்பலவத³வாக்யார்த²த்வம் ச ப்³ரஹ்மண: ॥

தத்³யதா²வ்யாக்²யாதம் ப்³ரஹ்ம ய: வேத³ விஜாநாதி நிஹிதம் ஸ்தி²தம் கு³ஹாயாம் , கூ³ஹதே: ஸம்வரணார்த²ஸ்ய நிகூ³டா⁴ அஸ்யாம் ஜ்ஞாநஜ்ஞேயஜ்ஞாத்ருபதா³ர்தா² இதி கு³ஹா பு³த்³தி⁴:, கூ³டா⁴வஸ்யாம் போ⁴கா³பவர்கௌ³ புருஷார்தா²விதி வா, தஸ்யாம் பரமே ப்ரக்ருஷ்டே வ்யோமந் வ்யோம்நி ஆகாஶே அவ்யாக்ருதாக்²யே ; தத்³தி⁴ பரமம் வ்யோம, ‘ஏதஸ்மிந்க²ல்வக்ஷரே கா³ர்க்³யாகாஶ:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 11) இத்யக்ஷரஸம்நிகர்ஷாத் ; ‘கு³ஹாயாம் வ்யோமந்’ இதி வா ஸாமாநாதி⁴கரண்யாத³வ்யாக்ருதாகாஶமேவ கு³ஹா ; தத்ராபி நிகூ³டா⁴: ஸர்வே பதா³ர்தா²ஸ்த்ரிஷு காலேஷு, காரணத்வாத்ஸூக்ஷ்மதரத்வாச்ச ; தஸ்மிந்நந்தர்நிஹிதம் ப்³ரஹ்ம । ஹார்த³மேவ து பரமம் வ்யோமேதி ந்யாய்யம் , விஜ்ஞாநாங்க³த்வேந வ்யோம்நோ விவக்ஷிதத்வாத் । ‘யோ வை ஸ ப³ஹிர்தா⁴ புருஷாதா³காஶோ யோ வை ஸோ(அ)ந்த: புருஷ ஆகாஶோ யோ(அ)யமந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ:’ (சா². உ. 3 । 12 । 7), (சா². உ. 3 । 12 । 8) இதி ஶ்ருத்யந்தராத்ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹார்த³ஸ்ய வ்யோம்ந: பரமத்வம் । தஸ்மிந்ஹார்தே³ வ்யோம்நி யா பு³த்³தி⁴ர்கு³ஹா, தஸ்யாம் நிஹிதம் ப்³ரஹ்ம தத்³வ்யாவ்ருத்த்யா விவிக்ததயோபலப்⁴யத இதி । ந ஹ்யந்யதா² விஶிஷ்டதே³ஶகாலஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்தி ப்³ரஹ்மண:, ஸர்வக³தத்வாந்நிர்விஶேஷத்வாச்ச । ஸ: ஏவம் ப்³ரஹ்ம விஜாநந் ; கிமித்யாஹ - அஶ்நுதே பு⁴ங்க்தே ஸர்வாந் நிரவஶேஷாந் காமாந் காம்யபோ⁴கா³நித்யர்த²: । கிமஸ்மதா³தி³வத்புத்ரஸ்வர்கா³தீ³ந்பர்யாயேண ? நேத்யாஹ - ஸஹ யுக³பத் ஏகக்ஷணோபாரூடா⁴நேவ ஏகயோபலப்³த்⁴யா ஸவித்ருப்ரகாஶவந்நித்யயா ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவ்யதிரிக்தயா, யாமவோசாம ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநம்’ இதி । ஏதத்தது³ச்யதே - ப்³ரஹ்மணா ஸஹேதி । ப்³ரஹ்மபூ⁴தோ வித்³வாந் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபேணைவ ஸர்வாந்காமாந் ஸஹ அஶ்நுதே । ந ததா² யதோ²பாதி⁴க்ருதேந ஸ்வரூபேணாத்மநோ ஜலஸூர்யகாதி³வத்ப்ரதிபி³ம்ப³பூ⁴தேந ஸாம்ஸாரிகேண த⁴ர்மாதி³நிமித்தாபேக்ஷாம்ஶ்சக்ஷுராதி³கரணாபேக்ஷாம்ஶ்ச ஸர்வாந்காமாந்பர்யாயேணாஶ்நுதே லோக: । கத²ம் தர்ஹி ? யதோ²க்தேந ப்ரகாரேண ஸர்வஜ்ஞேந ஸர்வக³தேந ஸர்வாத்மநா நித்யப்³ரஹ்மாத்மஸ்வரூபேண த⁴ர்மாதி³நிமித்தாநபேக்ஷாந் சக்ஷுராதி³கரணாநபேக்ஷாம்ஶ்ச ஸர்வாந்காமாந்ஸஹாஶ்நுத இத்யர்த²: । விபஶ்சிதா மேதா⁴விநா ஸர்வஜ்ஞேந । தத்³தி⁴ வைபஶ்சித்யம் , யத்ஸர்வஜ்ஞத்வம் । தேந ஸர்வஜ்ஞஸ்வரூபேண ப்³ரஹ்மணா அஶ்நுத இதி । இதிஶப்³தோ³ மந்த்ரபரிஸமாப்த்யர்த²: ॥

ஸர்வ ஏவ வல்ல்யர்த²: ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ இதி ப்³ராஹ்மண வாக்யேந ஸூத்ரித: । ஸ ச ஸூத்ரிதோ(அ)ர்த²: ஸங்க்ஷேபதோ மந்த்ரேண வ்யாக்²யாத: । புநஸ்தஸ்யைவ விஸ்தரேணார்த²நிர்ணய: கர்தவ்ய இத்யுத்தரஸ்தத்³வ்ருத்திஸ்தா²நீயோ க்³ரந்த² ஆரப்⁴யதே - தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதி³த்யாதி³: । தத்ர ச ‘ ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ இத்யுக்தம் மந்த்ராதௌ³ ; தத்கத²ம் ஸத்யமநந்தம் சேத்யத ஆஹ । த்ரிவித⁴ம் ஹ்யாநந்த்யம் - தே³ஶத: காலதோ வஸ்துதஶ்சேதி । தத்³யதா² - தே³ஶதோ(அ)நந்த ஆகாஶ: ; ந ஹி தே³ஶதஸ்தஸ்ய பரிச்சே²தோ³(அ)ஸ்தி । ந து காலதஶ்சாநந்த்யம் வஸ்துதஶ்ச ஆகாஶஸ்ய । கஸ்மாத் ? கார்யத்வாத் । நைவம் ப்³ரஹ்மண ஆகாஶவத்காலதோ(அ)ப்யந்தவத்த்வம் । அகார்யத்வாத் । கார்யம் ஹி வஸ்து காலேந பரிச்சி²த்³யதே । அகார்யம் ச ப்³ரஹ்ம । தஸ்மாத்காலதோ(அ)ஸ்யாநந்த்யம் । ததா² வஸ்துத: । கத²ம் புநர்வஸ்துத ஆநந்த்யம் ? ஸர்வாநந்யத்வாத் । பி⁴ந்நம் ஹி வஸ்து வஸ்த்வந்தரஸ்ய அந்தோ ப⁴வதி, வஸ்த்வந்தரபு³த்³தி⁴ர்ஹி ப்ரஸக்தாத்³வஸ்த்வந்தராந்நிவர்ததே । யதோ யஸ்ய பு³த்³தே⁴ர்நிவ்ருத்தி:, ஸ தஸ்யாந்த: । தத்³யதா² கோ³த்வபு³த்³தி⁴ரஶ்வத்வாந்நிவர்தத இத்யஶ்வத்வாந்தம் கோ³த்வமித்யந்தவதே³வ ப⁴வதி । ஸ சாந்தோ பி⁴ந்நேஷு வஸ்துஷு த்³ருஷ்ட: । நைவம் ப்³ரஹ்மணோ பே⁴த³: । அதோ வஸ்துதோ(அ)ப்யாநந்த்யம் । கத²ம் புந: ஸர்வாநந்யத்வம் ப்³ரஹ்மண இதி, உச்யதே - ஸர்வவஸ்துகாரணத்வாத் । ஸர்வேஷாம் ஹி வஸ்தூநாம் காலாகாஶாதீ³நாம் காரணம் ப்³ரஹ்ம । கார்யாபேக்ஷயா வஸ்துதோ(அ)ந்தவத்த்வமிதி சேத் , ந ; அந்ருதத்வாத்கார்யஸ்ய வஸ்துந: । ந ஹி காரணவ்யதிரேகேண கார்யம் நாம வஸ்துதோ(அ)ஸ்தி, யத: காரணபு³த்³தி⁴ர்விநிவர்தேத ; ‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம் ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) ஏவம் ஸதே³வ ஸத்யமிதி ஶ்ருத்யந்தராத் । தஸ்மாதா³காஶாதி³காரணத்வாத்³தே³ஶதஸ்தாவத³நந்தம் ப்³ரஹ்ம । ஆகாஶோ ஹ்யநந்த இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் தே³ஶத: ; தஸ்யேத³ம் காரணம் ; தஸ்மாத்ஸித்³த⁴ம் தே³ஶத ஆத்மந ஆநந்த்யம் । ந ஹ்யஸர்வக³தாத்ஸர்வக³தமுத்பத்³யமாநம் லோகே கிஞ்சித்³த்³ருஶ்யதே । அதோ நிரதிஶயமாத்மந ஆநந்த்யம் தே³ஶத: । ததா² அகார்யத்வாத்காலத: ; தத்³பி⁴ந்நவஸ்த்வந்தராபா⁴வாச்ச வஸ்துத: । அத ஏவ நிரதிஶயஸத்யத்வம் ॥

தஸ்மாத் இதி மூலவாக்யஸூத்ரிதம் ப்³ரஹ்ம பராம்ருஶ்யதே ; ஏதஸ்மாத் இதி மந்த்ரவாக்யேந அநந்தரம் யதா²லக்ஷிதம் । யத்³ப்³ரஹ்ம ஆதௌ³ ப்³ராஹ்மணவாக்யேந ஸூத்ரிதம் , யச்ச ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ இத்யநந்தரமேவ லக்ஷிதம் , தஸ்மாதே³தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மண ஆத்மந: ஆத்மஶப்³த³வாச்யாத் ; ஆத்மா ஹி தத் ஸர்வஸ்ய, ‘தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா’ (சா². உ. 6 । 8 । 16) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் ; அதோ ப்³ரஹ்ம ஆத்மா ; தஸ்மாதே³தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மண ஆத்மஸ்வரூபாத் ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த: ஸமுத்பந்ந: । ஆகாஶோ நாம ஶப்³த³கு³ண: அவகாஶகரோ மூர்தத்³ரவ்யாணாம் । தஸ்மாத் ஆகாஶாத் ஸ்வேந ஸ்பர்ஶகு³ணேந பூர்வேண ச ஆகாஶகு³ணேந ஶப்³தே³ந த்³விகு³ண: வாயு:, ஸம்பூ⁴த இத்யநுவர்ததே । வாயோஶ்ச ஸ்வேந ரூபகு³ணேந பூர்வாப்⁴யாம் ச த்ரிகு³ண: அக்³நி: ஸம்பூ⁴த: । அக்³நேஶ்ச ஸ்வேந ரஸகு³ணேந பூர்வைஶ்ச த்ரிபி⁴: சதுர்கு³ணா ஆப: ஸம்பூ⁴தா: । அத்³ப்⁴ய: ஸ்வேந க³ந்த⁴கு³ணேந பூர்வைஶ்ச சதுர்பி⁴: பஞ்சகு³ணா ப்ருதி²வீ ஸம்பூ⁴தா । ப்ருதி²வ்யா: ஓஷத⁴ய: । ஓஷதீ⁴ப்⁴ய: அந்நம் । அந்நாத் ரேதோரூபேண பரிணதாத் புருஷ: ஶிர: - பாண்யாத்³யாக்ருதிமாந் । ஸ வை ஏஷ புருஷ: அந்நரஸமய: அந்நரஸவிகார: புருஷாக்ருதிபா⁴விதம் ஹி ஸர்வேப்⁴யோ(அ)ங்கே³ப்⁴யஸ்தேஜ:ஸம்பூ⁴தம் ரேதோ பீ³ஜம் । தஸ்மாத்³யோ ஜாயதே, ஸோ(அ)பி ததா² புருஷாக்ருதிரேவ ஸ்யாத் ; ஸர்வஜாதிஷு ஜாயமாநாநாம் ஜநகாக்ருதிநியமத³ர்ஶநாத் । ஸர்வேஷாமப்யந்நரஸவிகாரத்வே ப்³ரஹ்மவம்ஶ்யத்வே ச அவிஶிஷ்டே, கஸ்மாத்புருஷ ஏவ க்³ருஹ்யதே ? ப்ராதா⁴ந்யாத் । கிம் புந: ப்ராதா⁴ந்யம் ? கர்மஜ்ஞாநாதி⁴கார: । புருஷ ஏவ ஹி ஶக்தத்வாத³ர்தி²த்வாத³பர்யுத³ஸ்தத்வாச்ச கர்மஜ்ஞாநயோரதி⁴க்ரியதே, ‘புருஷே த்வேவாவிஸ்தராமாத்மா ஸ ஹி ப்ரஜ்ஞாநேந ஸம்பந்நதமோ விஜ்ஞாதம் வத³தி விஜ்ஞாதம் பஶ்யதி வேத³ ஶ்வஸ்தநம் வேத³ லோகாலோகௌ மர்த்யேநாமதமீக்ஷதீத்யேவம் ஸம்பந்ந: ; அதே²தரேஷாம் பஶூநாமஶநாயாபிபாஸே ஏவாபி⁴விஜ்ஞாநம்’ இத்யாதி³ ஶ்ருத்யந்தரத³ர்ஶநாத் ॥

ஸ ஹி புருஷ: இஹ வித்³யயா ஆந்தரதமம் ப்³ரஹ்ம ஸங்க்ராமயிதுமிஷ்ட: । தஸ்ய ச பா³ஹ்யாகாரவிஶேஷேஷ்வநாத்மஸு ஆத்மபா⁴விதாபு³த்³தி⁴: விநா ஆலம்ப³நவிஶேஷம் கஞ்சித் ஸஹஸா ஆந்தரதமப்ரத்யகா³த்மவிஷயா நிராலம்ப³நா ச கர்துமஶக்யேதி த்³ருஷ்டஶரீராத்மஸாமாந்யகல்பநயா ஶாகா²சந்த்³ரநித³ர்ஶநவத³ந்த: ப்ரவேஶயந்நாஹ - தஸ்யேத³மேவ ஶிர: । தஸ்ய அஸ்ய புருஷஸ்யாந்நரஸமயஸ்ய இத³மேவ ஶிர: ப்ரஸித்³த⁴ம் । ப்ராணமயாதி³ஷ்வஶிரஸாம் ஶிரஸ்த்வத³ர்ஶநாதி³ஹாபி தத்ப்ரஸங்கோ³ மா பூ⁴தி³தி இத³மேவ ஶிர இத்யுச்யதே । ஏவம் பக்ஷாதி³ஷு யோஜநா । அயம் த³க்ஷிணோ பா³ஹு: பூர்வாபி⁴முக²ஸ்ய த³க்ஷிண: பக்ஷ: । அயம் ஸவ்யோ பா³ஹு: உத்தர: பக்ஷ: । அயம் மத்⁴யமோ தே³ஹபா⁴க³: ஆத்மா அங்கா³நாம் , ‘மத்⁴யம் ஹ்யேஷாமங்கா³நாமாத்மா’ இதி ஶ்ருதே: । இத³மிதி நாபே⁴ரத⁴ஸ்தாத்³யத³ங்க³ம் , தத் புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² । ப்ரதிதிஷ்ட²த்யநயேதி ப்ரதிஷ்டா² । புச்ச²மிவ புச்ச²ம் , அதோ⁴லம்ப³நஸாமாந்யாத் , யதா² கோ³: புச்ச²ம் । ஏதத்ப்ரக்ருத்ய உத்தரேஷாம் ப்ராணமயாதீ³நாம் ரூபகத்வஸித்³தி⁴:, மூஷாநிஷிக்தத்³ருததாம்ரப்ரதிமாவத் । தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி । தத் தஸ்மிந்நேவார்தே² ப்³ராஹ்மணோக்தே அந்நமயாத்மப்ரகாஶகே ஏஷ ஶ்லோக: மந்த்ர: ப⁴வதி ॥

