श्रीमच्छङ्करभगवत्पूज्यपादविरचितम्

कौषीतकिब्राह्मणोपनिषत्

करतलकलिताद्वयात्मतत्त्वं क्षपितदुरन्तचिरन्तनप्रमोहम् ।
उपचितमुदितोदितैर्गुणौघैः उपनिषदामयमुज्जहार भाष्यम् ॥

ದ್ವಿತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃ

ಪ್ರಾಣೋ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಹ ಸ್ಮಾಹ ಕೌಷೀತಕಿಸ್ತಸ್ಯ ಹ ವಾ ಏತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ
ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಮನೋ ದೂತಂ ವಾಕ್ಪರಿವೇಷ್ಟ್ರೀ ಚಕ್ಷುರ್ಗಾತ್ರಂ ಶ್ರೋತ್ರಂ
ಸಂಶ್ರಾವಯಿತೃ ಯೋ ಹ ವಾ ಏತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಮನೋ ದೂತಂ
ವೇದ ದೂತವಾನ್ಭವತಿ ಯೋ ವಾಚಂ ಪರಿವೇಷ್ಟ್ರೀಂ
ಪರಿವೇಷ್ಟ್ರೀಮಾನ್ಭವತಿ ತಸ್ಮೈ ವಾ ಏತಸ್ಮೈ ಪ್ರಾಣಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಏತಾಃ
ಸರ್ವಾ ದೇವತಾ ಅಯಾಚಮಾನಾ ಬಲಿಂ ಹರಂತಿ ತಥೋ ಏವಾಸ್ಮೈ ಸರ್ವಾಣಿ
ಭೂತಾನ್ಯಯಾಚಮಾನಾಯೈವ ಬಲಿಂ ಹರಂತಿ ಯ ಏವಂ ವೇದ
ತಸ್ಯೋಪನಿಷನ್ನ ಯಾಚೇದಿತಿ ತದ್ಯಥಾ ಗ್ರಾಮಂ ಭಿಕ್ಷಿತ್ವಾ
ಲಬ್ಧೋಪವಿಶೇನ್ನಾಹಗತೋ ದತ್ತಮಶ್ನೀಯಾಮಿತಿ ಯ ಏವೈನಂ
ಪುರಸ್ತಾತ್ಪ್ರತ್ಯಾಚಕ್ಷೀರಂಸ್ತ ಏವೈನಮುಪಮಂತ್ರಯಂತೇ ದದಾಮ ತ
ಇತ್ಯೇಷ ಧರ್ಮೋ ಯಾಚತೋ ಭವತ್ಯನಂತರಸ್ತೇವೈನಮುಪಮಂತ್ರಯಂತೇ
ದದಾಮ ತ ಇತಿ ॥ ೧ ॥
