தத்ராத்³வைதஸித்³தே⁴ர்த்³வைதமித்²யாத்வஸித்³தி⁴பூர்வகத்வாத் த்³வைதமித்²யாத்வமேவ ப்ரத²மமுபபாத³நீயம் । உபபாத³நம் ச ஸ்வபக்ஷஸாத⁴நபரபக்ஷநிராகரணாப்⁴யாம் ப⁴வதீதி தது³ப⁴யம் வாத³ஜல்பவிதண்டா³நாமந்யதமாம் கதா²மாஶ்ரித்ய ஸம்பாத³நீயம் । தத்ர ச விப்ரதிபத்திஜந்யஸம்ஶயஸ்ய விசாராங்க³த்வாந்மத்⁴யஸ்தே²நாதௌ³ விப்ரதிபத்தி: ப்ரத³ர்ஶநீயா । யத்³யபி விப்ரதிபத்திஜந்யஸம்ஶயஸ்ய ந பக்ஷதாஸம்பாத³கதயோபயோக³:, ஸிஷாத⁴யிஷாவிரஹஸஹக்ருதஸாத⁴கமாநாபா⁴வரூபாயாஸ்தஸ்யா: ஸம்ஶயாக⁴டி²தத்வாத் ; அந்யதா² ஶ்ருத்யாத்மநிஶ்சயவதோ(அ)நுமித்ஸயா தத³நுமாநம் ந ஸ்யாத் , வாத்³யாதீ³நாம் நிஶ்சயவத்த்வேந ஸம்ஶயாஸம்ப⁴வாதா³ஹார்யஸம்ஶயஸ்யாதிப்ரஸஞ்ஜகத்வாச்ச ; நாபி விப்ரதிபத்தே: ஸ்வரூபத ஏவ பக்ஷப்ரதிபக்ஷபரிக்³ரஹப²லகதயோபயோக³:, ‘த்வயேத³ம் ஸாத⁴நீயம்’, ‘அநேநேத³ம் தூ³ஷணீய’மித்யாதி³மத்⁴யஸ்த²வாக்யாதே³வ தல்லாபே⁴ந விப்ரதிபத்திவையர்த்²யாத் ; ததா²பி விப்ரதிபத்திஜந்யஸம்ஶயஸ்யாநுமித்யநங்க³த்வே(அ)பி வ்யுத³ஸநீயதயா விசாராங்க³த்வமஸ்த்யேவ । தாத்³ருஶஸம்ஶயம் ப்ரதி விப்ரதிபத்தே: க்வசிந்நிஶ்சயாதி³ப்ரதிப³ந்தா⁴த³ஜநகத்வே(அ)பி ஸ்வரூபயோக்³யத்வாத் । வாத்³யாதீ³நாம் ச நிஶ்சயவத்த்வே நியமாபா⁴வாத் ‘நிஶ்சிதௌ ஹி வாத³ம் குருத’ இத்யாபி⁴மாநிகநிஶ்சயாபி⁴ப்ராயம், பரபக்ஷமாலம்ப்³யாப்யஹம்காரிணோ விபரீதநிஶ்சயவதோ ஜல்பாதௌ³ ப்ரவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் । தஸ்மாத் ஸமயப³ந்தா⁴தி³வத் ஸ்வகர்தவ்யநிர்வாஹாய மத்⁴யஸ்தே²ந விப்ரதிபத்தி: ப்ரத³ர்ஶநீயைவ । தத்ர மித்²யாத்வே விப்ரதிபத்தி: ப்³ரஹ்மப்ரமாதிரிக்தாபா³த்⁴யத்வே ஸதி ஸத்த்வேந ப்ரதீத்யர்ஹம் சித்³பி⁴ந்நம் ப்ரதிபந்நோபாதௌ⁴ த்ரைகாலிகநிஷேத⁴ப்ரதியோகி³ ந வா, பாரமார்தி²கத்வாகாரேணோக்தநிஷேத⁴ப்ரதியோகி³ ந வேதி ।

அத்ர ச பக்ஷதாவச்சே²த³கஸாமாநாதி⁴கரண்யேந ஸாத்⁴யஸித்³தே⁴ருத்³தே³ஶ்யத்வாத் பக்ஷைகதே³ஶே ஸாத்⁴யஸித்³தா⁴வபி ஸித்³த⁴ஸாத⁴நதேதி மதே ஶுக்திரூப்யே ஸித்³த⁴ஸாத⁴நவாரணாய ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேதராபா³த்⁴யத்வம் பக்ஷவிஶேஷணம் । யதி³ புந: பக்ஷதாவச்சே²த³காவச்சே²தே³நைவ ஸாத்⁴யஸித்³தி⁴ருத்³தே³ஶ்யா; ததை³கதே³ஶே ஸாத்⁴யஸித்³தா⁴வபி ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாபா⁴வாத் தத்³வாரகம் விஶேஷணமநுபாதே³யம் । இதரவிஶேஷணத்³வயம் து துச்சே² ப்³ரஹ்மணி ச பா³த⁴வாரணாயாத³ரணீயமேவ । ப்ரத்யேகம் வா விப்ரதிபத்தி: வியந்மித்²யா ந வா, ப்ருதி²வீ மித்²யா ந வேதி । ஏவம் வியதா³தே³: ப்ரத்யேகம் பக்ஷத்வே(அ)பி ந க⁴டாதௌ³ ஸந்தி³க்³தா⁴நைகாந்திகதா । பக்ஷஸமத்வாத் க⁴டாதே³: । ததா² ஹி பக்ஷே ஸாத்⁴யஸந்தே³ஹஸ்யாநுகு³ணத்வாத் பக்ஷபி⁴ந்ந ஏவ தஸ்ய தூ³ஷணத்வம் வாச்யம் । அத ஏவோக்தம் ‘ஸாத்⁴யாபா⁴வநிஶ்சயவதி ஹேதுஸந்தே³ஹே ஏவ ஸந்தி³க்³தா⁴நைகாந்திகதே’தி । பக்ஷத்வம் து ஸாத்⁴யஸந்தே³ஹவத்த்வம் ஸாத்⁴யகோ³சரஸாத⁴கமாநாபா⁴வவத்த்வம் வா । ஏதச்ச க⁴டாதி³ஸாதா⁴ரணம் । அத ஏவ தத்ராபி ஸந்தி³க்³தா⁴நைகாந்திகத்வம் ந தோ³ஷ: । பக்ஷஸமத்வோக்திஸ்து ப்ரதிஜ்ஞாவிஷயத்வாபா⁴வமாத்ரேண । ந ச தர்ஹி ப்ரதிஜ்ஞாவிஷயத்வமேவ பக்ஷத்வம் ; ஸ்வார்தா²நுமாநே தத³பா⁴வாத் । ஏவம் விப்ரதிபத்தௌ ப்ராசாம் ப்ரயோகா³: । விமதம் மித்²யா, த்³ருஶ்யத்வாத் , ஜட³த்வாத் , பரிச்சி²ந்நத்வாத் , ஶுக்திரூப்யவதி³தி । நாவயவேஷ்வாக்³ரஹ: । அத்ர ஸ்வநியாமகநியதயா விப்ரதிபத்த்யா லகு⁴பூ⁴தயா பக்ஷதாவச்சே²தோ³ ந விருத்³த⁴: । ஸமயப³ந்தா⁴தி³நா வ்யவதா⁴நாத்தஸ்யாநுமாநகாலாஸத்த்வே(அ)ப்யுபலக்ஷணதயா பக்ஷதாவச்சே²த³கத்வம் । யத்³வா விப்ரதிபத்திவிஷயதாவச்சே²த³கமேவ பக்ஷதாவச்சே²த³கம் । ப்ராசாம் ப்ரயோகே³ஷ்வபி விமதமிதி பத³ம் விப்ரதிபத்திவிஷயதாவச்சே²த³காவச்சி²ந்நாபி⁴ப்ராயேணேத்யதோ³ஷ: ।

நநு – கிமித³ம் மித்²யாத்வம் ஸாத்⁴யதே, ந தாவத் ‘மித்²யாஶப்³தோ³(அ)நிர்வசநீயதாவசந’ இதி பஞ்சபாதி³காவசநாத் ஸத³ஸத³நதி⁴கரணத்வரூபமநிர்வாச்யத்வம் ; தத்³தி⁴ கிம் ஸத்த்வவிஶிஷ்டாஸத்த்வாபா⁴வ:, உத ஸத்த்வாத்யந்தாபா⁴வாஸத்த்வாத்யந்தாபா⁴வரூபம் த⁴ர்மத்³வயம் , ஆஹோஸ்வித் ஸத்த்வாத்யந்தாபா⁴வவத்த்வே ஸதி அஸத்த்வாத்யந்தாபா⁴வரூபம் விஶிஷ்டம் । நாத்³ய:; ஸத்த்வமாத்ராதா⁴ரே ஜக³தி ஸத்த்வவிஶிஷ்டாஸத்த்வாநப்⁴யுபக³மாத் , விஶிஷ்டாபா⁴வஸாத⁴நே ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாத் । ந த்³விதீய:; ஸத்த்வாஸத்த்வயோரேகாபா⁴வே அபரஸத்த்வாவஶ்யகத்வேந வ்யாகா⁴தாத் , நிர்த⁴ர்மகப்³ரஹ்மவத்ஸத்த்வராஹித்யே(அ)பி ஸத்³ரூபத்வேந அமித்²யாத்வோபபத்த்யா அர்தா²ந்தராச்ச, ஶுக்திரூப்யே அபா³த்⁴யத்வரூபஸத்த்வவ்யதிரேகஸ்ய ஸத்த்வேந பா³த்⁴யத்வரூபாஸத்த்வஸ்ய வ்யதிரேகாஸித்³த்⁴யா ஸாத்⁴யவைகல்யாச்ச । அத ஏவ ந த்ருதீய:; பூர்வவத்³வ்யாகா⁴தாத் , அர்தா²ந்தராத்ஸாத்⁴யவைகல்யாச்ச - இதி சேத் , மைவம் । ஸத்த்வாத்யந்தாபா⁴வாஸத்த்வாத்யந்தாபா⁴வரூபத⁴ர்மத்³வயவிவக்ஷாயாம் தோ³ஷாபா⁴வாத்  । ந ச வ்யாஹதி: । ஸா ஹி ஸத்த்வாஸத்த்வயோ: பரஸ்பரவிரஹரூபதயா வா, பரஸ்பரவிரஹவ்யாபகதயா வா, பரஸ்பரவிரஹவ்யாப்யதயா வா । தத்ர நாத்³ய:; தத³நங்கீ³காராத் । ததா²ஹ்யத்ர த்ரிகாலாபா³த்⁴யத்வரூபஸத்த்வவ்யதிரேகோ நாஸத்த்வம் , கிந்து க்வசித³ப்யுபாதௌ⁴ ஸத்த்வேந ப்ரதீயமாநத்வாநதி⁴கரணத்வம் । தத்³வ்யதிரேகஶ்ச ஸாத்⁴யத்வேந விவக்ஷித: । ததா² ச த்ரிகாலபா³த்⁴யவிலக்ஷணத்வே ஸதி க்வசித³ப்யுபாதௌ⁴ ஸத்த்வேந ப்ரதீயமாநத்வரூபம் ஸாத்⁴யம் பர்யவஸிதம் । ஏவஞ்ச ஸதி ந ஶுக்திரூப்யே ஸாத்⁴யவைகல்யமபி । பா³த்⁴யத்வரூபா(அ)ஸத்த்வவ்யதிரேகஸ்ய ஸாத்⁴யாப்ரவேஶாத் । நாபி வ்யாகா⁴த:; பரஸ்பரவிரஹரூபத்வாபா⁴வாத் । அத ஏவ ந த்³விதீயோ(அ)பி, ஸத்த்வாபா⁴வவதி ஶுக்திரூப்யே விவக்ஷிதாஸத்த்வவ்யதிரேகஸ்ய வித்³யமாநத்வேந வ்யபி⁴சாராத் । நாபி த்ருதீய:, தஸ்ய வ்யாகா⁴தாப்ரயோஜகத்வாத் , கோ³த்வாஶ்வத்வயோ: பரஸ்பரவிரஹவ்யாப்யத்வே(அ)பி தத³பா⁴வயோருஷ்ட்ராதா³வேகத்ர ஸஹோபலம்பா⁴த் । யச்ச – நிர்த⁴ர்மகஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸத்த்வராஹித்யே(அ)பி ஸத்³ரூபவத்ப்ரபஞ்சஸ்ய ஸத்³ரூபத்வேநாமித்²யாத்வோபபத்த்யா அர்தா²ந்தரம் – உக்தம் । தந்ந । ஏகேநைவ ஸர்வாநுக³தேந ஸர்வத்ர ஸத்ப்ரதீத்யுபபத்தௌ ப்³ரஹ்மவத் ப்ரபஞ்சஸ்ய ப்ரத்யேகம் ஸத்ஸ்வபா⁴வதாகல்பநே மாநாபா⁴வாத் , அநுக³தவ்யவஹாராபா⁴வப்ரஸங்கா³ச்ச । ஸத்ப்ரதியோகி³காஸத்ப்ரதியோகி³கபே⁴த³த்³வயம் வா ஸாத்⁴யம் । ததா²சோப⁴யாத்மகத்வே(அ)ந்யதராத்மகத்வே வா, தாத்³ருக்³பே⁴தா³ஸம்ப⁴வேந தாப்⁴யாமர்தா²ந்தராநவகாஶ: । ந ச – அஸத்த்வவ்யதிரேகாம்ஶஸ்யாஸத்³பே⁴த³ஸ்ய ச ப்ரபஞ்சே ஸித்³த⁴த்வேநாம்ஶத: ஸித்³த⁴ஸாத⁴நமிதி – வாச்யம் ; ‘கு³ணாதி³கம் கு³ண்யாதி³நா பி⁴ந்நாபி⁴ந்நம் ஸமாநாதி⁴க்ருதத்வாதி³தி பே⁴தா³பே⁴த³வாதி³ப்ரயோகே³ தார்கிகாத்³யங்கீ³க்ருதஸ்ய பி⁴ந்நத்வஸ்ய ஸித்³தா⁴வபி உத்³தே³ஶ்யப்ரதீத்யஸித்³தே⁴ர்யதா² ந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம், ததா² ப்ரக்ருதே(அ)பி மிலிதப்ரதீதேருத்³தே³ஶ்யத்வாந்ந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் । யதா² ச தத்ராபே⁴தே³ க⁴ட: கும்ப⁴ இதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யப்ரதீதேரத³ர்ஶநேந மிலிதஸித்³தி⁴ருத்³தே³ஶ்யா, ததா² ப்ரக்ருதே(அ)பி ஸத்த்வரஹிதே துச்சே² த்³ருஶ்யத்வாத³ர்ஶநேந மிலிதஸ்ய தத்ப்ரயோஜகதயா மிலிதஸித்³தி⁴ருத்³தே³ஶ்யேதி ஸமாநம் । அத ஏவ ஸத்த்வாத்யந்தாபா⁴வவத்த்வே ஸதி அஸத்த்வாத்யந்தாபா⁴வரூபம் விஶிஷ்டம் ஸாத்⁴யமித்யபி ஸாது⁴ । ந ச – மிலிதஸ்ய விஶிஷ்டஸ்ய வா ஸாத்⁴யத்வே தஸ்ய குத்ராப்யப்ரஸித்³த்⁴யா அப்ரஸித்³த⁴விஶேஷணத்வம், ப்ரத்யேகம் ஸித்³த்⁴யா மிலிதஸ்ய விஶிஷ்டஸ்ய வா ஸாத⁴நே, ஶஶஶ்ருங்க³யோ: ப்ரத்யேகம் ப்ரஸித்³த்⁴யா ஶஶீயஶ்ருங்க³ஸாத⁴நமபி ஸ்யாதி³தி – வாச்யம் ; ததா²வித⁴ப்ரஸித்³தே⁴: ஶுக்திரூப்ய ஏவோக்தத்வாத் । ந ச – நிர்த⁴ர்மகத்வாத் ப்³ரஹ்மண: ஸத்த்வாஸத்த்வரூபத⁴ர்மத்³வயஶூந்யத்வேந தத்ராதிவ்யாப்தி:; ஸத்³ரூபத்வேந ப்³ரஹ்மண: தத³த்யந்தாபா⁴வாநதி⁴கரணத்வாத் நிர்த⁴ர்மகத்வேநைவாபா⁴வரூபத⁴ர்மாநதி⁴கரணத்வாச்சேதி தி³க் ॥

ப்ரதிபந்நோபாதௌ⁴ த்ரைகாலிகநிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வம் வா மித்²யாத்வம் । நநு – ப்ரதிபந்நோபாதௌ⁴ த்ரைகாலிகநிஷேத⁴ஸ்ய தாத்த்விகத்வே அத்³வைதஹாநி:, ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வே ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம், வ்யாவஹாரிகத்வே(அ)பி தஸ்ய பா³த்⁴யத்வேந தாத்த்விகஸத்த்வாவிரோதி⁴தயா அர்தா²ந்தரம், அத்³வைதஶ்ருதேரதத்த்வாவேத³கத்வம் ச தத்ப்ரதியோகி³ந: ப்ராதிபா⁴ஸிகஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய பாரமார்தி²கத்வம் ச ஸ்யாதி³தி சேந்ந; ப்ரபஞ்சநிஷேதா⁴தி⁴கரணீபூ⁴தப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நத்வாந்நிஷேத⁴ஸ்ய தாத்த்விகத்வே(அ)பி நாத்³வைதஹாநிகரத்வம் । ந ச தாத்த்விகாபா⁴வப்ரதியோகி³ந: ப்ரபஞ்சஸ்ய தாத்த்விகத்வாபத்தி:; தாத்த்விகாபா⁴வப்ரதியோகி³நி ஶுக்திரஜதாதௌ³ கல்பிதே வ்யபி⁴சாராத் । அதாத்த்விக ஏவ வா நிஷேதோ⁴(அ)யம் । அதாத்த்விகத்வே(அ)பி ந ப்ராதிபா⁴ஸிக:, கிந்து, வ்யாவஹாரிக: । ந ச – தர்ஹி நிஷேத⁴ஸ்ய பா³த்⁴யத்வேந தாத்த்விகஸத்தாவிரோதி⁴த்வாத³ர்தா²ந்தரமிதி – வாச்யம் ; ஸ்வாப்நார்த²ஸ்ய ஸ்வாப்நநிஷேதே⁴ந பா³த⁴த³ர்ஶநாத் । நிஷேத⁴ஸ்ய பா³த்⁴யத்வம் பாரமார்தி²கஸத்த்வாவிரோதி⁴த்வே ந தந்த்ரம் , கிந்து நிஷேத்⁴யாபேக்ஷயா ந்யூநஸத்தாகத்வம் ; ப்ரக்ருதே ச துல்யஸத்தாகத்வாத் கத²ம் ந விரோதி⁴த்வம் । ந ச – நிஷேத⁴ஸ்ய நிஷேதே⁴ ப்ரதியோகி³ஸத்த்வாபத்திரிதி – வாச்யம் ; தத்ர ஹி நிஷேத⁴ஸ்ய நிஷேதே⁴ ப்ரதியோகி³ஸத்த்வமாயாதி, யத்ர நிஷேத⁴ஸ்ய நிஷேத⁴பு³த்³த்⁴யா ப்ரதியோகி³ஸத்த்வம் வ்யவஸ்தா²ப்யதே, ந நிஷேத⁴மாத்ரம் நிஷித்⁴யதே, யதா² ரஜதே நேத³ம் ரஜதமிதி ஜ்ஞாநாநந்தரமித³ம் நாரஜதமிதி ஜ்ஞாநேந ரஜதம் வ்யவஸ்தா²ப்யதே । யத்ர து ப்ரதியோகி³நிஷேத⁴யோருப⁴யோரபி நிஷேத⁴ஸ்தத்ர ந ப்ரதியோகி³ஸத்த்வம் ; யதா² த்⁴வம்ஸஸமயே ப்ராக³பா⁴வப்ரதியோகி³நோருப⁴யோர்நிஷேத⁴: । ஏவம் ச ப்ரக்ருதே(அ)பி நிஷேத⁴பா³த⁴கேந ப்ரதியோகி³ந: ப்ரபஞ்சஸ்ய நிஷேத⁴ஸ்ய ச பா³த⁴நாத் தந்நிஷேத⁴ஸ்ய பா³த்⁴யத்வே(அ)பி ப்ரபஞ்சஸ்ய தாத்த்விகத்வம் ; உப⁴யோரபி நிஷேத்⁴யதாவச்சே²த³கஸ்ய த்³ருஶ்யத்வாதே³ஸ்துல்யத்வாத் । ந சாதாத்த்விகநிஷேத⁴போ³த⁴கத்வே ஶ்ருதேரப்ராமாண்யாபத்தி:, ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நம் ப்ரபஞ்சநிஷேதா⁴தி³கம் அதாத்த்விகமித்யதாத்த்விகத்வேந போ³த⁴யந்த்யா: ஶ்ருதேரப்ராமாண்யாஸம்ப⁴வாத் । நநு – தந்நிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வம் கிம் ஸ்வரூபேண, உதாஸத்³விலக்ஷணஸ்வரூபாநுபமர்தே³ந பாரமார்தி²கத்வாகாரேண வா । நாத்³ய:; ஶ்ருத்யாதி³ஸித்³தோ⁴த்பத்திகஸ்யார்த²க்ரியாஸமர்த²ஸ்யாவித்³யோபாதா³நகஸ்ய தத்த்வஜ்ஞாநநாஶ்யஸ்ய ச வியதா³தே³: ரூப்யாதே³ஶ்ச தீ⁴காலவித்³யமாநேந அஸத்³விலக்ஷணஸ்வரூபேண த்ரைகாலிகநிஷேதா⁴யோகா³த் । நாபி த்³விதீய: ; அபா³த்⁴யத்வரூபபாரமார்தி²கத்வஸ்ய பா³த்⁴யத்வரூபமித்²யாத்வநிரூப்யத்வேந அந்யோந்யாஶ்ரயாத் , பாரமார்தி²கத்வஸ்யாபி ஸ்வரூபேண நிஷேதே⁴ ப்ரத²மபக்ஷோக்ததோ³ஷாபத்தி:, அதஸ்தஸ்யாபி பாரமார்தி²கத்வாகாரேண நிஷேதே⁴ அநவஸ்தா² ஸ்யாத் – இதி சேந்மைவம்; ஸ்வரூபேணைவ த்ரைகா லிகநிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வஸ்ய ப்ரபஞ்சே ஶுக்திரூப்யே சாங்கீ³காராத் । ததா² ஹி – ஶுக்தௌ ரஜதப்⁴ரமாநந்தரம் அதி⁴ஷ்டா²நதத்த்வஸாக்ஷாத்காரே ரூப்யம் நாஸ்தி நாஸீந்நப⁴விஷ்யதீதி ஸ்வரூபேணேவ, ’நேஹ நாநே’தி ஶ்ருத்யா ச ப்ரபஞ்சஸ்ய ஸ்வரூபேணைவ நிஷேத⁴ப்ரதீதே: । ந ச – தத்ர லௌகிகபரமார்த²ரஜதமேவ ஸ்வரூபேண நிஷேத⁴ப்ரதியோகீ³தி – வாச்யம் ; ப்⁴ரமபா³த⁴யோர்வையதி⁴கரணாபத்தே:; அப்ரஸக்தப்ரதிஷேதா⁴பத்தேஶ்ச । ந ச தர்ஹ்யுத்பத்த்யாத்³யஸம்ப⁴வ:, ந ஹ்யநிஷித்³த⁴ஸ்வரூபத்வமுத்பத்த்யாதி³மத்த்வே தந்த்ரம் , பரைரநிஷேத்⁴யரூபத்வேநாங்கீ³க்ருதஸ்ய வியதா³தே³ருத்பத்த்யாத்³யநங்கீ³காராத் , கிந்து வஸ்துஸ்வபா⁴வாதி³கமந்யதே³வ கிஞ்சித் ப்ரயோஜகம் வக்தவ்யம் । தஸ்ய மயாபி கல்பிதஸ்ய ஸ்வீகாராத் । ந ச – ’த்ரைகாலிகநிஷேத⁴ம் ப்ரதி ஸ்வரூபேணாபணஸ்த²ம் ரூப்யம் பாரமார்தி²கத்வாகாரேண ப்ராதிபா⁴ஸிகம் வா ப்ரதியோகீ³’தி மதஹாநி: ஸ்யாதி³தி – வாச்யம் ; அஸ்யாசார்யவசஸ: பாரமார்தி²கலௌகிகரஜததாதா³த்ம்யேந ப்ரதீதம் ப்ராதிபா⁴ஸிகமேவ ரஜதம் ப்ரதியோகீ³த்யர்த²: । தச்ச ஸ்வரூபேண பாரமார்தி²கத்வேந வேத்யநாஸ்தா²யாம் வா ஶப்³த³: । ஏதாவது³க்திஶ்ச புரோவர்திதாதா³த்ம்யேநைவ ரஜதம் ப்ரதீயத இதி மதநிராஸார்த²ம் லௌகிகபரமார்த²ரஜததாதா³த்ம்யேநாபி ப்ரதீயத இதி ப்ரதிபாத³யிதும் ச । தது³க்தம் தத்த்வப்ரதீ³பிகாயாம் – ’தஸ்மால்லௌகிகபரமார்த²ரஜதமேவ நேத³ம் ரஜதமிதி நிஷேத⁴ப்ரதியோகீ³தி பூர்வாசார்யாணாம் வாசோயுக்திரபி புரோவர்திநி ரஜதார்தி²ந: ப்ரவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் லௌகிகபரமார்த²ரஜதத்வேநாபரோக்ஷதயா ப்ரதீதஸ்ய காலத்ரயே(அ)பி லௌகிகபரமார்த²ரஜதமித³ம் ந ப⁴வதீதி நிஷேத⁴ப்ரதியோகி³தாமங்கீ³க்ருத்ய நேதவ்யே’தி । அயமாஶய: – ஏகவிப⁴க்த்யந்தபதோ³பஸ்தா²பிதே த⁴ர்மிணி ப்ரதியோகி³நி ச நஞோ(அ)ந்யோந்யாபா⁴வபோ³த⁴கத்வநியமஸ்ய வ்யுத்பத்திப³லஸித்³த⁴த்வாத் “க⁴ட: படோ ந ப⁴வதீ”தி வாக்யவ”தி³த³ம் ரஜதம் ந ப⁴வதீ”தி வாக்யஸ்ய அந்யோந்யாபா⁴வபோ³த⁴கத்வே ஸ்தி²தே அபி⁴லாபஜந்யப்ரதீதிதுல்யத்வாத³பி⁴லப்யமாநப்ரதீதே: நேத³ம் ரஜதமிதி வாக்யாபி⁴லப்யப்ரதீதேரந்யோந்யாபா⁴வவிஷயத்வமேவ । ததா² சேத³ம்ஶப்³த³நிர்தி³ஷ்டே புரோவர்திப்ராதீதிகரஜதே ரஜதஶப்³த³நிர்தி³ஷ்டவ்யாவஹாரிகரஜதாந்யோந்யாபா⁴வப்ரதீதேரார்தி²கம் மித்²யாத்வம் , ’நாத்ர ரஜத’மிதி வாக்யாபி⁴லப்யா து ப்ரதீதிரத்யந்தாபா⁴வவிஷயா ; பி⁴ந்நவிப⁴க்த்யந்தபதோ³பஸ்தா²பிதயோரேவ த⁴ர்மிப்ரதியோகி³நோர்நஞ: ஸம்ஸர்கா³பா⁴வபோ³த⁴கத்வநியமாத் । ஸா ச புரோவர்திப்ரதீதரஜதஸ்யைவ வ்யாவஹாரிகமத்யந்தாபா⁴வம் விஷயீகரோதீதி கண்டோ²க்தமேவ மித்²யாத்வம் । அதோ நாபஸித்³தா⁴ந்தோ நாந்யதா²க்²யாத்யாபத்திர்ந வா க்³ரந்த²விரோத⁴ இத்யநவத்³யம் । நநு – ஏவமத்யந்தாஸத்த்வாபாத:, ப்ரதிபந்நோபாதௌ⁴ த்ரைகாலிகநிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வம் ஹ்யந்யத்ராஸத்த்வேந ஸம்ப்ரதிபந்நஸ்ய க⁴டாதே³: ஸர்வத்ர த்ரைகாலிகநிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வம் பர்யவஸிதம் ; அந்யதா² தேஷாம் அந்யத்ர ஸத்த்வாபாதாத் , ந ஹி தேஷாமந்யத்ர ஸத்தா ஸம்ப⁴வதீதி த்வது³க்தேஶ்ச; ததா² ச கத²மஸத்³வைலக்ஷண்யம் , ந ஹி ஶஶஶ்ருங்கா³தே³ரிதோ(அ)ந்யத³ஸத்த்வம் । ந ச நிருபாக்²யத்வமேவ தத³ஸத்த்வம் ; நிருபாக்²யத்வபதே³நைவ வ்யாக்²யாயமாநத்வாத் । நாப்யப்ரதீயமாநத்வமஸத்த்வம் ; அஸதோ(அ)ப்ரதீதௌ அஸத்³வைலக்ஷண்யஜ்ஞாநஸ்யாஸத்ப்ரதீதிநிராஸஸ்யாஸத்பத³ப்ரயோக³ஸ்ய சாயோகா³த் । ந சாபரோக்ஷதயா அப்ரதீயமாநத்வம் தத் ; நித்யாதீந்த்³ரியேஷ்வதிவ்யாப்தே: – இதி சேந்மைவம் ; ஸர்வத்ர த்ரைகாலிகநிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வம் யத்³யபி துச்சா²நிர்வாச்யயோ: ஸாதா⁴ரணம் ; ததா²பி க்வசித³ப்யுபாதௌ⁴ ஸத்த்வேந ப்ரதீத்யநர்ஹத்வம் அத்யந்தாஸத்த்வம் , ஶூக்திரூப்யே ப்ரபஞ்சே ச பா³தா⁴த் பூர்வம் நாஸ்த்யேவேதி ந துச்ச²த்வாபத்தி: । ந ச பா³தா⁴த் பூர்வம் ஶூக்திரூப்யம் ப்ரபஞ்சோ வா ஸத்த்வேந ந ப்ரதீயதே । ஏததே³வ ஸத³ர்த²கேநோபாதி⁴பதே³ந ஸூசிதம் । ஶூந்யவாதி³பி⁴: ஸத³தி⁴ஷ்டா²நப்⁴ரமாநங்கீ³காரேண க்வசித³ப்யுபாதௌ⁴ ஸத்த்வேந ப்ரதீத்யநர்ஹத்வரூபாஸத்³வைலக்ஷண்யஸ்ய (க்வசித³ப்யுபாதௌ⁴ ஸத்த்வேந ப்ரதீத்யநர்ஹத்வரூபஸ்ய) ஶுக்திரூப்யே ப்ரபஞ்சே சாநங்கீ³காராத் । நந்வேவம் ஸதி – யாவத்ஸத³தி⁴கரணாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம் பர்யவஸிதம் । ததா² ச கேவலாந்வய்யத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³ஷு அவ்ருத்திஷு க³க³நாதி³ஷு தார்கிகாணாம் ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் ; யத³தி⁴கரணம் யத்ஸத் தந்நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம் தஸ்ய மித்²யாத்வமிதி விவக்ஷாயாம், அதி⁴கரணபதே³நாவ்ருத்திநிராகரணே(அ)பி ஸம்யோக³ஸம்ப³ந்தே⁴ந ஸமவாயஸம்ப³ந்தே⁴ந வா யத் க⁴டாதி⁴கரணம் ஸமவாயஸம்ப³ந்தே⁴ந ஸம்யோக³ஸம்ப³ந்தே⁴ந வா க⁴டஸ்ய தந்நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³தயா ஸர்வேஷு வ்ருத்திமத்ஸு து³ருத்³த⁴ரம் ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் । யேந ஸம்ப³ந்தே⁴ந யத்³யஸ்யாதி⁴கரணம் தேந ஸம்ப³ந்தே⁴ந தந்நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வமிதி விவக்ஷாயாம் அவ்யாப்யவ்ருத்திஷு ஸம்யோகா³தி³ஷு ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் – இதி சேந்ந । யேந ரூபேண யத³தி⁴கரணதயா யத் ப்ரதிபந்நம் தேந ரூபேண தந்நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வஸ்ய ப்ரதிபந்நபதே³ந ஸூசிதத்த்வாத் । தச்ச ரூபம் ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷோ(அ)வச்சே²த³கவிஶேஷஶ்ச । ந ஹி ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷமந்தரேண பூ⁴தலே க⁴டாதி⁴கரணதா ப்ரதீயதே । அவச்சே²த³கவிஶேஷமந்தரேண வா வ்ருக்ஷே கபிஸம்யோகா³தி⁴கரணதா । ததா² ச யேந ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷேண யேந சாவச்சே²த³கவிஶேஷேண யத³தி⁴கரணதாப்ரதீதிர்யத்ர ப⁴விதுமர்ஹதி, தேநைவ ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷேண தேநைவ சாவச்சே²த³கவிஶேஷேண தத³தி⁴கரணகாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம் தஸ்ய மித்²யாத்வமிதி பர்யவஸிதே க்வ ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் । யதி³ புந: த்⁴வம்ஸப்ராக³பா⁴வப்ரதியோகி³த்வமிவாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வமாகாஶாதௌ³ ந ஸ்யாத் ; ஸாத⁴கமாநாபா⁴வஸ்ய துல்யத்வாத் , இஹாகாஶோ நாஸ்தீதி ப்ரத்யக்ஷப்ரதீத்யஸம்ப⁴வாத் , அநுமாநே சாநுகூலதர்காபா⁴வாத் , ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டமாத்ரேண த்⁴வம்ஸப்ராக³பா⁴வப்ரதியோகி³த்வஸ்யாபி ஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³த் , தத்³வ்யதிரேகேண கஸ்யசித் கார்யஸ்யாநுபபத்தேரபா⁴வாச்ச, ஏவம் ஸம்யோக³ஸம்ப³ந்தே⁴ந க⁴டவதி பூ⁴தலே ஸமவாயஸம்ப³ந்தே⁴ந க⁴டாபா⁴வஸத்த்வே மாநாபா⁴வால்லாக⁴வேந க⁴டாத்யந்தாபா⁴வத்வேநைவ க⁴டஸாமாநாதி⁴கரண்யவிரோதி⁴த்வகல்பநாத் ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷப்ரவேஶே ச கௌ³ரவாத் க⁴டஸமவாயமாத்ரவிஷயதயா ப்ரதீதேருபபத்தேராதா⁴ராதே⁴யபா⁴வஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴த்வேந க⁴டஸ்யாவ்ருத்தித்வஶங்காநுத³யாது³க்தயுக்தேஶ்ச ந க⁴டாதே³ரத்யந்தாபா⁴வஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ; ஏவம் ச ஸம்யோக³தத³பா⁴வயோர்நைகாதி⁴கரண்யம் ; ’அக்³ரே வ்ருக்ஷ: கபிஸம்யோகீ³ மூலே நே’தி ப்ரதீதேரக்³ரமூலயோரேவ ஸம்யோக³தத³பா⁴வவத்தயோபபத்தே:, ததா³ ஸந்மாத்ரநிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வமேவ மித்²யாத்வம் மந்தவ்யம் । ந சைவம் ஸதி – பா⁴வாபா⁴வயோரவிரோதா⁴த்தஜ்ஜ்ஞாநயோர்பா³த்⁴யபா³த⁴கபா⁴வோ ந ஸ்யாதி³தி – வாச்யம் ; பி⁴ந்நஸத்தாகயோரவிரோதே⁴(அ)பி ஸமஸத்தாகயோர்விரோதா⁴த் । யத்ர பூ⁴தலே யஸ்ய க⁴டஸ்யாத்யந்தாபா⁴வோ வ்யாவஹாரிக: தத்ர ஸ க⁴டோ ந வ்யாவஹாரிக இதி நியமாத் । ந சைவம் ஸதி – ’ஶுக்திரியம் ந ரஜத’மிதி ஜ்ஞாநவிஷயீபூ⁴தாபா⁴வஸ்ய வ்யாவஹாரிகத்வேந புரோவர்திப்ரதீதரஜதஸ்ய வ்யாவஹாரிகத்வாபஹாரே(அ)பி ப்ராதீதிகஸத்த்வாநபஹாராத் பா³தோ⁴த்தரகாலே(அ)பி ’இத³ம் ரஜத’மிதி ப்ரதீதி: ஸ்யாதி³தி – வாச்யம் ; தத்ர ’இயம் ஶுக்தி’ரித்யபரோக்ஷப்ரமயா ப்ராதீதிகரஜதோபாதா³நாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தௌ ப்ராதீதிகஸத்த்வஸ்யாப்யபஹாராத் , ஶுக்த்யஜ்ஞாநஸ்ய ப்ராதீதிகரஜதோபாதா³நத்வேந தத³ஸத்வே ப்ராதீதிகரஜதாஸத்த்வஸ்யாவஶ்யகத்வாத் । அத ஏவ யத்ர பரோக்ஷயாதி⁴ஷ்டா²நப்ரமயா ந ப்⁴ரமோபாதா³நாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தி:, தத்ர வ்யாவஹாரிகத்வாபஹாரே(அ)பி ப்ராதீதிகத்வாநபஹாராத் ’திக்தோ கு³ட³’ இத்யாதி³ப்ரதீதிரநுவர்தத ஏவ । ஏவமக²ண்ட³ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காராத்பூர்வம் பரோக்ஷபோ³தே⁴ந ப்ரபஞ்சஸ்ய வ்யாவஹாரிகத்வாபஹாரே(அ)பி ப்ரதீதிரநுவர்தத ஏவ , அதி⁴ஷ்டா²நாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தௌ து நாநுவர்திஷ்யதே । ஏதேந – உபாதி⁴ஶப்³தே³நாதி⁴கரணமாத்ரவிவக்ஷாயாமர்தா²ந்தரம் , வாய்வதி⁴கரணகாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வே(அ)பி ரூபஸ்யாமித்²யத்வாத் , அதி⁴ஷ்டா²நவிவக்ஷாயாம் து ப்⁴ரமோபாதா³நாஜ்ஞாநவிஷயஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நத்வேநாந்யோந்யாஶ்ரயத்வம், ஜ்ஞாநஸ்ய ப்⁴ரமத்வே விஷயஸ்ய மித்²யாத்வம், விஷயஸ்ய மித்²யாத்வே ச ஜ்ஞாநஸ்ய ப்⁴ரமத்வமிதி – பராஸ்தம் ; உக்தரீத்யா அதி⁴கரணவிவக்ஷாயாம் தோ³ஷாபா⁴வாத் । ந ச – ’ஸ ஏவாத⁴ஸ்தா’தி³தி ஶ்ருத்யா ப்ரதிபந்நே தே³ஶகாலாத்³யுபாதௌ⁴ பரமார்த²தோ ப்³ரஹ்மணோ(அ)பா⁴வாத்தத்ராதிவ்யாப்திரிதி – வாச்யம் ; நிர்த⁴ர்மகே தஸ்மிந்நபா⁴வப்ரதியோகி³த்வரூபத⁴ர்மாபா⁴வாத் । ந சைவம் – ஸத்யத்வமபி தத்ர ந ஸ்யாத் , ததா² ச ’ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்த’மித்யாதி³ஶ்ருதிவ்யாகோப இதி – வாச்யம் ; அதி⁴கரணாதிரிக்தாபா⁴வாநப்⁴யுபக³மேநோக்தமித்²யாத்வாபா⁴வரூபஸத்யத்வஸ்ய ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவிரோதா⁴த் । ஏதேந – ஸ்வப்ரகாஶத்வாத்³யபி – வ்யாக்²யாதம் ; பரப்ரகாஶ்யத்வாபா⁴வோ ஹி ஸ்வப்ரகாஶத்வம் , காலபரிச்சே²தா³பா⁴வோ நித்யத்வம் , தே³ஶபரிச்சே²தா³பா⁴வோ விபு⁴த்வம் , வஸ்துபரிச்சே²தா³பா⁴வ: பூர்ணத்வமித்யாதி³ । ததா² ச பா⁴வபூ⁴தத⁴ர்மாநாஶ்ரயத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மண: ஸர்வத⁴ர்மாபா⁴வரூபதயா ந காப்யநுபபத்திரிதி ஸர்வமவதா³தம் ॥

ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வம் வா மித்²யாத்வம் । நநு – உத்தரஜ்ஞாநநிவர்த்யே பூர்வஜ்ஞாநே அதிவ்யாப்தி:, முத்³க³ரபாதாதி³நிவர்த்யே ச க⁴டாதா³வவ்யாப்தி:, ஜ்ஞாநத்வேந ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வவிவக்ஷாயாமப்யயம் தோ³ஷ:, அதி⁴ஷ்டா²நஸாக்ஷாத்காரத்வேந நிவர்த்யே ஶுக்திரஜதாதௌ³ ச ஜ்ஞாநத்வேந ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வாபா⁴வாத் ஸாத்⁴யவிகலதா, ஜ்ஞாநத்வவ்யாப்யத⁴ர்மேண ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வவிவக்ஷாயாம் ஜ்ஞாநத்வவ்யாப்யேந ஸம்ருதித்வேந ஜ்ஞாநநிவர்த்யே ஸம்ஸ்காரே அதிவ்யாப்தி: – இதி சேந்ந; ஜ்ஞாநப்ரயுக்தாவஸ்தி²திஸாமாந்யவிரஹப்ரதியோகி³த்வம் ஹி ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வம் । அவஸ்தி²திஶ்ச த்³வேதா⁴; ஸ்வரூபேண காரணாத்மநா ச ; ஸத்கார்யவாதா³ப்⁴யுபக³மாத் । ததா² ச முத்³க³ரபாதேந க⁴டஸ்ய ஸ்வரூபேணாவஸ்தி²திவிரஹே(அ)பி காரணாத்மநாவஸ்தி²திவிரஹாபா⁴வாத் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநப்ரயுக்த ஏவ ஸ இதி நாதீதக⁴டாதா³வதிவ்யாப்தி: । அத ஏவோத்தரஜ்ஞாநநிவர்த்யே பூர்வஜ்ஞாநே ந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் ; ந வா வியதா³தௌ³ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநநாஶ்யத்வே(அ)பி தத்³வதே³வ மித்²யாத்வாஸித்³த்⁴யார்தா²ந்தரம் ; உத்தரஜ்ஞாநேந லீநஸ்ய பூர்வஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வகாரணாத்மநாவஸ்தா²நாத³வஸ்தி²திஸாமாந்யவிரஹாநுபபத்தே: । ஶஶவிஷாணாதா³வவஸ்தி²திஸாமாந்யவிரஹே(அ)பி தஸ்ய ஜ்ஞாநப்ரயுக்தத்வாபா⁴வாந்நாதிவ்யாப்தி: । ஶுக்திரஜதாதே³ஶ்சாபரோக்ஷப்ரதீத்யந்யதா²நுபபத்த்யா ப்ரதிபா⁴ஸகாலே அவஸ்தி²த்யங்கீ³காராந்ந பா³த⁴கஜ்ஞாநம் விநா தத்³விரஹ இதி ந ஸாத்⁴யவிகலதா । அத ஏவோக்தம் விவரணாசார்யை: – ’அஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வகார்யேண ப்ரவிலீநேந வர்தமாநேந வா ஸஹ ஜ்ஞாநேந நிவ்ருத்திர்பா³த⁴ ’ இதி । வார்திகக்ருத்³பி⁴ஶ்சோக்தம் – ’தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யோத்த²ஸம்யக்³தீ⁴ஜந்மமாத்ரத: । அவித்³யா ஸஹ கார்யேண நாஸீத³ஸ்தி ப⁴விஷ்யதி ॥’ இதி । ’ஸஹகார்யேண நாஸீ’தி³தி லீநேந கார்யேண ஸஹ நிவ்ருத்த்யபி⁴ப்ராயம் । ’ஸஹ கார்யேண ந ப⁴விஷ்யதீ’தி து பா⁴விகார்யநிவ்ருத்த்யபி⁴ப்ராயமித்யந்யதே³தத் । ரூப்யோபாதா³நமஜ்ஞாநம் ஸ்வகார்யேண வர்தமாநேந லீநேந வா ஸஹாதி⁴ஷ்டா²நஸாக்ஷாத்காராந்நிவர்ததே । தத்தத்³ரூப்யோபாதா³நாநாமஜ்ஞாநாநாம் பே⁴தா³ப்⁴யுபக³மாதி³தி ந த்³ருஷ்டாந்தே ஸாத்⁴யவைகல்யம் ; முத்³க³ரபாதாநந்தரம் க⁴டோ நாஸ்தீதி ப்ரதீதிவத³தி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநாநந்தரம் ஶுக்த்யஜ்ஞாநம் தத்³க³தரூப்யம் ச நாஸ்தீதி ப்ரதீதே: ஸர்வஸம்மதத்வாத் । ஜ்ஞாநத்வவ்யாப்யத⁴ர்மேண ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வமித்யபி ஸாது⁴ । உத்தரஜ்ஞாநஸ்ய பூர்வஜ்ஞாநநிவர்தகத்வம் ச ந ஜ்ஞாநத்வவ்யாப்யத⁴ர்மேண ? கிந்த்விச்சா²தி³ஸாதா⁴ரணேநோதீ³ச்யாத்மவிஶேஷகு³ணத்வேந உதீ³ச்யத்வேந வேதி ந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாதி³ । நாபீச்சா²த்³யநிவர்த்யே ஸ்ம்ருதித்வே ந ஜ்ஞாநநிவர்த்யே ஸம்ஸ்காரே அதிவ்யாப்தி: ; ஸ்ம்ருதித்வேந ஸ்ம்ருதே: ஸம்ஸ்காரநிவர்தகத்வே மாநாபா⁴வாத் । ஸ்ம்ருதௌ ஹி ஜாதாயாம் ஸம்ஸ்காரோ த்³ருடோ⁴ ப⁴வதீத்யநுப⁴வஸித்³த⁴ம் । தேஷாம் த்³ருட⁴தரத்வம் ச ஸமாநவிஷயகஸம்ஸ்காராநேகத்வமித்யதோ³ஷ: । வஸ்துதஸ்து, ஸாக்ஷாத்காரத்வேந ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வம் விவக்ஷிதம் ; அதோ ந பூர்வோக்ததோ³ஷ: । நாபி நிஶ்சயத்வேந ஜ்ஞாநத்வவ்யாப்யத⁴ர்மேண ஜ்ஞாநநிவர்த்யே ஸம்ஶயே அதிவ்யாப்திரிதி ஸர்வமவதா³தம் ॥

ஸ்வாஶ்ரயநிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதயோகி³த்வம் வா மித்²யாத்வம் । தச்ச ஸ்வாத்யந்தாபா⁴வாதி⁴கரண ஏவ ப்ரதீயமாநத்வம் । அத: பூர்வவைலக்ஷண்யம் । தூ³ஷணபரிஹார: பூர்வவத் । ந ச – ஸம்யோகி³நி ஸமவாயிநி வா தே³ஶே தத³த்யந்தாபா⁴வாஸம்ப⁴வ:, ஸம்ப⁴வே தூபாதா³நத்வாத்³யநுபபத்திரிதி – வாச்யம் ; காலே ஸஹஸம்ப⁴வவத்³தே³ஶே(அ)பி ஸஹஸம்ப⁴வாவிரோதா⁴த் , ப்ராக³பா⁴வஸத்த்வேநோபாதா³நத்வாவிரோதா⁴ச்ச । ந ச – அத்யந்தாபா⁴வாதி⁴கரணே ப்ராக³பா⁴வஸ்யாப்யநுபபத்திரிதி – வாச்யம் ; காலே வ்யபி⁴சாராத் । ந ச – காலே ப்ராக³பா⁴வாத்யந்தாபா⁴வயோ: ஸாமாநாதி⁴கரண்யமிதா³நீம் க⁴டாத்யந்தாபா⁴வ இதா³நீம் க⁴டப்ராக³பா⁴வ இதி ப்ரதீதிபா³லாத³ங்கீ³க்ருதம் , தே³ஶே து தது³ப⁴யஸாமாநாதி⁴கரண்யே ந கிஞ்சித³பி ப்ரமாணமிதி – வாச்யம் । மித்²யாத்வாநுமிதே: ஶ்ருத்யாதே³ஶ்ச ப்ரமாணத்வாத் । விஷமஸத்தாகபா⁴வாபா⁴வயோரவிரோத⁴: பூர்வமுபபாதி³த: । ந ச அஸத்யதிவ்யாப்தி:; ஸ்வாத்யந்தாபா⁴வாதி⁴கரண ஏவ ஸத்த்வேந ப்ரதீயமாநத்வஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । ந ச – ’தத்³தை⁴க ஆஹுரஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீ’தி³தி ஶ்ருத்யா அஸத: ஸத்த்வப்ரதீதேஸ்தத்ராதிவ்யாப்திர்து³ஷ்பரிஹரேதி – வாச்யம் ; ’ஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீ’தி³த்யஸ்யார்த²ஸ்யாபா⁴வ ஏவ நஞா ப்ரதிபாத்³யதே, ந த்வஸத: ஸத்த்வம் ; விரோதா⁴த் । அதோ நாதிவ்யாப்தி: । ஸர்வம் சாந்யத் பூர்வோக்தமேவாநுஸந்தே⁴யமித்யுபரம்யதே ॥

ஸத்³விவிக்தத்வம் வா மித்²யாத்வம் । ஸத்த்வம் ச ப்ரமாணஸித்³த⁴த்வம் । ப்ரமாணத்வம் ச தோ³ஷாஸஹக்ருதஜ்ஞாநகரணத்வம் । தேந ஸ்வப்நாதி³வத்ப்ரமாணஸித்³த⁴பி⁴ந்நத்வேந மித்²யாத்வம் ஸித்³த்⁴யதி । ப்ரமாணஸித்³த⁴த்வம் சாபா³த்⁴யத்வவ்யாப்யமித்யந்யத் । அத்ராப்யஸதி நிர்த⁴ர்மகே ப்³ரஹ்மணி சாதிவ்யாப்திவாரணாய ஸத்த்வேந ப்ரதீயமாநத்வம் விஶேஷணம் தே³யம் ; தயோ: ஸத்த்வப்ரகாரகப்ரதீதிவிஷயத்வாபா⁴வாத் । அத ஏவ – ‘ஸத்³விவிக்தத்வ’மித்யத்ர ஸத்த்வம் ஸத்தாஜாத்யதி⁴கரணத்வம் வா, அபா³த்⁴யத்வம் வா, ப்³ரஹ்மரூபத்வம் வா । ஆத்³யே க⁴டாதா³வாவித்³யகஜாதேஸ்த்வயாப்⁴யுபக³மேநாஸம்ப⁴வ:; த்³விதீயே பா³த்⁴யத்வரூபமித்²யாத்வபர்யவஸாநம் ; த்ருதீயே ஸித்³த⁴ஸாத⁴நமிதி – நிரஸ்தம் ; அநப்⁴யுபக³மாதே³வ । ஸத³ஸத்³விலக்ஷணத்வபக்ஷோக்தயுக்தயஶ்சாத்ராநுஸந்தே⁴யா: । அவஶிஷ்டம் ச த்³ருஷ்டாந்தஸித்³தௌ⁴ வக்ஷ்யாம: ॥

நநு – உக்தமித்²யாத்வஸ்ய மித்²யாத்வே ப்ரபஞ்சஸத்யத்வாபாத:, ஏகஸ்மிந் த⁴ர்மிணி ப்ரஸக்தயோ: விருத்³த⁴த⁴ர்மயோரேகமித்²யாத்வே அபரஸத்யத்வநியமாத் , மித்²யாத்வஸத்யத்வே ச தத்³வதே³வ ப்ரபஞ்சஸத்யத்வாபத்தே: , உப⁴யதாப்யத்³வைதவ்யாகா⁴த – இதி சேந்ந ; மித்²யாத்வமித்²யாத்வே(அ)பி ப்ரபஞ்சஸத்யத்வாநுபபத்தே: । தத்ர ஹி விருத்³த⁴யோர்த⁴ர்மயோரேகமித்²யாத்வே அபரஸத்வம் , யத்ர மித்²யாத்வாவச்சே²த³கமுப⁴யவ்ருத்தி ந ப⁴வேத் ; யதா² பரஸ்பரவிரஹரூபயோ ரஜதத்வதத³பா⁴வயோ: ஶுக்தௌ, யதா² வா பரஸ்பரவிரஹவ்யாபகயோ ரஜதபி⁴ந்நத்வரஜதத்வயோ: தத்ரைவ ; தத்ர நிஷேத்⁴யதாவச்சே²த³கபே⁴த³நியமாத் , ப்ரக்ருதே து நிஷேத்⁴யதாவச்சே²த³கமேகமேவ த்³ருஶ்யத்வாதி³, யதா² கோ³த்வாஶ்வத்வயோரேகஸ்மிந் க³ஜே நிஷேதே⁴ க³ஜத்வாத்யந்தாபா⁴வவ்யாப்யத்வம் நிஷேத்⁴யதாவச்சே²த³கமுப⁴யோஸ்துல்யமிதி நைகதரநிஷேதே⁴ அந்யதரஸத்வம் தத்³வத் । யதா² ச ஸத்யத்வமித்²யாத்வயோர்ந பரஸ்பரவிரஹரூபத்வம் , ந வா பரஸ்பரவிரஹவ்யாபகத்வம் ; ததோ²பபாதி³தமத⁴ஸ்தாத் । பரஸ்பரவிரஹரூபத்வே(அ)பி விஷமஸத்தாகயோரவிரோதா⁴த் , வ்யாவஹாரிகமித்²யாத்வேந வ்யாவஹாரிகஸத்யத்வாபஹாரே(அ)பி கால்பநிகஸத்யத்வாநபஹாராத் , தார்கிகமதஸித்³த⁴ஸம்யோக³தத³பா⁴வவத் ஸத்யத்வமித்²யாத்வயோ: ஸமுச்சயாப்⁴யுபக³மாச்ச । ஏகஸ்ய ஸாத⁴கேந அபரஸ்ய பா³த்⁴யத்வம் விஷமஸத்தாகத்வே ப்ரயோஜகம் , யதா² ஶுக்திரூப்யதத³பா⁴வயோ: । ஏகபா³த⁴கபா³த்⁴யத்வம் ச ஸமஸத்தாகத்வே ப்ரயோஜகம் , யதா² ஶுக்திரூப்யஶுக்திபி⁴ந்நத்வயோ: । அஸ்தி ச ப்ரபஞ்சதந்மித்²யாத்வயோரேகப்³ரஹ்மஜ்ஞாநபா³த்⁴யத்வம் । அத: ஸமஸத்தாகத்வாந்மித்²யாத்வபா³த⁴கேந ப்ரபஞ்சஸ்யாபி பா³தா⁴ந்நாத்³வைதக்ஷதிரிதி க்ருதமதி⁴கேந ॥

நநு – மித்²யாத்வே ஸாத்⁴யே ஹேதூக்ருதம் யத்³த்³ருஶ்யத்வம் தத³ப்யுபபாத³நீயம் । ததா² ஹி – கிமித³ம் த்³ருஶ்யத்வம் ? வ்ருத்திவ்யாப்யத்வம் வா1 ப²லவ்யாப்யத்வம் வா2 ஸாதா⁴ரணம் வா3 கதா³சித் கத²ம்சிச்சித்³விஷயத்வம் வா4 ஸ்வவ்யவஹாரே ஸ்வாதிரிக்தஸம்வித³ந்தராபேக்ஷாநியதிர்வா5 அஸ்வப்ரகாஶத்வம் வா6 । நாத்³ய:; ஆத்மநோ வேதா³ந்தஜந்யவ்ருத்திவ்யாப்யத்வேந தத்ர வ்யபி⁴சாராத் । அத ஏவ ந த்ருதீயோ(அ)பி । நாபி த்³விதீய:; நித்யாதீந்த்³ரியே ஶுக்திரூப்யாதௌ³ ச தத³பா⁴வேந பா⁴கா³ஸித்³தி⁴ஸாத⁴நவைகல்யயோ: ப்ரஸங்கா³த் । நாபி சதுர்த²:; ப்³ரஹ்ம பூர்வம் ந ஜ்ஞாதமிதா³நீம் வேதா³ந்தேந ஜ்ஞாதமித்யநுப⁴வேந ஆத்மநி வ்யபி⁴சாராத் । நாபி பஞ்சம:; ப்³ரஹ்மண்யப்யத்³விதீயத்வாதி³விஶிஷ்டவ்யவஹாரே ஸம்வித³ந்தராபேக்ஷாநியதித³ர்ஶநேந வ்யபி⁴சாராத் । நாபி ஷஷ்ட²:; ஸ ஹி அவேத்³யத்வே ஸத்யபரோக்ஷவ்யவஹாரயோக்³யத்வாபா⁴வரூப: । ததா² ச ஶுக்திரூப்யாதே³ரபி அபரோக்ஷவ்யவஹாரயோக்³யத்வேந ஸாத⁴நவைகல்யாத் – இதி சேந்மைவம் ; ப²லவ்யாப்யத்வவ்யதிரிக்தஸ்ய ஸர்வஸ்யாபி பக்ஷஸ்ய க்ஷோத³க்ஷமத்வாத் । ந ச – வ்ருத்திவ்யாப்யத்வபக்ஷே ப்³ரஹ்மணி வ்யபி⁴சார:, அந்யதா² ப்³ரஹ்மபராணாம் வேதா³ந்தாநாம் வையர்த்²யப்ரஸங்கா³தி³தி – வாச்யம் ; ஶுத்³த⁴ம் ஹி ப்³ரஹ்ம ந த்³ருஶ்யம் ; ’யத்தத³த்³ரேஶ்ய’ மிதி ஶ்ருதே: , கிந்தூபஹிதமேவ, தச்ச மித்²யைவ; ந ஹி வ்ருத்தித³ஶாயாம் அநுபஹிதம் தத்³ப⁴வதி । ந ச – ’ஸர்வப்ரத்யயவேத்³யே(அ)ஸ்மிந் ப்³ரஹ்மரூபே வ்யவஸ்தி²தே’ இதி ஸ்வவசநவிரோத⁴ இதி – வாச்யம் ; தஸ்யாப்யுபஹிதபரத்வாத் । ந ச – ஏவம் ஸதி ஶுத்³த⁴ஸித்³தி⁴ர்ந ஸ்யாதி³தி – வாச்யம் ; ஸ்வத ஏவ தஸ்ய ப்ரகாஶத்வேந ஸித்³த⁴த்வாத் । நநு – அஜ்ஞாதே த⁴ர்மிணி கஸ்யசித் த⁴ர்மஸ்ய விதா⁴தும் நிஷேத்³து⁴ம் வா அஶக்யத்வேந ஶுத்³தே⁴ த்³ருஶ்யத்வம் நிஷேத⁴தா ஶுத்³த⁴ஸ்ய ஜ்ஞேயத்வமவஶ்யம் ஸ்வீகரணீயம் , ந ச – ஸ்வப்ரகாஶத்வேந ஸ்வத: ஸித்³தே⁴ ஶுத்³தே⁴ ஶ்ருத்யா த்³ருஶ்யத்வநிஷேத⁴ இதி – வாச்யம் ; ஶுத்³த⁴ம் ஸ்வப்ரகாஶமிதி ஶப்³த³ஜந்யவிஶிஷ்டவ்ருத்தௌ ஶுத்³தா⁴ப்ரகாஶே தஸ்ய ஸ்வப்ரகாஶத்வாஸித்³தே⁴: – இதி சேந்ந; வ்ருத்திகாலே வ்ருத்திரூபேண த⁴ர்மேண ஶுத்³த⁴த்வாஸம்ப⁴வாத் ஶுத்³த⁴ஸ்ய வ்ருத்திவிஷயத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி, அத: ’ஶுத்³த⁴ம் ஸ்வப்ரகாஶ’மிதி வாக்யஸ்ய லக்ஷணயா அஶுத்³த⁴த்வமஸ்வப்ரகாஶத்வவ்யாபகமித்யர்த²: । ததா² ச அஶுத்³த⁴த்வவ்யாவ்ருத்த்யா ஶுத்³தே⁴ ஸ்வப்ரகாஶ்யதா பர்யவஸ்யதி, யதா² பே⁴த³நிஷேதே⁴ந அபி⁴ந்நத்வம் । ந ச – ஶுத்³த⁴பதே³ந அபி⁴த⁴யா லக்ஷணயா வா ஶுத்³தா⁴ப்ரகாஶே தத்ப்ரயோக³வையர்த்²யமிதி – வாச்யம் ; பர்யவஸிதார்த²மாதா³ய ஸார்த²கத்வோபபத்தே: । ஏவம் ச ’ஶுத்³த⁴ம் ந த்³ருஶ்யம் ந மித்²யே’த்யஸ்யாப்யஶுத்³த⁴த்வம் த்³ருஶ்யத்வமித்²யாத்வயோர்வ்யாபகமித்யேதத்பரத்வேந ஶுத்³தே⁴ த்³ருஶ்யத்வமித்²யாத்வயோர்வ்யதிரேக: பர்யவஸ்யதி । ஏதேந – ஸ்பு²ரணமாத்ரமேவ மித்²யாத்வே தந்த்ரம் ; லாக⁴வாத் , அத: ’ஸ்வத: ஸ்பு²ரத³பி ப்³ரஹ்ம மித்²யைவே’தி – ஶூந்யவாதி³மதமபாஸ்தம் ; ஸ்வத:ஸ்பு²ரணரூபதாயா: ஶுக்திரூப்யாதா³வபா⁴வாத் , ஸ்பு²ரணவிஷயத்வஸ்ய ப்³ரஹ்மண்யஸித்³தே⁴: । நநு – விஶிஷ்டஜ்ஞாநே விஶேஷ்யஸ்யாபி பா⁴நே ஶ்ருத்யா விஶிஷ்டஸ்ய த்³ருஶ்யத்வேநைவ விஶேஷ்யஸ்யாபி த்³ருஶ்யத்வாத்³வ்யபி⁴சார:, ந ச – ’விஷ்ணவே ஶிபிவிஷ்டாயே’த்யாதௌ³ விஶிஷ்டஸ்ய தே³வதாத்வவத் விஶிஷ்டஸ்ய விஷயத்வம் , அக்³நீஷோமயோர்மிலிதயோர்தே³வதாத்வவத்³வா மிலிதஸ்ய விஷயத்வம் , அதோ ந விஶேஷ்யே விஷயத்வமிதி – வாச்யம் ; தத்³வதே³வ விஶேஷணஸ்யாப்யவிஷயத்வே பா⁴கா³ஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³த் – இதி சேந்ந; விஶேஷ்யதாபந்நஸ்ய விஷயத்வே(அ)பி க்ஷத்யபா⁴வாத் , தஸ்ய மித்²யாத்வாப்⁴யுபக³மாத் । அத ஏவ – உபஹிதவிஷயத்வே(அ)ப்யுபதே⁴யவிஷயத்வமக்ஷதமேவ இதி – அபாஸ்தம் ; உபஹிதாத்மநா தஸ்யாபி மித்²யாத்வாப்⁴யுபக³மாத் , ஜ்ஞாநாந்தரவிஷயத்வேந விஶேஷணே பா⁴கா³ஸித்³த்⁴யபா⁴வாச்ச । நநு – வேதா³ந்தஜந்யாக²ண்ட³வ்ருத்தேருபஹிதவிஷயத்வே ததா³நீமுபாத்⁴யந்தராபா⁴வேந தஸ்யா ஏவோபதா⁴யகத்வாத் ஸ்வவிஷயத்வாபத்தி:, ந சேஷ்டாபத்தி:; ஶாப்³த³போ³தே⁴ ஶப்³தா³நுபஸ்தி²தாபா⁴நநியமேந வ்ருத்தே: ஶப்³தா³நுபஸ்தி²தாயா பா⁴நாநுபபத்தே:, யதா²கத²ஞ்சிது³பபத்தௌ வா ந ததோ(அ)ஜ்ஞாநதத்கார்யயோர்நிவ்ருத்தி: ஸ்யாத் ; அஜ்ஞாநதத்கார்யாவிஷயகஜ்ஞாநஸ்யைவ தது³ப⁴யநிவர்தகத்வாத் , அந்யதா² ’அஹமஜ்ஞ: அயம் க⁴ட:’ இத்யாதி³ஜ்ஞாநாநாமப்யுபஹிதவிஷயகத்வேந அஜ்ஞாநநிவர்தகத்வப்ரஸங்க³ இதி – சேந்ந; வ்ருத்தே: ஶாப்³த³வ்ருத்தாவநவபா⁴ஸமாநாயா ஏவோபதா⁴யகத்வாப்⁴யுபக³மாத் । தது³க்தம் கல்பதருக்ருத்³பி⁴: – ’ஶுத்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மேதி விஷயீகுர்வாணா வ்ருத்தி: ஸ்வஸ்வேதரோபாதி⁴நிவ்ருத்திஹேதுருத³யதே, ஸ்வஸ்யா அப்யுபாதி⁴த்வாவிஶேஷாத் । ஏவம் ச நாநுபஹிதஸ்ய விஷயதா; வ்ருத்த்யுபராகோ³(அ)த்ர ஸத்தயோபயுஜ்யதே, ந பா⁴ஸ்யதயா விஷயகோடிப்ரவேஶேநே’தி । அயமபி⁴ப்ராய: – யதா² அஜ்ஞாநோபஹிதஸ்ய ஸாக்ஷித்வே(அ)பி நாஜ்ஞாநம் ஸாக்ஷிகோடௌ ப்ரவிஶதி; ஜட³த்வாத் , கிந்து ஸாக்ஷ்யகோடாவேவ, ஏவம் வ்ருத்த்யுபஹிதஸ்ய விஷயத்வே(அ)பி ந வ்ருத்திர்விஷயகோடௌ ப்ரவிஶதி; ஸ்வஸ்யா: ஸ்வவிஷயத்வாநுபபத்தே:, கிந்து ஸ்வயமவிஷயோ(அ)பி சைதந்யஸ்ய விஷயதாம் ஸம்பாத³யதீதி ந காப்யநுபபத்தி: । ஏதேந – ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநயோரேகவிஷயத்வம் – வ்யாக்²யாதம் ; அஜ்ஞாநமபி ஹி ஸ்வோபதா⁴நத³ஶாயாமேவ ப்³ரஹ்ம விஷயீகரோதி; ஸ்வாநுபாதா⁴நத³ஶாயாம் ஸ்வஸ்யைவாபா⁴வாத் । ததா² ச ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநயோருப⁴யோரப்யுபாத்⁴யவிஷயகத்வே ஸத்யுபஹிதவிஷயகத்வாத் ஸமாநவிஷயத்வமஸ்த்யேவ । ஏதேந – உபாதி⁴விஷயஜ்ஞாநாநாமஜ்ஞாநாநிவர்தகத்வம் – வ்யாக்²யாதம் ; அஜ்ஞாநஸ்யோபாத்⁴யவிஷயத்வேந ஸமாநவிஷயத்வாபா⁴வாத் , ஸமாநவிஷயத்வேநைவ தயோர்நிவர்த்யநிவர்தகபா⁴வாத் । வஸ்துதஸ்து – ஶப்³தா³ஜந்யவ்ருத்திவிஷயத்வமேவ த்³ருஶ்யத்வம் ; அந்யதா² ஶஶவிஷாணம் துச்ச²மித்யாதி³ஶப்³த³ஜந்யவ்ருதிர்விஷயே துச்சே² வ்யபி⁴சாரஸ்ய து³ருத்³த⁴ரத்வாத் । ஏவம் ச ஸதி ஶுத்³த⁴ஸ்ய வேதா³ந்தஜந்யவ்ருத்திவிஷயத்வே(அ)பி ந தத்ர வ்யபி⁴சார:; துச்ச²ஶுத்³த⁴யோ: ஶப்³தா³ஜந்யவ்ருத்திவிஷயத்வாநப்⁴யுபக³மாத் । யத்³வா – ஸப்ரகாரகவ்ருத்திவிஷயத்வமேவ த்³ருஶ்யத்வம் , ப்ரகாரஶ்ச ஸோபாக்²ய: கஶ்சித்³த⁴ர்ம: ; தேந நிஷ்ப்ரகாரகஜ்ஞாநவிஷயீபூ⁴தே ஶுத்³தே⁴ நிருபாக்²யத⁴ர்மப்ரகாரகஜ்ஞாநவிஷயீபூ⁴தே துச்சே² ச ந வ்யபி⁴சார: । அபா⁴வத்வஸ்யாபி ஸோபாக்²யத்வாத³பா⁴வத்வப்ரகாரகஜ்ஞாநவிஷயீபூ⁴தே அபா⁴வே ந பா⁴கா³ஸித்³தி⁴: । உபாக்²யா சாஸ்தீதி தீ⁴விஷயத்வாதீ³த்யந்யத் । ஏதேந வ்ருத்திவ்யாப்யப²லவ்யாப்யயோ: ஸாதா⁴ரணம் வ்யவஹாரப்ரயோஜகவிஷயத்வரூபம் த்³ருஶ்யத்வமபி ஹேது:; ப்³ரஹ்மணி துச்சே² ச வ்யபி⁴சாரபரிஹாரோபாயஸ்யோக்தத்வாத் । யத்³வா – த்³ருஶ்யத்வம் சித்³விஷயத்வம் , தச்ச யதா²கத²ஞ்சிச்சித்ஸம்ப³ந்தி⁴த்வரூபம் ஹேது:, தச்ச ந சைதந்யே; அபே⁴தே³ பே⁴த³நாந்தரீயகஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாபா⁴வாத் , அதோ ந வ்யபி⁴சார: । துச்சே² ச வ்யபி⁴சார: பரிஹரணீய: । யத்³வா – ஸ்வவ்யவஹாரே ஸ்வாதிரிக்தஸம்வித³பேக்ஷாநியதிரூபம் த்³ருஶ்யத்வம் ஹேது:; ஸம்விச்ச²ப்³தே³ந விஷயாபி⁴வ்யக்தம் வா வ்ருத்த்யபி⁴வ்யக்தம் வா (ஶுத்³த⁴ம் வா) சைதந்யமாத்ரமபி⁴ப்ரேதம் , ததா² ச க⁴டாதௌ³ நித்யாதீந்த்³ரியே ஸாக்ஷிபா⁴ஸ்யே ச ஸர்வோ(அ)பி வ்யவஹார: ஸ்வாதிரிக்தஸம்வித்ஸாபேக்ஷ இதி நாஸித்³தி⁴: । வ்யவஹாரஶ்ச ஸ்பு²ரணாபி⁴வத³நாதி³ஸாதா⁴ரண: । தத்ர ப்³ரஹ்மண: ஸ்பு²ரணரூபே வ்யவஹாரே நித்யஸித்³தே⁴ ஸ்வாதிரிக்தஸம்வித³பேக்ஷா நாஸ்தீதி நியதிபதே³ந வ்யபி⁴சாரவாரணம் । ஸ்வகோ³சரயாவத்³வ்யவஹாரே ஸ்வாதிரிக்தஸம்வித³பேக்ஷாயாம் பர்யவஸாநாத் । அத ஏவாஸ்வப்ரகாஶத்வரூபம் த்³ருஶ்யத்வமபி ஹேது:; ஸ்வப்ரகாஶத்வம் ஹி ஸ்வாபரோக்ஷத்வே ஸ்வாதிரிக்தாநபேக்ஷத்வம் , ’யத்ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத் ப்³ரஹ்மே’தி ஶ்ருதே: । ததா² சாந்யாநதீ⁴நாபரோக்ஷத்வம் பர்யவஸ்யதி; தந்நிரூபிதபே⁴த³வத்த்வம் ஹேது: । தச்ச நித்யபரோக்ஷே அந்யாதீ⁴நாபரோக்ஷே ச க⁴டாதா³வஸ்தீதி நாஸித்³தி⁴: । ந ச – ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ப்³ரஹ்மப்ரதியோகி³ககால்பநிகபே⁴த³வத்த்வாத்தத்ர வ்யபி⁴சார:, அகல்பிதபே⁴த³ஸ்ய க்வாப்யஸித்³த⁴த்வாதி³தி – வாச்யம் ; தத்³பே⁴த³ஸ்யாந்யாநதீ⁴நாபரோக்ஷத்வரூபத⁴ர்மாநிரூபிதத்வாத் , ஜீவத்வேஶ்வரத்வாதி³ரூபஸ்யாந்யத⁴ர்மஸ்ய தந்நிரூபகத்வாத் । ஏவம் சாவேத்³யத்வே ஸத்யபரோக்ஷவ்யவஹாரயோக்³யத்வாபா⁴வரூபம் த்³ருஶ்யத்வமபி ஹேது:; ந ச – ப²லவ்யாப்யத்வாபா⁴வவிஶிஷ்டம் யத³பரோக்ஷவ்யவஹாரயோக்³யத்வம் தஸ்ய ப்³ரஹ்மணீவாவித்³யாந்த:கரணாதௌ³ ஶுக்திரூப்யாதௌ³ ச ஸத்த்வேநாஸித்³தி⁴ஸாத⁴நவைகல்யே இதி – வாச்யம் ; அஜ்ஞாநநிவர்தகவ்ருத்திவிஷயத்வயோக்³யத்வஸ்யாபரோக்ஷவ்யவஹாரயோக்³யத்வபதே³ந விவக்ஷிதத்வாத் , தஸ்ய சாவித்³யாதௌ³ ஶுக்திரூப்யாதௌ³ சாஸத்வாத் நாஸித்³தி⁴ஸாத⁴நவைகல்யே । யதா² ச க⁴டாதே³: ப²லவ்யாப்யத்வம், ததா²க்³ரே வக்ஷ்யாம: । அவித்³யாநிவ்ருத்தே: பஞ்சமப்ரகாரத்வபக்ஷே தத்ர வ்யபி⁴சாரவாரணாயாஜ்ஞாநகாலவ்ருத்தித்வம் ஹேதுவிஶேஷணம் தே³யம் , தேநைவ துச்சே²(அ)பி ந வ்யபி⁴சார: । ஏவமேவ ஸர்வேஷு ஹேதுஷு வ்யபி⁴சாரபரிஹாராய யதநீயம் । ஸத்³விவிக்தத்வமாத்ரே து ஸாத்⁴யே துச்சே² பஞ்சமப்ரகாராவித்³யாநிவ்ருத்தௌ ச ந வ்யபி⁴சாரக³ந்தோ⁴(அ)பீதி ஸர்வமவதா³தம் ॥