அந்நாத் ரஸாதி³பா⁴வபரிணதாத் , வை இதி ஸ்மரணார்த²:, ப்ரஜா: ஸ்தா²வரஜங்க³மாத்மகா:, ப்ரஜாயந்தே । யா: காஶ்ச அவிஶிஷ்டா: ப்ருதி²வீம் ஶ்ரிதா: ப்ருதி²வீமாஶ்ரிதா:, தா: ஸர்வா அந்நாதே³வ ப்ரஜாயந்தே । அதோ² அபி, ஜாதா: அந்நேநைவ ஜீவந்தி ப்ராணாந்தா⁴ரயந்தி, வர்த⁴ந்த இத்யர்த²: । அத² அபி, ஏநத் அந்நம் , அபியந்தி அபிக³ச்ச²ந்தி, அபி ஶப்³த³: ப்ரதிஶப்³தா³ர்தே², அந்நம் ப்ரதி லீயந்த இத்யர்த²: ; அந்தத: அந்தே ஜீவநலக்ஷணாயா வ்ருத்தே: பரிஸமாப்தௌ । கஸ்மாத் ? அந்நம் ஹி யஸ்மாத் பூ⁴தாநாம் ப்ராணிநாம் ஜ்யேஷ்ட²ம் ப்ரத²மஜம் । அந்நமயாதீ³நாம் ஹி இதரேஷாம் பூ⁴தாநாம் காரணமந்நம் ; அத: அந்நப்ரப⁴வா அந்நஜீவநா அந்நப்ரலயாஶ்ச ஸர்வா: ப்ரஜா: । யஸ்மாச்சைவம் , தஸ்மாத் ஸர்வௌஷத⁴ம் ஸர்வப்ராணிநாம் தே³ஹதா³ஹப்ரஶமநமந்நமுச்யதே ॥

அந்நப்³ரஹ்மவித³: ப²லமுச்யதே - ஸர்வம் வை தே ஸமஸ்தமந்நஜாதம் ஆப்நுவந்தி । கே ? யே அந்நம் ப்³ரஹ்ம யதோ²க்தம் உபாஸதே । கத²ம் ? அந்நஜோ(அ)ந்நாத்மாந்நப்ரலயோ(அ)ஹம் , தஸ்மாத³ந்நம் ப்³ரஹ்ம இதி । குத: புந: ஸர்வாந்நப்ராப்திப²லமந்நாத்மோபாஸநமிதி, உச்யதே - அந்நம் ஹி பூ⁴தாநாம் ஜ்யேஷ்ட²ம் பூ⁴தேப்⁴ய: பூர்வமுத்பந்நத்வாஜ்ஜ்யேஷ்ட²ம் ஹி யஸ்மாத் , தஸ்மாத்ஸர்வௌஷத⁴முச்யதே ; தஸ்மாது³பபந்நா ஸர்வாந்நாத்மோபாஸகஸ்ய ஸர்வாந்நப்ராப்தி: । அந்நாத்³பூ⁴தாநி ஜாயந்தே, ஜாதாந்யந்நேந வர்த⁴ந்தே இதி உபஸம்ஹாரார்த²ம் புநர்வசநம் । இதா³நீமந்நஶப்³த³நிர்வசநமுச்யதே - அத்³யதே பு⁴ஜ்யதே சைவ யத்³பூ⁴தை: அத்தி ச பூ⁴தாநி ஸ்வயம் , தஸ்மாத் பூ⁴தைர்பு⁴ஜ்யமாநத்வாத்³பூ⁴தபோ⁴க்த்ருத்வாச்ச அந்நம் தத் உச்யதே । இதி ஶப்³த³: ப்ரத²மகோஶபரிஸமாப்த்யர்த²: । அந்நமயாதி³ப்⁴ய ஆநந்த³மயாந்தேப்⁴ய ஆத்மப்⁴ய: அப்⁴யந்தரதமம் ப்³ரஹ்ம வித்³யயா ப்ரத்யகா³த்மத்வேந தி³த³ர்ஶயிஷு ஶாஸ்த்ரம் அவித்³யாக்ருதபஞ்சகோஶாபநயநேந அநேகதுஷகோத்³ரவவிதுஷீகரணேநேவ தண்டு³லாந் ப்ரஸ்தௌதி - தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாத³ந்நரஸமயாதி³த்யாதி³ । தஸ்மாத்³வை ஏதஸ்மாத் யதோ²க்தாத் அந்நரஸமயாத்பிண்டா³த் அந்ய: வ்யதிரிக்த: அந்தர: அப்⁴யந்தர: ஆத்மா பிண்ட³வதே³வ மித்²யாபரிகல்பித ஆத்மத்வேந ப்ராணமய:, ப்ராண: வாயு:, தந்மய: தத்ப்ராய: । தேந ப்ராணமயேந ஏஷ: அந்நரஸமய ஆத்மா பூர்ண: வாயுநேவ த்³ருதி: । ஸ வை ஏஷ ப்ராணமய ஆத்மா புருஷவித⁴ ஏவ புருஷாகார ஏவ ஶிர:பக்ஷாதி³பி⁴: । கிம் ஸ்வத ஏவ ? நேத்யாஹ - ப்ரஸித்³த⁴ம் தாவத³ந்நரஸமயஸ்யாத்மந: புருஷவித⁴த்வம் ; தஸ்ய அந்நரஸமயஸ்ய புருஷவித⁴தாம் புருஷாகாரதாம் அநு அயம் ப்ராணமய: புருஷவித⁴: மூஷாநிஷிக்தப்ரதிமாவத் , ந ஸ்வத ஏவ । ஏவம் பூர்வஸ்ய பூர்வஸ்ய புருஷவித⁴தா ; தாமநு உத்தரோத்தர: புருஷவிதோ⁴ ப⁴வதி, பூர்வ: பூர்வஶ்சோத்தரோத்தரேண பூர்ண: । கத²ம் புந: புருஷவித⁴தா அஸ்யேதி, உச்யதே - தஸ்ய ப்ராணமயஸ்ய ப்ராண ஏவ ஶிர: ப்ராணமயஸ்ய வாயுவிகாரஸ்ய ப்ராண: முக²நாஸிகாநி:ஸரணோ வ்ருத்திவிஶேஷ: ஶிர இதி கல்ப்யதே, வசநாத் । ஸர்வத்ர வசநாதே³வ பக்ஷாதி³கல்பநா । வ்யாந: வ்யாநவ்ருத்தி: த³க்ஷிண: பக்ஷ: । அபாந: உத்தர: பக்ஷ: । ஆகாஶ ஆத்மா, ய ஆகாஶஸ்தோ² வ்ருத்திவிஶேஷ: ஸமாநாக்²ய:, ஸ ஆத்மேவ ஆத்மா ப்ராணவ்ருத்த்யதி⁴காராத் । மத்⁴யஸ்த²த்வாதி³தரா: பர்யந்தா வ்ருத்தீரபேக்ஷ்ய ஆத்மா ; ‘மத்⁴யம் ஹ்யேஷாமங்கா³நாமாத்மா’ இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் மத்⁴யஸ்த²ஸ்யாத்மத்வம் । ப்ருதி²வீ புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² । ப்ருதி²வீதி ப்ருதி²வீதே³வதா ஆத்⁴யாத்மிகஸ்ய ப்ராணஸ்ய தா⁴ரயித்ரீ ஸ்தி²திஹேதுத்வாத் । ‘ஸைஷா புருஷஸ்யாபாநமவஷ்டப்⁴ய’ (ப்ர. உ. 3 । 8) இதி ஹி ஶ்ருத்யந்தரம் । அந்யதா² உதா³நவ்ருத்த்யா ஊர்த்⁴வக³மநம் கு³ருத்வாத்பதநம் வா ஸ்யாச்ச²ரீரஸ்ய । தஸ்மாத்ப்ருதி²வீ தே³வதா புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² ப்ராணமயஸ்ய ஆத்மந: । தத் தஸ்மிந்நேவார்தே² ப்ராணமயாத்மவிஷயே ஏஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி ॥

ப்ராணம் தே³வா அநு ப்ராணந்தி । அக்³ந்யாத³ய: தே³வா: ப்ராணம் வாய்வாத்மாநம் ப்ராணநஶக்திமந்தம் அநு ததா³த்மபூ⁴தா: ஸந்த: ப்ராணந்தி ப்ராணநகர்ம குர்வந்தி, ப்ராணநக்ரியயா க்ரியாவந்தோ ப⁴வந்தி । அத்⁴யாத்மாதி⁴காராத் தே³வா: இந்த்³ரியாணி ப்ராணமநு ப்ராணந்தி । முக்²யப்ராணமநு சேஷ்டந்த இதி வா । ததா² மநுஷ்யா: பஶவஶ்ச யே, தே ப்ராணநகர்மணைவ சேஷ்டாவந்தோ ப⁴வந்தி । அதஶ்ச நாந்நமயேநைவ பரிச்சி²ந்நாத்மநா ஆத்மவந்த: ப்ராணிந: । கிம் தர்ஹி ? தத³ந்தர்க³தப்ராணமயேநாபி ஸாதா⁴ரணேநைவ ஸர்வபிண்ட³வ்யாபிநா ஆத்மவந்தோ மநுஷ்யாத³ய: । ஏவம் மநோமயாதி³பி⁴: பூர்வபூர்வவ்யாபிபி⁴: உத்தரோத்தரை: ஸூக்ஷ்மை: ஆநந்த³மயாந்தைராகாஶாதி³பூ⁴தாரப்³தை⁴ரவித்³யாக்ருதை: ஆத்மவந்த: ஸர்வே ப்ராணிந: ; ததா², ஸ்வாபா⁴விகேநாப்யாகாஶாதி³காரணேந நித்யேநாவிக்ருதேந ஸர்வக³தேந ஸத்யஜ்ஞாநாநந்தலக்ஷணேந பஞ்சகோஶாதிகே³ந ஸர்வாத்மநா ஆத்மவந்த: ; ஸ ஹி பரமார்த²த ஆத்மா ஸர்வேஷாமித்யேதத³ப்யர்தா²து³க்தம் ப⁴வதி । ப்ராணம் தே³வா அநு ப்ராணந்தீத்யாத்³யுக்தம் ; தத்கஸ்மாதி³த்யாஹ - ப்ராண: ஹி யஸ்மாத் பூ⁴தாநாம் ப்ராணிநாம் ஆயு: ஜீவநம் , ‘யாவத்³த்⁴யஸ்மிஞ்ஶரீரே ப்ராணோ வஸதி தாவதே³வாயு:’ (கௌ. உ. 3 । 2) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । தஸ்மாத் ஸர்வாயுஷம் , ஸர்வேஷாமாயு: ஸர்வாயு:, ஸர்வாயுரேவ ஸர்வாயுஷம் இத்யுச்யதே ; ப்ராணாபக³மே மரணப்ரஸித்³தே⁴: । ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹி லோகே ஸர்வாயுஷ்ட்வம் ப்ராணஸ்ய । அத: அஸ்மாத்³பா³ஹ்யாத³ஸாதா⁴ரணாத³ந்நமயாதா³த்மநோ(அ)பக்ரம்ய அந்த: ஸாதா⁴ரணம் ப்ராணமயமாத்மாநம் ப்³ரஹ்ம உபாஸதே யே ‘அஹமஸ்மி ப்ராண: ஸர்வபூ⁴தாநாமாத்மா ஆயு:, ஜீவநஹேதுத்வாத்’ இதி, தே ஸர்வமேவ ஆயு: அஸ்மிம்ல்லோகே யந்தி ; நாபம்ருத்யுநா ம்ரியந்தே ப்ராக்ப்ராப்தாதா³யுஷ இத்யர்த²: । ஶதம் வர்ஷாணீதி து யுக்தம் , ‘ஸர்வமாயுரேதி’ (சா². உ. 2 । 11 । 2)(சா². உ. 4 । 11 । 2) இதி ஶ்ருதிப்ரஸித்³தே⁴: । கிம் காரணம் ? - ப்ராணோ ஹி பூ⁴தாநாமாயு: தஸ்மாத்ஸர்வாயுஷமுச்யத இதி । யோ யத்³கு³ணகம் ப்³ரஹ்மோபாஸ்தே, ஸ தத்³கு³ணபா⁴க்³ப⁴வதீதி வித்³யாப²லப்ராப்தேர்ஹேத்வர்த²ம் புநர்வசநம் - ப்ராணோ ஹீத்யாதி³ । தஸ்ய பூர்வஸ்ய அந்நமயஸ்ய ஏஷ ஏவ ஶரீரே அந்நமயே ப⁴வ: ஶாரீர: ஆத்மா । க: ? ய ஏஷ ப்ராணமய: । தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதி³த்யாத்³யுக்தார்த²மந்யத் । அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா மநோமய: । மந இதி ஸங்கல்பவிகல்பாத்மகமந்த:கரணம் , தந்மயோ மநோமய: ; ஸோ(அ)யம் ப்ராணமயஸ்யாப்⁴யந்தர ஆத்மா । தஸ்ய யஜுரேவ ஶிர: । யஜுரிதி அநியதாக்ஷரபாதா³வஸாநோ மந்த்ரவிஶேஷ: ; தஜ்ஜாதீயவசநோ யஜு:ஶப்³த³: ; தஸ்ய ஶிரஸ்த்வம் , ப்ராதா⁴ந்யாத் । ப்ராதா⁴ந்யம் ச யாகா³தௌ³ ஸம்நிபத்யோபகாரகத்வாத் யஜுஷா ஹி ஹவிர்தீ³யதே ஸ்வாஹாகாராதி³நா ॥

வாசநிகீ வா ஶிரஆதி³கல்பநா ஸர்வத்ர । மநஸோ ஹி ஸ்தா²நப்ரயத்நநாத³ஸ்வரவர்ணபத³வாக்யவிஷயா தத்ஸங்கல்பாத்மிகா தத்³பா⁴விதா வ்ருத்தி: ஶ்ரோத்ரகரணத்³வாரா யஜு:ஸங்கேதேந விஶிஷ்டா யஜுரித்யுச்யதே । ஏவம் ருக் ; ஏவம் ஸாம ச । ஏவம் ச மநோவ்ருத்தித்வே மந்த்ராணாம் , வ்ருத்திரேவ ஆவர்த்யத இதி மாநஸோ ஜப உபபத்³யதே । அந்யதா² அவிஷயத்வாந்மந்த்ரோ நாவர்தயிதும் ஶக்ய: க⁴டாதி³வத் இதி மாநஸோ ஜபோ நோபபத்³யதே । மந்த்ராவ்ருத்திஶ்சோத்³யதே ப³ஹுஶ: கர்மஸு । அக்ஷரவிஷயஸ்ம்ருத்யாவ்ருத்த்யா மந்த்ராவ்ருத்தி: ஸ்யாத் இதி சேத் , ந ; முக்²யார்தா²ஸம்ப⁴வாத் । ‘த்ரி: ப்ரத²மாமந்வாஹ த்ரிருத்தமாம்’ இதி ருகா³வ்ருத்தி: ஶ்ரூயதே । தத்ர ருச: அவிஷயத்வே தத்³விஷயஸ்ம்ருத்யாவ்ருத்த்யா மந்த்ராவ்ருத்தௌ ச க்ரியமாணாயாம் ‘த்ரி: ப்ரத²மாமந்வாஹ’ இதி ருகா³வ்ருத்திர்முக்²யோ(அ)ர்த²ஶ்சோதி³த: பரித்யக்த: ஸ்யாத் । தஸ்மாந்மநோவ்ருத்த்யுபாதி⁴பரிச்சி²ந்நம் மநோவ்ருத்திநிஷ்ட²மாத்மசைதந்யமநாதி³நித⁴நம் யஜு:ஶப்³த³வாச்யம் ஆத்மவிஜ்ஞாநம் மந்த்ரா இதி । ஏவம் ச நித்யத்வோபபத்திர்வேதா³நாம் । அந்யதா²விஷயத்வே ரூபாதி³வத³நித்யத்வம் ச ஸ்யாத் ; நைதத்³யுக்தம் । ‘ஸர்வே வேதா³ யத்ரைகம் ப⁴வந்தி ஸ மாநஸீந ஆத்மா’ இதி ச ஶ்ருதி: நித்யாத்மநைகத்வம் ப்³ருவந்தீ ருகா³தீ³நாம் நித்யத்வே ஸமஞ்ஜஸா ஸ்யாத் । ‘ருசோ(அ)க்ஷரே பரமே வ்யோமந்யஸ்மிந்தே³வா அதி⁴ விஶ்வே நிஷேது³:’ (ஶ்வே. உ. 4 । 8) இதி ச மந்த்ரவர்ண: । ஆதே³ஶ: அத்ர ப்³ராஹ்மணம் , ஆதே³ஷ்டவ்யவிஶேஷாநாதி³ஶதீதி । அத²ர்வணாங்கி³ரஸா ச த்³ருஷ்டா மந்த்ரா ப்³ராஹ்மணம் ச ஶாந்திகபௌஷ்டிகாதி³ப்ரதிஷ்டா²ஹேதுகர்மப்ரதா⁴நத்வாத் புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² । தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி மநோமயாத்மப்ரகாஶக: பூர்வவத் ॥

