श्रीमच्छङ्करभगवत्पूज्यपादविरचितम्

कौषीतकिब्राह्मणोपनिषत्

करतलकलिताद्वयात्मतत्त्वं क्षपितदुरन्तचिरन्तनप्रमोहम् ।
उपचितमुदितोदितैर्गुणौघैः उपनिषदामयमुज्जहार भाष्यम् ॥

చతుర్థోఽధ్యాయః

గార్గ్యో హ వై బాలాకిరనూచానః సంస్పష్ట ఆస
సోఽయముశినరేషు
సంవసన్మత్స్యేషు కురుపఞ్చాలేషు కాశీవిదేహేష్వితి
సహాజాతశత్రుం కాశ్యమేత్యోవాచ బ్రహ్మ తే బ్రవాణీతి తం
హోవాచ
అజాతశత్రుః సహస్రం దద్మస్త ఎతస్యాం వాచి జనకో జనక ఇతి
వా ఉ
జనా ధావన్తీతి ॥ ౧ ॥
స హోవాచ బాలాకిర్య ఎవైష ఆదిత్యే పురుషస్తమేవాహముపాస ఇతి
తం హోవాచాజాతశత్రుర్మామైతస్మిన్సమవాదయిష్ఠా
బృహత్పాణ్డరవాసా అతిష్ఠాః సర్వేషాం భూతానాం మూర్ధేతి
వా
అహమేతముపాస ఇతి స యో హైతమేవముపాస్తేఽతిష్ఠాః సర్వేషాం
భూతానాం మూర్ధా భవతి ॥ ౨ ॥
స ఎవైష బాలాకిర్య ఎవైష చన్ద్రమసి పురుషస్తమేవాహం
బ్రహ్మోపాస
ఇతి తం హోవాచాజాతశత్రుర్మా మైతస్మిన్సమవాదయిష్ఠాః సోమో
రాజాన్నస్యాత్మేతి వా అహమేతముపాస ఇతి స యో
హైతమేవముపాస్తేఽన్నస్యాత్మా
భవతి ॥ ౩ ॥
సహోవాచ బాలాకిర్య ఎవైష విద్యుతి పురుష ఎతమేవాహం
బ్రహ్మోపాస
ఇతి తం హోవాచాజాతశత్రుర్మా
మైతస్మిన్సమవాదయిష్ఠాస్తేజస్యాత్మేతి
వా అహమేతముపాస ఇతి స యో హైతమేవముపాస్తే తేజస్యాత్మా భవతి ॥ ౪ ॥
స హోవాచ బాలాకిర్య ఎవైష స్తనయిత్నౌ పురుష ఎతమేవాహం
బ్రహ్మోపాస
ఇతి తం హోవాచాజాతశత్రుర్మామైతస్మిన్సమవాదయిష్ఠాః
శబ్దస్యాత్మేతి
వా అహమేతముపాస ఇతి స యో హైతమేవముపాస్తే శబ్దస్యాత్మా
భవతి ॥ ౫ ॥
స హోవాచ బాలాకిర్య ఎవైష ఆకాశే పురుషస్తమేవాహముపాస
ఇతి తం
హోవాచాజాతశత్రుర్మామైతస్మిన్సమవాదయిష్ఠాః
పూర్ణమప్రవర్తి బ్రహ్మేతి
వా అహమేతముపాస ఇతి స యో హైతమేవముపాస్తే పూర్యతే ప్రజయా
పశుభిర్నో
ఎవ స్వయం నాస్య ప్రజా పురా కాలాత్ప్రవర్తతే ॥ ౬ ॥
స హోవాచ బాలాకిర్య ఎవైష వాయౌ పురుషస్తమేవాహముపాస
ఇతి తం హోవాచాజాతశత్రుర్మామైతస్మిన్సమవాదయిష్ఠా ఇన్ద్రో
వైకుణ్ఠోఽపరాజితా సేనేతి వా అహమేతముపాస ఇతి స యో
హైతమేవముపాస్తే జిష్ణుర్హ వా పరాజిష్ణురన్యతరస్య
జ్జ్యాయన్భవతి ॥ ౭ ॥
స హోవాచ బాలాకిర్య ఎవైషోఽగ్నౌ పురుషస్తమేవాహముపాస ఇతి
తం
హోవాచాజాతశత్రుర్మామైతస్మిన్సమవాదయిష్ఠా విషాసహిరితి
వా
అహమేతముపాస ఇతి స యో హైతమేవముపాస్తే విషాసహిర్వా ఎష
భవతి ॥ ౮ ॥
స హోవాచ బాలాకిర్య ఎవైషోఽప్సు పురుషస్తమేవాహముపాస ఇతి