ஜட³த்வமபி ஹேது: । நநு - கிமித³ம் ஜட³த்வம் ? அஜ்ஞாத்ருத்வம் வா, அஜ்ஞாநத்வம் வா, அநாத்மத்வம் வா । நாத்³ய: ; த்வந்மதே பக்ஷநிக்ஷிப்தஸ்யைவாஹமர்த²ஸ்ய ஜ்ஞாத்ருத்வாத்தத்ராஸித்³தே⁴:; ஶுத்³தா⁴த்மநோ(அ)ஜ்ஞாத்ருத்வேந தத்ர வ்யபி⁴சாராச்ச । நாபி த்³விதீய:; வ்ருத்த்யுபரக்தசைதந்யஸ்யைவ ஜ்ஞாநத்வேந கேவலாயா வ்ருத்தே: கேவலஸ்ய சைதந்யஸ்ய சாஜ்ஞாநத்வேந வ்ருத்தாவஸித்³தி⁴பரிஹாரே(அ)பி சைதந்யே வ்யபி⁴சாரதாத³வஸ்த்²யாத் । நாபி த்ருதீய:; ஆத்மத்வஸ்யைவ நிரூபயிதுமஶக்யத்வாத் । தத்³தி⁴ ந ஜாதிவிஶேஷ:; த்வயாத்மந ஏகத்வாப்⁴யுபக³மாத் , விஶிஷ்டாத்மநாம் பே⁴தே³(அ)பி தேஷாம் பக்ஷகுக்ஷிநிக்ஷிப்தத்வாத் । நாப்யாநந்த³ரூபத்வம் , வைஷயிகாநந்தே³ தத்³வ்யதிரேகஸ்ய ஹேதோரஸித்³தே⁴:; தஸ்யாப்யாத்மத்வே அஜ்ஞாநபக்ஷோக்ததோ³ஷ: ப்ரஸஞ்ஜநீய இதி – சேத் , மைவம் ; த்³விதீயத்ருதீயபக்ஷயோ: தோ³ஷாபா⁴வாத் । ததா² ஹி – ’அஜ்ஞாநத்வம் ஜட³த்வமி’தி பக்ஷே நாத்மநி வ்யபி⁴சார:, அர்தோ²பலக்ஷிதப்ரகாஶஸ்யைவ ஜ்ஞாநத்வேந மோக்ஷத³ஶாயாமபி தத³நபாயாத் । ந ச – அபா⁴வே ஸப்ரதியோகி³த்வவதி³ச்சா²ஜ்ஞாநாதி³ஷ்வபி ஸவிஷயகத்வஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகத்வாதி³ச்சா²யாமிவ ஜ்ஞாநே(அ)பி தஸ்ய ஸமாநஸத்தாகத்வமிதி – வாச்யம் ; ஜ்ஞாநஸ்ய ஹி ஸவிஷயத்வம் விஷயஸம்ப³ந்த⁴:, ஸ ச ந தாத்த்விக:; கிந்த்வாத்⁴யாஸிக:; வக்ஷ்யமாணரீத்யா தாத்த்விகஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய நிரூபயிதுமஶக்யத்வாத் , அதோ ந தஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகத்வம் ; ந ஹி ஶுக்தௌ ரூப்யம் ஸ்வாபா⁴விகம் । ஏவஞ்ச ஜ்ஞாநோபாதி⁴கஸ்யைவ ஸவிஷயத்வஸ்ய இச்சா²தி³ஷ்வப்⁴யுபக³மாத் நிதராம் தத்ர தஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகத்வம் । ந சைவம் – ஜ்ஞாநவத் விஷயஸம்ப³ந்த⁴ம் விநாபி கதா³சிதி³ச்சா²யா: ஸத்த்வாபத்திரிதி - வாச்யம் ; ஸவிஷயத்வப்ரயோஜகோபாத்⁴யபேக்ஷயா அதி⁴கஸத்தாகத்வஸ்ய தத்ர ப்ரயோஜகத்வாத் , இச்சா²யாஶ்ச தத்ஸமாநஸத்தாகத்வாத் । ந ச – த்வயா மோக்ஷாவஸ்தா²யாமாத்மநோ நிர்விஷயத்வாங்கீ³காராத் ஆநந்தா³ப்ரகாஶே தத³புமர்த²த்வம் ஸ்யாதி³தி – வாச்யம் ; ததா³ ஹ்யாநந்த³ ஏவ ப்ரகாஶோ நத்வாநந்த³ஸ்ய ப்ரகாஶத்வம் , அர்தோ²பலக்ஷிதப்ரகாஶத்வம் வா ததா³ஸ்த்யேவேதி ந ஜ்ஞாநத்வஹாநிரித்யுக்தம் । நநு – ததா²பி ஜ்ஞாதுரபா⁴வாத் ததா³ தந்ந ஜ்ஞாநம் ; ந ஹி போ⁴க்த்ருஹீநா பு⁴ஜிக்ரியா ப⁴வதி , ந ச – அநாதி³த்வேந க்ரியாரூபத்வாபா⁴வாத் அநபேக்ஷத்வமிதி – வாச்யம் ; அநாதே³: ப்ராக³பா⁴வஸ்ய ப்ரதியோகி³நி ஜாதேர்வ்யக்தௌ ஜீவப்³ரஹ்மவிபா⁴க³ஸ்ய த⁴ர்மப்ரதியோகி³நோ: அஜ்ஞாநஸ்ய சாஶ்ரயவிஷயயோர்ப்³ரஹ்மஸத்தாயாஶ்ச கர்தர்யபேக்ஷாத³ர்ஶநாத் , அந்யதா² ’அஸ்தி ப்³ரஹ்மே’த்யாதௌ³ கர்தரி லகாரோ ந ஸ்யாத் । ஏவம் சாதீதாதி³ஜ்ஞாநஸ்ய ஈஶ்வரஜ்ஞாநஸ்ய ச உத்பத்த்யர்த²மர்தா²நபேக்ஷத்வே(அ)பி தந்நிரூப்யத்வத³ர்ஶநேந ஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞாத்ருஜ்ஞேயநிரூப்யத்வம் ஸ்வபா⁴வ:, அந்யதா² ’இத³மஹம் ஜாநாமீ’த்யநுப⁴வோ ந ஸ்யாத் , ’ஜ்ஞாதுரர்த²ப்ரகாஶஸ்ய ஜ்ஞாநத்வா’தி³தி விவரணவிரோத⁴ஶ்ச ஸ்யாத் - இதி சேந்ந; ஜாதேர்வ்யக்திநிரூப்யத்வே(அ)பி கதா³சித்தத³ஸம்ப³ந்த⁴வது³பபத்தே:, ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரயோஜகோபாத்⁴யபேக்ஷயா அதி⁴கஸத்தாகத்வாத் । அத ஏவ ஜ்ஞாநஸ்ய ஸஜ்ஞேயத்வம் ஸஜ்ஞாத்ருத்வம் ச ந ஸ்வாபா⁴விகம் । ததா² ஹி – ஸஜ்ஞேயத்வம் தாவத் ஜ்ஞேயஜந்யத்வம் வா ஜ்ஞேயவ்யாப்யத்வம் வா । நாத்³ய:; பரோக்ஷஜ்ஞாநே ஈஶ்வரஜ்ஞாநே சாபா⁴வாத் । நாபி த்³விதீய:; ’யதா³ ஜ்ஞாநம் ததா³ அர்த²’ இதி காலிகவ்யாப்தௌ பூர்வவத் வ்யபி⁴சாராத் , தை³ஶிகவ்யாப்திஸ்து தூ³ரநிரஸ்தைவ । ந ச - யதா³ ’அபரோக்ஷஜ்ஞாநம் ததா³ர்த²’ இதி காலிகவ்யாப்தௌ நாஸ்தி வ்யபி⁴சார:, ஆத்மா ச ’யத் ஸாக்ஷாத் அபரோக்ஷாத் ப்³ரஹ்மே’தி ஶ்ருதேரபரோக்ஷஜ்ஞாநரூப இதி ஸோ(அ)ப்யர்த²வ்யாப்த இதி – வாச்யம் ; ஈஶ்வரஜ்ஞாநே யோகி³ஜ்ஞாநே ச வ்யபி⁴சாராத் । ’யதை³ந்த்³ரியகம் ஜ்ஞாநம் ததா³ர்த²’ இதி து வ்யாப்தி: ஸர்வஸம்மதா । ந சாத்மரூபே ஜ்ஞாநே ஐந்த்³ரியகத்வமஸ்தீதி ந தயா விரோத⁴: । நநு – ’யதா³ அபரோக்ஷம் ஜ்ஞாநம் ததா³ர்த²’ இதி வ்யாப்த்யநப்⁴யுபக³மே ’இத³ம் ரஜத’மித்யபரோக்ஷஜ்ஞாநாந்யதா²நுபபத்த்யா அநிர்வசநீயரஜதஸித்³தி⁴ர்ந ஸ்யாத் , அர்த²ம் விநாப்யபரோக்ஷத்வோபபத்தே: – இதி சேந்ந, ’இத³ம் ரஜதமஹம் ஜாநாமீ’த்யநுஸந்தீ⁴யமாநம் யத் ஜ்ஞாநவிஷயத்வம் தஸ்யாஶ்ரயாந்தராநுபபத்த்யா அநிர்வசநீயரஜதஸித்³தே⁴ர்வக்ஷ்யமாணத்வாத் । அத ஏவ பரோக்ஷப்⁴ரமே(அ)பி அநிர்வசநீயார்த²ஸித்³தி⁴: । ஜந்யாபரோக்ஷத்வேந வா அர்த²வ்யாப்யதா ; ஆர்ஷஜ்ஞாநஸ்யாபரோக்ஷத்வாநப்⁴யுபக³மாத் । ததா² ச நாநிர்வசநீயரஜதஸித்³த்³யநுபபத்தி: । ஏவம் ஸஜ்ஞாத்ருகத்வமபி கிம் ஜ்ஞாத்ருஜந்யத்வம், ஜ்ஞாத்ருவ்யாப்யத்வம், ஜ்ஞாத்ருஸமவேதத்வம் வா । ஆத்³யே ஈஶ்வரஜ்ஞாநே வ்யபி⁴சார: ; ஜ்ஞாநநித்யத்வஸ்ய ஸாத⁴யிஷ்யமாணத்வாச்ச । த்³விதீயே(அ)பி அப்ரயோஜகதா । ந த்ருதீய:; ஜ்ஞாநஜந்யத்வவத் ஜ்ஞாநஸமவேதத்வஸ்யாபி ஸம்ப⁴வாத் , ஜ்ஞாநஸ்ய கு³ணத்வக்ரியாத்வயோரநப்⁴யுபக³மேந த்³ரவ்யாஶ்ரயத்வாநுமாநாயோகா³த் , கதா³சித் ஜ்ஞாத்ருஜ்ஞேயஸம்ப³ந்தே⁴நைவ அநுப⁴வஸ்ய விவரணவாக்யஸ்ய ச உபபத்தே: । ’அஸ்தி ப்³ரஹ்மே’தி ச லகாரோ ந ப்³ரஹ்மஸத்தாம் ப்ரதி ப்³ரஹ்மண: கர்த்ருத்வமாஹ; நித்யத்வேந தத³ஸம்ப⁴வாத் , கிந்து ஸாது⁴த்வார்த² இதி த்³ரஷ்டவ்யம் । நநு – ப்ரமாப்⁴ரமபி⁴ந்நம் ந ஜ்ஞாநம் , ந சாத்மஸ்வரூபம் ஜ்ஞாநம் ப்ரமா ; தத்³விஷயஸ்யாவித்³யாதே³ஸ்தாத்த்விகத்வாபாதாத் , ந ச அப்ரமா; தோ³ஷஜந்யத்வாபாதாத் – இதி சேந்ந ; தார்கிகஸித்³தே⁴ஶ்வரஜ்ஞாநவத் க⁴டாதி³நிர்விகல்பகவச்ச ஸ்வபா⁴வத உப⁴யவைலக்ஷண்யேநாப்யுபபத்தே:, தத்ராபி ஈஶ்வரஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரமாத்வே கு³ணஜந்யத்வஸ்ய ப்⁴ரமத்வே தோ³ஷஜந்யத்வஸ்ய சாபத்தே:, நிஷ்ப்ரகாரகே ச நிர்விகல்பகே தத்³வதி தத்ப்ரகாரகத்வஸ்ய தத³பா⁴வவதி தத்ப்ரகாரகத்வஸ்ய சாநுபபத்தே:, ஜந்யஸவிகல்பகத்வேந ப்⁴ரமப்ரமாந்யதரத்வநியமே சாஸ்மாகம் க்ஷத்யபா⁴வாத் , விலக்ஷணவ்ருத்தித்³வயோபராகே³ண ச ஸ்வபா⁴வதோ ப்⁴ரமப்ரமாவிலக்ஷணஸ்யாப்யாத்மஜ்ஞாநஸ்ய தது³ப⁴யரூபேண வ்யவஹாரோபபத்தே: । ந ச – ஜ்ஞாநபத³வாச்யபி⁴ந்நத்வவிவக்ஷாயாம் உபாதே⁴ரபி ஜ்ஞாநபத³வாச்யத்வாத்தத்ராஸித்³தி⁴:, ஜ்ஞாநபத³லக்ஷ்யபி⁴ந்நத்வவிவக்ஷாயாம் து க⁴டாதே³ரபி ஜ்ஞாநபத³லக்ஷ்யத்வாத்தத்ராப்யஸித்³தி⁴ரிதி – வாச்யம் ; ஜ்ஞாநபத³ஜந்யப்ரதீதிவிஶேஷ்யபி⁴ந்நத்வவிவக்ஷாயாமுக்ததோ³ஷாபா⁴வாத் । ஏவமாநந்த³பி⁴ந்நத்வரூபமநாத்மத்வமுபபாத்³யம் । வைஷயிகாநந்த³ஸ்யாபி ப்³ரஹ்மரூபத்வாத் , தது³பாதி⁴மாத்ரஸ்யைவோத்பத்திவிநாஶப்ரதியோகி³த்வாத் । ந ச – ஜ்ஞாநபி⁴ந்நத்வஸ்யாநந்த³பி⁴ந்நத்வஸ்ய ச கால்பநிகஸ்ய ப்³ரஹ்மணி ஸத்த்வாத் தத்ர வ்யபி⁴சார இதி – வாச்யம் ; த⁴ர்மிஸமாநஸத்தாகதத்³பே⁴த³ஸ்ய ஹேதுத்வாத் । அநௌபாதி⁴கத்வேந வா பே⁴தோ³ விஶேஷணீய:, துச்சே² பஞ்சமப்ரகாராவித்³யாநிவ்ருத்தௌ ச வ்யபி⁴சாரபரிஹார: பூர்வவத் । ஏவம் அஸ்வப்ரகாஶத்வம் வா ஜட³த்வம் , தச்ச பூர்வமேவோபபாதி³தமிதி ஶிவம் ॥

பரிச்சி²ந்நத்வமபி ஹேது: । தச்ச தே³ஶத: காலதோ வஸ்துதஶ்சேதி த்ரிவித⁴ம் । தத்ர தே³ஶத: பரிச்சி²ந்நத்வம் அத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம் । காலத: பரிச்சி²ந்நத்வம் த்⁴வம்ஸப்ரதியோகி³த்வம் । வஸ்துத: பரிச்சி²ந்நத்வம் அந்யோந்யாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம் । நநு – ஸமவாயஸம்ப³ந்தே⁴நாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம் ஆத்மநி வ்யபி⁴சாரி; தஸ்யாப்யாகாஶாதி³வத் க்வாப்யஸமவேதத்வாத் , ஸம்யோக³ஸம்ப³ந்தே⁴நாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வமாகாஶாதா³வஸித்³த⁴ம் ; தஸ்ய யாவந்மூர்தயோகி³த்வநியமாத் , அமூர்தநிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வாபி⁴ப்ராயே து ஆத்மநி வ்யபி⁴சாரஸ்தத³வஸ்த²:, ஸர்வஸம்ப³ந்தி⁴த்வாபா⁴வவிவக்ஷாயாமபி ஸர்வஸம்ப³ந்த⁴ஶூந்யே பரமாத்மநி வ்யபி⁴சார:, அஜ்ஞாநே ஸர்வஸம்ப³ந்தி⁴ந்யஸித்³தி⁴ஶ்ச, த்⁴வம்ஸப்ரதியோகி³த்வமபி ஆகாஶாதா³வஸித்³த⁴ம் , தேஷாம் பரைர்நித்யத்வாப்⁴யுபக³மாத் , அந்யோந்யாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம் சாத்மநி வ்யபி⁴சாரி; தஸ்ய ஜட³நிஷ்டா²ந்யோந்யாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வாத் , அந்யதா² ஜட³த்வாபத்தே: – இதி சேந்ந ; அத்யந்தாபா⁴வே அந்யோந்யாபா⁴வே ச ப்ரதியோகி³ஸமஸத்தாகத்வாவிஶேஷணேந ஆத்மநி வ்யபி⁴சாரபரிஹாராத் , அஜ்ஞாநாகாஶாதௌ³ ச ஸ்வஸமாநஸத்தாகாத்யந்தாபா⁴வாந்யோந்யாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வஸத்த்வேந அஸித்⁴யபா⁴வாத் । அவித்³யாகாஶாதே³ர்வ்யாவஹாரிகஸ்ய பாரமார்தி²காபா⁴வபக்ஷே ’ஸ்வாந்யூநஸத்தாகே’தி விஶேஷணம் தே³யம் ; அத ஏவ ப்ராதிபா⁴ஸிகஶுக்திரூப்யாதே³ர்வ்யாவஹாரிகாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வே(அ)பி ந ஸாத⁴நவைகல்யம் । நிருக்தமித்²யாத்வப்ரகாராணாமேவம்ரூபத்வாபா⁴வாத் ந ஸாத்⁴யாவிஶிஷ்டதா । த்⁴வம்ஸப்ரதியோகி³த்வம் சாகாஶாதௌ³ நாஸித்³த⁴ம் ; ’தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ இதி ஶ்ருதிஸித்³த⁴ஜந்யத்வேநாநுமிதத்வாத் , ’ஆகாஶவத் ஸர்வக³தஶ்ச நித்ய’ இத்யத்ர சாத்மநித³ர்ஶநத்வம் ஸ்வஸமாநகலீநஸர்வக³தத்வேந ஆபூ⁴த ஸம்ப்லவாவஸ்தா²யித்வேந சேதி த்³ரஷ்டவ்யம் । ’அதோ(அ)ந்யதா³ர்த²’மிதி ஶ்ருத்யா அநாத்மமாத்ரஸ்யைவ விநாஶித்வப்ரதிபாத³நாத் , அத ஏவ । க⁴டாத³ய: ஸ்வாநுக³தப்ரதிபா⁴ஸே வஸ்துநி கல்பிதா:, விப⁴க்தத்வாத் , யதா² ஸர்பமாலாதி³கம் ஸ்வாநுக³தப்ரதிபா⁴ஸே ரஜ்ஜ்வா இத³மம்ஶே விப⁴ஜ்யதே, ஏவம் ப்³ரஹ்மண்யநுக³ச்ச²தி க⁴டாதி³கம் விப⁴ஜ்யதே, ’ஸந் க⁴ட: ஸந் பட’ இதி – ஆநந்த³போ³தோ⁴க்தமபி ஸாது⁴ । விப⁴க்தஶப்³தே³ந ஸ்வஸமாநஸத்தாகபே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வரூபவஸ்துபரிச்சே²த³ஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் ந ப்³ரஹ்மதுச்ச²யோர்வ்யபி⁴சார: । ந ச – ’க²ண்டோ³ கௌ³ர்முண்டோ³ கௌ³’ரித்யேவமாதி³ஸ்வாநுக³தப்ரதிபா⁴ஸே கோ³த்வாதௌ³ வ்யக்தீநாமகல்பிதத்வாத் வ்யபி⁴சார இதி – வாச்யம் ; ஸத்ஸாமாந்யாதிரிக்தகோ³த்வாதி³ஸாமாந்யாநப்⁴யுபக³மாத் , கோ³த்வாத்³யப்⁴யுபக³மே(அ)பி கோ³த்வாதி³வ்யஞ்ஜகதாவச்சே²த³கஸாமாந்யாநப்⁴யுபக³மாத் வ்யக்திவிஶேஷாணாமேவாநநுக³தாநாம் ஸாஸ்நாதி³மத்த்வாத்³யுபாத்⁴யநுக³தாநாம் வா தத்³வ்யஞ்ஜகத்வவத் வ்யக்திவிஶேஷவிஶிஷ்டத்வேந ஸத்ஸாமாந்யஸ்யைவ தத்தத்³வ்யவஹாரஜநகத்வோபபத்தே: । அத ஏவ – ’க⁴டாதி³கம், ஸத்³ரூபே கல்பிதம் , ப்ரத்யேகம் தத³நுவித்³த⁴த்வேந ப்ரதீயமாநத்வாத் , ப்ரத்யேகம் சந்த்³ராநுவித்³த⁴ஜலதரங்க³சந்த்³ரவத் ’– இதி ப்³ரஹ்மஸித்³தி⁴காரோக்தமபி ஸாது⁴ । நநு – ஸத³ர்த²ஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ரூபாதி³ஹீநஸ்யாஸம்ஸாரமஜ்ஞாநாவ்ருதஸ்ய ஶப்³தை³கக³ம்யஸ்ய கத²ம் க⁴ட: ஸந்நித்யாதி³பு³த்³தி⁴விஷயதா ஸ்யாத் ? ததா² ச ’க⁴டோ(அ)நித்ய:’ இத்யநேந க⁴டக³தாநித்யதேவ ’க⁴ட: ஸந்நி’த்யநேநாபி க⁴டக³தமேவ ஸத்த்வம் க்³ருஹ்யதே । ந ச – ஸ்வரூபேணாப்ரத்யக்ஷஸ்ய ராஹோஶ்சந்த்³ராவச்சே²தே³நேவ ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி க⁴டாத்³யவச்சே²தே³நைவ ப்ரத்யக்ஷதேதி – வாச்யம் ; ஶப்³தா³த்³யவச்சி²ந்நஸ்யாபி க³க³நாதே³: ஶ்ராவணத்வாத்³யாபாதாத் , ராஹோஸ்து தூ³ரதோ³ஷேணாஜ்ஞாதஸ்ய நீலஸ்ய யோக்³யஸ்ய ஶுக்லபா⁴ஸ்வரசந்த்³ரஸம்ப³ந்தா⁴ச்சாக்ஷுஷதா உக்தா – இதி சேந்ந; யத: ஸதா³த்மநா ந ப்³ரஹ்மணோ மூலாஜ்ஞாநேநாவ்ருதத்வம் ; கிந்து க⁴டாத்³யவச்சி²ந்நஶக்த்யஜ்ஞாநேநைவ ; ததா² ச சக்ஷுராதி³ஜந்யவ்ருத்த்யா ததா³வரண ப⁴ங்கே³ ஸதி ’ஸந்க⁴ட’ இத்யத்ர ப்³ரஹ்மண: ஸ்பு²ரணே பா³த⁴காபா⁴வாத் । ந ச – ரூபாதி³ஹீநதயா சாக்ஷுஷத்வாத்³யநுபபத்தி: பா³தி⁴கேதி – வாச்யம் ; ப்ரதிநியதேந்த்³ரியக்³ராஹ்யேஷ்வேவ ரூபாத்³யபேக்ஷாநியமாத் , ஸர்வேந்த்³ரியக்³ராஹ்யம் து ஸத்³ரூபம் ப்³ரஹ்ம, நாதோ ரூபாதி³ஹீநத்வே(அ)பி சாக்ஷுஷத்வாத்³யநுபபத்தி:, ஸத்தாயா: பரைரபி ஸர்வேந்த்³ரியக்³ராஹ்யத்வாப்⁴யுபக³மாச்ச । தது³க்தம் வார்திகக்ருத்³பி⁴: – ’அதோ(அ)நுப⁴வ ஏவைகோ விஷயோ(அ)ஜ்ஞாதலக்ஷண: । அக்ஷாதீ³நாம் ஸ்வத:ஸித்³தோ⁴ யத்ர தேஷாம் ப்ரமாணதா ॥’ இதி । காலஸ்ய ச ரூபாதி³ஹீநஸ்ய மீமாம்ஸகாதி³பி⁴: ஸர்வேந்த்³ரியக்³ராஹ்யத்வாப்⁴யுபக³மாத் । ந ச – ஶப்³தா³வச்சி²ந்நஸ்யாகாஶஸ்யாபி ஶ்ராவணத்வம் ஸ்யாதி³தி – வாச்யம் ; ஸ்வபா⁴வதோ யோக்³யஸ்ய ஹி கேநசிந்நிமித்தேந ப்ரதிருத்³த⁴யோக்³யதாகஸ்யாவச்சே²த³காதி³நா யோக்³யதா ஸம்பாத்³யதே, யதா² தூ³ரதோ³ஷேண ப்ரதிருத்³த⁴யோக்³யதாகஸ்ய ராஹோஶ்சந்த்³ரஸம்ப³ந்தே⁴ந । ஏவஞ்சாவரணேந ப்ரதிருத்³த⁴யோக்³யதாகம் ப்³ரஹ்ம க⁴டாத்³யவச்சே²தே³ந யோக்³யம் ப⁴வதி, நப⁴ஸ்து ஸ்வபா⁴வாயோக்³யமேவ ; ந ப்ரதிருத்³த⁴யோக்³யதாகம் , யேந ஶப்³தா³வச்சே²தே³ந யோக்³யம் ப⁴வேத் । யத்³வா – த்³ரவ்யக்³ரஹே சக்ஷுஷோ ரூபாபேக்ஷா, நந்வந்யக்³ரஹே, ப்³ரஹ்ம து ந த்³ரவ்யம் ; ’அஸ்தூ²லமநண்வஹ்ரஸ்வமதீ³ர்க⁴’மிதி ஶ்ருத்யா சதுர்வித⁴பரிமாணநிஷேதே⁴ந த்³ரவ்யத்வப்ரதிஷேதா⁴த் , அதோ நாநுபபத்தி: । அஸ்து வா த்³ரவ்யம் ; ததா²ப்யத்⁴யஸ்தத்³ரவ்யத்வவதி கு³ணாதௌ³ ரூபாநபேக்ஷசாக்ஷுஷத்வத³ர்ஶநேந த⁴ர்ம்யந்யூநஸத்தாகத்³ரவ்யத்வவத்யேவ சக்ஷூரூபமபேக்ஷதே । ப்³ரஹ்மணி ச த்³ரவ்யத்வம் த⁴ர்ம்யபேக்ஷயா ந்யூநஸத்தாகமேவேதி ந தத்³க்³ரஹே ரூபாத்³யபேக்ஷா । கல்பிதத்வம் ச ஸ்வாபா⁴வவதி ப்ரதீயமாநத்வம் வா, ஸ்வரூபஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வம் வேத்யந்யதே³தத் । தஸ்மாத் பரிச்சி²ந்நத்வமபி ப⁴வதி ஹேதுரிதி ஸித்³த⁴ம் ॥