யதோ வாசோ நிவர்தந்தே அப்ராப்ய மநஸா ஸஹேத்யாதி³ । தஸ்ய பூர்வஸ்ய ப்ராணமயஸ்ய ஏஷ ஏவ ஆத்மா ஶாரீர: ஶரீரே ப்ராணமயே ப⁴வ: ஶரீர: । க: ? ய ஏஷ மநோமய: । தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதி³தி பூர்வவத் । அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா விஜ்ஞாநமய: மநோமயஸ்யாப்⁴யந்தரோ விஜ்ஞாநமய: । மநோமயோ வேதா³த்மா உக்த: । வேதா³ர்த²விஷயா பு³த்³தி⁴ர்நிஶ்சயாத்மிகா விஜ்ஞாநம் , தச்சாத்⁴யவஸாயலக்ஷணமந்த:கரணஸ்ய த⁴ர்ம:, தந்மய: நிஶ்சயவிஜ்ஞாநை: ப்ரமாணஸ்வரூபைர்நிர்வர்தித: ஆத்மா விஜ்ஞாநமய: ப்ரமாணவிஜ்ஞாநபூர்வகோ ஹி யஜ்ஞாதி³: தாயதே । யஜ்ஞாதி³ஹேதுத்வம் ச வக்ஷ்யதி ஶ்லோகேந । நிஶ்சயவிஜ்ஞாநவதோ ஹி கர்தவ்யேஷ்வர்தே²ஷு பூர்வம் ஶ்ரத்³தா⁴ உபபத்³யதே । ஸா ஸர்வகர்தவ்யாநாம் ப்ராத²ம்யாத் ஶிர இவ ஶிர: । ருதஸத்யே யதா²வ்யாக்²யாதே ஏவ । யோக³: யுக்தி: ஸமாதா⁴நம் ஆத்மைவ ஆத்மா । ஆத்மவதோ ஹி யுக்தஸ்ய ஸமாதா⁴நவத: அங்கா³நீவ ஶ்ரத்³தா⁴தீ³நி யதா²ர்த²ப்ரதிபத்திக்ஷமாணி ப⁴வந்தி । தஸ்மாத்ஸமாதா⁴நம் யோக³ ஆத்மா விஜ்ஞாநமயஸ்ய । மஹ: புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² । மஹ இதி மஹத்தத்த்வம் ப்ரத²மஜம் , ‘மஹத்³யக்ஷம் ப்ரத²மஜம் வேத³’ (ப்³ரு. உ. 5 । 4 । 1) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் , புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² காரணத்வாத் । காரணம் ஹி கார்யாணாம் ப்ரதிஷ்டா², யதா² வ்ருக்ஷவீருதா⁴ம் ப்ருதி²வீ । ஸர்வவிஜ்ஞாநாநாம் ச மஹத்தத்த்வம் காரணம் । தேந தத்³விஜ்ஞாநமயஸ்யாத்மந: ப்ரதிஷ்டா² । தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி பூர்வவத் । யதா² அந்நமயாதீ³நாம் ப்³ராஹ்மணோக்தாநாம் ப்ரகாஶகா: ஶ்லோகா:, ஏவம் விஜ்ஞாநமயஸ்யாபி ॥

விஜ்ஞாநம் யஜ்ஞம் தநுதே, விஜ்ஞாநவாந்ஹி யஜ்ஞம் தநோதி ஶ்ரத்³தா⁴பூர்வகம் ; அதோ விஜ்ஞாநஸ்ய கர்த்ருத்வம் தநுத இதி । கர்மாணி ச தநுதே । யஸ்மாத்³விஜ்ஞாநகர்த்ருகம் ஸர்வம் , தஸ்மாத்³யுக்தம் விஜ்ஞாநமய ஆத்மா ப்³ரஹ்மேதி । கிஞ்ச, விஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம ஸர்வே தே³வா: இந்த்³ராத³ய: ஜ்யேஷ்ட²ம் , ப்ரத²மஜத்வாத் ; ஸர்வவ்ருத்தீநாம் வா தத்பூர்வகத்வாத்ப்ரத²மஜம் விஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம உபாஸதே த்⁴யாயந்தி, தஸ்மிந்விஜ்ஞாநமயே ப்³ரஹ்மண்யபி⁴மாநம் க்ருத்வா உபாஸத இத்யர்த²: । தஸ்மாத்தே மஹதோ ப்³ரஹ்மண உபாஸநாத் ஜ்ஞாநைஶ்வர்யவந்தோ ப⁴வந்தி । தச்ச விஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம சேத் யதி³ வேத³ விஜாநாதி ; ந கேவலம் வேதை³வ, தஸ்மாத் ப்³ரஹ்மண: சேத் ந ப்ரமாத்³யதி ; பா³ஹ்யேஷ்வநாத்மஸ்வாத்மா பா⁴வித: ; தஸ்மாத்ப்ராப்தம் விஜ்ஞாநமயே ப்³ரஹ்மண்யாத்மபா⁴வநாயா: ப்ரமத³நம் ; தந்நிவ்ருத்த்யர்த²முச்யதே - தஸ்மாச்சேந்ந ப்ரமாத்³யதீதி । அந்நமயாதி³ஷ்வாத்மபா⁴வம் ஹித்வா கேவலே விஜ்ஞாநமயே ப்³ரஹ்மண்யாத்மத்வம் பா⁴வயந்நாஸ்தே சேதி³த்யர்த²: । தத: கிம் ஸ்யாதி³தி, உச்யதே - ஶரீரே பாப்மநோ ஹித்வா ; ஶரீராபி⁴மாநநிமித்தா ஹி ஸர்வே பாப்மாந: ; தேஷாம் ச விஜ்ஞாநமயே ப்³ரஹ்மண்யாத்மாபி⁴மாநாத் நிமித்தாபாயே ஹாநமுபபத்³யதே ; ச²த்ராபாய இவ ச்சா²யாயா: । தஸ்மாத் ஶரீராபி⁴மாநநிமித்தாந்ஸர்வாந் பாப்மந: ஶரீரப்ரப⁴வாந் ஶரீரே ஏவ ஹித்வா விஜ்ஞாநமயப்³ரஹ்மஸ்வரூபாபந்ந: தத்ஸ்தா²ந் ஸர்வாந் காமாந் விஜ்ஞாநமயேநைவாத்மநா ஸமஶ்நுதே ஸம்யக்³பு⁴ங்க்தே இத்யர்த²: । தஸ்ய பூர்வஸ்ய மநோமயஸ்ய ஆத்மா ஏஷ ஏவ ஶரீரே மநோமயே ப⁴வ: ஶாரீர: । க: ? ய ஏஷ விஜ்ஞாநமய: । தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதி³த்யுக்தார்த²ம் । ஆநந்த³மய இதி கார்யாத்மப்ரதீதி:, அதி⁴காராத் மயட்ஶப்³தா³ச்ச । அந்நாதி³மயா ஹி கார்யாத்மாநோ பௌ⁴திகா இஹாதி⁴க்ருதா: । தத³தி⁴காரபதிதஶ்சாயமாநந்த³மய: । மயட் சாத்ர விகாரார்தே² த்³ருஷ்ட:, யதா² அந்நமய இத்யத்ர । தஸ்மாத்கார்யாத்மா ஆநந்த³மய: ப்ரத்யேதவ்ய: । ஸங்க்ரமணாச்ச । ‘ஆநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி’ இதி வக்ஷ்யதி । கார்யாத்மநாம் ச ஸங்க்ரமணமந்நாத்மநாம் த்³ருஷ்டம் । ஸங்க்ரமணகர்மத்வேந ச ஆநந்த³மய ஆத்மா ஶ்ரூயதே, யதா² ‘அந்நமயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி’ இதி । ந ச ஆத்மந ஏவோபஸங்க்ரமணம் , அதி⁴காரவிரோதா⁴த் । அஸம்ப⁴வாச்ச । ந ஹ்யாத்மநைவ ஆத்மந உபஸங்க்ரமணம் ஸம்ப⁴வதி, ஸ்வாத்மநி பே⁴தா³பா⁴வாத் ; ஆத்மபூ⁴தம் ச ப்³ரஹ்ம ஸங்க்ரமிது: । ஶிரஆதி³கல்பநாநுபபத்தேஶ்ச । ந ஹி யதோ²க்தலக்ஷணே ஆகாஶாதி³காரணே அகார்யபதிதே ஶிரஆத்³யவயவரூபகல்பநா உபபத்³யதே । ‘அத்³ருஶ்யே(அ)நாத்ம்யே(அ)நிருக்தே(அ)நிலயநே’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) ‘அஸ்தூ²லமநணு’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 8) ‘நேதி நேத்யாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) இத்யாதி³விஶேஷாபோஹஶ்ருதிப்⁴யஶ்ச । மந்த்ரோதா³ஹரணாநுபபத்தேஶ்ச । ந ஹி, ப்ரியஶிரஆத்³யவயவவிஶிஷ்டே ப்ரத்யக்ஷதோ(அ)நுபூ⁴யமாநே ஆநந்த³மயே ஆத்மநி ப்³ரஹ்மணி நாஸ்தி ப்³ரஹ்மேத்யாஶங்காபா⁴வாத் ‘அஸந்நேவ ஸ ப⁴வதி அஸத்³ப்³ரஹ்மேதி வேத³ சேத்’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி மந்த்ரோதா³ஹரணமுபபத்³யதே । ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யபி சாநுபபந்நம் ப்ருத²க்³ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிஷ்டா²த்வேந க்³ரஹணம் । தஸ்மாத்கார்யபதித ஏவாநந்த³மய:, ந பர ஏவாத்மா । ஆநந்த³ இதி வித்³யாகர்மணோ: ப²லம் , தத்³விகார ஆநந்த³மய: । ஸ ச விஜ்ஞாநமயாதா³ந்தர:, யஜ்ஞாதி³ஹேதோர்விஜ்ஞாநமயாத³ஸ்யாந்தரத்வஶ்ருதே: । ஜ்ஞாநகர்மணோர்ஹி ப²லம் போ⁴க்த்ரர்த²த்வாதா³ந்தரதமம் ஸ்யாத் ; ஆந்தரதமஶ்ச ஆநந்த³மய ஆத்மா பூர்வேப்⁴ய: । வித்³யாகர்மணோ: ப்ரியாத்³யர்த²த்வாச்ச । ப்ரியாதி³ப்ரயுக்தே ஹி வித்³யாகர்மணீ ; தஸ்மாத்ப்ரியாதீ³நாம் ப²லரூபாணாமாத்மஸம்நிகர்ஷாத் விஜ்ஞாநமயாத³ஸ்யாப்⁴யந்தரத்வமுபபத்³யதே ; ப்ரியாதி³வாஸநாநிர்வர்திதோ ஹ்யாத்மா ஆநந்த³மயோ விஜ்ஞாநமயாஶ்ரித: ஸ்வப்நே உபலப்⁴யதே । தஸ்ய ஆநந்த³மயஸ்யாத்மந: இஷ்டபுத்ராதி³த³ர்ஶநஜம் ப்ரியம் ஶிர இவ ஶிர:, ப்ராதா⁴ந்யாத் । மோத³ இதி ப்ரியலாப⁴நிமித்தோ ஹர்ஷ: । ஸ ஏவ ச ப்ரக்ருஷ்டோ ஹர்ஷ: ப்ரமோத³: । ஆநந்த³ இதி ஸுக²ஸாமாந்யம் ஆத்மா ப்ரியாதீ³நாம் ஸுகா²வயவாநாம் , தேஷ்வநுஸ்யூதத்வாத் । ஆநந்த³ இதி பரம் ப்³ரஹ்ம ; தத்³தி⁴ ஶுப⁴கர்மணா ப்ரத்யுபஸ்தா²ப்யமாநே புத்ரமித்ராதி³விஷயவிஶேஷோபாதௌ⁴ அந்த:கரணவ்ருத்திவிஶேஷே தமஸா அப்ரச்சா²த்³யமாநே ப்ரஸந்நே அபி⁴வ்யஜ்யதே । தத்³விஷயஸுக²மிதி ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே । தத்³வ்ருத்திவிஶேஷப்ரத்யுபஸ்தா²பகஸ்ய கர்மணோ(அ)நவஸ்தி²தத்வாத் ஸுக²ஸ்ய க்ஷணிகத்வம் । தத்³யத³ந்த:கரணம் தபஸா தமோக்⁴நேந வித்³யயா ப்³ரஹ்மசர்யேண ஶ்ரத்³த⁴யா ச நிர்மலத்வமாபத்³யதே யாவத் , தாவத் விவிக்தே ப்ரஸந்நே அந்த:கரணே ஆநந்த³விஶேஷ உத்க்ருஷ்யதே விபுலீப⁴வதி । வக்ஷ்யதி ச - ‘ரஸோ வை ஸ:, ரஸம் ஹ்யேவாயம் லப்³த்⁴வாநந்தீ³ ப⁴வதி, ஏஷ ஹ்யேவாநந்த³யாதி’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) ‘ஏதஸ்யைவாநந்த³ஸ்யாந்யாநி பூ⁴தாநி மாத்ராமுபஜீவந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 32) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ஏவம் ச காமோபஶமோத்கர்ஷாபேக்ஷயா ஶதகு³ணோத்தரோத்தரோத்கர்ஷ: ஆநந்த³ஸ்ய வக்ஷ்யதே । ஏவம் ச உத்க்ருஷ்யமாணஸ்ய ஆநந்த³மயஸ்யாத்மந: பரமார்த²ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநாபேக்ஷயா ப்³ரஹ்ம பரமேவ யத்ப்ரக்ருதம் ஸத்யஜ்ஞாநாநந்தலக்ஷணம் , யஸ்ய ச ப்ரதிபத்த்யர்த²ம் பஞ்ச அந்நாதி³மயா: கோஶா உபந்யஸ்தா:, யச்ச தேப்⁴ய ஆப்⁴யந்தரம் , யேந ச தே ஸர்வே ஆத்மவந்த:, தத் ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² । ததே³வ ச ஸர்வஸ்யாவித்³யாபரிகல்பிதஸ்ய த்³வைதஸ்ய அவஸாநபூ⁴தம் அத்³வைதம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிஷ்டா², ஆநந்த³மயஸ்ய ஏகத்வாவஸாநத்வாத் । அஸ்தி ததே³கமவித்³யாகல்பிதஸ்ய த்³வைதஸ்யாவஸாநபூ⁴தமத்³வைதம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிஷ்டா² புச்ச²ம் । ததே³தஸ்மிந்நப்யர்தே² ஏஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி ॥