తం
హోవాచాజాతశత్రుర్మామైతస్మిన్సమవాదయిష్ఠా నామ్న్యస్యాత్మేతి
వా
అహమేతముపాస ఇతి స యో హైతమేవముపాస్తే నామ్న్యస్యాత్మా
భవతీతిఅధిదైవతమథాధ్యాత్మమ్ ॥ ౯ ॥
స హోవాచ బాలాకిర్య ఎవైష ఆదర్శే పురుషస్తమేవాహముపాస
ఇతి తం
హోవాచాజాతశత్రుర్మామైతస్మిన్సమవాదయిష్ఠాః ప్రతిరూప ఇతి
వా
అహమేతముపాస ఇతి స యో హైతమేవముపాస్తే ప్రతిరూపో హైవాస్య
ప్రజాయామాజాయతే నాప్రతిరూపః ॥ ౧౦ ॥
స హోవాచ బాలాకిర్య ఎవైష ప్రతిశ్రుత్కాయా
పురుషస్తమేవాహముపాస
ఇతి తం హోవాచాజాతశత్రుర్మామైతస్మిన్సమవాదయిష్ఠా
ద్వితీయోఽనపగ
ఇతి వా అహమేతముపాస ఇతి స యో హైతమేవముపాస్తే విన్దతే
ద్వితీయాద్ద్వితీయవాన్భవతి ॥ ౧౧ ॥
స హోవాచ బాలాకిర్య ఎవైష శబ్దః పురుషమన్వేతి
తమేవాహముపాస
ఇతి తం హోవాచాజాతశత్రుర్మామైతస్మిన్సమవాదయిష్ఠా అసురితి
వా
అహమేతముపాస ఇతి స యో హైతమేవముపాస్తే నో ఎవ స్వయం నాస్య
ప్రజా
పురాకాలాత్సంమోహమేతి ॥ ౧౨ ॥
స హోవాచ బాలాకిర్య ఎవైష చ్ఛాయాయాం
పురుషస్తమేవాహముపాస
ఇతి తం
హోవాచాజాతశత్రుర్మామైతస్మిన్సమవాదయిష్ఠామృత్యురితి
వా అహమేతముపాస ఇతి స యో హైతమేవముపాస్తే నో ఎవ స్వయం నాస్య
ప్రజా
పురా కాలాత్ప్రమీయతే ॥ ౧౩ ॥
స హోవాచ బాలాకిర్య ఎవైష శారీరః పురుషస్తమేవాహముపాస
ఇతి తం హోవాచాజాతశత్రుర్మామైతస్మిన్సమవాదయిష్ఠాః
ప్రజాపతిరితి
వా అహమేతముపాస ఇతి స యో హైతమేవముపాస్తే ప్రజాయతే ప్రజయా
పశుభిః ॥ ౧౪ ॥
స హోవాచ బాలాకిర్య ఎవైష ప్రాజ్ఞ ఆత్మా యేనైతత్సుప్తః
స్వప్నమాచరతి తమేవాహముపాస ఇతి తం
హోవాచాజాతశత్రుర్మామైతస్మిన్సమవాదయిష్ఠా యమో రాజేతి
వా అహమేతముపాస ఇతి స యో హైతమేవముపాస్తే సర్వం హాస్మా ఇదం
శ్రైష్ఠ్యాయ గమ్యతే ॥ ౧౫ ॥
స హోవాచ బాలాకిర్య ఎవైష
దక్షిణేక్షన్పురుషస్తమేవాహముపాస
ఇతి తం హోవాచాజాతశత్రుర్మామైతస్మిన్సమవాదయిష్ఠా నాన్న
ఆత్మాగ్నిరాత్మా జ్యోతిష్ట ఆత్మేతి వా అహమేతముపాస ఇతి స యో
హైతమేవముపాస్త ఎతేషాం సర్వేషామాత్మా భవతి ॥ ౧౬ ॥
స హోవాచ బాలాకిర్య ఎవైష సవ్యేక్షన్పురుషస్తమేవాహముపాస
ఇతి
తం హోవాచాజాతశత్రుర్మామైతస్మిన్సమవాదయిష్ఠాః
సత్యస్యాత్మా
విద్యుత ఆత్మా తేజస ఆత్మేతి వా అహమేతముపాస ఇతి స యో
హైతమేవముపాస్త ఎతేషాం సర్వేషామాత్మా భవతీతి ॥ ౧౭ ॥
తత ఉ హ బాలాకిస్తూష్ణీమాస తం హోవాచాజాతశత్రురేతావన్ను
బాలాకీతి ఎతావద్ధీతి హోవాచ బాలాకిస్తం
