ஶீக்ஷாவல்லீ

ப்ரத²மோ(அ)நுவாக:

யஸ்மாஜ்ஜாதம் ஜக³த்ஸர்வம் யஸ்மிந்நேவ ப்ரலீயதே ।
யேநேத³ம் தா⁴ர்யதே சைவ தஸ்மை ஜ்ஞாநாத்மநே நம: ॥ 1 ॥

யைரிமே கு³ருபி⁴: பூர்வம் பத³வாக்யப்ரமாணத: ।
வ்யாக்²யாதா: ஸர்வவேதா³ந்தாஸ்தாந்நித்யம் ப்ரணதோ(அ)ஸ்ம்யஹம் ॥ 2 ॥

தைத்திரீயகஸாரஸ்ய மயாசார்யப்ரஸாத³த: ।
விஸ்பஷ்டார்த²ருசீநாம் ஹி வ்யாக்²யேயம் ஸம்ப்ரணீயதே ॥ 3 ॥

நித்யாந்யதி⁴க³தாநி கர்மாணி உபாத்தது³ரிதக்ஷயார்தா²நி, காம்யாநி ச ப²லார்தி²நாம் பூர்வஸ்மிந்க்³ரந்தே² । இதா³நீம் கர்மோபாதா³நஹேதுபரிஹாராய ப்³ரஹ்மவித்³யா ப்ரஸ்தூயதே । கர்மஹேது: காம: ஸ்யாத் , ப்ரவர்தகத்வாத் । ஆப்தகாமாநாம் ஹி காமாபா⁴வே ஸ்வாத்மந்யவஸ்தா²நாத்ப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தி: । ஆத்மகாமத்வே சாப்தகாமதா । ஆத்மா ச ப்³ரஹ்ம । தத்³விதோ³ ஹி பரப்ராப்திம் வக்ஷ்யதி । அத: அவித்³யாநிவ்ருத்தௌ ஸ்வாத்மந்யவஸ்தா²நம் பரப்ராப்தி:, ‘அப⁴யம் ப்ரதிஷ்டா²ம் விந்த³தே’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) ‘ஏதமாநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி’ (தை. உ. 2 । 8 । 5)இத்யாதி³ ஶ்ருதே: । காம்யப்ரதிஷித்³த⁴யோரநாரம்பா⁴த் ஆரப்³த⁴ஸ்ய ச உபபோ⁴கே³ந க்ஷயாத் நித்யாநுஷ்டா²நேந ச ப்ரத்யவாயாபா⁴வாத் அயத்நத ஏவ ஸ்வாத்மந்யவஸ்தா²நம் மோக்ஷ: । அத²வா, நிரதிஶயாயா: ப்ரீதே: ஸ்வர்க³ஶப்³த³வாச்யாயா கர்மஹேதுத்வாத்கர்மப்⁴ய ஏவ மோக்ஷ இதி சேத் , ந ; கர்மாநேகத்வாத் । அநேகாநி ஹி ஆரப்³த⁴ப²லாநி அநாரப்³த⁴ப²லாநி ச அநேகஜந்மாந்தரக்ருதாநி விருத்³த⁴ப²லாநி கர்மாணி ஸம்ப⁴வந்தி । அத: தேஷ்வநாரப்³த⁴ப²லாநாமேகஸ்மிஞ்ஜந்மந்யுபபோ⁴கே³ந க்ஷயாஸம்ப⁴வாத் ஶேஷகர்மநிமித்தஶரீராரம்போ⁴பபத்தி: । கர்மஶேஷஸத்³பா⁴வஸித்³தி⁴ஶ்ச ‘தத்³ய இஹ ரமணீயசரணா:’ (சா². உ. 5 । 10 । 7) ‘தத: ஶேஷேண’ (ஆ. த⁴. 2 । 2 । 2 । 3)(கோ³. ஸ்ம்ரு. 11) இத்யாதி³ ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஶதேப்⁴ய: । இஷ்டாநிஷ்டப²லாநாமநாரப்³தா⁴நாம் க்ஷயார்தா²நி நித்யாநி இதி சேத் , ந ; அகரணே ப்ரத்யவாயஶ்ரவணாத் । ப்ரத்யவாயஶப்³தோ³ ஹி அநிஷ்டவிஷய: । நித்யாகரணநிமித்தஸ்ய ப்ரத்யவாயஸ்ய து³:க²ரூபஸ்ய ஆகா³மிந: பரிஹாரார்தா²நி நித்யாநீத்யப்⁴யுபக³மாத் ந அநாரப்³த⁴ப²லகர்மக்ஷயார்தா²நி । யதி³ நாம அநாரப்³த⁴ப²லகர்மக்ஷயார்தா²நி நித்யாநி கர்மாணி, ததா²ப்யஶுத்³த⁴மேவ க்ஷபயேயு: ; ந ஶுத்³த⁴ம் , விரோதா⁴பா⁴வாத் । ந ஹி இஷ்டப²லஸ்ய கர்மண: ஶுத்³த⁴ரூபத்வாந்நித்யைர்விரோத⁴ உபபத்³யதே । ஶுத்³தா⁴ஶுத்³த⁴யோர்ஹி விரோதோ⁴ யுக்த: । ந ச கர்மஹேதூநாம் காமாநாம் ஜ்ஞாநாபா⁴வே நிவ்ருத்த்யஸம்ப⁴வாத³ஶேஷகர்மக்ஷயோபபத்தி: । அநாத்மவிதோ³ ஹி காம:, அநாத்மப²லவிஷயத்வாத் । ஸ்வாத்மநி ச காமாநுபபத்தி:, நித்யப்ராப்தத்வாத் । ஸ்வயம் சாத்மா பரம் ப்³ரஹ்மேத்யுக்தம் । நித்யாநாம் ச அகரணமபா⁴வ: தத: ப்ரத்யவாயாநுபபத்திரிதி । அத: பூர்வோபசிதது³ரிதேப்⁴ய: ப்ராப்யமாணாயா: ப்ரத்யவாயக்ரியாயா நித்யாகரணம் லக்ஷணமிதி ஶத்ருப்ரத்யயஸ்ய நாநுபபத்தி: - ‘அகுர்வந்விஹிதம் கர்ம’ (மநு. 11 । 44) இதி । அந்யதா² ஹி அபா⁴வாத்³பா⁴வோத்பத்திரிதி ஸர்வப்ரமாணவ்யாகோப இதி । அத: அயத்நத: ஸ்வாத்மந்யவஸ்தா²நமித்யநுபபந்நம் । யச்சோக்தம் நிரதிஶயப்ரீதே: ஸ்வர்க³ஶப்³த³வாச்யாயா: கர்மநிமித்தத்வாத்கர்மாரப்⁴ய ஏவ மோக்ஷ இதி, தந்ந, நித்யத்வாந்மோக்ஷஸ்ய । ந ஹி நித்யம் கிஞ்சிதா³ரப்⁴யதே, லோகே யதா³ரப்³த⁴ம் , தத³நித்யமிதி । அதோ ந கர்மாரப்⁴யோ மோக்ஷ: । வித்³யாஸஹிதாநாம் கர்மணாம் நித்யாரம்ப⁴ஸாமர்த்²யமிதி சேத் , ந ; விரோதா⁴த் । நித்யம் சாரப்⁴யத இதி விருத்³த⁴ம் । யத்³தி⁴ நஷ்டம் , ததே³வ நோத்பத்³யத இதி ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வவந்நித்யோ(அ)பி மோக்ஷ ஆரப்⁴ய ஏவேதி சேத் , ந ; மோக்ஷஸ்ய பா⁴வரூபத்வாத் । ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வோ(அ)ப்யாரப்⁴யத இதி ந ஸம்ப⁴வதி அபா⁴வஸ்ய விஶேஷாபா⁴வாத்³விகல்பமாத்ரமேதத் । பா⁴வப்ரதியோகீ³ ஹ்யபா⁴வ: । யதா² ஹ்யபி⁴ந்நோ(அ)பி பா⁴வோ க⁴டபடாதி³பி⁴ர்விஶேஷ்யதே பி⁴ந்ந இவ க⁴டபா⁴வ: படபா⁴வ இதி, ஏவம் நிர்விஶேஷோ(அ)ப்யபா⁴வ: க்ரியாகு³ணயோகா³த்³த்³ரவ்யாதி³வத்³விகல்ப்யதே । ந ஹ்யபா⁴வ உத்பலாதி³வத்³விஶேஷணஸஹபா⁴வீ । விஶேஷணவத்த்வே பா⁴வ ஏவ ஸ்யாத் । வித்³யாகர்மகர்துர்நித்யத்வாத் வித்³யாகர்மஸந்தாநஜநிதமோக்ஷநித்யத்வமிதி சேத் , ந ; க³ங்கா³ஸ்ரோதோவத்கர்த்ருத்வஸ்ய து³:க²ரூபத்வாத் , கர்த்ருத்வோபரமே ச மோக்ஷவிச்சே²தா³த் । தஸ்மாத³வித்³யாகாமகர்மோபாதா³நஹேதுநிவ்ருத்தௌ ஸ்வாத்மந்யவஸ்தா²நம் மோக்ஷ இதி । ஸ்வயம் சாத்மா ப்³ரஹ்ம । தத்³விஜ்ஞாநாத³வித்³யாநிவ்ருத்திரிதி । அத: ப்³ரஹ்மவித்³யார்தோ²பநிஷதா³ரப்⁴யதே । உபநிஷதி³தி வித்³யோச்யதே, தத்ஸேவிநாம் க³ர்ப⁴ஜந்மஜராதி³நிஶாதநாத் , தத³வஸாத³நாத்³வா ப்³ரஹ்மண உபநிக³மயித்ருத்வாத் ; உபநிஷண்ணம் வா அஸ்யாம் பரம் ஶ்ரேய இதி । தத³ர்த²த்வாத்³க்³ரந்தோ²(அ)ப்யுபநிஷத் ॥

ௐ ஶம் நோ மித்ர: ஶம் வருண: । ஶம் நோ ப⁴வத்வர்யமா । ஶம் ந இந்த்³ரோ ப்³ருஹஸ்பதி: । ஶம் நோ விஷ்ணுருருக்ரம: । நமோ ப்³ரஹ்மணே । நமஸ்தே வாயோ । த்வமேவ ப்ரத்யக்ஷம் ப்³ரஹ்மாஸி । த்வாமேவ ப்ரத்யக்ஷம் ப்³ரஹ்ம வதி³ஷ்யாமி । ருதம் வதி³ஷ்யாமி । ஸத்யம் வதி³ஷ்யாமி । தந்மாமவது । தத்³வக்தாரமவது । அவது மாம் । அவது வக்தாரம் ॥ ௐ ஶாந்தி: ஶாந்தி: ஶாந்தி: ॥ 1 ॥

ஶம் ஸுக²ம் ப்ராணவ்ருத்தேரஹ்நஶ்சாபி⁴மாநீ தே³வதாத்மா மித்ர: ந: அஸ்மாகம் ப⁴வது । ததை²வ அபாநவ்ருத்தே: ராத்ரேஶ்சாபி⁴மாநீ தே³வதாத்மா வருண: ; சக்ஷுஷி ஆதி³த்யே சாபி⁴மாநீ அர்யமா ; ப³லே இந்த்³ர: ; வாசி பு³த்³தௌ⁴ ச ப்³ருஹஸ்பதி: ; விஷ்ணு: உருக்ரம: விஸ்தீர்ணக்ரம: பாத³யோரபி⁴மாநீ ; ஏவமாத்³யா அத்⁴யாத்மதே³வதா: ஶம் ந: ; ப⁴வது இதி ஸர்வத்ராநுஷங்க³: । தாஸு ஹி ஸுக²க்ருத்ஸு வித்³யாஶ்ரவணதா⁴ரணோபயோகா³: அப்ரதிப³ந்தே⁴ந ப⁴விஷ்யந்தீதி தத்ஸுக²க்ருத்த்வம் ப்ரார்த்²யதே - ஶம் நோ ப⁴வது இதி । ப்³ரஹ்மவித்³யாவிவிதி³ஷுணா நமஸ்காரப்³ரஹ்மவத³நக்ரியே வாயுவிஷயே ப்³ரஹ்மவித்³யோபஸர்க³ஶாந்த்யர்தே² க்ரியேதே - ஸர்வத்ர க்ரியாப²லாநாம் தத³தீ⁴நத்வாத் । ப்³ரஹ்ம வாயு:, தஸ்மை ப்³ரஹ்மணே நம: ப்ரஹ்வீபா⁴வம் , கரோமீதி வாக்யஶேஷ: । நம: தே துப்⁴யம் ஹே வாயோ நமஸ்கரோமி இதி பரோக்ஷப்ரத்யக்ஷாப்⁴யாம் வாயுரேவாபி⁴தீ⁴யதே । கிம் ச, த்வமேவ சக்ஷுராத்³யபேக்ஷ்ய பா³ஹ்யம் ஸம்நிக்ருஷ்டமவ்யவஹிதம் ப்ரத்யக்ஷம் ப்³ரஹ்மாஸி யஸ்மாத் , தஸ்மாத் த்வாமேவ ப்ரத்யக்ஷம் ப்³ரஹ்ம வதி³ஷ்யாமி ; ருதம் யதா²ஶாஸ்த்ரம் யதா²கர்தவ்யம் பு³த்³தௌ⁴ ஸுபரிநிஶ்சிதமர்த²ம் த்வத³தீ⁴நத்வாத் த்வாமேவ வதி³ஷ்யாமி ; ஸத்யமிதி ஸ ஏவ வாக்காயாப்⁴யாம் ஸம்பாத்³யமாந:, ஸோ(அ)பி த்வத³தீ⁴ந ஏவ ஸம்பாத்³யத இதி த்வாமேவ ஸத்யம் வதி³ஷ்யமி । தத் ஸர்வாத்மகம் வாய்வாக்²யம் ப்³ரஹ்ம மயைவம் ஸ்துதம் ஸத் வித்³யார்தி²நம் மாம் அவது வித்³யாஸம்யோஜநேந । ததே³வ ப்³ரஹ்ம வக்தாரம் ஆசார்யம் ச வக்த்ருத்வஸாமர்த்²யஸம்யோஜநேந அவது । அவது மாம் அவது வக்தாரம் இதி புநர்வசநமாத³ரார்த²ம் । ஶாந்தி: ஶாந்தி: ஶாந்தி: இதி த்ரிர்வசநம் ஆத்⁴யாத்மிகாதி⁴பௌ⁴திகாதி⁴தை³விகாநாம் வித்³யாப்ராப்த்யுபஸர்கா³ணாம் ப்ரஶமநார்த²ம் ॥

இதி ப்ரத²மாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

த்³விதீயோ(அ)நுவாக:

அர்த²ஜ்ஞாநப்ரதா⁴நத்வாது³பநிஷத³: க்³ரந்த²பாடே² யத்நோபரமோ மா பூ⁴தி³தி ஶீக்ஷாத்⁴யாய ஆரப்⁴யதே -

ஶீக்ஷாம் வ்யாக்²யாஸ்யாம: । வர்ண: ஸ்வர: । மாத்ரா ப³லம் । ஸாம ஸந்தாந: । இத்யுக்த: ஶீக்ஷாத்⁴யாய: ॥ 1 ॥

ஶிக்ஷா ஶிக்ஷ்யதே அநயேதி வர்ணாத்³யுச்சாரணலக்ஷணம் , ஶிக்ஷ்யந்தே அஸ்மிந் இதி வா ஶிக்ஷா வர்ணாத³ய: । ஶிக்ஷைவ ஶீக்ஷா । தை³ர்க்⁴யம் சா²ந்த³ஸம் । தாம் ஶீக்ஷாம் வ்யாக்²யாஸ்யாம: விஸ்பஷ்டம் ஆ ஸமந்தாத்ப்ரகத²யிஷ்யாம: । சக்ஷிங: க்²யாஞாதி³ஷ்டஸ்ய வ்யாங்பூர்வஸ்ய வ்யக்தவாக்கர்மண ஏதத்³ரூபம் । தத்ர வர்ண: அகாராதி³: । ஸ்வர உதா³த்தாதி³: । மாத்ரா ஹ்ரஸ்வாத்³யா: । ப³லம் ப்ரயத்நவிஶேஷ: । ஸாம வர்ணாநாம் மத்⁴யமவ்ருத்த்யோச்சாரணம் ஸமதா । ஸந்தாந: ஸந்ததி:, ஸம்ஹிதேத்யர்த²: । ஏவம் ஶிக்ஷிதவ்யோ(அ)ர்த²: ஶிக்ஷா யஸ்மிந்நத்⁴யாயே, ஸோ(அ)யம் ஶீக்ஷாத்⁴யாய: இதி ஏவம் உக்த: உதி³த: । உக்த இத்யுபஸம்ஹாரார்த²: ॥

இதி த்³விதீயாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

த்ருதீயோ(அ)நுவாக:

ஸஹ நௌ யஶ: । ஸஹ நௌ ப்³ரஹ்மவர்சஸம் । அதா²த: ஸம் ஹிதாயா உபநிஷத³ம் வ்யாக்²யாஸ்யாம: । பஞ்சஸ்வதி⁴கரணேஷு । அதி⁴லோகமதி⁴ஜ்யௌதிஷமதி⁴வித்³யமதி⁴ப்ரஜமத்⁴யாத்மம் । தா மஹாஸம் ஹிதா இத்யாசக்ஷதே । அதா²தி⁴ிலோகம் । ப்ருதி²வீ பூர்வரூபம் । த்³யௌருத்தரரூபம் । ஆகாஶ: ஸந்தி⁴: ॥ 1 ॥

அது⁴நா ஸம்ஹிதோபநிஷது³ச்யதே । தத்ர ஸம்ஹிதாத்³யுபநிஷத்பரிஜ்ஞாநநிமித்தம் யத் யஶ: ப்ராப்யதே, தத் நௌ ஆவயோ: ஶிஷ்யார்சார்யயோ: ஸஹைவ அஸ்து । தந்நிமித்தம் ச யத் ப்³ரஹ்மவர்சஸம் தேஜ:, தச்ச ஸஹைவாஸ்து இதி ஶிஷ்யவசநமாஶீ: । ஶிஷ்யஸ்ய ஹி அக்ருதார்த²த்வாத்ப்ரார்த²நோபபத்³யதே ; நாசார்யஸ்ய, க்ருதார்த²த்வாத் । க்ருதார்தோ² ஹ்யாசார்யோ நாம ப⁴வதி । அத² அநந்தரம் அத்⁴யயநலக்ஷணவிதா⁴நஸ்ய பூர்வவ்ருத்தஸ்ய, அத: யதோ(அ)த்யர்த²ம் க்³ரந்த²பா⁴விதா பு³த்³தி⁴ர்ந ஶக்யதே ஸஹஸார்த²ஜ்ஞாநவிஷயே(அ)வதாரயிதுமித்யத:, ஸம்ஹிதாயா: உபநிஷத³ம் ஸம்ஹிதாவிஷயம் த³ர்ஶநமித்யேதத் க்³ரந்த²ஸம்நிக்ருஷ்டாமேவ வ்யாக்²யாஸ்யாம:, பஞ்சஸு அதி⁴கரணேஷு ஆஶ்ரயேஷு, ஜ்ஞாநவிஷயேஷ்வித்யர்த²: । காநி தாநீத்யாஹ - - அதி⁴லோகம் லோகேஷ்வதி⁴ யத்³த³ர்ஶநம் , தத³தி⁴லோகம் , ததா² அதி⁴ஜ்யௌதிஷம் அதி⁴வித்³யம் அதி⁴ப்ரஜம் அத்⁴யாத்மமிதி । தா: ஏதா: பஞ்சவிஷயா உபநிஷத³: லோகாதி³மஹாவஸ்துவிஷயத்வாத்ஸம்ஹிதாவிஷயத்வாச்ச மஹத்யஶ்ச தா: ஸம்ஹிதாஶ்ச மஹாஸம்ஹிதா: இதி ஆசக்ஷதே கத²யந்தி வேத³வித³: । அத² தாஸாம் யதோ²பந்யஸ்தாநாம் மத்⁴யே அதி⁴லோகம் த³ர்ஶநமுச்யதே । த³ர்ஶநக்ரமவிவக்ஷார்த²: அத²ஶப்³த³: ஸர்வத்ர । ப்ருதி²வீ பூர்வரூபம் , பூர்வோ வர்ண: பூர்வரூபம் , ஸம்ஹிதாயா: பூர்வே வர்ணே ப்ருதி²வீத்³ருஷ்டி: கர்தவ்யேத்யுக்தம் ப⁴வதி । ததா² த்³யௌ: உத்தரரூபம் । ஆகாஶ: அந்தரிக்ஷலோக: ஸந்தி⁴: மத்⁴யம் பூர்வோத்தரரூபயோ: ஸந்தீ⁴யதே அஸ்மிந்பூர்வோத்தரரூபே இதி ॥

வாயு: ஸந்தா⁴நம் । இத்யதி⁴லோகம் । அதா²தி⁴ஜ்யௌதிஷம் । அக்³நி: பூர்வரூபம் । ஆதி³த்ய உத்தரரூபம் । ஆப: ஸந்தி⁴: । வைத்³யுத: ஸந்தா⁴நம் । இத்யதி⁴ஜ்யௌதிஷம் । அதா²தி⁴வித்³யம் । ஆசார்ய: பூர்வரூபம் ॥ 2 ॥

அந்தேவாஸ்யுத்தரரூபம் । வித்³யா ஸந்தி⁴: । ப்ரவசநம் ஸந்தா⁴நம் । இத்யதி⁴வித்³யம் । அதா²தி⁴ப்ரஜம் । மாதா பூர்வரூபம் । பிதோத்தரரூபம் । ப்ரஜா ஸந்தி⁴: । ப்ரஜநநம் ஸந்தா⁴நம் । இத்யதி⁴ப்ரஜம் ॥ 3 ॥

அதா²த்⁴யாத்மம் । அத⁴ரா ஹநு: பூர்வரூபம் । உத்தரா ஹநுருத்தரரூபம் । வாக்ஸந்தி⁴: । ஜிஹ்வா ஸந்தா⁴நம் । இத்யத்⁴யாத்மம் । இதீமா மஹாஸம் ஹிதா: । ய ஏவமேதா மஹாஸம் ஹிதா வ்யாக்²யாதா வேத³ । ஸந்தீ⁴யதே ப்ரஜயா பஶுபி⁴: । ப்³ரஹ்மவர்சஸேநாந்நாத்³யேந ஸுவர்கே³ண லோகேந ॥ 4 ॥

வாயு: ஸந்தா⁴நம் । ஸந்தீ⁴யதே அநேநேதி ஸந்தா⁴நம் । இதி அதி⁴லோகம் த³ர்ஶநமுக்தம் । அதா²தி⁴ஜ்யௌதிஷம் இத்யாதி³ ஸமாநம் । இதீமா இதி உக்தா உபப்ரத³ர்ஶ்யந்தே । ய: கஶ்சித் ஏவம் ஏதா: மஹாஸம்ஹிதா: வ்யாக்²யாதா: வேத³ உபாஸ்தே, வேதே³த்யுபாஸநம் ஸ்யாத் , விஜ்ஞாநாதி⁴காராத் , ‘இதி ப்ராசீநயோக்³யோபாஸ்ஸ்வ’ இதி ச வசநாத் । உபாஸநம் ச யதா²ஶாஸ்த்ரம் துல்யப்ரத்யயஸந்ததிரஸங்கீர்ணா ச அதத்ப்ரத்யயை: ஶாஸ்த்ரோக்தாலம்ப³நவிஷயா ச । ப்ரஸித்³த⁴ஶ்சோபாஸநஶப்³தா³ர்தோ² லோகே - - ‘கு³ருமுபாஸ்தே’ ‘ராஜாநமுபாஸ்தே’ இதி । யோ ஹி கு³ர்வாதீ³ந்ஸந்ததமுபசரதி, ஸ உபாஸ்த இத்யுச்யதே । ஸ ச ப²லமாப்நோத்யுபாஸநஸ்ய । அத: அத்ராபி ய ஏவம் வேத³, ஸந்தீ⁴யதே ப்ரஜாதி³பி⁴: ஸ்வர்கா³ந்தை: । ப்ரஜாதி³ப²லம் ப்ராப்நோதீத்யர்த²: ॥

இதி த்ருதீயாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

சதுர்தோ²(அ)நுவாக:

யஶ்ச²ந்த³ஸாம்ருஷபோ⁴ விஶ்வரூப: । ச²ந்தோ³ப்⁴யோ(அ)த்⁴யம்ருதாத்ஸம்ப³பூ⁴வ । ஸ மேந்த்³ரோ மேத⁴யா ஸ்ப்ருணோது । அம்ருதஸ்ய தே³வ தா⁴ரணோ பூ⁴யாஸம் । ஶரீரம் மே விசர்ஷணம் । ஜிஹ்வா மே மது⁴மத்தமா । கர்ணாப்⁴யாம் பூ⁴ரி விஶ்ருவம் । ப்³ரஹ்மண: கோஶோ(அ)ஸி மேத⁴யா பிஹித: । ஶ்ருதம் மே கோ³பாய । ஆவஹந்தீ விதந்வாநா ॥ 1 ॥

குர்வாணாசீரமாத்மந: । வாஸாம் ஸி மம கா³வஶ்ச । அந்நபாநே ச ஸர்வதா³ । ததோ மே ஶ்ரியமாவஹ । லோமஶாம் பஶுபி⁴: ஸஹ ஸ்வாஹா । ஆமாயந்து ப்³ரஹ்மசாரிண: ஸ்வாஹா । விமாயந்து ப்³ரஹ்மசாரிண: ஸ்வாஹா । ப்ரமாயந்து ப்³ரஹ்மசாரிண: ஸ்வாஹா । த³மாயந்து ப்³ரஹ்மசாரிண: ஸ்வாஹா । ஶமாயந்து ப்³ரஹ்மசாரிண: ஸ்வாஹா ॥ 2 ॥

யஶோ ஜநே(அ)ஸாநி ஸ்வாஹா । ஶ்ரேயாந் வஸ்யஸோ(அ)ஸாநி ஸ்வாஹா । தம் த்வா ப⁴க³ ப்ரவிஶாநி ஸ்வாஹா । ஸ மா ப⁴க³ ப்ரவிஶ ஸ்வாஹா । தஸ்மிந்ஸஹஸ்ரஶாகே² । நிப⁴கா³ஹம் த்வயி ம்ருஜே ஸ்வாஹா । யதா²ப: ப்ரவதா யந்தி । யதா² மாஸா அஹர்ஜரம் । ஏவம் மாம் ப்³ரஹ்மசாரிண: । தா⁴தராயந்து ஸர்வத: ஸ்வாஹா । ப்ரதிவேஶோ(அ)ஸி ப்ரமா பாஹி ப்ர மா பத்³யஸ்வ ॥ 3 ॥

யஶ்ச²ந்த³ஸாமிதி மேதா⁴காமஸ்ய ஶ்ரீகாமஸ்ய ச தத்ப்ராப்திஸாத⁴நம் ஜபஹோமாவுச்யேதே, ‘ஸ மேந்த்³ரோ மேத⁴யா ஸ்ப்ருணோது’ ‘ததோ மே ஶ்ரியமாவஹ’ இதி ச லிங்க³த³ர்ஶநாத் । ய: ச²ந்த³ஸாம் வேதா³நாம் ருஷப⁴ இவ ருஷப⁴:, ப்ராதா⁴ந்யாத் । விஶ்வரூப: ஸர்வரூப:, ஸர்வவாக்³வ்யாப்தே: ‘தத்³யதா² ஶங்குநா ஸர்வாணி பர்ணாநி ஸந்த்ருண்ணாந்யேவமோங்காரேண ஸர்வா வாக்ஸந்த்ருண்ணோங்கார ஏவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 2 । 23 । 3) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தராத் । அத ஏவ ருஷப⁴த்வமோங்காரஸ்ய । ஓங்காரோ ஹ்யத்ரோபாஸ்ய இதி ருஷபா⁴தி³ஶப்³தை³: ஸ்துதிர்ந்யாய்யைவ ஓங்காரஸ்ய । ச²ந்தோ³ப்⁴ய: வேதே³ப்⁴ய:, வேதா³ ஹ்யம்ருதம் , தஸ்மாத் அம்ருதாத் அதி⁴ ஸம்ப³பூ⁴வ லோகதே³வவேத³வ்யாஹ்ருதிப்⁴ய: ஸாரிஷ்ட²ம் ஜிக்⁴ருக்ஷோ: ப்ரஜாபதேஸ்தபஸ்யத: ஓங்கார: ஸாரிஷ்ட²த்வேந ப்ரத்யபா⁴தி³த்யர்த²: । ந ஹி நித்யஸ்ய ஓங்காரஸ்ய அஞ்ஜஸைவோத்பத்திரவகல்பதே । ஸ: ஏவம்பூ⁴த ஓங்கார: இந்த்³ர: ஸர்வகாமேஶ: பரமேஶ்வர: மா மாம் மேத⁴யா ப்ரஜ்ஞயா ஸ்ப்ருணோது ப்ரீணயது, ப³லயது வா, ப்ரஜ்ஞாப³லம் ஹி ப்ரார்த்²யதே । அம்ருதஸ்ய அம்ருதத்வஹேதுபூ⁴தஸ்ய ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய, தத³தி⁴காராத் ; ஹே தே³வ தா⁴ரண: தா⁴ரயிதா பூ⁴யாஸம் ப⁴வேயம் । கிம் ச, ஶரீரம் மே மம விசர்ஷணம் விசக்ஷணம் யோக்³யமித்யேதத் , பூ⁴யாதி³தி ப்ரத²மபுருஷவிபரிணாம: । ஜிஹ்வா மே மம மது⁴மத்தமா மது⁴மதீ, அதிஶயேந மது⁴ரபா⁴ஷிணீத்யர்த²: । கர்ணாப்⁴யாம் ஶ்ரோத்ராப்⁴யாம் பூ⁴ரி ப³ஹு விஶ்ருவம் வ்யஶ்ரவம் , ஶ்ரோதா பூ⁴யாஸமித்யர்த²: । ஆத்மஜ்ஞாநயோக்³ய: கார்யகரணஸங்கா⁴தோ(அ)ஸ்த்விதி வாக்யார்த²: । மேதா⁴ ச தத³ர்த²மேவ ஹி ப்ரார்த்²யதே - ப்³ரஹ்மண: பரமாத்மந: கோஶ: அஸி அஸேரிவ ; உபலப்³த்⁴யதி⁴ஷ்டா²நத்வாத் ; த்வம் ஹி ப்³ரஹ்மண: ப்ரதீகம் , த்வயி ப்³ரஹ்மோபலப்⁴யதே । மேத⁴யா லௌகிகப்ரஜ்ஞயா பிஹித: ஆச்சா²தி³த: ஸ த்வம் ஸாமாந்யப்ரஜ்ஞைரவிதி³ததத்த்வ இத்யர்த²: । ஶ்ருதம் ஶ்ரவணபூர்வகமாத்மஜ்ஞாநாதி³கம் விஜ்ஞாநம் மே கோ³பாய ரக்ஷ ; தத்ப்ராப்த்யவிஸ்மரணாதி³கம் குர்வித்யர்த²: । ஜபார்தா² ஏதே மந்த்ரா மேதா⁴காமஸ்ய । ஶ்ரீகாமஸ்ய ஹோமார்தா²ஸ்த்வது⁴நோச்யந்தே மந்த்ரா: - ஆவஹந்தீ ஆநயந்தீ ; விதந்வாநா விஸ்தாரயந்தீ ; தநோதேஸ்தத்கர்மகத்வாத் ; குர்வாணா நிர்வர்தயந்தீ அசீரம் அசிரம் க்ஷிப்ரமேவ ; சா²ந்த³ஸோ தீ³ர்க⁴: ; சிரம் வா ; குர்வாணா, ஆத்மந: மம ; கிமித்யாஹ வாஸாம்ஸி வஸ்த்ராணி, மம, கா³வஶ்ச கா³ஶ்சேதி யாவத் ; அந்நபாநே ச ஸர்வதா³ ; ஏவமாதீ³நி குர்வாணா ஶ்ரீர்யா, தாம் தத: மேதா⁴நிர்வர்தநாத்பரம் ஆவஹ ஆநய ; அமேத⁴ஸோ ஹி ஶ்ரீரநர்தா²யைவேதி । கிம்விஶிஷ்டாம் ? லோமஶாம் அஜாவ்யாதி³யுக்தாம் அந்யைஶ்ச பஶுபி⁴: ஸஹ யுக்தாம் ஆவஹேதி । அதி⁴காராதோ³ங்கார ஏவாபி⁴ஸம்ப³த்⁴யதே । ஸ்வாஹா, ஸ்வாஹாகாரோ ஹோமார்த²மந்த்ராந்தஜ்ஞாபநார்த²: । ஆமாயந்த்விதி । ஆயந்து, மாமிதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴:, ப்³ரஹ்மசாரிண: । விமாயந்து ப்ரமாயந்து த³மாயந்து ஶமாயந்து இத்யாதி³ । யஶோஜநே யஶஸ்விஜநேஷு அஸாநி ப⁴வாநி । ஶ்ரேயாந் ப்ரஶஸ்யதர:, வஸ்யஸ: வஸீயஸ: வஸுதராத்³வஸுமத்தராத்³வா த⁴நவஜ்ஜாதீயபுருஷாத்³விஶேஷவாநஹமஸாநீத்யர்த²: । கிம் ச, தம் ப்³ரஹ்மண: கோஶபூ⁴தம் த்வா த்வாம் ஹே ப⁴க³ ப⁴க³வந் பூஜார்ஹ, ப்ரவிஶாநி । ப்ரவிஶ்ய சாநந்யஸ்த்வதா³த்மைவ ப⁴வாநீத்யர்த²: । ஸ: த்வமபி மா மாம் ப⁴க³ ப⁴க³வந் , ப்ரவிஶ ; ஆவயோரேகாத்மத்வமேவாஸ்து । தஸ்மிந் த்வயி ஸஹஸ்ரஶாகே² ப³ஹுஶாகா²பே⁴தே³ ஹே ப⁴க³வந் , நிம்ருஜே ஶோத⁴யாமி அஹம் பாபக்ருத்யாம் । யதா² லோகே ஆப: ப்ரவதா ப்ரவணவதா நிம்நவதா தே³ஶேந யந்தி க³ச்ச²ந்தி யதா² ச மாஸா: அஹர்ஜரம் , ஸம்வத்ஸரோ(அ)ஹர்ஜர: அஹோபி⁴: பரிவர்தமாநோ லோகாஞ்ஜரயதீதி ; அஹாநி வா அஸ்மிந் ஜீர்யந்தி அந்தர்ப⁴வந்தீத்யஹர்ஜர: ; தம் ச யதா² மாஸா: யந்தி, ஏவம் மாம் ப்³ரஹ்மசாரிண: ஹே தா⁴த: ஸர்வஸ்ய விதா⁴த:, மாம் ஆயந்து ஆக³ச்ச²ந்து ஸர்வத: ஸர்வதி³க்³ப்⁴ய: । ப்ரதிவேஶ: ஶ்ரமாபநயநஸ்தா²நம் ஆஸந்நம் க்³ருஹமித்யர்த²: । ஏவம் த்வம் ப்ரதிவேஶ இவ ப்ரதிவேஶ: த்வச்சீ²லிநாம் ஸர்வபாபது³:கா²பநயநஸ்தா²நமஸி । அத: மா மாம் ப்ரதி ப்ரபா⁴ஹி ப்ரகாஶயாத்மாநம் , ப்ர மா பத்³யஸ்வ ப்ரபத்³யஸ்வ ச மாம் । ரஸவித்³த⁴மிவ லோஹம் த்வந்மயம் த்வதா³த்மாநம் குர்வித்யர்த²: । ஶ்ரீகாமோ(அ)ஸ்மிந்வித்³யாப்ரகரணே அபி⁴தீ⁴யமாநோ த⁴நார்த²: ; த⁴நம் ச கர்மார்த²ம் ; கர்ம ச உபாத்தது³ரிதக்ஷயார்த²ம் ; தத்க்ஷயே ஹி வித்³யா ப்ரகாஶதே । ததா² ச ஸ்ம்ருதி: - ‘ஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே பும்ஸாம் க்ஷயாத்பாபஸ்ய கர்மண: । யதா²த³ர்ஶதலே ப்ரக்²யே பஶ்யத்யாத்மாநமாத்மநி’ (ம. பா⁴. ஶாம். 204 । 8)(க³ருட³. 1 । 237 । 6) இதி ॥

இதி சதுர்தா²நுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

பஞ்சமோ(அ)நுவாக:

ஸம்ஹிதாவிஷயமுபாஸநமுக்தம் । தத³நு மேதா⁴காமஸ்ய ஶ்ரீகாமஸ்ய சாநுக்ராந்தா மந்த்ரா: । தே ச பாரம்பர்யேண வித்³யோபயோகா³ர்தா² ஏவ । அநந்தரம் வ்யாஹ்ருத்யாத்மநோ ப்³ரஹ்மண: அந்தருபாஸநம் ஸ்வாராஜ்யப²லம் ப்ரஸ்தூயதே -

பூ⁴ர்பு⁴வ: ஸுவரிதி வா ஏதாஸ்திஸ்ரோ வ்யாஹ்ருதய: । தாஸாமு ஹ ஸ்மைதாம் சதுர்தீ²ம் । மாஹாசமஸ்ய: ப்ரவேத³யதே । மஹ இதி । தத்³ப்³ரஹ்ம । ஸ ஆத்மா । அங்கா³ந்யந்யா தே³வதா: । பூ⁴ரிதி வா அயம் லோக: । பு⁴வ இத்யந்தரிக்ஷம் । ஸுவரித்யஸௌ லோக: ॥ 1 ॥

மஹ இத்யாதி³த்ய: । ஆதி³த்யேந வாவ ஸர்வே லோகா மஹீயந்தே । பூ⁴ரிதி வா அக்³நி: । பு⁴வ இதி வாயு: । ஸுவரித்யாதி³த்ய: । மஹ இதி சந்த்³ரமா: । சந்த்³ரமஸா வாவ ஸர்வாணி ஜ்யோதீம்ஷி மஹீயந்தே । பூ⁴ரிதி வா ருச: । பு⁴வ இதி ஸாமாநி । ஸுவரிதி யஜூம்ஷி ॥ 2 ॥

மஹ இதி ப்³ரஹ்ம । ப்³ரஹ்மணா வாவ ஸர்வே வேதா³ மஹீயந்தே । பூ⁴ரிதி வை ப்ராண: । பு⁴வ இத்யபாந: । ஸுவரிதி வ்யாந: । மஹ இத்யந்நம் । அந்நேந வாவ ஸர்வே ப்ராணா மஹீயந்தே । தா வா ஏதாஶ்சதஸ்ரஶ்சதுர்தா⁴ । சதஸ்ரஶ்சதஸ்ரோ வ்யாஹ்ருதய: । தா யோ வேத³ । ஸ வேத³ ப்³ரஹ்ம । ஸர்வே(அ)ஸ்மை தே³வா ப³லிமாவஹந்தி ॥ 3 ॥