அஸந்நேவ அஸத்ஸம ஏவ, யதா² அஸந் அபுருஷார்த²ஸம்ப³ந்தீ⁴, ஏவம் ஸ: ப⁴வதி அபுருஷார்த²ஸம்ப³ந்தீ⁴ । கோ(அ)ஸௌ ? ய: அஸத் அவித்³யமாநம் ப்³ரஹ்ம இதி வேத³ விஜாநாதி சேத் யதி³ । தத்³விபர்யயேண யத்ஸர்வவிகல்பாஸ்பத³ம் ஸர்வப்ரவ்ருத்திபீ³ஜம் ஸர்வவிஶேஷப்ரத்யஸ்தமிதமபி, அஸ்தி தத் ப்³ரஹ்ம இதி வேத³ சேத் , குத: புநராஶங்கா தந்நாஸ்தித்வே ? வ்யவஹாராதீதத்வம் ப்³ரஹ்மண இதி ப்³ரூம: । வ்யவஹாரவிஷயே ஹி வாசாரம்ப⁴ணமாத்ரே அஸ்தித்வபா⁴விதபு³த்³தி⁴: தத்³விபரீதே வ்யவஹாராதீதே நாஸ்தித்வமபி ப்ரதிபத்³யதே । யதா² ‘க⁴டாதி³ர்வ்யவஹாரவிஷயதயோபபந்ந: ஸந் , தத்³விபரீத: அஸந்’ இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் , ஏவம் தத்ஸாமாந்யாதி³ஹாபி ஸ்யாத்³ப்³ரஹ்மணோ நாஸ்தித்வம் ப்ரத்யாஶங்கா । தஸ்மாது³ச்யதே - அஸ்தி ப்³ரஹ்மேதி சேத்³வேதே³தி । கிம் புந: ஸ்யாத்தத³ஸ்தீதி விஜாநத: ? ததா³ஹ - ஸந்தம் வித்³யமாநம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபேண பரமார்த²ஸதா³த்மாபந்நம் ஏநம் ஏவம்வித³ம் விது³: ப்³ரஹ்மவித³: । தத: தஸ்மாத் அஸ்தித்வவேத³நாத் ஸ: அந்யேஷாம் ப்³ரஹ்மவத்³விஜ்ஞேயோ ப⁴வதீத்யர்த²: । அத²வா யோ நாஸ்தி ப்³ரஹ்மேதி மந்யதே, ஸ ஸர்வஸ்யைவ ஸந்மார்க³ஸ்ய வர்ணாஶ்ரமாதி³வ்யவஸ்தா²லக்ஷணஸ்ய நாஸ்தித்வம் ப்ரதிபத்³யதே ; ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யர்த²த்வாத்தஸ்ய । அத: நாஸ்திக: ஸ: அஸந் அஸாது⁴ருச்யதே லோகே । தத்³விபரீத: ஸந் ய: அஸ்தி ப்³ரஹ்மேதி சேத்³வேத³, ஸ தத்³ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திஹேதும் ஸந்மார்க³ம் வர்ணாஶ்ரமாதி³வ்யவஸ்தா²லக்ஷணம் ஶ்ரத்³த³தா⁴நதயா யதா²வத்ப்ரதிபத்³யதே யஸ்மாத் , தத: தஸ்மாத் ஸந்தம் ஸாது⁴மார்க³ஸ்த²ம் ஏநம் விது³: ஸாத⁴வ: । தஸ்மாத³ஸ்தீத்யேவ ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபத்தவ்யமிதி வாக்யார்த²: । தஸ்ய பூர்வஸ்ய விஜ்ஞாநமயஸ்ய ஏஷ ஏவ ஶரீரே விஜ்ஞாநமயே ப⁴வ: ஶாரீர: ஆத்மா । கோ(அ)ஸௌ ? ய ஏஷ ஆநந்த³மய: । தம் ப்ரதி நாஸ்த்யாஶங்கா நாஸ்தித்வே । அபோட⁴ஸர்வவிஶேஷத்வாத்து ப்³ரஹ்மணோ நாஸ்தித்வம் ப்ரத்யாஶங்கா யுக்தா ; ஸர்வஸாம்யாச்ச ப்³ரஹ்மண: । யஸ்மாதே³வம் , அத: தஸ்மாத் அத² அநந்தரம் ஶ்ரோது: ஶிஷ்யஸ்ய அநுப்ரஶ்நா: ஆசார்யோக்திமநு ஏதே ப்ரஶ்நா: । ஸாமாந்யம் ஹி ப்³ரஹ்ம ஆகாஶாதி³காரணத்வாத் விது³ஷ: அவிது³ஷஶ்ச ; அத: அவிது³ஷோ(அ)பி ப்³ரஹ்மப்ராப்திராஶங்க்யதே - உத அபி அவித்³வாந் அமும் லோகம் பரமாத்மாநம் இத: ப்ரேத்ய கஶ்சந, சநஶப்³த³: அப்யர்தே², அவித்³வாநபி க³ச்ச²தி ப்ராப்நோதி ? ‘கிம் வா ந க³ச்ச²தி ? ’இதி த்³விதீயோ(அ)பி ப்ரஶ்நோ த்³ரஷ்டவ்ய:, அநுப்ரஶ்நா இதி ப³ஹுவசநாத் । வித்³வாம்ஸம் ப்ரத்யந்யௌ ப்ரஶ்நௌ - யத்³யவித்³வாந்ஸாமாந்யம் காரணமபி ப்³ரஹ்ம ந க³ச்ச²தி, அதோ விது³ஷோ(அ)பி ப்³ரஹ்மாக³மநமாஶங்க்யதே ; அதஸ்தம் ப்ரதி ப்ரஶ்ந: - ஆஹோ வித்³வாநிதி । உகாரம் ச வக்ஷ்யமாணமத⁴ஸ்தாத³பக்ருஷ்ய தகாரம் ச பூர்வஸ்மாது³தஶப்³தா³த்³வ்யாஸஜ்ய ஆஹோ இத்யேதஸ்மாத்பூர்வமுதஶப்³த³ம் ஸம்யோஜ்ய ப்ருச்ச²தி - உதாஹோ வித்³வாநிதி । வித்³வாந் ப்³ரஹ்மவித³பி கஶ்சித் இத: ப்ரேத்ய அமும் லோகம் ஸமஶ்நுதே ப்ராப்நோதி । ஸமஶ்நுதே உ இத்யேவம் ஸ்தி²தே, அயாதே³ஶே யலோபே ச க்ருதே, அகாரஸ்ய ப்லுதி: - ஸமஶ்நுதா 3 உ இதி । வித்³வாந்ஸமஶ்நுதே அமும் லோகம் ; கிம் வா, யதா² அவித்³வாந் , ஏவம் வித்³வாநபி ந ஸமஶ்நுதே இத்யபர: ப்ரஶ்ந: । த்³வாவேவ வா ப்ரஶ்நௌ வித்³வத³வித்³வத்³விஷயௌ ; ப³ஹுவசநம் து ஸாமர்த்²யப்ராப்தப்ரஶ்நாந்தராபேக்ஷயா க⁴டதே । ‘அஸத்³ ப்³ரஹ்மேதி வேத³ சேத்’ ‘அஸ்தி ப்³ரஹ்மேதி சேத்³வேத³’ இதி ஶ்ரவணாத³ஸ்தி நாஸ்தீதி ஸம்ஶய: । தத: அர்த²ப்ராப்த: கிமஸ்தி நாஸ்தீதி ப்ரத²மோ(அ)நுப்ரஶ்ந: । ப்³ரஹ்மண: அபக்ஷபாதித்வாத் அவித்³வாந்க³ச்ச²தி ந க³ச்ச²தீதி த்³விதீய: । ப்³ரஹ்மண: ஸமத்வே(அ)பி அவிது³ஷ இவ விது³ஷோ(அ)ப்யக³மநமாஶங்க்ய கிம் வித்³வாந்ஸமஶ்நுதே ந ஸமஶ்நுதே இதி த்ருதீயோ(அ)நுப்ரஶ்ந: ॥

ஏதேஷாம் ப்ரதிவசநார்த² உத்தரோ க்³ரந்த² ஆரப்⁴யதே । தத்ர அஸ்தித்வமேவ தாவது³ச்யதே । யச்சோக்தம் ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ இதி, தத்ர ச கத²ம் ஸத்யத்வமித்யேதத்³வக்தவ்யமிதி இத³முச்யதே । ஸத்த்வோக்த்யைவ ஸத்யத்வமுச்யதே । உக்தம் ஹி ஸதே³வ ஸத்யமிதி ; தஸ்மாத்ஸத்த்வோக்த்யைவ ஸத்யத்வமுச்யதே । கத²மேவமர்த²தா அவக³ம்யதே அஸ்ய க்³ரந்த²ஸ்ய ? ஶப்³தா³நுக³மாத் । அநேநைவ ஹ்யர்தே²நாந்விதாநி உத்தரவாக்யாநி - ‘தத்ஸத்யமித்யாசக்ஷதே’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) ‘யதே³ஷ ஆகாஶ ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத்’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இத்யாதீ³நி । தத்ர அஸதே³வ ப்³ரஹ்மேத்யாஶங்க்யதே । கஸ்மாத் ? யத³ஸ்தி, தத்³விஶேஷதோ க்³ருஹ்யதே ; யதா² க⁴டாதி³ । யந்நாஸ்தி, தந்நோபலப்⁴யதே ; யதா² ஶஶவிஷாணாதி³ । ததா² நோபலப்⁴யதே ப்³ரஹ்ம ; தஸ்மாத்³விஶேஷத: அக்³ரஹணாந்நாஸ்தீதி । தந்ந, ஆகாஶாதி³காரணத்வாத்³ப்³ரஹ்மண: । ந நாஸ்தி ப்³ரஹ்ம । கஸ்மாத் ? ஆகாஶாதி³ ஹி ஸர்வம் கார்யம் ப்³ரஹ்மணோ ஜாதம் க்³ருஹ்யதே ; யஸ்மாச்ச ஜாயதே கிஞ்சித் , தத³ஸ்தீதி த்³ருஷ்டம் லோகே, யதா² க⁴டாங்குராதி³காரணம் ம்ருத்³பீ³ஜாதி³ ; தஸ்மாதா³காஶாதி³காரணத்வாத³ஸ்தி ப்³ரஹ்ம । ந சாஸதோ ஜாதம் கிஞ்சித்³க்³ருஹ்யதே லோகே கார்யம் । அஸதஶ்சேந்நாமரூபாதி³ கார்யம் , நிராத்மகத்வாந்நோபலப்⁴யேத ; உபலப்⁴யதே து ; தஸ்மாத³ஸ்தி ப்³ரஹ்ம । அஸதஶ்சேத்கார்யம் க்³ருஹ்யமாணமபி அஸத³ந்விதமேவ ஸ்யாத் ; ந சைவம் ; தஸ்மாத³ஸ்தி ப்³ரஹ்ம । தத்ர ‘கத²மஸத: ஸஜ்ஜாயேத’ (சா². உ. 6 । 2 । 2) இதி ஶ்ருத்யந்தரமஸத: ஸஜ்ஜந்மாஸம்ப⁴வமந்வாசஷ்டே ந்யாயத: । தஸ்மாத்ஸதே³வ ப்³ரஹ்மேதி யுக்தம் । தத்³யதி³ ம்ருத்³பீ³ஜாதி³வத் காரணம் ஸ்யாத் , அசேதநம் தர்ஹி । ந ; காமயித்ருத்வாத் । ந ஹி காமயித்ரசேதநமஸ்தி லோகே । ஸர்வஜ்ஞம் ஹி ப்³ரஹ்மேத்யவோசாம ; அத: காமயித்ருத்வோபபத்தி: । காமயித்ருத்வாத³ஸ்மதா³தி³வத³நாப்தகாமமிதி சேத் , ந ; ஸ்வாதந்த்ர்யாத் । யதா² அந்யாந்பரவஶீக்ருத்ய காமாதி³தோ³ஷா: ப்ரவர்தயந்தி, ந ததா² ப்³ரஹ்மண: ப்ரவர்தகா: காமா: । கத²ம் தர்ஹி ? ஸத்யஜ்ஞாநலக்ஷணா: ஸ்வாத்மபூ⁴தத்வாத்³விஶுத்³தா⁴: । ந தைர்ப்³ரஹ்ம ப்ரவர்த்யதே ; தேஷாம் து தத்ப்ரவர்தகம் ப்³ரஹ்ம ப்ராணிகர்மாபேக்ஷயா । தஸ்மாத்ஸ்வாதந்த்ர்யம் காமேஷு ப்³ரஹ்மண: ; அதோ ந அநாப்தகாமம் ப்³ரஹ்ம । ஸாத⁴நாந்தராநபேக்ஷத்வாச்ச । யதா² அந்யேஷாமநாத்மபூ⁴தா த⁴ர்மாதி³நிமித்தாபேக்ஷா: காமா: ஸ்வாத்மவ்யதிரிக்தகார்யகரணஸாத⁴நாந்தராபேக்ஷாஶ்ச, ந ததா² ப்³ரஹ்மண: । கிம் தர்ஹி ? ஸ்வாத்மநோ(அ)நந்யா: । ததே³ததா³ஹ - ஸோ(அ)காமயத । ஸ: ஆத்மா யஸ்மாதா³காஶ: ஸம்பூ⁴த:, அகாமயத காமிதவாந் । கத²ம் ? ப³ஹு ப்ரபூ⁴தம் ஸ்யாம் ப⁴வேயம் । கத²மேகஸ்யார்தா²ந்தராநநுப்ரவேஶே ப³ஹுத்வம் ஸ்யாதி³தி, உச்யதே - ப்ரஜாயேய உத்பத்³யேய । ந ஹி புத்ரோத்பத்தேரிவார்தா²ந்தரவிஷயம் ப³ஹுப⁴வநம் । கத²ம் தர்ஹி ? ஆத்மஸ்தா²நபி⁴வ்யக்தநாமரூபாபி⁴வ்யக்த்யா । யதா³ ஆத்மஸ்தே² அநபி⁴வ்யக்தே நாமரூபே வ்யாக்ரியேதே, ததா³ ஆத்மஸ்வரூபாபரித்யாகே³நைவ ப்³ரஹ்மண: அப்ரவிப⁴க்ததே³ஶகாலே ஸர்வாவஸ்தா²ஸு வ்யாக்ரியேதே । ததே³தந்நாமரூபவ்யாகரணம் ப்³ரஹ்மணோ ப³ஹுப⁴வநம் । நாந்யதா² நிரவயவஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ப³ஹுத்வாபத்திருபபத்³யதே அல்பத்வம் வா, யதா² ஆகாஶஸ்யால்பத்வம் ப³ஹுத்வம் ச வஸ்த்வந்தரக்ருதமேவ । அத: தத்³த்³வாரேணைவாத்மா ப³ஹு ப⁴வதி । ந ஹ்யாத்மநோ(அ)ந்யத³நாத்மபூ⁴தம் தத்ப்ரவிப⁴க்ததே³ஶகாலம் ஸூக்ஷ்மம் வ்யவஹிதம் விப்ரக்ருஷ்டம் பூ⁴தம் ப⁴வத்³ப⁴விஷ்யத்³வா வஸ்து வித்³யதே । அத: நாமரூபே ஸர்வாவஸ்தே² ப்³ரஹ்மணைவாத்மவதீ । ந ப்³ரஹ்ம ததா³த்மகம் । தே தத்ப்ரத்யாக்²யாநே ந ஸ்த ஏவேதி ததா³த்மகே உச்யேதே । தாப்⁴யாம் ச உபாதி⁴ப்⁴யாம் ஜ்ஞாத்ருஜ்ஞேயஜ்ஞாநஶப்³தா³ர்தா²தி³ஸர்வஸம்வ்யவஹாரபா⁴க்³ப்³ரஹ்ம । ஸ: ஆத்மா ஏவம்காம: ஸந் தப: அதப்யத । தப இதி ஜ்ஞாநமுச்யதே, ‘யஸ்ய ஜ்ஞாநமயம் தப:’ (மு. உ. 1 । 1 । 8) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ஆப்தகாமத்வாச்ச இதரஸ்ய அஸம்ப⁴வ ஏவ தபஸ: । தத்தப: அதப்யத தப்தவாந் , ஸ்ருஜ்யமாநஜக³த்³ரசநாதி³விஷயாமாலோசநாமகரோதா³த்மேத்யர்த²: । ஸ: ஏவமாலோச்ய தப: தப்த்வா ப்ராணிகர்மாதி³நிமித்தாநுரூபம் இத³ம் ஸர்வம் ஜக³த் தே³ஶத: காலத: நாம்நா ரூபேண ச யதா²நுப⁴வம் ஸர்வை: ப்ராணிபி⁴: ஸர்வாவஸ்தை²ரநுபூ⁴யமாநம் அஸ்ருஜத ஸ்ருஷ்டவாந் । யதி³த³ம் கிஞ்ச யத்கிஞ்சேத³மவிஶிஷ்டம் , தத் இத³ம் ஜக³த் ஸ்ருஷ்ட்வா, கிமகரோதி³தி, உச்யதே - ததே³வ ஸ்ருஷ்டம் ஜக³த் அநுப்ராவிஶதி³தி ॥