ಪ್ರಾಣೋ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಹ ಸ್ಮಾಹ ಪೈಂಗ್ಯಸ್ತಸ್ಯ ವಾ ಏತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಾಕ್ ಪರಸ್ತಾಚ್ಚಕ್ಷುರಾರುಂಧತೇ ಚಕ್ಷುಃ ಪರಸ್ತಾಚ್ಛ್ರೋತ್ರಮಾರುಂಧತೇ ಶ್ರೋತ್ರಂ ಪರಸ್ತಾನ್ಮನ ಆರುಂಧತೇ ಮನಃ ಪರಸ್ತಾತ್ ಪ್ರಾಣ ಆರುಂಧತೇ ತಸ್ಮೈ ವಾ ಏತಸ್ಮೈ ಪ್ರಾಣಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಏತಾಃ ಸರ್ವಾ ದೇವತಾ ಅಯಾಚಮಾನಾಯ ಬಲಿಂ ಹರಂತ್ಯೇವಂ ಹೈವಾಸ್ಮೈ ಸರ್ವಾಣಿ ಭೂತಾನ್ಯಯಾಚಮಾನಾಯೈವ ಬಲಿಂ ಹರಂತಿ ಯ ಏವಂ ವೇದ ತಸ್ಯೋಪನಿಷನ್ನ ಯಾಚೇದಿತಿ ತದ್ಯಥಾ ಗ್ರಾಮಂ ಭಿಕ್ಷಿತ್ವಾಽಲಬ್ಧ್ವೋಪವಿಶೇನ್ನಾಹಮತೋ ದತ್ತಮಶ್ನೀಯಾಮಿತಿ ತ ಏವೈನಮುಪಮಂತ್ರಯಂತೇ ಯೇ ಪುರಸ್ತಾತ್ ಪ್ರತ್ಯಾಚಕ್ಷೀರನ್ನೇಷ ಧರ್ಮೋಽಯಾಚತೋ ಭವತ್ಯನ್ನದಾಸ್ತ್ವೇವೈನಮುಪಮಂತ್ರಯಂತೇ ದದಾಮ ತ ಇತಿ ॥ ೨ ॥
ಅಥಾತ ಏಕಧನಾವರೋಧನಂ
ಯದೇಕಧನಮಭಿಧ್ಯಾಯಾತ್ಪೌರ್ಣಮಾಸ್ಯಾಂ ವಾಮಾವಾಸ್ಯಾಂ ವಾ
ಶುದ್ಧಪಕ್ಷೇ ವಾ ಪುಣ್ಯೇ ನಕ್ಷತ್ರೇಽಗ್ನಿಮುಪಸಮಾಧಾಯ ಪರಿಸಮುಹ್ಯ
ಪರಿಸ್ತೀರ್ಯ ಪರ್ಯುಕ್ಷ ಪೂರ್ವದಕ್ಷಿಣಂ ಜಾನ್ವಾಚ್ಯ ಸ್ರುವೇಣ ವಾ
ಚಮಸೇನ ವಾ ಕಂಸೇನ ವೈತಾ ಆಜ್ಯಾಹುತೀರ್ಜುಹೋತಿ
ವಾಙ್ನಾಮದೇವತಾವರೋಧಿನೀ ಸಾ ಮೇಽಮುಷ್ಮಾದಿದಮವರುಂದ್ಧಾಂ ತಸ್ಯೈ
ಸ್ವಾಹಾ ಚಕ್ಷುರ್ನಾಮ ದೇವತಾವರೋಧಿನೀ ಸಾ
ಮೇಽಮುಷ್ಮಾದಿದಮವರುಂದ್ಧಾಂ ತಸ್ಯೈ ಸ್ವಾಹಾ ಶ್ರೋತ್ರಂ ನಾಮ
ದೇವತಾವರೋಧಿನೀ ಸಾ ಮೇಽಮುಷ್ಮಾದಿದಮವರುಂದ್ಧಾಂ ತಸ್ಯೈ ಸ್ವಾಹಾ
ಮನೋ ನಾಮ ದೇವತಾವರೋಧಿನೀ ಸಾ ಮೇಽಮುಷ್ಮಾದಿದಮವರುಂದ್ಧಾಂ
ತಸ್ಯೈ ಸ್ವಾಹೈತ್ಯಥ ಧೂಮಗಂಧಂ
ಪ್ರಜಿಘಾಯಾಜ್ಯಲೇಪೇನಾಂಗಾನ್ಯನುವಿಮೃಜ್ಯ
ವಾಚಂಯಮೋಽಭಿಪ್ರವೃಜ್ಯಾರ್ಥಂ ಬ್ರವೀತ ದೂತಂ ವಾ
ಪ್ರಹಿಣುಯಾಲ್ಲಭತೇ ಹೈವ ॥ ೩ ॥
ಅಥಾತೋ ದೈವಸ್ಮರೋ ಯಸ್ಯ ಪ್ರಿಯೋ ಬುಭೂಷೇಯಸ್ಯೈ ವಾ ಏಷಾಂ
ವೈತೇಷಮೇವೈತಸ್ಮಿನ್ಪರ್ವಣ್ಯಗ್ನಿಮುಪಸಮಾಧಾಯೈತಯೈವಾವೃತೈತಾ