சித்ஸுகா²சார்யைஸ்து – ‘அயம் பட:’, ஏதத்தந்துநிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகீ³, அம்ஶித்வாத், இதராம்ஶிவத் – இத்யுக்தம் । தத்ர தந்துபத³முபாதா³நபரம் , ஏதேநோபாதா³நநிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வலக்ஷணமித்²யாத்வஸித்³தி⁴: । ந ச – கார்யஸ்ய காரணாபே⁴தே³ந தத³நாஶ்ரிதத்வாத் ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் , அநாஶ்ரிதத்வேநாந்யாஶ்ரிதத்வேந வா உபபத்த்யா அர்தா²ந்தரம் ச இதி – வாச்யம் ; அபே⁴தே³ கார்யகாரணபா⁴வவ்யாஹத்யா கத²ஞ்சித³பி பே⁴த³ஸ்யாவஶ்யாப்⁴யுபேயத்வாத் । ந ச ’தத³நந்யத்வமாரம்ப⁴ணஶப்³தா³தி³ப்⁴ய’ இத்யதி⁴கரணவிரோத⁴:; உபாதா³நவ்யதிரேகேணோபாதே³யம் நாஸ்தீத்யஸ்யைவ தத³ர்த²த்வாத் । பா³தா⁴த்தந்மாத்ராஶ்ரிதத்வேந பக்ஷவிஶேஷணாத்³வா நார்தா²ந்தரம் । ந ச ப்ரக்ருதே(அ)பி பா³த⁴: ; தஸ்யோத்³த⁴ரிஷ்யமாணத்வாத் । ந சாத்யந்தாபா⁴வஸ்ய ப்ராமாணிகத்வாப்ராமாணிகத்வவிகல்பாவகாஶ:, தஸ்ய ப்ராகே³வ நிரஸ்தத்வாத் । ந ச – கஸ்யசித் படஸ்ய ஸம்யோக³வ்ருத்த்யைதத்தந்துஷு ஸத்த்வேந தத்ர வ்யபி⁴சார இதி – வாச்யம் ; தத்ஸமவேதஸ்ய தந்நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வமங்கீ³குர்வத: தத்ஸம்யோகி³நஸ்தந்நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வாங்கீ³காரேண பக்ஷஸமத்வாத் । ந சாவ்யாப்யவ்ருத்தித்வேநார்தா²ந்தரம் ; படதத³பா⁴வயோரேகாதி⁴கரணவ்ருத்தௌ விரோத⁴ஸ்ய ஜக³தி த³த்தஜலாஞ்ஜலித்வப்ரஸங்கா³த் , ஸம்யோக³தத³பா⁴வயோரப்யேகாதி⁴கரணவ்ருத்தித்வாநப்⁴யுபக³மாத் । அப்⁴யுபக³மே வா ஏதத்தந்துத்வாவச்சி²ந்நவ்ருத்தித்வமத்யந்தாபா⁴வஸ்ய விஶேஷணம் தே³யம் ; ஏவமேதத்காலீநத்வமபி । தேந காலாந்தரீயாபா⁴வமாதா³ய நார்தா²ந்தரம் । ந சேஹ தந்துஷு பட இதி ப்ரத்யக்ஷபா³த⁴:; தஸ்ய ப்⁴ரமஸாதா⁴ரணதயா சந்த்³ரப்ராதே³ஶிகத்வப்ரத்யக்ஷவத³ப்ராமாண்யஶங்காஸ்கந்தி³தத்வேநாபா³த⁴கத்வாத் । பா³தோ⁴த்³தா⁴ரே ச விஸ்தரேணைதத்³வக்ஷ்யாம: । ந ச – அந்யாஸமவேதஸ்யாம்ஶித்வமேதத்தந்துஸமவேதத்வம் விநா ந யுக்தமிதி விருத்³தோ⁴ ஹேதுரிதி – வாச்யம் ; ஏதத்தந்துநிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வே(அ)ப்யேதத்தந்துஸமவேதஸ்ய ஸத்த்வேநாம்ஶித்வஸ்ய ஸாத்⁴யேநாவிரோதா⁴த் । ஏதந்நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம் ஹி ஏதத்ஸமவேதத்வே ப்ரயோஜகம் ந ப⁴வதி; பரமதே கேவலாந்வயித⁴ர்மமாத்ரஸ்ய ஏதத்ஸமவேதத்வாபத்தே:, கிந்த்வேதந்நிஷ்ட²ப்ராக³பா⁴வப்ரதியோகி³த்வாதி³கம்; தச்சைதந்நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வே(அ)பி ந விருத்³த⁴மித்யுபபாதி³தமத⁴ஸ்தாத் । ஏதத்ஸமவேதத்வம் சைதது³பாதா³நகத்வம் , ந து நித்யஸம்ப³ந்த⁴ஶாலித்வம் ; தஸ்யாநப்⁴யுபக³மாத் । நநு – அயம் பட ஏதத்தந்துநிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகீ³ ந, ஏதத்தந்த்வாரப்³த⁴த்வாத் , வ்யதிரேகேண படாந்தரவதி³தி ப்ரதிரோத⁴:; நசாப்ரஸித்³த⁴விஶேஷணத்வம் ; ஏதந்நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம், கிஞ்சிந்நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³, ஸம்ஸர்கா³பா⁴வப்ரதியோகி³த்வவ்யாப்யத்வாத் , ப்ராக³பா⁴வப்ரதியோகி³த்வவதி³தி ஸாமாந்யதஸ்தத்ப்ரஸித்³தே⁴: । ந ச – ஆகாஶாத்யந்தாபா⁴வஸ்ய க⁴டாதௌ³ ஸம்ஸர்கா³பா⁴வப்ரதியோகி³த்வவ்யாப்யத்வக்³ரஹாத் தஸ்ய ச கேவலாந்வயித்வேந கிஞ்சிந்நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வாபா⁴வாத் தத்ர வ்யபி⁴சார இதி – வாச்யம் ; ஸம்ஸர்கா³பா⁴வப்ரதியோகி³த்வாநதி⁴கரணே கேவலாந்வயிநி த⁴ர்மே ஸத்த்வேநாகாஶாத்யந்தாபா⁴வஸ்ய ஸம்ஸர்கா³பா⁴வப்ரதியோகி³த்வாவ்யாப்யத்வேந வ்யபி⁴சாராபா⁴வாத் – இதி சேந்ந ; யத்ரைதத்தந்துநிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம், தத்ரைதத்தந்த்வாரப்³த⁴த்வாபா⁴வ இதி வ்யதிரேகவ்யாப்தாவேதந்நிஷ்ட²ப்ராக³பா⁴வாப்ரதியோகி³த்வஸ்யோபாதி⁴த்வேந ப்ரதிரோத⁴ஸ்ய ஹீநப³லத்வாத் , ஏதத்தந்த்வாரப்³த⁴த்வாபா⁴வவ்யாபகஸ்யைதத்தந்துநிஷ்ட²ப்ராக³பா⁴வாப்ரதியோகி³த்வஸ்ய பக்ஷாவ்ருத்தே: பக்ஷவ்ருத்திதயா ஸந்தி³ஹ்யமாநைதத்தந்துநிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வாவ்யாபகத்வாத் , த்³ருஶ்யத்வாத்³யநுபபத்திப்ரதிகூலதர்கபராஹதேர்வக்ஷ்யமாணத்வாச்ச । அத ஏவ ஏதத்தந்த்வநாரப்³த⁴த்வமபி நோபாதி⁴:; உபாதி⁴வ்யதிரேகேண ஸாத்⁴யவ்யதிரேகே ஸாத்⁴யமாநே ஸோபாதி⁴கத்வஸ்யோக்தத்வாத் , அவ்யாப்யவ்ருத்திஸம்யோகா³ப்⁴யுபக³மே தத்ர வ்யபி⁴சாராச்ச । அத ஏவ யத்ரைதத்தந்துநிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம் தத்ரைதத்தந்த்வநாரப்³த⁴த்வமிதி ந ஸாத்⁴யவ்யாபகதாக்³ரஹோ(அ)பி தத்ரைவ வ்யபி⁴சாராதி³தி ஸர்வமநவத்³யம் ॥ ஏவஞ்ச – ’விமதம், ஜ்ஞாநவ்யதிரேகேணாஸத் , ஜ்ஞாநவ்யதிரேகேணாநுபலப்⁴யமாநத்வாத் , ஸ்வப்நாதி³வதி³’தி – வித்³யாஸாக³ரோக்தமபி ஸாது⁴ ஜ்ஞாநவ்யதிரேகேணாஸத்த்வமுக்தமித்²யாத்வாந்யதமத்வம் ஸாத்⁴யம் । ஜ்ஞாநவ்யதிரேகேணாநுபலப்⁴யமாநத்வம் சிதா³பா⁴ஸே ஸத்யேவோபலப்⁴யமாநத்வம் ஹேதுரிதி ந கிஞ்சித³நுபபந்நம் । ஏவமந்யேஷாமபி ப்ரயோகா³ யதா²யோக³முபபாத³நீயா இதி ஶிவம் ॥

நநு – த்³ருஶ்யத்வாதி³ஹேதவ: ஸோபாதி⁴கா: ததா² ஹி – ஸ்வபா³த⁴காபி⁴மதாபா³த்⁴யதோ³ஷப்ரயுக்தபா⁴நத்வம் ஸ்வபா³த⁴காபா³த்⁴யபா³த⁴கம் ப்ரதி நிஷேத்⁴யத்வேந விஷயத்வம் வா விபக்ஷாத்³வ்யாவ்ருத்தம் ஸமவ்யாப்தம் , அத ஏவ வ்யதிரேகவ்யாப்திமது³பாதி⁴: – இதி சேந்ந; ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமாத்ரபா³த்⁴யே தே³ஹாத்மைக்யே மித்²யாபூ⁴தே ஸாத்⁴யாவ்யாபகத்வாத் , பர்வதாவயவவ்ருத்த்யந்யத்வாதி³வத் ஸாத⁴நவத்பக்ஷமாத்ரவ்யாவர்தகவிஶேஷணவத்த்வேந பக்ஷேதரத்வதுல்யத்வாச்ச । ந ச பா³தோ⁴ந்நீதத்வாத் ஸோ(அ)ப்யுபாதி⁴:; பா³த⁴ஸ்யாக்³ரே நிரஸிஷ்யமாணத்வாத் । அபி ச யத்³வ்யதிரேகஸ்ய ஸாத்⁴யவ்யதிரேகஸாத⁴கத்வம் தஸ்யைவ ஸாத்⁴யவ்யாபகத்வம் ; இதராம்ஶே அநுகூலதர்காப்ரஸராத் । ததா² ச ’க்ஷித்யாதி³கம், ந கர்த்ருஜந்யம் , ஶரீராஜந்யத்வா’தி³த்யத்ர யதா²ஶரீரவிஶேஷணவையர்த்²யாந்ந ஶரீரஜந்யத்வம் கர்த்ருஜந்யத்வவ்யாபகம் , ஏவம் ’வியதா³தி³கம், ந மித்²யா, ஸ்வபா³த⁴காபி⁴மதாபா³த்⁴யதோ³ஷப்ரயுக்தபா⁴நத்வரஹிதத்வா’தி³தி ஸாத்⁴யவ்யதிரேகஸாத⁴நே ஸ்வபா³த⁴காபி⁴மதாபா³த்⁴யபா⁴க³ஸ்ய வையர்த்²யாத் ஸ்வபா³த⁴காபி⁴மதாபா³த்⁴யதோ³ஷப்ரயுக்தபா⁴நத்வம் ந மித்²யாத்வவ்யாபகம் । தோ³ஷப்ரயுக்தபா⁴நத்வம் து ப⁴வதி ஸாத்⁴யவ்யாபகம் , தச்ச ஸாத⁴நவ்யாபகமபீதி நோபாதி⁴: । த்³ருஶ்யத்வாதி³நைவ மித்²யாத்வவத்தஸ்யாபி ஸாத⁴நாத் । ஏவம் த்³விதீயோபாதா⁴வபி ’ஸ்வபா³த⁴காபா³த்⁴யபா³த⁴கம் ப்ரதீ’தி விஶேஷணம் வ்யதிரேகஸாத⁴நே வ்யர்த²ம் । விஶேஷ்யபா⁴க³ஸ்து ஸாத்⁴யஸாத⁴நயோர்வ்யாபக இதி நோபாதி⁴: । அத ஏவாதி⁴ஷ்டா²நத்வாபி⁴மதஸமஸத்தாகதோ³ஷவத்³தே⁴துஜந்யஜ்ஞாநவிஷயத்வமுபாதி⁴: । அத்ர ச ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி பௌ³த்³த⁴கல்பிததோ³ஷவத்³தே⁴துஜந்யக்ஷணிகத்வாதி³ஜ்ஞாநவிஷயத்வாத் ஸமவ்யாப்திஸித்³த்⁴யர்த²மதி⁴ஷ்டா²நஸமஸத்தாகேதி விஶேஷணம் , ந து பக்ஷமாத்ரவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் , அதோ ந பக்ஷேதரதுல்யதேத்யபாஸ்தம் । ப்³ரஹ்மணீவ ப்³ரஹ்மணி கல்பிதே க்ஷணிகத்வாதா³வபி மித்²யாபூ⁴தே த⁴ர்மே அதி⁴ஷ்டா²நஸமஸத்தாகதோ³ஷவத்³தே⁴துஜந்யஜ்ஞாநாவிஷயத்வாது³பாதே⁴: ஸாத்⁴யாவ்யாப்தே:, வ்யதிரேகஸாத⁴நே வ்யர்த²விஶேஷணத்வஸ்யோக்தத்வாச்ச । நாபி ஶ்ருதிதாத்பர்யாவிஷயத்வமுபாதி⁴:; ஶ்ருதிதாத்பர்யவிஷயத்வஸ்ய ப்³ரஹ்மமாத்ரநிஷ்ட²தயா தத³பா⁴வஸ்ய ஸாத⁴நவ்யாபகத்வாத் । நாபி ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வமுபாதி⁴:; தத்³தி⁴ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேதரபா³த்⁴யத்வம் , தஸ்ய ச தே³ஹாத்மைக்யே மித்²யாபூ⁴தே(அ)ப்யஸத்த்வேந ஸாத்⁴யாவ்யாப்தே:, வ்யதிரேகே வ்யர்த²விஶேஷணத்வாச்ச । ப்ராதிபா⁴ஸமாத்ரஶரீரத்வமுபாதி⁴:; த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டிபக்ஷே ஸாத⁴நவ்யாபகத்வாத் , பரேஷாமஸித்³தே⁴ஶ்சேதி ॥

நநு – விமதம், ப்ராதிபா⁴ஸிகம் , த்³ருஶ்யத்வாத் , ப்³ரஹ்ம, மித்²யா, வ்யவஹாரவிஷயத்வாத் அஸத்³விலக்ஷணத்வாத்³வா ஶுக்திரூப்யவதி³த்யாத்³யாபா⁴ஸஸாம்யம் – இதி சேந்ந ; ஜக³தோ வ்யாவஹாரிகஸத்த்வபா³தே⁴ வ்யவஹாராநுபபத்தி:, ப்³ரஹ்மணோ மித்²யாத்வே ஶூந்யவாதா³பத்திஶ்சேதி ப்ரதிகூலதர்கபராகா⁴தேந தயோரஸாத⁴கத்வாத் , ப்ரக்ருதே ச ப்ரதிகூலதர்கஸ்ய நிரஸிஷ்யமாணத்வாத் । கிஞ்ச ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேதரபா³த்⁴யத்வம், ப்ரதிபா⁴ஸமாத்ரஶரீரத்வம் வா । ஆத்³யே ஸாத்⁴யே தே³ஹாத்மைக்யே வ்யபி⁴சார:, அப்ரயோஜகத்வம் ச । த்³விதீயே த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டிமதேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் । ஏவம் ப்³ரஹ்மணி மித்²யாத்வே ஸாத்⁴யே ஸோபாதி⁴கே ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் । நிருபாதி⁴கே வ்யவஹாரவிஷயத்வரூபோ ஹேதுரஸித்³த⁴: । வேதா³ந்தஜந்யவ்ருத்திவிஷயத்வாப்⁴யுபக³மே(அ)ப்யப்ரயோஜக: । ஏவமஸத்³விலக்ஷணத்வமபி ப்³ரஹ்மண்யஸித்³த⁴மேவ । க்வசித³ப்யுபாதௌ⁴ ஸத்த்வேந ப்ரதீத்யநர்ஹத்வம் ஹ்யஸத்த்வம் , தத்³விலக்ஷணத்வம் ச க்வசித³ப்யுபாதௌ⁴ ஸத்த்வேந ப்ரதீத்யர்ஹத்வரூபம் தச்ச ஶுத்³தே⁴ ப்³ரஹ்மணி நாஸ்த்யேவ । ந ச – பா³த்⁴யத்வமஸத்த்வம் , தத்³விலக்ஷணத்வம் சாபா³த்⁴யத்வம், தச்ச ப்³ரஹ்மண்யஸ்த்யேவேதி – வாச்யம் , அபா³த்⁴யத்வேந பா³த்⁴யத்வலக்ஷணமித்²யாத்வஸாத⁴நே விரோதா⁴த் , ஶுக்திரூப்யத்³ருஷ்டாந்தஸ்ய ஸாத⁴நவிகலத்வாச்ச , ஶூந்யவாத³ஸ்யாக்³ரே நிராகரிஷ்யமாணத்வாச்ச । தஸ்மாந்ந த்³ருஶ்யத்வாதீ³நாமாபா⁴ஸஸாம்யமிதி ஸித்³த⁴ம் ॥