தத்ரைதச்சிந்த்யம் - கத²மநுப்ராவிஶதி³தி । கிம் , ய: ஸ்ரஷ்டா, ஸ தேநைவாத்மநாநுப்ராவிஶத் , உத அந்யேநேதி ? கிம் தாவத்³யுக்தம் ? க்த்வாப்ரத்யயஶ்ரவணாத் , ய: ஸ்ரஷ்டா, ஸ ஏவாநுப்ராவிஶதி³தி । நநு ந யுக்தம் ம்ருத்³வச்சேத்காரணம் ப்³ரஹ்ம, ததா³த்மகத்வாத்கார்யஸ்ய, காரணமேவ ஹி கார்யாத்மநா பரிணமதே ; அத: அப்ரவிஷ்டஸ்யைவ கார்யோத்பத்தேரூர்த்⁴வம் ப்ருத²க்காரணஸ்ய புந: ப்ரவேஶோ(அ)நுபபந்ந: । ந ஹி க⁴டபரிணாமவ்யதிரேகேண ம்ருதோ³ க⁴டே ப்ரவேஶோ(அ)ஸ்தி । யதா² க⁴டே சூர்ணாத்மநா ம்ருதோ³(அ)நுப்ரவேஶ:, ஏவமநேந ஆத்மநா நாமரூபகார்யே அநுப்ரவேஶ ஆத்மந: இதி சேத் , ஶ்ருத்யந்தராச்ச ‘அநேந ஜீவேநாத்மநாநுப்ரவிஶ்ய’ (சா². உ. 6 । 3 । 2) இதி ; நைவம் யுக்தம் , ஏகத்வாத்³ப்³ரஹ்மண: । ம்ருதா³த்மநஸ்த்வநேகத்வாத் ஸாவயவத்வாச்ச யுக்தோ க⁴டே ம்ருத³ஶ்சூர்ணாத்மநாநுப்ரவேஶ:, ம்ருத³ஶ்சூர்ணஸ்ய அப்ரவிஷ்டதே³ஶத்வாச்ச । ந த்வாத்மந ஏகத்வே ஸதி நிரவயவத்வாத³ப்ரவிஷ்டதே³ஶாபா⁴வாச்ச ப்ரவேஶ உபபத்³யதே ; கத²ம் தர்ஹி ப்ரவேஶ: ஸ்யாத் ? யுக்தஶ்ச ப்ரவேஶ:, ஶ்ருதத்வாத் - ‘ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ இதி । ஸாவயவமேவாஸ்து ; தர்ஹி ஸாவயவத்வாத் முகோ² ஹஸ்தப்ரவேஶவத் நாமரூபகார்யே ஜீவாத்மநாநுப்ரவேஶோ யுக்த ஏவேதி சேத் , ந ; அஶூந்யதே³ஶத்வாத் । ந ஹி கார்யாத்மநா பரிணதஸ்ய நாமரூபகார்யதே³ஶவ்யதிரேகேண ஆத்மஶூந்ய: ப்ரதே³ஶோ(அ)ஸ்தி, யம் ப்ரவிஶேஜ்ஜீவாத்மநா । காரணமேவ சேத்ப்ரவிஶேத் , ஜீவாத்மத்வம் ஜஹ்யாத் , யதா² க⁴டோ ம்ருத்ப்ரவேஶே க⁴டத்வம் ஜஹாதி । ‘ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ இதி ச ஶ்ருதேர்ந காரணாநுப்ரவேஶோ யுக்த: । கார்யாந்தரமேவ ஸ்யாதி³தி சேத் - ததே³வாநுப்ராவிஶதி³தி ஜீவாத்மரூபம் கார்யம் நாமரூபபரிணதம் கார்யாந்தரமேவ ஆபத்³யத இதி சேத் , ந ; விரோதா⁴த் । ந ஹி க⁴டோ க⁴டாந்தரமாபத்³யதே, வ்யதிரேகஶ்ருதிவிரோதா⁴ச்ச । ஜீவஸ்ய நாமரூபகார்யவ்யதிரேகாநுவாதி³ந்ய: ஶ்ருதயோ விருத்⁴யேரந் ; ததா³பத்தௌ மோக்ஷாஸம்ப⁴வாச்ச । ந ஹி யதோ முச்யமாந:, ததே³வ ஆபத்³யதே । ந ஹி ஶ்ருங்க²லாபத்தி: ப³த்³த⁴ஸ்ய தஸ்கராதே³: । பா³ஹ்யாந்தர்பே⁴தே³ந பரிணதமிதி சேத் - ததே³வ காரணம் ப்³ரஹ்ம ஶரீராத்³யாதா⁴ரத்வேந தத³ந்தர்ஜீவாத்மநா ஆதே⁴யத்வேந ச பரிணதமிதி சேத் , ந ; ப³ஹிஷ்ட²ஸ்ய ப்ரவேஶோபபத்தே: । ந ஹி யோ யஸ்யாந்த:ஸ்த²: ஸ ஏவ தத்ப்ரவிஷ்ட உச்யதே । ப³ஹிஷ்ட²ஸ்யாநுப்ரவேஶ: ஸ்யாத் , ப்ரவேஶஶப்³தா³ர்த²ஸ்யைவம் த்³ருஷ்டத்வாத் - யதா² க்³ருஹம் க்ருத்வா ப்ராவிஶதி³தி । ஜலஸூர்யகாதி³ப்ரதிபி³ம்ப³வத் ப்ரவேஶ: ஸ்யாதி³தி சேத் , ந ; அபரிச்சி²ந்நத்வாத³மூர்தத்வாச்ச । பரிச்சி²ந்நஸ்ய மூர்தஸ்யாந்யஸ்ய அந்யத்ர ப்ரஸாத³ஸ்வபா⁴வகே ஜலாதௌ³ ஸூர்யகாதி³ப்ரதிபி³ம்போ³த³ய: ஸ்யாத் , ந த்வாத்மந: ; அமூர்தத்வாத் , ஆகாஶாதி³காரணஸ்ய ஆத்மந: வ்யாபகத்வாத் । தத்³விப்ரக்ருஷ்டதே³ஶப்ரதிபி³ம்பா³தா⁴ரவஸ்த்வந்தராபா⁴வாச்ச ப்ரதிபி³ம்ப³வத்ப்ரவேஶோ ந யுக்த: । ஏவம் தர்ஹி நைவாஸ்தி ப்ரவேஶ: ; ந ச க³த்யந்தரமுபலபா⁴மஹே, ‘ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ இதி ஶ்ருதே: । ஶ்ருதிஶ்ச நோ(அ)தீந்த்³ரியவிஷயே விஜ்ஞாநோத்பத்தௌ நிமித்தம் । ந சாஸ்மாத்³வாக்யாத் யத்நவதாமபி விஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே । ஹந்த தர்ஹ்யநர்த²கத்வாத³போஹ்யமேதத்³வாக்யம் ‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ இதி ; ந, அந்யார்த²த்வாத் । கிமர்த²மஸ்தா²நே சர்சா ? ப்ரக்ருதோ ஹ்யந்யோ விவக்ஷிதோ(அ)ஸ்ய வாக்யார்த²: அஸ்தி ; ஸ ஸ்மர்தவ்ய: - ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) ‘யோ வேத³ நிஹிதம் கு³ஹாயாம்’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி । தத்³விஜ்ஞாநம் ச விவக்ஷிதம் ; ப்ரக்ருதம் ச தத் । ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவக³மாய ச ஆகாஶாத்³யந்நமயாந்தம் கார்யம் ப்ரத³ர்ஶிதம் ; ப்³ரஹ்மாவக³மஶ்ச ஆரப்³த⁴: । தத்ர அந்நமயாதா³த்மநோ(அ)ந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா ப்ராணமய: ; தத³ந்தர்மநோமயோ விஜ்ஞாநமய இதி விஜ்ஞாநகு³ஹாயாம் ப்ரவேஶித: ; தத்ர ச ஆநந்த³மயோ விஶிஷ்ட ஆத்மா ப்ரத³ர்ஶித: । அத: பரமாநந்த³மயலிங்கா³தி⁴க³மத்³வாரேண ஆநந்த³விவ்ருத்³த்⁴யவஸாந ஆத்மா । ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² ஸர்வவிகல்பாஸ்பதோ³ நிர்விகல்போ(அ)ஸ்யாமேவ கு³ஹாயாமதி⁴க³ந்தவ்ய இதி தத்ப்ரவேஶ: ப்ரகல்ப்யதே । ந ஹ்யந்யத்ரோபலப்⁴யதே ப்³ரஹ்ம, நிர்விஶேஷத்வாத் ; விஶேஷஸம்ப³ந்தோ⁴ ஹ்யுபலப்³தி⁴ஹேதுர்த்³ருஷ்ட: - யதா² ராஹோஶ்சந்த்³ரார்கவிஶேஷஸம்ப³ந்த⁴: । ஏவமந்த:கரணகு³ஹாத்மஸம்ப³ந்தோ⁴ ப்³ரஹ்மண உபலப்³தி⁴ஹேது:, ஸம்நிகர்ஷாத் , அவபா⁴ஸாத்மகத்வாச்ச அந்த:கரணஸ்ய । யதா² ச ஆலோகவிஶிஷ்டக⁴டாத்³யுபலப்³தி⁴:, ஏவம் பு³த்³தி⁴ப்ரத்யயாலோகவிஶிஷ்டாத்மோபலப்³தி⁴: ஸ்யாத் , தஸ்மாத் உபலப்³தி⁴ஹேதௌ கு³ஹாயாம் நிஹிதமிதி ப்ரக்ருதமேவ । தத்³வ்ருத்திஸ்தா²நீயே த்விஹ புநஸ்தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶதி³த்யுச்யதே ॥

தே³வேத³மாகாஶாதி³காரணம் கார்யம் ஸ்ருஷ்ட்வா தத³நுப்ரவிஷ்டமிவாந்தர்கு³ஹாயாம் பு³த்³தௌ⁴ த்³ரஷ்ட்ரு ஶ்ரோத்ரு மந்த்ரு விஜ்ஞாத்ரித்யேவம் விஶேஷவது³பலப்⁴யதே । ஸ ஏவ தஸ்ய ப்ரவேஶ: ; தஸ்மாத³ஸ்தி தத்காரணம் ப்³ரஹ்ம । அத: அஸ்தித்வாத³ஸ்தீத்யேவோபலப்³த⁴வ்யம் தத் । தத் கார்யமநுப்ரவிஶ்ய ; கிம் ? ஸச்ச மூர்தம் த்யச்ச அமூர்தம் அப⁴வத் । மூர்தாமூர்தே ஹ்யவ்யாக்ருதநாமரூபே ஆத்மஸ்தே² அந்தர்க³தேந ஆத்மநா வ்யாக்ரியேதே மூர்தாமூர்தஶப்³த³வாச்யே । தே ஆத்மநா த்வப்ரவிப⁴க்ததே³ஶகாலே இதி க்ருத்வா ஆத்மா தே அப⁴வதி³த்யுச்யதே । கிம் ச, நிருக்தம் சாநிருக்தம் ச, நிருக்தம் நாம நிஷ்க்ருஷ்ய ஸமாநாஸமாநஜாதீயேப்⁴ய: தே³ஶகாலவிஶிஷ்டதயா இத³ம் ததி³த்யுக்தம் ; அநிருக்தம் தத்³விபரீதம் ; நிருக்தாநிருக்தே அபி மூர்தாமூர்தயோரேவ விஶேஷணே । யதா² ஸச்ச த்யச்ச ப்ரத்யக்ஷபரோக்ஷே, ததா² நிலயநம் சாநிலயநம் ச । நிலயநம் நீட³ம் ஆஶ்ரய: மூர்தஸ்யைவ த⁴ர்ம: ; அநிலயநம் தத்³விபரீதம் அமூர்தஸ்யைவ த⁴ர்ம: । த்யத³நிருக்தாநிலயநாநி அமூர்தத⁴ர்மத்வே(அ)பி வ்யாக்ருதவிஷயாண்யேவ, ஸர்கோ³த்தரகாலபா⁴வஶ்ரவணாத் । த்யதி³தி ப்ராணாத்³யநிருக்தம் ததே³வாநிலயநம் ச । அதோ விஶேஷணாநி அமூர்தஸ்ய வ்யாக்ருதவிஷயாண்யேவைதாநி । விஜ்ஞாநம் சேதநம் ; அவிஜ்ஞாநம் தத்³ரஹிதமசேதநம் பாஷாணாதி³ । ஸத்யம் ச வ்யவஹாரவிஷயம் , அதி⁴காராத் ; ந பரமார்த²ஸத்யம் ; ஏகமேவ ஹி பரமார்த²ஸத்யம் ப்³ரஹ்ம । இஹ புந: வ்யவஹாரவிஷயமாபேக்ஷிகம் ஸத்யம் , ம்ருக³த்ருஷ்ணிகாத்³யந்ருதாபேக்ஷயா உத³காதி³ ஸத்யமுச்யதே । அந்ருதம் ச தத்³விபரீதம் । கிம் புந: ? ஏதத்ஸர்வமப⁴வத் , ஸத்யம் பரமார்த²ஸத்யம் ; கிம் புநஸ்தத் ? ப்³ரஹ்ம, ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ இதி ப்ரக்ருதத்வாத் । யஸ்மாத் , ஸத்த்யதா³தி³கம் மூர்தாமூர்தத⁴ர்மஜாதம் யத்கிஞ்சேத³ம் ஸர்வமவிஶிஷ்டம் விகாரஜாதமேகமேவ ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ப்³ரஹ்மாப⁴வத் , தத்³வ்யதிரேகேணாபா⁴வாந்நாமரூபவிகாரஸ்ய, தஸ்மாத் தத் ப்³ரஹ்ம ஸத்யமித்யாசக்ஷதே ப்³ரஹ்மவித³: । அஸ்தி நாஸ்தீத்யநுப்ரஶ்ந: ப்ரக்ருத: ; தஸ்ய ப்ரதிவசநவிஷயே ஏதது³க்தம் - ‘ஆத்மாகாமயத ப³ஹு ஸ்யாம்’ இதி । ஸ யதா²காமம் ச ஆகாஶாதி³கார்யம் ஸத்த்யதா³தி³லக்ஷணம் ஸ்ருஷ்ட்வா தத³நுப்ரவிஶ்ய பஶ்யஞ்ஶ்ருண்வந்மந்வாநோ விஜாநந் ப³ஹ்வப⁴வத் ; தஸ்மாத் ததே³வேத³மாகாஶாதி³காரணம் கார்யஸ்த²ம் பரமே வ்யோமந் ஹ்ருத³யகு³ஹாயாம் நிஹிதம் தத்ப்ரத்யயாவபா⁴ஸவிஶேஷேணோபலப்⁴யமாநமஸ்தீத்யேவம் விஜாநீயாதி³த்யுக்தம் ப⁴வதி । தத் ஏதஸ்மிந்நர்தே² ப்³ராஹ்மணோக்தே ஏஷ: ஶ்லோக: மந்த்ர: ப⁴வதி । யதா² பூர்வேஷ்வந்நமயாத்³யாத்மப்ரகாஶகா: பஞ்சஸ்வபி, ஏவம் ஸர்வாந்தரதமாத்மாஸ்தித்வப்ரகாஶகோ(அ)பி மந்த்ர: கார்யத்³வாரேண ப⁴வதி ॥

அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத் । அஸதி³தி வ்யாக்ருதநாமரூபவிஶேஷவிபரீதரூபம் அவ்யாக்ருதம் ப்³ரஹ்ம உச்யதே ; ந புநரத்யந்தமேவாஸத் । ந ஹ்யஸத: ஸஜ்ஜந்மாஸ்தி । இத³ம் இதி நாமரூபவிஶேஷவத்³வ்யாக்ருதம் ஜக³த் ; அக்³ரே பூர்வம் ப்ராகு³த்பத்தே: ப்³ரஹ்மைவ அஸச்ச²ப்³த³வாச்யமாஸீத் । தத: அஸத: வை ஸத் ப்ரவிப⁴க்தநாமரூபவிஶேஷம் அஜாயத உத்பந்நம் । கிம் தத: ப்ரவிப⁴க்தம் கார்யமிதி - பிதுரிவ புத்ர: ? நேத்யாஹ । தத் அஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ஸ்வயமேவ ஆத்மாநமேவ அகுருத க்ருதவத் । யஸ்மாதே³வம் , தஸ்மாத் தத் ப்³ரஹ்மைவ ஸுக்ருதம் ஸ்வயம் கர்த்ரு உச்யதே । ஸ்வயம் கர்த்ரு ப்³ரஹ்மேதி ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே ஸர்வகாரணத்வாத் । யஸ்மாத்³வா ஸ்வயமகரோத்ஸர்வம் ஸர்வாத்மநா, தஸ்மாத்புண்யரூபேணாபி ததே³வ ப்³ரஹ்ம காரணம் ஸுக்ருதம் உச்யதே । ஸர்வதா²பி து ப²லஸம்ப³ந்தா⁴தி³காரணம் ஸுக்ருதஶப்³த³வாச்யம் ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே । யதி³ புண்யம் யதி³ வா அந்யத் ஸா ப்ரஸித்³தி⁴: நித்யே சேதநகாரணே ஸதி உபபத்³யதே, தஸ்மாத³ஸ்தி ப்³ரஹ்ம, ஸுக்ருதப்ரஸித்³தே⁴ரிதி । இதஶ்சாஸ்தி ; குத: ? ரஸத்வாத் । குதோ ரஸத்வப்ரஸித்³தி⁴ர்ப்³ரஹ்மண இத்யத ஆஹ - யத்³வை தத்ஸுக்ருதம் ரஸோ வை ஸ: । ரஸோ நாம த்ருப்திஹேது: ஆநந்த³கரோ மது⁴ராம்லாதி³: ப்ரஸித்³தோ⁴ லோகே । ரஸமேவ ஹி அயம் லப்³த்⁴வா ப்ராப்ய ஆநந்தீ³ ஸுகீ² ப⁴வதி । நாஸத ஆநந்த³ஹேதுத்வம் த்³ருஷ்டம் லோகே । பா³ஹ்யாநந்த³ஸாத⁴நரஹிதா அபி அநீஹா நிரேஷணா ப்³ராஹ்மணா பா³ஹ்யரஸலாபா⁴தி³வ ஸாநந்தா³ த்³ருஶ்யந்தே வித்³வாம்ஸ: ; நூநம் ப்³ரஹ்மைவ ரஸஸ்தேஷாம் । தஸ்மாத³ஸ்தி தத்தேஷாமாநந்த³காரணம் ரஸவத்³ப்³ரஹ்ம । இதஶ்சாஸ்தி ; குத: ? ப்ராணநாதி³க்ரியாத³ர்ஶநாத் । அயமபி ஹி பிண்டோ³ ஜீவத: ப்ராணேந ப்ராணிதி அபாநேந அபாநிதி । ஏவம் வாயவீயா ஐந்த்³ரியகாஶ்ச சேஷ்டா: ஸம்ஹதை: கார்யகரணைர்நிர்வர்த்யமாநா த்³ருஶ்யந்தே । தச்சைகார்த²வ்ருத்தித்வேந ஸம்ஹநநம் நாந்தரேண சேதநமஸம்ஹதம் ஸம்ப⁴வதி, அந்யத்ராத³ர்ஶநாத் । ததா³ஹ - யத் யதி³ ஏஷ: ஆகாஶே பரமே வ்யோம்நி கு³ஹாயாம் நிஹித ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத் ந ப⁴வேத் , கோ ஹ்யேவ லோகே அந்யாத் அபாநசேஷ்டாம் குர்யாதி³த்யர்த²: । க: ப்ராண்யாத் ப்ராணநம் வா குர்யாத் ; தஸ்மாத³ஸ்தி தத்³ப்³ரஹ்ம, யத³ர்தா²: கார்யகரணப்ராணநாதி³சேஷ்டா: ; தத்க்ருத ஏவ ச ஆநந்தோ³ லோகஸ்ய । குத: ? ஏஷ ஹ்யேவ பர ஆத்மா ஆநந்த³யாதி ஆநந்த³யதி ஸுக²யதி லோகம் த⁴ர்மாநுரூபம் । ஸ ஏவாத்மா ஆநந்த³ரூபோ(அ)வித்³யயா பரிச்சி²ந்நோ விபா⁴வ்யதே ப்ராணிபி⁴ரித்யர்த²: । ப⁴யாப⁴யஹேதுத்வாத்³வித்³வத³விது³ஷோரஸ்தி தத்³ப்³ரஹ்ம । ஸத்³வஸ்த்வாஶ்ரயணேந ஹி அப⁴யம் ப⁴வதி ; நாஸத்³வஸ்த்வாஶ்ரயணேந ப⁴யநிவ்ருத்திருபபத்³யதே । கத²மப⁴யஹேதுத்வமிதி, உச்யதே - யதா³ ஹ்யேவ யஸ்மாத் ஏஷ: ஸாத⁴க: ஏதஸ்மிந் ப்³ரஹ்மணி - கிம்விஶிஷ்டே ? அத்³ருஶ்யே த்³ருஶ்யம் நாம த்³ரஷ்டவ்யம் விகார:, த³ர்ஶநார்த²த்வாத்³விகாரஸ்ய ; ந த்³ருஶ்யம் அத்³ருஶ்யம் , அவிகார இத்யர்த²: । ஏதஸ்மிந்நத்³ருஶ்யே அவிகாரே(அ)விஷயபூ⁴தே, அநாத்ம்யே அஶரீரே, யஸ்மாத³த்³ருஶ்யம் தஸ்மாத³நாத்ம்யம் , யஸ்மாத³நாத்ம்யம் தஸ்மாத³நிருக்தம் ; விஶேஷோ ஹி நிருச்யதே ; விஶேஷஶ்ச விகார: ; அவிகாரம் ச ப்³ரஹ்ம, ஸர்வவிகாரஹேதுத்வாத் ; தஸ்மாத் அநிருக்தம் । யத ஏவம் , தஸ்மாத³நிலயநம் நிலயநம் நீட³ ஆஶ்ரய: ந நிலயநம் அநிலயநம் அநாதா⁴ரம் தஸ்மிந் ஏதஸ்மிந் அத்³ருஶ்யே(அ)நாத்ம்யே(அ)நிருக்தே(அ)நிலயநே ஸர்வகார்யத⁴ர்மவிலக்ஷணே ப்³ரஹ்மணீதி வாக்யார்த²: । அப⁴யமிதி க்ரியாவிஶேஷணம் । அப⁴யாமிதி வா லிங்கா³ந்தரம் பரிணம்யதே । ப்ரதிஷ்டா²ம் ஸ்தி²திமாத்மபா⁴வம் விந்த³தே லப⁴தே । அத² ததா³ ஸ: தஸ்மிந்நாநாத்வஸ்ய ப⁴யஹேதோரவித்³யாக்ருதஸ்யாத³ர்ஶநாத³ப⁴யம் க³தோ ப⁴வதி । ஸ்வரூபப்ரதிஷ்டோ² ஹ்யஸௌ யதா³ ப⁴வதி, ததா³ நாந்யத்பஶ்யதி நாந்யச்ச்²ருணோதி நாந்யத்³விஜாநாதி । அந்யஸ்ய ஹ்யந்யதோ ப⁴யம் ப⁴வதி, ந ஆத்மந ஏவ ஆத்மநோ ப⁴யம் யுக்தம் ; தஸ்மாத் ஆத்மைவ ஆத்மந: அப⁴யகாரணம் । ஸர்வதோ ஹி நிர்ப⁴யா ப்³ராஹ்மணா த்³ருஶ்யந்தே ஸத்ஸு ப⁴யஹேதுஷு ; தச்சாயுக்தமஸதி ப⁴யத்ராணே ப்³ரஹ்மணி । தஸ்மாத்தேஷாமப⁴யத³ர்ஶநாத³ஸ்தி தத³ப⁴யகாரணம் ப்³ரஹ்மேதி । கதா³ அஸௌ அப⁴யம் க³தோ ப⁴வதி ஸாத⁴க: ? யதா³ நாந்யத்பஶ்யதி ஆத்மநி ச அந்தரம் பே⁴த³ம் ந குருதே, ததா³ அப⁴யம் க³தோ ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ராய: । யதா³ புநரவித்³யாவஸ்தா²யாம் ஹி யஸ்மாத் ஏஷ: அவித்³யாவாந் அவித்³யயா ப்ரத்யுபஸ்தா²பிதம் வஸ்து தைமிரிகத்³விதீயசந்த்³ரவத்பஶ்யத்யாத்மநி ச ஏதஸ்மிந் ப்³ரஹ்மணி, உத அபி, அரம் அல்பமபி, அந்தரம் சி²த்³ரம் பே⁴த³த³ர்ஶநம் குருதே ; பே⁴த³த³ர்ஶநமேவ ஹி ப⁴யகாரணம் ; அல்பமபி பே⁴த³ம் பஶ்யதீத்யர்த²: । அத² தஸ்மாத்³பே⁴த³த³ர்ஶநாத்³தே⁴தோ: தஸ்ய பே⁴த³த³ர்ஶிந: ஆத்மநோ ப⁴யம் ப⁴வதி । தஸ்மாதா³த்மைவாத்மநோ ப⁴யகாரணமவிது³ஷ: ; ததே³ததா³ஹ - தத் ப்³ரஹ்ம த்வேவ ப⁴யம் பே⁴த³த³ர்ஶிநோ விது³ஷ: ஈஶ்வரோ(அ)ந்யோ மத்த: அஹமந்ய: ஸம்ஸாரீத்யேவம்விது³ஷ: பே⁴த³த்³ருஷ்டமீஶ்வராக்²யம் ததே³வ ப்³ரஹ்ம அல்பமப்யந்தரம் குர்வத: ப⁴யம் ப⁴வதி ஏகத்வேந அமந்வாநஸ்ய । தஸ்மாத் வித்³வாநப்யவித்³வாநேவாஸௌ, யோ(அ)யமேகமபி⁴ந்நமாத்மதத்த்வம் ந பஶ்யதி । உச்சே²த³ஹேதுத³ர்ஶநாத்³த்⁴யுச்சே²த்³யாபி⁴மதஸ்ய ப⁴யம் ப⁴வதி ; அநுச்சே²த்³யோ ஹ்யுச்சே²த³ஹேது: ; தத்ர அஸத்யுச்சே²த³ஹேதௌ உச்சே²த்³யே ந தத்³த³ர்ஶநகார்யம் ப⁴யம் யுக்தம் । ஸர்வம் ச ஜக³த்³ப⁴யவத்³த்³ருஶ்யதே । தஸ்மாஜ்ஜக³தோ ப⁴யத³ர்ஶநாத்³க³ம்யதே - நூநம் தத³ஸ்தி ப⁴யகாரணமுச்சே²த³ஹேதுரநுச்சே²த்³யாத்மகம் , யதோ ஜக³த்³பி³பே⁴தீதி । தத் ஏதஸ்மிந்நப்யர்தே² ஏஷ: ஶ்லோக: ப⁴வதி ॥

பீ⁴ஷா ப⁴யேந அஸ்மாத் வாத: பவதே । பீ⁴ஷோதே³தி ஸூர்ய: । பீ⁴ஷா அஸ்மாத் அக்³நிஶ்சேந்த்³ரஶ்ச । ம்ருத்யுர்தா⁴வதி பஞ்சம இதி । வாதாத³யோ ஹி மஹார்ஹா: ஸ்வயமீஶ்வரா: ஸந்த: பவநாதி³கார்யேஷ்வாயாஸப³ஹுலேஷு நியதா: ப்ரவர்தந்தே ; தத்³யுக்தம் ப்ரஶாஸ்தரி ஸதி ; யஸ்மாத் நியமேந தேஷாம் ப்ரவர்தநம் , தஸ்மாத³ஸ்தி ப⁴யகாரணம் தேஷாம் ப்ரஶாஸ்த்ரு ப்³ரஹ்ம । யதஸ்தே ப்⁴ருத்யா இவ ராஜ்ஞ: அஸ்மாத் ப்³ரஹ்மண: ப⁴யேந ப்ரவர்தந்தே தச்ச ப⁴யகாரணமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம । தஸ்ய அஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஆநந்த³ஸ்ய ஏஷா மீமாம்ஸா விசாரணா ப⁴வதி । கிமாநந்த³ஸ்ய மீமாம்ஸ்யமிதி, உச்யதே - கிமாநந்தோ³ விஷயவிஷயிஸம்ப³ந்த⁴ஜநித: லௌகிகாநந்த³வத் , ஆஹோஸ்வித் ஸ்வாபா⁴விக:, இத்யேவமேஷா ஆநந்த³ஸ்ய மீமாம்ஸா ॥

தத்ர லௌகிக ஆநந்தோ³ பா³ஹ்யாத்⁴யாத்மிகஸாத⁴நஸம்பத்திநிமித்த உத்க்ருஷ்ட: । ஸ: ய ஏஷ நிர்தி³ஶ்யதே ப்³ரஹ்மாநந்தா³நுக³மார்த²ம் । அநேந ஹி ப்ரஸித்³தே⁴ந ஆநந்தே³ந வ்யாவ்ருத்தவிஷயபு³த்³தி⁴க³ம்ய ஆநந்தோ³(அ)நுக³ந்தும் ஶக்யதே । லௌகிகோ(அ)ப்யாநந்த³: ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்யைவ மாத்ரா ; அவித்³யயா திரஸ்க்ரியமாணே விஜ்ஞாநே உத்க்ருஷ்யமாணாயாம் ச அவித்³யாயாம் ப்³ரஹ்மாதி³பி⁴: கர்மவஶாத் யதா²விஜ்ஞாநம் விஷயாதி³ஸாத⁴நஸம்ப³ந்த⁴வஶாச்ச விபா⁴வ்யமாநஶ்ச லோகே(அ)நவஸ்தி²தோ லௌகிக: ஸம்பத்³யதே ; ஸ ஏவ அவித்³யாகாமகர்மாபகர்ஷேண மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாத்³யுத்தரோத்தரபூ⁴மிஷு அகாமஹதவித்³வச்ச்²ரோத்ரியப்ரத்யக்ஷோ விபா⁴வ்யதே ஶதகு³ணோத்தரோத்தரோத்கர்ஷேண யாவத்³தி⁴ரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஆநந்த³ இதி ॥