ಜುಹೋಮ್ಯಸೌ ಸ್ವಾಹಾ ಚಕ್ಷುಸ್ತೇ ಮಯಿ ಜುಹೋಮ್ಯಸೌ ಸ್ವಾಹಾ ಪ್ರಜ್ಞಾನಂ ತೇ
ಮಯಿ ಜುಹೋಮ್ಯಸೌ ಸ್ವಾಹೇತ್ಯಥ ಧೂಮಗಂಧಂ
ಪ್ರಜಿಘಾಯಾಜ್ಯಲೇಪೇನಾಂಗಾನ್ಯನುವಿಮೃಜ್ಯ ವಾಚಂಯಮೋಽಭಿಪ್ರವೃಜ್ಯ
ಸಂಸ್ಪರ್ಶಂ ಜಿಗಮಿಷೇದಪಿ ವಾತಾದ್ವಾ
ಸಂಭಾಷಮಾಣಸ್ತಿಷ್ಠೇತ್ಪ್ರಿಯೋ ಹೈವ ಭವತಿ ಸ್ಮರಂತಿ ಹೈವಾಸ್ಯ ॥ ೪ ॥
ಏತದ್ಧ+ಸ್ಮ+ವೈ+ತತ್ಪೂರ್ವೇ+ವಿದ್ವಾಂಸೋಽಗ್ನಿಹೋತ್ರಂ+ನ+ಜುಹವಾಂಚಕ್ರುಃ
ಅಥಾತಃ ಸಾಯಮನ್ನಂ ಪ್ರಾತರ್ದನಮಮ್ತರಮಗ್ನಿಹೋತ್ರಮಿತ್ಯಾಚಕ್ಷತೇ
ಯಾವದ್ವೈ
ಪುರುಷೋ ಭಾಸತೇ ನ ತಾವತ್ಪ್ರಾಣಿತುಂ ಶಕ್ನೋತಿ ಪ್ರಾಣಂ ತದಾ ವಾಚಿ
ಜುಹೋತಿ
ಯಾವದ್ವೈ ಪುರುಷಃ ಪ್ರಾಣಿತಿ ನ ತಾವದ್ಭಾಷಿತುಂ ಶಕ್ನೋತಿ ವಾಚಂ
ತದಾ ಪ್ರಾಣೇ ಜುಹೋತ್ಯೇತೇಽನಂತೇಽಮೃತಾಹುತಿರ್ಜಾಗ್ರಚ್ಚ ಸ್ವಪಂಶ್ಚ
ಸಂತತಮವಚ್ಛಿನ್ನಂ ಜುಹೋತ್ಯಥ ಯಾ ಅನ್ಯಾ ಆಹುತಯೋಽಂತವತ್ಯಸ್ತಾಃ
ಕರ್ಮಮಯ್ಯೋಭವಂತ್ಯೇತದ್ಧ ವೈ ಪೂರ್ವೇ ವಿದ್ವಾಂಸೋಽಗ್ನಿಹೋತ್ರಂ
ಜುಹವಾಂಚಕ್ರುಃ ॥ ೫ ॥
ಉಕ್ಥಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಹ ಸ್ಮಾಹ ಶುಷ್ಕಭೃಂಗರಸ್ತದೃಗಿತ್ಯುಪಾಸೀತ
ಸರ್ವಾಣಿ ಹಾಸ್ಮೈ ಭೂತಾನಿ ಶ್ರೈಷ್ಠ್ಯಾಯಾಭ್ಯರ್ಚ್ಯಂತೇ
ತದ್ಯಜುರಿತ್ಯುಪಾಸೀತ ಸರ್ವಾಣಿ ಹಾಸ್ಮೈ ಭೂತಾನಿ ಶ್ರೈಷ್ಠ್ಯಾಯ
ಯುಜ್ಯಂತೇ ತತ್ಸಾಮೇತ್ಯುಪಾಸೀತ ಸರ್ವಾಣಿ ಹಾಸ್ಮೈ ಭೂತಾನಿ
ಶ್ರೈಷ್ಠ್ಯಾಯ ಸನ್ನಮಂತೇ ತಚ್ಛ್ರೀತ್ಯುಪಾಸೀತ ತದ್ಯಶ
ಇತ್ಯುಪಾಸೀತ ತತ್ತೇಜ ಇತ್ಯುಪಾಸೀತ ತದ್ಯಥೈತಚ್ಛಾ ಸ್ತ್ರಾಣಾ । ಮ್
ಶ್ರೀಮತ್ತಮಂ ಯಶಸ್ವಿತಮಂ ತೇಜಸ್ವಿತಮಂ ಭವತಿ ತಥೋ ಏವೈವಂ
ವಿದ್ವಾನ್ಸರ್ವೇಷಾಂ ಭೂತಾನಾಂ ಶ್ರೀಮತ್ತಮೋ ಯಶಸ್ವಿತಮಸ್ತೇಜಸ್ವಿತಮೋ
ಭವತಿ ತಮೇತಮೈಷ್ಟಕಂ ಕರ್ಮಮಯಮಾತ್ಮಾನಮಧ್ವರ್ಯುಃ ಸಂಸ್ಕರೋತಿ