பூ⁴ர்பு⁴வ: ஸுவரிதி । இதீத்யுக்தோபப்ரத³ர்ஶநார்த²: । ஏதாஸ்திஸ்ர இதி ச ப்ரத³ர்ஶிதாநாம் பராமர்ஶார்த²: பராம்ருஷ்டா: ஸ்மர்யந்தே வை இத்யநேந । திஸ்ர ஏதா: ப்ரஸித்³தா⁴ வ்யாஹ்ருதய: ஸ்மர்யந்த இதி யாவத் । தாஸாம் இயம் சதுர்தீ² வ்யாஹ்ருதிர்மஹ இதி ; தாமேதாம் சதுர்தீ²ம் மஹாசமஸஸ்யாபத்யம் மாஹாசமஸ்ய: ப்ரவேத³யதே, உ ஹ ஸ்ம இத்யேதேஷாம் வ்ருத்தாநுகத²நார்த²த்வாத் விதி³தவாந் த³த³ர்ஶேத்யர்த²: । மாஹாசமஸ்யக்³ரஹணமார்ஷாநுஸ்மரணார்த²ம் । ருஷ்யநுஸ்மரணமப்யுபாஸநாங்க³மிதி க³ம்யதே, இஹோபதே³ஶாத் । யேயம் மாஹாசமஸ்யேந த்³ருஷ்டா வ்யாஹ்ருதி: மஹ இதி, தத் ப்³ரஹ்ம । மஹத்³தி⁴ ப்³ரஹ்ம ; மஹஶ்ச வ்யாஹ்ருதி: । கிம் புநஸ்தத் ? ஸ ஆத்மா, ஆப்நோதேர்வ்யாப்திகர்மண: ஆத்மா ; இதராஶ்ச வ்யாஹ்ருதயோ லோகா தே³வா வேதா³: ப்ராணாஶ்ச மஹ இத்யநேந வ்யாஹ்ருத்யாத்மநா ஆதி³த்யசந்த்³ரப்³ரஹ்மாந்நபூ⁴தேந வ்யாப்யந்தே யத:, அத அங்கா³நி அவயவா: அந்யா: தே³வதா: । தே³வதாக்³ரஹணமுபலக்ஷணார்த²ம் லோகாதீ³நாம் । மஹ இத்யஸ்ய வ்யாஹ்ருத்யாத்மநோ தே³வா லோகாத³யஶ்ச ஸர்வே அவயவபூ⁴தா யத:, அத ஆஹ - ஆதி³த்யாதி³பி⁴ர்லோகாத³யோ மஹீயந்த இதி । ஆத்மநா ஹ்யங்கா³நி மஹீயந்தே மஹநம் வ்ருத்³தி⁴: உபசய: । மஹீயந்தே வர்த⁴ந்த இத்யர்த²: । அயம் லோக: அக்³நி: ருக்³வேத³: ப்ராண இதி ப்ரத²மா வ்யாஹ்ருதி: பூ⁴:, அந்தரிக்ஷம் வாயு: ஸாமாநி அபாந: இதி த்³விதீயா வ்யாஹ்ருதி: பு⁴வ: ; அஸௌ லோக: ஆதி³த்ய: யஜூம்ஷி வ்யாந: இதி த்ருதீயா வ்யாஹ்ருதி: ஸுவ: ; ஆதி³த்ய: சந்த்³ரமா: ப்³ரஹ்ம அந்நம் இதி சதுர்தீ² வ்யாஹ்ருதி: மஹ: இத்யேவம் ஏகைகாஶ்சதுர்தா⁴ ப⁴வந்தி । மஹ இதி ப்³ரஹ்ம ப்³ரஹ்மேத்யோங்கார:, ஶப்³தா³தி⁴காரே அந்யஸ்யாஸம்ப⁴வாத் । உக்தார்த²மந்யத் । தா வா ஏதாஶ்சதஸ்ரஶ்சதுர்தே⁴தி । தா வை ஏதா: பூ⁴ர்பு⁴வ:ஸுவர்மஹ இதி சதஸ்ர: ஏகைகஶ: சதுர்தா⁴ சது:ப்ரகாரா: । தா⁴ - ஶப்³த³: ப்ரகாரவசந: । சதஸ்ரஶ்சதஸ்ர: ஸத்ய: சதுர்தா⁴ ப⁴வந்தீத்யர்த²: । தாஸாம் யதா²க்ல்ருப்தாநாம் புநருபதே³ஶஸ்ததை²வோபாஸநநியமார்த²: । தா: யதோ²க்தா வ்யாஹ்ருதீ: ய: வேத³, ஸ வேத³ விஜாநாதி । கிம் தத் ? ப்³ரஹ்ம । நநு, ‘தத்³ப்³ரஹ்ம ஸ ஆத்மா’ இதி ஜ்ஞாதே ப்³ரஹ்மணி, ந வக்தவ்யமவிஜ்ஞாதவத் ‘ஸ வேத³ ப்³ரஹ்ம’ இதி ; ந ; தத்³விஶேஷவிவக்ஷுத்வாத³தோ³ஷ: । ஸத்யம் விஜ்ஞாதம் சதுர்த²வ்யாஹ்ருத்யா ஆத்மா ப்³ரஹ்மேதி ; ந து தத்³விஶேஷ: - ஹ்ருத³யாந்தருபலப்⁴யத்வம் மநோமயத்வாதி³ஶ்ச । ‘ஶாந்திஸம்ருத்³த⁴ம்’ இத்யேவமந்தோ விஶேஷணவிஶேஷரூபோ த⁴ர்மபூகோ³ ந விஜ்ஞாயத இதி ; தத்³விவக்ஷு ஹி ஶாஸ்த்ரமவிஜ்ஞாதமிவ ப்³ரஹ்ம மத்வா ‘ஸ வேத³ ப்³ரஹ்ம’ இத்யாஹ । அதோ ந தோ³ஷ: । யோ வா வக்ஷ்யமாணேந த⁴ர்மபூகே³ண விஶிஷ்டம் ப்³ரஹ்ம வேத³, ஸ வேத³ ப்³ரஹ்ம இத்யபி⁴ப்ராய: । அதோ வக்ஷ்யமாணாநுவாகேநைகவாக்யதா அஸ்ய, உப⁴யோர்ஹ்யநுவாகயோரேகமுபாஸநம் । லிங்கா³ச்ச । ‘பூ⁴ரித்யக்³நௌ ப்ரதிதிஷ்ட²தி’ இத்யாதி³கம் லிங்க³முபாஸநைகத்வே । விதா⁴யகாபா⁴வாச்ச । ந ஹி வேத³ உபாஸீத வேதி விதா⁴யக: கஶ்சிச்ச²ப்³தோ³(அ)ஸ்தி । வ்யாஹ்ருத்யநுவாகே ‘தா யோ வேத³’ இதி து வக்ஷ்யமாணார்த²த்வாந்நோபாஸநாபே⁴த³க: । வக்ஷ்யமாணார்த²த்வம் ச தத்³விஶேஷவிவக்ஷுத்வாதி³த்யாதி³நோக்தம் । ஸர்வே தே³வா: அஸ்மை ஏவம்விது³ஷே அங்க³பூ⁴தா: ஆவஹந்தி ஆநயந்தி ப³லிம் , ஸ்வாராஜ்யப்ராப்தௌ ஸத்யாமித்யர்த²: ॥

இதி பஞ்சமாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

ஷஷ்டோ²(அ)நுவாக:

பூ⁴ர்பு⁴வ: ஸுவ: ஸ்வரூபா மஹ இத்யேதஸ்ய ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய வ்யாஹ்ருத்யாத்மநோ ப்³ரஹ்மணோ(அ)ங்கா³ந்யந்யா தே³வதா இத்யுக்தம் । யஸ்ய தா அங்க³பூ⁴தா:, தஸ்யைதஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸாக்ஷாது³பலப்³த்⁴யர்த²முபாஸநார்த²ம் ச ஹ்ருத³யாகாஶ: ஸ்தா²நமுச்யதே, ஸாலக்³ராம இவ விஷ்ணோ: । தஸ்மிந்ஹி தத்³ப்³ரஹ்ம உபாஸ்யமாநம் மநோமயத்வாதி³த⁴ர்மவிஶிஷ்டம் ஸாக்ஷாது³பலப்⁴யதே, பாணாவிவாமலகம் । மார்க³ஶ்ச ஸர்வாத்மபா⁴வப்ரதிபத்தயே வக்தவ்ய இத்யநுவாக ஆரப்⁴யதே -

ஸ ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ: । தஸ்மிந்நயம் புருஷோ மநோமய: । அம்ருதோ ஹிரண்மய: । அந்தரேண தாலுகே । ய ஏஷ ஸ்தந இவாவலம்ப³தே । ஸேந்த்³ரயோநி: । யத்ராஸௌ கேஶாந்தோ விவர்ததே । வ்யபோஹ்ய ஶீர்ஷகபாலே । பூ⁴ரித்யக்³நௌ ப்ரதிதிஷ்ட²தி । பு⁴வ இதி வாயௌ ॥ 1 ॥

ஸுவரித்யாதி³த்யே । மஹ இதி ப்³ரஹ்மணி । ஆப்நோதி ஸ்வாராஜ்யம் । ஆப்நோதி மநஸஸ்பதிம் । வாக்பதிஶ்சக்ஷுஷ்பதி: । ஶ்ரோத்ரபதிர்விஜ்ஞாநபதி: । ஏதத்ததோ ப⁴வதி । ஆகாஶஶரீரம் ப்³ரஹ்ம । ஸத்யாத்ம ப்ராணாராமம் மந ஆநந்த³ம் । ஶாந்திஸம்ருத்³த⁴மம்ருதம் । இதி ப்ராசீநயோக்³யோபாஸ்ஸ்வ ॥ 2 ॥

ஸ இதி வ்யுத்க்ரம்ய அயம் புருஷ இத்யநேந ஸம்ப³ந்த்⁴யதே । ய ஏஷ அந்தர்ஹ்ருத³யே ஹ்ருத³யஸ்யாந்த: । ஹ்ருத³யமிதி புண்ட³ரீகாகாரோ மாம்ஸபிண்ட³: ப்ராணாயதநோ(அ)நேகநாடீ³ஸுஷிர ஊர்த்⁴வநாலோ(அ)தோ⁴முகோ² விஶஸ்யமாநே பஶௌ ப்ரஸித்³த⁴ உபலப்⁴யதே । தஸ்யாந்த: ய ஏஷ ஆகாஶ: ப்ரஸித்³த⁴ ஏவ கரகாகாஶவத் , தஸ்மிந் ஸோ(அ)யம் புருஷ:, புரி ஶயநாத் , பூர்ணா வா பூ⁴ராத³யோ லோகா யேநேதி புருஷ: மநோமய:, மந: விஜ்ஞாநம் மநுதேர்ஜ்ஞாநகர்மண:, தந்மய: தத்ப்ராய:, தது³பலப்⁴யத்வாத் । மநுதே அநேநேதி வா மந: அந்த:கரணம் ; தத³பி⁴மாநீ தந்மய:, தல்லிங்கோ³ வா । அம்ருத: அமரணத⁴ர்மா । ஹிரண்மய: ஜ்யோதிர்மய: । தஸ்யைவம்லக்ஷணஸ்ய ஹ்ருத³யாகாஶே ஸாக்ஷாத்க்ருதஸ்ய விது³ஷ ஆத்மபூ⁴தஸ்ய ஈஶ்வரரூபஸ்ய ப்ரதிபத்தயே மார்கோ³(அ)பி⁴தீ⁴யதே - ஹ்ருத³யாதூ³ர்த்⁴வம் ப்ரவ்ருத்தா ஸுஷும்நா நாம நாடீ³ யோக³ஶாஸ்த்ரேஷு ப்ரஸித்³தா⁴ । ஸா ச அந்தரேண தாலுகே மத்⁴யே தாலுகயோர்க³தா । யஶ்ச ஏஷ தாலுகயோர்மத்⁴யே ஸ்தந இவ அவலம்ப³தே மாம்ஸக²ண்ட³:, தஸ்ய ச அந்தரேண இத்யேதத் । யத்ர ச அஸௌ கேஶாந்த: கேஶாநாமந்தோ மூலம் கேஶாந்த: விவர்ததே விபா⁴கே³ந வர்ததே, மூர்த⁴ப்ரதே³ஶ இத்யர்த²: ; தம் தே³ஶம் ப்ராப்ய தேநாந்தரேண வ்யபோஹ்ய விப⁴ஜ்ய விதா³ர்ய ஶீர்ஷகபாலே ஶிர:கபாலே, விநிர்க³தா யா, ஸா இந்த்³ரயோநி: இந்த்³ரஸ்ய ப்³ரஹ்மண: யோநி: மார்க³:, ஸ்வரூபப்ரதிபத்தித்³வாரமித்யர்த²: । ததா² ஏவம் வித்³வாந்மநோமயாத்மத³ர்ஶீ மூர்த்⁴நோ விநிஷ்க்ரம்ய அஸ்ய லோகஸ்யாதி⁴ஷ்டா²தா பூ⁴ரிதி வ்யாஹ்ருதிரூபோ யோ(அ)க்³நி: மஹதோ ப்³ரஹ்மணோ(அ)ங்க³பூ⁴த:, தஸ்மிந் அக்³நௌ ப்ரதிதிஷ்ட²தி, அக்³ந்யாத்மநா இமம் லோகம் வ்யாப்நோதீத்யர்த²: । ததா² பு⁴வ இதி த்³விதீயவ்யாஹ்ருத்யாத்மநி வாயௌ, ப்ரதிதிஷ்ட²தீத்யநுவர்ததே । ஸுவரிதி த்ருதீயவ்யாஹ்ருத்யாத்மநி ஆதி³த்யே । மஹ இத்யங்கி³நி சதுர்த²வ்யாஹ்ருத்யாத்மநி ப்³ரஹ்மணி ப்ரதிதிஷ்ட²தீதி । தேஷ்வாத்மபா⁴வேந ஸ்தி²த்வா ஆப்நோதி ப்³ரஹ்மபூ⁴தம் ஸ்வாராஜ்யம் ஸ்வராட்³பா⁴வம் ஸ்வயமேவ ராஜா அதி⁴பதிர்ப⁴வதி அங்க³பூ⁴தாநாம் தே³வதாநாம் யதா² ப்³ரஹ்ம ; தே³வாஶ்ச ஸர்வே அஸ்மை அங்கி³நே ப³லிமாவஹந்தி அங்க³பூ⁴தா: யதா² ப்³ரஹ்மணே । ஆப்நோதி மநஸஸ்பதிம் , ஸர்வேஷாம் ஹி மநஸாம் பதி:, ஸர்வாத்மகத்வாத்³ப்³ரஹ்மண: ஸர்வைர்ஹி மநோபி⁴ஸ்தந்மநுதே । ததா³ப்நோத்யேவம் வித்³வாந் । கிம் ச, வாக்பதி: ஸர்வாஸாம் வாசாம் பதிர்ப⁴வதி । ததை²வ சக்ஷுஷ்பதி: சக்ஷுஷாம் பதி: । ஶ்ரோத்ரபதி: ஶ்ரோத்ராணாம் ச பதி: । விஜ்ஞாநபதி: விஜ்ஞாநாநாம் ச பதி: । ஸர்வாத்மகத்வாத்ஸர்வப்ராணிநாம் கரணைஸ்தத்³வாந்ப⁴வதீத்யர்த²: । கிம் ச, ததோ(அ)பி அதி⁴கதரம் ஏதத் ப⁴வதி । கிம் தத் ? உச்யதே - ஆகாஶஶரீரம் ஆகாஶ: ஶரீரமஸ்ய, ஆகாஶவத்³வா ஸூக்ஷ்மம் ஶரீரமஸ்யேத்யாகாஶஶரீரம் । கிம் தத் ? ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்ம । ஸத்யாத்ம, ஸத்யம் மூர்தாமூர்தம் அவிதத²ம் ஸ்வரூபம் வா ஆத்மா ஸ்வபா⁴வோ(அ)ஸ்ய, ததி³த³ம் ஸத்யாத்ம । ப்ராணாராமம் , ப்ராணேஷ்வாரமணமாக்ரீடா³ யஸ்ய தத்ப்ராணாராமம் ; ப்ராணாநாம் வா ஆராமோ யஸ்மிந் , தத்ப்ராணாராமம் । மந ஆநந்த³ம் , ஆநந்த³பூ⁴தம் ஸுக²க்ருதே³வ யஸ்ய மந:, தந்மந ஆநந்த³ம் । ஶாந்திஸம்ருத்³த⁴ம் , ஶாந்திருபஶம:, ஶாந்திஶ்ச தத்ஸம்ருத்³த⁴ம் ச ஶாந்திஸம்ருத்³த⁴ம் ; ஶாந்த்யா வா ஸம்ருத்³த⁴வத்தது³பலப்⁴யத இதி ஶாந்திஸம்ருத்³த⁴ம் । அம்ருதம் அமரணத⁴ர்மி, ஏதச்சாதி⁴கரணவிஶேஷணம் தத்ரைவ மநோமய இத்யாதௌ³ த்³ரஷ்டவ்யமிதி । ஏவம் மநோமயத்வாதி³த⁴ர்மைர்விஶிஷ்டம் யதோ²க்தம் ப்³ரஹ்ம ஹே ப்ராசீநயோக்³ய, உபாஸ்ஸ்வ இத்யாசார்யவசநோக்திராத³ரார்தா² । உக்தஸ்தூபாஸநாஶப்³தா³ர்த²: ॥

இதி ஷஷ்டோ²நுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

ஸப்தமோ(அ)நுவாக:

யதே³தத்³வ்யாஹ்ருத்யாத்மகம் ப்³ரஹ்மோபாஸ்யமுக்தம் , தஸ்யைவேதா³நீம் ப்ருதி²வ்யாதி³பாங்க்தஸ்வரூபேணோபாஸநமுச்யதே -

ப்ருதி²வ்யந்தரிக்ஷம் த்³யௌர்தி³ஶோ(அ)வாந்தரதி³ஶ: । அக்³நிர்வாயுராதி³த்யஶ்சந்த்³ரமா நக்ஷத்ராணி । ஆப ஓஷத⁴யோ வநஸ்பதய ஆகாஶ ஆத்மா । இத்யதி⁴பூ⁴தம் । அதா²த்⁴யாத்மம் । ப்ராணோ வ்யாநோ(அ)பாந உதா³ந: ஸமாந: । சக்ஷு: ஶ்ரோத்ரம் மநோ வாக் த்வக் । சர்ம மாம்ஸம்ஸ்நாவாஸ்தி² மஜ்ஜா । ஏதத³தி⁴விதா⁴ய ருஷிரவோசத் । பாங்க்தம் வா இத³ம் ஸர்வம் । பாங்க்தேநைவ பாங்க்தம் ஸ்ப்ருணோதீதி ॥ 1 ॥

பஞ்சஸங்க்²யாயோகா³த்பங்க்திச்ச²ந்த³: ஸம்பக்தி: ; தத: பாங்க்தத்வம் ஸர்வஸ்ய । பாங்க்தஶ்ச யஜ்ஞ:, ‘பஞ்சபதா³ பங்க்தி: பாங்க்தோ யஜ்ஞ:’ இதி ஶ்ருதே: । தேந யத்ஸர்வம் லோகாத்³யாத்மாந்தம் ச பாங்க்தம் பரிகல்பயதி, யஜ்ஞமேவ தத்பரிகல்பயதி । தேந யஜ்ஞேந பரிகல்பிதேந பாங்க்தாத்மகம் ப்ரஜாபதிமபி⁴ஸம்பத்³யதே । தத்கத²ம் பாங்க்தம் வா இத³ம் ஸர்வமித்யத ஆஹ - ப்ருதி²வீ அந்தரிக்ஷம் த்³யௌ: தி³ஶ: அவாந்தரதி³ஶ: இதி லோகபாங்க்தம் । அக்³நி: வாயு: ஆதி³த்ய: சந்த்³ரமா: நக்ஷத்ராணி இதி தே³வதாபாங்க்தம் । ஆப: ஓஷத⁴ய: வநஸ்பதய: ஆகாஶ: ஆத்மா இதி பூ⁴தபாங்க்தம் । ஆத்மேதி விராட் , பூ⁴தாதி⁴காராத் । இத்யதி⁴பூ⁴தமிதி அதி⁴லோகாதி⁴தை³வதபாங்க்தத்³வயோபலக்ஷணார்த²ம் , லோகதே³வதாபாங்க்தயோர்த்³வயோஶ்சாபி⁴ஹிதத்வாத் । அத² அநந்தரம் அத்⁴யாத்மம் பாங்க்தத்ரயமுச்யதே - ப்ராணாதி³ வாயுபாங்க்தம் । சக்ஷுராதி³ இந்த்³ரியபாங்க்தம் । சர்மாதி³ தா⁴துபாங்க்தம் । ஏதாவத்³தீ⁴த³ம் ஸர்வமத்⁴யாத்மம் பா³ஹ்யம் ச பாங்க்தமேவ இதி ஏதத் ஏவம் அதி⁴விதா⁴ய பரிகல்ப்ய ருஷி: வேத³: ஏதத்³த³ர்ஶநஸம்பந்நோ வா கஶ்சித்³ருஷி:, அவோசத் உக்தவாந் । கிமித்யாஹ - பாங்க்தம் வா இத³ம் ஸர்வம் பாங்க்தேநைவ ஆத்⁴யாத்மிகேந, ஸங்க்²யாஸாமாந்யாத் , பாங்க்தம் பா³ஹ்யம் ஸ்ப்ருணோதி ப³லயதி பூரயதி ஏகாத்மதயோபலப்⁴யத இத்யேதத் । ஏவம் பாங்க்தமித³ம் ஸர்வமிதி யோ வேத³, ஸ ப்ரஜாபத்யாத்மைவ ப⁴வதீத்யர்த²: ॥

இதி ஸப்தமாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

அஷ்டமோ(அ)நுவாக:

வ்யாஹ்ருத்யாத்மநோ ப்³ரஹ்மண உபாஸநமுக்தம் । அநந்தரம் ச பாங்க்தஸ்வரூபேண தஸ்யைவோபாஸநமுக்தம் । இதா³நீம் ஸர்வோபாஸநாங்க³பூ⁴தஸ்ய ஓங்காரஸ்யோபாஸநம் விதி⁴த்ஸ்யதே ।

ஓமிதி ப்³ரஹ்ம । ஓமிதீத³ம் ஸர்வம் । ஓமித்யேதத³நுக்ருதிர்ஹ ஸ்ம வா அப்யோ ஶ்ராவயேத்யாஶ்ராவயந்தி । ஓமிதி ஸாமாநி கா³யந்தி । ௐ ஶோமிதி ஶஸ்த்ராணி ஶம்ஸந்தி । ஓமித்யத்⁴வர்யு: ப்ரதிக³ரம் ப்ரதிக்³ருணாதி । ஓமிதி ப்³ரஹ்மா ப்ரஸௌதி । ஓமித்யக்³நிஹோத்ரமநுஜாநாதி । ஓமிதி ப்³ராஹ்மண: ப்ரவக்ஷ்யந்நாஹ ப்³ரஹ்மோபாப்நவாநீதி । ப்³ரஹ்மைவோபாப்நோதி ॥ 1 ॥

பராபரப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யா ஹி உபாஸ்யமாந ஓங்கார: ஶப்³த³மாத்ரோ(அ)பி பராபரப்³ரஹ்மப்ராப்திஸாத⁴நம் ப⁴வதி ; ஸ ஹ்யாலம்ப³நம் ப்³ரஹ்மண: பரஸ்யாபரஸ்ய ச, ப்ரதிமேவ விஷ்ணோ:, ‘ஏதேநைவாயதநேநைகதரமந்வேதி’ (ப்ர. உ. 5 । 2) இதி ஶ்ருதே: । ஓமிதி, இதிஶப்³த³: ஸ்வரூபபரிச்சே²தா³ர்த²: ; ௐ இத்யேதச்ச²ப்³த³ரூபம் ப்³ரஹ்ம இதி மநஸா தா⁴ரயேத் உபாஸீத ; யத: ௐ இதி இத³ம் ஸர்வம் ஹி ஶப்³த³ஸ்வரூபமோங்காரேண வ்யாப்தம் , ‘தத்³யதா² ஶங்குநா’ (சா². உ. 2 । 23 । 3) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ‘அபி⁴தா⁴நதந்த்ரம் ஹ்யபி⁴தே⁴யம்’ இத்யத: இத³ம் ஸர்வமோங்கார இத்யுச்யதே । ஓங்காரஸ்துத்யர்த² உத்தரோ க்³ரந்த²:, உபாஸ்யத்வாத்தஸ்ய । ௐ இத்யேதத் அநுக்ருதி: அநுகரணம் । கரோமி யாஸ்யாமி சேதி க்ருதமுக்த ஓமித்யநுகரோத்யந்ய:, அத: ஓங்காரோ(அ)நுக்ருதி: । ஹ ஸ்ம வை இதி ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²த்³யோதகா: । ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹ்யோங்காரஸ்யாநுக்ருதித்வம் । அபி ச ஓஶ்ராவய இதி ப்ரைஷபூர்வமாஶ்ராவயந்தி ப்ரதிஶ்ராவயந்தி । ததா² ௐ இதி ஸாமாநி கா³யந்தி ஸாமகா³: । ௐ ஶோமிதி ஶஸ்த்ராணி ஶம்ஸந்தி ஶஸ்த்ரஶம்ஸிதாரோ(அ)பி । ததா² ௐ இதி அத்⁴வர்யு: ப்ரதிக³ரம் ப்ரதிக்³ருணாதி । ௐ இதி ப்³ரஹ்மா ப்ரஸௌதி அநுஜாநாதி । ௐ இதி அக்³நிஹோத்ரம் அநுஜாநாதி ஜுஹோமீத்யுக்தே ௐ இத்யேவ அநுஜ்ஞாம் ப்ரயச்ச²தி । ௐ இத்யேவ ப்³ராஹ்மண: ப்ரவக்ஷ்யந் ப்ரவசநம் கரிஷ்யந் அத்⁴யேஷ்யமாண: ஓமித்யாஹ ஓமித்யேவ ப்ரதிபத்³யதே அத்⁴யேதுமித்யர்த²: ; ப்³ரஹ்ம வேத³ம் உபாப்நவாநி இதி ப்ராப்நுயாம் க்³ரஹீஷ்யாமீதி உபாப்நோத்யேவ ப்³ரஹ்ம । அத²வா, ப்³ரஹ்ம பரமாத்மாநம் உபாப்நவாநீத்யாத்மாநம் ப்ரவக்ஷ்யந் ப்ராபயிஷ்யந் ஓமித்யேவாஹ । ஸ ச தேநோங்காரேண ப்³ரஹ்ம ப்ராப்நோத்யேவ । ஓங்காரபூர்வம் ப்ரவ்ருத்தாநாம் க்ரியாணாம் ப²லவத்த்வம் யஸ்மாத் , தஸ்மாதோ³ங்காரம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸீதேதி வாக்யார்த²: ॥

இத்யஷ்டமாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

நவமோ(அ)நுவாக:

விஜ்ஞாநாதே³வாப்நோதி ஸ்வாராஜ்யமித்யுக்தத்வாத் ஶ்ரௌதஸ்மார்தாநாம் கர்மணாமாநர்த²க்யம் ப்ராப்தமித்யேதந்மா ப்ராபதி³தி கர்மணாம் புருஷார்த²ம் ப்ரதி ஸாத⁴நத்வப்ரத³ர்ஶநார்த² இஹோபந்யாஸ: -

ருதம் ச ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநே ச । ஸத்யம் ச ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநே ச । தபஶ்ச ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநே ச । த³மஶ்ச ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநே ச । ஶமஶ்ச ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநே ச । அக்³நயஶ்ய ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநே ச । அக்³நிஹோத்ரம் ச ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநே ச । அதித²யஶ்ச ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநே ச । மாநுஷம் ச ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநே ச । ப்ரஜா ச ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநே ச । ப்ரஜநஶ்ச ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநே ச । ப்ரஜாதிஶ்ச ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநே ச । ஸத்யமிதி ஸத்யவசா ராதீ²தர: । தப இதி தபோநித்ய: பௌருஶிஷ்டி: । ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநே ஏவேதி நாகோ மௌத்³க³ல்ய: । தத்³தி⁴ தபஸ்தத்³தி⁴ தப: ॥ 1 ॥

ருதமிதி வ்யாக்²யாதம் । ஸ்வாத்⁴யாய: அத்⁴யயநம் । ப்ரவசநமத்⁴யாபநம் ப்³ரஹ்மயஜ்ஞோ வா । ஏதாநி ருதாதீ³நி, அநுஷ்டே²யாநி இதி வாக்யஶேஷ: । ஸத்யம் ஸத்யவசநம் யதா²வ்யாக்²யாதார்த²ம் வா । தப: க்ருச்ச்²ராதி³ । த³ம: பா³ஹ்யகரணோபஶம: । ஶம: அந்த:கரணோபஶம: । அக்³நயஶ்ச ஆதா⁴தவ்யா: । அக்³நிஹோத்ரம் ச ஹோதவ்யம் । அதித²யஶ்ச பூஜ்யா: । மாநுஷமிதி லௌகிக: ஸம்வ்யவஹார: । தச்ச யதா²ப்ராப்தமநுஷ்டே²யம் । ப்ரஜா ச உத்பாத்³யா । ப்ரஜநஶ்ச ப்ரஜநநம் ; ருதௌ பா⁴ர்யாக³மநமித்யர்த²: । ப்ரஜாதி: பௌத்ரோத்பத்தி: ; புத்ரோ நிவேஶயிதவ்ய இத்யேதத் । ஸர்வைரேதை: கர்மபி⁴ர்யுக்தஸ்யாபி ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநே யத்நதோ(அ)நுஷ்டே²யே இத்யேவமர்த²ம் ஸர்வேண ஸஹ ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநக்³ரஹணம் । ஸ்வாத்⁴யாயாதீ⁴நம் ஹ்யர்த²ஜ்ஞாநம் । அர்த²ஜ்ஞாநாதீ⁴நம் ச பரம் ஶ்ரேய: । ப்ரவசநம் ச தத³விஸ்மரணார்த²ம் த⁴ர்மவ்ருத்³த்⁴யர்த²ம் ச । தத: ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநயோராத³ர: கார்ய: । ஸத்யமிதி ஸத்யமேவாநுஷ்டே²யமிதி ஸத்யவசா: ஸத்யமேவ வசோ யஸ்ய ஸோ(அ)யம் ஸத்யவசா:, நாம வா தஸ்ய ; ராதீ²தர: ரதீ²தரஸகோ³த்ர: ராதீ²தர ஆசார்யோ மந்யதே । தப இதி தப ஏவ கர்தவ்யமிதி தபோநித்ய: தபஸி நித்ய: தப:பர:, தபோநித்ய இதி வா நாம ; பௌருஶிஷ்டி: புருஶிஷ்டஸ்யாபத்யம் பௌருஶிஷ்டிராசார்யோ மந்யதே । ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநே ஏவ அநுஷ்டே²யே இதி நாகோ நாமத: முத்³க³லஸ்யாபத்யம் மௌத்³க³ல்ய ஆசார்யோ மந்யதே । தத்³தி⁴ தபஸ்தத்³தி⁴ தப: । யஸ்மாத்ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநே ஏவ தப:, தஸ்மாத்தே ஏவாநுஷ்டே²யே இதி । உக்தாநாமபி ஸத்யதப:ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநாநாம் புநர்க்³ரஹணமாத³ரார்த²ம் ॥

இதி நவமாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

த³ஶமோ(அ)நுவாக:

அஹம் வ்ருக்ஷஸ்ய ரேரிவா । கீர்தி: ப்ருஷ்ட²ம் கி³ரேரிவ । ஊர்த்⁴வபவித்ரோ வாஜிநீவ ஸ்வம்ருதமஸ்மி । த்³ரவிணம் ஸவர்சஸம் । ஸுமேதா⁴ அம்ருதோக்ஷித: । இதி த்ரிஶங்கோர்வேதா³நுவசநம் ॥ 1 ॥

அஹம் வ்ருக்ஷஸ்ய ரேரிவேதி ஸ்வாத்⁴யாயார்தோ² மந்த்ராம்நாய: । ஸ்வாத்⁴யாயஶ்ச வித்³யோத்பத்தயே, ப்ரகரணாத் । வித்³யார்த²ம் ஹீத³ம் ப்ரகரணம் , ந ச அந்யார்த²த்வமவக³ம்யதே । ஸ்வாத்⁴யாயேந ச விஶுத்³த⁴ஸத்த்வஸ்ய வித்³யோத்பத்திரவகல்பதே । அஹம் வ்ருக்ஷஸ்ய உச்சே²த்³யாத்மகஸ்ய ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷஸ்ய ரேரிவா ப்ரேரயிதா அந்தர்யாம்யாத்மநா । கீர்தி: க்²யாதி: கி³ரே: ப்ருஷ்ட²மிவ உச்ச்²ரிதா மம । ஊர்த்⁴வபவித்ர: ஊர்த்⁴வம் காரணம் பவித்ரம் பாவநம் ஜ்ஞாநப்ரகாஶ்யம் பரம் ப்³ரஹ்ம யஸ்ய ஸர்வாத்மநோ மம, ஸோ(அ)ஹமூர்த்⁴வபவித்ர: ; வாஜிநி இவ வாஜவதீவ, வாஜமந்நம் , தத்³வதி ஸவிதரீவேத்யர்த²: ; யதா² ஸவிதரி அம்ருதமாத்மதத்த்வம் விஶுத்³த⁴ம் ப்ரஸித்³த⁴ம் ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஶதேப்⁴ய:, ஏவம் ஸு அம்ருதம் ஶோப⁴நம் விஶுத்³த⁴மாத்மதத்த்வம் அஸ்மி ப⁴வாமி । த்³ரவிணம் த⁴நம் ஸவர்சஸம் தீ³ப்திமத் ததே³வ ஆத்மதத்த்வம் , அஸ்மீத்யநுவர்ததே । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் வா ஆத்மதத்த்வப்ரகாஶகத்வாத்ஸவர்சஸம் , த்³ரவிணமிவ த்³ரவிணம் , மோக்ஷஸுக²ஹேதுத்வாத் । அஸ்மிந்பக்ஷே ப்ராப்தம் மயேத்யத்⁴யாஹார: கர்தவ்ய: । ஸுமேதா⁴: ஶோப⁴நா மேதா⁴ ஸர்வஜ்ஞத்வலக்ஷணா யஸ்ய மம, ஸோ(அ)ஹம் ஸுமேதா⁴:, ஸம்ஸாரஸ்தி²த்யுத்பத்திஸம்ஹாரகௌஶலயோகா³த்ஸுமேத⁴ஸ்த்வம் ; அத ஏவ அம்ருத: அமரணத⁴ர்மா, அக்ஷித: அக்ஷீண: அவ்யய: அக்ஷதோ வா, அம்ருதேந வா உக்ஷித: ஸிக்த: ‘அம்ருதோக்ஷிதோ(அ)ஹம்’ இத்யாதி³ ப்³ராஹ்மணம் । இதி ஏவம் த்ரிஶங்கோ: ருஷே: ப்³ரஹ்மபூ⁴தஸ்ய ப்³ரஹ்மவித³: வேதா³நுவசநம் , வேத³: வேத³நம் ஆத்மைகத்வவிஜ்ஞாநம் , தஸ்ய ப்ராப்திமநு வசநம் வேதா³நுவசநம் ; ஆத்மந: க்ருதக்ருத்யதாப்ரக்²யாபநார்த²ம் வாமதே³வவத்த்ரிஶங்குநா ஆர்ஷேண த³ர்ஶநேந த்³ருஷ்டோ மந்த்ராம்நாய ஆத்மவித்³யாப்ரகாஶக இத்யர்த²: । அஸ்ய ச ஜபோ வித்³யோத்பத்த்யர்தோ²(அ)தி⁴க³ம்யதே । ‘ருதம் ச’ இதி த⁴ர்மோபந்யாஸாத³நந்தரம் ச வேதா³நுவசநபாடா²தே³தத³வக³ம்யதே । ஏவம் ஶ்ரௌதஸ்மார்தேஷு நித்யேஷு கர்மஸு யுக்தஸ்ய நிஷ்காமஸ்ய பரம் ப்³ரஹ்ம விவிதி³ஷோரார்ஷாணி த³ர்ஶநாநி ப்ராது³ர்ப⁴வந்த்யாத்மாதி³விஷயாணீதி ॥

இதி த³ஶமாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

ஏகாத³ஶோ(அ)நுவாக:

வேத³மநூச்யாசார்யோ(அ)ந்தேவாஸிநமநுஶாஸ்தி । ஸத்யம் வத³ । த⁴ர்மம் சர । ஸ்வாத்⁴யாயாந்மா ப்ரமத³: । ஆசார்யாய ப்ரியம் த⁴நமாஹ்ருத்ய ப்ரஜாதந்தும் மா வ்யவச்சே²த்ஸீ: । ஸத்யாந்ந ப்ரமதி³தவ்யம் । த⁴ர்மாந்ந ப்ரமதி³தவ்யம் । குஶலாந்ந ப்ரமதி³தவ்யம் । பூ⁴த்யை ந ப்ரமதி³தவ்யம் । ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநாப்⁴யாம் ந ப்ரமதி³தவ்யம் ॥ 1 ॥

தே³வபித்ருகார்யாப்⁴யாம் ந ப்ரமதி³தவ்யம் । மாத்ருதே³வோ ப⁴வ । பித்ருதே³வோ ப⁴வ । ஆசார்யதே³வோ ப⁴வ । அதிதி²தே³வோ ப⁴வ । யாந்யநவத்³யாநி கர்மாணி । தாநி ஸேவிதவ்யாநி । நோ இதராணி । யாந்யஸ்மாகம் ஸுசரிதாநி । தாநி த்வயோபாஸ்யாநி ॥ 2 ॥

நோ இதராணி । யே கே சாஸ்மச்ச்²ரேயாம்ஸோ ப்³ராஹ்மணா: । தேஷாம் த்வயாஸநேந ப்ரஶ்வஸிதவ்யம் । ஶ்ரத்³த⁴யா தே³யம் । அஶ்ரத்³த⁴யாதே³யம் । ஶ்ரியா தே³யம் । ஹ்ரியா தே³யம் । பி⁴யா தே³யம் । ஸம்விதா³ தே³யம் । அத² யதி³ தே கர்மவிசிகித்ஸா வா வ்ருத்தவிசிகித்ஸா வா ஸ்யாத் ॥ 3 ॥

யே தத்ர ப்³ராஹ்மணா: ஸம்மர்ஶிந: । யுக்தா ஆயுக்தா: । அலூக்ஷா த⁴ர்மகாமா: ஸ்யு: । யதா² தே தத்ர வர்தேரந் । ததா² தத்ர வர்தேதா²: । அதா²ப்⁴யாக்²யாதேஷு । யே தத்ர ப்³ராஹ்மணா: ஸம்மர்ஶிந: । யுக்தா ஆயுக்தா: । அலூக்ஷா த⁴ர்மகாமா: ஸ்யு: । யதா² தே தேஷு வர்தேரந் । ததா² தேஷு வர்தேதா²: । ஏஷ ஆதே³ஶ: । ஏஷ உபதே³ஶ: । ஏஷா வேதோ³பநிஷத் । ஏதத³நுஶாஸநம் । ஏவமுபாஸிதவ்யம் । ஏவமு சைதது³பாஸ்யம் ॥ 4 ॥