நநு – ’ஸந் க⁴ட’ இத்யாத்³யத்⁴யக்ஷபா³தி⁴தவிஷயா த்³ருஶ்யத்வாத³ய – இதி சேந்ந; சக்ஷுராத்³யத்⁴யக்ஷயோக்³யமித்²யாத்வவிரோதி⁴ஸத்த்வாநிருக்தே: । ததா² ஹி – ந தாவத் ப்ரமாவிஷயத்வம், தத்³யோக்³யத்வம், ப்⁴ரமாவிஷயத்வம் வா தாத்³ருக்ஸத்த்வம் ; சக்ஷுராத்³யக³ம்யப்⁴ரமப்ரமாக⁴டிதத்வேந சக்ஷுராத்³யயோக்³யத்வாத் , வக்ஷ்யமாணதூ³ஷணக³ணக்³ராஸாச்ச । ததா² ஹி – நாத்³ய:; அஸதி ப்ரமாணாப்ரவ்ருத்தே: ப்ரமாவிஷயத்வாத்ப்ராக் ஸத்த்வஸ்ய வக்தவ்யத்வேந தஸ்ய தத³ந்யத்வாத் , ஸத்த்வநிரூபணம் விநா ஸத³ர்த²விஷயத்வரூபப்ரமாத்வஸ்ய நிரூபணே சாந்யோந்யாஶ்ரயாத் , மித்²யாபூ⁴தஸ்ய ஶுக்திரஜதஸம்ஸர்க³ஸ்ய வ்யவஸாயத்³வாரா ஸாக்ஷாச்ச நிஷேத்⁴யத்வாதி³நா ப்ரமாவிஷயத்வாப்⁴யுபக³மாச்ச । நாபி த்³விதீய:; யோக்³யதாயா அநிரூபணாத் । ந த்ருதீய:; அஸித்³தே⁴:, ஸர்வஸ்யைவ க்ஷணிகத்வாதி³நா ப்⁴ரமவிஷயத்வாப்⁴யுபக³மாத் । அத ஏவ நாஸத்த்வாப்ரகாரகப்ரமாவிஷயத்வமபி; அந்யோந்யாஶ்ரயாச்ச । நாபி ஸத்த்வப்ரகாரகப்ரமாவிஷயத்வம் ; ஆத்மாஶ்ரயாத் । நாப்யஸத்த்வப்ரகாரகப்⁴ரமாவிஷயத்வம் ஸத்த்வம் , அந்யோந்யாஶ்ரயாத் । நாபி ப்ரதிபந்நௌபாதௌ⁴ த்ரைகாலிகஸத்த்வநிஷேத⁴விரஹ:; ஆத்மாஶ்ரயாத் । நாபி ஸத்தா ஜாதிரர்த²க்ரியாகாரித்வமஸத்³வைலக்ஷண்யம் வா; ஏதேஷாம் மித்²யாத்வாவிரோதி⁴த்வேந தத்ப்ரத்யக்ஷேண மித்²யாத்வாநுமாநே பா³தா⁴பா⁴வாத் । நாபி வேதா³ந்த்யபி⁴மதமித்²யாத்வாபா⁴வ: ஸத்த்வம் ; துச்சே²(அ)திவ்யாப்தே: । நாப்யஸத்³விலக்ஷணத்வே ஸத்யநாரோபிதத்வம் ; அநாரோபிதத்வம் ஹி ஆரோபாவிஷயத்வம் , தச்சாஸம்ப⁴வி । ஸர்வஸ்யாபி க்ஷணிகத்வாதி³நா ஆரோபவிஷயத்வாத் । நாப்யஸ்தித்வப்ரகாரகப்ரமாம் ப்ரதி கதா³சித் ஸாக்ஷாத்³விஷயத்வம், காலஸம்ப³ந்தி⁴த்வம் வா ஸத்த்வம் , அஸ்தித்வம் ச வர்தமாநத்வம் , ந து ஸத்த்வமதோ நாத்மாஶ்ரய:; அதீதாதி³ரபி கதா³சித்³வர்தத ஏவேதி நாவ்யாப்தி:, ஆரோபிதத்வம் ச காலத்ரயாஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந பா³தே⁴ந போ³தி⁴தமிதி ந த்³விதீயலக்ஷணே(அ)திவ்யாப்திரிதி வாச்யம் , ப்ரமாத்வஸ்ய ஸத்த்வக⁴டிதத்வேந சக்ஷுராத்³யயோக்³யத்வேந ச பூர்வோக்ததோ³ஷாத் , வர்தமாநத்வப்ரகாரகப்ரமாவிஷயத்வே(அ)பி மித்²யாத்வாவிரோதா⁴ச்ச । த்³விதீயமபி ந மித்²யாத்வவிரோதி⁴ ; ஶுக்திரூப்யஸ்யாபி ப்ரதிபா⁴ஸகாலஸம்ப³ந்தி⁴த்வாத் , பா³தே⁴ந தாத்த்விககாலத்ரயஸம்ப³ந்த⁴நிஷேதே⁴(அ)ப்யதாத்த்விககாலஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாநிஷேதா⁴த் । நாபி தாத்த்விககாலஸம்ப³ந்தி⁴த்வம் தத் ; தாத்த்விகஸ்யாத்³யாப்யநிரூபணாத் , நிரூபணே வா ஶேஷவையர்த்²யாத் । நநு – ப⁴வந்மதே யத் ஸத்த்வம் ப்³ரஹ்மணி, ததே³வேஹ மம । உக்தம் ஹி – ’யாத்³ருஶம் ப்³ரஹ்மண: ஸத்த்வம் தாத்³ருஶம் ஸ்யாஜ்ஜக³த்யபி । தத்ர ஸ்யாத்தத³நிர்வாச்யம் சேதி³ஹாபி ததா²ஸ்து ந: ॥’ இதி । ந ச – தத்ராபரிச்சி²ந்நத்வம் ஸத்த்வம் , தச்ச ந ஜக³தீதி – வாச்யம் ; துச்ச²ஸ்யாபரிச்சி²ந்நத்வே(அ)பி ஸத்த்வாநப்⁴யுபக³மாந்நாபரிச்சி²ந்நத்வம் ஸத்த்வம் , கிம் த்வந்யதே³வ; தச்ச ப்³ரஹ்மணீவ ப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நத்வாச்சு²க்திகாதே³ரபி ப⁴விஷ்யதீதி – சேத் , நூநம் விவாஹஸமயே கந்யாயா: பித்ரா நிஜகோ³த்ரம் ப்ருஷ்ட²ஸ்ய யதே³வ ப⁴வதாம் கோ³த்ரம் ததே³வ மமாபி கோ³த்ரமிதி வத³தோ வரஸ்ய ப்⁴ராதா ப⁴வாந் , யதோ ஜாமாத்ருஶ்வஶுரயோரேககோ³த்ரத்வே விவாஹாநுபபத்திவஜ்ஜக³த்³ப்³ரஹ்மணோரேகஸத்த்வே ஜக³தோ(அ)ஸத்த்வமேவ ஸ்யாத் । ததா² ஹி – ஸ்வப்ரகாஶாத்³விதீயசைதந்யரூபத்வமேவ ப்³ரஹ்மண: ஸத்த்வம் ; ததே³வ சேஜ்ஜட³ஸ்யாபி ஜக³தஸ்ததா³ ரஜதத்வவிரோதி⁴ஶுக்திஸத்தயா ரஜதஸ்யேவ ஜட³த்வவிரோதி⁴ஸ்வப்ரகாஶஸத்தயா ஜக³த: ஸ்வரூபதோ மித்²யாத்வோபபத்தே: । சைதந்யஸ்யைவாவச்சி²ந்நாநவச்சி²ந்நா(அ)ஜ்ஞாநவிஷயத்வேந ஸர்வப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நத்வாப்⁴யுபக³மாந்ந ப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நத்வேந ஶுக்த்யாதே³: ஸத்த்வஸித்³தி⁴: । நந்வேவமபி ஸர்வதே³ஶீயத்ரைகாலிகநிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வமஸத்த்வம் துச்சா²நிர்வசநீயஸாதா⁴ரணம் , தத³பா⁴வ: ஸத்த்வம் , தச்ச ப்³ரஹ்மணீவ ஜக³த்யபீதி ப்³ரூம: । ந ச ஸம்யோகே³(அ)வ்யாப்தி:; தஸ்யாவ்யாப்யவ்ருத்தித்வாநப்⁴யுபக³மாத் । தத³ப்⁴யுபக³மே ச வ்யாப்யவ்ருத்தித்வேநாபா⁴வோ விஶேஷணீய: । நாபி வியத்யவ்யாப்தி:; தத³த்யந்தாபா⁴வஸ்ய கேவலாந்வயித்வாநங்கீ³காரேண லக்ஷணஸ்ய வித்³யமாநத்வாதே³வ । ந ஹி கஸ்மிம்ஶ்சித்³தே³ஶே காலே வா தஸ்யாபா⁴வ:, நித்யவிபு⁴த்வப⁴ங்க³ப்ரஸங்கா³த் । ஆகாஶாத்யந்தாபா⁴வஸ்ய கேவலாந்வயித்வாப்⁴யுபக³மே ச வ்ருத்திமத்ப்ரதியோகி³கத்வேநாபா⁴வோ விஶேஷணீய – இதி சேந்ந ; சக்ஷுராத்³யயோக்³யாநேகபதா³ர்த²க⁴டிதத்வேநைதாத்³ருஶஸத்த்வஸ்ய க்³ரஹணே சக்ஷுராதே³ரஸாமர்த்²யாத் । ந ஹி ஸர்வதே³ஶீயத்ரைகாலிகவ்ருத்திமத்ப்ரதியோகி³கவ்யாப்யவ்ருத்திநிஷேத⁴ப்ரதியோக³த்வ ம் கஸ்யாபி ப்ரத்யக்ஷம் , யேந தத³பா⁴வ: ப்ரத்யக்ஷோ ப⁴வேத் । வ்ருத்திமத்ப்ரதியோகி³கத்வவ்யாப்யவ்ருத்தித்வபரித்யாகே³(அ)பி ஸர்வதே³ஶீயத்வத்ரைகாலிகத்வயோரயோக்³யத்வாத் । நநு – ஸ்வதே³ஶகாலவ்ருத்திநிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வாபா⁴வே க்³ருஹ்யமாணே காலத்ரயமத்⁴யே வர்தமாநகாலஸ்ய ஸர்வதே³ஶமத்⁴யே ப்ரக்ருததே³ஶஸ்யாபி ப்ரவேஶேந தத்ர நிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வாபா⁴வஸ்ய க்³ருஹீதத்வாத்தத்ஸம்வலிதம் காலத்ரயவ்ருத்தி ஸர்வதே³ஶீயநிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வரூபம் மித்²யாத்வம் நாநுமாநேந க்³ரஹீதும் ஶக்யதே – இதி சேந்ந ; ஸ்வதே³ஶகாலவ்ருத்திஸகலநிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வஸ்ய சக்ஷுராத்³யயோக்³யத்வேந தத³பா⁴வஸ்ய ஸுதராம் தத³யோக்³யத்வாத் , ஸ்வதே³ஶகாலவ்ருத்தியத்கிஞ்சிந்நிஷேதா⁴ப்ரதியோகி³த்வஸ்ய மித்²யாத்வாவிரோதி⁴த்வாத் , ஸ்வப்ரதியோகி³காத்யந்தாபா⁴வாஸாமாநாதி⁴கரணஸ்ய ச ஸ்வப்ரதியோகி³காத்யந்தாபா⁴வாப்ரஸித்³த்⁴யா கேவலாந்வயிநி, ஸம்ப³ந்த⁴பே⁴தே³ந க⁴டாதௌ³ சாஸித்³தே⁴:; ஸ்வாத்யந்தாபா⁴வயாவத³தி⁴கரணாவ்ருத்தித்வம் வா , ஸ்வாத்யந்தாபா⁴வயத்கிஞ்சித³தி⁴கரணாவ்ருத்தித்வம் வேதி விகல்பேந பூர்வோக்ததோ³ஷாச்ச । தஸ்மாத்தத்ப்ரகாராந்தரஸ்ய நிரூபயிதுமஶக்யத்வாந்மித்²யாத்வாவிரோதி⁴த்வாச்ச ஸ்வஸமாநாதி⁴கரணயாவத³த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வாபா⁴வரூபமேவ ஸத்த்வமுபேயம் । தச்ச ந சக்ஷுராதி³யோக்³யமித்யுக்தம் । நநு – யஸ்மிந்கஸ்மிம்ஶ்சித் ஸ்வதே³ஶகாலவ்ருத்திநிஷேதே⁴ ஏதத்³தே³ஶைதத்காலவ்ருத்திநிஷேத⁴த்வம் ஜ்ஞாத்வா தேந ப்ரத்யாஸத்திபூ⁴தேநோபஸ்தா²பிதாநாம் ஸ்வதே³ஶகாலவ்ருத்திஸகலநிஷேதா⁴நாம் ப்ரதியோகி³த்வஸ்யாபா⁴வோ க⁴டே க்³ராஹ்ய:, தத: ஸார்வதி³க்ஸர்வதே³ஶீயநிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வஸ்ய க்³ரஹணம் க⁴டே து³ர்க⁴டமிதி – சேந்ந; ஏவம் ஸாமாந்யலக்ஷணயா ஸர்வநிஷேதே⁴ஷூபஸ்தி²தேஷ்வபி தத்ப்ரதியோகி³த்வாபா⁴வஸ்ய சக்ஷுராதி³நா க்³ரஹீதுமஶக்யத்வாத் । யோக்³யப்ரதியோகி³க ஏவ ஹி ஸம்ஸர்கா³பா⁴வோ யோக்³ய: । ந சாஶேஷநிஷேதா⁴நாம் ப்ரதியோகி³த்வமதீந்த்³ரியஸாதா⁴ரணம் சக்ஷுராதி³யோக்³யம் । வஸ்துதஸ்து – ஸாமாந்யம் நேந்த்³ரியப்ரத்யாஸத்தி:; மாநாபா⁴வாத் । ந ச – மஹாநஸீயதூ⁴மேந்த்³ரியஸம்யோகே³ந தத்ரைவ வ்யாப்திக்³ரஹே பர்வதீயதூ⁴மாத³நுமிதிர்ந ஸ்யாத் , ஸாமாந்யஸ்ய ச தூ⁴மத்வாதே³: ப்ரத்யாஸத்தித்வே தஸ்யாபி ப்ரத்யாஸந்நத்வாத்தத்ர வ்யாப்திக்³ரஹே ததோ(அ)நுமிதிரிதி – வாச்யம் ; பர்வதீயதூ⁴மேந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷத³ஶாயாம் தூ⁴மத்வேந ப்ரகாரேண க்³ருஹீதஸ்ம்ருதவ்யாப்தேஸ்தத்ர வைஶிஷ்ட்யக்³ரஹஸம்ப⁴வாத் , ’ஸுரபி⁴சந்த³நமி’திவத் விஶேஷ்யேந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷவிஶேஷணஜ்ஞாநாஸம்ஸர்கா³க்³ரஹரூபாயா விஶிஷ்டஜ்ஞாநஸாமக்³ர்யா: பூர்ணத்வாத் । வ்யாப்திஸ்ம்ருதிப்ரகாரேண வா பக்ஷத⁴ர்மதாஜ்ஞாநஸ்ய ஹேதுதா ; மஹாநஸீய ஏவ தூ⁴மோ தூ⁴மத்வேந வ்யாப்திஸ்ம்ருதிவிஷயோ ப⁴வதி, தூ⁴மத்வேந பர்வதீயதூ⁴மஜ்ஞாநம் சாபி ஜாதம் , தச்ச ஸாமாந்யலக்ஷணாம் விநைவ ; தாவதைவாநுமிதிஸித்³தே⁴: । ந ச – ஸாமாந்யப்ரத்யாஸத்திம் விநா தூ⁴மோ வஹ்நிவ்யபி⁴சாரீ ந வேதி அநுபூ⁴யமாநஸம்ஶயோ ந ஸ்யாத் , ப்ரஸித்³த⁴தூ⁴மே வஹ்நிஸம்ப³ந்தா⁴வக³மாத் அப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய சாஜ்ஞாநாதி³தி – வாச்யம் ; ப்ரஸித்³த⁴தூ⁴ம ஏவ தத்தத்³தூ⁴மத்வாதி³நா வ்யாப்திநிஶ்சயே(அ)பி தூ⁴மத்வேந தத்ஸம்ஶயோபபத்தே: । ததா² சோக்தம் மணிக்ருதா – ’க⁴டத்வேநேதரபே⁴த³நிஶ்சயே(அ)பி ப்ருதி²வீத்வாதி³நா தத்ர ஸம்ஶயஸிஷாத⁴யிஷே ப⁴வத ஏவே’தி । நிஶ்சிதே(அ)ப்யர்தே² ப்ராமாண்யஸம்ஶயாஹிதஸம்ஶயவத் தூ⁴மத்வம் வஹ்நிவ்யபி⁴சாரிவ்ருத்தி ந வேதி ஸம்ஶயாத³பி தாத்³ருஶஸம்ஶயோபபத்தேஶ்ச । ஏதேந வாயூ ரூபவாந்ந வேதி ஸம்ஶயோ(அ)பி வ்யாக்²யாத: । நநு – ஸித்³தே⁴ நேச்சா², கிந்து அஸித்³தே⁴, ஸா ச ஸ்வஸமாநவிஷயஜ்ஞாநஜந்யா, தச்ச ஜ்ஞாநம் ந ஸாமாந்யப்ரத்யாஸத்திம் விநா । ந ச – ஸித்³த⁴கோ³சரஸுக²த்வப்ரகாரகஜ்ஞாநாதே³வாஜ்ஞாதே ஸுகே² ப⁴வதீச்சா², ஸமாநப்ரகாரகத்வமாத்ரஸ்ய நியாமகத்வாதி³தி – வாச்யம் ; ரஜதத்வேந ப்ரகாரேண ரஜதே(அ)நுபூ⁴யமாநே க⁴டாதௌ³ ரஜதத்வப்ரகாரகேச்சா²ப்ரஸங்கா³த் । ந ச – ப்ரகாராஶ்ரயத்வமபி நியாமகம் ; ரஜதப்⁴ரமாச்சு²க்தாவிச்சா²நுத³யப்ரஸங்கா³த் । ததா² ச ஸமாநப்ரகாரகத்வே ஸதி ஸமாநவிஷயகத்வம் தந்த்ரம் । அத ஏவாக்²யாதிபக்ஷே ரஜதஸ்மரணஸ்யைவ ஶுக்த்தௌ ப்ரவர்தகத்வமித்யபாஸ்தமிதி – சேந்ந ; யதோ ரஜதப்⁴ரமாச்சு²க்தாவிச்சா² நாஸ்த்யேவ, கிம் த்வநிர்வசநீயே ரஜத இத்யநிர்வசநீயக்²யாதௌ வக்ஷ்யதே । ப்ரகாராஶ்ரயத்வம் நியாமகம் வத³ந்நக்²யாதிவாதீ³ பரமேவம் விபீ⁴ஷணீய: । ததா² ச ப்ரகாராஶ்ரயத்வஸ்ய நியாமகத்வாத³ந்யதா²க்²யாதிபக்ஷோ(அ)பி நிரஸ்த ஏவ । ந ச – தர்ஹி ப்⁴ரமத்வம் ந ஸ்யாத் இத³ம் ரஜதமிதி ப்⁴ரமத்வாபி⁴மதஜ்ஞாநஸ்ய வ்யதி⁴கரணப்ரகாரத்வாநப்⁴யுபக³மாதி³தி – வாச்யம் ; பா³தி⁴தவிஷயத்வேந ஹி ப்⁴ரமத்வம் ந து வ்யதி⁴கரணப்ரகாரத்வேந தஸ்யாபி விஷயபா³த⁴ப்ரயோஜ்யத்வாதி³தி ஹி வக்ஷ்யதே । நநு – அபா⁴வஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநஜந்யத்வாத் ப்ரௌட⁴ப்ரகாஶயாவத்தேஜோவிரஹரூபஸ்ய தமஸ: ப்ரத்யக்ஷதா ந ஸ்யாத் , ஸாமாந்யப்ரத்யாஸத்திம் விநா ப்ரதியோக்³யநுபஸ்தி²தே: இதி – சேந்ந; அஸ்மந்மதே தமஸோ பா⁴வாந்தரத்வாத் । ந ச – ததா²பி தத்³வ்யஞ்ஜகத்வாத்தத³பேக்ஷேதி – வாச்யம் ; ஸ்வரூபஸத ஏவ தாத்³ருக்தேஜோவிரஹஸ்ய தமோவ்யஞ்ஜகத்வம் , ந து ஜ்ஞாநஸ்ய மாநாபா⁴வாதி³த்யப்⁴யுபக³மாத் । அந்யேஷாம் மதே தாத்³ருக்தேஜோவிரஹஜ்ஞாநஸ்யாபேக்ஷிதத்வே(அ)பி ப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கப்ரகாரகஜ்ஞாநாதே³வ தத்ஸம்ப⁴வேந தத³ர்த²ம் ஸகலப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநஜநிகாயா: ஸாமாந்யப்ரத்யாஸத்தேரநுபயோகா³த் । ந ச – கோ³த்வாபா⁴வஜ்ஞாநம் கோ³த்வத்வப்ரகாரகஜ்ஞாநஜந்யம் , தச்ச க³வேதராவ்ருத்தித்வே ஸதி ஸகலகோ³வ்ருத்தித்வரூபம் ஸாமாந்யப்ரத்யாஸத்திமந்தரேண ந ஶக்யமவக³ந்துமிதி – ஸாம்ப்ரதம் ; யத்கிஞ்சித்³கோ³வ்யக்தேரேவ கோ³த்வத்வரூபத்வாத் । ஏதேந ப்ராக³பா⁴வப்ரதீதிரபி வ்யாக்²யாதா । கிம் சாநாக³தஜ்ஞாநஸ்யாபேக்ஷிதத்வே அநுமாநாதே³வ தத்³ப⁴விஷ்யதி ; ததா² ச ந்யாயகுஸுமாஞ்ஜலௌ – ’ஶங்கா சேத³நுமாஸ்த்யேவ ந சேச்ச²ங்கா ததஸ்தராம் । வ்யாகா⁴தாவதி⁴ராஶங்கா தர்க: ஶங்காவதி⁴ர்மத: ॥’ இத்யத்ர ஶங்கோபபாத³கமநாக³தஜ்ஞாநமநுமாநாதே³வேத்யுக்தம் , அநுமாநம் ச வர்தமாநபாக:, பாகபூர்வகாலீந:, பாகத்வாத³தீதபாகவதி³த்யாதி³ । ந ச சரமபாகே வ்யபி⁴சார:; ஸாத்⁴யஸித்³த்⁴யுபஜீவகஸ்ய வ்யபி⁴சாரஜ்ஞாநஸ்யாதோ³ஷத்வாத் , அந்யதா² ஸித்³த்⁴யஸித்³தி⁴வ்யாகா⁴தாத் । கிஞ்ச ஶப்³தா³த³பி ஸகலதூ⁴மபாகாதி³கோ³சரஜ்ஞாநஸம்ப⁴வ: । ந ச – ஶங்காதி³பூர்வம் ஶப்³த³ஸ்யோபஸ்தி²திநியமாபா⁴வ இதி – வாச்யம் ; கதா³சிதே³வ ஶப்³தா³த³நுபூ⁴தஸ்ய ததா³நீம் ப்ரம்ருஷ்டதத்தாகஸ்ம்ருதிஸம்ப⁴வாத் । நநு – அநுமிதேர்விஶேஷணஜ்ஞாநஜந்யத்வேந ஸாமாந்யப்ரத்யாஸத்திஸித்³தி⁴:, ந சாநுமாநாந்தரத்³விஶேஷணஜ்ஞாநமநவஸ்தா²நாத் – இதி சேந்ந ; விஶேஷணதாவச்சே²த³கப்ரகாரகஜ்ஞாநாதே³வ ஸாத்⁴யவிஶேஷணகபக்ஷவிஶேஷ்யகாநுமிதிஸம்ப⁴வாத் । ஏதேந – ’ஸுரபி⁴ சந்த³ந’மித்யாதி³விஶிஷ்டஜ்ஞாநாய கல்பிதா ஜ்ஞாநலக்ஷணா ப்ரத்யாஸத்திரபி – நிரஸ்தா ; சந்த³நத்வேந ஸுரபி⁴த்வாநுமாநோபபத்தே: ; அந்யதா² ஸாத்⁴யவிஶிஷ்டபக்ஷப்ரத்யக்ஷோபபத்தேரநுமாநமாத்ரோச்சே²த³ப்ரஸங்கா³த் । ந ச – அபா⁴வஸாத்⁴யககேவலவ்யதிரேகிணி ஸாத்⁴யப்ரஸித்³தே⁴ரநங்க³த்வாத்தத்ர க்லுப்தாயா அநுமிதிஸாமக்³ர்யா: ப்ரத்யக்ஷஸாமக்³ரீதோ ப³லவத்த்வமிதி – வாச்யம் ; அர்தா²பத்திவாதி³பி⁴ரஸ்மாபி⁴ஸ்தத³நப்⁴யுபக³மாத் । ’பர்வதவ்ருத்திதூ⁴மோ வஹ்நிவ்யாப்ய’ இதி பராமர்ஶாத் ஸாத்⁴யவிஶேஷ்யகபக்ஷவிஶேஷணகாநுமித்யப்⁴யுபக³மே து நைவ காப்யநுபபத்தி: । அநுமிதே: பக்ஷவிஶேஷ்யத்வநியமே மாநாபா⁴வாத் । கிஞ்ச தூ⁴மத்வாதி³ஸாமாந்யம் ந ஸ்வரூபத: ப்ரத்யாஸத்தி: ; தூ⁴லீபடலே தூ⁴மப்⁴ரமாநந்தரம் தூ⁴மத்வேந ஸகலதூ⁴மநிஷ்ட²வஹ்நிவ்யாப்திக்³ரஹாநுத³யப்ரஸங்கா³த் , தத்ர ஸ்வரூபதோ தூ⁴மத்வாபா⁴வாத் , ந சேஷ்டாபத்தி: தது³த்தரகாலமநுமித்யநுத³யாபத்தே:, ததா² ச தூ⁴மத்வஜ்ஞாநம் ப்ரத்யாஸத்திரிதி – வாச்யம் ; தச்ச தூ⁴மேந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷத³ஶாயாம் தூ⁴மஜ்ஞாநாத்ப்ராங்நாஸ்த்யேவ । நிர்விகல்பகே மாநாபா⁴வாத் , விஶிஷ்டஜ்ஞாநத்வேந விஶேஷணஜ்ஞாநத்வேந ச கார்யகாரணபா⁴வாநப்⁴யுபக³மாத் , அவஶ்யக்லுப்தகார்யகாரணபா⁴வவிஶேஷேணைவ ஸர்வவ்யவஹாரோபபத்தே: । ந ச தூ⁴மத்வேந ஸந்நிக்ருஷ்டதூ⁴மவ்யக்திஜ்ஞாநாநந்தரம் தத்ஸமாநாகாரமஸந்நிக்ருஷ்டதூ⁴மகோ³சரம் ஜ்ஞாநாந்தரமுத்பத்³யத இத்யத்ர மாநமஸ்தி ; தூ⁴மத்வேந புரோவர்திநம் தூ⁴மம் ஸாக்ஷாத்கரோமி ந வ்யவஹிதமித்யநுப⁴வாச்ச । அந்யதா² ஜக³தீக³தஸகலதூ⁴மவ்யக்தீரஹம் ஸாக்ஷாத்கரோமீத்யநுவ்யவஸீயேத । ந சைவமநுப⁴வமாத்ரஶரணைரப்⁴யுபேயதே । கிஞ்ச ஸாமாந்யப்ரத்யாஸத்த்யங்கீ³காரே யத் ப்ரமேயம் தத³பி⁴தே⁴யம், யத்ப்ரமேயவத் , தத³பி⁴தே⁴யவதி³த்யாதி³வ்யாப்திபரிச்சே²தே³ ஸார்வஜ்ஞ்யாபத்தி: । நசேஷ்டைவ ஸா ; பரஜ்ஞாநவிஷயோ க⁴டோ ந வேத்யாதி³ஸம்ஶயாநுபபத்தே: । ந ச – க⁴டத்வப்ரகாரகக⁴டவிஷயகநிஶ்சயோ க⁴டஸம்ஶயவிரோதீ⁴, ப்ரமேயமிதி நிஶ்சயஸ்து க⁴டவிஷயோ(அ)பி ந க⁴டத்வப்ரகாரக இதி – வாச்யம் ; பா⁴ஸமாநவைஶிஷ்ட்யப்ரதியோகி³ந ஏவ ப்ரகாரத்வாத் , க⁴டத்வஸ்யாபி ப்ரமேயமிதி ஜ்ஞாநே பா⁴ஸமாநவைஶிஷ்ட்யப்ரதியோகி³த்வாத் , க⁴டத்வப்ரகாரகநிஶ்சயஸ்ய க⁴டத்வஜ்ஞாநஜந்யத்வவிஶேஷணாத³தோ³ஷ இதி சேத் , ந விஶேஷணாஜ்ஞாநத்வேநைவ தஸ்ய ஜநகதா வாச்யா ; தஸ்யா: ப்ராகே³வ நிராஸாத் ; ஸ்வரூபஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷாப்⁴யுபக³மே சாநிர்வசநீயவாதா³பத்தே:, இத்யாதி³தூ³ஷணாநி ப³ஹுதரமூஹநீயாநி । தஸ்மாத் ஸாமாந்யப்ரத்யாஸத்த்யா நிஷேத⁴மாத்ரப்ரதியோகி³த்வோபஸ்தி²தௌ தத³பா⁴வக்³ரஹாத் பா³த⁴ இத்யநுபபந்நமேவ ॥

நநு – ப்ரத்யக்ஷஸ்ய வர்தமாநமாத்ரக்³ராஹித்வே ஶுக்திரூப்யாதே³: ப்ரதிபந்நோபாதௌ⁴ த்ரைகாலிகநிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வரூபம் மித்²யாத்வம் கத²ம் ப்ரத்யக்ஷம் ஸ்யாத் ? அத² தத்ர ரஜதத்வவிரோதி⁴ஶுக்தித்வே ஸாக்ஷாத்க்ருதே தத³ந்யதா²நுபபத்த்யா ச ரஜதத்வாபா⁴வே நிஶ்சிதே மித்²யைவ ரஜதமபா⁴தி³தி தாத்³ருங்நிஷேத⁴ப்ரத்யய: ஸ்வஸம்ப³ந்த⁴ஸர்வாபா⁴ஸகேந ஸாக்ஷிணைவோபபந்ந:, தர்ஹி ஸாக்ஷாத் ஸ்வவிஷயஸ்ய க³க³நாதே³ர்பா⁴விகாலநிஷேதா⁴ப்ரதியோகி³த்வம் ஸகலகாலக்³ராஹிணா ஸாக்ஷிணா க்³ருஹ்யதாம் இதி – சேந்ந; ஸாக்ஷிணோ வித்³யமாநஸர்வாவபா⁴ஸகத்வேநாவித்³யமாநபா⁴விபா³தா⁴பா⁴வபா⁴ஸகத்வாநுபபத்தே:, ஸாக்ஷிஜ்ஞாநஸ்ய ப்⁴ரமப்ரமாஸாதா⁴ரணத்வேந ப்ரமாணாபா³த⁴கத்வாச்ச । நநு – ஜ்ஞாநப்ராமாண்யம் க்³ருஹ்ணந் ஸாக்ஷீ க⁴டாதி³க³தமபா³த்⁴யத்வம் க்³ருஹ்ணாத்யேவ, ந ஹி விஷயாபா³த⁴மநந்தர்பா⁴வ்ய ப்ராமாண்யக்³ரஹணம் நாம இதி – சேந்ந ; வ்யவஹாரகாலாபா³த்⁴யத்வமாத்ரேண ப்ரவ்ருத்தாவபி ஸம்வாதோ³பபத்தே:, தத்³ரூபக³தப்ராமாண்யஸ்ய ஸாக்ஷிணா க்³ரஹணே(அ)பி விரோதா⁴பா⁴வாத் । ந ஹி க⁴டாதி³ஜ்ஞாநஸ்ய ஸம்வாதி³ப்ரவ்ருத்திஜநகதாவச்சே²த³கம் ப்ராமாண்யம் த்ரிகாலபா³த்⁴யவிஷயகத்வம் , கிந்து ஶுக்திரூப்யாதி³ஜ்ஞாநவ்யாவ்ருத்தம் வ்யவஹாரகாலாபா³த்⁴யவிஷயகஸகலஜ்ஞாநவ்ருத்திவ்யவஹாரகாலாபா³த்⁴யவிஷயகத்வமேவ । தச்ச ந பா⁴விகாலபா³த⁴விரோதீ⁴த்யுக்தம் । பா⁴விகாலபா³த⁴தத³பா⁴வௌ ந ச மாநம் விநா ஸாக்ஷிணா க்³ரஹீதும் ஶக்யௌ, தஸ்ய வித்³யமாநமாத்ரக்³ராஹித்வாதி³தி சோக்தம் । நநு – தர்ஹி தே³ஹாத்மைக்யஜ்ஞாந’முஷ்ணம் ஜல’மித்யாதி³ ஜ்ஞாநம் ச ப்ரமா ஸ்யாத் , வ்யவஹாரத³ஶாயாம் விஷயாபா³தா⁴த் – இதி – சேந்ந ; ஆப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமபா³தி⁴தத்வேந தேஷாமபி க⁴டாதி³ஜ்ஞாநஸமாநயோக³க்ஷேமத்வாத் । நநு – காலாந்தரஸ்த²மபி யத் பா³த⁴கம் தத³பி கிம் யத்காலாவச்சே²தே³ந அநேந ஸ்வார்தோ² க்³ருஹீதஸ்தத்காலாவச்சே²தே³நைவ தந்நிஷேத⁴தி, உதாந்யகாலாவச்சே²தே³ந, ஆத்³யே கத²மஸ்ய ப்ராமாண்யம் ? அந்த்யே அநித்யத்வாதி³கமேவ – இதி சேந்ந ; அபா³த்⁴யத்வரூபப்ராமாண்யஸ்ய ப்ரபஞ்சஜ்ஞாநே மயாநங்கீ³காராத் । யத்காலாவச்சே²தே³நைவாநேந ஸ்வார்தோ² க்³ருஹீதஸ்தத்காலாவச்சே²தே³நைவ தந்நிஷேதா⁴ப்⁴யுபக³மாத் । தச்ச ப்ராமாண்யம் மயாப்⁴யுபேயதே । தத் வ்யவஹாரத³ஶாயாம் விபரீதப்ரமாரூபபா³த⁴கஸ்யாநுத்பந்நத்வாத³ஸ்த்யேவ । ந ச – யத் ப⁴வதாம் க⁴டாதி³பு³த்³தே⁴: ப்ராதிபா⁴ஸிகபு³த்³தி⁴தோ வைலக்ஷண்யம் விஷயஸ்ய வ்யாவஹாரிகஸத்த்வஸாத⁴கம், ததே³வேஹ மம விஷயஸ்ய பாரமார்தி²கஸத்த்வஸாத⁴கமஸ்த்விதி – வாச்யம் ; ப்ராதிபா⁴ஸிகபு³த்³தி⁴வைலக்ஷண்யம் ஹி க⁴டாதி³பு³த்³தே⁴: ஸப்ரகாரகஜ்ஞாநாபா³த்⁴யவிஷயத்வாதி³ரூபம் , தந்ந பாரமார்தி²கஸத்த்வம் க⁴டாதே³:, ஸாத⁴யிதும் ஶக்தம் ; தே³ஹாத்மைக்யஜ்ஞாநே ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாவ்யவஹிதப்⁴ரமே ச வ்யபி⁴சாராத் । நநு – ’க⁴டஸ்ஸந் ’ ’ரூப்யம் மித்²யே’தி ப்ரதீத்யோரவிஶேஷே கத²ம் ’க⁴டோ மித்²யா ரூப்யமித்²யாத்வம் ந மித்²யே’தி விஶேஷ: ? ந ச தத³பி மித்²யைவ ; ரூப்யதாத்விகத்வாபத்தே: – இதி சேந்ந ; மித்²யாத்வமித்²யாத்வே(அ)பி யதா² ந ரூப்யஸ்ய தாத்த்விகத்வம் தத்ரோபபத்தேருக்தத்வாத் । ந ச – பாரமார்தி²கஸத்த்வஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாகோ³சரத்வே தந்நிஷேத⁴ஶ்ருதீநாமப்ரஸக்தப்ரதிஷேத⁴கதா ஸ்யாதி³தி – வாச்யம் ; தாஸாம் சக்ஷுராதி³ப்ரஸக்தத்³வைதநிஷேத⁴பரத்வாத் , பாரமார்தி²கத்வேந த்³வைதநிஷேத⁴பரத்வே(அ)பி நாப்ரஸக்தநிஷேத⁴கத்வம் ; பரோக்ஷப்ரஸக்தே: ஸம்ப⁴வாத் , ’நாந்தரிக்ஷே(அ)க்³நிஶ்சேதவ்ய ’ இத்யாதி³வத³ப்ரஸக்தப்ரதிஷேத⁴ஸ்யாப்யுபபத்தேஶ்ச । ந ச – அதாத்விகப்ரபஞ்சே யதி³ தாத்த்விகத்வமப்யத்⁴யக்ஷேண ந க்³ருஹ்யதே, கத²ம் தர்ஹி தஸ்யாதத்த்வாவேத³கத்வம் ? ந ஹி ததே³வ தத்த்வேநாவேத³யத்தாத்த்விகம் நாம, த்³ருஶ்யதே ச ஸார்வலௌகிகப்ரபஞ்சே பாரமார்தி²கத்வாநுப⁴வ இதி – வாச்யம் ; ந ஹ்யஸ்மாகம் தத்த்வாவேத³கத்வம் தத்³வதி தத்ப்ரகாரகத்வம் , தத்³பி⁴ந்நத்வமதத்த்வாவேத³கத்வம் , கிந்த்வபா³தி⁴தவிஷயத்வம் தத்த்வாவேத³கத்வம் , பா³தி⁴தவிஷயத்வம் சாதத்த்வாவேத³கத்வம் , அபா³தி⁴தவிஷயத்வம் ச ஶ்ரௌதே ப்³ரஹ்மஜ்ஞாந ஏவ, தத்³பி⁴ந்நஜ்ஞாநே தாத்பர்யவத்³வேத³த்வேநைவ தத்த்வாவபோ³த⁴கத்வாத் । ததா²ச ப்ரபஞ்சப்ரத்யக்ஷஸ்ய தாத்த்விகத்வாகோ³சரத்வே(அ)ப்யதத்த்வாவேத³கத்வம் ஸங்க³ச்ச²தே । ஸார்வலௌகிகீ பாரமார்தி²கத்வப்ரஸித்³தி⁴ஸ்து ஜலக³தபிபாஸோபஶமநஸாமர்த்²யப்ரஸித்³தி⁴வத் பரோக்ஷதயாப்யுபபந்நா நாபரோக்ஷத்வபர்யவஸாயிநீ ॥ தஸ்மாத³த்⁴யக்ஷயோக்³யஸ்ய ஸத்த்வஸ்யேஹாநிருக்தித: । நாத்⁴யக்ஷபா³தோ⁴ மித்²யாத்வலிங்க³ஸ்யாத்ரோபபத்³யதே । ந லௌகிகம் ந ஸாமாந்யஜந்யம் ஸாக்ஷ்யாத்மகம் ந ச । ப்ரத்யக்ஷம் பா³த⁴தே லிங்க³ம் மித்²யாத்வஸ்யாநுமாபகம் ॥

’கிஞ்சேத³ம் ரூப்ய’மித்யத்ர இத³மிதிவத் ’ஸந் க⁴ட’ இத்யத்ராபி ஸதி³த்யதி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தம் ப்³ரஹ்மைவ பா⁴ஸதே । ந ச – சாக்ஷுஷாதி³ஜ்ஞாநே ரூபாதி³ஹீநஸ்ய ப்³ரஹ்மண: கத²ம் ஸ்பு²ரணமிதி – வாச்யம் ; ரூபாதி³ஹீநஸ்யாபி காலாதி³ந்யாயேந ஸ்பு²ரணஸ்ய ப்ராகே³வோபபாதி³தத்வாத் । நந்வேவம் – ’நீலோ க⁴ட: மித்²யா ரூப்யமஸந்ந்ருஶ்ருங்க³’மித்யாதா³வபி ’நீல ’ இத்யாதி³ரதி⁴ஷ்டா²நாநுவேத⁴ இதி ஸ்யாத் , ந ச – நைல்யம் க⁴டாதி³ஷ்வஸ்தி, ஸத்த்வம் து நேதி – வாச்யம் ; அஸ்யாரோபிதத்வஸித்³த்⁴யுத்தரகாலீநத்வேநாந்யோந்யாஶ்ரயாத் ; அந்யதா² ’ஸத்யம் ஜ்ஞாந’மித்யத்ராபி ஸத்யமித்யதி⁴ஷ்டா²நாநுவேத⁴ ஏவ ஸ்யாத் – இதி சேந்ந; ஸந்நித்யஸ்ய ’க⁴ட’ இத்யநேந ஸாமாநாதி⁴கரண்யஸ்ய பா³தி⁴த்வாத் । ததா² ஹி – ஸத்தாஜாதிஸ்பு²ரணநிப³ந்த⁴நம் வா ஸ்வரூபஸத்த்வநிப³ந்த⁴நம் வா காலத்ரயாபா³த்⁴யத்வநிப³ந்த⁴நம் வா ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ஸ்யாத் । ந சாபா⁴வாதி³ஸாதா⁴ரணஸத்ப்ரதீதௌ ஸத்தாஜாதிஸ்பு²ரணம் ஸம்ப⁴வதி; அபா⁴வாதி³ஷு த்வயாபி தத³நங்கீ³காராத் । ந ச க்வசித்ஸாக்ஷாத்ஸம்ப³ந்தே⁴ந க்வசித் பரஸ்பராஸம்ப³ந்தே⁴ந ஸதி³தி ப்ரதீத்யுபபத்தி:; விஜாதீயஸம்ப³ந்தே⁴ந ஸமாநாகாரப்ரதீத்யநுபபத்தே:, அந்யதா² ஸம்ப³ந்த⁴பே⁴த³ ஏவ ந ஸித்³த்⁴யேத் । ந ச ஸ்வரூபஸத்த்வேநாபா⁴வாதௌ³ தத்ப்ரதீதி:; அநநுக³மாத் , அநநுக³தேநாபி அநுக³தப்ரதீதௌ ஜாதிமாத்ரோச்சே²த³ப்ரஸங்கா³த் । அத ஏவ ந ஸர்வத்ராபி ஸ்வரூபஸத்த்வேநைவ ஸத்³வ்யவஹார:; ஏகேநைவ ஸர்வாநுக³தேந ஸர்வத்ர ஸத்ப்ரதீத்யுபபத்தௌ ப³ஹூநாம் ஸத்³தே⁴துத்வகல்பநே மாநாபா⁴வாத் । நாபி காலத்ரயாபா³த்⁴யத்வநிப³ந்த⁴நம் தத் ; தஸ்ய சக்ஷுராத்³யக³ம்யத்வஸ்யோக்தத்வாத் , ’ஸதி³த³ம் ரஜத’மித்யாதி³ப்⁴ரமே அபா⁴வாச்ச । தஸ்மாதே³கம் ஸர்வாதி⁴ஷ்டா²நமேவ ஸதி³தி ஸர்வத்ராநுபூ⁴யத இதி யுக்தம் , நீலாதே³ஸ்து க⁴டாதி³ஸாமாநாதி⁴கரண்யே கிமபி நாஸ்தி பா³த⁴கம் , ந வா நீலாதே³ரதி⁴ஷ்டா²நத்வம் ஸம்ப⁴வதி; ப்ராக³ஸத்த்வாத் , நீலபீதாதி³ப்ராதிஸ்விகாநந்தாதி⁴ஷ்டா²நகல்பநே கௌ³ரவாத் , அதி⁴ஷ்டே²யதுல்யயோக³க்ஷேமத்வாச்ச । அதி⁴ஷ்டே²யவிஷமஸத்தாகமேவ ஹ்யதி⁴ஷ்டா²நம் ப⁴வதி; ’மித்²யா ரூப்யமஸந்ந்ருஶ்ருங்க³’மித்யாதௌ³ மித்²யாத்வாஸத்த்வயோரதி⁴ஷ்டா²நத்வஶங்காபி நாஸ்தீதி ஶூந்யவாதா³பத்தே: । தத்ர சாநுபபத்திருக்தா; வக்ஷ்யதே ச । யத்து – ’ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்த’மித்யத்ராபி ததா² ஸ்யாத் – இதி । தந்ந; யதோ ந தத்ர ஸத்தாஸம்ப³ந்தே⁴ந ஸத்த்வம் , கிந்து ஸ்வரூபேணைவேத்யுக்ததோ³ஷாநவகாஶாத் । ந சைவம் க⁴டாதா³வபி ஸ்வரூபேணைவ ததா²த்வம் ; பூர்வமேவ நிராக்ருதத்வாத் , ॥