ತಸ್ಮಿನ್ಯಜುರ್ಭಯಂ ಪ್ರವಯತಿ ಯಜುರ್ಮಯಂ ಋಙ್ಮಯಂ ಹೋತಾ ಋಙ್ಮಯಂ
ಸಾಮಮಯಮುದ್ಗಾತಾ ಸ ಏಷ ಸರ್ವಸ್ಯೈ ತ್ರಯೀವಿದ್ಯಾಯಾ ಆತ್ಮೈಷ ಉತ
ಏವಾಸ್ಯಾತ್ಯೈತದಾತ್ಮಾ ಭವತಿ ಏವಂ ವೇದ ॥ ೬ ॥
ಅಥಾತಃ ಸರ್ವಜಿತಃ ಕೌಷೀತಕೇಸ್ರೀಣ್ಯುಪಾಸನಾನಿ ಭವಂತಿ
ಯಜ್ಞೋಪವೀತಂ ಕೃತ್ವಾಪ ಆಚಮ್ಯ ತ್ರಿರುದಪಾತ್ರಂ
ಪ್ರಸಿಚ್ಯೋದ್ಯಂತಮಾದಿತ್ಯಮುಪತಿಷ್ಠೇತ ವರ್ಗೋಽಸಿ ಪಾಪ್ಮಾನಂ ಮೇ
ವೃಙ್ಧೀತ್ಯೇತಯೈವಾವೃತಾ ಮಧ್ಯೇ ಸಂತಮುದ್ವರ್ಗೋಽಸಿ ಪಾಪ್ಮಾನಂ ಮ
ಉದ್ಧೃಙ್ಧೀತ್ಯೇತಯೈವಾವೃತಾಸ್ತೇ ಯಂತಂ ಸಂವರ್ಗೋಽಸಿ ಪಾಪ್ಮಾನಂ
ಮೇ ಸಂವೃಙ್ಧೀತಿ ಯದಹೋರಾತ್ರಾಭ್ಯಾಂ ಪಾಪಂ ಕರೋತಿ
ಸಂತದ್ಧೃಂಕ್ತೇ ॥ ೭ ॥
ಅಥ ಮಾಸಿ ಮಾಸ್ಯಮಾವಾಸ್ಯಾಯಾಂ ಪಶ್ಚಾಚ್ಚಂದ್ರಮಸಂ
ದೃಶ್ಯಮಾನಮುಪತಿಷ್ಠೇತೈವಾವೃತಾ ಹರಿತತೃಣಾಭ್ಯಾಮಥ ವಾಕ್
ಪ್ರತ್ಯಸ್ಯತಿ ಯತ್ತೇ ಸುಸೀಮಂ ಹೃದಯಮಧಿಚಂದ್ರಮಸಿ ಶ್ರಿತಮ್ ॥
ತೇನಾಮೃತತ್ವಸ್ಯೇಶಾನಂ ಮಾಹಂ ಪೌತ್ರಮಘಂ ರುದಮಿತಿ ನ
ಹಾಸ್ಮಾತ್ಪೂರ್ವಾಃ ಪ್ರಜಾಃ ಪ್ರಯಂತೀತಿ ನ
ಜಾತಪುತ್ರಸ್ಯಾಥಾಜಾತಪುತ್ರಸ್ಯಾಹ ॥ ಆಪ್ಯಾಸ್ವ ಸಮೇತು ತೇ ಸಂತೇ
ಪಯಾಂಸಿ ಸಮುಯಂತು ವಾಜಾ ಯಮಾದಿತ್ಯಾ
ಅಂಶುಮಾಪ್ಯಾಯಯಂತೀತ್ಯೇತಾಸ್ತಿಸ್ರ ಋಚೋ ಜಪಿತ್ವಾ ನಾಸ್ಮಾಕಂ ಪ್ರಾಣೇನ
ಪ್ರಜಯಾ ಪಶುಭಿರಾಪ್ಯಸ್ವೇತಿ ದೈವೀಮಾವೃತಮಾವರ್ತ
ಆದಿತ್ಯಸ್ಯಾವೃತಮನ್ವಾವರ್ತಯತಿ ದಕ್ಷಿಣಂ ಬಾಹುಮನ್ವಾವರ್ತತೇ ॥ ೮ ॥
ಅಥ ಪೌರ್ಣಮಾಸ್ಯಾಂ ಪುರಸ್ತಾಚ್ಚಂದ್ರಮಸಂ
ದೃಶ್ಯಮಾನಮುಪತಿಷ್ಠೇತೈತಯೈವಾವೃತಾ ಸೋಮೋ ರಾಜಾಸಿ
ವಿಚಕ್ಷಣಃ ಪಂಚಮುಖೋಽಸಿ ಪ್ರಜಾಪತಿರ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ತ ಏಕಂ ಮುಖಂ
ತೇನ ಮುಖೇನ ರಾಜ್ಞೋಽತ್ಸಿ ತೇನ ಮುಖೇನ ಮಾಮನ್ನಾದಂ ಕುರು ॥ ರಾಜಾ