வேத³மநூச்யேத்யேவமாதி³கர்தவ்யதோபதே³ஶாரம்ப⁴: ப்ராக்³ப்³ரஹ்மாத்மவிஜ்ஞாநாந்நியமேந கர்தவ்யாநி ஶ்ரௌதஸ்மார்தாநி கர்மாணீத்யேவமர்த²:, அநுஶாஸநஶ்ருதே: புருஷஸம்ஸ்காரார்த²த்வாத் । ஸம்ஸ்க்ருதஸ்ய ஹி விஶுத்³த⁴ஸத்த்வஸ்ய ஆத்மஜ்ஞாநமஞ்ஜஸைவோபஜாயதே । ‘தபஸா கல்மஷம் ஹந்தி வித்³யயாம்ருதமஶ்நுதே’ (மநு. 12 । 104) இதி ஹி ஸ்ம்ருதி: । வக்ஷ்யதி ச - ‘தபஸா ப்³ரஹ்ம விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ’ (தை. உ. 3 । 2 । 1) இதி । அதோ வித்³யோத்பத்த்யர்த²மநுஷ்டே²யாநி கர்மாணி । அநுஶாஸ்தீத்யநுஶாஸநஶப்³தா³த³நுஶாஸநாதிக்ரமே ஹி தோ³ஷோத்பத்தி: । ப்ராகு³பந்யாஸாச்ச கர்மணாம் , கேவலப்³ரஹ்மவித்³யாரம்பா⁴ச்ச பூர்வம் கர்மாண்யுபந்யஸ்தாநி । உதி³தாயாம் ச ப்³ரஹ்மவித்³யாயாம் ‘அப⁴யம் ப்ரதிஷ்டா²ம் விந்த³தே’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) ‘ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) ‘கிமஹம் ஸாது⁴ நாகரவம்’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) இத்யாதி³நா கர்மநைஷ்கிஞ்சந்யம் த³ர்ஶயிஷ்யதி । அத: அவக³ம்யதே - பூர்வோபசிதது³ரிதக்ஷயத்³வாரேண வித்³யோத்பத்த்யர்தா²நி கர்மாணீதி । மந்த்ரவர்ணாச்ச - ‘அவித்³யயா ம்ருத்யும் தீர்த்வா வித்³யயாம்ருதமஶ்நுதே’ (ஈ. உ. 11) இதி ருதாதீ³நாம் பூர்வத்ரோபதே³ஶ: ஆநர்த²க்யபரிஹாரார்த²: ; இஹ து ஜ்ஞாநோத்பத்த்யர்த²த்வாத்கர்தவ்யதாநியமார்த²: । வேத³ம் அநூச்ய அத்⁴யாப்ய ஆசார்ய: அந்தேவாஸிநம் ஶிஷ்யம் அநுஶாஸ்தி க்³ரந்த²க்³ரஹணாத் அநு பஶ்சாத் ஶாஸ்தி தத³ர்த²ம் க்³ராஹயதீத்யர்த²: । அதோ(அ)வக³ம்யதே அதீ⁴தவேத³ஸ்ய த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாமக்ருத்வா கு³ருகுலாந்ந ஸமாவர்திதவ்யமிதி । ‘பு³த்³த்⁴வா கர்மாணி குர்வீத’ இதி ஸ்ம்ருதேஶ்ச । கத²மநுஶாஸ்தீத்யத ஆஹ - ஸத்யம் வத³ யதா²ப்ரமாணாவக³தம் வக்தவ்யம் ச வத³ । தத்³வத் த⁴ர்மம் சர ; த⁴ர்ம இத்யநுஷ்டே²யாநாம் ஸாமாந்யவசநம் , ஸத்யாதி³விஶேஷநிர்தே³ஶாத் । ஸ்வாத்⁴யாயாத் அத்⁴யயநாத் மா ப்ரமத³: ப்ரமாத³ம் மா கார்ஷீ: । ஆசார்யாய ஆசார்யார்த²ம் ப்ரியம் இஷ்டம் த⁴நம் ஆஹ்ருத்ய ஆநீய த³த்த்வா வித்³யாநிஷ்க்ரயார்த²ம் ஆசார்யேண ச அநுஜ்ஞாத: அநுரூபாந்தா³ராநாஹ்ருத்ய ப்ரஜாதந்தும் ப்ரஜாஸந்தாநம் மா வ்யவச்சே²த்ஸீ: ; ப்ரஜாஸந்ததேர்விச்சி²த்திர்ந கர்தவ்யா ; அநுத்பத்³யமாநே(அ)பி புத்ரே புத்ரகாம்யாதி³கர்மணா தது³த்பத்தௌ யத்ந: கர்தவ்ய இத்யபி⁴ப்ராய:, ப்ரஜாப்ரஜநப்ரஜாதித்ரயநிர்தே³ஶஸாமர்த்²யாத் ; அந்யதா² ப்ரஜநஶ்சேத்யேததே³கமேவாவக்ஷ்யத் । ஸத்யாத் ந ப்ரமதி³தவ்யம் ப்ரமாதோ³ ந கர்தவ்ய: ; ஸத்யாச்ச ப்ரமத³நமந்ருதப்ரஸங்க³: ; ப்ரமாத³ஶப்³த³ஸாமர்த்²யாத்³விஸ்ம்ருத்யாப்யந்ருதம் ந வக்தவ்யமித்யர்த²: ; அந்யதா² அஸத்யவத³நப்ரதிஷேத⁴ ஏவ ஸ்யாத் । த⁴ர்மாத் ந ப்ரமதி³தவ்யம் , த⁴ர்மஶப்³த³ஸ்யாநுஷ்டே²யவிஶேஷவிஷயத்வாத³நநுஷ்டா²நம் ப்ரமாத³:, ஸ ந கர்தவ்ய:, அநுஷ்டா²தவ்ய ஏவ த⁴ர்ம இதி யாவத் । ஏவம் குஶலாத் ஆத்மரக்ஷார்தா²த்கர்மண: ந ப்ரமதி³தவ்யம் । பூ⁴தி: விபூ⁴தி:, தஸ்யை பூ⁴த்யை பூ⁴த்யர்தா²ந்மங்க³லயுக்தாத்கர்மண: ந ப்ரமதி³தவ்யம் । ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநாப்⁴யாம் ந ப்ரமதி³தவ்யம் , தே ஹி நியமேந கர்தவ்யே இத்யர்த²: । ததா² தே³வபித்ருகார்யாப்⁴யாம் ந ப்ரமதி³தவ்யம் , தை³வபித்ர்யே கர்மணீ கர்தவ்யே । மாத்ருதே³வ: மாதா தே³வோ யஸ்ய ஸ:, த்வம் மாத்ருதே³வ: ப⁴வ ஸ்யா: । ஏவம் பித்ருதே³வோ ப⁴வ ; ஆசார்யதே³வோ ப⁴வ ; அதிதி²தே³வோ ப⁴வ ; தே³வதாவது³பாஸ்யா ஏதே இத்யர்த²: । யாந்யபி ச அந்யாநி அநவத்³யாநி அநிந்தி³தாநி ஶிஷ்டாசாரலக்ஷணாநி கர்மாணி, தாநி ஸேவிதவ்யாநி கர்தவ்யாநி த்வயா । நோ ந கர்தவ்யாநி இதராணி ஸாவத்³யாநி ஶிஷ்டக்ருதாந்யபி । யாநி அஸ்மாகம் ஆசார்யாணாம் ஸுசரிதாநி ஶோப⁴நசரிதாநி ஆம்நாயாத்³யவிருத்³தா⁴நி, தாந்யேவ த்வயா உபாஸ்யாநி அத்³ருஷ்டார்தா²ந்யநுஷ்டே²யாநி ; நியமேந கர்தவ்யாநீத்யேதத் । நோ இதராணி விபரீதாந்யாசார்யக்ருதாந்யபி । யே கே ச விஶேஷிதா ஆசார்யத்வாதி³த⁴ர்மை: அஸ்மத் அஸ்மத்த: ஶ்ரேயாம்ஸ: ப்ரஶஸ்ததரா:, தே ச ப்³ராஹ்மணா:, ந க்ஷத்ரியாத³ய:, தேஷாம் ஆஸநேந ஆஸநதா³நாதி³நா த்வயா ப்ரஶ்வஸிதவ்யம் , ப்ரஶ்வஸநம் ப்ரஶ்வாஸ: ஶ்ரமாபநய: ; தேஷாம் ஶ்ரமஸ்த்வயா அபநேதவ்ய இத்யர்த²: । தேஷாம் வா ஆஸநே கோ³ஷ்டீ²நிமித்தே ஸமுதி³தே, தேஷு ந ப்ரஶ்வஸிதவ்யம் ப்ரஶ்வாஸோ(அ)பி ந கர்தவ்ய: ; கேவலம் தது³க்தஸாரக்³ராஹிணா ப⁴விதவ்யம் । கிம் ச, யத்கிஞ்சித்³தே³யம் , தத் ஶ்ரத்³த⁴யைவ தா³தவ்யம் । அஶ்ரத்³த⁴யா அதே³யம் ந தா³தவ்யம் । ஶ்ரியா விபூ⁴த்யா தே³யம் தா³தவ்யம் । ஹ்ரியா லஜ்ஜயா ச தே³யம் । பி⁴யா பீ⁴த்யா ச தே³யம் । ஸம்விதா³ ச மைத்ர்ய்யாதி³கார்யேண தே³யம் । அத² ஏவம் வர்தமாநஸ்ய யதி³ கதா³சித் தே தவ ஶ்ரௌதே ஸ்மார்தே வா கர்மணி வ்ருத்தே வா ஆசாரலக்ஷணே விசிகித்ஸா ஸம்ஶய: ஸ்யாத் ப⁴வேத் , யே தத்ர தஸ்மிந்தே³ஶே காலே வா ப்³ராஹ்மணா: தத்ர கர்மாதௌ³ யுக்தா இதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴: கர்தவ்ய: ; ஸம்மர்ஶிந: விசாரக்ஷமா:, யுக்தா: அபி⁴யுக்தா:, கர்மணி வ்ருத்தே வா ஆயுக்தா: அபரப்ரயுக்தா:, அலூக்ஷா: அரூக்ஷா: அக்ரூரமதய:, த⁴ர்மகாமா: அத்³ருஷ்டார்தி²ந: அகாமஹதா இத்யேதத் ; ஸ்யு: ப⁴வேயு:, தே ப்³ராஹ்மணா: யதா² யேந ப்ரகாரேண தத்ர தஸ்மிந்கர்மணி வ்ருத்தே வா வர்தேரந் , ததா² த்வமபி வர்தேதா²: । அத² அப்⁴யாக்²யாதேஷு, அப்⁴யாக்²யாதா அப்⁴யுக்தா: தோ³ஷேண ஸந்தி³ஹ்யமாநேந ஸம்யோஜிதா: கேநசித் , தேஷு ச ; யதோ²க்தம் ஸர்வமுபநயேத் - யே தத்ரேத்யாதி³ । ஏஷ: ஆதே³ஶ: விதி⁴: । ஏஷ: உபதே³ஶ: புத்ராதி³ப்⁴ய: பித்ராதீ³நாமபி । ஏஷா வேதோ³பநிஷத் வேத³ரஹஸ்யம் , வேதா³ர்த² இத்யேதத் । ஏததே³வ அநுஶாஸநம் ஈஶ்வரவசநம் , ஆதே³ஶவாச்யஸ்ய விதே⁴ருக்தத்வாத் । ஸர்வேஷாம் வா ப்ரமாணபூ⁴தாநாமநுஶாஸநமேதத் । யஸ்மாதே³வம் , தஸ்மாத் ஏவம் யதோ²க்தம் ஸர்வம் உபாஸிதவ்யம் கர்தவ்யம் । ஏவமு ச ஏதத் உபாஸ்யம் உபாஸ்யமேவ சைதத் நாநுபாஸ்யம் இத்யாத³ரார்த²ம் புநர்வசநம் ॥

அத்ரைதச்சிந்த்யதே வித்³யாகர்மணோர்விவேகார்த²ம் - கிம் கர்மப்⁴ய ஏவ கேவலேப்⁴ய: பரம் ஶ்ரேய:, உத வித்³யாஸம்வ்யபேக்ஷேப்⁴ய:, ஆஹோஸ்வித்³வித்³யாகர்மப்⁴யாம் ஸம்ஹதாப்⁴யாம் , வித்³யாயா வா கர்மாபேக்ஷாயா:, உத கேவலாயா ஏவ வித்³யாயா இதி । தத்ர கேவலேப்⁴ய ஏவ கர்மப்⁴ய: ஸ்யாத் , ஸமஸ்தவேதா³ர்த²ஜ்ஞாநவத: கர்மாதி⁴காராத் ‘வேத³: க்ருத்ஸ்நோ(அ)தி⁴க³ந்தவ்ய: ஸரஹஸ்யோ த்³விஜந்மநா’ இதி ஸ்மரணாத் । அதி⁴க³மஶ்ச ஸஹோபநிஷத³ர்தே²நாத்மஜ்ஞாநாதி³நா । ‘வித்³வாந்யஜதே’ ‘வித்³வாந்யாஜயதி’ இதி ச விது³ஷ ஏவ கர்மண்யதி⁴கார: ப்ரத³ர்ஶ்யதே ஸர்வத்ர ஜ்ஞாத்வாநுஷ்டா²நமிதி ச । க்ருத்ஸ்நஶ்ச வேத³: கர்மார்த² இதி ஹி மந்யந்தே கேசித் । கர்மப்⁴யஶ்சேத்பரம் ஶ்ரேயோ நாவாப்யதே, வேதோ³(அ)நர்த²க: ஸ்யாத் । ந ; நித்யத்வாந்மோக்ஷஸ்ய । நித்யோ ஹி மோக்ஷ இஷ்யதே । கர்மகார்யஸ்ய சாநித்யத்வம் ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே । கர்மப்⁴யஶ்சேச்ச்²ரேய:, அநித்யம் ஸ்யாத் ; தச்சாநிஷ்டம் । நநு காம்யப்ரதிஷித்³த⁴யோரநாரம்பா⁴த் ஆரப்³த⁴ஸ்ய ச கர்மண உபபோ⁴கே³நைவ க்ஷயாத் நித்யாநுஷ்டா²நாச்ச ப்ரத்யவாயாநுபபத்தே: ஜ்ஞாநநிரபேக்ஷ ஏவ மோக்ஷ இதி சேத் , தச்ச ந, கர்மஶேஷஸம்ப⁴வாத்தந்நிமித்தா ஶரீராந்தரோத்பத்தி: ப்ராப்நோதீதி ப்ரத்யுக்தம் ; கர்மஶேஷஸ்ய ச நித்யாநுஷ்டா²நேநாவிரோதா⁴த்க்ஷயாநுபபத்திரிதி ச । யது³க்தம் ஸமஸ்தவேதா³ர்த²ஜ்ஞாநவத: கர்மாதி⁴காராதி³த்யாதி³, தச்ச ந ; ஶ்ருதஜ்ஞாநவ்யதிரேகாது³பாஸநஸ்ய । ஶ்ருதஜ்ஞாநமாத்ரேண ஹி கர்மண்யதி⁴க்ரியதே, நோபாஸநஜ்ஞாநமபேக்ஷதே । உபாஸநம் ச ஶ்ருதஜ்ஞாநாத³ர்தா²ந்தரம் விதீ⁴யதே மோக்ஷப²லம் ; அர்தா²ந்தரப்ரஸித்³தே⁴ஶ்ச ஸ்யாத் ; ‘ஶ்ரோதவ்ய:’ இத்யுக்த்வா தத்³வ்யதிரேகேண ‘மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:’ இதி யத்நாந்தரவிதா⁴நாத் மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோஶ்ச ப்ரஸித்³த⁴ம் ஶ்ரவணஜ்ஞாநாத³ர்தா²ந்தரத்வம் । ஏவம் தர்ஹி வித்³யாஸம்வ்யபேக்ஷேப்⁴ய: கர்மப்⁴ய: ஸ்யாந்மோக்ஷ: ; வித்³யாஸஹிதாநாம் ச கர்மணாம் ப⁴வேத்கார்யாந்தராரம்ப⁴ஸாமர்த்²யம் ; யதா² ஸ்வதோ மரணஜ்வராதி³கார்யாரம்ப⁴ஸமர்தா²நாமபி விஷத³த்⁴யாதீ³நாம் மந்த்ரஸஶர்கராதி³ஸம்யுக்தாநாம் கார்யாந்தராரம்ப⁴ஸாமர்த்²யம் , ஏவம் வித்³யாஹிதை: கர்மபி⁴: மோக்ஷ ஆரப்⁴யத இதி சேத் , ந ; ஆரப்⁴யஸ்யாநித்யத்வாதி³த்யுக்தோ தோ³ஷ: । வசநாதா³ரப்⁴யோ(அ)பி நித்ய ஏவேதி சேத் , ந ; ஜ்ஞாபகத்வாத்³வசநஸ்ய । வசநம் நாம யதா²பூ⁴தஸ்யார்த²ஸ்ய ஜ்ஞாபகம் , நாவித்³யமாநஸ்ய கர்த்ரு । ந ஹி வசநஶதேநாபி நித்யமாரப்⁴யதே, ஆரப்³த⁴ம் வா அவிநாஶி ப⁴வேத் । ஏதேந வித்³யாகர்மணோ: ஸம்ஹதயோர்மோக்ஷாரம்ப⁴கத்வம் ப்ரத்யுக்தம் ॥

வித்³யாகர்மணீ மோக்ஷப்ரதிப³ந்த⁴ஹேதுநிவர்தகே இதி சேத் , ந ; கர்மண: ப²லாந்தரத³ர்ஶநாத் । உத்பத்திவிகாரஸம்ஸ்காராப்தயோ ஹி ப²லம் கர்மணோ த்³ருஶ்யந்தே । உத்பத்த்யாதி³ப²லவிபரீதஶ்ச மோக்ஷ: । க³திஶ்ருதேராப்ய இதி சேத் - ‘ஸூர்யத்³வாரேண’ ‘தயோர்த்⁴வமாயந்’ (க. உ. 2 । 3 । 16) இத்யேவமாதி³க³திஶ்ருதிப்⁴ய: ப்ராப்யோ மோக்ஷ இதி சேத் , ந ; ஸர்வக³தத்வாத் க³ந்த்ருப்⁴யஶ்சாநந்யத்வாத் । ஆகாஶாதி³காரணத்வாத்ஸர்வக³தம் ப்³ரஹ்ம, ப்³ரஹ்மாவ்யதிரிக்தாஶ்ச ஸர்வே விஜ்ஞாநாத்மாந: ; அதோ நாப்யோ மோக்ஷ: । க³ந்துரந்யத்³விபி⁴ந்நதே³ஶம் ச ப⁴வதி க³ந்தவ்யம் । ந ஹி, யேநைவாவ்யதிரிக்தம் யத் , தத்தேநைவ க³ம்யதே । தத³நந்யத்வஸித்³தி⁴ஶ்ச ‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) ‘க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்³தி⁴ ஸர்வக்ஷேத்ரேஷு’ (ப⁴. கீ³. 13 । 2) இத்யேவமாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஶதேப்⁴ய: । க³த்யைஶ்வர்யாதி³ஶ்ருதிவிரோத⁴ இதி சேத் - அதா²பி ஸ்யாத் யத்³யப்ராப்யோ மோக்ஷ:, ததா³ க³திஶ்ருதீநாம் ‘ஸ ஏகதா⁴’ (சா². உ. 7 । 26 । 2) ‘ஸ யதி³ பித்ருலோககாம: ப⁴வதி’ (சா². உ. 8 । 2 । 1) ‘ஸ்த்ரீபி⁴ர்வா யாநைர்வா’ (சா². உ. 8 । 12 । 3) இத்யாதி³ஶ்ருதீநாம் ச கோப: ஸ்யாத் இதி சேத் , ந ; கார்யப்³ரஹ்மவிஷயத்வாத்தாஸாம் । கார்யே ஹி ப்³ரஹ்மணி ஸ்த்ர்யாத³ய: ஸ்யு:, ந காரணே ; ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) ‘தத்கேந கம் பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14)(ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । விரோதா⁴ச்ச வித்³யாகர்மணோ: ஸமுச்சயாநுபபத்தி: । ப்ரலீநகர்த்ராதி³காரகவிஶேஷதத்த்வவிஷயா ஹி வித்³யா தத்³விபரீதகாரகஸாத்⁴யேந கர்மணா விருத்⁴யதே । ந ஹ்யேகம் வஸ்து பரமார்த²த: கர்த்ராதி³விஶேஷவத் தச்சூ²ந்யம் சேதி உப⁴யதா² த்³ரஷ்டும் ஶக்யதே । அவஶ்யம் ஹ்யந்தரந்மித்²யா ஸ்யாத் । அந்யதரஸ்ய ச மித்²யாத்வப்ரஸங்கே³ யுக்தம் யத்ஸ்வாபா⁴விகாஜ்ஞாநவிஷயஸ்ய த்³வைதஸ்ய மித்²யாத்வம் ; ‘யத்ர ஹி த்³வைதமிவ ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) ‘ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி’ (க. உ. 2 । 1 । 10)(ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 19) ‘அத² யத்ராந்யத்பஶ்யதி தத³ல்பம்’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) ‘அந்யோ(அ)ஸாவந்யோ(அ)ஹமஸ்மி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) ‘உத³ரமந்தரம் குருதே’ ‘அத² தஸ்ய ப⁴யம் ப⁴வதி’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிஶதேப்⁴ய: । ஸத்யத்வம் ச ஏகத்வஸ்ய ‘ஏகதை⁴வாநுத்³ரஷ்டவ்யம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 20) ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘ப்³ரஹ்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । ந ச ஸம்ப்ரதா³நாதி³காரகபே⁴தா³த³ர்ஶநே கர்மோபபத்³யதே । அந்யத்வத³ர்ஶநாபவாதா³ஶ்ச வித்³யாவிஷயே ஸஹஸ்ரஶ: ஶ்ரூயந்தே । அதோ விரோதோ⁴ வித்³யாகர்மணோ: । அதஶ்ச ஸமுச்சயாநுபபத்தி: ॥

தத்ர யது³க்தம் ஸம்ஹதாப்⁴யாம் வித்³யாகர்மப்⁴யாம் மோக்ஷ இத்யேதத³நுபபந்நமிதி, தத³யுக்தம் , தத்³விஹிதத்வாத்கர்மணாம் ஶ்ருதிவிரோத⁴ இதி சேத் - யத்³யுபம்ருத்³ய கர்த்ராதி³காரகவிஶேஷமாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநம் விதீ⁴யதே ஸர்பாதி³ப்⁴ராந்திஜ்ஞாநோபமர்த³கரஜ்ஜ்வாதி³விஷயவிஜ்ஞாநவத் , ப்ராப்த: கர்மவிதி⁴ஶ்ருதீநாம் நிர்விஷயத்வாத்³விரோத⁴: । விஹிதாநி ச கர்மாணி । ஸ ச விரோதோ⁴ ந யுக்த:, ப்ரமாணத்வாச்ச்²ருதீநாமிதி சேத் , ந ; புருஷார்தோ²பதே³ஶபரத்வாச்ச்²ருதீநாம் । வித்³யோபதே³ஶபரா தாவச்ச்²ருதி: ஸம்ஸாராத்புருஷோ மோக்ஷயிதவ்ய இதி ஸம்ஸாரஹேதோரவித்³யாயா: வித்³யயா நிவ்ருத்தி: கர்தவ்யேதி வித்³யாப்ரகாஶகத்வேந ப்ரவ்ருத்தேதி ந விரோத⁴: । ஏவமபி கர்த்ராதி³காரகஸத்³பா⁴வப்ரதிபாத³நபரம் ஶாஸ்த்ரம் விருத்⁴யத ஏவேதி சேத் , ந ; யதா²ப்ராப்தமேவ காரகாஸ்தித்வமுபாதா³ய உபாத்தது³ரிதக்ஷயார்த²ம் கர்மாணி வித³த⁴ச்சா²ஸ்த்ரம் முமுக்ஷூணாம் ப²லார்தி²நாம் ச ப²லஸாத⁴நம் ந காரகாஸ்தித்வே வ்யாப்ரியதே । உபசிதது³ரிதப்ரதிப³ந்த⁴ஸ்ய ஹி வித்³யோத்பத்திர்நாவகல்பதே । தத்க்ஷயே ச வித்³யோத்பத்தி: ஸ்யாத் , ததஶ்சாவித்³யாநிவ்ருத்தி:, தத ஆத்யந்திக: ஸம்ஸாரோபரம: । அபி ச, அநாத்மத³ர்ஶிநோ ஹ்யநாத்மவிஷய: காம: ; காமயமாநஶ்ச கரோதி கர்மாணி ; ததஸ்தத்ப²லோபபோ⁴கா³ய ஶரீராத்³யுபாதா³நலக்ஷண: ஸம்ஸார: । தத்³வ்யதிரேகேணாத்மைகத்வத³ர்ஶிநோ விஷயாபா⁴வாத்காமாநுபபத்தி:, ஆத்மநி சாநந்யத்வாத்காமாநுபபத்தௌ ஸ்வாத்மந்யவஸ்தா²நம் மோக்ஷ இத்யதோ(அ)பி வித்³யாகர்மணோர்விரோத⁴: । விரோதா⁴தே³வ ச வித்³யா மோக்ஷம் ப்ரதி ந கர்மாண்யபேக்ஷதே । ஸ்வாத்மலாபே⁴ து பூர்வோபசிதது³ரிதப்ரதிப³ந்தா⁴பநயநத்³வாரேண வித்³யாஹேதுத்வம் ப்ரதிபத்³யந்தே கர்மாணி நித்யாநீதி । அத ஏவாஸ்மிந்ப்ரகரணே உபந்யஸ்தாநி கர்மாணீத்யவோசாம । ஏவம் ச அவிரோத⁴: கர்மவிதி⁴ஶ்ருதீநாம் । அத: கேவலாயா ஏவ வித்³யாயா: பரம் ஶ்ரேய இதி ஸித்³த⁴ம் ॥

ஏவம் தர்ஹி ஆஶ்ரமாந்தராநுபபத்தி:, கர்மநிமித்தத்வாத்³வித்³யோத்பத்தே: । க்³ருஹஸ்த²ஸ்யைவ விஹிதாநி கர்மாணீத்யைகாஶ்ரம்யமேவ । அதஶ்ச யாவஜ்ஜீவாதி³ஶ்ருதய: அநுகூலதரா: ஸ்யு: । ந ; கர்மாநேகத்வாத் । ந ஹ்யக்³நிஹோத்ராதீ³ந்யேவ கர்மாணி, ப்³ரஹ்மசர்யம் தப: ஸத்யவசநம் ஶம: த³ம: அஹிம்ஸா இத்யேவமாதீ³ந்யபி கர்மாணி இதராஶ்ரமப்ரஸித்³தா⁴நி வித்³யோத்பத்தௌ ஸாத⁴கதமாந்யஸங்கீர்ணா வித்³யந்தே த்⁴யாநதா⁴ரணாதி³லக்ஷணாநி ச । வக்ஷ்யதி ச - ‘தபஸா ப்³ரஹ்ம விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ’ (தை. உ. 3 । 2 । 1) இதி । ஜந்மாந்தரக்ருதகர்மப்⁴யஶ்ச ப்ராக³பி கா³ர்ஹஸ்த்²யாத்³வித்³யோத்பத்திஸம்ப⁴வாத் , கர்மார்த²த்வாச்ச கா³ர்ஹஸ்த்²யப்ரதிபத்தே:, கர்மஸாத்⁴யாயாம் ச வித்³யாயாம் ஸத்யாம் கா³ர்ஹஸ்த்²யப்ரதிபத்திரநர்தி²கைவ । லோகார்த²த்வாச்ச புத்ராதீ³நாம் । புத்ராதி³ஸாத்⁴யேப்⁴யஶ்ச அயம் லோக: பித்ருலோகோ தே³வலோக இத்யேதேப்⁴யோ வ்யாவ்ருத்தகாமஸ்ய, நித்யஸித்³தா⁴த்மத³ர்ஶிந:, கர்மணி ப்ரயோஜநமபஶ்யத:, கத²ம் ப்ரவ்ருத்திருபபத்³யதே ? ப்ரதிபந்நகா³ர்ஹஸ்த்²யஸ்யாபி வித்³யோத்பத்தௌ வித்³யாபரிபாகாத்³விரக்தஸ்ய கர்மஸு ப்ரயோஜநமபஶ்யத: கர்மப்⁴யோ நிவ்ருத்திரேவ ஸ்யாத் , ‘ப்ரவ்ரஜிஷ்யந்வா அரே(அ)ஹமஸ்மாத்ஸ்தா²நாத³ஸ்மி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 2) இத்யேவமாதி³ஶ்ருதிலிங்க³த³ர்ஶநாத் । கர்ம ப்ரதி ஶ்ருதேர்யத்நாதி⁴க்யத³ர்ஶநாத³யுக்தமிதி சேத் , - அக்³நிஹோத்ராதி³கர்ம ப்ரதி ஶ்ருதேரதி⁴கோ யத்ந: ; மஹாம்ஶ்ச கர்மண்யாயாஸ:, அநேகஸாத⁴நஸாத்⁴யத்வாத³க்³நிஹோத்ராதீ³நாம் ; தபோப்³ரஹ்மசர்யாதீ³நாம் ச இதராஶ்ரமகர்மணாம் கா³ர்ஹஸ்த்²யே(அ)பி ஸமாநத்வாத³ல்பஸாத⁴நாபேக்ஷத்வாச்சேதரேஷாம் ந யுக்தஸ்துல்யவத்³விகல்ப ஆஶ்ரமிபி⁴ஸ்தஸ்ய இதி சேத் , ந ; ஜந்மாந்தரக்ருதாநுக்³ரஹாத் । யது³க்தம் கர்மணி ஶ்ருதேரதி⁴கோ யத்ந இத்யாதி³, நாஸௌ தோ³ஷ:, யதோ ஜந்மாந்தரக்ருதமப்யக்³நிஹோத்ராதி³லக்ஷணம் கர்ம ப்³ரஹ்மசர்யாதி³லக்ஷணம் சாநுக்³ராஹகம் ப⁴வதி வித்³யோத்பத்திம் ப்ரதி ; யேந ச ஜந்மநைவ விரக்தா த்³ருஶ்யந்தே கேசித் ; கேசித்து கர்மஸு ப்ரவ்ருத்தா அவிரக்தா வித்³யாவித்³வேஷிண: । தஸ்மாஜ்ஜந்மாந்தரக்ருதஸம்ஸ்காரேப்⁴யோ விரக்தாநாமாஶ்ரமாந்தரப்ரதிபத்திரேவேஷ்யதே । கர்மப²லபா³ஹுல்யாச்ச । புத்ரஸ்வர்க³ப்³ரஹ்மவர்சஸாதி³லக்ஷணஸ்ய கர்மப²லஸ்யாஸங்க்²யேயத்வாத் தத்ப்ரதி ச புருஷாணாம் காமபா³ஹுல்யாத்தத³ர்த²: ஶ்ருதேரதி⁴கோ யத்ந: கர்மஸூபபத்³யதே, ஆஶிஷாம் பா³ஹுல்யத³ர்ஶநாத் - இத³ம் மே ஸ்யாதி³த³ம் மே ஸ்யாதி³தி । உபாயத்வாச்ச । உபாயபூ⁴தாநி ஹி கர்மாணி வித்³யாம் ப்ரதி இத்யவோசாம । உபாயே ச அதி⁴கோ யத்ந: கர்தவ்ய:, ந உபேயே । கர்மநிமித்தத்வாத்³வித்³யாயா யத்நாந்தராநர்த²க்யமிதி சேத் - கர்மப்⁴ய ஏவ பூர்வோபசிதது³ரிதப்ரதிப³ந்த⁴க்ஷயாத்³வித்³யோத்பத்³யதே சேத் , கர்மப்⁴ய: ப்ருத²கு³பநிஷச்ச்²ரவணாதி³யத்நோ(அ)நர்த²க இதி சேத் , ந ; நியமாபா⁴வாத் । ந ஹி, ‘ப்ரதிப³ந்த⁴க்ஷயாதே³வ வித்³யோத்பத்³யதே, ந த்வீஶ்வரப்ரஸாத³தபோத்⁴யாநாத்³யநுஷ்டா²நாத்’ இதி நியமோ(அ)ஸ்தி ; அஹிம்ஸாப்³ரஹ்மசர்யாதீ³நாம் ச வித்³யாம் ப்ரத்யுபகாரகத்வாத் , ஸாக்ஷாதே³வ ச காரணத்வாச்ச்²ரவணமநநநிதி³த்⁴யாஸநாதீ³நாம் । அத: ஸித்³தா⁴ந்யாஶ்ரமாந்தராணி । ஸர்வேஷாம் சாதி⁴காரோ வித்³யாயாம் , பரம் ச ஶ்ரேய: கேவலாயா வித்³யாயா ஏவேதி ஸித்³த⁴ம் ॥

இத்யேகாத³ஶாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

த்³வாத³ஶோ(அ)நுவாக:

அதீதவித்³யாப்ராப்த்யுபஸர்க³ஶமநார்தா²ம் ஶாந்திம் பட²தி -

ஶம் நோ மித்ர: ஶம் வருண: । ஶம் நோ ப⁴வத்வர்யமா । ஶம் ந இந்த்³ரோ ப்³ருஹஸ்பதி: । ஶம் நோ விஷ்ணுருருக்ரம: । நமோ ப்³ரஹ்மணே । நமஸ்தே வாயோ । த்வமேவ ப்ரத்யக்ஷம் ப்³ரஹ்மாஸி । த்வாமேவ ப்ரத்யக்ஷம் ப்³ரஹ்மாவாதி³ஷம் । ருதமவாதி³ஷம் । ஸத்யமவாதி³ஷம் । தந்மாமாவீத் । தத்³வக்தாரமாவீத் । ஆவீந்மாம் । ஆவீத்³வக்தாரம் ॥

ஶம் நோ மித்ர இத்யாதி³ । வ்யாக்²யாதமேதத்பூர்வம் ॥

இதி த்³வாத³ஶாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ தைத்திரீயோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யே ஶீக்ஷாவல்லீபா⁴ஷ்யம் ஸம்பூர்ணம் ॥

ப்³ரஹ்மாநந்த³வல்லீ

ப்ரத²மோ(அ)நுவாக:

அதீதவித்³யாப்ராப்த்யுபஸர்க³ப்ரஶமநார்தா² ஶாந்தி: படி²தா । இதா³நீம் து வக்ஷ்யமாணப்³ரஹ்மவித்³யாப்ராப்த்யுபஸர்கோ³பஶமநார்தா² ஶாந்தி: பட்²யதே -

ௐ ஸஹ நாவவது । ஸஹ நௌ பு⁴நக்து । ஸஹ வீர்யம் கரவாவஹை । தேஜஸ்வி நாவதீ⁴தமஸ்து மா வித்³விஷாவஹை ॥ ௐ ஶாந்தி: ஶாந்தி: ஶாந்தி: ॥

ஸஹ நாவவத்விதி । ஸஹ நாவவது, நௌ ஶிஷ்யாசார்யௌ ஸஹைவ அவது ரக்ஷது । ஸஹ நௌ பு⁴நக்து ப்³ரஹ்ம போ⁴ஜயது । ஸஹ வீர்யம் வித்³யாநிமித்தம் ஸாமர்த்²யம் கரவாவஹை நிர்வர்தயாவஹை । தேஜஸ்வி நௌ தேஜஸ்விநோராவயோ: அதீ⁴தம் ஸ்வதீ⁴தம் அஸ்து அர்த²ஜ்ஞாநயோக்³யமஸ்த்வித்யர்த²: । மா வித்³விஷாவஹை, வித்³யாக்³ரஹணநிமித்தம் ஶிஷ்யஸ்ய ஆசார்யஸ்ய வா ப்ரமாத³க்ருதாத³ந்யாயாத்³வித்³வேஷ: ப்ராப்த: ; தச்ச²மநாயேயமாஶீ: - மா வித்³விஷாவஹை இதி । மைவ நாவிதரேதரம் வித்³வேஷமாபத்³யாவஹை । ஶாந்தி: ஶாந்தி: ஶாந்திரிதி த்ரிர்வசநமுக்தார்த²ம் । வக்ஷ்யமாணவித்³யாவிக்⁴நப்ரஶமநார்தா² சேயம் ஶாந்தி: । அவிக்⁴நேநாத்மவித்³யாப்ராப்திராஶாஸ்யதே, தந்மூலம் ஹி பரம் ஶ்ரேய இதி ॥

ஸம்ஹிதாதி³விஷயாணி கர்மபி⁴ரவிருத்³தா⁴ந்யுபாஸநாந்யுக்தாநி । அநந்தரம் ச அந்த:ஸோபாதி⁴கமாத்மத³ர்ஶநமுக்தம் வ்யாஹ்ருதித்³வாரேண ஸ்வாராஜ்யப²லம் । ந சைதாவதா அஶேஷத: ஸம்ஸாரபீ³ஜஸ்ய உபமர்த³நமஸ்தி । அத: அஶேஷோபத்³ரவபீ³ஜஸ்ய அஜ்ஞாநஸ்ய நிவ்ருத்த்யர்த²ம் விதூ⁴தஸர்வோபாதி⁴விஶேஷாத்மத³ர்ஶநார்த²மித³மாரப்⁴யதே -

ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம் । ததே³ஷாப்⁴யுக்தா । ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம । யோ வேத³ நிஹிதம் கு³ஹாயாம் பரமே வ்யோமந் । ஸோ(அ)ஶ்நுதே ஸர்வாந் காமாந் ஸஹ । ப்³ரஹ்மணா விபஶ்சிதேதி । தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த: । ஆகாஶாத்³வாயு: । வாயோரக்³நி: । அக்³நேராப: । அத்³ப்⁴ய: ப்ருதி²வீ । ப்ருதி²வ்யா ஓஷத⁴ய: । ஓஷதீ⁴ப்⁴யோ(அ)ந்நம் । அந்நாத்புருஷ: । ஸ வா ஏஷ புருஷோ(அ)ந்நரஸமய: । தஸ்யேத³மேவ ஶிர: । அயம் த³க்ஷிண: பக்ஷ: । அயமுத்தர: பக்ஷ: । அயமாத்மா । இத³ம் புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² । தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி ॥ 1 ॥

ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரமித்யாதி³ । ப்ரயோஜநம் சாஸ்யா ப்³ரஹ்மவித்³யாயா அவித்³யாநிவ்ருத்தி:, ததஶ்ச ஆத்யந்திக: ஸம்ஸாராபா⁴வ: । வக்ஷ்யதி ச - ‘வித்³வாந்ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) இதி । ஸம்ஸாரநிமித்தே ச ஸதி அப⁴யம் ப்ரதிஷ்டா²ம் விந்த³த இத்யநுபபந்நம் , க்ருதாக்ருதே புண்யபாபே ந தபத இதி ச । அதோ(அ)வக³ம்யதே - அஸ்மாத்³விஜ்ஞாநாத்ஸர்வாத்மப்³ரஹ்மவிஷயாதா³த்யந்திக: ஸம்ஸாராபா⁴வ இதி । ஸ்வயமேவாஹ ப்ரயோஜநம் ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ இத்யாதா³வேவ ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரயோஜநஜ்ஞாபநார்த²ம் । நிர்ஜ்ஞாதயோர்ஹி ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரயோஜநயோ: வித்³யாஶ்ரவணக்³ரஹணதா⁴ரணாப்⁴யாஸார்த²ம் ப்ரவர்ததே । ஶ்ரவணாதி³பூர்வகம் ஹி வித்³யாப²லம் , ‘ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரேப்⁴ய: । ப்³ரஹ்மவித் , ப்³ரஹ்மேதி வக்ஷ்யமாணலக்ஷணம் , ப்³ருஹத்தமத்வாத் ப்³ரஹ்ம, தத்³வேத்தி விஜாநாதீதி ப்³ரஹ்மவித் , ஆப்நோதி ப்ராப்நோதி பரம் நிரதிஶயம் ; ததே³வ ப்³ரஹ்ம பரம் ; ந ஹ்யந்யஸ்ய விஜ்ஞாநாத³ந்யஸ்ய ப்ராப்தி: । ஸ்பஷ்டம் ச ஶ்ருத்யந்தரம் ப்³ரஹ்மப்ராப்திமேவ ப்³ரஹ்மவிதோ³ த³ர்ஶயதி - ‘ஸ யோ ஹி வை தத்பரமம் ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ (மு. உ. 3 । 2 । 9) இத்யாதி³ ॥

நநு, ஸர்வக³தம் ஸர்வஸ்ய சாத்மபூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம வக்ஷ்யதி । அதோ நாப்யம் । ஆப்திஶ்ச அந்யஸ்யாந்யேந பரிச்சி²ந்நஸ்ய ச பரிச்சி²ந்நேந த்³ருஷ்டா । அபரிச்சி²ந்நம் ஸர்வாத்மகம் ச ப்³ரஹ்மேத்யத: பரிச்சி²ந்நவத் அநாத்மவச்ச தஸ்யாப்திரநுபபந்நா । நாயம் தோ³ஷ: । கத²ம் ? த³ர்ஶநாத³ர்ஶநாபேக்ஷத்வாத்³ப்³ரஹ்மண ஆப்த்யநாப்த்யோ:, பரமார்த²தோ ப்³ரஹ்மஸ்வரூபஸ்யாபி ஸத: அஸ்ய ஜீவஸ்ய பூ⁴தமாத்ராக்ருதபா³ஹ்யபரிச்சி²ந்நாந்நமயாத்³யாத்மத³ர்ஶிந: ததா³ஸக்தசேதஸ: । ப்ரக்ருதஸங்க்²யாபூரணஸ்யாத்மந: அவ்யவஹிதஸ்யாபி பா³ஹ்யஸங்க்²யேயவிஷயாஸக்தசித்ததயா ஸ்வரூபாபா⁴வத³ர்ஶநவத் பரமார்த²ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாபா⁴வத³ர்ஶநலக்ஷணயா அவித்³யயா அந்நமயாதீ³ந்பா³ஹ்யாநநாத்மந ஆத்மத்வேந ப்ரதிபந்நத்வாத் அந்நமயாத்³யநாத்மப்⁴யோ நாந்யோ(அ)ஹமஸ்மீத்யபி⁴மந்யதே । ஏவமவித்³யயா ஆத்மபூ⁴தமபி ப்³ரஹ்ம அநாப்தம் ஸ்யாத் । தஸ்யைவமவித்³யயா அநாப்தப்³ரஹ்மஸ்வரூபஸ்ய ப்ரக்ருதஸங்க்²யாபூரணஸ்யாத்மந: அவித்³யயாநாப்தஸ்ய ஸத: கேநசித்ஸ்மாரிதஸ்ய புநஸ்தஸ்யைவ வித்³யயா ஆப்திர்யதா², ததா² ஶ்ருத்யுபதி³ஷ்டஸ்ய ஸர்வாத்மப்³ரஹ்மண ஆத்மத்வத³ர்ஶநேந வித்³யயா ததா³ப்திருபபத்³யத ஏவ । ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரமிதி வாக்யம் ஸூத்ரபூ⁴தம் ஸர்வஸ்ய வல்ல்யர்த²ஸ்ய । ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரமித்யநேந வாக்யேந வேத்³யதயா ஸூத்ரிதஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)நிர்தா⁴ரிதஸ்வரூபவிஶேஷஸ்ய ஸர்வதோ வ்யாவ்ருத்தஸ்வரூபவிஶேஷஸமர்பணஸமர்த²ஸ்ய லக்ஷணஸ்யாபி⁴தா⁴நேந ஸ்வரூபநிர்தா⁴ரணாய அவிஶேஷேண ச உக்தவேத³நஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ வக்ஷ்யமாணலக்ஷணஸ்ய விஶேஷேண ப்ரத்யகா³த்மதயா அநந்யரூபேண விஜ்ஞேயத்வாய, ப்³ரஹ்மவித்³யாப²லம் ச ப்³ரஹ்மவிதோ³ யத்பரப்ராப்திலக்ஷணமுக்தம் , ஸ ஸர்வாத்மபா⁴வ: ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மாதீதப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வமேவ, நாந்யதி³த்யேதத்ப்ரத³ர்ஶநாய ச ஏஷா ருகு³தா³ஹ்ரியதே - ததே³ஷாப்⁴யுக்தேதி । தத் தஸ்மிந்நேவ ப்³ராஹ்மணவாக்யோக்தார்தே² ஏஷா ருக் அப்⁴யுக்தா ஆம்நாதா । ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம இதி ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணார்த²ம் வாக்யம் । ஸத்யாதீ³நி ஹி த்ரீணி விஶேஷணார்தா²நி பதா³நி விஶேஷ்யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: । விஶேஷ்யம் ப்³ரஹ்ம, விவக்ஷிதத்வாத்³வேத்³யதயா । வேத்³யத்வேந யதோ ப்³ரஹ்ம ப்ராதா⁴ந்யேந விவக்ஷிதம் , தஸ்மாத்³விஶேஷ்யம் விஜ்ஞேயம் । அத: அஸ்மாத்³விஶேஷணவிஶேஷ்யத்வாதே³வ ஸத்யாதீ³நி ஏகவிப⁴க்த்யந்தாநி பதா³நி ஸமாநாதி⁴கரணாநி । ஸத்யாதி³பி⁴ஸ்த்ரிபி⁴ர்விஶேஷணைர்விஶேஷ்யமாணம் ப்³ரஹ்ம விஶேஷ்யாந்தரேப்⁴யோ நிர்தா⁴ர்யதே । ஏவம் ஹி தஜ்ஜ்ஞாதம் ப⁴வதி, யத³ந்யேப்⁴யோ நிர்தா⁴ரிதம் ; யதா² லோகே நீலம் மஹத்ஸுக³ந்த்⁴யுத்பலமிதி । நநு, விஶேஷ்யம் விஶேஷணாந்தரம் வ்யபி⁴சரத்³விஶேஷ்யதே, யதா² நீலம் ரக்தம் சோத்பலமிதி ; யதா³ ஹ்யநேகாநி த்³ரவ்யாணி ஏகஜாதீயாந்யநேகவிஶேஷணயோகீ³நி ச, ததா³ விஶேஷணஸ்யார்த²வத்த்வம் ; ந ஹ்யேகஸ்மிந்நேவ வஸ்துநி, விஶேஷணாந்தராயோகா³த் ; யதா² அஸாவேக ஆதி³த்ய இதி, ததா² ஏகமேவ ப்³ரஹ்ம, ந ப்³ரஹ்மாந்தராணி, யேப்⁴யோ விஶேஷ்யேத நீலோத்பலவத் । ந ; லக்ஷணார்த²த்வாத்³விஶேஷணாநாம் । நாயம் தோ³ஷ: । கஸ்மாத் ? லக்ஷணார்த²ப்ரதா⁴நாநி விஶேஷணாநி, ந விஶேஷணப்ரதா⁴நாந்யேவ । க: புநர்லக்ஷணலக்ஷ்யயோர்விஶேஷணவிஶேஷ்யயோர்வா விஶேஷ: ? உச்யதே । ஸஜாதீயேப்⁴ய ஏவ நிவர்தகாநி விஶேஷணாநி விஶேஷ்யஸ்ய ; லக்ஷணம் து ஸர்வத ஏவ, யதா² அவகாஶப்ரதா³த்ராகாஶமிதி । லக்ஷணார்த²ம் ச வாக்யமித்யவோசாம ॥