கிஞ்ச நிஶ்சிதப்ராமாண்யமேவ ப்ரத்யக்ஷமிதரபா³த⁴கம் ப⁴வேத் , ந சாத்ர ப்ராமாண்யம் நிஶ்சிதம் ; ஆக³மவிரோதா⁴த் , அநுமாநவிரோதா⁴த் , பா⁴விபா³தா⁴பா⁴வாநிர்ணயாச்ச ॥ நநு – ப்ரத்யக்ஷமேவ ப்ரப³லமநுமாநாக³மபா³த⁴கம் , நாநுமாநாக³மௌ; ப்ரத்யக்ஷாப்ராமாண்யே தத்³விரோதா⁴பா⁴வேநாநுமாநாக³மயோ: ப்ராமாண்யம் , தயோ: ப்ராமாண்யே ச தத்³விரோதா⁴த் ப்ரத்யக்ஷாப்ராமாண்யமித்யந்யோந்யாஶ்ரயாத் , ந ஹி ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ப்ராமாண்யேப்யேவமந்யோந்யாஶ்ரய:; தஸ்யாநபேக்ஷத்வாத் – இதி சேந்ந; சந்த்³ரதாரகாதி³பரிமாணப்ரத்யக்ஷே அநுமாநாக³மவிரோதே⁴ந தஸ்யாப்ராமாண்யத³ர்ஶநாத் தேநாபி ஸ்வப்ராமாண்யஸித்³த்⁴யர்த²மிதராவிரோத⁴ஸ்யாவஶ்யமபேக்ஷணீயத்வாத் । ததா²சாந்யோந்யாஶ்ரயதுல்யத்வாத் பரஸ்பரவிரோதே⁴ந ப்ராமாண்யஸந்தே³ஹே ஸத்யநாப்தாப்ரணீதத்வாதி³நா ப்ரமாஜநகத்வவ்யாப்தேர்வேத³ப்ராமாண்யநிஶ்சயே ஜாதே தேந ஸ்வதஸ்ஸம்பா⁴விததோ³ஷஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸ்ய பா³தா⁴த் அஸ்மந்மதே க்வாந்யோந்யாஶ்ரய: ? அந்யதா² தே³ஹாத்மைக்யப்ரத்யக்ஷபு³த்³த்⁴யா பா³தா⁴த்³தே³ஹபி⁴ந்நத்வமப்யாத்மநோ நாக³மாநுமாநாப்⁴யாம் ஸித்³த்⁴யேத் । நநு – ப்ரத்யக்ஷமநுமாநாத்³யபேக்ஷயா ஜாத்யைவ ப்ரப³லம் ; கத²மந்யதா² ஔஷ்ண்யப்ரத்யக்ஷேண வஹ்நிஶைத்யாநுமிதிப்ரதிப³ந்த⁴: ? ந ச – தத்ரோபஜீவ்யத்வநிப³ந்த⁴நம் ப்ரத்யக்ஷஸ்ய பா³த⁴கத்வம் ; த⁴ர்ம்யாதே³ஶ்சக்ஷுராதி³நைவ ஸித்³தே⁴ஸ்த்வசோ(அ)நுபஜீவ்யத்வாத் , கிஞ்ச ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ப்ராப³ல்யமநுமாத்³யக்³ருஹீதரேகோ²பரேகா²தி³க்³ராஹகத்வாத³நுமாநாத்³யநிவர்திததி³ங்மோஹாதி³நிவர்தகத்வாச்ச – இதி சேந்ந ; த்வாசப்ரத்யக்ஷஸ்யாப்யுபஜீவ்யத்வேநைவ ஶைத்யாநுமிதிப்ரதிப³ந்த⁴கத்வஸம்ப⁴வாத் , சக்ஷுராதி³நா த⁴ர்ம்யாதி³க்³ரஹே(அ)பி த்வசம் விநா ஸாத்⁴யப்ரஸித்³தே⁴ரபா⁴வாத் । ததா² ச ந ஜாத்யா ப்ராப³ல்யே மாநமஸ்தி । தத³க்³ருஹீதக்³ராஹித்வமபி ந ப்ராப³ல்யே ப்ரயோஜகம் ; ப்ரத்யக்ஷாக்³ருஹீதத⁴ர்மாதி³க்³ராஹகத்வேந பரோக்ஷப்ரமாணஸ்யைவ ப்ராப³ல்யாபத்தே: । நாப்யநுமாநாத்³யநிவர்திததி³ங்மோஹநாதி³நிவர்தகத்வேந ப்ராப³ல்யம் ; ஏதாவதா ஹி வைத⁴ர்ம்யமாத்ரம் ஸித்³த⁴ம் । ந ச தாவதேதரப்ரமாணாபேக்ஷயா ப்ராப³ல்யம் ப⁴வதி ; அந்யதா² த்வாசப்ரத்யக்ஷாநிவர்திதவம்ஶோரக³ப்⁴ரமநிவர்தகத்வாச்சக்ஷுஷோ(அ)பி த்வக³பேக்ஷயா ப்ராப³ல்யம் ஸ்யாத் । ததஶ்ச சித்ரநிம்நோந்நதஜ்ஞாநஸ்ய சாக்ஷுஷஸ்ய தத்³விரோதி⁴த்வாசஜ்ஞாநாத் பா³தோ⁴ ந ஸ்யாத் । ப்ரத்யுதாக³மஸ்யைவ ஸர்வத: ப்ராப³ல்யம் ஸ்மார்யதே । ‘ப்ராப³ல்யமாக³மஸ்யைவ ஜாத்யா தேஷு த்ரிஷு ஸ்ம்ருதம் ।‘ இதி । ந ச – தத்³வைதி³கார்த²விஷயமிதி – வாச்யம் ; அத்³வைதஸ்யாபி வைதி³கார்த²த்வாத் । க்வ ச ப்ரத்யக்ஷத: ப்ராப்தமநுமாக³மபா³தி⁴தமிதி து பரீக்ஷிதப்ராமாண்யப்ரத்யக்ஷவிஷயம் । நநு – ப்ரத்யக்ஷஸ்யாஸஞ்ஜாதவிரோதி⁴த்வாது³பக்ரமந்யாயேநைவ ப்ராப³ல்யம் । உக்தம் ஹி – ‘அஸஞ்ஜாதவிரோதி⁴த்வாத³ர்த²வாதோ³ யதா²ஶ்ருத: । ஆஸ்தே²யஸ்தத்³விருத்³த⁴ஸ்ய வித்⁴யுத்³தே³ஶஸ்ய லக்ஷணா‘ – இதி சேந்ந; யத ஏகவாக்யஸ்த² பரஸ்பரஸாபேக்ஷபத³த்வேந உப⁴யோ: ஸாம்யே ஸத்யுபக்ரமஸ்த²வேத³பதா³நுரோதே⁴நோபஸம்ஹாரஸ்த²ர்கா³தி³பதா³நாம் மந்த்ரமாத்ரவாசிநாம் க்ருத்ஸ்நவேத³பரத்வே நிர்ணீதே(அ)பி ந ப்ரக்ருதே தந்ந்யாய: ஸம்ப⁴வதி; உப⁴யோ: ஸாம்யாபா⁴வாத் , க்³ருஹீதப்ரமாணபா⁴வஶ்ருத்யபேக்ஷயா ப்⁴ரமவிலக்ஷணத்வேநாநிஶ்சிதஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ந்யூநப³லத்வாத் , அந்யதா² ‘இத³ம் ரஜதமி’தி ப்⁴ரமோ(அ)பி ‘இயம் ஶுக்திரி’தி ஆப்தோபதே³ஶாபேக்ஷயா ப்ரப³லம் ஸ்யாத் । ஏதேந – லிங்கா³த் ஶ்ருதேரிவ ஶீக்⁴ரகா³மித்வாத் ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ப்ராப³ல்யம் , தது³க்தம் – ‘ப்ரத்யக்ஷே சாநுமாநே ச யதா² லோகே ப³லாப³லம் । ஶீக்⁴ரமந்த²ரகா³மித்வாத்ததை²வ ஶ்ருதிலிங்க³யோ: –‘ இத்யபாஸ்தம் ; பரீக்ஷிதஸ்ய மந்த²ரகா³மிநோ(அ)பி ப்ராப³ல்யாத் । ந ச – ‘யதா³ஹவநீயே ஜுஹோதீ‘த்யஸ்மாத் ‘பதே³ ஜுஹோதீ‘த்யஸ்ய விஶேஷவிஷயத்வேந ப்ராப³ல்யவத், க⁴டவிஷயஸத்த்வக்³ராஹிண: ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ஸாமாந்யதோ த்³வைதநிஷேத⁴கஶ்ருத்யபேக்ஷயா ப்ராப³ல்யமிதி – வாச்யம் ; ஸாமாந்யவிஶேஷந்யாயஸ்ய நிஶ்சிதப்ரமாணபா⁴வோப⁴யவிஷயத்வாத் , அந்யதா² ‘அயம் கௌ³ரஶ்வ‘ இத்யாதே³ரபி கௌ³ரஶ்வோ ந ப⁴வதீத்யாதி³த: ப்ராப³ல்யம் ப⁴வேத் । ந ச – யதா² ‘யத்கிஞ்சித்ப்ராசீநமக்³நீஷோமீயாத்தேநோபாம்ஶு சரதீ‘த்யத்ரத்யஸ்ய யத்கிஞ்சிச்ச²ப்³த³ஸ்ய யத்கிஞ்சித்ப்ரக்ருதவாசித்வேந ஸாமாந்யவிஷயத்வே(அ)பி தீ³க்ஷணீயாவ்யதிரிக்தே ஸாவகாஶத்வாத் ‘யாவத்யா வாசா காமயேத தாவத்யா தீ³க்ஷணீயாயாமநுப்³ரூயாதி³’த்யநேந நிரவகாஶேந ஸங்கோசஸ்ததா² ப்ரத்யக்ஷேண நிரவகாஶேந வ்ருத்த்யந்தரேணாநேகார்த²த்வேந வா விஷயாந்தரபரத்வேந ஸாவகாஶாயா: ஶ்ருதே: ஸங்கோச: கிம் ந ஸ்யாதி³தி – வாச்யம் ; தாத்பர்யலிங்கை³ருபக்ரமாதி³பி⁴ர்த்³வைதநிஷேத⁴பரத்வே அவத்⁴ருதே அத்³வைதஶ்ருதேரபி நிரவகாஶத்வாத் , ப்ரத்யக்ஷஸ்யாபி வ்யாவஹாரிகத்³வைதவிஷயதயா ஸாவகாஶத்வாத், விருத்³த⁴யோஶ்ச த்³வயோ‘ரஹம் மநுஷ்ய‘ இத்யாதி³ப்ரத்யக்ஷே ‘ஆகாஶவத்ஸர்வக³தஶ்ச நித்ய‘ இத்யாதி³ஶ்ருத்யோரிவ தாத்த்விகப்ராமாண்யாநுபபத்த்யா கஸ்யசித்³வ்யாவஹாரிகம் கஸ்யசித்தாத்விகம் ப்ராமாண்யமப்⁴யுபேயம் ; அத்யந்தாப்ராமாண்யஸ்யாந்யாய்யத்வாத் , தத்ராத்³வைதஶ்ருதேர்வ்யாவஹாரிகப்ராமாண்யஸம்ப⁴வே த்³வைதக்³ராஹிப்ரத்யக்ஷாதே³ஸ்தாத்த்விகம் ப்ராமாண்யம் ப⁴வேத் , தத³ஸம்ப⁴வே து ப³லாதே³வாத்³வைதஶ்ருதேஸ்தாத்த்விகம் ப்ராமாண்யமிதி ப்ரத்யக்ஷாதே³ர்வ்யாவஹாரிகம் ப்ராமாண்யம் பர்யவஸ்யதீதி க்ருதபு³த்³த⁴யோ விதா³ங்குர்வந்து । நநு – பஞ்ச த³ஶராத்ரே ப்ரத²மே(அ)ஹந்யக்³நிஷ்டுந்நாமகே நாமாதிதே³ஶேந ஏகாஹாக்³நிஷ்டுத்³த⁴ர்மபூ⁴தா ஸுப்³ரஹ்மண்யாக்³நேயீ ப்ராப்தா, தஸ்யா அல்பவிஷயத்வாச்சதுர்த³ஶாஹஸ்ஸு சோத³கேந ப்ராப்தயா ஐந்த்³ர்யா ஸுப்³ரஹ்மண்யா ப³ஹுவிஷயயா யதா² பா³த⁴:, ப³ஹுபா³த⁴ஸ்யாந்யாய்யத்வாத் ; ததா² த்³வைதக்³ராஹிப்ரத்யக்ஷதது³பஜீவ்யநுமாநகர்மகாண்ட³ஸகு³ணோபாஸநாவாக்யாதி³ரூபப³ஹு-ப்ரமாணாபா³தா⁴யாத்³வைதவாக்யஸ்ய ப்ரதீதார்த²பா³த⁴: கிம் ந ஸ்யாத் ? தது³க்தம் – ’ப³ஹுப்ரமாணவிரோதே⁴ சைகஸ்யாப்ராமாண்யம் । த்³ருஷ்டம் ஶுக்திரஜதாதி³ஜ்ஞாநே’ இதி – சேந்ந ; த்³ருஷ்டாந்தே ப³ஹுவிஷயாபா³தோ⁴(அ)த்ர ப³ஹுபி⁴ரிதி வைஷம்யாத் , தே³ஹாத்மைக்யே ப்ரத்யக்ஷாநுமாநஶப்³தா³பா⁴ஸாதி³ஸத்த்வே(அ)பி தே³ஹாத்மபே⁴த³போ³த⁴கஸ்யாநந்யபரத்வேந ப்ராப³ல்யவத³த்ராபி அநந்யபரத்வேநாத்³வைதஶ்ருதே: ப்ராப³ல்யாத் , வித்³யாவித்³யாபே⁴தே³ந வித்³வத³வித்³வத்புருஷபே⁴தே³ந ச விரோதா⁴பா⁴வாதி³தி ॥

நநு – உக்தந்யாயை: ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ஜாத்யா ப்ராப³ல்யாபா⁴வே(அ)பி உபஜீவ்யத்வேந ப்ராப³ல்யம் ; உபஜீவ்யத்வம் சாநுமாநாக³மாபேக்ஷிதாஶேஷார்த²க்³ராஹகதயா, ஸா ச க்வசித் ஸாக்ஷாத் க்வசித்பரம்பரயா; த்³ருஷ்டம் சாபேக்ஷிதைகதே³ஶக்³ராஹிணாமப்யுபஜீவ்யத்வம் , தத்³விருத்³த⁴க்³ரஹணே தேந பா³த⁴ஶ்ச ; யதா² – க⁴டவிபு⁴த்வாநுமாநே பக்ஷக்³ராஹிணா அக்ஷ்ணா , நரஶிரஶ்ஶுசித்வாநுமாநே ஸாத்⁴யக்³ராஹகேணாக³மேந, மநோவைப⁴வாநுமாநே ஜ்ஞாநாஸமவாய்யாதா⁴ரத்வஹேதுக்³ராஹகேணாநுமாநேந, கிமு வக்தவ்யமபேக்ஷிதாஶேஷக்³ராஹிணா ஸ்வவிருத்³த⁴க்³ராஹகஸ்ய பா³த⁴: ? சக்ஷுராதே³ஶ்ச ஶப்³த³தஜ்ஜந்யஜ்ஞாநப்ராமாண்யாத்³யக்³ராஹித்வே(அ)பி தத்³க்³ராஹிஶ்ரோத்ரஸாக்ஷ்யாதி³ஸஜாதீயத்வாது³பஜீவ்யத்வம் । த்³ருஷ்டம் ச நரஶிர:கபாலாஶுசித்வபோ³த⁴காக³மஸ்ய தச்சு²சித்வாநுமாநோபஜீவ்யஶுசித்வாக³மஸஜாதீயத்வேந தத³நுமாநாத் ப்ராப³ல்யம் , ந சேந்த்³ரியமபி ஸ்வஜ்ஞாநார்த²மநுமாநமுபஜீவதீதி ஸம ஏவோபஜீவ்யோபஜீவகபா⁴வ:, அஜ்ஞாதகரணதயா ஜ்ஞாநஜநநார்த²மநுமாநாநபேக்ஷணாத் , அநுமாநாக³மாதி³நா து ஜ்ஞாநஜநநார்த²மேவ தத³பேக்ஷணாதி³தி விஶேஷாத் – இதி சேந்ந ; உபஜீவ்யாவிரோதா⁴த் । ததா² ஹி – யத்ஸ்வரூபமுபஜீவ்யதே தந்ந பா³த்⁴யதே ; பா³த்⁴யதே ச தாத்த்விகத்வாகார:, ஸ ச நோபஜீவ்யதே ; காரணத்வே தஸ்யாப்ரவேஶாத் । தது³க்தம் – ’பூர்வஸம்ப³ந்த⁴நியமே ஹேதுத்வே துல்ய ஏவ நௌ । ஹேதுதத்த்வப³ஹிர்பூ⁴தஸத்த்வாஸத்த்வகதா² வ்ருதா² ॥’ இதி । கிஞ்சாபேக்ஷிதக்³ராஹித்வமாத்ரேண சேது³பஜீவ்யதா, தயா ச பா³த⁴கத்வம் , ததா³(அ)பேக்ஷிதப்ரதியோகி³க்³ராஹகத்வேந ’இத³ம் ரஜதமி’தி ப்⁴ரமஸ்ய பா³தோ⁴பஜீவ்யத்வாத் , கத²ம் ’நேத³ம் ரஜதமி’தி பா³த⁴பு³த்³தி⁴ஸ்தத்³விருத்³தோ⁴தீ³யாத் ? அத² நிஷேத்⁴யார்த²ஸமர்பகதயா ப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநத்வேந தஸ்யோபஜீவ்யத்வே(அ)பி தத்ப்ராமாண்யம் நோபஜீவ்யம் , ந ஹி ப்ரதியோகி³ப்ரமாத்வேநாபா⁴வஜ்ஞாநஜநகதா; கௌ³ரவாத் , ப்ரதியோகி³ப்⁴ரமாத³ப்யபா⁴வஜ்ஞாநத³ர்ஶநாச்ச, கிந்து தஜ்ஜ்ஞாநத்வேநைவ; லாக⁴வாத் , அதஸ்தத்³விருத்³த⁴விஷயகம் ஜ்ஞாநமுதீ³யாதே³வேதி ப்³ரூஷே, துல்யமித³ம் ப்ரக்ருதே(அ)பி, பக்ஷஜ்ஞாநத்வாதி³நா காரணதா, ந து தத்ப்ரமாத்வாதி³நாபீதி । அத² – யத் ப்ராமாண்யம் ஸ்வரூபஸித்³த்⁴யர்த²மபவாத³நிராஸார்த²ம் ச யத் ப்ராமாண்யமுபஜீவதி தத்தஸ்யோபஜீவ்யம்; யதா² ஸ்ம்ருதேரநுப⁴வ:, ந ச ரஜதப்⁴ரமஸ்ததா² – இதி சேத் , தர்ஹி வ்யாப்திதி⁴யோ(அ)பி நாநுமித்யுபஜீவ்யத்வம் ஸ்யாத் ; லிங்கா³பா⁴ஸாத³பி வஹ்நிமதி வஹ்நிப்ரமாத³ர்ஶநாத் । நநு – யேந விநா யஸ்யோத்தா²நம் நாஸ்தி தத்தஸ்யோபஜீவ்யமித்யேவ வக்தவ்யம் ; ததா²ச ரஜதப்⁴ரமஸ்யோபஜீவ்யத்வமஸ்த்யேவ, ந து ப்ராப³ல்யம் ; நஹ்யுபஜீவ்யத்வமாத்ரேண ப்ராப³ல்யம் , கிந்து பரீக்ஷிததயா । பரீக்ஷா ச ஸஜாதீயவிஜாதீயஸம்வாத³விஸம்வாதா³பா⁴வரூபா । ந ச தௌ ரஜதப்⁴ரமே ஸ்த:; ப்ரக்ருதே சாக்ஷஸ்ய பரீக்ஷிதத்வேந ப்ராப³ல்யம் । அஸ்தி ஹி ’ஸந்க⁴ட ’ இதி விஶேஷத³ர்ஶநஜந்யஜ்ஞாநாந்தரம் க⁴டார்த²க்ரியாப்ரத்யக்ஷே । க்ல்ருப்ததூ³ராதி³தோ³ஷாபா⁴வாச்ச । ஏவமேவ ஜீவேஶாபே⁴த³ஶ்ருதௌ நிஷேத்⁴யார்பகபே⁴த³ஶ்ருதி: ஸாக்ஷிப்ரத்யக்ஷம் சாதோ³ஷத்வாத் பரீக்ஷிதமிதி தத³பி ந பா³த்⁴யம் । ஏவமேவ ச தோ³ஷாபா⁴வாதி³ஜ்ஞாநரூபபரீக்ஷாயாமபி அநாஶ்வாஸே வேதே³ பௌருஷேயத்வாபா⁴வஜ்ஞாநே த்வது³க்தாநுமாநே ச யோக்³யாநுபலப்³த்⁴யாதி³நா ஹேத்வாபா⁴ஸாதி³ராஹித்யஜ்ஞாநே ப்³ரஹ்மமீமாம்ஸாயாம் ப்ரத்யதி⁴கரணம் ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴ப்ரேதார்தே² உபக்ரமாத்³யாநுகு³ண்யஜ்ஞாநே சாநாஶ்வாஸ: ஸ்யாதி³தி ப்ரமாணததா³பா⁴ஸவ்யவஸ்தா² ந ஸ்யாத் – இதி சேந்ந ; பரீக்ஷா ஹி ப்ரவ்ருத்திஸம்வாத³விஸம்வாதா³பா⁴வதோ³ஷாபா⁴வாதி³ரூபா, தயா ச ஸ்வஸமாநதே³ஶகாலீநவிஷயாபா³த்⁴யத்வம் ப்ராமாண்யஸ்ய வ்யவஸ்தா²ப்யதே தூ⁴மேந ஸ்வஸமாநதே³ஶகாலீநவஹ்நிரிவ । ததா² ச வ்யவஹாரத³ஶாமாத்ராபா³த்⁴யத்வம் தே³ஹாத்மைக்யஸாதா⁴ரணம் பரீக்ஷிதப்ரமாணே வ்யவஸ்தி²தமிதி கத²மத்யந்தாபா³த்⁴யத்வாபா⁴வக்³ராஹகாக³மாநுமாநயோ: ப்ரவ்ருத்திர்ந ஸ்யாத் ? தஸ்மாத்³விஶ்வாஸப்ரமாணததா³பா⁴ஸவ்யவஸ்தா² ஜீவேஶபே⁴தா³தி³கம் ச வ்யாவஹாரிகமித்யுபபந்நமேவ ஸர்வம் ஜக³ந்மித்²யேதி ॥ நநு – ப்ரத்யக்ஷாப்ராமாண்யே தத்ஸித்³த⁴ஸ்ய வ்யாப்த்யாதே³ர்பா³தே⁴நாநுமேயாதே³ரநுமித்யாதி³ப்ராமாண்யஸ்ய ச பா³த⁴:; அநுமேயாதே³ர்வ்யாப்த்யாதி³நா அநுமிதிப்ராமாண்யாதி³நா ச ஸமாநயோக³க்ஷேமத்வாத் , அந்யதா² ப்ராதிபா⁴ஸிகவ்யாப்த்யாதி³மதா பா³ஷ்பாத்⁴யஸ்ததூ⁴மேந தாத்த்விகோ வ்யாவஹாரிகோ வாக்³நிர்வ்யாவஹாரிகவ்யாப்த்யாதி³மதா தூ⁴மேந தாத்த்விகோ(அ)க்³நிர்வ்யாவஹாரிகேணாபா³தே⁴ந விருத்³த⁴த⁴ர்மாதி⁴கரணத்வேந ச விஶ்வஸ்ய ஜீவேஶபே⁴த³ஸ்ய ச தாத்த்விகம் ஸத்த்வம் ஸித்³த்⁴யேத் – இதி சேந்ந; ஏதாவதா ஹி வ்யாப்த்யாதி³ஸமாநஸத்தாகமநுமேயம் ஸித்³த்⁴யத்வித்யாபத்தே: ப²லிதோ(அ)ர்த²:, ஸ சாஸ்மாகமிஷ்ட ஏவ; ந ஹி ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நம் க்வசித³த்யந்தாபா³த்⁴யமஸ்தி । ந சாயமநுமேயாதே³ர்வ்யாப்த்யாதி³நா ஸமஸத்தாகத்வநியமோ(அ)ப்யஸ்தி ; வ்யபி⁴சாரிணாபி லிங்கே³ந ஸாத்⁴யவதி பக்ஷே அநுமிதிப்ரமாத³ர்ஶநாத் , த்⁴வநித⁴ர்மஹ்ரஸ்வத்வதீ³ர்க⁴த்வாதி³விஶிஷ்டத்வேந மித்²யாபூ⁴தைரபி நித்யைர்விபு⁴பி⁴ர்வர்ணை: ஸத்யா ஶாப்³த³ப்ரமிதி: க்ரியத இதி மீமாம்ஸகைரப்⁴யுபக³மாத் , க³ந்த⁴ப்ராக³பா⁴வாவச்சி²ந்நே க⁴டே தாத்த்விகவ்யாப்த்யாதி³மதாபி ப்ருதி²வீத்வேநாதாத்த்விகக³ந்தா⁴நுமிதித³ர்ஶநாத் , ப்ரதிபி³ம்பே³ந ச பி³ம்பா³நுமிதித³ர்ஶநாத் । ந ச – தத்ராபி பி³ம்ப³ரஹிதாவ்ருத்திரூபா வ்யாப்திஸ்தாத்த்விக்யேவேதி – வாச்யம் ; ஏவம் ஸத்யவ்ருத்திக³க³நாதே³ரபி வ்யாப்யதாபத்தே: । ந ச – தத்ர பி³ம்ப³பூர்வகத்வமேவாநுமீயதே, பி³ம்ப³வ்யதிரேகப்ரயுக்தவ்யதிரேகப்ரதியோகி³த்வரூபேணாப்ராதிபா⁴ஸிகேந ஹேதுநேதி – வாச்யம் ; ப்ரயுக்தத்வம் ஹி ந தஜ்ஜநகஜந்யத்வாதி³ரூபம் ; வ்யதிரேகயோ: பரஸ்பரம் தத³பா⁴வாத் , கிந்து வ்யாப்யவ்யாபகபா⁴வ:, ததா² ச பி³ம்ப³வ்யதிரேகவ்யாபகவ்யதிரேகப்ரதியோகி³த்வம் ஹேது:, ஸ சாகாஶாதௌ³ வ்யபி⁴சார்யேவ । தஸ்மாத்தத்ர ப்ரதிபி³ம்பே³நைவ பி³ம்பா³நுமாநம் , அநுமேயஸ்ய லிங்க³வ்யாப்த்யாதி³ஸமாநஸத்தாகத்வநியமஸ்யாபாஸ்தத்வாத் । ஏதேந – ஶப்³தே³(அ)பி யோக்³யதாஸமாநஸத்தாகேந ஶப்³தா³ர்தே²ந ப⁴விதவ்யம் , யோக்³யதாவாக்யார்த²யோ: ஸமாநஸத்தாகத்வநியமாதி³தி கத²ம் வேதா³ந்தவாக்யார்தோ² யோக்³யதாபா³தே⁴(அ)ப்யபா³தி⁴த: ஸ்யாதி³தி – பராஸ்தம் ; வேதா³ந்தவாக்யே அக²ண்டா³ர்த²ரூபவாக்யார்தா²பா³த⁴ரூபாயா யோக்³யதாயா அப்யபா³தா⁴ச்ச । ந ச – ததா²பி வேதா³ந்ததஜ்ஜ்ஞாநப்ராமாண்யமித்²யாத்வே கத²ம் தாத்த்விகாத்³வைதஸித்³தி⁴ரிதி – வச்யம் ; ஶப்³த³தஜ்ஜ்ஞாநதாத்த்விகத்வம் ஹி ந விஷயதாத்த்விகத்வே தந்த்ரம், இத³ம் ரஜதமித்யநாப்தவாச்யஸ்ய தஜ்ஜந்யப்⁴ரமஸ்ய ச த்வந்மதே தாத்த்விகத்வே(அ)பி தத்³விஷயஸ்யாதாத்த்விகத்வாத் । ந ச – ஜ்ஞாநப்ராமாண்யஸ்ய மித்²யாத்வே விஷயஸ்யாபி மித்²யாத்வம் ஶுக்திரூப்யஜ்ஞாநே த்³ருஷ்டமிதி ப்ரக்ருதே(அ)பி ஜ்ஞாநப்ராமாண்யமித்²யாத்வே விஷயஸ்யாபி மித்²யாத்வம் ஸ்யாதி³தி – வாச்யம் ; ப்ராமாண்யமித்²யாத்வம் ஹி ந விஷயமித்²யாத்வே ப்ரயோஜகம் , ப்⁴ரமப்ரமாப³ஹிர்பூ⁴தே நிர்விகல்பகே விஷயபா³தா⁴பா⁴வாத் , கிந்து தத³பா⁴வவதி தத்ப்ரகாரகத்வாதி³ரூபமப்ராமாண்யமேவ ததா²; தச்ச ப்ரக்ருதே நாஸ்த்யேவ । ந ச – அர்தா²பா³த⁴ரூபப்ராமாண்யஸ்ய மித்²யாத்வாத³ர்த²ஸ்யாபி மித்²யாத்வம் ஸ்யாதி³தி – வாச்யம் ; அபா³தி⁴தார்த²விஷயத்வம் ஹி யத் ப்ராமாண்யம் தஸ்ய மித்²யாத்வம் ப்ரக்ருதே நார்த²பா³தா⁴த் ; தத்³பா³த⁴கப்ரமாணாஸம்ப⁴வாத் , தஸ்ய ஸர்வபா³தா⁴வதி⁴த்வாத் , கிந்து தத்³விஷயத்வரூபஸம்ப³ந்த⁴பா³தா⁴த்ததா² । ததா²சாபா³தி⁴தார்த²விஷயத்வரூபப்ராமாண்யமித்²யாத்வே(அ)பி நார்தோ² மித்²யா । விஶிஷ்டஸ்யைகாம்ஶமித்²யாத்வே(அ)ப்யபராம்ஶஸத்யத்வாத் , யதா² த³ண்ட³பா³த⁴நிப³ந்த⁴நத³ண்டி³புருஷபா³தே⁴(அ)பி புருஷோ ந பா³தி⁴த ஏவேதி ॥