ತ ಏಕಂ ಮುಖಂ ತೇನ ಮುಖೇನ ವಿಶೋತ್ಸಿ ತೇನೈವ ಮುಖೇನ ಮಾಮನ್ನಾದಂ
ಕುರು ॥ ಶ್ಯೇನಸ್ತ ಏಕಂ ಮುಖಂ ತೇನ ಮುಖೇನ ಪಕ್ಷಿಣೋಽತ್ಸಿ ತೇನ
ಮುಖೇನ ಮಾಮನ್ನಾದಂ ಕುರು ॥ ಅಗ್ನಿಸ್ತ ಏಕಂ ಮುಖಂ ತೇನ ಮುಖೇನೇಮಂ
ಲೋಕಮತ್ಸಿ ತೇನ ಮುಖೇನ ಮಾಮನ್ನಾದಂ ಕುರು ॥ ಸರ್ವಾಣಿ ಭೂತಾನೀತ್ಯೇವ
ಪಂಚಮಂ ಮುಖಂ ತೇನ ಮುಖೇನ ಸರ್ವಾಣಿ ಭೂತಾನ್ಯತ್ಸಿ ತೇನ ಮುಖೇನ
ಮಾಮನ್ನಾದಂ ಕುರು ॥ ಮಾಸ್ಮಾಕಂ ಪ್ರಾಣೇನ ಪ್ರಜಯಾ
ಪಶುಭಿರವಕ್ಷೇಷ್ಠಾ ಯೋಽಸ್ಮಾದ್ವೇಷ್ಟಿ ಯಂ ಚ ವಯಂ
ದ್ವಿಷ್ಮಸ್ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣೇನ ಪ್ರಜಯಾ ಪಶುಭಿರವಕ್ಷೀಯಸ್ವೇತಿ
ಸ್ಥಿತಿರ್ದೈವೀಮಾಅವೃತಮಾವರ್ತ ಆದಿತ್ಯಸ್ಯಾವೃತಮನ್ವಾವರ್ತಂತ ಇತಿ
ದಕ್ಷಿಣಂ ಬಾಹುಮನ್ವಾವರ್ತತೇ ॥ ೯ ॥
ಅಥ ಸಂವೇಶ್ಯನ್ಜಾಯಾಯೈ ಹೃದಯಮಭಿಮೃಶೇತ್ ॥ ಯತ್ತೇ ಸುಸೀಮೇ
ಹೃದಯೇ ಹಿತಮಂತಃ ಪ್ರಜಾಪತೌ ॥ ಮನ್ಯೇಽಹಂ ಮಾಂ ತದ್ವಿದ್ವಾಂಸಂ
ಮಾಹಂ ಪೌತ್ರಮಘಂ ರುದಮಿತಿ ನ ಹಾಸ್ಮತ್ಪೂರ್ವಾಃ ಪ್ರಜಾಃ ಪ್ರೈತಿ ॥ ೧೦ ॥
ಅಥ ಪ್ರೋಷ್ಯಾನ್ಪುತ್ರಸ್ಯ ಮೂರ್ಧಾನಮಭಿಮೃಶತಿ ॥
ಅಂಗಾದಂಗಾತ್ಸಂಭವಸಿ ಹೃದಯಾದಧಿಜಾಯಸೇ ।
ಆತ್ಮಾ ವೈ ಪುತ್ರನಾಮಾಸಿ ಸ ಜೀವ ಶರದಃ ಶತಮ್ ॥ ಅಸಾವಿತಿ
ನಾಮಾಸ್ಯ ಗೃಹ್ಣಾತಿ । ಅಶ್ಮಾ ಭವ ಪರಶುರ್ಭವ ಹಿರಣ್ಯಮಸ್ತೃತಂ
ಭವ । ತೇಜೋ ವೈ ಪುತ್ರನಾಮಾಸಿ ಸ ಜೀವ ಶರದಃ ಶತಮ್ ॥ ಅಸಾವಿತಿ
ನಾಮಾಸಿ ಗೃಹ್ಣಾತಿ । ಯೇನ ಪ್ರಜಾಪತಿಃ ಪ್ರಜಾಃ
ಪರ್ಯಗೃಹ್ಣೀತಾರಿಷ್ಟ್ಯೈ ತೇನ ತ್ವಾ ಪರಿಗೃಹ್ಣಾಮ್ಯಸಾವಿತ್ಯಥಾಸ್ಯ
ದಕ್ಷಿಣೇ ಕರ್ಣೇ ಜಪತಿ ॥ ಅಸ್ಮೇ ಪ್ರಯಂಧಿ
ಮಘವನ್ನೃಜೀಷಿನ್ನಿತೀಂದ್ರಶ್ರೇಷ್ಠಾನಿ ದ್ರವಿಣಾನಿ ಧೇಹೀತಿ
ಮಾಚ್ಛೇತ್ತಾ ಮಾ ವ್ಯಥಿಷ್ಠಾಃ ಶತಂ ಶರದ ಆಯುಷೋ ಜೀವ ಪುತ್ರ