ஸத்யாதி³ஶப்³தா³ ந பரஸ்பரம் ஸம்ப³த்⁴யந்தே, பரார்த²த்வாத் ; விஶேஷ்யார்தா² ஹி தே । அத ஏவ ஏகைகோ விஶேஷணஶப்³த³: பரஸ்பரம் நிரபேக்ஷோ ப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந ஸம்ப³த்⁴யதே - ஸத்யம் ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம அநந்தம் ப்³ரஹ்மேதி । ஸத்யமிதி யத்³ரூபேண யந்நிஶ்சிதம் தத்³ரூபம் ந வ்யபி⁴சரதி, தத்ஸத்யம் । யத்³ரூபேண யந்நிஶ்சிதம் தத்³ரூபம் வ்யபி⁴சரதி, தத³ந்ருதமித்யுச்யதே । அதோ விகாரோ(அ)ந்ருதம் , ‘ வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம் ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) ஏவம் ஸதே³வ ஸத்யமித்யவதா⁴ரணாத் । அத: ‘ஸத்யம் ப்³ரஹ்ம’ இதி ப்³ரஹ்ம விகாராந்நிவர்தயதி । அத: காரணத்வம் ப்ராப்தம் ப்³ரஹ்மண: । காரணஸ்ய ச காரகத்வம் , வஸ்துத்வாத் ம்ருத்³வத் அசித்³ரூபதா ச ப்ராப்தா ; அத இத³முச்யதே - ஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மேதி । ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞப்தி: அவபோ³த⁴:, - பா⁴வஸாத⁴நோ ஜ்ஞாநஶப்³த³: - ந து ஜ்ஞாநகர்த்ரு, ப்³ரஹ்மவிஶேஷணத்வாத்ஸத்யாநந்தாப்⁴யாம் ஸஹ । ந ஹி ஸத்யதா அநந்ததா ச ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வே ஸத்யுபபத்³யேதே । ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வேந ஹி விக்ரியமாணம் கத²ம் ஸத்யம் ப⁴வேத் , அநந்தம் ச ? யத்³தி⁴ ந குதஶ்சித்ப்ரவிப⁴ஜ்யதே, தத³நந்தம் । ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வே ச ஜ்ஞேயஜ்ஞாநாப்⁴யாம் ப்ரவிப⁴க்தமித்யநந்ததா ந ஸ்யாத் , ‘யத்ர நாந்யத்³விஜாநாதி ஸ பூ⁴மா, அத² யத்ராந்யத்³விஜாநாதி தத³ல்பம்’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ‘நாந்யத்³விஜாநாதி’ இதி விஶேஷப்ரதிஷேதா⁴த் ஆத்மாநம் விஜாநாதீதி சேத் , ந ; பூ⁴மலக்ஷணவிதி⁴பரத்வாத்³வாக்யஸ்ய । ‘யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி’ இத்யாதி³ பூ⁴ம்நோ லக்ஷணவிதி⁴பரம் வாக்யம் । யதா²ப்ரஸித்³த⁴மேவ அந்யோ(அ)ந்யத்பஶ்யதீத்யேதது³பாதா³ய யத்ர தந்நாஸ்தி, ஸ பூ⁴மா இதி பூ⁴மஸ்வரூபம் தத்ர ஜ்ஞாப்யதே । அந்யக்³ரஹணஸ்ய ப்ராப்தப்ரதிஷேதா⁴ர்த²த்வாத் ந ஸ்வாத்மநி க்ரியாஸ்தித்வபரம் வாக்யம் । ஸ்வாத்மநி ச பே⁴தா³பா⁴வாத்³விஜ்ஞாநாநுபபத்தி: । ஆத்மநஶ்ச விஜ்ஞேயத்வே ஜ்ஞாத்ரபா⁴வப்ரஸங்க³:, ஜ்ஞேயத்வேநைவ விநியுக்தத்வாத் ॥

ஏக ஏவாத்மா ஜ்ஞேயத்வேந ஜ்ஞாத்ருத்வேந ச உப⁴யதா² ப⁴வதீதி சேத் , ந ; யுக³பத³நம்ஶத்வாத் । ந ஹி நிரவயவஸ்ய யுக³பஜ்ஜ்ஞேயஜ்ஞாத்ருத்வோபபத்தி: । ஆத்மநஶ்ச க⁴டாதி³வத்³விஜ்ஞேயத்வே ஜ்ஞாநோபதே³ஶாநர்த²க்யம் । ந ஹி க⁴டாதி³வத்ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய ஜ்ஞாநோபதே³ஶ: அர்த²வாந் । தஸ்மாத் ஜ்ஞாத்ருத்வே ஸதி ஆநந்த்யாநுபபத்தி: । ஸந்மாத்ரத்வம் சாநுபபந்நம் ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வாதி³விஶேஷவத்த்வே ஸதி ; ஸந்மாத்ரத்வம் ச ஸத்யம் , ‘தத் ஸத்யம்’ (சா². உ. 6 । 8 । 16) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । தஸ்மாத்ஸத்யாநந்தஶப்³தா³ப்⁴யாம் ஸஹ விஶேஷணத்வேந ஜ்ஞாநஶப்³த³ஸ்ய ப்ரயோகா³த்³பா⁴வஸாத⁴நோ ஜ்ஞாநஶப்³த³: । ‘ஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம’ இதி கர்த்ருத்வாதி³காரகநிவ்ருத்த்யர்த²ம் ம்ருதா³தி³வத³சித்³ரூபதாநிவ்ருத்த்யர்த²ம் ச ப்ரயுஜ்யதே । ‘ஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம’ இதி வசநாத்ப்ராப்தமந்தவத்த்வம் , லௌகிகஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய அந்தவத்த்வத³ர்ஶநாத் । அத: தந்நிவ்ருத்த்யர்த²மாஹ - அநந்தமிதி । ஸத்யாதீ³நாமந்ருதாதி³த⁴ர்மநிவ்ருத்திபரத்வாத்³விஶேஷ்யஸ்ய ச ப்³ரஹ்மண: உத்பலாதி³வத³ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் ‘ம்ருக³த்ருஷ்ணாம்ப⁴ஸி ஸ்நாத: க²புஷ்பக்ருதஶேக²ர: । ஏஷ வந்த்⁴யாஸுதோ யாதி ஶஶஶ்ருங்க³த⁴நுர்த⁴ர:’ இதிவத் ஶூந்யார்த²தைவ ப்ராப்தா ஸத்யாதி³வாக்யஸ்யேதி சேத் , ந ; லக்ஷணார்த²த்வாத் । விஶேஷணத்வே(அ)பி ஸத்யாதீ³நாம் லக்ஷணார்த²ப்ராதா⁴ந்யமித்யவோசாம । ஶூந்யே ஹி லக்ஷ்யே அநர்த²கம் லக்ஷணவசநம் । அத: லக்ஷணார்த²த்வாந்மந்யாமஹே ந ஶூந்யார்த²தேதி । விஶேஷணார்த²த்வே(அ)பி ச ஸத்யாதீ³நாம் ஸ்வார்தா²பரித்யாக³ ஏவ । ஶூந்யார்த²த்வே ஹி ஸத்யாதி³ஶப்³தா³நாம் விஶேஷ்யநியந்த்ருத்வாநுபபத்தி: । ஸத்யாத்³யர்தை²ரர்த²வத்த்வே து தத்³விபரீதத⁴ர்மவத்³ப்⁴யோ விஶேஷ்யேப்⁴யோ ப்³ரஹ்மணோ விஶேஷ்யஸ்ய நியந்த்ருத்வமுபபத்³யதே । ப்³ரஹ்மஶப்³தோ³(அ)பி ஸ்வார்தே²நார்த²வாநேவ । தத்ர அநந்தஶப்³த³: அந்தவத்த்வப்ரதிஷேத⁴த்³வாரேண விஶேஷணம் । ஸத்யஜ்ஞாநஶப்³தௌ³ து ஸ்வார்த²ஸமர்பணேநைவ விஶேஷணே ப⁴வத: ॥

‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந:’ இதி ப்³ரஹ்மண்யேவ ஆத்மஶப்³த³ப்ரயோகா³த் வேதி³துராத்மைவ ப்³ரஹ்ம । ‘ஏதமாநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி’ (தை. உ. 2 । 8 । 5) இதி ச ஆத்மதாம் த³ர்ஶயதி । தத்ப்ரவேஶாச்ச ; ‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி ச தஸ்யைவ ஜீவரூபேண ஶரீரப்ரவேஶம் த³ர்ஶயதி । அதோ வேதி³து: ஸ்வரூபம் ப்³ரஹ்ம । ஏவம் தர்ஹி, ஆத்மத்வாஜ்ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வம் ; ‘ஆத்மா ஜ்ஞாதா’ இதி ஹி ப்ரஸித்³த⁴ம் , ‘ஸோ(அ)காமயத’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி ச காமிநோ ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வப்ரஸித்³தி⁴: ; அதோ ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வாத் ஜ்ஞப்திர்ப்³ரஹ்மேத்யயுக்தம் ; அநித்யத்வப்ரஸங்கா³ச்ச ; யதி³ நாம ஜ்ஞப்திர்ஜ்ஞாநமிதி பா⁴வரூபதா ப்³ரஹ்மண:, ததா³ப்யநித்யத்வம் ப்ரஸஜ்யேத ; பாரதந்த்ர்யம் ச, தா⁴த்வர்தா²நாம் காரகாபேக்ஷத்வாத் , ஜ்ஞாநம் ச தா⁴த்வர்த²: ; அதோ(அ)ஸ்ய அநித்யத்வம் பரதந்த்ரதா ச । ந ; ஸ்வரூபாவ்யதிரேகேண கார்யத்வோபசாராத் । ஆத்மந: ஸ்வரூபம் ஜ்ஞப்தி: ந ததோ வ்யதிரிச்யதே । அதோ நித்யைவ । ததா²பி பு³த்³தே⁴ருபாதி⁴லக்ஷணாயாஶ்சக்ஷுராதி³த்³வாரைர்விஷயாகாரபரிணாமிந்யா: யே ஶப்³தா³த்³யாகாராவபா⁴ஸா:, தே ஆத்மவிஜ்ஞாநஸ்ய விஷயபூ⁴தா உத்பத்³யமாநா ஏவ ஆத்மவிஜ்ஞாநேந வ்யாப்தா உத்பத்³யந்தே । தஸ்மாதா³த்மவிஜ்ஞாநாவபா⁴ஸ்யாஶ்ச தே விஜ்ஞாநஶப்³த³வாச்யாஶ்ச தா⁴த்வர்த²பூ⁴தா ஆத்மந ஏவ த⁴ர்மா விக்ரியாரூபா இத்யவிவேகிபி⁴: பரிகல்ப்யந்தே । யத்து ப்³ரஹ்மணோ விஜ்ஞாநம் , தத் ஸவித்ருப்ரகாஶவத் அக்³ந்யுஷ்ணத்வவச்ச ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவ்யதிரிக்தம் ஸ்வரூபமேவ தத் । ந தத்காரணாந்தரஸவ்யபேக்ஷம் , நித்யஸ்வரூபத்வாத் , ஸர்வபா⁴வாநாம் ச தேநாவிப⁴க்ததே³ஶகாலத்வாத் காலாகாஶாதி³காரணத்வாத் நிரதிஶயஸூக்ஷ்மத்வாச்ச । ந தஸ்யாந்யத³விஜ்ஞேயம் ஸூக்ஷ்மம் வ்யவஹிதம் விப்ரக்ருஷ்டம் பூ⁴தம் ப⁴வத்³ப⁴விஷ்யத்³வா அஸ்தி । தஸ்மாத்ஸர்வஜ்ஞம் தத்³ப்³ரஹ்ம । மந்த்ரவர்ணாச்ச ‘அபாணிபாதோ³ ஜவநோ க்³ரஹீதா பஶ்யத்யசக்ஷு: ஸ ஶ்ருணோத்யகர்ண: । ஸ வேத்தி வேத்³யம் ந ச தஸ்யாஸ்தி வேத்தா தமாஹுரக்³ர்யம் புருஷம் மஹாந்தம்’ (ஶ்வே. உ. 3 । 19) இதி । ‘ந ஹி விஜ்ஞதுர்விஜ்ஞாதேர்விபரிலோபோ வித்³யதே(அ)விநாஶித்வாந்ந து தத்³த்³விதீயமஸ்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 30) இத்யாதி³ஶ்ருதேஶ்ச । விஜ்ஞாத்ருஸ்வரூபாவ்யதிரேகாத்கரணாதி³நிமித்தாநபேக்ஷத்வாச்ச ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞாநஸ்வரூபத்வே(அ)பி நித்யத்வப்ரஸித்³தி⁴: । அதோ நைவ தா⁴த்வர்த²ஸ்தத் , அக்ரியாரூபத்வாத் । அத ஏவ ச ந ஜ்ஞாநகர்த்ரு ; தஸ்மாதே³வ ச ந ஜ்ஞாநஶப்³த³வாச்யமபி தத்³ப்³ரஹ்ம । ததா²பி ததா³பா⁴ஸவாசகேந பு³த்³தி⁴த⁴ர்மவிஶேஷேண ஜ்ஞாநஶப்³தே³ந தல்லக்ஷ்யதே ; ந து உச்யதே, ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திஹேதுஜாத்யாதி³த⁴ர்மரஹிதத்வாத் । ததா² ஸத்யஶப்³தே³நாபி । ஸர்வவிஶேஷப்ரத்யஸ்தமிதஸ்வரூபத்வாத்³ப்³ரஹ்மண: பா³ஹ்யஸத்தாஸாமாந்யவிஷயேண ஸத்யஶப்³தே³ந லக்ஷ்யதே ‘ஸத்யம் ப்³ரஹ்ம’ இதி ; ந து ஸத்யஶப்³த³வாச்யம் ப்³ரஹ்ம । ஏவம் ஸத்யாதி³ஶப்³தா³ இதரேதரஸம்நிதா⁴நாத³ந்யோந்யநியம்யநியாமகா: ஸந்த: ஸத்யாதி³ஶப்³த³வாச்யாத் நிவர்தகா ப்³ரஹ்மண:, லக்ஷணார்தா²ஶ்ச ப⁴வந்தீதி । அத: ஸித்³த⁴ம் ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே அப்ராப்ய மநஸா ஸஹ’ (தை. உ. 2 । 4 । 1) ‘அநிருக்தே(அ)நிலயநே’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இதி ச அவாச்யத்வம் , நீலோத்பலவத³வாக்யார்த²த்வம் ச ப்³ரஹ்மண: ॥

தத்³யதா²வ்யாக்²யாதம் ப்³ரஹ்ம ய: வேத³ விஜாநாதி நிஹிதம் ஸ்தி²தம் கு³ஹாயாம் , கூ³ஹதே: ஸம்வரணார்த²ஸ்ய நிகூ³டா⁴ அஸ்யாம் ஜ்ஞாநஜ்ஞேயஜ்ஞாத்ருபதா³ர்தா² இதி கு³ஹா பு³த்³தி⁴:, கூ³டா⁴வஸ்யாம் போ⁴கா³பவர்கௌ³ புருஷார்தா²விதி வா, தஸ்யாம் பரமே ப்ரக்ருஷ்டே வ்யோமந் வ்யோம்நி ஆகாஶே அவ்யாக்ருதாக்²யே ; தத்³தி⁴ பரமம் வ்யோம, ‘ஏதஸ்மிந்க²ல்வக்ஷரே கா³ர்க்³யாகாஶ:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 11) இத்யக்ஷரஸம்நிகர்ஷாத் ; ‘கு³ஹாயாம் வ்யோமந்’ இதி வா ஸாமாநாதி⁴கரண்யாத³வ்யாக்ருதாகாஶமேவ கு³ஹா ; தத்ராபி நிகூ³டா⁴: ஸர்வே பதா³ர்தா²ஸ்த்ரிஷு காலேஷு, காரணத்வாத்ஸூக்ஷ்மதரத்வாச்ச ; தஸ்மிந்நந்தர்நிஹிதம் ப்³ரஹ்ம । ஹார்த³மேவ து பரமம் வ்யோமேதி ந்யாய்யம் , விஜ்ஞாநாங்க³த்வேந வ்யோம்நோ விவக்ஷிதத்வாத் । ‘யோ வை ஸ ப³ஹிர்தா⁴ புருஷாதா³காஶோ யோ வை ஸோ(அ)ந்த: புருஷ ஆகாஶோ யோ(அ)யமந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ:’ (சா². உ. 3 । 12 । 7), (சா². உ. 3 । 12 । 8) இதி ஶ்ருத்யந்தராத்ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹார்த³ஸ்ய வ்யோம்ந: பரமத்வம் । தஸ்மிந்ஹார்தே³ வ்யோம்நி யா பு³த்³தி⁴ர்கு³ஹா, தஸ்யாம் நிஹிதம் ப்³ரஹ்ம தத்³வ்யாவ்ருத்த்யா விவிக்ததயோபலப்⁴யத இதி । ந ஹ்யந்யதா² விஶிஷ்டதே³ஶகாலஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்தி ப்³ரஹ்மண:, ஸர்வக³தத்வாந்நிர்விஶேஷத்வாச்ச । ஸ: ஏவம் ப்³ரஹ்ம விஜாநந் ; கிமித்யாஹ - அஶ்நுதே பு⁴ங்க்தே ஸர்வாந் நிரவஶேஷாந் காமாந் காம்யபோ⁴கா³நித்யர்த²: । கிமஸ்மதா³தி³வத்புத்ரஸ்வர்கா³தீ³ந்பர்யாயேண ? நேத்யாஹ - ஸஹ யுக³பத் ஏகக்ஷணோபாரூடா⁴நேவ ஏகயோபலப்³த்⁴யா ஸவித்ருப்ரகாஶவந்நித்யயா ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவ்யதிரிக்தயா, யாமவோசாம ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநம்’ இதி । ஏதத்தது³ச்யதே - ப்³ரஹ்மணா ஸஹேதி । ப்³ரஹ்மபூ⁴தோ வித்³வாந் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபேணைவ ஸர்வாந்காமாந் ஸஹ அஶ்நுதே । ந ததா² யதோ²பாதி⁴க்ருதேந ஸ்வரூபேணாத்மநோ ஜலஸூர்யகாதி³வத்ப்ரதிபி³ம்ப³பூ⁴தேந ஸாம்ஸாரிகேண த⁴ர்மாதி³நிமித்தாபேக்ஷாம்ஶ்சக்ஷுராதி³கரணாபேக்ஷாம்ஶ்ச ஸர்வாந்காமாந்பர்யாயேணாஶ்நுதே லோக: । கத²ம் தர்ஹி ? யதோ²க்தேந ப்ரகாரேண ஸர்வஜ்ஞேந ஸர்வக³தேந ஸர்வாத்மநா நித்யப்³ரஹ்மாத்மஸ்வரூபேண த⁴ர்மாதி³நிமித்தாநபேக்ஷாந் சக்ஷுராதி³கரணாநபேக்ஷாம்ஶ்ச ஸர்வாந்காமாந்ஸஹாஶ்நுத இத்யர்த²: । விபஶ்சிதா மேதா⁴விநா ஸர்வஜ்ஞேந । தத்³தி⁴ வைபஶ்சித்யம் , யத்ஸர்வஜ்ஞத்வம் । தேந ஸர்வஜ்ஞஸ்வரூபேண ப்³ரஹ்மணா அஶ்நுத இதி । இதிஶப்³தோ³ மந்த்ரபரிஸமாப்த்யர்த²: ॥

ஸர்வ ஏவ வல்ல்யர்த²: ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ இதி ப்³ராஹ்மண வாக்யேந ஸூத்ரித: । ஸ ச ஸூத்ரிதோ(அ)ர்த²: ஸங்க்ஷேபதோ மந்த்ரேண வ்யாக்²யாத: । புநஸ்தஸ்யைவ விஸ்தரேணார்த²நிர்ணய: கர்தவ்ய இத்யுத்தரஸ்தத்³வ்ருத்திஸ்தா²நீயோ க்³ரந்த² ஆரப்⁴யதே - தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதி³த்யாதி³: । தத்ர ச ‘ ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ இத்யுக்தம் மந்த்ராதௌ³ ; தத்கத²ம் ஸத்யமநந்தம் சேத்யத ஆஹ । த்ரிவித⁴ம் ஹ்யாநந்த்யம் - தே³ஶத: காலதோ வஸ்துதஶ்சேதி । தத்³யதா² - தே³ஶதோ(அ)நந்த ஆகாஶ: ; ந ஹி தே³ஶதஸ்தஸ்ய பரிச்சே²தோ³(அ)ஸ்தி । ந து காலதஶ்சாநந்த்யம் வஸ்துதஶ்ச ஆகாஶஸ்ய । கஸ்மாத் ? கார்யத்வாத் । நைவம் ப்³ரஹ்மண ஆகாஶவத்காலதோ(அ)ப்யந்தவத்த்வம் । அகார்யத்வாத் । கார்யம் ஹி வஸ்து காலேந பரிச்சி²த்³யதே । அகார்யம் ச ப்³ரஹ்ம । தஸ்மாத்காலதோ(அ)ஸ்யாநந்த்யம் । ததா² வஸ்துத: । கத²ம் புநர்வஸ்துத ஆநந்த்யம் ? ஸர்வாநந்யத்வாத் । பி⁴ந்நம் ஹி வஸ்து வஸ்த்வந்தரஸ்ய அந்தோ ப⁴வதி, வஸ்த்வந்தரபு³த்³தி⁴ர்ஹி ப்ரஸக்தாத்³வஸ்த்வந்தராந்நிவர்ததே । யதோ யஸ்ய பு³த்³தே⁴ர்நிவ்ருத்தி:, ஸ தஸ்யாந்த: । தத்³யதா² கோ³த்வபு³த்³தி⁴ரஶ்வத்வாந்நிவர்தத இத்யஶ்வத்வாந்தம் கோ³த்வமித்யந்தவதே³வ ப⁴வதி । ஸ சாந்தோ பி⁴ந்நேஷு வஸ்துஷு த்³ருஷ்ட: । நைவம் ப்³ரஹ்மணோ பே⁴த³: । அதோ வஸ்துதோ(அ)ப்யாநந்த்யம் । கத²ம் புந: ஸர்வாநந்யத்வம் ப்³ரஹ்மண இதி, உச்யதே - ஸர்வவஸ்துகாரணத்வாத் । ஸர்வேஷாம் ஹி வஸ்தூநாம் காலாகாஶாதீ³நாம் காரணம் ப்³ரஹ்ம । கார்யாபேக்ஷயா வஸ்துதோ(அ)ந்தவத்த்வமிதி சேத் , ந ; அந்ருதத்வாத்கார்யஸ்ய வஸ்துந: । ந ஹி காரணவ்யதிரேகேண கார்யம் நாம வஸ்துதோ(அ)ஸ்தி, யத: காரணபு³த்³தி⁴ர்விநிவர்தேத ; ‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம் ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) ஏவம் ஸதே³வ ஸத்யமிதி ஶ்ருத்யந்தராத் । தஸ்மாதா³காஶாதி³காரணத்வாத்³தே³ஶதஸ்தாவத³நந்தம் ப்³ரஹ்ம । ஆகாஶோ ஹ்யநந்த இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் தே³ஶத: ; தஸ்யேத³ம் காரணம் ; தஸ்மாத்ஸித்³த⁴ம் தே³ஶத ஆத்மந ஆநந்த்யம் । ந ஹ்யஸர்வக³தாத்ஸர்வக³தமுத்பத்³யமாநம் லோகே கிஞ்சித்³த்³ருஶ்யதே । அதோ நிரதிஶயமாத்மந ஆநந்த்யம் தே³ஶத: । ததா² அகார்யத்வாத்காலத: ; தத்³பி⁴ந்நவஸ்த்வந்தராபா⁴வாச்ச வஸ்துத: । அத ஏவ நிரதிஶயஸத்யத்வம் ॥

தஸ்மாத் இதி மூலவாக்யஸூத்ரிதம் ப்³ரஹ்ம பராம்ருஶ்யதே ; ஏதஸ்மாத் இதி மந்த்ரவாக்யேந அநந்தரம் யதா²லக்ஷிதம் । யத்³ப்³ரஹ்ம ஆதௌ³ ப்³ராஹ்மணவாக்யேந ஸூத்ரிதம் , யச்ச ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ இத்யநந்தரமேவ லக்ஷிதம் , தஸ்மாதே³தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மண ஆத்மந: ஆத்மஶப்³த³வாச்யாத் ; ஆத்மா ஹி தத் ஸர்வஸ்ய, ‘தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா’ (சா². உ. 6 । 8 । 16) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் ; அதோ ப்³ரஹ்ம ஆத்மா ; தஸ்மாதே³தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மண ஆத்மஸ்வரூபாத் ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த: ஸமுத்பந்ந: । ஆகாஶோ நாம ஶப்³த³கு³ண: அவகாஶகரோ மூர்தத்³ரவ்யாணாம் । தஸ்மாத் ஆகாஶாத் ஸ்வேந ஸ்பர்ஶகு³ணேந பூர்வேண ச ஆகாஶகு³ணேந ஶப்³தே³ந த்³விகு³ண: வாயு:, ஸம்பூ⁴த இத்யநுவர்ததே । வாயோஶ்ச ஸ்வேந ரூபகு³ணேந பூர்வாப்⁴யாம் ச த்ரிகு³ண: அக்³நி: ஸம்பூ⁴த: । அக்³நேஶ்ச ஸ்வேந ரஸகு³ணேந பூர்வைஶ்ச த்ரிபி⁴: சதுர்கு³ணா ஆப: ஸம்பூ⁴தா: । அத்³ப்⁴ய: ஸ்வேந க³ந்த⁴கு³ணேந பூர்வைஶ்ச சதுர்பி⁴: பஞ்சகு³ணா ப்ருதி²வீ ஸம்பூ⁴தா । ப்ருதி²வ்யா: ஓஷத⁴ய: । ஓஷதீ⁴ப்⁴ய: அந்நம் । அந்நாத் ரேதோரூபேண பரிணதாத் புருஷ: ஶிர: - பாண்யாத்³யாக்ருதிமாந் । ஸ வை ஏஷ புருஷ: அந்நரஸமய: அந்நரஸவிகார: புருஷாக்ருதிபா⁴விதம் ஹி ஸர்வேப்⁴யோ(அ)ங்கே³ப்⁴யஸ்தேஜ:ஸம்பூ⁴தம் ரேதோ பீ³ஜம் । தஸ்மாத்³யோ ஜாயதே, ஸோ(அ)பி ததா² புருஷாக்ருதிரேவ ஸ்யாத் ; ஸர்வஜாதிஷு ஜாயமாநாநாம் ஜநகாக்ருதிநியமத³ர்ஶநாத் । ஸர்வேஷாமப்யந்நரஸவிகாரத்வே ப்³ரஹ்மவம்ஶ்யத்வே ச அவிஶிஷ்டே, கஸ்மாத்புருஷ ஏவ க்³ருஹ்யதே ? ப்ராதா⁴ந்யாத் । கிம் புந: ப்ராதா⁴ந்யம் ? கர்மஜ்ஞாநாதி⁴கார: । புருஷ ஏவ ஹி ஶக்தத்வாத³ர்தி²த்வாத³பர்யுத³ஸ்தத்வாச்ச கர்மஜ்ஞாநயோரதி⁴க்ரியதே, ‘புருஷே த்வேவாவிஸ்தராமாத்மா ஸ ஹி ப்ரஜ்ஞாநேந ஸம்பந்நதமோ விஜ்ஞாதம் வத³தி விஜ்ஞாதம் பஶ்யதி வேத³ ஶ்வஸ்தநம் வேத³ லோகாலோகௌ மர்த்யேநாமதமீக்ஷதீத்யேவம் ஸம்பந்ந: ; அதே²தரேஷாம் பஶூநாமஶநாயாபிபாஸே ஏவாபி⁴விஜ்ஞாநம்’ இத்யாதி³ ஶ்ருத்யந்தரத³ர்ஶநாத் ॥

ஸ ஹி புருஷ: இஹ வித்³யயா ஆந்தரதமம் ப்³ரஹ்ம ஸங்க்ராமயிதுமிஷ்ட: । தஸ்ய ச பா³ஹ்யாகாரவிஶேஷேஷ்வநாத்மஸு ஆத்மபா⁴விதாபு³த்³தி⁴: விநா ஆலம்ப³நவிஶேஷம் கஞ்சித் ஸஹஸா ஆந்தரதமப்ரத்யகா³த்மவிஷயா நிராலம்ப³நா ச கர்துமஶக்யேதி த்³ருஷ்டஶரீராத்மஸாமாந்யகல்பநயா ஶாகா²சந்த்³ரநித³ர்ஶநவத³ந்த: ப்ரவேஶயந்நாஹ - தஸ்யேத³மேவ ஶிர: । தஸ்ய அஸ்ய புருஷஸ்யாந்நரஸமயஸ்ய இத³மேவ ஶிர: ப்ரஸித்³த⁴ம் । ப்ராணமயாதி³ஷ்வஶிரஸாம் ஶிரஸ்த்வத³ர்ஶநாதி³ஹாபி தத்ப்ரஸங்கோ³ மா பூ⁴தி³தி இத³மேவ ஶிர இத்யுச்யதே । ஏவம் பக்ஷாதி³ஷு யோஜநா । அயம் த³க்ஷிணோ பா³ஹு: பூர்வாபி⁴முக²ஸ்ய த³க்ஷிண: பக்ஷ: । அயம் ஸவ்யோ பா³ஹு: உத்தர: பக்ஷ: । அயம் மத்⁴யமோ தே³ஹபா⁴க³: ஆத்மா அங்கா³நாம் , ‘மத்⁴யம் ஹ்யேஷாமங்கா³நாமாத்மா’ இதி ஶ்ருதே: । இத³மிதி நாபே⁴ரத⁴ஸ்தாத்³யத³ங்க³ம் , தத் புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² । ப்ரதிதிஷ்ட²த்யநயேதி ப்ரதிஷ்டா² । புச்ச²மிவ புச்ச²ம் , அதோ⁴லம்ப³நஸாமாந்யாத் , யதா² கோ³: புச்ச²ம் । ஏதத்ப்ரக்ருத்ய உத்தரேஷாம் ப்ராணமயாதீ³நாம் ரூபகத்வஸித்³தி⁴:, மூஷாநிஷிக்தத்³ருததாம்ரப்ரதிமாவத் । தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி । தத் தஸ்மிந்நேவார்தே² ப்³ராஹ்மணோக்தே அந்நமயாத்மப்ரகாஶகே ஏஷ ஶ்லோக: மந்த்ர: ப⁴வதி ॥

இதி ப்ரத²மாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

த்³விதீயோ(அ)நுவாக:

அந்நாத்³வை ப்ரஜா: ப்ரஜாயந்தே । யா: காஶ்ச ப்ருதி²வீம் ஶ்ரிதா: । அதோ² அந்நேநைவ ஜீவந்தி । அதை²நத³பி யந்த்யந்தத: । அந்நம் ஹி பூ⁴தாநாம் ஜ்யேஷ்ட²ம் । தஸ்மாத்ஸர்வௌஷத⁴முச்யதே । ஸர்வம் வை தே(அ)ந்நமாப்நுவந்தி । யே(அ)ந்நம் ப்³ரஹ்மோபாஸதே । அந்நம் ஹி பூ⁴தாநாம் ஜ்யேஷ்ட²ம் । தஸ்மாத்ஸர்வௌஷத⁴முச்யதே । அந்நாத்³பூ⁴தாநி ஜாயந்தே । ஜாதாந்யந்நேந வர்த⁴ந்தே । அத்³யதே(அ)த்தி ச பூ⁴தாநி । தஸ்மாத³ந்நம் தது³ச்யத இதி । தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாத³ந்நரஸமயாத் । அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா ப்ராணமய: । தேநைஷ பூர்ண: । ஸ வா ஏஷ புருஷவித⁴ ஏவ । தஸ்ய புருஷவித⁴தாம் । அந்வயம் புருஷவித⁴: । தஸ்ய ப்ராண ஏவ ஶிர: । வ்யாநோ த³க்ஷிண: பக்ஷ: । அபாந உத்தர: பக்ஷ: । ஆகாஶ ஆத்மா । ப்ருதி²வீ புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² । தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி ॥ 1 ॥

அந்நாத் ரஸாதி³பா⁴வபரிணதாத் , வை இதி ஸ்மரணார்த²:, ப்ரஜா: ஸ்தா²வரஜங்க³மாத்மகா:, ப்ரஜாயந்தே । யா: காஶ்ச அவிஶிஷ்டா: ப்ருதி²வீம் ஶ்ரிதா: ப்ருதி²வீமாஶ்ரிதா:, தா: ஸர்வா அந்நாதே³வ ப்ரஜாயந்தே । அதோ² அபி, ஜாதா: அந்நேநைவ ஜீவந்தி ப்ராணாந்தா⁴ரயந்தி, வர்த⁴ந்த இத்யர்த²: । அத² அபி, ஏநத் அந்நம் , அபியந்தி அபிக³ச்ச²ந்தி, அபி ஶப்³த³: ப்ரதிஶப்³தா³ர்தே², அந்நம் ப்ரதி லீயந்த இத்யர்த²: ; அந்தத: அந்தே ஜீவநலக்ஷணாயா வ்ருத்தே: பரிஸமாப்தௌ । கஸ்மாத் ? அந்நம் ஹி யஸ்மாத் பூ⁴தாநாம் ப்ராணிநாம் ஜ்யேஷ்ட²ம் ப்ரத²மஜம் । அந்நமயாதீ³நாம் ஹி இதரேஷாம் பூ⁴தாநாம் காரணமந்நம் ; அத: அந்நப்ரப⁴வா அந்நஜீவநா அந்நப்ரலயாஶ்ச ஸர்வா: ப்ரஜா: । யஸ்மாச்சைவம் , தஸ்மாத் ஸர்வௌஷத⁴ம் ஸர்வப்ராணிநாம் தே³ஹதா³ஹப்ரஶமநமந்நமுச்யதே ॥

அந்நப்³ரஹ்மவித³: ப²லமுச்யதே - ஸர்வம் வை தே ஸமஸ்தமந்நஜாதம் ஆப்நுவந்தி । கே ? யே அந்நம் ப்³ரஹ்ம யதோ²க்தம் உபாஸதே । கத²ம் ? அந்நஜோ(அ)ந்நாத்மாந்நப்ரலயோ(அ)ஹம் , தஸ்மாத³ந்நம் ப்³ரஹ்ம இதி । குத: புந: ஸர்வாந்நப்ராப்திப²லமந்நாத்மோபாஸநமிதி, உச்யதே - அந்நம் ஹி பூ⁴தாநாம் ஜ்யேஷ்ட²ம் பூ⁴தேப்⁴ய: பூர்வமுத்பந்நத்வாஜ்ஜ்யேஷ்ட²ம் ஹி யஸ்மாத் , தஸ்மாத்ஸர்வௌஷத⁴முச்யதே ; தஸ்மாது³பபந்நா ஸர்வாந்நாத்மோபாஸகஸ்ய ஸர்வாந்நப்ராப்தி: । அந்நாத்³பூ⁴தாநி ஜாயந்தே, ஜாதாந்யந்நேந வர்த⁴ந்தே இதி உபஸம்ஹாரார்த²ம் புநர்வசநம் । இதா³நீமந்நஶப்³த³நிர்வசநமுச்யதே - அத்³யதே பு⁴ஜ்யதே சைவ யத்³பூ⁴தை: அத்தி ச பூ⁴தாநி ஸ்வயம் , தஸ்மாத் பூ⁴தைர்பு⁴ஜ்யமாநத்வாத்³பூ⁴தபோ⁴க்த்ருத்வாச்ச அந்நம் தத் உச்யதே । இதி ஶப்³த³: ப்ரத²மகோஶபரிஸமாப்த்யர்த²: । அந்நமயாதி³ப்⁴ய ஆநந்த³மயாந்தேப்⁴ய ஆத்மப்⁴ய: அப்⁴யந்தரதமம் ப்³ரஹ்ம வித்³யயா ப்ரத்யகா³த்மத்வேந தி³த³ர்ஶயிஷு ஶாஸ்த்ரம் அவித்³யாக்ருதபஞ்சகோஶாபநயநேந அநேகதுஷகோத்³ரவவிதுஷீகரணேநேவ தண்டு³லாந் ப்ரஸ்தௌதி - தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாத³ந்நரஸமயாதி³த்யாதி³ । தஸ்மாத்³வை ஏதஸ்மாத் யதோ²க்தாத் அந்நரஸமயாத்பிண்டா³த் அந்ய: வ்யதிரிக்த: அந்தர: அப்⁴யந்தர: ஆத்மா பிண்ட³வதே³வ மித்²யாபரிகல்பித ஆத்மத்வேந ப்ராணமய:, ப்ராண: வாயு:, தந்மய: தத்ப்ராய: । தேந ப்ராணமயேந ஏஷ: அந்நரஸமய ஆத்மா பூர்ண: வாயுநேவ த்³ருதி: । ஸ வை ஏஷ ப்ராணமய ஆத்மா புருஷவித⁴ ஏவ புருஷாகார ஏவ ஶிர:பக்ஷாதி³பி⁴: । கிம் ஸ்வத ஏவ ? நேத்யாஹ - ப்ரஸித்³த⁴ம் தாவத³ந்நரஸமயஸ்யாத்மந: புருஷவித⁴த்வம் ; தஸ்ய அந்நரஸமயஸ்ய புருஷவித⁴தாம் புருஷாகாரதாம் அநு அயம் ப்ராணமய: புருஷவித⁴: மூஷாநிஷிக்தப்ரதிமாவத் , ந ஸ்வத ஏவ । ஏவம் பூர்வஸ்ய பூர்வஸ்ய புருஷவித⁴தா ; தாமநு உத்தரோத்தர: புருஷவிதோ⁴ ப⁴வதி, பூர்வ: பூர்வஶ்சோத்தரோத்தரேண பூர்ண: । கத²ம் புந: புருஷவித⁴தா அஸ்யேதி, உச்யதே - தஸ்ய ப்ராணமயஸ்ய ப்ராண ஏவ ஶிர: ப்ராணமயஸ்ய வாயுவிகாரஸ்ய ப்ராண: முக²நாஸிகாநி:ஸரணோ வ்ருத்திவிஶேஷ: ஶிர இதி கல்ப்யதே, வசநாத் । ஸர்வத்ர வசநாதே³வ பக்ஷாதி³கல்பநா । வ்யாந: வ்யாநவ்ருத்தி: த³க்ஷிண: பக்ஷ: । அபாந: உத்தர: பக்ஷ: । ஆகாஶ ஆத்மா, ய ஆகாஶஸ்தோ² வ்ருத்திவிஶேஷ: ஸமாநாக்²ய:, ஸ ஆத்மேவ ஆத்மா ப்ராணவ்ருத்த்யதி⁴காராத் । மத்⁴யஸ்த²த்வாதி³தரா: பர்யந்தா வ்ருத்தீரபேக்ஷ்ய ஆத்மா ; ‘மத்⁴யம் ஹ்யேஷாமங்கா³நாமாத்மா’ இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் மத்⁴யஸ்த²ஸ்யாத்மத்வம் । ப்ருதி²வீ புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² । ப்ருதி²வீதி ப்ருதி²வீதே³வதா ஆத்⁴யாத்மிகஸ்ய ப்ராணஸ்ய தா⁴ரயித்ரீ ஸ்தி²திஹேதுத்வாத் । ‘ஸைஷா புருஷஸ்யாபாநமவஷ்டப்⁴ய’ (ப்ர. உ. 3 । 8) இதி ஹி ஶ்ருத்யந்தரம் । அந்யதா² உதா³நவ்ருத்த்யா ஊர்த்⁴வக³மநம் கு³ருத்வாத்பதநம் வா ஸ்யாச்ச²ரீரஸ்ய । தஸ்மாத்ப்ருதி²வீ தே³வதா புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² ப்ராணமயஸ்ய ஆத்மந: । தத் தஸ்மிந்நேவார்தே² ப்ராணமயாத்மவிஷயே ஏஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி ॥

இதி த்³விதீயாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

த்ருதீயோ(அ)நுவாக:

ப்ராணம் தே³வா அநு ப்ராணந்தி । மநுஷ்யா: பஶவஶ்ச யே । ப்ராணோ ஹி பூ⁴தாநாமாயு: । தஸ்மாத்ஸர்வாயுஷமுச்யதே । ஸர்வமேவ த ஆயுர்யந்தி । யே ப்ராணம் ப்³ரஹ்மோபாஸதே । ப்ராணோ ஹி பூ⁴தாநாமாயு: । தஸ்மாத்ஸர்வாயுஷமுச்யத இதி । தஸ்யைஷ ஏவ ஶாரீர ஆத்மா । ய: பூர்வஸ்ய । தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாத்ப்ராணமயாத் । அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா மநோமய: । தேநைஷ பூர்ண: । ஸ வா ஏஷ புருஷவித⁴ ஏவ । தஸ்ய புருஷவித⁴தாம் । அந்வயம் புருஷவித⁴: । தஸ்ய யஜுரேவ ஶிர: । ருக்³த³க்ஷிண: பக்ஷ: । ஸாமோத்தர: பக்ஷ: । ஆதே³ஶ ஆத்மா । அத²ர்வாங்கி³ரஸ: புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² । தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி ॥ 1 ॥

ப்ராணம் தே³வா அநு ப்ராணந்தி । அக்³ந்யாத³ய: தே³வா: ப்ராணம் வாய்வாத்மாநம் ப்ராணநஶக்திமந்தம் அநு ததா³த்மபூ⁴தா: ஸந்த: ப்ராணந்தி ப்ராணநகர்ம குர்வந்தி, ப்ராணநக்ரியயா க்ரியாவந்தோ ப⁴வந்தி । அத்⁴யாத்மாதி⁴காராத் தே³வா: இந்த்³ரியாணி ப்ராணமநு ப்ராணந்தி । முக்²யப்ராணமநு சேஷ்டந்த இதி வா । ததா² மநுஷ்யா: பஶவஶ்ச யே, தே ப்ராணநகர்மணைவ சேஷ்டாவந்தோ ப⁴வந்தி । அதஶ்ச நாந்நமயேநைவ பரிச்சி²ந்நாத்மநா ஆத்மவந்த: ப்ராணிந: । கிம் தர்ஹி ? தத³ந்தர்க³தப்ராணமயேநாபி ஸாதா⁴ரணேநைவ ஸர்வபிண்ட³வ்யாபிநா ஆத்மவந்தோ மநுஷ்யாத³ய: । ஏவம் மநோமயாதி³பி⁴: பூர்வபூர்வவ்யாபிபி⁴: உத்தரோத்தரை: ஸூக்ஷ்மை: ஆநந்த³மயாந்தைராகாஶாதி³பூ⁴தாரப்³தை⁴ரவித்³யாக்ருதை: ஆத்மவந்த: ஸர்வே ப்ராணிந: ; ததா², ஸ்வாபா⁴விகேநாப்யாகாஶாதி³காரணேந நித்யேநாவிக்ருதேந ஸர்வக³தேந ஸத்யஜ்ஞாநாநந்தலக்ஷணேந பஞ்சகோஶாதிகே³ந ஸர்வாத்மநா ஆத்மவந்த: ; ஸ ஹி பரமார்த²த ஆத்மா ஸர்வேஷாமித்யேதத³ப்யர்தா²து³க்தம் ப⁴வதி । ப்ராணம் தே³வா அநு ப்ராணந்தீத்யாத்³யுக்தம் ; தத்கஸ்மாதி³த்யாஹ - ப்ராண: ஹி யஸ்மாத் பூ⁴தாநாம் ப்ராணிநாம் ஆயு: ஜீவநம் , ‘யாவத்³த்⁴யஸ்மிஞ்ஶரீரே ப்ராணோ வஸதி தாவதே³வாயு:’ (கௌ. உ. 3 । 2) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । தஸ்மாத் ஸர்வாயுஷம் , ஸர்வேஷாமாயு: ஸர்வாயு:, ஸர்வாயுரேவ ஸர்வாயுஷம் இத்யுச்யதே ; ப்ராணாபக³மே மரணப்ரஸித்³தே⁴: । ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹி லோகே ஸர்வாயுஷ்ட்வம் ப்ராணஸ்ய । அத: அஸ்மாத்³பா³ஹ்யாத³ஸாதா⁴ரணாத³ந்நமயாதா³த்மநோ(அ)பக்ரம்ய அந்த: ஸாதா⁴ரணம் ப்ராணமயமாத்மாநம் ப்³ரஹ்ம உபாஸதே யே ‘அஹமஸ்மி ப்ராண: ஸர்வபூ⁴தாநாமாத்மா ஆயு:, ஜீவநஹேதுத்வாத்’ இதி, தே ஸர்வமேவ ஆயு: அஸ்மிம்ல்லோகே யந்தி ; நாபம்ருத்யுநா ம்ரியந்தே ப்ராக்ப்ராப்தாதா³யுஷ இத்யர்த²: । ஶதம் வர்ஷாணீதி து யுக்தம் , ‘ஸர்வமாயுரேதி’ (சா². உ. 2 । 11 । 2)(சா². உ. 4 । 11 । 2) இதி ஶ்ருதிப்ரஸித்³தே⁴: । கிம் காரணம் ? - ப்ராணோ ஹி பூ⁴தாநாமாயு: தஸ்மாத்ஸர்வாயுஷமுச்யத இதி । யோ யத்³கு³ணகம் ப்³ரஹ்மோபாஸ்தே, ஸ தத்³கு³ணபா⁴க்³ப⁴வதீதி வித்³யாப²லப்ராப்தேர்ஹேத்வர்த²ம் புநர்வசநம் - ப்ராணோ ஹீத்யாதி³ । தஸ்ய பூர்வஸ்ய அந்நமயஸ்ய ஏஷ ஏவ ஶரீரே அந்நமயே ப⁴வ: ஶாரீர: ஆத்மா । க: ? ய ஏஷ ப்ராணமய: । தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதி³த்யாத்³யுக்தார்த²மந்யத் । அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா மநோமய: । மந இதி ஸங்கல்பவிகல்பாத்மகமந்த:கரணம் , தந்மயோ மநோமய: ; ஸோ(அ)யம் ப்ராணமயஸ்யாப்⁴யந்தர ஆத்மா । தஸ்ய யஜுரேவ ஶிர: । யஜுரிதி அநியதாக்ஷரபாதா³வஸாநோ மந்த்ரவிஶேஷ: ; தஜ்ஜாதீயவசநோ யஜு:ஶப்³த³: ; தஸ்ய ஶிரஸ்த்வம் , ப்ராதா⁴ந்யாத் । ப்ராதா⁴ந்யம் ச யாகா³தௌ³ ஸம்நிபத்யோபகாரகத்வாத் யஜுஷா ஹி ஹவிர்தீ³யதே ஸ்வாஹாகாராதி³நா ॥

வாசநிகீ வா ஶிரஆதி³கல்பநா ஸர்வத்ர । மநஸோ ஹி ஸ்தா²நப்ரயத்நநாத³ஸ்வரவர்ணபத³வாக்யவிஷயா தத்ஸங்கல்பாத்மிகா தத்³பா⁴விதா வ்ருத்தி: ஶ்ரோத்ரகரணத்³வாரா யஜு:ஸங்கேதேந விஶிஷ்டா யஜுரித்யுச்யதே । ஏவம் ருக் ; ஏவம் ஸாம ச । ஏவம் ச மநோவ்ருத்தித்வே மந்த்ராணாம் , வ்ருத்திரேவ ஆவர்த்யத இதி மாநஸோ ஜப உபபத்³யதே । அந்யதா² அவிஷயத்வாந்மந்த்ரோ நாவர்தயிதும் ஶக்ய: க⁴டாதி³வத் இதி மாநஸோ ஜபோ நோபபத்³யதே । மந்த்ராவ்ருத்திஶ்சோத்³யதே ப³ஹுஶ: கர்மஸு । அக்ஷரவிஷயஸ்ம்ருத்யாவ்ருத்த்யா மந்த்ராவ்ருத்தி: ஸ்யாத் இதி சேத் , ந ; முக்²யார்தா²ஸம்ப⁴வாத் । ‘த்ரி: ப்ரத²மாமந்வாஹ த்ரிருத்தமாம்’ இதி ருகா³வ்ருத்தி: ஶ்ரூயதே । தத்ர ருச: அவிஷயத்வே தத்³விஷயஸ்ம்ருத்யாவ்ருத்த்யா மந்த்ராவ்ருத்தௌ ச க்ரியமாணாயாம் ‘த்ரி: ப்ரத²மாமந்வாஹ’ இதி ருகா³வ்ருத்திர்முக்²யோ(அ)ர்த²ஶ்சோதி³த: பரித்யக்த: ஸ்யாத் । தஸ்மாந்மநோவ்ருத்த்யுபாதி⁴பரிச்சி²ந்நம் மநோவ்ருத்திநிஷ்ட²மாத்மசைதந்யமநாதி³நித⁴நம் யஜு:ஶப்³த³வாச்யம் ஆத்மவிஜ்ஞாநம் மந்த்ரா இதி । ஏவம் ச நித்யத்வோபபத்திர்வேதா³நாம் । அந்யதா²விஷயத்வே ரூபாதி³வத³நித்யத்வம் ச ஸ்யாத் ; நைதத்³யுக்தம் । ‘ஸர்வே வேதா³ யத்ரைகம் ப⁴வந்தி ஸ மாநஸீந ஆத்மா’ இதி ச ஶ்ருதி: நித்யாத்மநைகத்வம் ப்³ருவந்தீ ருகா³தீ³நாம் நித்யத்வே ஸமஞ்ஜஸா ஸ்யாத் । ‘ருசோ(அ)க்ஷரே பரமே வ்யோமந்யஸ்மிந்தே³வா அதி⁴ விஶ்வே நிஷேது³:’ (ஶ்வே. உ. 4 । 8) இதி ச மந்த்ரவர்ண: । ஆதே³ஶ: அத்ர ப்³ராஹ்மணம் , ஆதே³ஷ்டவ்யவிஶேஷாநாதி³ஶதீதி । அத²ர்வணாங்கி³ரஸா ச த்³ருஷ்டா மந்த்ரா ப்³ராஹ்மணம் ச ஶாந்திகபௌஷ்டிகாதி³ப்ரதிஷ்டா²ஹேதுகர்மப்ரதா⁴நத்வாத் புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² । தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி மநோமயாத்மப்ரகாஶக: பூர்வவத் ॥

இதி த்ருதீயாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

சதுர்தோ²(அ)நுவாக:

யதோ வாசோ நிவர்தந்தே । அப்ராப்ய மநஸா ஸஹ । ஆநந்த³ம் ப்³ரஹ்மணோ வித்³வாந் । ந பி³பே⁴தி கதா³சநேதி । தஸ்யைஷ ஏவ ஶாரீர ஆத்மா । ய: பூர்வஸ்ய । தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாந்மநோமயாத் । அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா விஜ்ஞாநமய: । தேநைஷ பூர்ண: । ஸ வா ஏஷ புருஷவித⁴ ஏவ । தஸ்ய புருஷவித⁴தாம் । அந்வயம் புருஷவித⁴: । தஸ்ய ஶ்ரத்³தை⁴வ ஶிர: । ருதம் த³க்ஷிண: பக்ஷ: । ஸத்யமுத்தர: பக்ஷ: । யோக³ ஆத்மா । மஹ: புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² । தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி ॥ 1 ॥

யதோ வாசோ நிவர்தந்தே அப்ராப்ய மநஸா ஸஹேத்யாதி³ । தஸ்ய பூர்வஸ்ய ப்ராணமயஸ்ய ஏஷ ஏவ ஆத்மா ஶாரீர: ஶரீரே ப்ராணமயே ப⁴வ: ஶரீர: । க: ? ய ஏஷ மநோமய: । தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதி³தி பூர்வவத் । அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா விஜ்ஞாநமய: மநோமயஸ்யாப்⁴யந்தரோ விஜ்ஞாநமய: । மநோமயோ வேதா³த்மா உக்த: । வேதா³ர்த²விஷயா பு³த்³தி⁴ர்நிஶ்சயாத்மிகா விஜ்ஞாநம் , தச்சாத்⁴யவஸாயலக்ஷணமந்த:கரணஸ்ய த⁴ர்ம:, தந்மய: நிஶ்சயவிஜ்ஞாநை: ப்ரமாணஸ்வரூபைர்நிர்வர்தித: ஆத்மா விஜ்ஞாநமய: ப்ரமாணவிஜ்ஞாநபூர்வகோ ஹி யஜ்ஞாதி³: தாயதே । யஜ்ஞாதி³ஹேதுத்வம் ச வக்ஷ்யதி ஶ்லோகேந । நிஶ்சயவிஜ்ஞாநவதோ ஹி கர்தவ்யேஷ்வர்தே²ஷு பூர்வம் ஶ்ரத்³தா⁴ உபபத்³யதே । ஸா ஸர்வகர்தவ்யாநாம் ப்ராத²ம்யாத் ஶிர இவ ஶிர: । ருதஸத்யே யதா²வ்யாக்²யாதே ஏவ । யோக³: யுக்தி: ஸமாதா⁴நம் ஆத்மைவ ஆத்மா । ஆத்மவதோ ஹி யுக்தஸ்ய ஸமாதா⁴நவத: அங்கா³நீவ ஶ்ரத்³தா⁴தீ³நி யதா²ர்த²ப்ரதிபத்திக்ஷமாணி ப⁴வந்தி । தஸ்மாத்ஸமாதா⁴நம் யோக³ ஆத்மா விஜ்ஞாநமயஸ்ய । மஹ: புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² । மஹ இதி மஹத்தத்த்வம் ப்ரத²மஜம் , ‘மஹத்³யக்ஷம் ப்ரத²மஜம் வேத³’ (ப்³ரு. உ. 5 । 4 । 1) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் , புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² காரணத்வாத் । காரணம் ஹி கார்யாணாம் ப்ரதிஷ்டா², யதா² வ்ருக்ஷவீருதா⁴ம் ப்ருதி²வீ । ஸர்வவிஜ்ஞாநாநாம் ச மஹத்தத்த்வம் காரணம் । தேந தத்³விஜ்ஞாநமயஸ்யாத்மந: ப்ரதிஷ்டா² । தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி பூர்வவத் । யதா² அந்நமயாதீ³நாம் ப்³ராஹ்மணோக்தாநாம் ப்ரகாஶகா: ஶ்லோகா:, ஏவம் விஜ்ஞாநமயஸ்யாபி ॥

இதி சதுர்தா²நுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

பஞ்சமோ(அ)நுவாக:

விஜ்ஞாநம் யஜ்ஞம் தநுதே । கர்மாணி தநுதே(அ)பி ச । விஜ்ஞாநம் தே³வா: ஸர்வே । ப்³ரஹ்ம ஜ்யேஷ்ட²முபாஸதே । விஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம சேத்³வேத³ । தஸ்மாச்சேந்ந ப்ரமாத்³யதி । ஶரீரே பாப்மநோ ஹித்வா । ஸர்வாந்காமாந்ஸமஶ்நுத இதி । தஸ்யைஷ ஏவ ஶாரீர ஆத்மா । ய: பூர்வஸ்ய । தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாத்³விஜ்ஞாநமயாத் । அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மாநந்த³மய: । தேநைஷ பூர்ண: । ஸ வா ஏஷ புருஷவித⁴ ஏவ । தஸ்ய புருஷ வித⁴தாம் । அந்வயம் புருஷவித⁴: । தஸ்ய ப்ரியமேவ ஶிர: । மோதோ³ த³க்ஷிண: பக்ஷ: । ப்ரமோத³ உத்தர: பக்ஷ: । ஆநந்த³ ஆத்மா । ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² । தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி ॥ 1 ॥

விஜ்ஞாநம் யஜ்ஞம் தநுதே, விஜ்ஞாநவாந்ஹி யஜ்ஞம் தநோதி ஶ்ரத்³தா⁴பூர்வகம் ; அதோ விஜ்ஞாநஸ்ய கர்த்ருத்வம் தநுத இதி । கர்மாணி ச தநுதே । யஸ்மாத்³விஜ்ஞாநகர்த்ருகம் ஸர்வம் , தஸ்மாத்³யுக்தம் விஜ்ஞாநமய ஆத்மா ப்³ரஹ்மேதி । கிஞ்ச, விஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம ஸர்வே தே³வா: இந்த்³ராத³ய: ஜ்யேஷ்ட²ம் , ப்ரத²மஜத்வாத் ; ஸர்வவ்ருத்தீநாம் வா தத்பூர்வகத்வாத்ப்ரத²மஜம் விஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம உபாஸதே த்⁴யாயந்தி, தஸ்மிந்விஜ்ஞாநமயே ப்³ரஹ்மண்யபி⁴மாநம் க்ருத்வா உபாஸத இத்யர்த²: । தஸ்மாத்தே மஹதோ ப்³ரஹ்மண உபாஸநாத் ஜ்ஞாநைஶ்வர்யவந்தோ ப⁴வந்தி । தச்ச விஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம சேத் யதி³ வேத³ விஜாநாதி ; ந கேவலம் வேதை³வ, தஸ்மாத் ப்³ரஹ்மண: சேத் ந ப்ரமாத்³யதி ; பா³ஹ்யேஷ்வநாத்மஸ்வாத்மா பா⁴வித: ; தஸ்மாத்ப்ராப்தம் விஜ்ஞாநமயே ப்³ரஹ்மண்யாத்மபா⁴வநாயா: ப்ரமத³நம் ; தந்நிவ்ருத்த்யர்த²முச்யதே - தஸ்மாச்சேந்ந ப்ரமாத்³யதீதி । அந்நமயாதி³ஷ்வாத்மபா⁴வம் ஹித்வா கேவலே விஜ்ஞாநமயே ப்³ரஹ்மண்யாத்மத்வம் பா⁴வயந்நாஸ்தே சேதி³த்யர்த²: । தத: கிம் ஸ்யாதி³தி, உச்யதே - ஶரீரே பாப்மநோ ஹித்வா ; ஶரீராபி⁴மாநநிமித்தா ஹி ஸர்வே பாப்மாந: ; தேஷாம் ச விஜ்ஞாநமயே ப்³ரஹ்மண்யாத்மாபி⁴மாநாத் நிமித்தாபாயே ஹாநமுபபத்³யதே ; ச²த்ராபாய இவ ச்சா²யாயா: । தஸ்மாத் ஶரீராபி⁴மாநநிமித்தாந்ஸர்வாந் பாப்மந: ஶரீரப்ரப⁴வாந் ஶரீரே ஏவ ஹித்வா விஜ்ஞாநமயப்³ரஹ்மஸ்வரூபாபந்ந: தத்ஸ்தா²ந் ஸர்வாந் காமாந் விஜ்ஞாநமயேநைவாத்மநா ஸமஶ்நுதே ஸம்யக்³பு⁴ங்க்தே இத்யர்த²: । தஸ்ய பூர்வஸ்ய மநோமயஸ்ய ஆத்மா ஏஷ ஏவ ஶரீரே மநோமயே ப⁴வ: ஶாரீர: । க: ? ய ஏஷ விஜ்ஞாநமய: । தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதி³த்யுக்தார்த²ம் । ஆநந்த³மய இதி கார்யாத்மப்ரதீதி:, அதி⁴காராத் மயட்ஶப்³தா³ச்ச । அந்நாதி³மயா ஹி கார்யாத்மாநோ பௌ⁴திகா இஹாதி⁴க்ருதா: । தத³தி⁴காரபதிதஶ்சாயமாநந்த³மய: । மயட் சாத்ர விகாரார்தே² த்³ருஷ்ட:, யதா² அந்நமய இத்யத்ர । தஸ்மாத்கார்யாத்மா ஆநந்த³மய: ப்ரத்யேதவ்ய: । ஸங்க்ரமணாச்ச । ‘ஆநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி’ இதி வக்ஷ்யதி । கார்யாத்மநாம் ச ஸங்க்ரமணமந்நாத்மநாம் த்³ருஷ்டம் । ஸங்க்ரமணகர்மத்வேந ச ஆநந்த³மய ஆத்மா ஶ்ரூயதே, யதா² ‘அந்நமயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி’ இதி । ந ச ஆத்மந ஏவோபஸங்க்ரமணம் , அதி⁴காரவிரோதா⁴த் । அஸம்ப⁴வாச்ச । ந ஹ்யாத்மநைவ ஆத்மந உபஸங்க்ரமணம் ஸம்ப⁴வதி, ஸ்வாத்மநி பே⁴தா³பா⁴வாத் ; ஆத்மபூ⁴தம் ச ப்³ரஹ்ம ஸங்க்ரமிது: । ஶிரஆதி³கல்பநாநுபபத்தேஶ்ச । ந ஹி யதோ²க்தலக்ஷணே ஆகாஶாதி³காரணே அகார்யபதிதே ஶிரஆத்³யவயவரூபகல்பநா உபபத்³யதே । ‘அத்³ருஶ்யே(அ)நாத்ம்யே(அ)நிருக்தே(அ)நிலயநே’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) ‘அஸ்தூ²லமநணு’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 8) ‘நேதி நேத்யாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) இத்யாதி³விஶேஷாபோஹஶ்ருதிப்⁴யஶ்ச । மந்த்ரோதா³ஹரணாநுபபத்தேஶ்ச । ந ஹி, ப்ரியஶிரஆத்³யவயவவிஶிஷ்டே ப்ரத்யக்ஷதோ(அ)நுபூ⁴யமாநே ஆநந்த³மயே ஆத்மநி ப்³ரஹ்மணி நாஸ்தி ப்³ரஹ்மேத்யாஶங்காபா⁴வாத் ‘அஸந்நேவ ஸ ப⁴வதி அஸத்³ப்³ரஹ்மேதி வேத³ சேத்’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி மந்த்ரோதா³ஹரணமுபபத்³யதே । ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யபி சாநுபபந்நம் ப்ருத²க்³ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிஷ்டா²த்வேந க்³ரஹணம் । தஸ்மாத்கார்யபதித ஏவாநந்த³மய:, ந பர ஏவாத்மா । ஆநந்த³ இதி வித்³யாகர்மணோ: ப²லம் , தத்³விகார ஆநந்த³மய: । ஸ ச விஜ்ஞாநமயாதா³ந்தர:, யஜ்ஞாதி³ஹேதோர்விஜ்ஞாநமயாத³ஸ்யாந்தரத்வஶ்ருதே: । ஜ்ஞாநகர்மணோர்ஹி ப²லம் போ⁴க்த்ரர்த²த்வாதா³ந்தரதமம் ஸ்யாத் ; ஆந்தரதமஶ்ச ஆநந்த³மய ஆத்மா பூர்வேப்⁴ய: । வித்³யாகர்மணோ: ப்ரியாத்³யர்த²த்வாச்ச । ப்ரியாதி³ப்ரயுக்தே ஹி வித்³யாகர்மணீ ; தஸ்மாத்ப்ரியாதீ³நாம் ப²லரூபாணாமாத்மஸம்நிகர்ஷாத் விஜ்ஞாநமயாத³ஸ்யாப்⁴யந்தரத்வமுபபத்³யதே ; ப்ரியாதி³வாஸநாநிர்வர்திதோ ஹ்யாத்மா ஆநந்த³மயோ விஜ்ஞாநமயாஶ்ரித: ஸ்வப்நே உபலப்⁴யதே । தஸ்ய ஆநந்த³மயஸ்யாத்மந: இஷ்டபுத்ராதி³த³ர்ஶநஜம் ப்ரியம் ஶிர இவ ஶிர:, ப்ராதா⁴ந்யாத் । மோத³ இதி ப்ரியலாப⁴நிமித்தோ ஹர்ஷ: । ஸ ஏவ ச ப்ரக்ருஷ்டோ ஹர்ஷ: ப்ரமோத³: । ஆநந்த³ இதி ஸுக²ஸாமாந்யம் ஆத்மா ப்ரியாதீ³நாம் ஸுகா²வயவாநாம் , தேஷ்வநுஸ்யூதத்வாத் । ஆநந்த³ இதி பரம் ப்³ரஹ்ம ; தத்³தி⁴ ஶுப⁴கர்மணா ப்ரத்யுபஸ்தா²ப்யமாநே புத்ரமித்ராதி³விஷயவிஶேஷோபாதௌ⁴ அந்த:கரணவ்ருத்திவிஶேஷே தமஸா அப்ரச்சா²த்³யமாநே ப்ரஸந்நே அபி⁴வ்யஜ்யதே । தத்³விஷயஸுக²மிதி ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே । தத்³வ்ருத்திவிஶேஷப்ரத்யுபஸ்தா²பகஸ்ய கர்மணோ(அ)நவஸ்தி²தத்வாத் ஸுக²ஸ்ய க்ஷணிகத்வம் । தத்³யத³ந்த:கரணம் தபஸா தமோக்⁴நேந வித்³யயா ப்³ரஹ்மசர்யேண ஶ்ரத்³த⁴யா ச நிர்மலத்வமாபத்³யதே யாவத் , தாவத் விவிக்தே ப்ரஸந்நே அந்த:கரணே ஆநந்த³விஶேஷ உத்க்ருஷ்யதே விபுலீப⁴வதி । வக்ஷ்யதி ச - ‘ரஸோ வை ஸ:, ரஸம் ஹ்யேவாயம் லப்³த்⁴வாநந்தீ³ ப⁴வதி, ஏஷ ஹ்யேவாநந்த³யாதி’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) ‘ஏதஸ்யைவாநந்த³ஸ்யாந்யாநி பூ⁴தாநி மாத்ராமுபஜீவந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 32) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ஏவம் ச காமோபஶமோத்கர்ஷாபேக்ஷயா ஶதகு³ணோத்தரோத்தரோத்கர்ஷ: ஆநந்த³ஸ்ய வக்ஷ்யதே । ஏவம் ச உத்க்ருஷ்யமாணஸ்ய ஆநந்த³மயஸ்யாத்மந: பரமார்த²ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநாபேக்ஷயா ப்³ரஹ்ம பரமேவ யத்ப்ரக்ருதம் ஸத்யஜ்ஞாநாநந்தலக்ஷணம் , யஸ்ய ச ப்ரதிபத்த்யர்த²ம் பஞ்ச அந்நாதி³மயா: கோஶா உபந்யஸ்தா:, யச்ச தேப்⁴ய ஆப்⁴யந்தரம் , யேந ச தே ஸர்வே ஆத்மவந்த:, தத் ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² । ததே³வ ச ஸர்வஸ்யாவித்³யாபரிகல்பிதஸ்ய த்³வைதஸ்ய அவஸாநபூ⁴தம் அத்³வைதம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிஷ்டா², ஆநந்த³மயஸ்ய ஏகத்வாவஸாநத்வாத் । அஸ்தி ததே³கமவித்³யாகல்பிதஸ்ய த்³வைதஸ்யாவஸாநபூ⁴தமத்³வைதம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிஷ்டா² புச்ச²ம் । ததே³தஸ்மிந்நப்யர்தே² ஏஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி ॥

இதி பஞ்சமாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

ஷஷ்டோ²(அ)நுவாக:

அஸந்நேவ ஸ ப⁴வதி । அஸத்³ப்³ரஹ்மேதி வேத³ சேத் । அஸ்தி ப்³ரஹ்மேதி சேத்³வேத³ । ஸந்தமேந ந்ததோ விது³ரிதி । தஸ்யைஷ ஏவ ஶாரீர ஆத்மா । ய: பூர்வஸ்ய । அதா²தோ(அ)நுப்ரஶ்நா: । உதாவித்³வாநமும் லோகம் ப்ரேத்ய । கஶ்சந க³ச்ச²தீ 3 । ஆஹோ வித்³வாநமும் லோகம் ப்ரேத்ய । கஶ்சித்ஸமஶ்நுதா 3 உ । ஸோ(அ)காமயத । ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி । ஸ தபோ(அ)தப்யத । ஸ தபஸ்தப்த்வா । இத³ம் ஸர்வமஸ்ருஜத । யதி³த³ம் கிஞ்ச । தத்ஸ்ருஷ்ட்வா । ததே³வாநுப்ராவிஶத் । தத³நுப்ரவிஶ்ய । ஸச்ச த்யச்சாப⁴வத் । நிருக்தம் சாநிருக்தம் ச । நிலயநம் சாநிலயநம் ச । விஜ்ஞாநம் சாவிஜ்ஞாநம் ச । ஸத்யம் சாந்ருதம் ச ஸத்யமப⁴வத் । யதி³த³ம் கிஞ்ச । தத்ஸத்யமித்யாசக்ஷதே । தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி ॥ 1 ॥

அஸந்நேவ அஸத்ஸம ஏவ, யதா² அஸந் அபுருஷார்த²ஸம்ப³ந்தீ⁴, ஏவம் ஸ: ப⁴வதி அபுருஷார்த²ஸம்ப³ந்தீ⁴ । கோ(அ)ஸௌ ? ய: அஸத் அவித்³யமாநம் ப்³ரஹ்ம இதி வேத³ விஜாநாதி சேத் யதி³ । தத்³விபர்யயேண யத்ஸர்வவிகல்பாஸ்பத³ம் ஸர்வப்ரவ்ருத்திபீ³ஜம் ஸர்வவிஶேஷப்ரத்யஸ்தமிதமபி, அஸ்தி தத் ப்³ரஹ்ம இதி வேத³ சேத் , குத: புநராஶங்கா தந்நாஸ்தித்வே ? வ்யவஹாராதீதத்வம் ப்³ரஹ்மண இதி ப்³ரூம: । வ்யவஹாரவிஷயே ஹி வாசாரம்ப⁴ணமாத்ரே அஸ்தித்வபா⁴விதபு³த்³தி⁴: தத்³விபரீதே வ்யவஹாராதீதே நாஸ்தித்வமபி ப்ரதிபத்³யதே । யதா² ‘க⁴டாதி³ர்வ்யவஹாரவிஷயதயோபபந்ந: ஸந் , தத்³விபரீத: அஸந்’ இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் , ஏவம் தத்ஸாமாந்யாதி³ஹாபி ஸ்யாத்³ப்³ரஹ்மணோ நாஸ்தித்வம் ப்ரத்யாஶங்கா । தஸ்மாது³ச்யதே - அஸ்தி ப்³ரஹ்மேதி சேத்³வேதே³தி । கிம் புந: ஸ்யாத்தத³ஸ்தீதி விஜாநத: ? ததா³ஹ - ஸந்தம் வித்³யமாநம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபேண பரமார்த²ஸதா³த்மாபந்நம் ஏநம் ஏவம்வித³ம் விது³: ப்³ரஹ்மவித³: । தத: தஸ்மாத் அஸ்தித்வவேத³நாத் ஸ: அந்யேஷாம் ப்³ரஹ்மவத்³விஜ்ஞேயோ ப⁴வதீத்யர்த²: । அத²வா யோ நாஸ்தி ப்³ரஹ்மேதி மந்யதே, ஸ ஸர்வஸ்யைவ ஸந்மார்க³ஸ்ய வர்ணாஶ்ரமாதி³வ்யவஸ்தா²லக்ஷணஸ்ய நாஸ்தித்வம் ப்ரதிபத்³யதே ; ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யர்த²த்வாத்தஸ்ய । அத: நாஸ்திக: ஸ: அஸந் அஸாது⁴ருச்யதே லோகே । தத்³விபரீத: ஸந் ய: அஸ்தி ப்³ரஹ்மேதி சேத்³வேத³, ஸ தத்³ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திஹேதும் ஸந்மார்க³ம் வர்ணாஶ்ரமாதி³வ்யவஸ்தா²லக்ஷணம் ஶ்ரத்³த³தா⁴நதயா யதா²வத்ப்ரதிபத்³யதே யஸ்மாத் , தத: தஸ்மாத் ஸந்தம் ஸாது⁴மார்க³ஸ்த²ம் ஏநம் விது³: ஸாத⁴வ: । தஸ்மாத³ஸ்தீத்யேவ ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபத்தவ்யமிதி வாக்யார்த²: । தஸ்ய பூர்வஸ்ய விஜ்ஞாநமயஸ்ய ஏஷ ஏவ ஶரீரே விஜ்ஞாநமயே ப⁴வ: ஶாரீர: ஆத்மா । கோ(அ)ஸௌ ? ய ஏஷ ஆநந்த³மய: । தம் ப்ரதி நாஸ்த்யாஶங்கா நாஸ்தித்வே । அபோட⁴ஸர்வவிஶேஷத்வாத்து ப்³ரஹ்மணோ நாஸ்தித்வம் ப்ரத்யாஶங்கா யுக்தா ; ஸர்வஸாம்யாச்ச ப்³ரஹ்மண: । யஸ்மாதே³வம் , அத: தஸ்மாத் அத² அநந்தரம் ஶ்ரோது: ஶிஷ்யஸ்ய அநுப்ரஶ்நா: ஆசார்யோக்திமநு ஏதே ப்ரஶ்நா: । ஸாமாந்யம் ஹி ப்³ரஹ்ம ஆகாஶாதி³காரணத்வாத் விது³ஷ: அவிது³ஷஶ்ச ; அத: அவிது³ஷோ(அ)பி ப்³ரஹ்மப்ராப்திராஶங்க்யதே - உத அபி அவித்³வாந் அமும் லோகம் பரமாத்மாநம் இத: ப்ரேத்ய கஶ்சந, சநஶப்³த³: அப்யர்தே², அவித்³வாநபி க³ச்ச²தி ப்ராப்நோதி ? ‘கிம் வா ந க³ச்ச²தி ? ’இதி த்³விதீயோ(அ)பி ப்ரஶ்நோ த்³ரஷ்டவ்ய:, அநுப்ரஶ்நா இதி ப³ஹுவசநாத் । வித்³வாம்ஸம் ப்ரத்யந்யௌ ப்ரஶ்நௌ - யத்³யவித்³வாந்ஸாமாந்யம் காரணமபி ப்³ரஹ்ம ந க³ச்ச²தி, அதோ விது³ஷோ(அ)பி ப்³ரஹ்மாக³மநமாஶங்க்யதே ; அதஸ்தம் ப்ரதி ப்ரஶ்ந: - ஆஹோ வித்³வாநிதி । உகாரம் ச வக்ஷ்யமாணமத⁴ஸ்தாத³பக்ருஷ்ய தகாரம் ச பூர்வஸ்மாது³தஶப்³தா³த்³வ்யாஸஜ்ய ஆஹோ இத்யேதஸ்மாத்பூர்வமுதஶப்³த³ம் ஸம்யோஜ்ய ப்ருச்ச²தி - உதாஹோ வித்³வாநிதி । வித்³வாந் ப்³ரஹ்மவித³பி கஶ்சித் இத: ப்ரேத்ய அமும் லோகம் ஸமஶ்நுதே ப்ராப்நோதி । ஸமஶ்நுதே உ இத்யேவம் ஸ்தி²தே, அயாதே³ஶே யலோபே ச க்ருதே, அகாரஸ்ய ப்லுதி: - ஸமஶ்நுதா 3 உ இதி । வித்³வாந்ஸமஶ்நுதே அமும் லோகம் ; கிம் வா, யதா² அவித்³வாந் , ஏவம் வித்³வாநபி ந ஸமஶ்நுதே இத்யபர: ப்ரஶ்ந: । த்³வாவேவ வா ப்ரஶ்நௌ வித்³வத³வித்³வத்³விஷயௌ ; ப³ஹுவசநம் து ஸாமர்த்²யப்ராப்தப்ரஶ்நாந்தராபேக்ஷயா க⁴டதே । ‘அஸத்³ ப்³ரஹ்மேதி வேத³ சேத்’ ‘அஸ்தி ப்³ரஹ்மேதி சேத்³வேத³’ இதி ஶ்ரவணாத³ஸ்தி நாஸ்தீதி ஸம்ஶய: । தத: அர்த²ப்ராப்த: கிமஸ்தி நாஸ்தீதி ப்ரத²மோ(அ)நுப்ரஶ்ந: । ப்³ரஹ்மண: அபக்ஷபாதித்வாத் அவித்³வாந்க³ச்ச²தி ந க³ச்ச²தீதி த்³விதீய: । ப்³ரஹ்மண: ஸமத்வே(அ)பி அவிது³ஷ இவ விது³ஷோ(அ)ப்யக³மநமாஶங்க்ய கிம் வித்³வாந்ஸமஶ்நுதே ந ஸமஶ்நுதே இதி த்ருதீயோ(அ)நுப்ரஶ்ந: ॥

ஏதேஷாம் ப்ரதிவசநார்த² உத்தரோ க்³ரந்த² ஆரப்⁴யதே । தத்ர அஸ்தித்வமேவ தாவது³ச்யதே । யச்சோக்தம் ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ இதி, தத்ர ச கத²ம் ஸத்யத்வமித்யேதத்³வக்தவ்யமிதி இத³முச்யதே । ஸத்த்வோக்த்யைவ ஸத்யத்வமுச்யதே । உக்தம் ஹி ஸதே³வ ஸத்யமிதி ; தஸ்மாத்ஸத்த்வோக்த்யைவ ஸத்யத்வமுச்யதே । கத²மேவமர்த²தா அவக³ம்யதே அஸ்ய க்³ரந்த²ஸ்ய ? ஶப்³தா³நுக³மாத் । அநேநைவ ஹ்யர்தே²நாந்விதாநி உத்தரவாக்யாநி - ‘தத்ஸத்யமித்யாசக்ஷதே’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) ‘யதே³ஷ ஆகாஶ ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத்’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இத்யாதீ³நி । தத்ர அஸதே³வ ப்³ரஹ்மேத்யாஶங்க்யதே । கஸ்மாத் ? யத³ஸ்தி, தத்³விஶேஷதோ க்³ருஹ்யதே ; யதா² க⁴டாதி³ । யந்நாஸ்தி, தந்நோபலப்⁴யதே ; யதா² ஶஶவிஷாணாதி³ । ததா² நோபலப்⁴யதே ப்³ரஹ்ம ; தஸ்மாத்³விஶேஷத: அக்³ரஹணாந்நாஸ்தீதி । தந்ந, ஆகாஶாதி³காரணத்வாத்³ப்³ரஹ்மண: । ந நாஸ்தி ப்³ரஹ்ம । கஸ்மாத் ? ஆகாஶாதி³ ஹி ஸர்வம் கார்யம் ப்³ரஹ்மணோ ஜாதம் க்³ருஹ்யதே ; யஸ்மாச்ச ஜாயதே கிஞ்சித் , தத³ஸ்தீதி த்³ருஷ்டம் லோகே, யதா² க⁴டாங்குராதி³காரணம் ம்ருத்³பீ³ஜாதி³ ; தஸ்மாதா³காஶாதி³காரணத்வாத³ஸ்தி ப்³ரஹ்ம । ந சாஸதோ ஜாதம் கிஞ்சித்³க்³ருஹ்யதே லோகே கார்யம் । அஸதஶ்சேந்நாமரூபாதி³ கார்யம் , நிராத்மகத்வாந்நோபலப்⁴யேத ; உபலப்⁴யதே து ; தஸ்மாத³ஸ்தி ப்³ரஹ்ம । அஸதஶ்சேத்கார்யம் க்³ருஹ்யமாணமபி அஸத³ந்விதமேவ ஸ்யாத் ; ந சைவம் ; தஸ்மாத³ஸ்தி ப்³ரஹ்ம । தத்ர ‘கத²மஸத: ஸஜ்ஜாயேத’ (சா². உ. 6 । 2 । 2) இதி ஶ்ருத்யந்தரமஸத: ஸஜ்ஜந்மாஸம்ப⁴வமந்வாசஷ்டே ந்யாயத: । தஸ்மாத்ஸதே³வ ப்³ரஹ்மேதி யுக்தம் । தத்³யதி³ ம்ருத்³பீ³ஜாதி³வத் காரணம் ஸ்யாத் , அசேதநம் தர்ஹி । ந ; காமயித்ருத்வாத் । ந ஹி காமயித்ரசேதநமஸ்தி லோகே । ஸர்வஜ்ஞம் ஹி ப்³ரஹ்மேத்யவோசாம ; அத: காமயித்ருத்வோபபத்தி: । காமயித்ருத்வாத³ஸ்மதா³தி³வத³நாப்தகாமமிதி சேத் , ந ; ஸ்வாதந்த்ர்யாத் । யதா² அந்யாந்பரவஶீக்ருத்ய காமாதி³தோ³ஷா: ப்ரவர்தயந்தி, ந ததா² ப்³ரஹ்மண: ப்ரவர்தகா: காமா: । கத²ம் தர்ஹி ? ஸத்யஜ்ஞாநலக்ஷணா: ஸ்வாத்மபூ⁴தத்வாத்³விஶுத்³தா⁴: । ந தைர்ப்³ரஹ்ம ப்ரவர்த்யதே ; தேஷாம் து தத்ப்ரவர்தகம் ப்³ரஹ்ம ப்ராணிகர்மாபேக்ஷயா । தஸ்மாத்ஸ்வாதந்த்ர்யம் காமேஷு ப்³ரஹ்மண: ; அதோ ந அநாப்தகாமம் ப்³ரஹ்ம । ஸாத⁴நாந்தராநபேக்ஷத்வாச்ச । யதா² அந்யேஷாமநாத்மபூ⁴தா த⁴ர்மாதி³நிமித்தாபேக்ஷா: காமா: ஸ்வாத்மவ்யதிரிக்தகார்யகரணஸாத⁴நாந்தராபேக்ஷாஶ்ச, ந ததா² ப்³ரஹ்மண: । கிம் தர்ஹி ? ஸ்வாத்மநோ(அ)நந்யா: । ததே³ததா³ஹ - ஸோ(அ)காமயத । ஸ: ஆத்மா யஸ்மாதா³காஶ: ஸம்பூ⁴த:, அகாமயத காமிதவாந் । கத²ம் ? ப³ஹு ப்ரபூ⁴தம் ஸ்யாம் ப⁴வேயம் । கத²மேகஸ்யார்தா²ந்தராநநுப்ரவேஶே ப³ஹுத்வம் ஸ்யாதி³தி, உச்யதே - ப்ரஜாயேய உத்பத்³யேய । ந ஹி புத்ரோத்பத்தேரிவார்தா²ந்தரவிஷயம் ப³ஹுப⁴வநம் । கத²ம் தர்ஹி ? ஆத்மஸ்தா²நபி⁴வ்யக்தநாமரூபாபி⁴வ்யக்த்யா । யதா³ ஆத்மஸ்தே² அநபி⁴வ்யக்தே நாமரூபே வ்யாக்ரியேதே, ததா³ ஆத்மஸ்வரூபாபரித்யாகே³நைவ ப்³ரஹ்மண: அப்ரவிப⁴க்ததே³ஶகாலே ஸர்வாவஸ்தா²ஸு வ்யாக்ரியேதே । ததே³தந்நாமரூபவ்யாகரணம் ப்³ரஹ்மணோ ப³ஹுப⁴வநம் । நாந்யதா² நிரவயவஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ப³ஹுத்வாபத்திருபபத்³யதே அல்பத்வம் வா, யதா² ஆகாஶஸ்யால்பத்வம் ப³ஹுத்வம் ச வஸ்த்வந்தரக்ருதமேவ । அத: தத்³த்³வாரேணைவாத்மா ப³ஹு ப⁴வதி । ந ஹ்யாத்மநோ(அ)ந்யத³நாத்மபூ⁴தம் தத்ப்ரவிப⁴க்ததே³ஶகாலம் ஸூக்ஷ்மம் வ்யவஹிதம் விப்ரக்ருஷ்டம் பூ⁴தம் ப⁴வத்³ப⁴விஷ்யத்³வா வஸ்து வித்³யதே । அத: நாமரூபே ஸர்வாவஸ்தே² ப்³ரஹ்மணைவாத்மவதீ । ந ப்³ரஹ்ம ததா³த்மகம் । தே தத்ப்ரத்யாக்²யாநே ந ஸ்த ஏவேதி ததா³த்மகே உச்யேதே । தாப்⁴யாம் ச உபாதி⁴ப்⁴யாம் ஜ்ஞாத்ருஜ்ஞேயஜ்ஞாநஶப்³தா³ர்தா²தி³ஸர்வஸம்வ்யவஹாரபா⁴க்³ப்³ரஹ்ம । ஸ: ஆத்மா ஏவம்காம: ஸந் தப: அதப்யத । தப இதி ஜ்ஞாநமுச்யதே, ‘யஸ்ய ஜ்ஞாநமயம் தப:’ (மு. உ. 1 । 1 । 8) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ஆப்தகாமத்வாச்ச இதரஸ்ய அஸம்ப⁴வ ஏவ தபஸ: । தத்தப: அதப்யத தப்தவாந் , ஸ்ருஜ்யமாநஜக³த்³ரசநாதி³விஷயாமாலோசநாமகரோதா³த்மேத்யர்த²: । ஸ: ஏவமாலோச்ய தப: தப்த்வா ப்ராணிகர்மாதி³நிமித்தாநுரூபம் இத³ம் ஸர்வம் ஜக³த் தே³ஶத: காலத: நாம்நா ரூபேண ச யதா²நுப⁴வம் ஸர்வை: ப்ராணிபி⁴: ஸர்வாவஸ்தை²ரநுபூ⁴யமாநம் அஸ்ருஜத ஸ்ருஷ்டவாந் । யதி³த³ம் கிஞ்ச யத்கிஞ்சேத³மவிஶிஷ்டம் , தத் இத³ம் ஜக³த் ஸ்ருஷ்ட்வா, கிமகரோதி³தி, உச்யதே - ததே³வ ஸ்ருஷ்டம் ஜக³த் அநுப்ராவிஶதி³தி ॥