கிஞ்ச விபக்ஷபா³த⁴கஸசிவமநுமாநமபி ப்ரத்யக்ஷபா³த⁴கம் । நநு – ஏவமபி ’ஔது³ம்ப³ரீம் ஸ்ப்ருஷ்ட்வா உத்³கா³யேத்’ ’ஐந்த்³ர்யா கா³ர்ஹபத்யமுபதிஷ்ட²தே’ ’ஶரமயம் ப³ர்ஹிர்ப⁴வதீ’தி ஶ்ருதித்ரயக்³ராஹி ப்ரத்யக்ஷம் யதா²க்ரமம் ’ஔது³ம்ப³ரீ ஸர்வா வேஷ்டயிதவ்யே’தி ஸ்ம்ருதிரூபேண ஸர்வவேஷ்டநஶ்ருத்யநுமாநேந ’கதா³சந ஸ்தரீரஸி நேந்த்³ர ஸஶ்சஸி தா³ஶுஷ’ இதி மந்த்ரஸாமர்த்²யலக்ஷணேநேந்த்³ரஶேஷத்வஶ்ருத்யநுமாநேந சோத³நாலிங்க³ரூபேண குஶஶ்ருத்யநுமாநேந ச பா³த்⁴யதே இதி ஸர்வமீமாம்ஸோந்ம்ருதி³தா ஸ்யாதி³தி – சேந்ந ; வைஷம்யாத் , ததா² ஹி – கிமித³மாபாத்³யதே, ஶ்ருதித்ரயக்³ராஹிப்ரத்யக்ஷமநுமாநைர்பா³த்⁴யேதேதி வா, ப்ரத்யக்ஷவிஷயீபூ⁴தஶ்ருதித்ரயமிதி வா । நாத்³ய: விரோதா⁴பா⁴வேந தத்³பா³த்⁴யபா³த⁴கபா⁴வஸ்ய ஶாஸ்த்ரார்த²த்வாபா⁴வாத் , அஸ்மாபி⁴ரநப்⁴யுபக³மாச்ச, அநுக்தோபாலம்ப⁴மாத்ரத்வே நிரநுயோஜ்யாநுயோகா³பத்தே: । அத ஏவ ந த்³விதீய:; ப்ரத்யக்ஷவிஷயீபூ⁴தஶ்ருதித்ரயஸ்ய லிங்க³பா³த⁴கத்வபரே(அ)பி ஶாஸ்த்ரே ப்ரத்யக்ஷஸ்ய லிங்க³பா³த்⁴யத்வே விரோதா⁴பா⁴வாத் , ந ஹி ஶப்³த³ப்ரத்யக்ஷயோரைக்யமஸ்தி; ஶப்³த³ஸ்ய ச ஸர்வப்ரமாணாபேக்ஷயா ப³லவத்த்வமவோசாம । தஸ்மாந்மௌட்⁴யமாத்ரமேதந்மீமாம்ஸாவிரோதோ⁴த்³பா⁴வநம் । நநு – ப்ரத்யக்ஷஸ்ய லிங்க³பா³த்⁴யத்வே வஹ்ந்யௌஷ்ண்யப்ரத்யக்ஷம் ஶைத்யாநுமாநஸ்யாத்மஸ்தா²யித்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் ச க்ஷணிகத்வாநுமாநஸ்ய பா³த⁴கம் ந ஸ்யாத் , ப்ரத்யுதாநுமாநமேவ தயோர்பா³த⁴கம் ஸ்யாத் – இதி சேந்ந; அர்த²க்ரியாஸம்வாதே³ந ஶ்ருத்யநுக்³ரஹேண ச தத்ர ப்ரத்யக்ஷயோ: ப்ராப³ல்யேநாநுமாநபா³த⁴கத்வாத் । அபரீக்ஷிதப்ரத்யக்ஷம் ஹி பரீக்ஷிதாநுமாநாபேக்ஷயா து³ர்ப³லம், ’நீலம் நப⁴’ இதி ப்ரத்யக்ஷமிவ நபோ⁴நீரூபத்வாநுமாநாபேக்ஷயா, அதோ ந ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டமாத்ரேண ஸர்வஸங்கராபத்தி: । நந்வேவம் – பஶுத்வேந ஶ்ருங்கா³நுமாநமபி ஸ்யாத் ; லாக⁴வாத் பஶுத்வமேவ ஶ்ருங்க³வத்த்வே தந்த்ரம் , ந து தத்³விஶேஷகோ³த்வாதி³கம்; அநநுக³தத்வேந கௌ³ரவாதி³த்யேதத்தர்கஸத்⁴ரீசீநத்வேந ப்ரத்யக்ஷாபேக்ஷயா ப்ராப³ல்யாத் , அநுகூலதர்கஸாசிவ்யமேவ ஹி அநுமாநே ப³லம் । ஏவம் ச யேநகேநசித் ஸாமாந்யத⁴ர்மேண ஸர்வத்ர யத்கிஞ்சித³நுமேயம் । லாக⁴வதர்கஸாசிவ்யஸ்ய ஸத்த்வாத் , தாவதைவ ப்ரத்யக்ஷபா³த⁴கத்வாதி³தி வ்யாவஹாரிக்யபி வ்யவஸ்தா² ந ஸ்யாத் , ந ஹ்யத்ர ப்ரத்யக்ஷபா³தா⁴த³ந்யோ தோ³ஷோ(அ)ஸ்தி – இதி சேந்ந ; அயோக்³யஶ்ருங்கா³தி³ஸாத⁴நே ப்ரத்யக்ஷபா³த⁴ஸ்யாஸம்ப⁴வேந தத்ர வ்யாப்திக்³ராஹகதர்கேஷ்வாபா⁴ஸத்வஸ்ய த்வயா(அ)பி வக்தவ்யத்வேந வ்யவஸ்தா²யா உப⁴யஸமாதே⁴யத்வாத் , ந ஹி தர்காபா⁴ஸஸத்⁴ரீசீநமநுமாநம் ப்ரமாணமிதி கேநாப்யப்⁴யுபேயதே; அத உபபந்நம் ஸத்தர்கஸசிவமநுமாநம் ப்ரத்யக்ஷஸ்ய பா³த⁴கமிதி ॥

கிஞ்ச பரீக்ஷிதப்ரமாணபா⁴வஶப்³த³பா³த்⁴யமபி ப்ரத்யக்ஷம் । நநு – ப்ரத்யக்ஷம் யதி³ ஶப்³த³பா³த்⁴யம் ஸ்யாத்ததா³ ஜைமிநிநா ’தஸ்மாத்³தூ⁴ம ஏவாக்³நேர்தி³வா த³த்³ருஶே நார்சி’ரித்யாத்³யர்த²வாத³ஸ்யா ’தி³திர்த்³யௌ ’ரித்யாதி³மந்த்ரஸ்ய ச த்³ருஷ்டவிரோதே⁴நாப்ராமாண்யே ப்ராப்தே கு³ணவாத³ஸ்து’ ’கு³ணாத³விப்ரஷேத⁴: ஸ்யா’தி³த்யாதி³நா கௌ³ணார்த²தா நோச்யேத, ’தத்ஸித்³தி⁴ஜாதிஸாரூப்யப்ரஶம்ஸாபூ⁴மலிங்க³ஸமவாயா ’ இதி தத்ஸித்³தி⁴பேடிகாயாம் ’யஜமாந: ப்ரஸ்தர’ இத்யாதே³ர்கௌ³ணார்த²தா ச நோச்யேத, த்வயாபி ப்ரத்யக்ஷாவிரோதா⁴ய தத்த்வம்பத³யோர்லக்ஷணா நோச்யேத, ஶ்ருதிவிரோதே⁴ ப்ரத்யக்ஷஸ்யைவ ப்ராமாண்யஸம்ப⁴வாத் , ந ச – தாத்பர்யலிங்கா³நாமுபக்ரமாதீ³நாமத்ர ஸத்த்வாந்நாத்³வைதஶ்ருதீநாமமுக்²யார்த²த்வமிதி — வாச்யம் ; ’யஜமாந: ப்ரஸ்தர’ இத்யாதா³வபூர்வத்வாத்³யேகைகலிங்க³ஸ்ய தாத்பர்யக்³ராஹகஸ்ய வித்³யமாநத்வாத் । ஏகைகலிங்க³ஸ்ய தாத்பர்யநிர்ணாயகத்வே லிங்கா³ந்தரமநுவாத³கமேவ, த்வந்மதே ப்ரத்யக்ஷஸித்³தே⁴ பே⁴தே³ ஶ்ருதிரிவ, கிம் பா³ஹுல்யேந இதி — சேந்ந ; வாக்யஶேஷப்ரமாணாந்தரஸம்வாதா³ர்த²க்ரியாதி³பரீக்ஷாபரீக்ஷிதஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ப்ராப³ல்யேந வ்யவஹாரத³ஶாயாமேவ ஏதத்³விருத்³தா⁴ர்த²க்³ராஹிணோ ’தூ⁴ம ஏவாக்³நேர்தி³வா த³த்³ருஶே’, அதி³திர்த்³யௌ’ர்யஜமாந: ப்ரஸ்தர’ இத்யாதே³ஸ்தத்³விரோதே⁴நாமுக்²யார்த²த்வே(அ)ப்யத்³வைதாக³மஸ்ய பரீக்ஷிதப்ரமாணவிரோதா⁴பா⁴வேந முக்²யார்த²த்வோபபத்தே: । ப்ரத்யக்ஷாதே³ர்ஹி பரீக்ஷயா வ்யாவஹாரிகப்ராமாண்யமாத்ரம் ஸித்³த⁴ம் ; தச்ச நாத்³வைதாக³மேந பா³த்⁴யதே, பா³த்⁴யதே து தாத்த்விகம் ப்ராமாண்யம் , தத்து பரீக்ஷயா ந ஸித்³த⁴மேவ, அதோ ந விரோத⁴: । ’தூ⁴ம ஏவாக்³நே’ரித்யாதே³ஸ்து முக்²யார்த²த்வே ப்ரத்யக்ஷாதே³ர்வ்யாவஹாரிகம் ப்ராமாண்யம் வ்யாஹந்யேத । அதோ விரோதா⁴த்தத்ராமுக்²யார்த²த்வமிதி விவேக: । யத்து — ப்ரத்யக்ஷாவிரோதா⁴ய தத்த்வம்பத³யோர்லக்ஷணா நாஶ்ரீயேதேதி — தந்ந ; ஷட்³வித⁴லிங்கை³ர்க³திஸாமாந்யேந சாக²ண்ட³ ஏவாவதா⁴ர்யமாணஸ்ய தாத்பர்யஸ்யாநுபபத்தே: ஜீவேஶக³தஸர்வஜ்ஞத்வகிஞ்சிஜ்ஜ்ஞத்வாதீ³நாமைக்யாந்வயே(அ)நுபபத்தேஶ்ச தாத்பர்யவிஷயீபூ⁴தாக²ண்ட³ப்ரதீதிநிர்வாஹாய லக்ஷணாங்கீ³கரணஸ்யைவோசிதத்வாத் , தாத்பர்யவிஷயீபூ⁴தாந்வயநிர்வாஹாய லக்ஷணாஶ்ரயணஸ்ய ஸர்வத்ர த³ர்ஶநாத் । ந ச – ஏவம் ஸதி அமுக்²யார்த²த்வம் ஸ்யாதி³தி – வாச்யம் ; தத்³தி⁴ ப்ரதீயமாநார்த²பரித்யாகே³நார்தா²ந்தரபரத்வம் வா, அஶக்யார்த²த்வம் வா । நாத்³ய:; ஸாமாநாதி⁴கரண்யேந ப்ரதீயமாநஸ்யைக்யஸ்யாத்யாகா³த் । நாந்த்ய:; ஜஹத³ஜஹல்லக்ஷணாஶ்ரயணேந ஶக்யைகதே³ஶபரித்யாகே³(அ)பி ’ஸோ(அ)யம் தே³வத³த்த’ இத்யாதி³வாக்ய இவ ஶக்யைகதே³ஶஸ்யாந்வயாப்⁴யுபக³மாத் , விஶேஷணபா³தே⁴ந விஶேஷ்யமாத்ராந்வயஸ்யைவாத்ர லக்ஷணாஶப்³தே³ந வ்யபதே³ஶாத் । ததா² சோக்தம் வாசஸ்பதிமிஶ்ரை: – ’ப்ரஸ்தராதி³வாக்யமந்யஶேஷத்வாத³முக்²யார்த²ம் , அத்³வைதவாக்யம் த்வநந்யஶேஷத்வாந்முக்²யார்த²மேவ । உக்தம் ஹி ஶாப³ரபா⁴ஷ்யே – ’ந விதௌ⁴ பர: ஶப்³தா³ர்த² இதீ’தி ॥ யதா² சாபூர்வத்வாத்³யேகைகதாத்பர்யலிங்கே³ந ’யஜமாந: ப்ரஸ்தர’ இத்யாத்³யர்த²வாத³வாக்யாநாம் ந ஸ்வார்த²பரத்வம் ததா² வக்ஷ்யாம: । நநு – அந்யஶேஷத்வாநந்யஶேஷத்வே நாமுக்²யார்த²த்வமுக்²யார்த²த்வயோ: ப்ரயோஜகே, கிம் து மாநாந்தரவிரோதா⁴விரோதௌ⁴ ; அந்யஶேஷே(அ)பி மாநாந்தராவிரோதே⁴ ’இயம் கௌ³: க்ரய்யா ப³ஹுக்ஷீரே’த்யாதௌ³ லோகே ’ஸோ(அ)ரோதீ³ ’தி³த்யாதௌ³ ச வேதே³ ப்ரஸ்தராதி³வாக்யவத³முக்²யவ்ருத்தேரநாஶ்ரயணாத் , அநந்யஶேஷே(அ)பி ’ஸோமேந யஜேதே’த்யாதௌ³ வையதி⁴கரண்யேநாந்வயே விருத்³த⁴த்ரிகத்³வயாபத்த்யா ஸாமாநாதி⁴கரண்யேநாந்வயே ப்ரத்யக்ஷாவிரோதா⁴ய ச ஸோமவதா யாகே³நேதி மத்வர்த²லக்ஷணாயா ஆஶ்ரயணாத் । ஏவம் விசாரவிதா⁴யகே ’அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸே’தி ஸூத்ரே ’தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வே’தி ஶ்ருதௌ ச மாநாந்தராவிரோதே⁴ந வித்⁴யந்வயாய ஜிஜ்ஞாஸாஶப்³தே³ந விசாரலக்ஷணாயா: ’ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்மே’த்யாதௌ³ சாமுக்²யார்த²தாயா: ஸ்வீக்ருதத்வாத், ஸர்வஸ்யாபி வாக்யஸ்யாவாச்யே ப்³ரஹ்மணி லக்ஷணாயா ஏவேஷ்டத்வேநாமுக்²யார்த²த்வநிஷேதா⁴யோகா³ச்ச, அந்வயாநுபபத்தேஸ்தாத்பர்யாநுபபத்தேர்வா லக்ஷணாபீ³ஜஸ்ய வித்⁴யவிதி⁴ஸாதா⁴ரணத்வாச்ச, ஶாப³ரம் து வசநமர்த²வாத³முக்²யத்வாய விதௌ⁴ ந லக்ஷணேத்யேவம்பரம் ; தஸ்மாந்ந ப்ரத்யக்ஷம் ஶப்³த³பா³த்⁴யம் – இதி சேந்ந ; பா⁴வாநவபோ³தா⁴த் । தாத்பர்யவிஷயீபூ⁴தார்த²போ³த⁴கத்வம் ஹி முக்²யார்த²த்வம் , ந ஶக்யார்த²மாத்ரபோ³த⁴கத்வம் ; அந்யார்த²தாத்பர்யகத்வாச்சாமுக்²யார்த²த்வம் ; ந லாக்ஷணிகத்வமாத்ரம் । ததா² சாத்³வைதாக³மஸ்ய ஸ்வதாத்பர்யவிஷயீபூ⁴தார்த²போ³த⁴கத்வநிர்வாஹாய லக்ஷணாஶ்ரயணே(அ)பி முக்²யார்த²த்வமுபபந்நமித்யவோசாம । ஏவம் ச ’ஸோமேந யஜேதே’த்யாதி³விஶிஷ்டவிதே⁴ர்விஶேஷணே தாத்பர்யாபா⁴வாந்மத்வர்த²லக்ஷணாயாமபி ஸ்வார்தா²பரித்யாகா³ச்ச நாமுக்²யார்த²த்வம் । ஜிஜ்ஞாஸாபதே³ து ஜ்ஞாதா⁴துநேஷ்யமாணஜ்ஞாநலக்ஷணாங்கீ³காராநங்கீ³காரமதபே⁴தே³(அ)பி ஸந்ப்ரத்யயஸ்ய விசாரே ஜஹல்லக்ஷணாப்⁴யுபக³மஸ்யோப⁴யத்ர துல்யத்வாத் ஶக்யார்த²பரித்யாகே³(அ)பி விதி⁴தாத்பர்யநிர்வாஹாத் நாமுக்²யார்த²த்வம் । ந ஹி வாக்யார்த²ப்ரதீத்யந்யதா²நுபபத்த்யா பத³மாத்ரே லக்ஷணாயாமபி வாக்யஸ்யாமுக்²யார்த²த்வம் ; ப்ரதீதஸ்யார்த²ஸ்யாநந்யஶேஷத்வேந முக்²யத்வாத் । யத்ர புந: ப்ரதீத ஏவ வாக்யார்தோ²(அ)ந்யஶேஷத்வேந கல்ப்யதே, தத்ர வாக்யஸ்யாமுக்²யார்த²த்வமேவ । அந்யத்³தி⁴ பத³தாத்பர்யமந்யச்ச வாக்யதாத்பர்யம் ; ’ஸைந்த⁴வமாநய ’ , ’க³ங்கா³யாம் வஸந்தீ’த்யாதௌ³ வாக்யதாத்பர்யைக்யே(அ)பி பத³தாத்பர்யபே⁴தா³த் , ’விஷம் பு⁴ங்க்ஷ்வே’த்யாதௌ³ பத³தாத்பர்யாபே⁴தே³(அ)பி வாக்யதாத்பர்யபே⁴தா³த் । அத ஏவ ’இயம் கௌ³: க்ரய்யா ப³ஹுக்ஷீரே’த்யாதி³ வாக்யார்த²ஸ்யாவஶ்யம் க்ரேதவ்யேதி விதி⁴ஶேஷத்வேந தத்ப்ராஶஸ்த்யலக்ஷகத்வாத், ’ஸோ(அ)ரோதீ³’தி³த்யாதி³வாக்யார்த²ஸ்ய ச ’ப³ர்ஹிஷி ரஜதம் ந தே³யம் ஹிரண்யம் த³க்ஷிணே’தி விதி⁴ஶேஷத்வேந ரஜதநிந்தா³த்³வாரா தத்ப்ராஶஸ்த்யலக்ஷகத்வாத் , ’ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம தஜ்ஜலாநி’தி வாக்யார்த²ஸ்ய ’ஶாந்த உபாஸீதே’தி ஶமவிதி⁴ஶேஷத்வேநாத்யநாயாஸஸித்³த⁴த்வரூபதத்ப்ராஶஸ்த்யலக்ஷகத்வாத³முக்²யத்வமேவ । அத ஏவ – மாநாந்தரவிரோத⁴ ஏவ லக்ஷணேதி – அபாஸ்தம் ; ’இயம் கௌ³: க்ரய்யா ப³ஹுக்ஷீரே’த்யாதி³நா ப்ராஶஸ்த்யலக்ஷணாயாம் வ்யபி⁴சாராத் , கிம் து பரமதாத்பர்யவிஷயீபூ⁴தார்த²ப்ரதீதிநிர்வாஹாயைவ ஸர்வார்த²வாதே³ஷு லக்ஷணா, ஏதாவாம்ஸ்து விஶேஷ: – விதி⁴ப்ராஶஸ்த்யே லக்ஷணாத: ப்ராக³ர்த²வாத³வாக்யார்த²ஜ்ஞாநம் , தஸ்ய ப்ரமாணாந்தரவிரோதே⁴ பா³த⁴ ஏவ ; யதா² ’ப்ரஜாபதிராத்மநோ வபாமுத³க்கி²த³’தி³த்யாதௌ³ । அத ஏவ தத்ர கு³ணவாத³மாத்ரம் , ப்ரமாணாந்தரப்ராப்தௌத்வநுவாத³மாத்ரம் ’அக்³நிர்ஹிமஸ்ய பே⁴ஷஜமி’த்யாதௌ³ । அத ஏவ தது³ப⁴யத்ராபா³தி⁴தாஜ்ஞாதஜ்ஞாபகத்வரூபப்ராமாண்யாநிர்வாஹாத³ப்ராமாண்யம் । யத்ர புந: ப்ரமாணாந்தரப்ராப்திவிரோதௌ⁴ ந ஸ்தஸ்தத்ர ப்ராமாண்யஶரீரநிர்வாஹாத் பூ⁴தார்த²வாத³த்வம் – யதா² ’இந்த்³ரோ வ்ருத்ராய வஜ்ரமுத³யச்ச²தி³’த்யாதௌ³, அயமேவ தே³வதாதி⁴கரணந்யாய: । நநு – ’தர்ஹ்யாதி³த்யோ யூப’ இத்யாதௌ³ வாக்யார்த²ப்ரதீத்யர்த²மேவ லக்ஷணாங்கீ³காராத³முக்²யார்த²த்வம் ந ஸ்யாத் ; ந ஸ்யாத்³யத்³யாதி³த்யஸத்³ருஶோ யூப இதி வாக்யார்த²பர்யவஸாநம் ஸ்யாத் , கிம் து கு³ணவ்ருத்த்யா ப்ரதீதஸ்யாபி வாக்யார்த²ஸ்ய யூபே பஶும் ப³த்⁴நாதீதி விதி⁴ஶேஷத்வேந தத்ப்ராஶஸ்த்யலக்ஷகத்வமஸ்த்யேவ, தேநைவாமுக்²யத்வம், ந த்வாதி³த்யபத³கௌ³ணதயேதி தத்ஸித்³தி⁴பேடிகாயாம் ஸர்வோதா³ஹரணேஷ்வவாந்தரவாக்யார்த²ப்ரதீதயே கு³ணவ்ருத்திப்ரகாரா: ப்ரத³ர்ஶிதா இதி த்³ரஷ்டவ்யம் । கர்மப்ராஶஸ்த்யலக்ஷணா ச ஸர்வார்த²வாத³ஸாதா⁴ரணீ தத்ராஸ்த்யேவேதி நாமுக்²யார்த²த்வாநுபபத்தி: । அத உபபந்நம் ப்ரஸ்தராதி³வாக்யவைஷம்யமத்³வைதவாக்யஸ்ய । யச்சோக்தமர்த²வாத³முக்²யார்த²த்வாய விதௌ⁴ ந லக்ஷணேத்யேவம்பரம் ஶப³ரஸ்வாமிவசநமிதி, தந்ந ; அஶ்வப்ரதிக்³ரஹேஷ்டௌ ’ப்ரதிக்³ருஹ்ணீயாதி³’தி விதௌ⁴ ப்ரதிக்³ராஹயேதி³தி வ்யவதா⁴ரணகல்பநயா அர்த²வாதா³நுஸாரேண ப்ரயோஜகவ்யாபாரலக்ஷணாயா அங்கீ³கரணாத் ; தஸ்மாத்³விதௌ⁴ தாத்பர்யவதி வாக்யே ப்ரதீயமாநவாக்யாதிரிக்தோ(அ)ந்ய: ஶேஷீ நாஸ்தீத்யேவம்பரமேவ தத்³வசநம் । அத: ஸித்³த⁴மத்³வைதாக³மஸ்ய லாக்ஷணிகத்வே(அ)பி முக்²யார்த²த்வாத் ப்ரத்யக்ஷபா³த⁴கத்வமிதி ஶிவம் ।

கிம் சாபச்சே²த³ந்யாயேநாப்யாக³மஸ்ய ப்ராப³ல்யம் । யதா² ஹி ’பௌர்வாபர்யே பூர்வதௌ³ர்ப³ல்யம் ப்ரக்ருதிவ’தி³த்யதி⁴கரணே உத்³கா³த்ரபச்சே²த³நிமித்தகாத³க்ஷிணயாகே³ந பரேண ப்ரதிஹர்த்ரபச்சே²த³நிமித்தகஸர்வஸ்வத³க்ஷிணயாக³ஸ்ய பூர்வஸித்³த⁴நிமித்தகஸ்ய பா³த⁴ இதி ஸ்தி²தம் , ததே²ஹாபி உதீ³ச்யாக³மேந பூர்வஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸ்ய பா³த⁴: । நநு – ப்ரதிஹர்த்ரபச்சே²த³நிமித்தகஸர்வஸ்வத³க்ஷிணயாக³ஸ்ய ப்ரதிஹர்த்ருமாத்ராபச்சே²தே³, யுக³பத³பச்சே²தே³, க்ரமேணாபச்சே²தே³(அ)பி ப்ரதிஹர்த்ரபச்சே²த³ஸ்ய பாஶ்சாத்யே சாவகாஶ இதி யுக்த: உத்³கா³த்ரபச்சே²த³நிமித்தகாத³க்ஷிணயாகே³ந பா³த⁴:; அந்யதா² ’யதி³ ப்ரதிஹர்தா அபச்சி²த்³யேத ஸர்வவேத³ஸம் த³த்³யாதி³’தி ஶாஸ்த்ரமப்ரமாணம் ஸ்யாத் , அத ஏவ ’விப்ரதிஷேதா⁴த்³விகல்ப: ஸ்யாதி³’த்யதி⁴கரணே த்³வயோர்யுக³பத³பச்சே²தே³ விகல்ப உக்த: । கிஞ்ச ’யத்³யுத்³கா³தா ஜக⁴ந்ய: ஸ்யாத்புநர்யஜ்ஞே ஸர்வவேத³ஸம் த³த்³யாத³தே²தரஸ்மி’ந்நித்யதி⁴கரணே உத்³கா³த்ரபச்சே²த³ஸ்ய ப்ரதிஹர்த்ரபச்சே²தா³த்பரத்வே உத்³கா³த்ரபச்சே²த³நிமித்தம் பூர்வம் ப்ரயோக³ம் த³க்ஷிணாஹீநம் ஸம்பாத்³ய கர்தவ்யஜ்யோதிஷ்டோமஸ்ய த்³விதீயப்ரயோகே³ ’தத்³த³த்³யாத்³யத்பூர்வஸ்மிந் தா³ஸ்யந் ஸ்யாத்’ இதி ஶ்ருத்யுக்தா யா த³க்ஷிணா ஸா பூர்வபா⁴விப்ரதிஹர்த்ரபச்சே²த³நிமித்தகபூர்வப்ரயோக³ஸ்த²ஸர்வஸ்வதி³த்ஸாயா அபா³தே⁴ந ஸர்வஸ்வரூபைவ, ந து யா ஜ்யோதிஷ்டோமே நித்யா த்³வாத³ஶஶதரூபா । தஸ்மாந்ந ப்ரதிஹர்த்ரபச்சே²த³ஸ்ய ஸர்வதா² பா³த⁴:, கிம் து ப்ரயோகா³ந்தரே நிக்ஷேப இத்யுக்தம் , உக்தம் ஹி டுப்டீகாயாம் – ’தஸ்ய ப்ரயோகா³ந்தரே நிக்ஷேப’ இதி । அபி ச க்ரமிகநிமித்தத்³வயேந க்ரமேணாத³க்ஷிணஸர்வஸ்வத³க்ஷிணயோ: ப்ரயோக³யோ: ஸம்ப⁴வேந விரோத⁴ ஏவ நாஸ்தி ; யதா² ப³த³ரீப²லே க்ரமிகநிமித்தவதோ: ஶ்யாமரக்தரூபயோ: । உக்தம் ஹ்யபச்சே²தா³தி⁴கரணே – ’நைமித்தகஶாஸ்த்ரஸ்ய ஹ்யயமர்த²:, நிமித்தோபஜநநாத் ப்ராக³ந்யதா²கர்தவ்யோ(அ)பி க்ரதுர்நிமித்தே ஸத்யேவம் கர்தவ்ய:’ இதி । தஸ்மாத³பச்சே²த³ந்யாய: ஸாவகாஶவிஷய:, அத்³வைதாக³மேந ப்ரத்யக்ஷபா³தே⁴ து ந ப்ரத்யக்ஷப்ராமாண்யஸ்யாவகாஶோ(அ)ஸ்தி – இதி சேந்ந; உத்³கா³த்ரபச்சே²தா³பா⁴வே யுக³பது³ப⁴யாபச்சே²தே³ ப்ரதிஹர்த்ரபச்சே²த³ஸ்ய உத்³கா³த்ரபச்சே²தே³ பாஶ்சாத்யே ச ஜ்யோதிஷ்டோமத்³விதீயப்ரயோகே³ ப்ரதிஹர்த்ரபச்சே²த³நிமித்தஸர்வஸ்வத³க்ஷிணயாக³ப்ரதிபாத³கஶாஸ்த்ரஸ்ய ஸாவகாஶத்வவத்³வ்யாவஹாரிகப்ராமாண்யே ப்ரத்யக்ஷஸ்யாபி ஸாவகாஶத்வாத் , தத்ரைகப்ரயோகே³ விரோத⁴வத³த்ராபி தாத்த்விகத்வாம்ஶே விரோதா⁴த் । அத ஏவ ஸகு³ணஸப்ரபஞ்சஶ்ருத்யோர்நிர்கு³ணநிஷ்ப்ரபஞ்சஶ்ருதிப்⁴யாமபச்சே²த³ந்யாயேந பா³த⁴ இதி ஸுஷ்டூ²க்தம் । தது³க்தமாநந்த³போ³தா⁴சார்யை: – ’தத்பரத்வாத்பரத்வாச்ச நிர்தோ³ஷத்வாச்ச வைதி³கம் । பூர்வஸ்ய பா³த⁴கம் நாயம் ஸர்ப இத்யாதி³வாக்யவத் ॥’ இதி । நநு – மாநாந்தரவிரோதே⁴ ஶ்ருதேஸ்தத்பரத்வமஸித்³த⁴ம் , பரத்வம் து ப்ரமாநந்தரப்⁴ரமே வ்யபி⁴சாரி । த்³ருஶ்யதே ச ’ந க்த்வா ஸேடி³’தி பரம் ப்ரதி ’ம்ருட³ம்ருத³கு³த⁴குஷக்லிஶவத³வஸ: க்த்வே’இதி பூர்வமபி பா³த⁴கம் , நிர்தோ³ஷத்வம் த்வர்தா²ந்தரப்ராமாண்யேநாந்யதா²ஸித்³த⁴ம் , தது³க்தம் – ’தத்பரத்வமஸித்³த⁴த்வாத்பரத்வம் வ்யபி⁴சாரத: । நிர்தோ³ஷதா(அ)ந்யதா²ஸித்³தே⁴: ப்ராப³ல்யம் நைவ ஸாத⁴யேத்’ – இதி சேந்ந; ப்ரத்யக்ஷாதே³ர்வ்யாவஹாரிகம் ப்ராமாண்யம், ஶ்ருதேஸ்து தாத்த்விகமிதி விரோதா⁴பா⁴வேந தத்பரத்வஸித்³தே⁴: । பரஶப்³தே³ந ச மாநாந்தராபா³தி⁴தபரத்வம் விவக்ஷிதம் , தேந ப்ரமாநந்தரப்⁴ரமே ந வ்யபி⁴சார:; தஸ்ய தது³த்தரபா⁴விமாநபா³தி⁴தத்வாத் । ’ந க்த்வா ஸேடி³’த்யஸ்ய து பாட²த: பரத்வே(அ)பி ஸ்வபா⁴வஸித்³த⁴கித்த்வஸ்யாநேநாபாகரணம் விநா புநஸ்தத்ப்ரதிப்ரஸவார்த²ம் ’ம்ருட³ம்ருதே³’த்யாதே³ரப்ரவ்ருத்தேஸ்தத³பேக்ஷயா அர்த²த: பூர்வத்வமேவ; அபவாதா³பவாதே³ உத்ஸர்க³ஸ்யைவ ஸ்தி²ரத்வாத³தோ நிர்தோ³ஷத்வமபி நாந்யதா² ஸித்³த⁴ம் ; தாத்பர்யவிஷய ஏவ ப்ராமாண்யஸ்யாப்⁴யுபேயத்வாத் இத்யபோ³த⁴மாத்ரவிஜ்ரும்பி⁴தமபச்சே²த³ந்யாயவைஷம்யாபி⁴தா⁴நமிதி ॥