 । ತೇ ನಾಮ್ನಾ ಮೂರ್ಧಾನಮಭಿಜಿಘ್ರಾಮ್ಯಸಾವಿತಿ ತ್ರಿರಸ್ಯ
ಮೂರ್ಧಾನಮಭಿಜಿಘ್ರೇದ್ಗವಾ ತ್ವಾ ಹಿಂಕಾರೇಣಾಭಿಹಿಂಕರೋಮೀತಿ
ತ್ರಿರಸ್ಯ ಮೂರ್ಧಾನಮಭಿಹಿಂಕುರ್ಯಾತ್ ॥ ೧೧ ॥
ಅಥಾತೋ ದೈವಃ ಪರಿಮರ ಏತದ್ವೈ ಬ್ರಹ್ಮ ದೀಪ್ಯತೇ
ಯದಗ್ನಿರ್ಜ್ವಲತ್ಯಥೈತನ್ಮ್ರಿಯತೇ
ಯನ್ನ ಜ್ವಲತಿ ತಸ್ಯಾದಿತ್ಯಮೇವ ತೇಜೋ ಗಚ್ಛತಿ ವಾಯುಂ ಪ್ರಾಣ ಏತದ್ವೈ
ಬ್ರಹ್ಮ
ದೀಪ್ಯತೇ ಯಥಾದಿತ್ಯೋ ದೃಶ್ಯತೇಽಥೈತನ್ಮ್ರಿಯತೇ ಯನ್ನ ದೃಶ್ಯತೇ ತಸ್ಯ
ಚಂದ್ರಮಸಮೇವ ತೇಜೋ ಗಚ್ಛತಿ ವಾಯುಂ ಪ್ರಾಣ ಏತದ್ವೈ ಬ್ರಹ್ಮ ದೀಪ್ಯತೇ
ಯಚ್ಚಂದ್ರಮಾ ದೃಶ್ಯತೇಽಥೈತನ್ಮ್ರಿಯತೇ ಯನ್ನ ದೃಶ್ಯತೇ ತಸ್ಯ
ವಿದ್ಯುತಮೇವ ತೇಜೋ
ಗಚ್ಛತಿ ವಾಯುಂ ಪ್ರಾಣ ಏತದ್ವೈ ಬ್ರಹ್ಮ ದೀಪ್ಯತೇ
ಯದ್ವಿದ್ಯುದ್ವಿದ್ಯೋತತೇಽಥೈತನ್ಮ್ರಿಯತೇ
ಯನ್ನ ವಿದ್ಯೋತತೇ ತಸ್ಯ ವಾಯುಮೇವ ತೇಜೋ ಗಚ್ಛತಿ ವಾಯುಂ ಪ್ರಾಣಸ್ತಾ
ವಾ ಏತಾಃ
ಸರ್ವಾ ದೇವತಾ ವಾಯುಮೇವ ಪ್ರವಿಶ್ಯ ವಾಯೌ ಸೃಪ್ತಾ ನ ಮೂರ್ಚ್ಛಂತೇ
ತಸ್ಮಾದೇವ
ಪುನರುದೀರತ ಇತ್ಯಧಿದೈವತಮಥಾಧ್ಯಾತ್ಮಮ್ ॥ ೧೨ ॥
ಏತದ್ವೈ ಬ್ರಹ್ಮ ದೀಪ್ಯತೇ ಯದ್ವಾಚಾ ವದತ್ಯಥೈತನ್ಮ್ರಿಯತೇ ಯನ್ನ ವಲತಿ
ತಸ್ಯ ಚಕ್ಷುರೇವ ತೇಜೋ ಗಚ್ಛತಿ ಪ್ರಾಣಂ ಪ್ರಾಣ ಏತದ್ವೈ ಬ್ರಹ್ಮ
ದೀಪ್ಯತೇ
ಯಚ್ಚಕ್ಷುಷಾ ಪಶ್ಯತ್ಯಥೈತನ್ಮ್ರಿಯತೇ ಯನ್ನ ಪಶ್ಯತಿ ತಸ್ಯ
ಶ್ರೋತ್ರಮೇವ
ತೇಜೋ ಗಚ್ಛತಿ ಪ್ರಾಣಂ ಪ್ರಾಣ ಏತದ್ವೈ ಬ್ರಹ್ಮ ದೀಪ್ಯತೇ ಯಚ್ಛೋತ್ರೇಣ
ಶೃಣೋತ್ಯಥೈತನ್ಮ್ರಿಯತೇ ಯನ್ನ ಶೃಣೋತಿ ತಸ್ಯ ಮನ ಏವ ತೇಜೋ
ಗಚ್ಛತಿ
ಪ್ರಾಣಂ ಪ್ರಾಣ ಏತದ್ವೈ ಬ್ರಹ್ಮ ದೀಪ್ಯತೇ ಯನ್ಮನಸಾ
ಧ್ಯಾಯತ್ಯಥೈತನ್ಮ್ರಿಯತೇ
ಯನ್ನ ಧ್ಯಾಯತಿ ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಮೇವ ತೇಜೋ ಗಚ್ಛತಿ ಪ್ರಾಣಂ ಪ್ರಾಣಸ್ತಾ
ವಾ