தத்ரைதச்சிந்த்யம் - கத²மநுப்ராவிஶதி³தி । கிம் , ய: ஸ்ரஷ்டா, ஸ தேநைவாத்மநாநுப்ராவிஶத் , உத அந்யேநேதி ? கிம் தாவத்³யுக்தம் ? க்த்வாப்ரத்யயஶ்ரவணாத் , ய: ஸ்ரஷ்டா, ஸ ஏவாநுப்ராவிஶதி³தி । நநு ந யுக்தம் ம்ருத்³வச்சேத்காரணம் ப்³ரஹ்ம, ததா³த்மகத்வாத்கார்யஸ்ய, காரணமேவ ஹி கார்யாத்மநா பரிணமதே ; அத: அப்ரவிஷ்டஸ்யைவ கார்யோத்பத்தேரூர்த்⁴வம் ப்ருத²க்காரணஸ்ய புந: ப்ரவேஶோ(அ)நுபபந்ந: । ந ஹி க⁴டபரிணாமவ்யதிரேகேண ம்ருதோ³ க⁴டே ப்ரவேஶோ(அ)ஸ்தி । யதா² க⁴டே சூர்ணாத்மநா ம்ருதோ³(அ)நுப்ரவேஶ:, ஏவமநேந ஆத்மநா நாமரூபகார்யே அநுப்ரவேஶ ஆத்மந: இதி சேத் , ஶ்ருத்யந்தராச்ச ‘அநேந ஜீவேநாத்மநாநுப்ரவிஶ்ய’ (சா². உ. 6 । 3 । 2) இதி ; நைவம் யுக்தம் , ஏகத்வாத்³ப்³ரஹ்மண: । ம்ருதா³த்மநஸ்த்வநேகத்வாத் ஸாவயவத்வாச்ச யுக்தோ க⁴டே ம்ருத³ஶ்சூர்ணாத்மநாநுப்ரவேஶ:, ம்ருத³ஶ்சூர்ணஸ்ய அப்ரவிஷ்டதே³ஶத்வாச்ச । ந த்வாத்மந ஏகத்வே ஸதி நிரவயவத்வாத³ப்ரவிஷ்டதே³ஶாபா⁴வாச்ச ப்ரவேஶ உபபத்³யதே ; கத²ம் தர்ஹி ப்ரவேஶ: ஸ்யாத் ? யுக்தஶ்ச ப்ரவேஶ:, ஶ்ருதத்வாத் - ‘ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ இதி । ஸாவயவமேவாஸ்து ; தர்ஹி ஸாவயவத்வாத் முகோ² ஹஸ்தப்ரவேஶவத் நாமரூபகார்யே ஜீவாத்மநாநுப்ரவேஶோ யுக்த ஏவேதி சேத் , ந ; அஶூந்யதே³ஶத்வாத் । ந ஹி கார்யாத்மநா பரிணதஸ்ய நாமரூபகார்யதே³ஶவ்யதிரேகேண ஆத்மஶூந்ய: ப்ரதே³ஶோ(அ)ஸ்தி, யம் ப்ரவிஶேஜ்ஜீவாத்மநா । காரணமேவ சேத்ப்ரவிஶேத் , ஜீவாத்மத்வம் ஜஹ்யாத் , யதா² க⁴டோ ம்ருத்ப்ரவேஶே க⁴டத்வம் ஜஹாதி । ‘ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ இதி ச ஶ்ருதேர்ந காரணாநுப்ரவேஶோ யுக்த: । கார்யாந்தரமேவ ஸ்யாதி³தி சேத் - ததே³வாநுப்ராவிஶதி³தி ஜீவாத்மரூபம் கார்யம் நாமரூபபரிணதம் கார்யாந்தரமேவ ஆபத்³யத இதி சேத் , ந ; விரோதா⁴த் । ந ஹி க⁴டோ க⁴டாந்தரமாபத்³யதே, வ்யதிரேகஶ்ருதிவிரோதா⁴ச்ச । ஜீவஸ்ய நாமரூபகார்யவ்யதிரேகாநுவாதி³ந்ய: ஶ்ருதயோ விருத்⁴யேரந் ; ததா³பத்தௌ மோக்ஷாஸம்ப⁴வாச்ச । ந ஹி யதோ முச்யமாந:, ததே³வ ஆபத்³யதே । ந ஹி ஶ்ருங்க²லாபத்தி: ப³த்³த⁴ஸ்ய தஸ்கராதே³: । பா³ஹ்யாந்தர்பே⁴தே³ந பரிணதமிதி சேத் - ததே³வ காரணம் ப்³ரஹ்ம ஶரீராத்³யாதா⁴ரத்வேந தத³ந்தர்ஜீவாத்மநா ஆதே⁴யத்வேந ச பரிணதமிதி சேத் , ந ; ப³ஹிஷ்ட²ஸ்ய ப்ரவேஶோபபத்தே: । ந ஹி யோ யஸ்யாந்த:ஸ்த²: ஸ ஏவ தத்ப்ரவிஷ்ட உச்யதே । ப³ஹிஷ்ட²ஸ்யாநுப்ரவேஶ: ஸ்யாத் , ப்ரவேஶஶப்³தா³ர்த²ஸ்யைவம் த்³ருஷ்டத்வாத் - யதா² க்³ருஹம் க்ருத்வா ப்ராவிஶதி³தி । ஜலஸூர்யகாதி³ப்ரதிபி³ம்ப³வத் ப்ரவேஶ: ஸ்யாதி³தி சேத் , ந ; அபரிச்சி²ந்நத்வாத³மூர்தத்வாச்ச । பரிச்சி²ந்நஸ்ய மூர்தஸ்யாந்யஸ்ய அந்யத்ர ப்ரஸாத³ஸ்வபா⁴வகே ஜலாதௌ³ ஸூர்யகாதி³ப்ரதிபி³ம்போ³த³ய: ஸ்யாத் , ந த்வாத்மந: ; அமூர்தத்வாத் , ஆகாஶாதி³காரணஸ்ய ஆத்மந: வ்யாபகத்வாத் । தத்³விப்ரக்ருஷ்டதே³ஶப்ரதிபி³ம்பா³தா⁴ரவஸ்த்வந்தராபா⁴வாச்ச ப்ரதிபி³ம்ப³வத்ப்ரவேஶோ ந யுக்த: । ஏவம் தர்ஹி நைவாஸ்தி ப்ரவேஶ: ; ந ச க³த்யந்தரமுபலபா⁴மஹே, ‘ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ இதி ஶ்ருதே: । ஶ்ருதிஶ்ச நோ(அ)தீந்த்³ரியவிஷயே விஜ்ஞாநோத்பத்தௌ நிமித்தம் । ந சாஸ்மாத்³வாக்யாத் யத்நவதாமபி விஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே । ஹந்த தர்ஹ்யநர்த²கத்வாத³போஹ்யமேதத்³வாக்யம் ‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ இதி ; ந, அந்யார்த²த்வாத் । கிமர்த²மஸ்தா²நே சர்சா ? ப்ரக்ருதோ ஹ்யந்யோ விவக்ஷிதோ(அ)ஸ்ய வாக்யார்த²: அஸ்தி ; ஸ ஸ்மர்தவ்ய: - ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) ‘யோ வேத³ நிஹிதம் கு³ஹாயாம்’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி । தத்³விஜ்ஞாநம் ச விவக்ஷிதம் ; ப்ரக்ருதம் ச தத் । ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவக³மாய ச ஆகாஶாத்³யந்நமயாந்தம் கார்யம் ப்ரத³ர்ஶிதம் ; ப்³ரஹ்மாவக³மஶ்ச ஆரப்³த⁴: । தத்ர அந்நமயாதா³த்மநோ(அ)ந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா ப்ராணமய: ; தத³ந்தர்மநோமயோ விஜ்ஞாநமய இதி விஜ்ஞாநகு³ஹாயாம் ப்ரவேஶித: ; தத்ர ச ஆநந்த³மயோ விஶிஷ்ட ஆத்மா ப்ரத³ர்ஶித: । அத: பரமாநந்த³மயலிங்கா³தி⁴க³மத்³வாரேண ஆநந்த³விவ்ருத்³த்⁴யவஸாந ஆத்மா । ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² ஸர்வவிகல்பாஸ்பதோ³ நிர்விகல்போ(அ)ஸ்யாமேவ கு³ஹாயாமதி⁴க³ந்தவ்ய இதி தத்ப்ரவேஶ: ப்ரகல்ப்யதே । ந ஹ்யந்யத்ரோபலப்⁴யதே ப்³ரஹ்ம, நிர்விஶேஷத்வாத் ; விஶேஷஸம்ப³ந்தோ⁴ ஹ்யுபலப்³தி⁴ஹேதுர்த்³ருஷ்ட: - யதா² ராஹோஶ்சந்த்³ரார்கவிஶேஷஸம்ப³ந்த⁴: । ஏவமந்த:கரணகு³ஹாத்மஸம்ப³ந்தோ⁴ ப்³ரஹ்மண உபலப்³தி⁴ஹேது:, ஸம்நிகர்ஷாத் , அவபா⁴ஸாத்மகத்வாச்ச அந்த:கரணஸ்ய । யதா² ச ஆலோகவிஶிஷ்டக⁴டாத்³யுபலப்³தி⁴:, ஏவம் பு³த்³தி⁴ப்ரத்யயாலோகவிஶிஷ்டாத்மோபலப்³தி⁴: ஸ்யாத் , தஸ்மாத் உபலப்³தி⁴ஹேதௌ கு³ஹாயாம் நிஹிதமிதி ப்ரக்ருதமேவ । தத்³வ்ருத்திஸ்தா²நீயே த்விஹ புநஸ்தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶதி³த்யுச்யதே ॥

தே³வேத³மாகாஶாதி³காரணம் கார்யம் ஸ்ருஷ்ட்வா தத³நுப்ரவிஷ்டமிவாந்தர்கு³ஹாயாம் பு³த்³தௌ⁴ த்³ரஷ்ட்ரு ஶ்ரோத்ரு மந்த்ரு விஜ்ஞாத்ரித்யேவம் விஶேஷவது³பலப்⁴யதே । ஸ ஏவ தஸ்ய ப்ரவேஶ: ; தஸ்மாத³ஸ்தி தத்காரணம் ப்³ரஹ்ம । அத: அஸ்தித்வாத³ஸ்தீத்யேவோபலப்³த⁴வ்யம் தத் । தத் கார்யமநுப்ரவிஶ்ய ; கிம் ? ஸச்ச மூர்தம் த்யச்ச அமூர்தம் அப⁴வத் । மூர்தாமூர்தே ஹ்யவ்யாக்ருதநாமரூபே ஆத்மஸ்தே² அந்தர்க³தேந ஆத்மநா வ்யாக்ரியேதே மூர்தாமூர்தஶப்³த³வாச்யே । தே ஆத்மநா த்வப்ரவிப⁴க்ததே³ஶகாலே இதி க்ருத்வா ஆத்மா தே அப⁴வதி³த்யுச்யதே । கிம் ச, நிருக்தம் சாநிருக்தம் ச, நிருக்தம் நாம நிஷ்க்ருஷ்ய ஸமாநாஸமாநஜாதீயேப்⁴ய: தே³ஶகாலவிஶிஷ்டதயா இத³ம் ததி³த்யுக்தம் ; அநிருக்தம் தத்³விபரீதம் ; நிருக்தாநிருக்தே அபி மூர்தாமூர்தயோரேவ விஶேஷணே । யதா² ஸச்ச த்யச்ச ப்ரத்யக்ஷபரோக்ஷே, ததா² நிலயநம் சாநிலயநம் ச । நிலயநம் நீட³ம் ஆஶ்ரய: மூர்தஸ்யைவ த⁴ர்ம: ; அநிலயநம் தத்³விபரீதம் அமூர்தஸ்யைவ த⁴ர்ம: । த்யத³நிருக்தாநிலயநாநி அமூர்தத⁴ர்மத்வே(அ)பி வ்யாக்ருதவிஷயாண்யேவ, ஸர்கோ³த்தரகாலபா⁴வஶ்ரவணாத் । த்யதி³தி ப்ராணாத்³யநிருக்தம் ததே³வாநிலயநம் ச । அதோ விஶேஷணாநி அமூர்தஸ்ய வ்யாக்ருதவிஷயாண்யேவைதாநி । விஜ்ஞாநம் சேதநம் ; அவிஜ்ஞாநம் தத்³ரஹிதமசேதநம் பாஷாணாதி³ । ஸத்யம் ச வ்யவஹாரவிஷயம் , அதி⁴காராத் ; ந பரமார்த²ஸத்யம் ; ஏகமேவ ஹி பரமார்த²ஸத்யம் ப்³ரஹ்ம । இஹ புந: வ்யவஹாரவிஷயமாபேக்ஷிகம் ஸத்யம் , ம்ருக³த்ருஷ்ணிகாத்³யந்ருதாபேக்ஷயா உத³காதி³ ஸத்யமுச்யதே । அந்ருதம் ச தத்³விபரீதம் । கிம் புந: ? ஏதத்ஸர்வமப⁴வத் , ஸத்யம் பரமார்த²ஸத்யம் ; கிம் புநஸ்தத் ? ப்³ரஹ்ம, ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ இதி ப்ரக்ருதத்வாத் । யஸ்மாத் , ஸத்த்யதா³தி³கம் மூர்தாமூர்தத⁴ர்மஜாதம் யத்கிஞ்சேத³ம் ஸர்வமவிஶிஷ்டம் விகாரஜாதமேகமேவ ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ப்³ரஹ்மாப⁴வத் , தத்³வ்யதிரேகேணாபா⁴வாந்நாமரூபவிகாரஸ்ய, தஸ்மாத் தத் ப்³ரஹ்ம ஸத்யமித்யாசக்ஷதே ப்³ரஹ்மவித³: । அஸ்தி நாஸ்தீத்யநுப்ரஶ்ந: ப்ரக்ருத: ; தஸ்ய ப்ரதிவசநவிஷயே ஏதது³க்தம் - ‘ஆத்மாகாமயத ப³ஹு ஸ்யாம்’ இதி । ஸ யதா²காமம் ச ஆகாஶாதி³கார்யம் ஸத்த்யதா³தி³லக்ஷணம் ஸ்ருஷ்ட்வா தத³நுப்ரவிஶ்ய பஶ்யஞ்ஶ்ருண்வந்மந்வாநோ விஜாநந் ப³ஹ்வப⁴வத் ; தஸ்மாத் ததே³வேத³மாகாஶாதி³காரணம் கார்யஸ்த²ம் பரமே வ்யோமந் ஹ்ருத³யகு³ஹாயாம் நிஹிதம் தத்ப்ரத்யயாவபா⁴ஸவிஶேஷேணோபலப்⁴யமாநமஸ்தீத்யேவம் விஜாநீயாதி³த்யுக்தம் ப⁴வதி । தத் ஏதஸ்மிந்நர்தே² ப்³ராஹ்மணோக்தே ஏஷ: ஶ்லோக: மந்த்ர: ப⁴வதி । யதா² பூர்வேஷ்வந்நமயாத்³யாத்மப்ரகாஶகா: பஞ்சஸ்வபி, ஏவம் ஸர்வாந்தரதமாத்மாஸ்தித்வப்ரகாஶகோ(அ)பி மந்த்ர: கார்யத்³வாரேண ப⁴வதி ॥

இதி ஷஷ்டா²நுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

ஸப்தமோ(அ)நுவாக:

அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத் । ததோ வை ஸத³ஜாயத । ததா³த்மாநம் ஸ்வயமகுருத । தஸ்மாத்தத்ஸுக்ருதமுச்யத இதி । யத்³வை தத்ஸுக்ருதம் । ரஸோ வை ஸ: । ரஸம் ஹ்யேவாயம் லப்³த்⁴வாநந்தீ³ ப⁴வதி । கோ ஹ்யேவாந்யாத்க: ப்ராண்யாத் । யதே³ஷ ஆகாஶ ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத் । ஏஷ ஹ்யேவாநந்த³யாதி । யதா³ ஹ்யேவைஷ ஏதஸ்மிந்நத்³ருஶ்யே(அ)நாத்ம்யே(அ)நிருக்தே(அ)நிலயநே(அ)ப⁴யம் ப்ரதிஷ்டா²ம் விந்த³தே । அத² ஸோ(அ)ப⁴யம் க³தோ ப⁴வதி । யதா³ ஹ்யேவைஷ ஏதஸ்மிந்நுத³ரமந்தரம் குருதே । அத² தஸ்ய ப⁴யம் ப⁴வதி । தத்த்வேவ ப⁴யம் விது³ஷோ(அ)மந்வாநஸ்ய । தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி ॥ 1 ॥

அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத் । அஸதி³தி வ்யாக்ருதநாமரூபவிஶேஷவிபரீதரூபம் அவ்யாக்ருதம் ப்³ரஹ்ம உச்யதே ; ந புநரத்யந்தமேவாஸத் । ந ஹ்யஸத: ஸஜ்ஜந்மாஸ்தி । இத³ம் இதி நாமரூபவிஶேஷவத்³வ்யாக்ருதம் ஜக³த் ; அக்³ரே பூர்வம் ப்ராகு³த்பத்தே: ப்³ரஹ்மைவ அஸச்ச²ப்³த³வாச்யமாஸீத் । தத: அஸத: வை ஸத் ப்ரவிப⁴க்தநாமரூபவிஶேஷம் அஜாயத உத்பந்நம் । கிம் தத: ப்ரவிப⁴க்தம் கார்யமிதி - பிதுரிவ புத்ர: ? நேத்யாஹ । தத் அஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ஸ்வயமேவ ஆத்மாநமேவ அகுருத க்ருதவத் । யஸ்மாதே³வம் , தஸ்மாத் தத் ப்³ரஹ்மைவ ஸுக்ருதம் ஸ்வயம் கர்த்ரு உச்யதே । ஸ்வயம் கர்த்ரு ப்³ரஹ்மேதி ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே ஸர்வகாரணத்வாத் । யஸ்மாத்³வா ஸ்வயமகரோத்ஸர்வம் ஸர்வாத்மநா, தஸ்மாத்புண்யரூபேணாபி ததே³வ ப்³ரஹ்ம காரணம் ஸுக்ருதம் உச்யதே । ஸர்வதா²பி து ப²லஸம்ப³ந்தா⁴தி³காரணம் ஸுக்ருதஶப்³த³வாச்யம் ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே । யதி³ புண்யம் யதி³ வா அந்யத் ஸா ப்ரஸித்³தி⁴: நித்யே சேதநகாரணே ஸதி உபபத்³யதே, தஸ்மாத³ஸ்தி ப்³ரஹ்ம, ஸுக்ருதப்ரஸித்³தே⁴ரிதி । இதஶ்சாஸ்தி ; குத: ? ரஸத்வாத் । குதோ ரஸத்வப்ரஸித்³தி⁴ர்ப்³ரஹ்மண இத்யத ஆஹ - யத்³வை தத்ஸுக்ருதம் ரஸோ வை ஸ: । ரஸோ நாம த்ருப்திஹேது: ஆநந்த³கரோ மது⁴ராம்லாதி³: ப்ரஸித்³தோ⁴ லோகே । ரஸமேவ ஹி அயம் லப்³த்⁴வா ப்ராப்ய ஆநந்தீ³ ஸுகீ² ப⁴வதி । நாஸத ஆநந்த³ஹேதுத்வம் த்³ருஷ்டம் லோகே । பா³ஹ்யாநந்த³ஸாத⁴நரஹிதா அபி அநீஹா நிரேஷணா ப்³ராஹ்மணா பா³ஹ்யரஸலாபா⁴தி³வ ஸாநந்தா³ த்³ருஶ்யந்தே வித்³வாம்ஸ: ; நூநம் ப்³ரஹ்மைவ ரஸஸ்தேஷாம் । தஸ்மாத³ஸ்தி தத்தேஷாமாநந்த³காரணம் ரஸவத்³ப்³ரஹ்ம । இதஶ்சாஸ்தி ; குத: ? ப்ராணநாதி³க்ரியாத³ர்ஶநாத் । அயமபி ஹி பிண்டோ³ ஜீவத: ப்ராணேந ப்ராணிதி அபாநேந அபாநிதி । ஏவம் வாயவீயா ஐந்த்³ரியகாஶ்ச சேஷ்டா: ஸம்ஹதை: கார்யகரணைர்நிர்வர்த்யமாநா த்³ருஶ்யந்தே । தச்சைகார்த²வ்ருத்தித்வேந ஸம்ஹநநம் நாந்தரேண சேதநமஸம்ஹதம் ஸம்ப⁴வதி, அந்யத்ராத³ர்ஶநாத் । ததா³ஹ - யத் யதி³ ஏஷ: ஆகாஶே பரமே வ்யோம்நி கு³ஹாயாம் நிஹித ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத் ந ப⁴வேத் , கோ ஹ்யேவ லோகே அந்யாத் அபாநசேஷ்டாம் குர்யாதி³த்யர்த²: । க: ப்ராண்யாத் ப்ராணநம் வா குர்யாத் ; தஸ்மாத³ஸ்தி தத்³ப்³ரஹ்ம, யத³ர்தா²: கார்யகரணப்ராணநாதி³சேஷ்டா: ; தத்க்ருத ஏவ ச ஆநந்தோ³ லோகஸ்ய । குத: ? ஏஷ ஹ்யேவ பர ஆத்மா ஆநந்த³யாதி ஆநந்த³யதி ஸுக²யதி லோகம் த⁴ர்மாநுரூபம் । ஸ ஏவாத்மா ஆநந்த³ரூபோ(அ)வித்³யயா பரிச்சி²ந்நோ விபா⁴வ்யதே ப்ராணிபி⁴ரித்யர்த²: । ப⁴யாப⁴யஹேதுத்வாத்³வித்³வத³விது³ஷோரஸ்தி தத்³ப்³ரஹ்ம । ஸத்³வஸ்த்வாஶ்ரயணேந ஹி அப⁴யம் ப⁴வதி ; நாஸத்³வஸ்த்வாஶ்ரயணேந ப⁴யநிவ்ருத்திருபபத்³யதே । கத²மப⁴யஹேதுத்வமிதி, உச்யதே - யதா³ ஹ்யேவ யஸ்மாத் ஏஷ: ஸாத⁴க: ஏதஸ்மிந் ப்³ரஹ்மணி - கிம்விஶிஷ்டே ? அத்³ருஶ்யே த்³ருஶ்யம் நாம த்³ரஷ்டவ்யம் விகார:, த³ர்ஶநார்த²த்வாத்³விகாரஸ்ய ; ந த்³ருஶ்யம் அத்³ருஶ்யம் , அவிகார இத்யர்த²: । ஏதஸ்மிந்நத்³ருஶ்யே அவிகாரே(அ)விஷயபூ⁴தே, அநாத்ம்யே அஶரீரே, யஸ்மாத³த்³ருஶ்யம் தஸ்மாத³நாத்ம்யம் , யஸ்மாத³நாத்ம்யம் தஸ்மாத³நிருக்தம் ; விஶேஷோ ஹி நிருச்யதே ; விஶேஷஶ்ச விகார: ; அவிகாரம் ச ப்³ரஹ்ம, ஸர்வவிகாரஹேதுத்வாத் ; தஸ்மாத் அநிருக்தம் । யத ஏவம் , தஸ்மாத³நிலயநம் நிலயநம் நீட³ ஆஶ்ரய: ந நிலயநம் அநிலயநம் அநாதா⁴ரம் தஸ்மிந் ஏதஸ்மிந் அத்³ருஶ்யே(அ)நாத்ம்யே(அ)நிருக்தே(அ)நிலயநே ஸர்வகார்யத⁴ர்மவிலக்ஷணே ப்³ரஹ்மணீதி வாக்யார்த²: । அப⁴யமிதி க்ரியாவிஶேஷணம் । அப⁴யாமிதி வா லிங்கா³ந்தரம் பரிணம்யதே । ப்ரதிஷ்டா²ம் ஸ்தி²திமாத்மபா⁴வம் விந்த³தே லப⁴தே । அத² ததா³ ஸ: தஸ்மிந்நாநாத்வஸ்ய ப⁴யஹேதோரவித்³யாக்ருதஸ்யாத³ர்ஶநாத³ப⁴யம் க³தோ ப⁴வதி । ஸ்வரூபப்ரதிஷ்டோ² ஹ்யஸௌ யதா³ ப⁴வதி, ததா³ நாந்யத்பஶ்யதி நாந்யச்ச்²ருணோதி நாந்யத்³விஜாநாதி । அந்யஸ்ய ஹ்யந்யதோ ப⁴யம் ப⁴வதி, ந ஆத்மந ஏவ ஆத்மநோ ப⁴யம் யுக்தம் ; தஸ்மாத் ஆத்மைவ ஆத்மந: அப⁴யகாரணம் । ஸர்வதோ ஹி நிர்ப⁴யா ப்³ராஹ்மணா த்³ருஶ்யந்தே ஸத்ஸு ப⁴யஹேதுஷு ; தச்சாயுக்தமஸதி ப⁴யத்ராணே ப்³ரஹ்மணி । தஸ்மாத்தேஷாமப⁴யத³ர்ஶநாத³ஸ்தி தத³ப⁴யகாரணம் ப்³ரஹ்மேதி । கதா³ அஸௌ அப⁴யம் க³தோ ப⁴வதி ஸாத⁴க: ? யதா³ நாந்யத்பஶ்யதி ஆத்மநி ச அந்தரம் பே⁴த³ம் ந குருதே, ததா³ அப⁴யம் க³தோ ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ராய: । யதா³ புநரவித்³யாவஸ்தா²யாம் ஹி யஸ்மாத் ஏஷ: அவித்³யாவாந் அவித்³யயா ப்ரத்யுபஸ்தா²பிதம் வஸ்து தைமிரிகத்³விதீயசந்த்³ரவத்பஶ்யத்யாத்மநி ச ஏதஸ்மிந் ப்³ரஹ்மணி, உத அபி, அரம் அல்பமபி, அந்தரம் சி²த்³ரம் பே⁴த³த³ர்ஶநம் குருதே ; பே⁴த³த³ர்ஶநமேவ ஹி ப⁴யகாரணம் ; அல்பமபி பே⁴த³ம் பஶ்யதீத்யர்த²: । அத² தஸ்மாத்³பே⁴த³த³ர்ஶநாத்³தே⁴தோ: தஸ்ய பே⁴த³த³ர்ஶிந: ஆத்மநோ ப⁴யம் ப⁴வதி । தஸ்மாதா³த்மைவாத்மநோ ப⁴யகாரணமவிது³ஷ: ; ததே³ததா³ஹ - தத் ப்³ரஹ்ம த்வேவ ப⁴யம் பே⁴த³த³ர்ஶிநோ விது³ஷ: ஈஶ்வரோ(அ)ந்யோ மத்த: அஹமந்ய: ஸம்ஸாரீத்யேவம்விது³ஷ: பே⁴த³த்³ருஷ்டமீஶ்வராக்²யம் ததே³வ ப்³ரஹ்ம அல்பமப்யந்தரம் குர்வத: ப⁴யம் ப⁴வதி ஏகத்வேந அமந்வாநஸ்ய । தஸ்மாத் வித்³வாநப்யவித்³வாநேவாஸௌ, யோ(அ)யமேகமபி⁴ந்நமாத்மதத்த்வம் ந பஶ்யதி । உச்சே²த³ஹேதுத³ர்ஶநாத்³த்⁴யுச்சே²த்³யாபி⁴மதஸ்ய ப⁴யம் ப⁴வதி ; அநுச்சே²த்³யோ ஹ்யுச்சே²த³ஹேது: ; தத்ர அஸத்யுச்சே²த³ஹேதௌ உச்சே²த்³யே ந தத்³த³ர்ஶநகார்யம் ப⁴யம் யுக்தம் । ஸர்வம் ச ஜக³த்³ப⁴யவத்³த்³ருஶ்யதே । தஸ்மாஜ்ஜக³தோ ப⁴யத³ர்ஶநாத்³க³ம்யதே - நூநம் தத³ஸ்தி ப⁴யகாரணமுச்சே²த³ஹேதுரநுச்சே²த்³யாத்மகம் , யதோ ஜக³த்³பி³பே⁴தீதி । தத் ஏதஸ்மிந்நப்யர்தே² ஏஷ: ஶ்லோக: ப⁴வதி ॥

இதி ஸப்தமநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

அஷ்டமோ(அ)நுவாக:

பீ⁴ஷாஸ்மாத்³வாத: பவதே । பீ⁴ஷோதே³தி ஸூர்ய: । பீ⁴ஷாஸ்மாத³க்³நிஶ்சேந்த்³ரஶ்ச । ம்ருத்யுர்தா⁴வதி பஞ்சம இதி । ஸைஷாநந்த³ஸ்ய மீமாம் ஸா ப⁴வதி । யுவா ஸ்யாத்ஸாது⁴யுவாத்⁴யாயக: । ஆஶிஷ்டோ² த்³ருடி⁴ஷ்டோ² ப³லிஷ்ட²: । தஸ்யேயம் ப்ருதி²வீ ஸர்வா வித்தஸ்ய பூர்ணா ஸ்யாத் । ஸ ஏகோ மாநுஷ ஆநந்த³: । தே யே ஶதம் மாநுஷா ஆநந்தா³: ॥ 1 ॥

ஸ ஏகோ மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாணாமாநந்த³: । ஶ்ரோத்ரியஸ்ய சாகாமஹதஸ்ய । தே யே ஶதம் மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாணாமாநந்தா³: । ஸ ஏகோ தே³வக³ந்த⁴ர்வாணாமாநந்த³: । ஶ்ரோத்ரியஸ்ய சாகாமஹதஸ்ய । தே யே ஶதம் தே³வக³ந்த⁴ர்வாணாமாநந்தா³: । ஸ ஏக: பித்ரூணாம் சிரலோகலோகாநாமாநந்த³: । ஶ்ரோத்ரியஸ்ய சாகாமஹதஸ்ய । தே யே ஶதம் பித்ரூணாம் சிரலோகலோகாநாமாநந்தா³: । ஸ ஏக ஆஜாநஜாநாம் தே³வாநாமாநந்த³: ॥ 2 ॥

ஶ்ரோத்ரியஸ்ய சாகாமஹதஸ்ய । தே யே ஶதமாஜாநஜாநாம் தே³வாநாமாநந்தா³: । ஸ ஏக: கர்மதே³வாநாம் தே³வாநாமாநந்த³: । யே கர்மணா தே³வாநபியந்தி । ஶ்ரோத்ரியஸ்ய சாகாமஹதஸ்ய । தே யே ஶதம் கர்மதே³வாநாம் தே³வாநாமாநந்தா³: । ஸ ஏகோ தே³வாநாமாநந்த³: । ஶ்ரோத்ரியஸ்ய சாகாமஹதஸ்ய । தே யே ஶதம் தே³வாநாமாநந்தா³: । ஸ ஏக இந்த்³ரஸ்யாநந்த³: ॥ 3 ॥

ஶ்ரோத்ரியஸ்ய சாகாமஹதஸ்ய । தே யே ஶதமிந்த்³ரஸ்யாநந்தா³: । ஸ ஏகோ ப்³ருஹஸ்பதேராநந்த³: । ஶ்ரோத்ரியஸ்ய சாகாமஹதஸ்ய । தே யே ஶதம் ப்³ருஹஸ்பதேராநந்தா³: । ஸ ஏக: ப்ரஜாபதேராநந்த³: । ஶ்ரோத்ரியஸ்ய சாகாமஹதஸ்ய । தே யே ஶதம் ப்ரஜாபதேராநந்தா³: । ஸ ஏகோ ப்³ரஹ்மண ஆநந்த³: । ஶ்ரோத்ரியஸ்ய சாகாமஹாதஸ்ய ॥ 4 ॥

பீ⁴ஷா ப⁴யேந அஸ்மாத் வாத: பவதே । பீ⁴ஷோதே³தி ஸூர்ய: । பீ⁴ஷா அஸ்மாத் அக்³நிஶ்சேந்த்³ரஶ்ச । ம்ருத்யுர்தா⁴வதி பஞ்சம இதி । வாதாத³யோ ஹி மஹார்ஹா: ஸ்வயமீஶ்வரா: ஸந்த: பவநாதி³கார்யேஷ்வாயாஸப³ஹுலேஷு நியதா: ப்ரவர்தந்தே ; தத்³யுக்தம் ப்ரஶாஸ்தரி ஸதி ; யஸ்மாத் நியமேந தேஷாம் ப்ரவர்தநம் , தஸ்மாத³ஸ்தி ப⁴யகாரணம் தேஷாம் ப்ரஶாஸ்த்ரு ப்³ரஹ்ம । யதஸ்தே ப்⁴ருத்யா இவ ராஜ்ஞ: அஸ்மாத் ப்³ரஹ்மண: ப⁴யேந ப்ரவர்தந்தே தச்ச ப⁴யகாரணமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம । தஸ்ய அஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஆநந்த³ஸ்ய ஏஷா மீமாம்ஸா விசாரணா ப⁴வதி । கிமாநந்த³ஸ்ய மீமாம்ஸ்யமிதி, உச்யதே - கிமாநந்தோ³ விஷயவிஷயிஸம்ப³ந்த⁴ஜநித: லௌகிகாநந்த³வத் , ஆஹோஸ்வித் ஸ்வாபா⁴விக:, இத்யேவமேஷா ஆநந்த³ஸ்ய மீமாம்ஸா ॥

தத்ர லௌகிக ஆநந்தோ³ பா³ஹ்யாத்⁴யாத்மிகஸாத⁴நஸம்பத்திநிமித்த உத்க்ருஷ்ட: । ஸ: ய ஏஷ நிர்தி³ஶ்யதே ப்³ரஹ்மாநந்தா³நுக³மார்த²ம் । அநேந ஹி ப்ரஸித்³தே⁴ந ஆநந்தே³ந வ்யாவ்ருத்தவிஷயபு³த்³தி⁴க³ம்ய ஆநந்தோ³(அ)நுக³ந்தும் ஶக்யதே । லௌகிகோ(அ)ப்யாநந்த³: ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்யைவ மாத்ரா ; அவித்³யயா திரஸ்க்ரியமாணே விஜ்ஞாநே உத்க்ருஷ்யமாணாயாம் ச அவித்³யாயாம் ப்³ரஹ்மாதி³பி⁴: கர்மவஶாத் யதா²விஜ்ஞாநம் விஷயாதி³ஸாத⁴நஸம்ப³ந்த⁴வஶாச்ச விபா⁴வ்யமாநஶ்ச லோகே(அ)நவஸ்தி²தோ லௌகிக: ஸம்பத்³யதே ; ஸ ஏவ அவித்³யாகாமகர்மாபகர்ஷேண மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாத்³யுத்தரோத்தரபூ⁴மிஷு அகாமஹதவித்³வச்ச்²ரோத்ரியப்ரத்யக்ஷோ விபா⁴வ்யதே ஶதகு³ணோத்தரோத்தரோத்கர்ஷேண யாவத்³தி⁴ரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஆநந்த³ இதி ॥