நிரஸ்தே த்வவித்³யாக்ருதே விஷயவிஷயிவிபா⁴கே³, வித்³யயா ஸ்வாபா⁴விக: பரிபூர்ண: ஏக: ஆநந்த³: அத்³வைத: ப⁴வதீத்யேதமர்த²ம் விபா⁴வயிஷ்யந்நாஹ - யுவா ப்ரத²மவயா: ; ஸாது⁴யுவேதி ஸாது⁴ஶ்சாஸௌ யுவா சேதி யூநோ விஶேஷணம் ; யுவாப்யஸாது⁴ர்ப⁴வதி ஸாது⁴ரப்யயுவா, அதோ விஶேஷணம் யுவா ஸ்யாத்ஸாது⁴யுவேதி ; அத்⁴யாயக: அதீ⁴தவேத³: । ஆஶிஷ்ட²: ஆஶாஸ்த்ருதம: ; த்³ருடி⁴ஷ்ட²: த்³ருட⁴தம: ; ப³லிஷ்ட²: ப³லவத்தம: ; ஏவமாத்⁴யாத்மிகஸாத⁴நஸம்பந்ந: । தஸ்யேயம் ப்ருதி²வீ உர்வீ ஸர்வா வித்தஸ்ய வித்தேநோபபோ⁴க³ஸாத⁴நேந த்³ருஷ்டார்தே²நாத்³ருஷ்டார்தே²ந ச கர்மஸாத⁴நேந ஸம்பந்நா பூர்ணா ராஜா ப்ருதி²வீபதிரித்யர்த²: । தஸ்ய ச ய ஆநந்த³:, ஸ: ஏக: மாநுஷ: மநுஷ்யாணாம் ப்ரக்ருஷ்ட: ஏக ஆநந்த³: । தே யே ஶதம் மாநுஷா ஆநந்தா³:, ஸ ஏகோ மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாணாமாநந்த³: ; மாநுஷாநந்தா³த் ஶதகு³ணேநோத்க்ருஷ்ட: மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாணாமாநந்த³: ப⁴வதி । மநுஷ்யா: ஸந்த: கர்மவித்³யாவிஶேஷாத் க³ந்த⁴ர்வத்வம் ப்ராப்தா மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வா: । தே ஹ்யந்தர்தா⁴நாதி³ஶக்திஸம்பந்நா: ஸூக்ஷ்மகார்யகரணா: ; தஸ்மாத்ப்ரதிகா⁴தால்பத்வம் தேஷாம் த்³வந்த்³வப்ரதிகா⁴தஶக்திஸாத⁴நஸம்பத்திஶ்ச । தத: அப்ரதிஹந்யமாநஸ்ய ப்ரதீகாரவத: மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வஸ்ய ஸ்யாச்சித்தப்ரஸாத³: । தத்ப்ரஸாத³விஶேஷாத்ஸுக²விஶேஷாபி⁴வ்யக்தி: । ஏவம் பூர்வஸ்யா: பூர்வஸ்யா பூ⁴மேருத்தரஸ்யாமுத்தரஸ்யாம் பூ⁴மௌ ப்ரஸாத³விஶேஷத: ஶதகு³ணேந ஆநந்தோ³த்கர்ஷ உபபத்³யதே । ப்ரத²மம் து அகாமஹதாக்³ரஹணம் மநுஷ்யவிஷயபோ⁴க³காமாநபி⁴ஹதஸ்ய ஶ்ரோத்ரியஸ்ய மநுஷ்யாநந்தா³த் ஶதகு³ணேந ஆநந்தோ³த்கர்ஷ: மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வேண துல்யோ வக்தவ்ய இத்யேவமர்த²ம் । ஸாது⁴யுவா அத்⁴யாயக இதி ஶ்ரோத்ரியத்வாவ்ருஜிநத்வே க்³ருஹ்யேதே । தே ஹ்யவிஶிஷ்டே ஸர்வத்ர । அகாமஹதத்வம் து விஷயோத்கர்ஷாபகர்ஷத: ஸுகோ²த்கர்ஷாபகர்ஷாய விஶேஷ்யதே । அத: அகாமஹதக்³ரஹணம் , தத்³விஶேஷத: ஶதகு³ணஸுகோ²த்கர்ஷோபலப்³தே⁴: அகாமஹதத்வஸ்ய பரமாநந்த³ப்ராப்திஸாத⁴நத்வவிதா⁴நார்த²ம் । வ்யாக்²யாதமந்யத் । தே³வக³ந்த⁴ர்வா ஜாதித ஏவ । சிரலோகலோகாநாமிதி பித்ரூணாம் விஶேஷணம் । சிரகாலஸ்தா²யீ லோகோ யேஷாம் பித்ரூணாம் , தே சிரலோகலோகா இதி । ஆஜாந இதி தே³வலோக: தஸ்மிந்நாஜாநே ஜாதா ஆஜாநஜா தே³வா:, ஸ்மார்தகர்மவிஶேஷதோ தே³வஸ்தா²நேஷு ஜாதா: । கர்மதே³வா யே வைதி³கேந கர்மணா அக்³நிஹோத்ராதி³நா கேவலேந தே³வாநபியந்தி । தே³வா இதி த்ரயஸ்த்ரிம்ஶத்³த⁴விர்பு⁴ஜ: ; இந்த்³ரஸ்தேஷாம் ஸ்வாமீ ; தஸ்ய ஆசார்யோ ப்³ருஹஸ்பதி: । ப்ரஜாபதி: விராட் த்ரைலோக்யஶரீரோ ப்³ரஹ்மா ஸமஷ்டிவ்யஷ்டிரூப: ஸம்ஸாரமண்ட³லவ்யாபீ । யத்ரைதே ஆநந்த³பே⁴தா³ ஏகதாம் க³ச்ச²ந்தி, த⁴ர்மஶ்ச தந்நிமித்த: ஜ்ஞாநம் ச தத்³விஷயம் அகாமஹதத்வம் ச நிரதிஶயம் யத்ர, ஸ ஏஷ ஹிரண்யக³ர்போ⁴ ப்³ரஹ்மா, தஸ்யைஷ ஆநந்த³: ஶ்ரோத்ரியேண அவ்ருஜிநேந அகாமஹதேந ச ஸர்வத: ப்ரத்யக்ஷமுபலப்⁴யதே । தஸ்மாதே³தாநி த்ரீணி ஸாத⁴நாநீத்யவக³ம்யதே । தத்ர ஶ்ரோத்ரியத்வாவ்ருஜிநத்வே நியதே அகாமஹதத்வம் து உத்க்ருஷ்யத இதி ப்ரக்ருஷ்டஸாத⁴நதா அவக³ம்யதே । தஸ்ய அகாமஹதத்வப்ரகர்ஷதஶ்சோபலப்⁴யமாந: ஶ்ரோத்ரியப்ரத்யக்ஷோ ப்³ரஹ்மண ஆநந்த³: யஸ்ய பரமாநந்த³ஸ்ய மாத்ரா ஏகதே³ஶ:, ‘ஏதஸ்யைவாநந்த³ஸ்யாந்யாநி பூ⁴தாநி மாத்ராமுபஜீவந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 32) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ஸ ஏஷ ஆநந்த³: - யஸ்ய மாத்ரா ஸமுத்³ராம்ப⁴ஸ இவ விப்ருஷ: ப்ரவிப⁴க்தா: யத்ரைகதாம் க³தா: - ஸ ஏஷ பரமாநந்த³: ஸ்வாபா⁴விக:, அத்³வைதாத் ; ஆநந்தா³நந்தி³நோஶ்ச அவிபா⁴கோ³(அ)த்ர ॥

ஸ யஶ்சாயம் புருஷ இதி । ய: கு³ஹாயாம் நிஹித: பரமே வ்யோம்நி ஆகாஶாதி³கார்யம் ஸ்ருஷ்ட்வா அந்நமயாந்தம் , ததே³வாநுப்ரவிஷ்ட:, ஸ: ய இதி நிஶ்சீயதே । கோ(அ)ஸௌ ? அயம் புருஷே । யஶ்சாஸாவாதி³த்யே ய: பரமாநந்த³: ஶ்ரோத்ரியப்ரத்யக்ஷோ நிர்தி³ஷ்ட:, யஸ்யைகதே³ஶம் ப்³ரஹ்மாதீ³நி பூ⁴தாநி ஸுகா²ர்ஹாண்யுபஜீவந்தி, ஸ: யஶ்சாஸாவாதி³த்யே இதி நிர்தி³ஶ்யதே । ஸ ஏக: பி⁴ந்நப்ரதே³ஶக⁴டாகாஶாகாஶைகத்வவத் । நநு தந்நிர்தே³ஶே ஸ யஶ்சாயம் புருஷ இத்யவிஶேஷதோ(அ)த்⁴யாத்மம் ந யுக்தோ நிர்தே³ஶ: ; யஶ்சாயம் த³க்ஷிணே(அ)க்ஷந்நிதி து யுக்த:, ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । ந, பராதி⁴காராத் । பரோ ஹ்யாத்மா அத்ர அதி⁴க்ருத: ‘அத்³ருஶ்யே(அ)நாத்ம்யே’ ‘பீ⁴ஷாஸ்மாத்³வாத: பவதே’ ‘ஸைஷாநந்த³ஸ்ய மீமாம்ஸா’ இதி । ந ஹி அகஸ்மாத³ப்ரக்ருதோ யுக்தோ நிர்தே³ஷ்டும் ; பரமாத்மவிஜ்ஞாநம் ச விவக்ஷிதம் । தஸ்மாத் பர ஏவ நிர்தி³ஶ்யதே - ஸ ஏக இதி । நந்வாநந்த³ஸ்ய மீமாம்ஸா ப்ரக்ருதா ; தஸ்யா அபி ப²லமுபஸம்ஹர்தவ்யம் । அபி⁴ந்ந: ஸ்வாபா⁴விக: ஆநந்த³: பரமாத்மைவ, ந விஷயவிஷயிஸம்ப³ந்த⁴ஜநித இதி । நநு தத³நுரூப ஏவ அயம் நிர்தே³ஶ: - ‘ஸ யஶ்சாயம் புருஷே யஶ்சாஸாவாதி³த்யே ஸ ஏக:’ இதி பி⁴ந்நாதி⁴கரணஸ்த²விஶேஷோபமர்தே³ந । நந்வேவமப்யாதி³த்யவிஶேஷக்³ரஹணமநர்த²கம் ; ந அநர்த²கம் , உத்கர்ஷாபகர்ஷாபோஹார்த²த்வாத் । த்³வைதஸ்ய ஹி யோ மூர்தாமூர்தலக்ஷணஸ்ய பர உத்கர்ஷ: ஸவித்ரப்⁴யந்தர்க³த: ஸ சேத்புருஷக³தவிஶேஷோபமர்தே³ந பரமாநந்த³மபேக்ஷ்ய ஸமோ ப⁴வதி, ந கஶ்சிது³த்கர்ஷோ(அ)பகர்ஷோ வா தாம் க³திம் க³தஸ்யேத்யப⁴யம் ப்ரதிஷ்டா²ம் விந்த³த இத்யுபபந்நம் ॥

அஸ்தி நாஸ்தீத்யநுப்ரஶ்நோ வ்யாக்²யாத: । கார்யரஸலாப⁴ப்ராணநாப⁴யப்ரதிஷ்டா²ப⁴யத³ர்ஶநோபபத்திப்⁴யோ(அ)ஸ்த்யேவ ததா³காஶாதி³காரணம் ப்³ரஹ்மேத்யபாக்ருத: அநுப்ரஶ்ந ஏக: ; த்³வாவந்யாநுப்ரஶ்நௌ வித்³வத³விது³ஷோர்ப்³ரஹ்மப்ராப்த்யப்ராப்திவிஷயௌ ; தத்ர வித்³வாந்ஸமஶ்நுதே ந ஸமஶ்நுத இத்யநுப்ரஶ்நோ(அ)ந்த்ய: ; தத³பாகரணாயோச்யதே । மத்⁴யமோ(அ)நுப்ரஶ்ந: அந்த்யாபாகரணாதே³வ அபாக்ருத இதி தத³பாகரணாய ந யத்யதே । ஸ ய: கஶ்சித் ஏவம் யதோ²க்தம் ப்³ரஹ்ம உத்ஸ்ருஜ்யோத்கர்ஷாபகர்ஷமத்³வைதம் ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தமஸ்மீத்யேவம் வேத்தீதி ஏவம்வித் ; ஏவம்ஶப்³த³ஸ்ய ப்ரக்ருதபராமர்ஶார்த²த்வாத் । ஸ கிம் ? அஸ்மால்லோகாத்ப்ரேத்ய த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டேஷ்டவிஷயஸமுதா³யோ ஹி அயம் லோக:, தஸ்மாத³ஸ்மால்லோகாத்ப்ரேத்ய ப்ரத்யாவ்ருத்ய நிரபேக்ஷோ பூ⁴த்வா ஏதம் யதா²வ்யாக்²யாதம் அந்நமயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி விஷயஜாதமந்நமயாத்பிண்டா³த்மநோ வ்யதிரிக்தம் ந பஶ்யதி, ஸர்வம் ஸ்தூ²லபூ⁴தமந்நமயமாத்மாநம் பஶ்யதீத்யர்த²: । தத: அப்⁴யந்தரமேதம் ப்ராணமயம் ஸர்வாந்நமயாத்மஸ்த²மவிப⁴க்தம் । அதை²தம் மநோமயம் விஜ்ஞாநமயமாநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி । அதா²த்³ருஶ்யே(அ)நாத்ம்யே(அ)நிருக்தே(அ)நிலயநே(அ)ப⁴யம் ப்ரதிஷ்டா²ம் விந்த³தே ॥

தத்ரைதச்சிந்த்யம் - கோ(அ)யமேவம்வித் , கத²ம் வா ஸங்க்ராமதீதி ; கிம் பரஸ்மாதா³த்மநோ(அ)ந்ய: ஸங்க்ரமணகர்தா ப்ரவிப⁴க்த:, உத ஸ ஏவேதி । கிம் தத: ? யத்³யந்ய: ஸ்யாத் , ஶ்ருதிவிரோத⁴: - ‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) ‘அந்யோ(அ)ஸாவந்யோ(அ)ஹமஸ்மீதி । ந ஸ வேத³’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 16) இதி । அத² ஸ ஏவ ஆநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதீதி, கர்மகர்த்ருத்வாநுபபத்தி: । பரஸ்யைவ ச ஸம்ஸாரித்வம் பராபா⁴வோ வா । யத்³யுப⁴யதா² ப்ராப்தோ தோ³ஷோ ந பரிஹர்தும் ஶக்யத இதி, வ்யர்தா² சிந்தா । அத² அந்யதரஸ்மிந்பக்ஷே தோ³ஷாப்ராப்தி: த்ருதீயே வா பக்ஷே அது³ஷ்டே, ஸ ஏவ ஶாஸ்த்ரார்த² இதி வ்யர்தை²வ சிந்தா ; ந, தந்நிர்தா⁴ரணார்த²த்வாத் । ஸத்யம் ப்ராப்தோ தோ³ஷோ ந ஶக்ய: பரிஹர்துமந்யதரஸ்மிந் த்ருதீயே வா பக்ஷே அது³ஷ்டே அவத்⁴ருதே வ்யர்தா² சிந்தா ஸ்யாத் ; ந து ஸோ(அ)வத்⁴ருத இதி தத³வதா⁴ரணார்த²த்வாத³ர்த²வத்யேவைஷா சிந்தா । ஸத்யமர்த²வதீ சிந்தா, ஶாஸ்த்ரார்தா²வதா⁴ரணார்த²த்வாத் । சிந்தயஸி ச த்வம் , ந து நிர்ணேஷ்யஸி ; கிம் ந நிர்ணேதவ்யமிதி வேத³வசநம் ? ந ; கத²ம் தர்ஹி ? ப³ஹுப்ரதிபக்ஷத்வாத் ; ஏகத்வவாதீ³ த்வம் , வேதா³ர்த²பரத்வாத் ; ப³ஹவோ ஹி நாநாத்வவாதி³நோ வேத³பா³ஹ்யா: த்வத்ப்ரதிபக்ஷா: ; அதோ மமாஶங்கா - ந நிர்ணேஷ்யஸீதி । ஏததே³வ மே ஸ்வஸ்த்யயநம் - யந்மாமேகயோகி³நமநேகயோகி³ப³ஹுப்ரதிபக்ஷமாத்த² । அதோ ஜேஷ்யாமி ஸர்வாந் ; ஆரபே⁴ ச சிந்தாம் ॥