ಏತಾಃ ಸರ್ವಾ ದೇವತಾಃ ಪ್ರಾಣಮೇವ ಪ್ರವಿಶ್ಯ ಪ್ರಾಣೇ ಸೃಪ್ತಾ ನ
ಮೂರ್ಛಂತೇ
ತಸ್ಮಾದ್ಧೈವ ಪುನರುದೀರತೇ ತದ್ಯದಿಹ ವಾ ಏವಂವಿದ್ವಾಂಸ ಉಭೌ
ಪರ್ವತಾವಭಿಪ್ರವರ್ತೇಯಾತಾಂ ತುಸ್ತೂರ್ಷಮಾಣೋ ದಕ್ಷಿಣಶ್ಚೋತ್ತರಶ್ಚ
ನ ಹೈವೈನಂ ಸ್ತೃಣ್ವೀಯಾತಾಮಥ ಯ ಏನಂ ದ್ವಿಷಂತಿ ಯಾಂಶ್ಚ
ಸ್ವಯಂ
ದ್ವೇಷ್ಟಿ ತ ಏವಂ ಸರ್ವೇ ಪರಿತೋ ಮ್ರಿಯಂತೇ ॥ ೧೩ ॥
ಅಥಾತೋ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಾದಾನಂ ಏತಾ ಹ ವೈ ದೇವತಾ ಅಹಂ ಶ್ರೇಯಸೇ
ವಿವದಮಾನಾ ಅಸ್ಮಾಚ್ಛರೀರಾದುಚ್ಚಕ್ರಮುಸ್ತದ್ದಾರುಭೂತಂ
ಶಿಷ್ಯೇಥೈತದ್ವಾಕ್ಪ್ರವಿವೇಶ ತದ್ವಾಚಾ ವದಚ್ಛಿಷ್ಯ
ಏವಾಥೈತಚ್ಚಕ್ಷುಃ ಪ್ರವಿವೇಶ ತದ್ವಾಚಾ ವದಚ್ಚಕ್ಷುಷಾ
ಪಶ್ಯಚ್ಛಿಷ್ಯ ಏವಾಥೈತಚ್ಛ್ರೋತ್ರಂ ಪ್ರವಿವೇಶ ತದ್ವಾಚಾ
ವದಚ್ಚಕ್ಷುಷಾ ಪಶ್ಯಚ್ಛ್ರೋತ್ರೇಣ ಶೃಣ್ವನ್ಮನಸಾ
ಧ್ಯಾಯಚ್ಛಿಷ್ಯ ಏವಾಥೈತತ್ಪ್ರಾಣಃ ಪ್ರವಿವೇಶ ತತ್ತತ ಏವ
ಸಮುತ್ತಸ್ಥೌ ತದ್ದೇವಾಃ ಪ್ರಾಣೇ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಂ ವಿಚಿಂತ್ಯ ಪ್ರಾಣಮೇವ
ಪ್ರಜ್ಞಾತ್ಮಾನಮಭಿಸಂಸ್ತೂಯ ಸಹೈತೈಃ
ಸರ್ವೈರಸ್ಮಾಲ್ಲೋಕಾದುಚ್ಚಕ್ರಮುಸ್ತೇ
ವಾಯುಪ್ರತಿಷ್ಠಾಕಾಶಾತ್ಮಾನಃ ಸ್ವರ್ಯಯುಸ್ತಹೋ
ಏವೈವಂವಿದ್ವಾನ್ಸರ್ವೇಷಾಂ
ಭೂತಾನಾಂ ಪ್ರಾಣಮೇವ ಪ್ರಜ್ಞಾತ್ಮಾನಮಭಿಸಂಸ್ತೂಯ ಸಹೈತೈಃ
ಸರ್ವೈರಸ್ಮಾಚ್ಛರೀರಾದುತ್ಕ್ರಾಮತಿ ಸ ವಾಯುಪ್ರತಿಷ್ಠಾಕಾಶಾತ್ಮಾ
ನ ಸ್ವರೇತಿ ತದ್ಭವತಿ ಯತ್ರೈತದ್ದೇವಾಸ್ತತ್ಪ್ರಾಪ್ಯ ತದಮೃತೋ ಭವತಿ
ಯದಮೃತಾ ದೇವಾಃ ॥ ೧೪ ॥
ಅಥಾತಃ ಪಿತಾಪುತ್ರೀಯಂ ಸಂಪ್ರದಾನಮಿತಿ ಚಾಚಕ್ಷತೇ ಪಿತಾ ಪುತ್ರಂ
ಪ್ರಷ್ಯಾಹ್ವಯತಿ ನವೈಸ್ತೃಣೈರಗಾರಂ
ಸಂಸ್ತೀರ್ಯಾಗ್ನಿಮುಪಸಮಾಧಾಯೋದಕುಂಭಂ ಸಪಾತ್ರಮುಪನಿಧಾಯಾಹತೇನ