நிரஸ்தே த்வவித்³யாக்ருதே விஷயவிஷயிவிபா⁴கே³, வித்³யயா ஸ்வாபா⁴விக: பரிபூர்ண: ஏக: ஆநந்த³: அத்³வைத: ப⁴வதீத்யேதமர்த²ம் விபா⁴வயிஷ்யந்நாஹ - யுவா ப்ரத²மவயா: ; ஸாது⁴யுவேதி ஸாது⁴ஶ்சாஸௌ யுவா சேதி யூநோ விஶேஷணம் ; யுவாப்யஸாது⁴ர்ப⁴வதி ஸாது⁴ரப்யயுவா, அதோ விஶேஷணம் யுவா ஸ்யாத்ஸாது⁴யுவேதி ; அத்⁴யாயக: அதீ⁴தவேத³: । ஆஶிஷ்ட²: ஆஶாஸ்த்ருதம: ; த்³ருடி⁴ஷ்ட²: த்³ருட⁴தம: ; ப³லிஷ்ட²: ப³லவத்தம: ; ஏவமாத்⁴யாத்மிகஸாத⁴நஸம்பந்ந: । தஸ்யேயம் ப்ருதி²வீ உர்வீ ஸர்வா வித்தஸ்ய வித்தேநோபபோ⁴க³ஸாத⁴நேந த்³ருஷ்டார்தே²நாத்³ருஷ்டார்தே²ந ச கர்மஸாத⁴நேந ஸம்பந்நா பூர்ணா ராஜா ப்ருதி²வீபதிரித்யர்த²: । தஸ்ய ச ய ஆநந்த³:, ஸ: ஏக: மாநுஷ: மநுஷ்யாணாம் ப்ரக்ருஷ்ட: ஏக ஆநந்த³: । தே யே ஶதம் மாநுஷா ஆநந்தா³:, ஸ ஏகோ மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாணாமாநந்த³: ; மாநுஷாநந்தா³த் ஶதகு³ணேநோத்க்ருஷ்ட: மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாணாமாநந்த³: ப⁴வதி । மநுஷ்யா: ஸந்த: கர்மவித்³யாவிஶேஷாத் க³ந்த⁴ர்வத்வம் ப்ராப்தா மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வா: । தே ஹ்யந்தர்தா⁴நாதி³ஶக்திஸம்பந்நா: ஸூக்ஷ்மகார்யகரணா: ; தஸ்மாத்ப்ரதிகா⁴தால்பத்வம் தேஷாம் த்³வந்த்³வப்ரதிகா⁴தஶக்திஸாத⁴நஸம்பத்திஶ்ச । தத: அப்ரதிஹந்யமாநஸ்ய ப்ரதீகாரவத: மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வஸ்ய ஸ்யாச்சித்தப்ரஸாத³: । தத்ப்ரஸாத³விஶேஷாத்ஸுக²விஶேஷாபி⁴வ்யக்தி: । ஏவம் பூர்வஸ்யா: பூர்வஸ்யா பூ⁴மேருத்தரஸ்யாமுத்தரஸ்யாம் பூ⁴மௌ ப்ரஸாத³விஶேஷத: ஶதகு³ணேந ஆநந்தோ³த்கர்ஷ உபபத்³யதே । ப்ரத²மம் து அகாமஹதாக்³ரஹணம் மநுஷ்யவிஷயபோ⁴க³காமாநபி⁴ஹதஸ்ய ஶ்ரோத்ரியஸ்ய மநுஷ்யாநந்தா³த் ஶதகு³ணேந ஆநந்தோ³த்கர்ஷ: மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வேண துல்யோ வக்தவ்ய இத்யேவமர்த²ம் । ஸாது⁴யுவா அத்⁴யாயக இதி ஶ்ரோத்ரியத்வாவ்ருஜிநத்வே க்³ருஹ்யேதே । தே ஹ்யவிஶிஷ்டே ஸர்வத்ர । அகாமஹதத்வம் து விஷயோத்கர்ஷாபகர்ஷத: ஸுகோ²த்கர்ஷாபகர்ஷாய விஶேஷ்யதே । அத: அகாமஹதக்³ரஹணம் , தத்³விஶேஷத: ஶதகு³ணஸுகோ²த்கர்ஷோபலப்³தே⁴: அகாமஹதத்வஸ்ய பரமாநந்த³ப்ராப்திஸாத⁴நத்வவிதா⁴நார்த²ம் । வ்யாக்²யாதமந்யத் । தே³வக³ந்த⁴ர்வா ஜாதித ஏவ । சிரலோகலோகாநாமிதி பித்ரூணாம் விஶேஷணம் । சிரகாலஸ்தா²யீ லோகோ யேஷாம் பித்ரூணாம் , தே சிரலோகலோகா இதி । ஆஜாந இதி தே³வலோக: தஸ்மிந்நாஜாநே ஜாதா ஆஜாநஜா தே³வா:, ஸ்மார்தகர்மவிஶேஷதோ தே³வஸ்தா²நேஷு ஜாதா: । கர்மதே³வா யே வைதி³கேந கர்மணா அக்³நிஹோத்ராதி³நா கேவலேந தே³வாநபியந்தி । தே³வா இதி த்ரயஸ்த்ரிம்ஶத்³த⁴விர்பு⁴ஜ: ; இந்த்³ரஸ்தேஷாம் ஸ்வாமீ ; தஸ்ய ஆசார்யோ ப்³ருஹஸ்பதி: । ப்ரஜாபதி: விராட் த்ரைலோக்யஶரீரோ ப்³ரஹ்மா ஸமஷ்டிவ்யஷ்டிரூப: ஸம்ஸாரமண்ட³லவ்யாபீ । யத்ரைதே ஆநந்த³பே⁴தா³ ஏகதாம் க³ச்ச²ந்தி, த⁴ர்மஶ்ச தந்நிமித்த: ஜ்ஞாநம் ச தத்³விஷயம் அகாமஹதத்வம் ச நிரதிஶயம் யத்ர, ஸ ஏஷ ஹிரண்யக³ர்போ⁴ ப்³ரஹ்மா, தஸ்யைஷ ஆநந்த³: ஶ்ரோத்ரியேண அவ்ருஜிநேந அகாமஹதேந ச ஸர்வத: ப்ரத்யக்ஷமுபலப்⁴யதே । தஸ்மாதே³தாநி த்ரீணி ஸாத⁴நாநீத்யவக³ம்யதே । தத்ர ஶ்ரோத்ரியத்வாவ்ருஜிநத்வே நியதே அகாமஹதத்வம் து உத்க்ருஷ்யத இதி ப்ரக்ருஷ்டஸாத⁴நதா அவக³ம்யதே । தஸ்ய அகாமஹதத்வப்ரகர்ஷதஶ்சோபலப்⁴யமாந: ஶ்ரோத்ரியப்ரத்யக்ஷோ ப்³ரஹ்மண ஆநந்த³: யஸ்ய பரமாநந்த³ஸ்ய மாத்ரா ஏகதே³ஶ:, ‘ஏதஸ்யைவாநந்த³ஸ்யாந்யாநி பூ⁴தாநி மாத்ராமுபஜீவந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 32) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ஸ ஏஷ ஆநந்த³: - யஸ்ய மாத்ரா ஸமுத்³ராம்ப⁴ஸ இவ விப்ருஷ: ப்ரவிப⁴க்தா: யத்ரைகதாம் க³தா: - ஸ ஏஷ பரமாநந்த³: ஸ்வாபா⁴விக:, அத்³வைதாத் ; ஆநந்தா³நந்தி³நோஶ்ச அவிபா⁴கோ³(அ)த்ர ॥

ததே³தந்மீமாம்ஸாப²லமுபஸம்ஹ்ரியதே -

ஸ யஶ்சாயம் புருஷே । யஶ்சாஸாவாதி³த்யே । ஸ ஏக: । ஸ ய ஏவம்வித் । அஸ்மால்லோகாத்ப்ரேத்ய । ஏதமந்நமயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி । ஏதம் ப்ராணமயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி । ஏதம் மநோமயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி । ஏதம் விஜ்ஞாநமயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி । ஏதமாநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி । தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி ॥ 5 ॥

ஸ யஶ்சாயம் புருஷ இதி । ய: கு³ஹாயாம் நிஹித: பரமே வ்யோம்நி ஆகாஶாதி³கார்யம் ஸ்ருஷ்ட்வா அந்நமயாந்தம் , ததே³வாநுப்ரவிஷ்ட:, ஸ: ய இதி நிஶ்சீயதே । கோ(அ)ஸௌ ? அயம் புருஷே । யஶ்சாஸாவாதி³த்யே ய: பரமாநந்த³: ஶ்ரோத்ரியப்ரத்யக்ஷோ நிர்தி³ஷ்ட:, யஸ்யைகதே³ஶம் ப்³ரஹ்மாதீ³நி பூ⁴தாநி ஸுகா²ர்ஹாண்யுபஜீவந்தி, ஸ: யஶ்சாஸாவாதி³த்யே இதி நிர்தி³ஶ்யதே । ஸ ஏக: பி⁴ந்நப்ரதே³ஶக⁴டாகாஶாகாஶைகத்வவத் । நநு தந்நிர்தே³ஶே ஸ யஶ்சாயம் புருஷ இத்யவிஶேஷதோ(அ)த்⁴யாத்மம் ந யுக்தோ நிர்தே³ஶ: ; யஶ்சாயம் த³க்ஷிணே(அ)க்ஷந்நிதி து யுக்த:, ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । ந, பராதி⁴காராத் । பரோ ஹ்யாத்மா அத்ர அதி⁴க்ருத: ‘அத்³ருஶ்யே(அ)நாத்ம்யே’ ‘பீ⁴ஷாஸ்மாத்³வாத: பவதே’ ‘ஸைஷாநந்த³ஸ்ய மீமாம்ஸா’ இதி । ந ஹி அகஸ்மாத³ப்ரக்ருதோ யுக்தோ நிர்தே³ஷ்டும் ; பரமாத்மவிஜ்ஞாநம் ச விவக்ஷிதம் । தஸ்மாத் பர ஏவ நிர்தி³ஶ்யதே - ஸ ஏக இதி । நந்வாநந்த³ஸ்ய மீமாம்ஸா ப்ரக்ருதா ; தஸ்யா அபி ப²லமுபஸம்ஹர்தவ்யம் । அபி⁴ந்ந: ஸ்வாபா⁴விக: ஆநந்த³: பரமாத்மைவ, ந விஷயவிஷயிஸம்ப³ந்த⁴ஜநித இதி । நநு தத³நுரூப ஏவ அயம் நிர்தே³ஶ: - ‘ஸ யஶ்சாயம் புருஷே யஶ்சாஸாவாதி³த்யே ஸ ஏக:’ இதி பி⁴ந்நாதி⁴கரணஸ்த²விஶேஷோபமர்தே³ந । நந்வேவமப்யாதி³த்யவிஶேஷக்³ரஹணமநர்த²கம் ; ந அநர்த²கம் , உத்கர்ஷாபகர்ஷாபோஹார்த²த்வாத் । த்³வைதஸ்ய ஹி யோ மூர்தாமூர்தலக்ஷணஸ்ய பர உத்கர்ஷ: ஸவித்ரப்⁴யந்தர்க³த: ஸ சேத்புருஷக³தவிஶேஷோபமர்தே³ந பரமாநந்த³மபேக்ஷ்ய ஸமோ ப⁴வதி, ந கஶ்சிது³த்கர்ஷோ(அ)பகர்ஷோ வா தாம் க³திம் க³தஸ்யேத்யப⁴யம் ப்ரதிஷ்டா²ம் விந்த³த இத்யுபபந்நம் ॥

அஸ்தி நாஸ்தீத்யநுப்ரஶ்நோ வ்யாக்²யாத: । கார்யரஸலாப⁴ப்ராணநாப⁴யப்ரதிஷ்டா²ப⁴யத³ர்ஶநோபபத்திப்⁴யோ(அ)ஸ்த்யேவ ததா³காஶாதி³காரணம் ப்³ரஹ்மேத்யபாக்ருத: அநுப்ரஶ்ந ஏக: ; த்³வாவந்யாநுப்ரஶ்நௌ வித்³வத³விது³ஷோர்ப்³ரஹ்மப்ராப்த்யப்ராப்திவிஷயௌ ; தத்ர வித்³வாந்ஸமஶ்நுதே ந ஸமஶ்நுத இத்யநுப்ரஶ்நோ(அ)ந்த்ய: ; தத³பாகரணாயோச்யதே । மத்⁴யமோ(அ)நுப்ரஶ்ந: அந்த்யாபாகரணாதே³வ அபாக்ருத இதி தத³பாகரணாய ந யத்யதே । ஸ ய: கஶ்சித் ஏவம் யதோ²க்தம் ப்³ரஹ்ம உத்ஸ்ருஜ்யோத்கர்ஷாபகர்ஷமத்³வைதம் ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தமஸ்மீத்யேவம் வேத்தீதி ஏவம்வித் ; ஏவம்ஶப்³த³ஸ்ய ப்ரக்ருதபராமர்ஶார்த²த்வாத் । ஸ கிம் ? அஸ்மால்லோகாத்ப்ரேத்ய த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டேஷ்டவிஷயஸமுதா³யோ ஹி அயம் லோக:, தஸ்மாத³ஸ்மால்லோகாத்ப்ரேத்ய ப்ரத்யாவ்ருத்ய நிரபேக்ஷோ பூ⁴த்வா ஏதம் யதா²வ்யாக்²யாதம் அந்நமயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி விஷயஜாதமந்நமயாத்பிண்டா³த்மநோ வ்யதிரிக்தம் ந பஶ்யதி, ஸர்வம் ஸ்தூ²லபூ⁴தமந்நமயமாத்மாநம் பஶ்யதீத்யர்த²: । தத: அப்⁴யந்தரமேதம் ப்ராணமயம் ஸர்வாந்நமயாத்மஸ்த²மவிப⁴க்தம் । அதை²தம் மநோமயம் விஜ்ஞாநமயமாநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி । அதா²த்³ருஶ்யே(அ)நாத்ம்யே(அ)நிருக்தே(அ)நிலயநே(அ)ப⁴யம் ப்ரதிஷ்டா²ம் விந்த³தே ॥

தத்ரைதச்சிந்த்யம் - கோ(அ)யமேவம்வித் , கத²ம் வா ஸங்க்ராமதீதி ; கிம் பரஸ்மாதா³த்மநோ(அ)ந்ய: ஸங்க்ரமணகர்தா ப்ரவிப⁴க்த:, உத ஸ ஏவேதி । கிம் தத: ? யத்³யந்ய: ஸ்யாத் , ஶ்ருதிவிரோத⁴: - ‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) ‘அந்யோ(அ)ஸாவந்யோ(அ)ஹமஸ்மீதி । ந ஸ வேத³’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 16) இதி । அத² ஸ ஏவ ஆநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதீதி, கர்மகர்த்ருத்வாநுபபத்தி: । பரஸ்யைவ ச ஸம்ஸாரித்வம் பராபா⁴வோ வா । யத்³யுப⁴யதா² ப்ராப்தோ தோ³ஷோ ந பரிஹர்தும் ஶக்யத இதி, வ்யர்தா² சிந்தா । அத² அந்யதரஸ்மிந்பக்ஷே தோ³ஷாப்ராப்தி: த்ருதீயே வா பக்ஷே அது³ஷ்டே, ஸ ஏவ ஶாஸ்த்ரார்த² இதி வ்யர்தை²வ சிந்தா ; ந, தந்நிர்தா⁴ரணார்த²த்வாத் । ஸத்யம் ப்ராப்தோ தோ³ஷோ ந ஶக்ய: பரிஹர்துமந்யதரஸ்மிந் த்ருதீயே வா பக்ஷே அது³ஷ்டே அவத்⁴ருதே வ்யர்தா² சிந்தா ஸ்யாத் ; ந து ஸோ(அ)வத்⁴ருத இதி தத³வதா⁴ரணார்த²த்வாத³ர்த²வத்யேவைஷா சிந்தா । ஸத்யமர்த²வதீ சிந்தா, ஶாஸ்த்ரார்தா²வதா⁴ரணார்த²த்வாத் । சிந்தயஸி ச த்வம் , ந து நிர்ணேஷ்யஸி ; கிம் ந நிர்ணேதவ்யமிதி வேத³வசநம் ? ந ; கத²ம் தர்ஹி ? ப³ஹுப்ரதிபக்ஷத்வாத் ; ஏகத்வவாதீ³ த்வம் , வேதா³ர்த²பரத்வாத் ; ப³ஹவோ ஹி நாநாத்வவாதி³நோ வேத³பா³ஹ்யா: த்வத்ப்ரதிபக்ஷா: ; அதோ மமாஶங்கா - ந நிர்ணேஷ்யஸீதி । ஏததே³வ மே ஸ்வஸ்த்யயநம் - யந்மாமேகயோகி³நமநேகயோகி³ப³ஹுப்ரதிபக்ஷமாத்த² । அதோ ஜேஷ்யாமி ஸர்வாந் ; ஆரபே⁴ ச சிந்தாம் ॥

ஸ ஏவ து ஸ்யாத் , தத்³பா⁴வஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । தத்³விஜ்ஞாநேந பரமாத்மபா⁴வோ ஹி அத்ர விவக்ஷித: - ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ இதி । ந ஹி அந்யஸ்ய அந்யபா⁴வாபத்திருபபத்³யதே । நநு தஸ்யாபி தத்³பா⁴வாபத்திரநுபபந்நைவ । ந, அவித்³யாக்ருதாநாத்மாபோஹார்த²த்வாத் । யா ஹி ப்³ரஹ்மவித்³யயா ஸ்வாத்மப்ராப்திருபதி³ஶ்யதே, ஸா அவித்³யாக்ருதஸ்ய அந்நாதி³விஶேஷாத்மந: ஆத்மத்வேநாத்⁴யாரோபிதஸ்ய அநாத்மந: அபோஹார்தா² । கத²மேவமர்த²தா அவக³ம்யதே ? வித்³யாமாத்ரோபதே³ஶாத் । வித்³யாயாஶ்ச த்³ருஷ்டம் கார்யமவித்³யாநிவ்ருத்தி: ; தச்சேஹ வித்³யாமாத்ரமாத்மப்ராப்தௌ ஸாத⁴நமுபதி³ஶ்யதே । மார்க³விஜ்ஞாநோபதே³ஶவதி³தி சேத் , ததா³த்மத்வே வித்³யாமாத்ரஸாத⁴நோபதே³ஶோ(அ)ஹேது: । கஸ்மாத் ? தே³ஶாந்தரப்ராப்தௌ மார்க³விஜ்ஞாநோபதே³ஶத³ர்ஶநாத் । ந ஹி க்³ராம ஏவ க³ந்தேதி சேத் , ந ; வைத⁴ர்ம்யாத் । தத்ர ஹி க்³ராமவிஷயம் நோபதி³ஶ்யதே, தத்ப்ராப்திமார்க³விஷயமேவோபதி³ஶ்யதே விஜ்ஞாநம் ; ந ததே²ஹ ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநவ்யதிரேகேண ஸாத⁴நாந்தரவிஷயம் விஜ்ஞாநமுபதி³ஶ்யதே । உக்தகர்மாதி³ஸாத⁴நாபேக்ஷம் ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநம் பரப்ராப்தௌ ஸாத⁴நமுபதி³ஶ்யத இதி சேத் , ந ; நித்யத்வாந்மோக்ஷஸ்யேத்யாதி³நா ப்ரத்யுக்தத்வாத் । ஶ்ருதிஶ்ச ‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ இதி கார்யஸ்ய ததா³த்மத்வம் த³ர்ஶயதி । அப⁴யப்ரதிஷ்டோ²பபத்தேஶ்ச । யதி³ ஹி வித்³யாவாந் ஸ்வாத்மநோ(அ)ந்யந்ந பஶ்யதி, தத: அப⁴யம் ப்ரதிஷ்டா²ம் விந்த³த இதி ஸ்யாத் , ப⁴யஹேதோ: பரஸ்ய அந்யஸ்ய அபா⁴வாத் । அந்யஸ்ய ச அவித்³யாக்ருதத்வே வித்³யயா அவஸ்துத்வத³ர்ஶநோபபத்தி: ; தத்³தி⁴ த்³விதீயஸ்ய சந்த்³ரஸ்ய அஸத்த்வம் , யத³தைமிரிகேண சக்ஷுஷ்மதா ந க்³ருஹ்யதே ; நைவம் ந க்³ருஹ்யத இதி சேத் , ந ; ஸுஷுப்தஸமாஹிதயோரக்³ரஹணாத் । ஸுஷுப்தே(அ)க்³ரஹணமந்யாஸக்தவதி³தி சேத் , ந ; ஸர்வாக்³ரஹணாத் । ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோரந்யஸ்ய க்³ரஹணாத்ஸத்த்வமேவேதி சேத் , ந ; அவித்³யாக்ருதத்வாத் ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோ: ; யத³ந்யக்³ரஹணம் ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோ:, தத³வித்³யாக்ருதம் , வித்³யாபா⁴வே அபா⁴வாத் । ஸுஷுப்தே அக்³ரஹணமபி அவித்³யாக்ருதமிதி சேத் , ந ; ஸ்வாபா⁴விகத்வாத் । த்³ரவ்யஸ்ய ஹி தத்த்வமவிக்ரியா, பராநபேக்ஷத்வாத் ; விக்ரியா ந தத்த்வம் , பராபேக்ஷத்வாத் । ந ஹி காரகாபேக்ஷம் வஸ்துநஸ்தத்த்வம் ; ஸதோ விஶேஷ: காரகாபேக்ஷ:, விஶேஷஶ்ச விக்ரியா ; ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோஶ்ச க்³ரஹணம் விஶேஷ: । யத்³தி⁴ யஸ்ய நாந்யாபேக்ஷம் ஸ்வரூபம் , தத்தஸ்ய தத்த்வம் ; யத³ந்யாபேக்ஷம் , ந தத்தத்த்வம் ; அந்யாபா⁴வே அபா⁴வாத் । தஸ்மாத் ஸ்வாபா⁴விகத்வாத் ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நவத் ந ஸுஷுப்தே விஶேஷ: । யேஷாம் புநரீஶ்வரோ அந்ய ஆத்மந:, கார்யம் ச அந்யத் , தேஷாம் ப⁴யாநிவ்ருத்தி:, ப⁴யஸ்ய அந்யநிமித்தத்வாத் ; ஸதஶ்ச அந்யஸ்ய ஆத்மஹாநாநுபபத்தி: । ந ச அஸத ஆத்மலாப⁴: । ஸாபேக்ஷஸ்ய அந்யஸ்ய ப⁴யஹேதுத்வமிதி சேத் , ந ; தஸ்யாபி துல்யத்வாத் । யத்³த⁴ர்மாத்³யநுஸஹாயீபூ⁴தம் நித்யமநித்யம் வா நிமித்தமபேக்ஷ்ய அந்யத்³ப⁴யகாரணம் ஸ்யாத் , தஸ்யாபி ததா²பூ⁴தஸ்ய ஆத்மஹாநாபா⁴வாத் ப⁴யாநிவ்ருத்தி: ; ஆத்மஹாநே வா ஸத³ஸதோரிதரேதராபத்தௌ ஸர்வத்ர அநாஶ்வாஸ ஏவ । ஏகத்வபக்ஷே புந: ஸநிமித்தஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய அவித்³யாகல்பிதத்வாத³தோ³ஷ: । தைமிரிகத்³ருஷ்டஸ்ய ஹி த்³விதீயசந்த்³ரஸ்ய ந ஆத்மலாபோ⁴ நாஶோ வா அஸ்தி । வித்³யாவித்³யயோ: தத்³த⁴ர்மத்வமிதி சேத் , ந ; ப்ரத்யக்ஷத்வாத் । விவேகாவிவேகௌ ரூபாதி³வத் ப்ரத்யக்ஷாவுபலப்⁴யேதே அந்த:கரணஸ்தௌ² । ந ஹி ரூபஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ஸதோ த்³ரஷ்ட்டத⁴ர்மத்வம் । அவித்³யா ச ஸ்வாநுப⁴வேந ரூப்யதே - மூடோ⁴(அ)ஹம் அவிவிக்தம் மம விஜ்ஞாநம் இதி । ததா² வித்³யாவிவேகோ அநுபூ⁴யதே । உபதி³ஶந்தி ச அந்யேப்⁴ய ஆத்மநோ வித்³யாம் பு³தா⁴: । ததா² ச அந்யே அவதா⁴ரயந்தி । தஸ்மாத் நாமரூபபக்ஷஸ்யைவ வித்³யாவித்³யே நாமரூபே ச ; ந ஆத்மத⁴ர்மௌ, ‘நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா தே யத³ந்தரா தத்³ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । தே ச புநர்நாமரூபே ஸவிதர்யஹோராத்ரே இவ கல்பிதே ; ந பரமார்த²தோ வித்³யமாநே । அபே⁴தே³ ‘ஏதமாநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி’ (தை. உ. 2 । 8 । 5) இதி கர்மகர்த்ருத்வாநுபபத்திரிதி சேத் , ந ; விஜ்ஞாநமாத்ரத்வாத் ஸங்க்ரமணஸ்ய । ந ஜலூகாதி³வத் ஸங்க்ரமணமிஹோபதி³ஶ்யதே ; கிம் தர்ஹி, விஜ்ஞாநமாத்ரம் ஸங்க்ரமணஶ்ருதேரர்த²: । நநு முக்²யமேவ ஸங்க்ரமணம் ஶ்ரூயதே - உபஸங்க்ராமதீதி இதி சேத் , ந ; அந்நமயே அத³ர்ஶநாத் । ந ஹி அந்நமயமுபஸங்க்ராமத: பா³ஹ்யாத³ஸ்மால்லோகாத் ஜலூகாவத் ஸங்க்ரமணம் த்³ருஶ்யதே, அந்யதா² வா । மநோமயஸ்ய ப³ஹிர்நிர்க³தஸ்ய விஜ்ஞாநமயஸ்ய வா புந: ப்ரத்யாவ்ருத்த்யா ஆத்மஸங்க்ரமணமிதி சேத் , ந ; ஸ்வாத்மநி க்ரியாவிரோதா⁴த் । அந்யோ(அ)ந்நமயமந்யமுபஸங்க்ராமதீதி ப்ரக்ருத்ய மநோமயோ விஜ்ஞாநமயோ வா ஸ்வாத்மாநமேவோபஸங்க்ராமதீதி விரோத⁴: ஸ்யாத் । ததா² ந ஆநந்த³மயஸ்ய ஆத்மஸங்க்ரமணமுபபத்³யதே । தஸ்மாத் ந ப்ராப்தி: ஸங்க்ரமணம் ; நாபி அந்நமயாதீ³நாமந்யதமகர்த்ருகம் பாரிஶேஷ்யாத³ந்நமயாத்³யாநந்த³மயாந்தாத்மவ்யதிரிக்தகர்த்ருகம் ஜ்ஞாநமாத்ரம் ச ஸங்க்ரமணமுபபத்³யதே । ஜ்ஞாநமாத்ரத்வே ச ஆநந்த³மயாந்த:ஸ்த²ஸ்யைவ ஸர்வாந்தரஸ்ய ஆகாஶாத்³யந்நமயாந்தம் கார்யம் ஸ்ருஷ்ட்வா அநுப்ரவிஷ்டஸ்ய ஹ்ருத³யகு³ஹாபி⁴ஸம்ப³ந்தா⁴த³ந்நமயாதி³ஷு அநாத்மஸு ஆத்மவிப்⁴ரம: ஸங்க்ரமணாத்மகவிவேகவிஜ்ஞாநோத்பத்த்யா விநஶ்யதி । ததே³தஸ்மிந்நவித்³யாவிப்⁴ரமநாஶே ஸங்க்ரமணஶப்³த³ உபசர்யதே ; ந ஹி அந்யதா² ஸர்வக³தஸ்ய ஆத்மந: ஸங்க்ரமணமுபபத்³யதே । வஸ்த்வந்தராபா⁴வாச்ச । ந ச ஸ்வாத்மந ஏவ ஸங்க்ரமணம் । ந ஹி ஜலூகா ஆத்மாநமேவ ஸங்க்ராமதி । தஸ்மாத் ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்மேதி யதோ²க்தலக்ஷணாத்மப்ரதிபத்த்யர்த²மேவ ப³ஹுப⁴வநஸர்க³ப்ரவேஶரஸலாபா⁴ப⁴யஸங்க்ரமணாதி³ பரிகல்ப்யதே ப்³ரஹ்மணி ஸர்வவ்யவஹாரவிஷயே ; ந து பரமார்த²தோ நிர்விகல்பே ப்³ரஹ்மணி கஶ்சித³பி விகல்ப உபபத்³யதே । தமேதம் நிர்விகல்பமாத்மாநம் ஏவம் க்ரமேணோபஸங்க்ரம்ய விதி³த்வா ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந அப⁴யம் ப்ரதிஷ்டா²ம் விந்த³த இத்யேதஸ்மிந்நர்தே²(அ)பி ஏஷ: ஶ்லோக: ப⁴வதி । ஸர்வஸ்யைவ அஸ்ய ப்ரகரணஸ்ய ஆநந்த³வல்ல்யர்த²ஸ்ய ஸங்க்ஷேபத: ப்ரகாஶநாய ஏஷ மந்த்ரோ ப⁴வதி ॥

இதி அஷ்டமாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

நவமோ(அ)நுவாக:

யதோ வாசோ நிவர்தந்தே । அப்ராப்ய மநஸா ஸஹ । ஆநந்த³ம் ப்³ரஹ்மணோ வித்³வாந் । ந பி³பே⁴தி குதஶ்சநேதி । ஏதம் ஹ வாவ ந தபதி । கிமஹம் ஸாது⁴ நா கரவம் । கிமஹம் பாபமகரவமிதி । ஸ ய ஏவம் வித்³வாநேதே ஆத்மாநம் ஸ்ப்ருணுதே । உபே⁴ ஹ்யேவைஷ ஏதே ஆத்மாநம் ஸ்ப்ருணுதே । ய ஏவம் வேத³ । இத்யுபநிஷத் ॥ 1 ॥

யத: யஸ்மாத் நிர்விகல்பாத் யதோ²க்தலக்ஷணாத் அத்³வயாநந்தா³த் ஆத்மந:, வாச: அபி⁴தா⁴நாநி த்³ரவ்யாதி³ஸவிகல்பவஸ்துவிஷயாணி வஸ்துஸாமாந்யாந்நிர்விகல்பே அத்³வயே(அ)பி ப்³ரஹ்மணி ப்ரயோக்த்ருபி⁴: ப்ரகாஶநாய ப்ரயுஜ்யமாநாநி, அப்ராப்ய அப்ரகாஶ்யைவ நிவர்தந்தே ஸ்வஸாமர்த்²யாத்³தீ⁴யந்தே । மந இதி ப்ரத்யயோ விஜ்ஞாநம் । தச்ச, யத்ராபி⁴தா⁴நம் ப்ரவ்ருத்தமதீந்த்³ரியே(அ)ப்யர்தே², தத³ர்தே² ச ப்ரவர்ததே ப்ரகாஶநாய । யத்ர ச விஜ்ஞாநம் , தத்ர வாச: ப்ரவ்ருத்தி: । தஸ்மாத் ஸஹைவ வாங்மநஸயோ: அபி⁴தா⁴நப்ரத்யயோ: ப்ரவ்ருத்தி: ஸர்வத்ர । தஸ்மாத் ப்³ரஹ்மப்ரகாஶநாய ஸர்வதா² ப்ரயோக்த்ருபி⁴: ப்ரயுஜ்யமாநா அபி வாச: யஸ்மாத³ப்ரத்யயவிஷயாத³நபி⁴தே⁴யாத³த்³ருஶ்யாதி³விஶேஷணாத் ஸஹைவ மநஸா விஜ்ஞாநேந ஸர்வப்ரகாஶநஸமர்தே²ந நிவர்தந்தே, தம் ப்³ரஹ்மண ஆநந்த³ம் ஶ்ரோத்ரியஸ்ய அவ்ருஜிநஸ்ய அகாமஹதஸ்ய ஸர்வைஷணாவிநிர்முக்தஸ்ய ஆத்மபூ⁴தம் விஷயவிஷயிஸம்ப³ந்த⁴விநிர்முக்தம் ஸ்வாபா⁴விகம் நித்யமவிப⁴க்தம் பரமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்மணோ வித்³வாந் யதோ²க்தேந விதி⁴நா ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந, நிமித்தாபா⁴வாத் । ந ஹி தஸ்மாத்³விது³ஷ: அந்யத்³வஸ்த்வந்தரமஸ்தி பி⁴ந்நம் யதோ பி³பே⁴தி । அவித்³யயா யதா³ உத³ரமந்தரம் குருதே, அத² தஸ்ய ப⁴யம் ப⁴வதீதி ஹி யுக்தம் । விது³ஷஶ்ச அவித்³யாகார்யஸ்ய தைமிரிகத்³ருஷ்டத்³விதீயசந்த்³ரவத் நாஶாத்³ப⁴யநிமித்தஸ்ய ந பி³பே⁴தி குதஶ்சநேதி யுஜ்யதே । மநோமயே ச உதா³ஹ்ருத: மந்த்ர:, மநஸோ ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநஸாத⁴நத்வாத் । தத்ர ப்³ரஹ்மத்வமத்⁴யாரோப்ய தத்ஸ்துத்யர்த²ம் ந பி³பே⁴தி கதா³சநேதி ப⁴யமாத்ரம் ப்ரதிஷித்³த⁴ம் ; இஹ அத்³வைதவிஷயே ந பி³பே⁴தி குதஶ்சநேதி ப⁴யநிமித்தமேவ ப்ரதிஷித்⁴யதே । நந்வஸ்தி ப⁴யநிமித்தம் ஸாத்⁴வகரணம் பாபக்ரியா ச । நைவம் । கத²மிதி, உச்யதே - ஏதம் யதோ²க்தமேவம்வித³ம் , ஹ வாவ இத்யவதா⁴ரணார்தௌ², ந தபதி நோத்³வேஜயதி ந ஸந்தாபயதி । கத²ம் புந: ஸாத்⁴வகரணம் பாபக்ரியா ச ந தபதீதி, உச்யதே - கிம் கஸ்மாத் ஸாது⁴ ஶோப⁴நம் கர்ம நாகரவம் ந க்ருதவாநஸ்மி இதி பஶ்சாத்ஸந்தாபோ ப⁴வதி ஆஸந்நே மரணகாலே ; ததா² கிம் கஸ்மாத் பாபம் ப்ரதிஷித்³த⁴ம் கர்ம அகரவம் க்ருதவாநஸ்மி இதி ச நரகபதநாதி³து³:க²ப⁴யாத் தாபோ ப⁴வதி । தே ஏதே ஸாத்⁴வகரணபாபக்ரியே ஏவமேநம் ந தபத:, யதா² அவித்³வாம்ஸம் தபத: । கஸ்மாத்புநர்வித்³வாம்ஸம் ந தபத இதி, உச்யதே - ஸ ய ஏவம்வித்³வாந் ஏதே ஸாத்⁴வஸாது⁴நீ தாபஹேதூ இதி ஆத்மாநம் ஸ்ப்ருணுதே ப்ரீணாதி ப³லயதி வா, பரமாத்மபா⁴வேந உபே⁴ பஶ்யதீத்யர்த²: । உபே⁴ புண்யபாபே ஹி யஸ்மாத் ஏவம் ஏஷ வித்³வாந் ஏதே ஆத்மாநாத்மரூபேணைவ புண்யபாபே ஸ்வேந விஶேஷரூபேண ஶூந்யே க்ருத்வா ஆத்மாநம் ஸ்ப்ருணுத ஏவ । க: ? ய ஏவம் வேத³ யதோ²க்தமத்³வைதமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம வேத³, தஸ்ய ஆத்மபா⁴வேந த்³ருஷ்டே புண்யபாபே நிர்வீர்யே அதாபகே ஜந்மாந்தராரம்ப⁴கே ந ப⁴வத: । இதீயம் ஏவம் யதோ²க்தா அஸ்யாம் வல்ல்யாம் ப்³ரஹ்மவித்³யோபநிஷத் , ஸர்வாப்⁴ய: வித்³யாப்⁴ய: பரமரஹஸ்யம் த³ர்ஶிதமித்யர்த²: - பரம் ஶ்ரேய: அஸ்யாம் நிஷண்ணமிதி ॥

இதி நவமாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ தைத்திரீயோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யே ப்³ரஹ்மாநந்த³வல்லீபா⁴ஷ்யம் ஸம்பூர்ணம் ॥

ப்⁴ருகு³வல்லீ

ப்ரத²மோ(அ)நுவாக:

ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம ஆகாஶாதி³கார்யமந்நமயாந்தம் ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ரவிஷ்டம் விஶேஷவதி³வோபலப்⁴யமாநம் யஸ்மாத் , தஸ்மாத் ஸர்வகார்யவிலக்ஷணம் அத்³ருஶ்யாதி³த⁴ர்மகமேவ ஆநந்த³ம் ததே³வாஹமிதி விஜாநீயாத் , அநுப்ரவேஶஸ்ய தத³ர்த²த்வாத் ; தஸ்யைவம் விஜாநத: ஶுபா⁴ஶுபே⁴ கர்மணீ ஜந்மாந்தராரம்ப⁴கே ந ப⁴வத: இத்யேவமாநந்த³வல்ல்யாம் விவக்ஷிதோ(அ)ர்த²: । பரிஸமாப்தா ச ப்³ரஹ்மவித்³யா । அத: பரம் ப்³ரஹ்மவித்³யாஸாத⁴நம் தபோ வக்தவ்யம் ; அந்நாதி³விஷயாணி ச உபாஸநாந்யநுக்தாநீத்யத: இத³மாரப்⁴யதே -

ப்⁴ருகு³ர்வை வாருணி: । வருணம் பிதரமுபஸஸார । அதீ⁴ஹி ப⁴க³வோ ப்³ரஹ்மேதி । தஸ்மா ஏதத்ப்ரோவாச । அந்நம் ப்ராணம் சக்ஷு: ஶ்ரோத்ரம் மநோ வாசமிதி । தம் ஹோவாச । யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே । யேந ஜாதாநி ஜீவந்தி । யத்ப்ரயந்த்யபி⁴ஸம்விஶந்தி । தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ । தத்³ப்³ரஹ்மேதி । ஸ தபோ(அ)தப்யத । ஸ தபஸ்தப்த்வா ॥ 1 ॥

ஆக்²யாயிகா வித்³யாஸ்துதயே, ப்ரியாய புத்ராய பித்ரோக்தேதி - ப்⁴ருகு³ர்வை வாருணி: । வை - ஶப்³த³: ப்ரஸித்³தா⁴நுஸ்மாரக:, ப்⁴ருகு³ரித்யேவம் நாமா ப்ரஸித்³தோ⁴ அநுஸ்மார்யதே, வாருணி: வருணஸ்யாபத்யம் வாருணி: வருணம் பிதரம் ப்³ரஹ்ம விஜிஜ்ஞாஸு: உபஸஸார உபக³தவாந் - அதீ⁴ஹி ப⁴க³வோ ப்³ரஹ்ம இத்யநேந மந்த்ரேண । அதீ⁴ஹி அத்⁴யாபய கத²ய । ஸ ச பிதா விதி⁴வது³பஸந்நாய தஸ்மை புத்ராய ஏதத் வசநம் ப்ரோவாச - அந்நம் ப்ராணம் சக்ஷு: ஶ்ரோத்ரம் மநோ வாசம் இதி । அந்நம் ஶரீரம் தத³ப்⁴யந்தரம் ச ப்ராணம் அத்தாரம் அநந்தரமுபலப்³தி⁴ஸாத⁴நாநி சக்ஷு: ஶ்ரோத்ரம் மநோ வாசம் இத்யேதாநி ப்³ரஹ்மோபலப்³தௌ⁴ த்³வாராண்யுக்தவாந் । உக்த்வா ச த்³வாரபூ⁴தாந்யேதாந்யந்நாதீ³நி தம் ப்⁴ருகு³ம் ஹோவாச ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணம் । கிம் தத் ? யத: யஸ்மாத் வா இமாநி ப்³ரஹ்மாதீ³நி ஸ்தம்ப³பர்யந்தாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே, யேந ஜாதாநி ஜீவந்தி ப்ராணாந்தா⁴ரயந்தி வர்த⁴ந்தே, விநாஶகாலே ச யத்ப்ரயந்தி யத்³ப்³ரஹ்ம ப்ரதிக³ச்ச²ந்தி, அபி⁴ஸம்விஶந்தி தாதா³த்ம்யமேவ ப்ரதிபத்³யந்தே, உத்பத்திஸ்தி²திலயகாலேஷு யதா³த்மதாம் ந ஜஹதி பூ⁴தாநி, ததே³தத்³ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணம் , தத்³ப்³ரஹ்ம விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ விஶேஷேண ஜ்ஞாதுமிச்ச²ஸ்வ ; யதே³வம்லக்ஷணம் ப்³ரஹ்ம தத³ந்நாதி³த்³வாரேண ப்ரதிபத்³யஸ்வேத்யர்த²: । ஶ்ருத்யந்தரம் ச - ‘ப்ராணஸ்ய ப்ராணமுத சக்ஷுஷஶ்சக்ஷுருத ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரமந்நஸ்யாந்நம் மநஸோ யே மநோ விது³ஸ்தே நிசிக்யுர்ப்³ரஹ்ம புராணமக்³ர்யம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 18) இதி ப்³ரஹ்மோபலப்³தௌ⁴ த்³வாராண்யேதாநீதி த³ர்ஶயதி । ஸ ப்⁴ருகு³: ப்³ரஹ்மோபலப்³தி⁴த்³வாராணி ப்³ரஹ்மலக்ஷணம் ச ஶ்ருத்வா பிது:, தபோ ப்³ரஹ்மோபலப்³தி⁴ஸாத⁴நத்வேந அதப்யத தப்தவாந் । குத: புநரநுபதி³ஷ்டஸ்யைவ தபஸ: ஸாத⁴நத்வப்ரதிபத்திர்ப்⁴ருகோ³: ? ஸாவஶேஷோக்தே: । அந்நாதி³ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிபத்தௌ த்³வாரம் லக்ஷணம் ச யதோ வா இமாநி இத்யாத்³யுக்தவாந் । ஸாவஶேஷம் ஹி தத் , ஸாக்ஷாத்³ப்³ரஹ்மணோ(அ)நிர்தே³ஶாத் । அந்யதா² ஹி ஸ்வரூபேணைவ ப்³ரஹ்ம நிர்தே³ஷ்டவ்யம் ஜிஜ்ஞாஸவே புத்ராய இத³மித்த²ம்ரூபம் ப்³ரஹ்ம இதி ; ந சைவம் நிரதி³ஶத் ; கிம் தர்ஹி, ஸாவஶேஷமேவோக்தவாந் । அதோ(அ)வக³ம்யதே நூநம் ஸாத⁴நாந்தரமப்யபேக்ஷதே பிதா ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநம் ப்ரதீதி । தபோவிஶேஷப்ரதிபத்திஸ்து ஸர்வஸாத⁴கதமத்வாத் ; ஸர்வேஷாம் ஹி நியதஸாத்⁴யவிஷயாணாம் ஸாத⁴நாநாம் தப ஏவ ஸாத⁴கதமம் ஸாத⁴நமிதி ஹி ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே । தஸ்மாத் பித்ரா அநுபதி³ஷ்டமபி ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநஸாத⁴நத்வேந தப: ப்ரதிபேதே³ ப்⁴ருகு³: । தச்ச தபோ பா³ஹ்யாந்த:கரணஸமாதா⁴நம் , தத்³த்³வாரகத்வாத்³ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்தே:, ‘மநஸஶ்சேந்த்³ரியாணாம் ச ஹ்யைகாக்³ர்யம் பரமம் தப: । தஜ்ஜ்யாய: ஸர்வத⁴ர்மேப்⁴ய: ஸ த⁴ர்ம: பர உச்யதே’ இதி ஸ்ம்ருதே: । ஸ ச தபஸ்தப்த்வா ॥

இதி ப்ரத²மாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

த்³விதீயோ(அ)நுவாக:

அந்நம் ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத் । அந்நாத்³த்⁴யேவ க²ல்விமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே । அந்நேந ஜாதாநி ஜீவந்தி । அந்நம் ப்ரயந்த்யபி⁴ஸம்விஶந்தீதி । தத்³விஜ்ஞாய । புநரேவ வருணம் பிதரமுபஸஸார । அதீ⁴ஹி ப⁴க³வோ ப்³ரஹ்மேதி । தம் ஹோவாச । தபஸா ப்³ரஹ்ம விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ । தபோ ப்³ரஹ்மேதி । ஸ தபோ(அ)தப்யத । ஸ தபஸ்தப்த்வா ॥ 1 ॥