ஸ ஏவ து ஸ்யாத் , தத்³பா⁴வஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । தத்³விஜ்ஞாநேந பரமாத்மபா⁴வோ ஹி அத்ர விவக்ஷித: - ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ இதி । ந ஹி அந்யஸ்ய அந்யபா⁴வாபத்திருபபத்³யதே । நநு தஸ்யாபி தத்³பா⁴வாபத்திரநுபபந்நைவ । ந, அவித்³யாக்ருதாநாத்மாபோஹார்த²த்வாத் । யா ஹி ப்³ரஹ்மவித்³யயா ஸ்வாத்மப்ராப்திருபதி³ஶ்யதே, ஸா அவித்³யாக்ருதஸ்ய அந்நாதி³விஶேஷாத்மந: ஆத்மத்வேநாத்⁴யாரோபிதஸ்ய அநாத்மந: அபோஹார்தா² । கத²மேவமர்த²தா அவக³ம்யதே ? வித்³யாமாத்ரோபதே³ஶாத் । வித்³யாயாஶ்ச த்³ருஷ்டம் கார்யமவித்³யாநிவ்ருத்தி: ; தச்சேஹ வித்³யாமாத்ரமாத்மப்ராப்தௌ ஸாத⁴நமுபதி³ஶ்யதே । மார்க³விஜ்ஞாநோபதே³ஶவதி³தி சேத் , ததா³த்மத்வே வித்³யாமாத்ரஸாத⁴நோபதே³ஶோ(அ)ஹேது: । கஸ்மாத் ? தே³ஶாந்தரப்ராப்தௌ மார்க³விஜ்ஞாநோபதே³ஶத³ர்ஶநாத் । ந ஹி க்³ராம ஏவ க³ந்தேதி சேத் , ந ; வைத⁴ர்ம்யாத் । தத்ர ஹி க்³ராமவிஷயம் நோபதி³ஶ்யதே, தத்ப்ராப்திமார்க³விஷயமேவோபதி³ஶ்யதே விஜ்ஞாநம் ; ந ததே²ஹ ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநவ்யதிரேகேண ஸாத⁴நாந்தரவிஷயம் விஜ்ஞாநமுபதி³ஶ்யதே । உக்தகர்மாதி³ஸாத⁴நாபேக்ஷம் ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநம் பரப்ராப்தௌ ஸாத⁴நமுபதி³ஶ்யத இதி சேத் , ந ; நித்யத்வாந்மோக்ஷஸ்யேத்யாதி³நா ப்ரத்யுக்தத்வாத் । ஶ்ருதிஶ்ச ‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ இதி கார்யஸ்ய ததா³த்மத்வம் த³ர்ஶயதி । அப⁴யப்ரதிஷ்டோ²பபத்தேஶ்ச । யதி³ ஹி வித்³யாவாந் ஸ்வாத்மநோ(அ)ந்யந்ந பஶ்யதி, தத: அப⁴யம் ப்ரதிஷ்டா²ம் விந்த³த இதி ஸ்யாத் , ப⁴யஹேதோ: பரஸ்ய அந்யஸ்ய அபா⁴வாத் । அந்யஸ்ய ச அவித்³யாக்ருதத்வே வித்³யயா அவஸ்துத்வத³ர்ஶநோபபத்தி: ; தத்³தி⁴ த்³விதீயஸ்ய சந்த்³ரஸ்ய அஸத்த்வம் , யத³தைமிரிகேண சக்ஷுஷ்மதா ந க்³ருஹ்யதே ; நைவம் ந க்³ருஹ்யத இதி சேத் , ந ; ஸுஷுப்தஸமாஹிதயோரக்³ரஹணாத் । ஸுஷுப்தே(அ)க்³ரஹணமந்யாஸக்தவதி³தி சேத் , ந ; ஸர்வாக்³ரஹணாத் । ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோரந்யஸ்ய க்³ரஹணாத்ஸத்த்வமேவேதி சேத் , ந ; அவித்³யாக்ருதத்வாத் ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோ: ; யத³ந்யக்³ரஹணம் ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோ:, தத³வித்³யாக்ருதம் , வித்³யாபா⁴வே அபா⁴வாத் । ஸுஷுப்தே அக்³ரஹணமபி அவித்³யாக்ருதமிதி சேத் , ந ; ஸ்வாபா⁴விகத்வாத் । த்³ரவ்யஸ்ய ஹி தத்த்வமவிக்ரியா, பராநபேக்ஷத்வாத் ; விக்ரியா ந தத்த்வம் , பராபேக்ஷத்வாத் । ந ஹி காரகாபேக்ஷம் வஸ்துநஸ்தத்த்வம் ; ஸதோ விஶேஷ: காரகாபேக்ஷ:, விஶேஷஶ்ச விக்ரியா ; ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோஶ்ச க்³ரஹணம் விஶேஷ: । யத்³தி⁴ யஸ்ய நாந்யாபேக்ஷம் ஸ்வரூபம் , தத்தஸ்ய தத்த்வம் ; யத³ந்யாபேக்ஷம் , ந தத்தத்த்வம் ; அந்யாபா⁴வே அபா⁴வாத் । தஸ்மாத் ஸ்வாபா⁴விகத்வாத் ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நவத் ந ஸுஷுப்தே விஶேஷ: । யேஷாம் புநரீஶ்வரோ அந்ய ஆத்மந:, கார்யம் ச அந்யத் , தேஷாம் ப⁴யாநிவ்ருத்தி:, ப⁴யஸ்ய அந்யநிமித்தத்வாத் ; ஸதஶ்ச அந்யஸ்ய ஆத்மஹாநாநுபபத்தி: । ந ச அஸத ஆத்மலாப⁴: । ஸாபேக்ஷஸ்ய அந்யஸ்ய ப⁴யஹேதுத்வமிதி சேத் , ந ; தஸ்யாபி துல்யத்வாத் । யத்³த⁴ர்மாத்³யநுஸஹாயீபூ⁴தம் நித்யமநித்யம் வா நிமித்தமபேக்ஷ்ய அந்யத்³ப⁴யகாரணம் ஸ்யாத் , தஸ்யாபி ததா²பூ⁴தஸ்ய ஆத்மஹாநாபா⁴வாத் ப⁴யாநிவ்ருத்தி: ; ஆத்மஹாநே வா ஸத³ஸதோரிதரேதராபத்தௌ ஸர்வத்ர அநாஶ்வாஸ ஏவ । ஏகத்வபக்ஷே புந: ஸநிமித்தஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய அவித்³யாகல்பிதத்வாத³தோ³ஷ: । தைமிரிகத்³ருஷ்டஸ்ய ஹி த்³விதீயசந்த்³ரஸ்ய ந ஆத்மலாபோ⁴ நாஶோ வா அஸ்தி । வித்³யாவித்³யயோ: தத்³த⁴ர்மத்வமிதி சேத் , ந ; ப்ரத்யக்ஷத்வாத் । விவேகாவிவேகௌ ரூபாதி³வத் ப்ரத்யக்ஷாவுபலப்⁴யேதே அந்த:கரணஸ்தௌ² । ந ஹி ரூபஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ஸதோ த்³ரஷ்ட்டத⁴ர்மத்வம் । அவித்³யா ச ஸ்வாநுப⁴வேந ரூப்யதே - மூடோ⁴(அ)ஹம் அவிவிக்தம் மம விஜ்ஞாநம் இதி । ததா² வித்³யாவிவேகோ அநுபூ⁴யதே । உபதி³ஶந்தி ச அந்யேப்⁴ய ஆத்மநோ வித்³யாம் பு³தா⁴: । ததா² ச அந்யே அவதா⁴ரயந்தி । தஸ்மாத் நாமரூபபக்ஷஸ்யைவ வித்³யாவித்³யே நாமரூபே ச ; ந ஆத்மத⁴ர்மௌ, ‘நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா தே யத³ந்தரா தத்³ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । தே ச புநர்நாமரூபே ஸவிதர்யஹோராத்ரே இவ கல்பிதே ; ந பரமார்த²தோ வித்³யமாநே । அபே⁴தே³ ‘ஏதமாநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி’ (தை. உ. 2 । 8 । 5) இதி கர்மகர்த்ருத்வாநுபபத்திரிதி சேத் , ந ; விஜ்ஞாநமாத்ரத்வாத் ஸங்க்ரமணஸ்ய । ந ஜலூகாதி³வத் ஸங்க்ரமணமிஹோபதி³ஶ்யதே ; கிம் தர்ஹி, விஜ்ஞாநமாத்ரம் ஸங்க்ரமணஶ்ருதேரர்த²: । நநு முக்²யமேவ ஸங்க்ரமணம் ஶ்ரூயதே - உபஸங்க்ராமதீதி இதி சேத் , ந ; அந்நமயே அத³ர்ஶநாத் । ந ஹி அந்நமயமுபஸங்க்ராமத: பா³ஹ்யாத³ஸ்மால்லோகாத் ஜலூகாவத் ஸங்க்ரமணம் த்³ருஶ்யதே, அந்யதா² வா । மநோமயஸ்ய ப³ஹிர்நிர்க³தஸ்ய விஜ்ஞாநமயஸ்ய வா புந: ப்ரத்யாவ்ருத்த்யா ஆத்மஸங்க்ரமணமிதி சேத் , ந ; ஸ்வாத்மநி க்ரியாவிரோதா⁴த் । அந்யோ(அ)ந்நமயமந்யமுபஸங்க்ராமதீதி ப்ரக்ருத்ய மநோமயோ விஜ்ஞாநமயோ வா ஸ்வாத்மாநமேவோபஸங்க்ராமதீதி விரோத⁴: ஸ்யாத் । ததா² ந ஆநந்த³மயஸ்ய ஆத்மஸங்க்ரமணமுபபத்³யதே । தஸ்மாத் ந ப்ராப்தி: ஸங்க்ரமணம் ; நாபி அந்நமயாதீ³நாமந்யதமகர்த்ருகம் பாரிஶேஷ்யாத³ந்நமயாத்³யாநந்த³மயாந்தாத்மவ்யதிரிக்தகர்த்ருகம் ஜ்ஞாநமாத்ரம் ச ஸங்க்ரமணமுபபத்³யதே । ஜ்ஞாநமாத்ரத்வே ச ஆநந்த³மயாந்த:ஸ்த²ஸ்யைவ ஸர்வாந்தரஸ்ய ஆகாஶாத்³யந்நமயாந்தம் கார்யம் ஸ்ருஷ்ட்வா அநுப்ரவிஷ்டஸ்ய ஹ்ருத³யகு³ஹாபி⁴ஸம்ப³ந்தா⁴த³ந்நமயாதி³ஷு அநாத்மஸு ஆத்மவிப்⁴ரம: ஸங்க்ரமணாத்மகவிவேகவிஜ்ஞாநோத்பத்த்யா விநஶ்யதி । ததே³தஸ்மிந்நவித்³யாவிப்⁴ரமநாஶே ஸங்க்ரமணஶப்³த³ உபசர்யதே ; ந ஹி அந்யதா² ஸர்வக³தஸ்ய ஆத்மந: ஸங்க்ரமணமுபபத்³யதே । வஸ்த்வந்தராபா⁴வாச்ச । ந ச ஸ்வாத்மந ஏவ ஸங்க்ரமணம் । ந ஹி ஜலூகா ஆத்மாநமேவ ஸங்க்ராமதி । தஸ்மாத் ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்மேதி யதோ²க்தலக்ஷணாத்மப்ரதிபத்த்யர்த²மேவ ப³ஹுப⁴வநஸர்க³ப்ரவேஶரஸலாபா⁴ப⁴யஸங்க்ரமணாதி³ பரிகல்ப்யதே ப்³ரஹ்மணி ஸர்வவ்யவஹாரவிஷயே ; ந து பரமார்த²தோ நிர்விகல்பே ப்³ரஹ்மணி கஶ்சித³பி விகல்ப உபபத்³யதே । தமேதம் நிர்விகல்பமாத்மாநம் ஏவம் க்ரமேணோபஸங்க்ரம்ய விதி³த்வா ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந அப⁴யம் ப்ரதிஷ்டா²ம் விந்த³த இத்யேதஸ்மிந்நர்தே²(அ)பி ஏஷ: ஶ்லோக: ப⁴வதி । ஸர்வஸ்யைவ அஸ்ய ப்ரகரணஸ்ய ஆநந்த³வல்ல்யர்த²ஸ்ய ஸங்க்ஷேபத: ப்ரகாஶநாய ஏஷ மந்த்ரோ ப⁴வதி ॥

யத: யஸ்மாத் நிர்விகல்பாத் யதோ²க்தலக்ஷணாத் அத்³வயாநந்தா³த் ஆத்மந:, வாச: அபி⁴தா⁴நாநி த்³ரவ்யாதி³ஸவிகல்பவஸ்துவிஷயாணி வஸ்துஸாமாந்யாந்நிர்விகல்பே அத்³வயே(அ)பி ப்³ரஹ்மணி ப்ரயோக்த்ருபி⁴: ப்ரகாஶநாய ப்ரயுஜ்யமாநாநி, அப்ராப்ய அப்ரகாஶ்யைவ நிவர்தந்தே ஸ்வஸாமர்த்²யாத்³தீ⁴யந்தே । மந இதி ப்ரத்யயோ விஜ்ஞாநம் । தச்ச, யத்ராபி⁴தா⁴நம் ப்ரவ்ருத்தமதீந்த்³ரியே(அ)ப்யர்தே², தத³ர்தே² ச ப்ரவர்ததே ப்ரகாஶநாய । யத்ர ச விஜ்ஞாநம் , தத்ர வாச: ப்ரவ்ருத்தி: । தஸ்மாத் ஸஹைவ வாங்மநஸயோ: அபி⁴தா⁴நப்ரத்யயோ: ப்ரவ்ருத்தி: ஸர்வத்ர । தஸ்மாத் ப்³ரஹ்மப்ரகாஶநாய ஸர்வதா² ப்ரயோக்த்ருபி⁴: ப்ரயுஜ்யமாநா அபி வாச: யஸ்மாத³ப்ரத்யயவிஷயாத³நபி⁴தே⁴யாத³த்³ருஶ்யாதி³விஶேஷணாத் ஸஹைவ மநஸா விஜ்ஞாநேந ஸர்வப்ரகாஶநஸமர்தே²ந நிவர்தந்தே, தம் ப்³ரஹ்மண ஆநந்த³ம் ஶ்ரோத்ரியஸ்ய அவ்ருஜிநஸ்ய அகாமஹதஸ்ய ஸர்வைஷணாவிநிர்முக்தஸ்ய ஆத்மபூ⁴தம் விஷயவிஷயிஸம்ப³ந்த⁴விநிர்முக்தம் ஸ்வாபா⁴விகம் நித்யமவிப⁴க்தம் பரமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்மணோ வித்³வாந் யதோ²க்தேந விதி⁴நா ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந, நிமித்தாபா⁴வாத் । ந ஹி தஸ்மாத்³விது³ஷ: அந்யத்³வஸ்த்வந்தரமஸ்தி பி⁴ந்நம் யதோ பி³பே⁴தி । அவித்³யயா யதா³ உத³ரமந்தரம் குருதே, அத² தஸ்ய ப⁴யம் ப⁴வதீதி ஹி யுக்தம் । விது³ஷஶ்ச அவித்³யாகார்யஸ்ய தைமிரிகத்³ருஷ்டத்³விதீயசந்த்³ரவத் நாஶாத்³ப⁴யநிமித்தஸ்ய ந பி³பே⁴தி குதஶ்சநேதி யுஜ்யதே । மநோமயே ச உதா³ஹ்ருத: மந்த்ர:, மநஸோ ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநஸாத⁴நத்வாத் । தத்ர ப்³ரஹ்மத்வமத்⁴யாரோப்ய தத்ஸ்துத்யர்த²ம் ந பி³பே⁴தி கதா³சநேதி ப⁴யமாத்ரம் ப்ரதிஷித்³த⁴ம் ; இஹ அத்³வைதவிஷயே ந பி³பே⁴தி குதஶ்சநேதி ப⁴யநிமித்தமேவ ப்ரதிஷித்⁴யதே । நந்வஸ்தி ப⁴யநிமித்தம் ஸாத்⁴வகரணம் பாபக்ரியா ச । நைவம் । கத²மிதி, உச்யதே - ஏதம் யதோ²க்தமேவம்வித³ம் , ஹ வாவ இத்யவதா⁴ரணார்தௌ², ந தபதி நோத்³வேஜயதி ந ஸந்தாபயதி । கத²ம் புந: ஸாத்⁴வகரணம் பாபக்ரியா ச ந தபதீதி, உச்யதே - கிம் கஸ்மாத் ஸாது⁴ ஶோப⁴நம் கர்ம நாகரவம் ந க்ருதவாநஸ்மி இதி பஶ்சாத்ஸந்தாபோ ப⁴வதி ஆஸந்நே மரணகாலே ; ததா² கிம் கஸ்மாத் பாபம் ப்ரதிஷித்³த⁴ம் கர்ம அகரவம் க்ருதவாநஸ்மி இதி ச நரகபதநாதி³து³:க²ப⁴யாத் தாபோ ப⁴வதி । தே ஏதே ஸாத்⁴வகரணபாபக்ரியே ஏவமேநம் ந தபத:, யதா² அவித்³வாம்ஸம் தபத: । கஸ்மாத்புநர்வித்³வாம்ஸம் ந தபத இதி, உச்யதே - ஸ ய ஏவம்வித்³வாந் ஏதே ஸாத்⁴வஸாது⁴நீ தாபஹேதூ இதி ஆத்மாநம் ஸ்ப்ருணுதே ப்ரீணாதி ப³லயதி வா, பரமாத்மபா⁴வேந உபே⁴ பஶ்யதீத்யர்த²: । உபே⁴ புண்யபாபே ஹி யஸ்மாத் ஏவம் ஏஷ வித்³வாந் ஏதே ஆத்மாநாத்மரூபேணைவ புண்யபாபே ஸ்வேந விஶேஷரூபேண ஶூந்யே க்ருத்வா ஆத்மாநம் ஸ்ப்ருணுத ஏவ । க: ? ய ஏவம் வேத³ யதோ²க்தமத்³வைதமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம வேத³, தஸ்ய ஆத்மபா⁴வேந த்³ருஷ்டே புண்யபாபே நிர்வீர்யே அதாபகே ஜந்மாந்தராரம்ப⁴கே ந ப⁴வத: । இதீயம் ஏவம் யதோ²க்தா அஸ்யாம் வல்ல்யாம் ப்³ரஹ்மவித்³யோபநிஷத் , ஸர்வாப்⁴ய: வித்³யாப்⁴ய: பரமரஹஸ்யம் த³ர்ஶிதமித்யர்த²: - பரம் ஶ்ரேய: அஸ்யாம் நிஷண்ணமிதி ॥