ವಾಸಸಾ ಸಂಪ್ರಚ್ಛನ್ನಃ ಶ್ಯೇತ ಏತ್ಯ ಪುತ್ರ ಉಪರಿಷ್ಟದಭಿನಿಪದ್ಯತ
ಇಂದ್ರಿಯೈರಸ್ಯೇಂದ್ರಿಯಾಣಿ ಸಂಸ್ಪೃಶ್ಯಾಪಿ ವಾಸ್ಯಾಭಿಮುಖತ
ಏವಾಸೀತಾಥಾಸ್ಮೈ ಸಂಪ್ರಯಚ್ಛತಿ ವಾಚಂ ಮೇ ತ್ವಯಿ ದಧಾನೀತಿ ಪಿತಾ
ವಾಚಂ ತೇ ಮಯಿ ದಧ ಇತಿ ಪುತ್ರಃ ಪ್ರಾಣಂ ಮೇ ತ್ವಯಿ ದಧಾನೀತಿ ಪಿತಾ
ಪ್ರಾಣಂ ತೇ ಮಯಿ ದಧ ಇತಿ ಪುತ್ರಶ್ಚಕ್ಷುರ್ಮೇ ತ್ವಯಿ ದಧಾನೀತಿ ಪಿತಾ
ಚಕ್ಷುಸ್ತೇ ಮಯಿ ದಧ ಇತಿ ಪುತ್ರಃ ಶ್ರೋತ್ರಂ ಮೇ ತ್ವಯಿ ದಧಾನೀತಿ ಪಿತಾ
ಶ್ರೋತ್ರಂ ತೇ ಮಯಿ ದಧ ಇತಿ ಪುತ್ರೋ ಮನೋ ಮೇ ತ್ವಯಿ ದಧಾನೀತಿ ಪಿತಾ
ಮನಸ್ತೇ ಮಯಿ ದಧ ಇತಿ ಪುತ್ರೋಽನ್ನರಸಾನ್ಮೇ ತ್ವಯಿ ದಧಾನೀತಿ
ಪಿತಾನ್ನರಸಾಂಸ್ತೇ ಮಯಿ ದಧ ಇತಿ ಪುತ್ರಃ ಕರ್ಮಾಣಿ ಮೇ ತ್ವಯಿ
ದಧಾನೀತಿ ಪಿತಾ ಕರ್ಮಾಣಿ ತೇ ಮಯಿ ದಧ ಇತಿ ಪುತ್ರಃ ಸುಖದುಃಖೇ ಮೇ
ತ್ವಯಿ ದಧಾನೀತಿ ಪಿತಾ ಸುಖದುಃಖೇ ತೇ ಮಯಿ ದಧ ಇತಿ ಪುತ್ರ ಆನಂದಂ
ರತಿಂ ಪ್ರಜಾಇಂ ಮೇ ತ್ವಯಿ ದಧಾನೀತಿ ಪಿತಾ ಆನಂದಂ ರತಿಂ ಪ್ರಜಾತಿಂ
ತೇ
ಮಯಿ ದಧ ಇತಿ ಪುತ್ರ ಇತ್ಯಾಂ ಮೇ ತ್ವಯಿ ದಧಾನೀತಿ ಪಿತಾ ಇತ್ಯಾಂ ತೇ ಮಯಿ
ದಧ ಇತಿ ಪುತ್ರೋ ಧಿಯೋ ವಿಜ್ಞಾತವ್ಯಂ ಕಾಮಾನ್ಮೇ ತ್ವಯಿ ದಧಾನೀತಿ
ಪಿಉತಾ
ಧಿಯೋ ವಿಜ್ಞಾತವ್ಯಂ ಕಾಮಾಂಸ್ತೇ ಮಯಿ ದಧ ಇತಿ ಪುತ್ರೋಽಥ
ದಕ್ಷಿಣಾವೃದುಪನಿಷ್ಕ್ರಾಮತಿ ತಂ ಪಿತಾನುಮಂತ್ರಯತೇ ಯಶೋ
ಬ್ರಹ್ಮವರ್ಚಸಮನ್ನಾದ್ಯಂ ಕೀರ್ತಿಸ್ತ್ವಾ ಜುಷತಾಮಿತ್ಯಥೇತರಃ
ಸವ್ಯಮಂಸಮನ್ವವೇಕ್ಷತೇ ಪಾಣಿ ನಾಂತರ್ಧಾಯ ವಸನಾಂತೇನ ವಾ
ಪ್ರಚ್ಛದ್ಯ ಸ್ವರ್ಗಾಲ್ಲೋಕಾನ್ಕಾಮಾನವಾಪ್ನುಹೀತಿ ಸ ಯದ್ಯಗದಃ
ಸ್ಯಾತ್ಪುತ್ರಸ್ಯೈಶ್ವರ್ಯೇ ಪಿತಾ ವಸೇತ್ಪರಿವಾ ವ್ರಜೇದ್ಯಯುರ್ವೈ
ಪ್ರೇಯಾದ್ಯದೇವೈನಂ
ಸಮಾಪಯತಿ ತಥಾ ಸಮಾಪಯಿತವ್ಯೋ ಭವತಿ ತಥಾ ಸಮಾಪಯಿತವ್ಯೋ
ಭವತಿ ॥ ೧೫ ॥