அந்நம் ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத் விஜ்ஞாதவாந் । தத்³தி⁴ யதோ²க்தலக்ஷணோபேதம் । கத²ம் ? அந்நாத்³த்⁴யேவ க²லு இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே । அந்நேந ஜாதாநி ஜீவந்தி । அந்நம் ப்ரயந்த்யபி⁴ஸம்விஶந்தீதி । தஸ்மாத்³யுக்தமந்நஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வமித்யபி⁴ப்ராய: । ஸ ஏவம் தபஸ்தப்த்வா, அந்நம் ப்³ரஹ்மேதி விஜ்ஞாய லக்ஷணேந உபபத்த்யா ச புநரேவ ஸம்ஶயமாபந்ந: வருணம் பிதரமுபஸஸார - அதீ⁴ஹி ப⁴க³வோ ப்³ரஹ்மேதி । க: புந: ஸம்ஶயஹேதுரஸ்யேதி, உச்யதே - அந்நஸ்யோத்பத்தித³ர்ஶநாத் । தபஸ: புந: புநருபதே³ஶ: ஸாத⁴நாதிஶயத்வாவதா⁴ரணார்த²: । யாவத்³ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணம் நிரதிஶயம் ந ப⁴வதி, யாவச்ச ஜிஜ்ஞாஸா ந நிவர்ததே, தாவத்தப ஏவ தே ஸாத⁴நம் ; தபஸைவ ப்³ரஹ்ம விஜிஜ்ஞாஸஸ்வேத்யர்த²: । ருஜ்வந்யத் ॥

இதி த்³விதீயாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

த்ருதீயோ(அ)நுவாக:

ப்ராணோ ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத் । ப்ராணாத்³த்⁴யேவ க²ல்விமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே । ப்ராணேந ஜாதாநி ஜீவந்தி । ப்ராணம் ப்ரயந்த்யபி⁴ஸம்விஶந்தீதி । தத்³விஜ்ஞாய । புநரேவ வருணம் பிதரமுபஸஸார । அதீ⁴ஹீ ப⁴க³வோ ப்³ரஹ்மேதி । தம் ஹோவாச । தபஸா ப்³ரஹ்ம விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ । தபோ ப்³ரஹ்மேதி । ஸ தபோ(அ)தப்யத । ஸ தபஸ்தப்த்வா ॥ 1 ॥

இதி த்ருதீயோ(அ)நுவாக: ॥

சதுர்தோ²(அ)நுவாக:

மநோ ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத் । மநஸோ ஹ்யேவ க²ல்விமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே । மநஸா ஜாதாநி ஜீவந்தி । மந: ப்ரயந்த்யபி⁴ஸம்விஶந்தீதி । தத்³விஜ்ஞாய । புநரேவ வருணம் பிதரமுஸஸார । அதீ⁴ஹி ப⁴க³வோ ப்³ரஹ்மேதி । தம் ஹோவாச । தபஸா ப்³ரஹ்ம விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ । தபோ ப்³ரஹ்மேதி । ஸ தபோ(அ)தப்யத । ஸ தபஸ்தப்த்வா ॥ 1 ॥

இதி சதுர்தோ²(அ)நுவாக: ॥

பஞ்சமோ(அ)நுவாக:

விஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத் । விஜ்ஞாநாத்³த்⁴யேவ க²ல்விமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே । விஜ்ஞாநேந ஜாதாநி ஜீவந்தி । விஜ்ஞாநம் ப்ரயந்த்யபி⁴ஸம்விஶந்தீதி । தத்³விஜ்ஞாய । புநரேவ வருணம் பிதரமுபஸஸார । அதீ⁴ஹி ப⁴க³வோ ப்³ரஹ்மேதி । தம் ஹோவாச । தபஸா ப்³ரஹ்ம விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ । தபோ ப்³ரஹ்மேதி । ஸ தபோ(அ)தப்யத । ஸ தபஸ்தப்த்வா ॥ 1 ॥

இதி பஞ்சமோ(அ)நுவாக: ॥

ஷஷ்டோ²(அ)நுவாக:

ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத் । ஆநந்தா³த்³த்⁴யேவ க²ல்விமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே । ஆநந்தே³ந ஜாதாநி ஜீவந்தி । ஆநந்த³ம் ப்ரயந்த்யபி⁴ஸம்விஶந்தீதி । ஸைஷா பா⁴ர்க³வீ வாருணீ வித்³யா । பரமே வ்யோமந் ப்ரதிஷ்டி²தா । ஸ ய ஏவம் வேத³ ப்ரதிதிஷ்ட²தி । அந்நவாநந்நாதோ³ ப⁴வதி । மஹாந் ப⁴வதி । ப்ரஜயா பஶுபி⁴ர்ப்³ரஹ்மவர்சஸேந । மஹாந் கீர்த்யா ॥ 1 ॥

ஏவம் தபஸா விஶுத்³தா⁴த்மா ப்ராணாதி³ஷு ஸாகல்யேந ப்³ரஹ்மலக்ஷணமபஶ்யந் ஶநை: ஶநை: அந்தரநுப்ரவிஶ்ய அந்தரதமமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம விஜ்ஞாதவாந் தபஸைவ ஸாத⁴நேந ப்⁴ருகு³: ; தஸ்மாத் ப்³ரஹ்ம விஜிஜ்ஞாஸுநா பா³ஹ்யாந்த:கரணஸமாதா⁴நலக்ஷணம் பரமம் தப: ஸாத⁴நமநுஷ்டே²யமிதி ப்ரகரணார்த²: । அது⁴நா ஆக்²யாயிகாம் ச உபஸம்ஹ்ருத்ய ஶ்ருதி: ஸ்வேந வசநேந ஆக்²யாயிகாநிர்வர்த்யமர்த²மாசஷ்டே । ஸைஷா பா⁴ர்க³வீ ப்⁴ருகு³ணா விதி³தா வருணேந ப்ரோக்தா வாருணீ வித்³யா பரமே வ்யோமந் ஹ்ருத³யாகாஶகு³ஹாயாம் பரமே ஆநந்தே³ அத்³வைதே ப்ரதிஷ்டி²தா பரிஸமாப்தா அந்நமயாதா³த்மநோ(அ)தி⁴ப்ரவ்ருத்தா । ய ஏவமந்யோ(அ)பி தபஸைவ ஸாத⁴நேந அநேநைவ க்ரமேண அநுப்ரவிஶ்ய ஆநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம வேத³, ஸ ஏவம் வித்³யாப்ரதிஷ்டா²நாத் ப்ரதிதிஷ்ட²தி ஆநந்தே³ பரமே ப்³ரஹ்மணி, ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதீத்யர்த²: । த்³ருஷ்டம் ச ப²லம் தஸ்யோச்யதே - அந்நவாந் ப்ரபூ⁴தமந்நமயஸ்ய வித்³யத இத்யந்நவாந் ; ஸத்தாமாத்ரேண து ஸர்வோ ஹி அந்நவாநிதி வித்³யாயா விஶேஷோ ந ஸ்யாத் । ஏவமந்நமத்தீத்யந்நாத³:, தீ³ப்தாக்³நிர்ப⁴வதீத்யர்த²: । மஹாந்ப⁴வதி । கேந மஹத்த்வமித்யத ஆஹ - ப்ரஜயா புத்ராதி³நா பஶுபி⁴: க³வாஶ்வாதி³பி⁴: ப்³ரஹ்மவர்சஸேந ஶமத³மஜ்ஞாநாதி³நிமித்தேந தேஜஸா । மஹாந்ப⁴வதி கீர்த்யா க்²யாத்யா ஶுபா⁴சாரநிமித்தயா ॥

இதி ஷஷ்டா²நுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

ஸப்தமோ(அ)நுவாக:

அந்நம் ந நிந்த்³யாத் । தத்³வ்ரதம் । ப்ராணோ வா அந்நம் । ஶரீரமந்நாத³ம் । ப்ராணே ஶரீரம் ப்ரதிஷ்டி²தம் । ஶரீரே ப்ராண: ப்ரதிஷ்டி²த: । ததே³தத³ந்நமந்நே ப்ரதிஷ்டி²தம் । ஸ ய ஏதத³ந்நமந்நே ப்ரதிஷ்டி²தம் வேத³ ப்ரதிதிஷ்ட²தி । அந்நவாநந்நாதோ³ ப⁴வதி । மஹாந் ப⁴வதி । ப்ரஜயா பஶுபி⁴ர்ப்³ரஹ்மவர்சஸேந । மஹாந் கீர்த்யா ॥ 1 ॥

கிம் ச, அந்நேந த்³வாரபூ⁴தேந ப்³ரஹ்ம விஜ்ஞாதம் யஸ்மாத் , தஸ்மாத் கு³ருமிவ அந்நம் ந நிந்த்³யாத் ; தத் அஸ்ய ஏவம் ப்³ரஹ்மவிதோ³ வ்ரதம் உபதி³ஶ்யதே । வ்ரதோபதே³ஶோ அந்நஸ்துதயே, ஸ்துதிபா⁴க்த்வம் ச அந்நஸ்ய ப்³ரஹ்மோபலப்³த்⁴யுபாயத்வாத் । ப்ராணோ வா அந்நம் , ஶரீராந்தர்பா⁴வாத்ப்ராணஸ்ய । யத் யஸ்யாந்த: ப்ரதிஷ்டி²தம் ப⁴வதி, தத்தஸ்யாந்நம் ப⁴வதீதி । ஶரீரே ச ப்ராண: ப்ரதிஷ்டி²த:, தஸ்மாத் ப்ராணோ(அ)ந்நம் ஶரீரமந்நாத³ம் । ததா² ஶரீரமப்யந்நம் ப்ராணோ(அ)ந்நாத³: । கஸ்மாத் ப்ராணே ஶரீரம் ப்ரதிஷ்டி²தம் ? தந்நிமித்தத்வாச்ச²ரீரஸ்தி²தே: । தஸ்மாத் ததே³தத் உப⁴யம் ஶரீரம் ப்ராணஶ்ச அந்நமந்நாத³ஶ்ச । யேநாந்யோந்யஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²தம் தேநாந்நம் ; யேநாந்யோந்யஸ்ய ப்ரதிஷ்டா² தேநாந்நாத³: । தஸ்மாத் ப்ராண: ஶரீரம் ச உப⁴யமந்நமந்நாத³ம் ச । ஸ ய ஏவம் ஏதத³ந்நமந்நே ப்ரதிஷ்டி²தம் வேத³ ப்ரதிதிஷ்ட²தி அந்நாந்நாதா³த்மநைவ । கிம் ச, அந்நவாநந்நாதோ³ ப⁴வதீத்யாதி³ பூர்வவத் ॥

இதி ஸப்தமாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

அஷ்டமோ(அ)நுவாக:

அந்நம் ந பரிசக்ஷீத । தத்³வ்ரதம் । ஆபோ வா அந்நம் । ஜ்யோதிரந்நாத³ம் । அப்ஸு ஜ்யோதி: ப்ரதிஷ்டி²தம் । ஜ்யோதிஷ்யாப: ப்ரதிஷ்டி²தா: । ததே³தத³ந்நமந்நே ப்ரதிஷ்டி²தம் । ஸ ய ஏதத³ந்நமந்நே ப்ரதிஷ்டி²தம் வேத³ ப்ரதிதிஷ்ட²தி । அந்நவாநந்நாதோ³ ப⁴வதி । மஹாந்ப⁴வதி । ப்ரஜயா பஶுபி⁴ர்ப்³ரஹ்மவர்சஸேந । மஹாந்கீர்த்யா ॥

அந்நம் ந பரிசக்ஷீத ந பரிஹரேத் । தத்³வ்ரதம் பூர்வவத்ஸ்துத்யர்த²ம் । ததே³வம் ஶுபா⁴ஶுப⁴கல்பநயா அபரிஹ்ரீயமாணம் ஸ்துதம் மஹீக்ருதமந்நம் ஸ்யாத் । ஏவம் யதோ²க்தமுத்தரேஷ்வபி ஆபோ வா அந்நம் இத்யாதி³ஷு யோஜயேத் ॥

இதி அஷ்டமாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

நவமோ(அ)நுவாக:

அந்நம் ப³ஹு குர்வீத । தத்³வ்ரதம் । ப்ருதி²வீ வா அந்நம் । ஆகாஶோ(அ)ந்நாத³: । ப்ருதி²வ்யாமாகாஶ: ப்ரதிஷ்டி²த: । ஆகாஶே ப்ருதி²வீ ப்ரதிஷ்டி²தா । ததே³தத³ந்நமந்நே ப்ரதிஷ்டி²தம் । ஸ ய ஏதத³ந்நமந்நே ப்ரதிஷ்டி²தம் வேத³ ப்ரதிதிஷ்ட²தி । அந்நவாநந்நாதோ³ ப⁴வதி । மஹாந்ப⁴வதி । ப்ரஜயா பஶுபி⁴ர்ப்³ரஹ்மவர்சஸேந । மஹாந்கீர்த்யா ॥

அப்ஸு ஜ்யோதி: இத்யப்³ஜ்யோதிஷோரந்நாந்நாத³கு³ணத்வேநோபாஸகஸ்ய அந்நஸ்ய ப³ஹுகரணம் வ்ரதம் ॥

இதி நவமாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

த³ஶமோ(அ)நுவாக:

ந கஞ்சந வஸதௌ ப்ரத்யாசக்ஷீத । தத்³வ்ரதம் । தஸ்மாத்³யயா கயா ச வித⁴யா ப³ஹ்வந்நம் ப்ராப்நுயாத் । அராத்⁴யஸ்மா அந்நமித்யாசக்ஷதே । ஏதத்³வை முக²தோ(அ)ந்நம் ராத்³த⁴ம் । முக²தோ(அ)ஸ்மா அந்நம் ராத்⁴யதே । ஏதத்³வை மத்⁴யதோ(அ)ந்நம் ராத்³த⁴ம் । மத்⁴யதோ(அ)ஸ்மா அந்நம் ராத்⁴யதே । ஏதத்³வா அந்ததோ(அ)ந்நம் ராத்³த⁴ம் । அந்ததோ(அ)ஸ்மா அந்நம் ராத்⁴யதே ॥ 1 ॥

ததா² ப்ருதி²வ்யாகாஶோபாஸகஸ்ய வஸதௌ வஸதிநிமித்தம் கஞ்சந கஞ்சித³பி ந ப்ரத்யாசக்ஷீத, வஸத்யர்த²மாக³தம் ந நிவாரயேதி³த்யர்த²: । வாஸே ச த³த்தே அவஶ்யம் ஹி அஶநம் தா³தவ்யம் । தஸ்மாத்³யயா கயா ச வித⁴யா யேந கேந ச ப்ரகாரேண ப³ஹ்வந்நம் ப்ராப்நுயாத் ப³ஹ்வந்நஸங்க்³ரஹம் குர்யாதி³த்யர்த²: । யஸ்மாத³ந்நவந்தோ வித்³வாம்ஸ: அப்⁴யாக³தாய அந்நார்தி²நே அராதி⁴ ஸம்ஸித்³த⁴ம் அஸ்மை அந்நம் இத்யாசக்ஷதே, ந நாஸ்தீதி ப்ரத்யாக்²யாநம் குர்வந்தி, தஸ்மாச்ச ஹேதோ: ப³ஹ்வந்நம் ப்ராப்நுயாதி³தி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: । அபி ச அந்நதா³நஸ்ய மாஹாத்ம்யமுச்யதே - யதா² யத்காலம் ப்ரயச்ச²த்யந்நம் , ததா² தத்காலமேவ ப்ரத்யுபநமதே । கத²மிதி ததே³ததா³ஹ - ஏதத்³வை அந்நம் முக²த: முக்²யே ப்ரத²மே வயஸி முக்²யயா வா வ்ருத்த்யா பூஜாபுர:ஸரமப்⁴யாக³தாயாந்நார்தி²நே ராத்³த⁴ம் ஸம்ஸித்³த⁴ம் ப்ரயச்ச²தீதி வாக்யஶேஷ: । தஸ்ய கிம் ப²லம் ஸ்யாதி³தி, உச்யதே - முக²த: பூர்வே வயஸி முக்²யயா வா வ்ருத்த்யா அஸ்மை அந்நதா³ய அந்நம் ராத்⁴யதே ; யதா²த³த்தமுபதிஷ்ட²த இத்யர்த²: । ஏவம் மத்⁴யதோ மத்⁴யமே வயஸி மத்⁴யமேந ச உபசாரேண ; ததா² அந்தத: அந்தே வயஸி ஜக⁴ந்யேந ச உபசாரேண பரிப⁴வேந ததை²வாஸ்மை ராத்⁴யதே ஸம்ஸித்⁴யத்யந்நம் ॥

ய ஏவம் வேத³ । க்ஷேம இதி வாசி । யோக³க்ஷேம இதி ப்ராணாபாநயோ: । கர்மேதி ஹஸ்தயோ: । க³திரிதி பாத³யோ: । விமுக்திரிதி பாயௌ । இதி மாநுஷீ: ஸமாஜ்ஞா: । அத² தை³வீ: । த்ருப்திரிதி வ்ருஷ்டௌ । ப³லமிதி வித்³யுதி ॥ 2 ॥

ய ஏவம் வேத³ ய ஏவமந்நஸ்ய யதோ²க்தம் மாஹாத்ம்யம் வேத³ தத்³தா³நஸ்ய ச ப²லம் , தஸ்ய யதோ²க்தம் ப²லமுபநமதே । இதா³நீம் ப்³ரஹ்மண உபாஸநப்ரகார: உச்யதே - க்ஷேம இதி வாசி । க்ஷேமோ நாம உபாத்தபரிரக்ஷணம் । ப்³ரஹ்ம வாசி க்ஷேமரூபேண ப்ரதிஷ்டி²தமித்யுபாஸ்யம் । யோக³க்ஷேம இதி, யோக³: அநுபாத்தஸ்யோபாதா³நம் । தௌ ஹி யோக³க்ஷேமௌ ப்ராணாபாநயோ: ப³லவதோ: ஸதோர்ப⁴வத: யத்³யபி, ததா²பி ந ப்ராணாபாநநிமித்தாவேவ ; கிம் தர்ஹி, ப்³ரஹ்மநிமித்தௌ । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்ம யோக³க்ஷேமாத்மநா ப்ராணாபாநயோ: ப்ரதிஷ்டி²தமித்யுபாஸ்யம் । ஏவமுத்தரேஷ்வந்யேஷு தேந தேந ஆத்மநா ப்³ரஹ்மைவோபாஸ்யம் । கர்மணோ ப்³ரஹ்மநிர்வர்த்யத்வாத் ஹஸ்தயோ: கர்மாத்மநா ப்³ரஹ்ம ப்ரதிஷ்டி²தமித்யுபாஸ்யம் । க³திரிதி பாத³யோ: । விமுக்திரிதி பாயௌ । இத்யேதா மாநுஷீ: மநுஷ்யேஷு ப⁴வா மாநுஷ்யா: ஸமாஜ்ஞா:, ஆத்⁴யாத்மிக்ய: ஸமாஜ்ஞா ஜ்ஞாநாநி விஜ்ஞாநாந்யுபாஸநாநீத்யர்த²: । அத² அநந்தரம் தை³வீ: தை³வ்ய: தே³வேஷு ப⁴வா: ஸமாஜ்ஞா உச்யந்தே । த்ருப்திரிதி வ்ருஷ்டௌ । வ்ருஷ்டேரந்நாதி³த்³வாரேண த்ருப்திஹேதுத்வாத்³ப்³ரஹ்மைவ த்ருப்த்யாத்மநா வ்ருஷ்டௌ வ்யவஸ்தி²தமித்யுபாஸ்யம் ; ததா² அந்யேஷு தேந தேநாத்மநா ப்³ரஹ்மைவோபாஸ்யம் । ததா² ப³லரூபேண வித்³யுதி ॥

யஶ இதி பஶுஷு । ஜ்யோதிரிதி நக்ஷத்ரேஷு । ப்ரஜாதிரம்ருதமாநந்த³ இத்யுபஸ்தே² । ஸர்வமித்யாகாஶே । தத்ப்ரதிஷ்டே²த்யுபாஸீத । ப்ரதிஷ்டா²வாந் ப⁴வதி । தந்மஹ இத்யுபாஸீத । மஹாந் ப⁴வதி । தந்மந இத்யுபாஸீத । மாநவாந் ப⁴வதி ॥ 3 ॥

யஶோரூபேண பஶுஷு । ஜ்யோதீரூபேண நக்ஷத்ரேஷு । ப்ரஜாதி: அம்ருதம் அம்ருதத்வப்ராப்தி: புத்ரேண ருணவிமோக்ஷத்³வாரேண ஆநந்த³: ஸுக²மித்யேதத்ஸர்வமுபஸ்த²நிமித்தம் ப்³ரஹ்மைவ அநேநாத்மநா உபஸ்தே² ப்ரதிஷ்டி²தமித்யுபாஸ்யம் । ஸர்வம் ஹி ஆகாஶே ப்ரதிஷ்டி²தம் ; அதோ யத்ஸர்வமாகாஶே தத்³ப்³ரஹ்மைவேத்யுபாஸ்யம் ; தச்சாகாஶம் ப்³ரஹ்மைவ । தஸ்மாத் தத் ஸர்வஸ்ய ப்ரதிஷ்டே²த்யுபாஸீத । ப்ரதிஷ்டா²கு³ணோபாஸநாத் ப்ரதிஷ்டா²வாந் ப⁴வதி । ஏவம் ஸர்வேஷ்வபி । யத்³யத்ராதி⁴க³தம் ப²லம் , தத் ப்³ரஹ்மைவ ; தது³பாஸநாத்தத்³வாந்ப⁴வதீதி த்³ரஷ்டவ்யம் ; ஶ்ருத்யந்தராச்ச - ‘தம் யதா² யதோ²பாஸதே ததே³வ ப⁴வதி’ இதி । தந்மஹ இத்யுபாஸீத । மஹ: மஹத்த்வகு³ணவத் தது³பாஸீத । மஹாந்ப⁴வதி । தந்மந இத்யுபாஸீத । மநநம் மந: । மாநவாந்ப⁴வதி மநநஸமர்தோ² ப⁴வதி ॥

தந்நம இத்யுபாஸீத । நம்யந்தே(அ)ஸ்மை காமா: । தத்³ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸீத । ப்³ரஹ்மவாந் ப⁴வதி । தத்³ப்³ரஹ்மண: பரிமர இத்யுபாஸீத । பர்யேணம் ம்ரியந்தே த்³விஷந்த: ஸபத்நா: । பரி யே(அ)ப்ரியா ப்⁴ராத்ருவ்யா: । ஸ யஶ்சாயம் புருஷே । யஶ்சாஸாவாதி³த்யே । ஸ ஏக: ॥ 4 ॥

தந்நம இத்யுபாஸீத நமநம் நம: நமநகு³ணவத் தது³பாஸீத । நம்யந்தே ப்ரஹ்வீப⁴வந்தி அஸ்மை உபாஸித்ரே காமா: காம்யந்த இதி போ⁴க்³யா விஷயா இத்யர்த²: । தத்³ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸீத । ப்³ரஹ்ம பரிப்³ருட⁴தமமித்யுபாஸீத । ப்³ரஹ்மவாந் தத்³கு³ணோ ப⁴வதி । தத்³ப்³ரஹ்மண: பரிமர இத்யுபாஸீத ப்³ரஹ்மண: பரிமர: பரிம்ரியந்தே(அ)ஸ்மிந்பஞ்ச தே³வதா வித்³யுத்³வ்ருஷ்டிஶ்சந்த்³ரமா ஆதி³த்யோ(அ)க்³நிரித்யேதா: । அத: வாயு: பரிமர:, ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³தே⁴: । ஸ ஏவாயம் வாயுராகாஶேநாநந்ய இத்யாகாஶோ ப்³ரஹ்மண: பரிமர: ; தஸ்மாதா³காஶம் வாய்வாத்மாநம் ப்³ரஹ்மண: பரிமர இத்யுபாஸீத । ஏநம் ஏவம்வித³ம் ப்ரதிஸ்பர்தி⁴நோ த்³விஷந்த: ; அத்³விஷந்தோ(அ)பி ஸபத்நா யதோ ப⁴வந்தி, அதோ விஶேஷ்யந்தே த்³விஷந்த: ஸபத்நா இதி । ஏநம் த்³விஷந்த: ஸபத்நா: தே பரிம்ரியந்தே ப்ராணாந் ஜஹதி । கிம் ச, யே ச அப்ரியா அஸ்ய ப்⁴ராத்ருவ்யா அத்³விஷந்தோ(அ)பி தே ச பரிம்ரியந்தே ॥

‘ப்ராணோ வா அந்நம் ஶரீரமந்நாத³ம்’ இத்யாரப்⁴ய ஆகாஶாந்தஸ்ய கார்யஸ்யைவ அந்நாந்நாத³த்வமுக்தம் । உக்தம் நாம - கிம் தேந ? தேநைதத்ஸித்³த⁴ம் ப⁴வதி - கார்யவிஷய ஏவ போ⁴ஜ்யபோ⁴க்த்ருத்வக்ருத: ஸம்ஸார:, ந த்வாத்மநீதி । ஆத்மநி து ப்⁴ராந்த்யா உபசர்யதே । நந்வாத்மாபி பரமாத்மந: கார்யம் , ததோ யுக்த: தஸ்ய ஸம்ஸார இதி ; ந, அஸம்ஸாரிண ஏவ ப்ரவேஶஶ்ருதே: । ‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இத்யாகாஶாதி³காரணஸ்ய ஹி அஸம்ஸாரிண ஏவ பரமாத்மந: கார்யேஷ்வநுப்ரவேஶ: ஶ்ரூயதே । தஸ்மாத்கார்யாநுப்ரவிஷ்டோ ஜீவ ஆத்மா பர ஏவ அஸம்ஸாரீ ; ஸ்ருஷ்ட்வா அநுப்ராவிஶதி³தி ஸமாநகர்த்ருத்வோபபத்தேஶ்ச । ஸர்க³ப்ரவேஶக்ரியயோஶ்சைகஶ்சேத்கர்தா, தத: க்த்வாப்ரத்யயோ யுக்த: । ப்ரவிஷ்டஸ்ய து பா⁴வாந்தராபத்திரிதி சேத் , ந ; ப்ரவேஶஸ்யாந்யார்த²த்வேந ப்ரத்யாக்²யாதத்வாத் । ‘அநேந ஜீவேந ஆத்மநா’ (சா². உ. 6 । 3 । 2)இதி விஶேஷஶ்ருதே: த⁴ர்மாந்தரேணாநுப்ரவேஶ இதி சேத் , ந ; ‘தத் த்வமஸி’ (சா². உ. 6। 8। 16) இதி புந: தத்³பா⁴வோக்தே:। பா⁴வாந்தராபந்நஸ்யைவ தத³போஹார்தா² ஸம்பத் இதி சேத் - ந; ‘தத் ஸத்யம்’ ‘ஸ ஆத்மா’ ‘தத் த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 16) இதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யாத் । த்³ருஷ்டம் ஜீவஸ்ய ஸம்ஸாரித்வமிதி சேத் , ந ; உபலப்³து⁴ரநுபலப்⁴யத்வாத் । ஸம்ஸாரத⁴ர்மவிஶிஷ்ட ஆத்மோபலப்⁴யத இதி சேத் , ந ; த⁴ர்மாணாம் த⁴ர்மிணோ(அ)வ்யதிரேகாத் கர்மத்வாநுபபத்தே: । உஷ்ணப்ரகாஶயோர்தா³ஹ்யப்ரகாஶ்யத்வாநுபபத்திவத் த்ராஸாதி³த³ர்ஶநாத்³து³:கி²த்வாத்³யநுமீயத இதி சேத் , ந ; த்ராஸாதே³ர்து³:க²ஸ்ய ச உபலப்⁴யமாநத்வாத் நோபலப்³த்⁴ருத⁴ர்மத்வம் । காபிலகாணாதா³தி³தர்கஶாஸ்த்ரவிரோத⁴ இதி சேத் , ந ; தேஷாம் மூலாபா⁴வே வேத³விரோதே⁴ ச ப்⁴ராந்தத்வோபபத்தே: । ஶ்ருத்யுபபத்திப்⁴யாம் ச ஸித்³த⁴ம் ஆத்மநோ(அ)ஸம்ஸாரித்வம் , ஏகத்வாச்ச । கத²மேகத்வமிதி, உச்யதே - ஸ யஶ்சாயம் புருஷே யஶ்சாஸாவாதி³த்யே ஸ ஏக: இத்யேவமாதி³ பூர்வவத்ஸர்வம் ॥

ஸ ய ஏவம்வித் । அஸ்மால்லோகாத்ப்ரேத்ய । ஏதமந்நமயமாத்மாநமுபஸங்க்ரம்ய । ஏதம் ப்ராணமயமாத்மாநமுபஸங்க்ரம்ய । ஏதம் மநோமயமாத்மாநமுபஸங்க்ரம்ய । ஏதம் விஜ்ஞாநமயமாத்மாநமுபஸங்க்ரம்ய । ஏதமாநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ரம்ய । இமாம்ல்லோகாந்காமாந்நீ காமரூப்யநுஸஞ்சரந் । ஏதத்ஸாம கா³யந்நாஸ்தே । ஹா3வு ஹா3வு ஹா3வு ॥ 5 ॥

அந்நமயாதி³க்ரமேண ஆநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ரம்ய ஏதத்ஸாம கா³யந்நாஸ்தே । ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநம்’ இத்யஸ்யா ருச: அர்த²: வ்யாக்²யாத: விஸ்தரேண தத்³விவரணபூ⁴தயா ஆநந்த³வல்ல்யா । ‘ஸோ(அ)ஶ்நுதே ஸர்வாந்காமாந்ஸஹ ப்³ரஹ்மணா விபஶ்சிதா’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி தஸ்ய ப²லவசநஸ்ய அர்த²விஸ்தாரோ நோக்த: । கே தே ? கிம்விஷயா வா ஸர்வே காமா: ? கத²ம் வா ப்³ரஹ்மணா ஸஹ ஸமஶ்நுதே ? - இத்யேதத்³வக்தவ்யமிதீத³மிதா³நீமாரப்⁴யதே । தத்ர பிதாபுத்ராக்²யாயிகாயாம் பூர்வவித்³யாஶேஷபூ⁴தாயாம் தப: ப்³ரஹ்மவித்³யாஸாத⁴நமுக்தம் । ப்ராணாதே³ராகாஶாந்தஸ்ய ச கார்யஸ்ய அந்நாந்நாத³த்வேந விநியோக³ஶ்ச உக்த: ; ப்³ரஹ்மவிஷயோபாஸநாநி ச । யே ச ஸர்வே காமா: ப்ரதிநியதாநேகஸாத⁴நஸாத்⁴யா ஆகாஶாதி³கார்யபே⁴த³விஷயா:, ஏதே த³ர்ஶிதா: । ஏகத்வே புந: காமகாமித்வாநுபபத்தி:, பே⁴த³ஜாதஸ்ய ஸர்வஸ்ய ஆத்மபூ⁴தத்வாத் । தத்ர கத²ம் யுக³பத்³ப்³ரஹ்மஸ்வரூபேண ஸர்வாந்காமாந் ஏவம்வித்ஸமஶ்நுத இதி, உச்யதே - ஸர்வாத்மத்வோபபத்தே: । கத²ம் ஸர்வாத்மத்வோபபத்திரிதி, ஆஹ - புருஷாதி³த்யஸ்தா²த்மைகத்வவிஜ்ஞாநேநாபோஹ்யோத்கர்ஷாபகர்ஷாவந்நமயாதீ³ந்ஆத்மநோ(அ)வித்³யாகல்பிதாந் க்ரமேண ஸங்க்ரம்ய ஆநந்த³மயாந்தாந் ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம அத்³ருஶ்யாதி³த⁴ர்மகம் ஸ்வாபா⁴விகமாநந்த³மஜமம்ருதமப⁴யமத்³வைதம் ப²லபூ⁴தமாபந்ந: இமம்ல்லோகாந்பூ⁴ராதீ³நநுஸஞ்சரந்நிதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴: । கத²மநுஸஞ்சரந் ? காமாந்நீ காமதோ(அ)ந்நமஸ்யேதி காமாந்நீ ; ததா² காமதோ ரூபாண்யஸ்யேதி காமரூபீ ; அநுஸஞ்சரந் ஸர்வாத்மநா இமாந் லோகாநாத்மத்வேந அநுப⁴வந் । கிம் ? ஏதத்ஸாம கா³யந்நாஸ்தே । ஸமத்வாத்³ப்³ரஹ்மைவ ஸாம ஸர்வாநந்யரூபம் கா³யந் ஶப்³த³யந் ஆத்மைகத்வம் ப்ரக்²யாபயந் லோகாநுக்³ரஹார்த²ம் தத்³விஜ்ஞாநப²லம் ச அதீவ க்ருதார்த²த்வம் கா³யந் ஆஸ்தே திஷ்ட²தி । கத²ம் ? ஹா3வு ஹா3வு ஹா3வு । அஹோ இத்யேதஸ்மிந்நர்தே²(அ)த்யந்தவிஸ்மயக்²யாபநார்த²ம் ॥

க: புநரஸௌ விஸ்மய இதி, உச்யதே -

அஹமந்நமஹமந்நமஹமந்நம் । அஹமந்நாதோ³3(அ)ஹமந்நாதோ³3(அ)ஹமந்நாத³: । அஹம் ஶ்லோகக்ருத³ஹம் ஶ்லோகக்ருத³ஹம் ஶ்லோகக்ருத் । அஹமஸ்மி ப்ரத²மஜா ருதா3ஸ்ய । பூர்வம் தே³வேப்⁴யோ(அ)ம்ருதஸ்ய நா3பா⁴யி । யோ மா த³தா³தி ஸ இதே³வ மா3வா: । அஹமந்நமந்நமத³ந்தமா3த்³மி । அஹம் விஶ்வம் பு⁴வநமப்⁴யப⁴வா3ம் । ஸுவர்ந ஜ்யோதீ: । ய ஏவம் வேத³ । இத்யுபநிஷத் ॥ 6 ॥

அத்³வைத ஆத்மா நிரஞ்ஜநோ(அ)பி ஸந் அஹமேவாந்நமந்நாத³ஶ்ச । கிஞ்ச, அஹமேவ ஶ்லோகக்ருத் । ஶ்லோகோ நாம அந்நாந்நாத³யோ: ஸங்கா⁴த:, தஸ்ய கர்தா சேதநாவாந் । அந்நஸ்யைவ வா பரார்த²ஸ்ய அந்நாதா³ர்த²ஸ்ய ஸதோ(அ)நேகாத்மகஸ்ய பாரார்த்²யேந ஹேதுநா ஸங்கா⁴தக்ருத் । த்ரிருக்தி: விஸ்மயத்வக்²யாபநார்தா² । அஹமஸ்மி ப⁴வாமி । ப்ரத²மஜா: ப்ரத²மஜ: ப்ரத²மோத்பந்ந: । ருதஸ்ய ஸத்யஸ்ய மூர்தாமூர்தஸ்யாஸ்ய ஜக³தோ தே³வேப்⁴யஶ்ச பூர்வமம்ருதஸ்ய நாபி⁴: அம்ருதத்வஸ்ய நாபி⁴:, மத்⁴யம் மத்ஸம்ஸ்த²ம் அம்ருதத்வம் ப்ராணிநாமித்யர்த²: । ய: கஶ்சித் மா மாம் அந்நமந்நார்தி²ப்⁴யோ த³தா³தி ப்ரயச்ச²தி - அந்நாத்மநா ப்³ரவீதி, ஸ: இத் இத்த²மேவேத்யர்த²:, ஏவமவிநஷ்டம் யதா²பூ⁴தம் மாம் ஆவா அவதீத்யர்த²: । ய: புநரந்யோ மாமத³த்வா அர்தி²ப்⁴ய: காலே ப்ராப்தே(அ)ந்நமத்தி தமந்நமத³ந்தம் ப⁴க்ஷயந்தம் புருஷமஹமந்நமேவ ஸம்ப்ரத்யத்³மி ப⁴க்ஷயாமி । அத்ராஹ - ஏவம் தர்ஹி பி³பே⁴மி ஸர்வாத்மத்வப்ராப்தேர்மோக்ஷாத் ; அஸ்து ஸம்ஸார ஏவ, யதோ முக்தோ(அ)ப்யஹம் அந்நபூ⁴த: அத்³ய: ஸ்யாம் அந்யஸ்ய । ஏவம் மா பை⁴ஷீ: ; ஸம்வ்யவஹாரவிஷயத்வாத் ஸர்வகாமாஶநஸ்ய ; அதீத்யாயம் ஸம்வ்யவஹாரவிஷயமந்நாந்நாதா³தி³லக்ஷணமவித்³யாக்ருதம் வித்³யயா ப்³ரஹ்மத்வமாபந்ந: வித்³வாந் ; தஸ்ய நைவ த்³விதீயம் வஸ்த்வந்தரமஸ்தி, யதோ பி³பே⁴தி ; அதோ ந பே⁴தவ்யம் மோக்ஷாத் । ஏவம் தர்ஹி கிமித³மாஹ - அஹமந்நமஹமந்நாத³ இதி ? உச்யதே । யோ(அ)யமந்நாந்நாதா³தி³லக்ஷண: ஸம்வ்யவஹார: கார்யபூ⁴த:, ஸ ஸம்வ்யவஹாரமாத்ரமேவ ; ந பரமார்த²வஸ்து । ஸ ஏவம்பூ⁴தோ(அ)பி ப்³ரஹ்மநிமித்தோ ப்³ரஹ்மவ்யதிரேகேணாஸந்நிதி க்ருத்வா ப்³ரஹ்மவித்³யாகார்யஸ்ய ப்³ரஹ்மபா⁴வஸ்ய ஸ்துத்யர்த²முச்யதே - ‘அஹமந்நமஹமந்நமஹமந்நம் । அஹமந்நாதோ³(அ)ஹமந்நாதோ³(அ)ஹமந்நாத³:’ இத்யாதி³ । அத: ப⁴யாதி³தோ³ஷக³ந்தோ⁴(அ)பி அவித்³யாநிமித்த: அவித்³யோச்சே²தா³த்³ப்³ரஹ்மபூ⁴தஸ்ய நாஸ்தீதி । அஹம் விஶ்வம் ஸமஸ்தம் பு⁴வநம் பூ⁴தை: ஸம்ப⁴ஜநீயம் ப்³ரஹ்மாதி³பி⁴ர்ப⁴வந்தீதி வா அஸ்மிந் பூ⁴தாநீதி பு⁴வநம் அப்⁴யப⁴வாம் அபி⁴ப⁴வாமி பரேணேஶ்வரேண ஸ்வரூபேண । ஸுவர்ந ஜ்யோதீ: ஸுவ: ஆதி³த்ய: ; நகார உபமார்தே² ; ஆதி³த்ய இவ ஸக்ருத்³விபா⁴தமஸ்மதீ³யம் ஜ்யோதீ: ஜ்யோதி:, ப்ரகாஶ இத்யர்த²: । இதி வல்லீத்³வயவிஹிதா உபநிஷத் பரமாத்மஜ்ஞாநம் ; தாமேதாம் யதோ²க்தாமுபநிஷத³ம் ஶாந்தோ தா³ந்த உபரதஸ்திதிக்ஷு: ஸமாஹிதோ பூ⁴த்வா ப்⁴ருகு³வத் தபோ மஹதா³ஸ்தா²ய ய ஏவம் வேத³, தஸ்யேத³ம் ப²லம் யதோ²க்தமோக்ஷ இதி ॥

இதி த³ஶமாநுவாகபா⁴ஷ்யம் ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ தைத்திரீயோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யே ப்⁴ருகு³வல்லீபா⁴ஷ்யம் ஸம்பூர்ணம் ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ தைத்திரீயோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம் ஸம்பூர்ணம் ॥

तैत्तिरीयोपनिषद्भाष्यम्

ஶீக்ஷாவல்லீ

ப்ரத²மோ(அ)நுவாக:

த்³விதீயோ(அ)நுவாக:

த்ருதீயோ(அ)நுவாக:

சதுர்தோ²(அ)நுவாக:

பஞ்சமோ(அ)நுவாக:

ஷஷ்டோ²(அ)நுவாக:

ஸப்தமோ(அ)நுவாக:

அஷ்டமோ(அ)நுவாக:

நவமோ(அ)நுவாக:

த³ஶமோ(அ)நுவாக:

ஏகாத³ஶோ(அ)நுவாக:

த்³வாத³ஶோ(அ)நுவாக:

ப்³ரஹ்மாநந்த³வல்லீ

ப்ரத²மோ(அ)நுவாக:

த்³விதீயோ(அ)நுவாக:

த்ருதீயோ(அ)நுவாக:

சதுர்தோ²(அ)நுவாக:

பஞ்சமோ(அ)நுவாக:

ஷஷ்டோ²(அ)நுவாக:

ஸப்தமோ(அ)நுவாக:

அஷ்டமோ(அ)நுவாக:

நவமோ(அ)நுவாக:

ப்⁴ருகு³வல்லீ

ப்ரத²மோ(அ)நுவாக:

த்³விதீயோ(அ)நுவாக:

த்ருதீயோ(அ)நுவாக:

சதுர்தோ²(அ)நுவாக:

பஞ்சமோ(அ)நுவாக:

ஷஷ்டோ²(அ)நுவாக:

ஸப்தமோ(அ)நுவாக:

அஷ்டமோ(அ)நுவாக:

நவமோ(அ)நுவாக:

த³ஶமோ(அ)நுவாக:

सञ्चरणम्