హోవాచాజాతశత్రుర్మృషా వై కిల మా సంవదిష్ఠా బ్రహ్మ
తే బ్రవాణీతి హోవాచ యో వై బాలాక ఎతేషాం పురుషాణాం
కర్తా యస్య వైతత్కర్మ స వేదితవ్య ఇతి తత ఉ హ బాలాకిః
సమిత్పాణిః ప్రతిచక్రామోపాయానీతి తం హోవాచజాతశత్రుః
ప్రతిలోమరూపమేవ స్యాద్యత్క్షత్రియో బ్రాహ్మణముపనయీతైహి వ్యేవ
త్వా జ్ఞపయిష్యామీతి తం హ పాణావభిపద్య ప్రవవ్రాజ తౌ
హ సుప్తం పురుషమీయతుస్తం హాజాతశత్రురామన్త్రయాఞ్చక్రే
బృహత్పాణ్డరవాసః సోమరాజన్నితి స ఉ హ తూష్ణీమేవ శిశ్యే
తత ఉ హైనం యష్ట్యా విచిక్షేప స తత ఎవ సముత్తస్థౌ తం
హోవాచాజాతశత్రుః క్వైష ఎతద్వా లోకే పురుషోఽశయిష్ట
క్వైతదభూత్కుత ఎతదాగాదితి తదు హ బాలాకిర్న విజజ్ఞౌ ॥ ౧౮ ॥
తాసు+తదా+భవతి+యదా+సుప్తః+స్వప్నం+న+కఞ్చన+పశ్యత్యథాస్మిన్ప్రాణ+ఎవైకధా+భవతి
తం హోవాచాజాతశత్రుర్యత్రైష ఎతద్బాలాకే పురుషోఽశయిష్ట
యత్రైతదభూద్యత ఎతదాగాద్ధితా నామ హృదయస్య నాడ్యో
హృదయాత్పురీతతమభిప్రతన్వన్తి యథా సహస్రధా కేశో
విపాటితస్తావదణ్వ్యః పిఙ్గలస్యాణిమ్నా తిష్ఠన్తే శుక్లస్య
కృష్ణస్య పీతస్య లోహితస్యేతి తాసు తదా భవతి యదా సుప్తః
స్వప్నం న కఞ్చన పశ్యత్యథాస్మిన్ప్రాణ ఎవైకధా భవతి
తథైనం వాక్సర్వైర్నామభిః సహాప్యేతి మనః సర్వైర్ధ్యాతైః
సహాప్యేతి చక్షుః సర్వై రూపైః సహాప్యేతి శ్రోత్రం సర్వైః
శబ్దైః సహాప్యేతి మనః సర్వైర్ధ్యాతైః సహాప్యేతి స యదా
ప్రతిబుధ్యతే యథాగ్నేర్జ్వలతో విస్ఫులిఙ్గా
విప్రతిష్ఠేరన్నేవమేవైతస్మాదాత్మనః ప్రాణా యథాయతనం
విప్రతిష్ఠన్తే ప్రాణేభ్యో దేవా దేవేభ్యో లోకాస్తద్యథా క్షురః
క్షురధ్యానే హితః స్యాద్విశ్వమ్భరో వా విశ్వమ్భరకులాయ
ఎవమేవైష ప్రాజ్ఞ ఆత్మేదం శరీరమనుప్రవిష్ట ఆ లోమభ్య
ఆ నఖేభ్యః ॥ ౧౯ ॥
తమేతమాత్మానమేతమాత్మనోఽన్వవస్యతి యథా శ్రేష్ఠినం
స్వాస్తద్యథా శ్రేష్ఠైః స్వైర్భుఙ్క్తే యథా వా శ్రేష్ఠినం
స్వా భుఞ్జన్త ఎవమేవైష ప్రాజ్ఞ ఆత్మైతైరాత్మభిర్భుఙ్క్తే ।
యథా శ్రేష్ఠీ స్వైరేవం వైతమాత్మానమేత ఆత్మనోఽన్వవస్యన్తి
యథా శ్రేష్ఠినం స్వాః స యావద్ధ వా ఇన్ద్ర ఎతమాత్మానం న
విజజ్ఞౌ తావదేనమసురా అభిబభూవుః స యదా విజజ్ఞావథ
హత్వాసురాన్విజిత్య సర్వేషాం భూతానాం శ్రైష్ఠ్యం
స్వారాజ్యమాధిపత్యం పర్యేతి తథో ఎవైవం విద్వాన్సర్వేషాం
భూతానాం శ్రైష్ఠ్యం స్వారాజ్యమాధిపత్యం పర్యేతి య ఎవం
వేద య ఎవం వేద ॥ ౨౦ ॥