 । நநு – யதி³ ப்ரத்யக்ஷபா³தி⁴தமப்யநுமாநம் ஸாத⁴யேத்ததா³ வஹ்ந்யநௌஷ்ண்யமபி ஸாத⁴யேத் ; ததா² ச காலாத்யயாபதி³ஷ்டகதா² ஸர்வத்ரோச்சி²த்³யேத, ந ச – ஔஷ்ண்யப்ரதியோகி³காபா⁴வே ஸாத்⁴யே பக்ஷ ஏவ ப்ரதியோகி³ப்ரஸித்³தி⁴ரிதி தத்ர பா³த⁴: ஸாவகாஶ:, ப்ரக்ருதே து ஸத்த்வம் வ்யாவஹாரிகம் ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴ம் , தத³விருத்³த⁴ம் ச மித்²யாத்வம் ; தஸ்ய பாரமார்தி²கஸத்த்வவிரோதி⁴த்வாத³தோ ந வ்யாவஹாரிகஸத்த்வக்³ராஹகேணாத்⁴யக்ஷேண பா³த்⁴யத இதி – வாச்யம் ; வஹ்நிவிஶேஷே ஔஷ்ண்யாபா⁴வாநுமாநே ஶைத்யாநுமாநே வா தத³பா⁴வாத் , பக்ஷாதிரிக்தஸ்ய ப்ரதியோகி³ப்ரஸித்³தி⁴ஸ்த²லஸ்ய தத்ர ஸத்த்வாத் । ந ச – யத்ர ப்ரத்யக்ஷம் ப்ரப³லம் தத்ர பா³த⁴வ்யவஸ்தா², ந சாத்ர ததே²தி ந பா³த⁴ இதி – வாச்யம் ; ப்ரக்ருதே(அ)ப்யௌஷ்ண்யப்ரத்யக்ஷஸமகக்ஷ்யஸ்ய ப்ராப³ல்யப்ரயோஜகஸ்ய வித்³யமாநத்வாத் , அநௌஷ்ண்யாநுமிதேர்மித்²யாத்வாநுமிதேஶ்ச ஸமாநயோக³க்ஷேமத்வாத் । ந ச – மித்²யாத்வவாதி³நாம் ப்ரதிபந்நோபாதா⁴வௌஷ்ண்யநிஷேத⁴க்³ராஹ்யநுமாநேந மித்²யாத்வாநுமிதே: ஸமத்வமிஷ்டமேவேதி – வாச்யம் ; ஔஷ்ண்யாநௌஷ்ண்யயோர்பா⁴வாபா⁴வரூபதயா தத³நுமிதிஸாம்யே(அ)பி ஶைத்யாநுமிதிஸாம்யஸ்யாநப்⁴யுபக³மாத் , ஶைத்யஸ்யௌஷ்ண்யாபா⁴வரூபத்வாபா⁴வாத் । தஸ்மாத் பா³த⁴ஸ்ய தோ³ஷதா வா த்யாஜ்யா, ஔஷ்ண்யப்ரத்யக்ஷாயஜமாநத்வப்ரத்யக்ஷாதே³: ஸத்த்வப்ரத்யக்ஷாபேக்ஷயா விஶேஷோ வா வக்தவ்ய: । ந ச – ஔஷ்ண்யப்ரத்யக்ஷம் பரீக்ஷிதோப⁴யவாதி³ஸித்³த⁴ப்ராமாண்யம், ஸத்த்வப்ரத்யக்ஷம் து ந ததே²தி விஶேஷ இதி – வாச்யம் , ஸத்த்வப்ரத்யக்ஷே(அ)பி ப்ராமாண்யாஸம்மதௌ ஹேத்வபா⁴வாத், பரீக்ஷாயாஸ்துல்யத்வாத் – இதி சேந்மைவம் ; விருத்³தா⁴ர்த²க்³ராஹித்வேந விஶேஷாத் , ப்ரத்யக்ஷஸித்³தா⁴யஜமாநத்வௌஷ்ண்யாதி³வச்ச²ப்³த³லிங்க³க்³ராஹ்யயஜமாநத்வாநௌஷ்ண்யாத்³யபி வ்யாவஹாரிகமிதி ஸமத்வாத் ப்ரத்யக்ஷேண பா³த்⁴யதே, ப்ரக்ருதே து ஸத்த்வம் வ்யாவஹாரிகம் ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴ம் தத்³விருத்³த⁴ம் ச ந மித்²யாத்வம் ; தஸ்ய பாரமார்தி²கஸத்த்வாவிரோதா⁴த் । அதோ ந தத் வ்யாவஹாரிகஸத்த்வக்³ராஹகேணாத்⁴யக்ஷேண பா³த்⁴யதே । நநு – ஏவம் வத³தஸ்தவ கோ வா(அ)பி⁴ப்ராய:? கிம் தாத்த்விகவிஷயத்வாத் பா³த⁴கதைவ மித்²யாத்வாநுமாநாதே³ர்ந பா³த்⁴யதா, உத ஸத்த்வமித்²யாத்வக்³ராஹிணோர்வ்யாவஹாரிகதாத்த்விகவிஷயயோ: பரஸ்பரவிருத்³த⁴விஷயத்வாபா⁴வாத் ந பா³த்⁴யபா³த⁴கபா⁴வ: । அந்த்யே(அ)பி கிமத்⁴யக்ஷஸித்³த⁴வ்யாவஹாரிகஸத்த்வமக்³ருஹீத்வைவ தத³ஸித்³த⁴ஸ்ய தாத்த்விகஸத்த்வஸ்யைவாபா⁴வம் க்³ருஹ்ணாத்யநுமாநாதி³, உத ப்ரத்யக்ஷவிஷயீக்ருதஸ்யைவ தாத்த்விகமபா⁴வம் । நாந்த்ய:; ப்ரத்யக்ஷவிஷயாபா⁴வக்³ராஹிணி தத³பா³த⁴கத்வோக்த்யயோகா³த் । ந த்³விதீய:; ப்ரத்யக்ஷாக்³ருஹீதப்ரதிஷேத⁴கத்வேநாப்ரஸக்தப்ரதிஷேதா⁴பத்தே:, ப்ரத்யக்ஷவிஷயஸ்ய தாத்த்விகத்வாபத்தேஶ்ச । ந ப்ரத²ம:; உபஜீவ்யப்ரத்யக்ஷவிரோதே⁴நாநுமித்யாதி³விஷயஸ்ய தாத்த்விகத்வாஸித்³தே⁴: – இதி சேந்ந; ப்ரத²மே த்³விதீயே ச பக்ஷே அநுபபத்த்யபா⁴வாத் । ததா² ஹி – ப்ரத²மே பக்ஷே ந தாத்த்விகத்வாஸித்³தி⁴; யஸ்மா’தி³த³ம் ரஜத’மித்யநேந ’நேத³ம் ரஜதமி’த்யஸ்ய பா³தா⁴த³ர்ஶநாத் பரீக்ஷிதமேவ பா³த⁴கமப்⁴யுபேயம் । பரீக்ஷா ச ப்ரவ்ருத்திஸம்வாதா³தி³ரூபா வ்யவஹாரத³ஶாயாமபா³த்⁴யத்வம் விநாநுபபந்நா தத்³த³ஶாபா³த⁴க்³ராஹிணம் பா³த⁴தே, நாத்³வைதஶ்ருத்யநுமாநாதி³கமித்யுக்தமேவ । த்³விதீயே(அ)பி பக்ஷே நாப்ரஸக்தப்ரதிஷேத⁴:; பரோக்ஷப்ரஸக்தே: ஸம்ப⁴வாத் । யத்து கேசிதா³த்மநி தாத்த்விகஸத்த்வப்ரஸித்³த்⁴யா ப்ரஸக்திமுபபாத³யந்தி । தந்ந; ந ஹி ப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநமாத்ரம் ப்ரஸக்தி:, கிம் தர்ஹி நிஷேதா⁴தி⁴கரணகப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநம் । ந சாத்மா நிஷேதா⁴தி⁴கரணம் ; தஸ்மாத்பரோக்ஷப்ரஸக்திரேவ த³ர்ஶநீயா । அத²வா மாபூ⁴த் ப்ரஸக்தி:; அபா⁴வப்ரத்யக்ஷே ஹி ஸம்ஸர்கா³ரோபத்வேந ஸோபயுஜ்யதே, ஶப்³தா³நுமாநயோஸ்து, தஸ்யா: க்வோபயோக³: । ந சாப்ரஸக்தௌ நிஷேத⁴வையர்த்²யம் ; அநர்த²நிவ்ருத்திரூபஸ்ய ப்ரயோஜநஸ்ய வித்³யமாநத்வாத் । ந ச ப்ரத்யக்ஷவிஷயதாத்த்விகத்வாபத்தி:, தத்³விஷயாதி⁴கரணஸ்யைவ பாரமார்தி²கத்வவ்யதிரேகஸ்ய போ³த⁴நாத் । ததா² ச ந காப்யநுபபத்தி: । தது³க்தம் க²ண்ட³நக்ருத்³பி⁴: – ’பாரமார்தி²கமத்³வைதம் ப்ரவிஶ்ய ஶரணம் ஶ்ருதி: । விரோதா⁴து³பஜீவ்யேந ந பி³பே⁴தி கதா³சந ॥’ இதி । நநு – ஏவமப்யநௌஷ்ண்யம் தாத்த்விகமிதி தத³நுமிதிரபி ந பா³த்⁴யேத வ்யாவஹாரிகௌஷ்ண்யக்³ராஹிணாத்⁴யக்ஷேண; ஏவம் ’சாதி³த்யோ யூப’ இத்யாதா³வபி ’தாத்த்விகாதி³த்யதாம் யூபஸ்யாஶ்ரித்ய ஶரணம் ஶ்ருதி: । விரோதா⁴து³பஜீவ்யேந ந பி³பே⁴தி கதா³சந ॥’ இத்யாத்³யபி ஸ்யாத் – இதி சேந்ந; அநௌஷ்ண்யம் தாத்த்விகம் ஸ்யாதி³தி கோ(அ)ர்த²: ? யதி³ தத்த்வத ஔஷ்ண்யம் நாஸ்தீத்யர்த²:, ததா³ அத்³வைதே பர்யவஸாநாதி³ஷ்டாபத்தி: । யதி³ வ்யவஹாரதோ(அ)பி நாஸ்தீதி, ததா³ வ்யவஹாராதி³ஸம்வதா³தி³ரூபபரீக்ஷிதத்வவிஶிஷ்டமௌஷ்ண்யப்ரத்யக்ஷம் பா³த⁴கமிதி நாநௌஷ்ண்யஸ்ய தாத்விகத்வஸித்³தி⁴: । ஏதேந ஶைத்யாநுமாநம் வ்யாக்²யாதம் । ஏவமாதி³த்யயூபபே⁴த³ஸ்ய தத்த்வதோ வ்யவஹாரதோ வா நிஷேதே⁴ யோஜ்யம் । ஶ்ருதேரந்யஶேஷதயா ஆதி³த்யயூபாபே⁴த³பரத்வாபா⁴வேந பரீக்ஷிதப்ரத்யக்ஷவிரோதே⁴ந கௌ³ணார்த²தயா ஸ்தாவகத்வோபபத்தேஶ்ச । அத ஏவ − ‘தாத்த்விகாதி³த்யதாம் யூபஸ்யே’த்யாதி³நா அத்³வைதஶ்ருதே’ராதி³த்யோ யூப’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஸாம்யாபாத³நம் − அபாஸ்தம் । ந ச − அநுமிதிஸித்³த⁴மித்²யாத்வக்³ராஹகத்வே ஸத்யத்³வைதஶ்ருதிரநுவாதி³கா ஸ்யாத் , யதா²’(அ)க்³நிர்ஹிமஸ்ய பே⁴ஷஜமி’த்யாதி³ஶ்ருதி: ப்ரமாணாந்தரக்³ருஹீதஹிமநிவாரணஶக்த்யநுவாதி³கேதி − வாச்யம் ; ஸ்வஸ்வசமத்காராநுஸாரிணோ(அ)நுமாநஸ்ய ஸகலஸாதா⁴ரண்யாபா⁴வேந தஸ்ய ஶ்ருத்யநுவாத³கத்வாப்ரயோஜகத்வாத் । தது³க்தம் − ‘தர்காப்ரதிஷ்டா²நாதி³’த்யத்ர வாசஸ்பதிமிஶ்ரை: − ‘யத்நேநாநுமிதோ(அ)ப்யர்த²: குஶலைரநுமாத்ருபி⁴: । அபி⁴யுக்ததரைரந்யைரந்யதை²வோபபாத்³யதே ॥’ இதி । த்³ருஷ்டாந்தீக்ருதஶ்ருதௌ து ஹிமநிவ்ருத்திகாரணதாயா வஹ்நௌ ஸர்வஸாதா⁴ரணப்ரத்யக்ஷார்தா²பத்திப்⁴யாமவஸேயத்வாத்³வைஷம்யம் ; தஸ்மாந்மித்²யாத்வாநுமாநஸ்ய ந வஹ்நிஶைத்யாநுமிதிஸாம்யம் ॥

கிம்ச பரீக்ஷிதத்வேநைவ ப்ராப³ல்யம், நோபஜீவ்யத்வாதி³நா; அநுமாநஶப்³த³பா³த்⁴யத்வஸ்ய ப்ரத்யக்ஷே(அ)பி த³ர்ஶநாத் । ததா² ஹி – இத³ம் ரஜதமிதி ப்ரத்யக்ஷஸ்யாநுமாநாப்தவசநாப்⁴யாம், நபோ⁴நைல்யப்ரத்யக்ஷஸ்ய நீரூபத்வக்³ராஹகாநுமாநேந, ‘கௌ³ரோ(அ)ஹமி’த்யஸ்யா‘ஹமிஹைவாஸ்மி ஸத³நே ஜாநாந‘ இத்யஸ்ய சந்த்³ரப்ராதே³ஶிகத்வப்ரத்யக்ஷஸ்ய சாநுமாநாக³மாப்⁴யாம் ‘பீத: ஶங்க²ஸ்திக்தோ கு³ட³‘ இத்யாதே³ஶ்சாநுமாநாப்தவசநாப்⁴யாம் பா³தோ⁴ த்³ருஶ்யதே । நநு –ஸாக்ஷாத்காரிப்⁴ரமே ஸாக்ஷாத்காரிவிஶேஷத³ர்ஶநமேவ விரோதீ⁴த்யப்⁴யுபேயம் ; அந்யதா² பரோக்ஷப்ரமாயா அபரோக்ஷப்⁴ரமநிவர்தகத்வோபபத்தௌ வேதா³ந்தவாக்யாநாமபரோக்ஷஜ்ஞாநஜநகத்வவ்யுத்பாத³நப்ரயாஸோ வ்யர்த²: ஸ்யாத் – இதி சேந்ந; ‘நாயம் ஸர்ப‘ இத்யாதி³வாக்யாதி³நா ஸவிலாஸாஜ்ஞாநநிவ்ருத்த்யபா⁴வே(அ)பி ப்⁴ரமக³தாப்ரமாணத்வஜ்ஞாபநேந ப்⁴ரமப்ரமாணத்வபு³த்³தே⁴ஸ்தத்³விஷயஸத்யதாபு³த்³தே⁴ஶ்ச நிவர்தநாத், தாவதா ச ப்⁴ரமநிவர்தகத்வவ்யபதே³ஶாத் , ப்⁴ரமே ப்ராமாண்யவிப்⁴ரமஸ்ய தத்³விஷயே ஸத்யதாவிப்⁴ரமஸ்ய ச பரோக்ஷத்வேநாபரோக்ஷபா³தா⁴நபேக்ஷத்வாத் । நஹி து³ஷ்டகரணாஜந்யத்வமபா³தி⁴தவிஷயத்வம் வா ப்ராமாண்யம் கஸ்யசித் ப்ரத்யக்ஷம் । ந வா ஸர்வதே³ஶஸர்வகாலஸர்வபுருஷாபா³த்⁴யத்வரூபம் விஷயஸத்யத்வம் । அதஸ்தயோ: பரோக்ஷப்ரமாபா³த்⁴யத்வமுசிதமேவ । தயோஶ்ச பா³தி⁴தயோ: ரஜதாதி³ப்⁴ரம: ஸ்வரூபேண ஸந்நபி ஸ்வகார்யாக்ஷமத்வாத³ஸந்நிவேதி பா³தி⁴த இத்யுச்யத இத்யநவத்³யம் । நநு – ‘இத³ம் ரஜத‘மித்யத்ர ஸயுக்திகம் ப்ரத்யக்ஷம் பா³த⁴கம், ந யுக்திமாத்ரம் ; ‘கௌ³ரோ(அ)ஹ‘மித்யத்ராபி மம ஶரீரமிதி ப³லவத் ப்ரத்யக்ஷமேவ பா³த⁴கம் , ‘அஹமிஹைவாஸ்மி ஸத³நே ஜாநாந‘ இதி து ப்ரமாணமேவ, ஜீவஸ்யாணுத்வாத் இதி சேந்ந; ரஜதாபே⁴த³ஶரீராபே⁴த³ப்ரத்யக்ஷயோர்ஜாக்³ரதோ: யுக்த்யா: ப்ரதிப³ந்தா⁴க்ஷமத்வே தத்³விஷயப்ரத்யக்ஷோத்பத்தேரேவாநவகாஶாத் । ந ச தத்ர பரம்பராஸம்ப³ந்தே⁴ந கர்த³மலிப்தே வஸ்த்ரே ‘நீலம் வஸ்த்ரமி’திவத் ‘கௌ³ரோ(அ)ஹமி’தி கௌ³ணம் ; கர்த³மவஸ்த்ரயோரிவ ஶரீராத்மநோர்பே⁴தா³நத்⁴யவஸாயேந த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டந்திகயோர்வைஷம்யாத் । ததா² சாத்ரைக்யாத்⁴யாஸ ஏவோசித: । ஏவம்‘சோஷ்ணம் ஜலமி’த்யத்ராபி । யதி³ கர்த³மவஸ்த்ரயோரிவ தோயதேஜஸோர்பே⁴த³க்³ரஹ:, ததா³ கௌ³ணதைவ । யதி³ ச ஶரீராத்மவத் பே⁴தா³நத்⁴யவஸாயஸ்ததா³(அ)த்⁴யாஸ ஏவ; ததா² ச யுக்திபா³த்⁴யமேவேதி, தத³ப்யுதா³ஹரணம் । யத்த்வஹமிஹைவேதி ப்ரமாணமித்யுக்தம் , தந்ந; ஆத்மந ‘ஆகாஶவத் ஸர்வக³தஶ்ச‘ இதி ஸர்வக³தத்வேந இஹைவேதி வ்யவச்சே²த³ஸ்யாப்ராமாணிகத்வாத் । ந ச ஜீவோ(அ)ணு:; யுக³பதே³வ பாத³ஶிரோ(அ)வச்சே²தே³ந ஸுக²து³:கா²நுப⁴வாத் । நஹ்யேகோ(அ)ணுரேகதா³ வ்யவஹிததே³ஶத்³வயாவச்சி²ந்நோ ப⁴வதி। ந ச யுக³பத்ப்ரதீதிர்ப்⁴ரம:; உத்ஸர்க³ஸித்³த⁴ப்ராமாண்யபரித்யாகே³ பீ³ஜாபா⁴வாத் । விஸ்தரேண சைதத³க்³ரே வக்ஷ்யாம: । நநு – நபோ⁴நைல்யப்ரத்யக்ஷஸ்ய நீரூபத்வக்³ராஹகாநுமாநேந ந பா³த⁴:, லிங்கா³பா⁴வாத், ந ச பரமமஹத்த்வத்³ரவ்யாநாரம்ப⁴கத்வாதே³ர்லிங்க³த்வம் ; த்வந்மதே அஸித்³தே⁴:। நிஸ்பர்ஶத்வம் து தமஸி வ்யபி⁴சாரி । ப்ருதி²வ்யாதி³த்ரயேதரபூ⁴தத்வாதி³ சாப்ரயோஜகம் । ததா² ச நீரூபத்வக்³ராஹகஸாக்ஷிப்ரத்யக்ஷமேவ தத்³பா³த⁴கம் வாச்யம் ; ந ச – ரூபக்³ரஹணாஸமர்த²ஸ்ய ஸாக்ஷிண: கத²ம் நீரூபத்வக்³ராஹகத்வமிதி – வாச்யம் ; பிஶாசாக்³ராஹகஸ்யாபி சக்ஷுஷஸ்தத³பா⁴வக்³ராஹகத்வவது³பபத்தே:, பரேணாபி ஸாக்ஷிணோ(அ)பி ரூபவத்தமோக்³ராஹகத்வாப்⁴யுபக³மாச்ச, அசாக்ஷுஷே(அ)பி நப⁴ஸி வாயாவிவ சக்ஷுஷைவ ரூபாபா⁴வக்³ரஹணஸம்ப⁴வேந சாக்ஷுஷப்ரத்யக்ஷபா³தா⁴த் – இதி சேந்ந; ’நீலம் நப⁴’ இதி ப்ரத்யக்ஷே ஜாக்³ரதி ரூபாபா⁴வக்³ரஹணஸ்ய சக்ஷுஷா ஸாக்ஷிணா சாஸம்ப⁴வாத் । ததா² ச ப³லவதீ யுக்திரேவ தத்³பா³தி⁴கா । ந ச லிங்கா³பா⁴வ:; சக்ஷுரந்வயவ்யதிரேகாநுவிதா⁴யிரூபாவிஶேஷிதப்ரதீதிவிஷயத்வாத் ரூபவதி³தி லிங்க³ஸம்ப⁴வாத் । ந சாப்ரயோஜகத்வம்; நபோ⁴ யதி³ ஸரூபம் ஸ்யாத்ததா³ சக்ஷுரந்வயவ்யதிரேகாநுவிதா⁴யிப்ரதீதௌ ரூபாஸம்ப³ந்தி⁴தயா விஷயோ ந ஸ்யாதி³தி தர்கோபபத்தே: । ந சேஷ்டாபத்தி:; ஸவிதே⁴ ரூபாஸம்ப³ந்தி⁴தயா நப⁴ஸ: ஸித்³தே⁴: ஸர்வஜநஸம்மதத்வாத் । நப⁴ஸ: ஸாக்ஷிவேத்³யதாயாமபி சக்ஷுரந்வயவ்யதிரேகாநுவிதா⁴நமவர்ஜநீயமேவ; அந்யதா²(அ)ந்த⁴ஸ்யாபி தத்³க்³ரஹணம் ஸ்யாத் । ந ச – பஞ்சீகரணாத்³ரூபவதா³ரப்³த⁴த்வேந நப⁴ஸோ நீரூபத்வம் பா³தி⁴தமிதி – வாச்யம் , த்ரிவ்ருத்கரணபக்ஷே(அ)ஸ்ய தூ³ஷணஸ்யாநவகாஶாத் । பஞ்சீகரணபக்ஷே(அ)பி அபஞ்சீகரணத³ஶாயாம் யஸ்மிந் பூ⁴தே யோ கு³ண: ஸ பஞ்சீகரணாத்³வ்யவஹாரயோக்³யோ ப⁴வதீத்யேதாவந்மாத்ராப்⁴யுபக³மாந்நாகாஶே ரூபாரம்ப⁴ப்ரஸங்க³: । ந ச – ’ நாயம் ஸர்ப’ இத்யுக்தே(அ)பி கிமேவம் வத³ஸி பரம் ? அபி புந: பராம்ருஶ்ய பஶ்யஸி ? இதி ப்ரதிவசநத³ர்ஶநாந்ந ஶப்³த³மாத்ரம் ரஜ்ஜுஸர்பாதி³ப்⁴ரமநிவர்தகம் ; கிம் து ப்ரத்யக்ஷமேவேதி –வாச்யம் ; ப்ரதிவசநஸ்த²லே ப்⁴ரமப்ரமாதா³தி³ஶங்காக்ராந்தத்வேந ‘நாயம் ஸர்ப’ இத்யாதே³ர்து³ர்ப³லதயா ந ப்⁴ரமநிவர்தகத்வம் । யத்ர து தாத்³ருக்ஶங்காநாக்ராந்தத்வம், தத்ர ப்⁴ரமநிவர்தகதைவ । அதஏவ தாத்³ருக்ஶங்காநாக்ராந்தபித்ராதி³வசஸி நேத்³ருக்ப்ரதிவசநம் , கிம் து ஸித்³த⁴வத்ப்ரவ்ருத்த்யாதி³கமேவ । ஜ்வாலைக்யப்ரத்யக்ஷமப்யேவமேவ யுக்திபா³த்⁴யம் । ந ச – நிர்வாபிதாரோபிதஸ்த²லே ஸ்பஷ்டதரபே⁴த³ப்ரத்யக்ஷபா³தி⁴தமித்யந்யத்ராபி தீ³ர்கே⁴யம் ந ஹ்ரஸ்வேதி பே⁴த³ப்ரத்யக்ஷமேவ தத்³பா³த⁴கமிதி – வாச்யம்; நிர்வாபிதரோபிதாதிரிக்தஸ்த²லே தாவத³யம் விசார:, தத்ர தீ³ர்கே⁴யம் ந ஹ்ரஸ்வேதி பே⁴த³ப்ரத்யக்ஷம் வக்துமஶக்யம் ; யைவ ஹ்ரஸ்வா ஸைவேதா³நீம் தீ³ர்கே⁴தி ஹ்ரஸ்வத்வதீ³ர்க⁴த்வாப்⁴யாமுபஸ்தி²தயோரபே⁴த³ஸ்ய ஸாக்ஷாத்க்ரியமாணத்வாத் । ததா²ச ஜ்வாலாப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா யுக்திபா³த்⁴யைவ । ஸர்வதா³ பித்ததூ³ஷிதநேத்ரஸ்ய ‘பீத: ஶங்க²‘ இதி ப்ரத்யக்ஷே சந்த்³ரப்ராதே³ஶிகத்வப்ரத்யக்ஷே ச பரோக்ஷாதிரிக்தஸ்ய பா³த⁴கஸ்ய ஶங்கிதுமப்யஶக்யத்வாத் யுக்த்யாதி³பா³த்⁴யதைவ வக்தவ்யா । நநு – ஸர்வத்ரைவாத்ர ப்ரகாராந்தரேணாஸத்கல்பே ப்ரத்யக்ஷே மாநாந்தரப்ரவ்ருத்தி: । ததா² – ஹி த்³விவித⁴ம் ஜ்ஞாநம், த்³விகோடிகமேககோடிகம் ச । அந்த்யமபி த்³விவித⁴ம் அப்ராமாண்யஶங்காகலங்கிதம் தத³கலங்கிதம் ச । தத்ராத்³யௌ ஸர்வப்ரமாணாவகாஶாதௌ³; அர்தா²பரிச்சே²த³கத்வாத³ப்ராமாண்யஶங்காகலங்கிதத்வாச்ச । அப்ராமாண்யதீ⁴கலங்கிதத்வம் ச த்³வேதா⁴ ப⁴வதி; து³ஷ்டகரணகத்வநிஶ்சயாத³ர்தா²பா⁴வநிஶ்சயாச்ச । ததா² ச ஶைலாக்³ரஸ்தி²தவிடபிநாம் ப்ராதே³ஶிகத்வப்ரதீதிர்தூ³ரதோ³ஷநிப³ந்த⁴நா த்³ருஷ்டேதி தூ³ரதரஸ்த²ஸ்ய சந்த்³ரமஸ: ப்ராதே³ஶிகத்வப்ரத்யயோ தோ³ஷநிப³ந்த⁴ந ஏவேதி நிர்ணீயதே । ஏவமாகாஶே ஸமீபே நீரூபத்வநிஶ்சயாத்³தூ³ரே ரூபவத்த்வதீ⁴ர்தூ³ரதோ³ஷஜந்யேதி ப்ராகே³வ நிஶ்சீயதே । ‘பீத: ஶங்க²’ இத்யாதி³ ப்ரத்யக்ஷம் து ப்ராத²மிகபரீக்ஷிதப்ரத்யக்ஷேண ’ஶங்கோ² ந பீத’ இத்யர்தா²பா⁴வநிஶ்சயாத³ப்ராமாண்யஜ்ஞாநாஸ்கந்தி³தமேவோத்பத்³யதே । ஏவம் ஸவித்ருஸுஷிராதி³ப்ரத்யக்ஷமபி । ததா² ச சந்த்³ராதி³ப்ராதே³ஶிகத்வப்ரத்யக்ஷம் தூ³ராதி³தோ³ஷநிஶ்சயாத் ’பீத: ஶங்க²’ இத்யாதி³ப்ரத்யக்ஷம் ப்ராத²மிகார்தா²பா⁴வநிஶ்சயாதே³வ பா³தி⁴தமிதி பஶ்சாத³நுமாநாக³மாதி³ப்ரஸர இதி ந தாப்⁴யாம் தத்³பா³த⁴: । யேந ஹி யஸ்ய ப்⁴ரமத்வம் ஜ்ஞாயதே, தத்தஸ்ய பா³த⁴கமித்யுச்யதே । ந ச சந்த்³ரப்ராதே³ஶிகத்வாதி³ப்ரத்யக்ஷஸ்யாக³மாதி³நா ப்⁴ரமத்வம் ஜ்ஞாயதே; ப்⁴ரமத்வஜ்ஞாநோத்தரகாலமேவ தத்ப்ரவ்ருத்தே: । அப்ராமாண்யஜ்ஞாநாகலங்கிதம் து ஸ்வார்த²பரிச்சே²த³கம் நி:ஶங்கப்ரவ்ருத்திஜநநயோக்³யம் । யதா² ’வஹ்நிருஷ்ண ஏவ’ ‘ப்ரஸ்தரோ யஜமாநபி⁴ந்ந ஏவ’ ‘க⁴ட: ஸந்நே’வேத்யாதி³, தந்நாந்யஸ்யாவகாஶத³ர்ஶநாந்நாந்யேந பா³த்³த்⁴யம் । நஹ்யத்ர ப்ராகி³வ தூ³ராதி³தோ³ஷதீ⁴ர்வா அர்தா²பா⁴வநிஶ்சயோ வா கோட்யந்தராலம்பி³த்வம் வாஸ்தி । கிம் ச க்வசித் ப்ரத்யக்ஷம் ப்ரத்யக்ஷாந்தரகௌ³ரவாத்³யுக்திபா³த்⁴யம் ப⁴வது । க்வசிச்ச லிங்கா³தி³கம் ஶ்ருதிகௌ³ரவாச்ச்²ருத்யநுஸாரிப்ரகரணாதி³பா³த்⁴யம் ப⁴வது । ராஜாமாத்ய இவ ராஜகௌ³ரவேண ராஜப்⁴ருத்யபா³த்⁴ய:, ததா²பி ந யுக்திமாத்ரஸ்ய ப்ரகரணமாத்ரஸ்ய வா ப்ரத்யக்ஷலிங்கா³தி³பா³த⁴கத்வம் ; ப்ரத்யக்ஷாத்³யநுஸாரித்வஸ்ய ஸர்வத்ராபா⁴வாத், ந ஹி ப்ரதா⁴நபூ⁴தாசமநாதி³பதா³ர்த²விஷயயா ‘ஆசாமேது³பவீதீ த³க்ஷிணாசார‘ இத்யாதி³ஸ்ம்ருத்யா பதா³ர்த²த⁴ர்மபூ⁴தக்ரமாதி³விஷயா ‘வேத³ம் க்ருத்வா வேதி³ம் கரோதீ‘தி ஶ்ருதிர்வேத³கரணாநந்தரம் க்ஷுதநிமித்தகாசமநோபநிபாதே பா³த்⁴யத இத்யந்யத்ராபி ததா² ப⁴விதவ்யமிதி - சேந்மைவம் ; யதோ யுக்திரேவைஷா । யத் யத்³தூ³ரஸ்தா²ல்பபரிமாணஜ்ஞாநம் தத் தத்³தூ³ரதோ³ஷநிப³ந்த⁴நமப்ரமா, ஶைலாக்³ரஸ்த²விடப்யல்பபரிமாணஜ்ஞாநவதி³த³மபி ததே²தி । ததா² சைவம்ரூபயா யுக்த்யைவ சந்த்³ரப்ராதே³ஶிகத்வாதி³ப்ரத்யக்ஷஸ்ய பா³த⁴ம் வத³ந் யுக்த்யா ந ப்ரத்யக்ஷஸ்ய பா³த⁴ இத்யநேநாஜைஷீ: பரம் மந்த³பு³த்³தே⁴ மந்தா³க்ஷம், ந து பரம் । ஏவம் ‘பீத: ஶங்க²’ இதி ப்ரத்யக்ஷே(அ)பி ப்ராசீநார்தா²பா⁴வப்ரத்யக்ஷம் ந பா³த⁴கம் ; தஸ்யேதா³நீமபா⁴வாத் । ந ச தத்ஸ்ம்ருதிர்பா³தி⁴கா; தஸ்யா அநுப⁴வாத்³து³ர்ப³லத்வாத் । கேவலம் யுக்த்யுத்பாத³ந ஏவ ஸோபயுஜ்யதே । தேந யுக்த்யாக³மாப்⁴யாமேவோதா³ஹ்ருதஸ்த²லேஷு பா³த⁴: । யத்து – க்வசித்³யுக்த்யாதே³ர்பா³த⁴கத்வத³ர்ஶநமாத்ரேண ஸர்வத்ர ந பா³த⁴கத்வம் வக்தும் ஶக்யம்; யுக்த்யாதி³பா³த⁴கதாயா அநுஸ்ரியமாணப்ரத்யக்ஷகௌ³ரவநிப³ந்த⁴நத்வாத் – இத்யுக்தம் । ஏதத³நுக்தோபாலம்ப⁴நம் , நஹி மயா க்வசித்³த³ர்ஶநமாத்ரேண யுக்தேர்பா³த⁴கதா ஸர்வத்ரோச்யதே, அபிது சந்த்³ரப்ராதே³ஶிகத்வஶங்க²பீதத்வப்ரத்யக்ஷாதௌ³ யாவதா³க³மாதே³ர்பா³த⁴கதாப்ரயோஜகம் த்³ருஷ்டம் தாவத்ஸத்த்வேந । ந ச தத்ராநுஸ்ரியமாணம் ப்ரத்யக்ஷமஸ்தி; யத்³கௌ³ரவேண பா³த⁴கதாயாமந்யதா²ஸித்³தி⁴ம் ப்³ரூயா: । தஸ்மாச்சந்த்³ரப்ராதே³ஶிகத்வப்ரத்யக்ஷஸ்ய ப்ரபஞ்சஸத்த்வப்ரத்யக்ஷஸ்ய ச துல்யவதே³வ பா³த்⁴யதா । யுக்த்யாக³மயோஶ்ச துல்யவதே³வ பா³த⁴கதேதி । ந ஹி சந்த்³ரப்ராதே³ஶிகத்வப்ரத்யக்ஷே(அ)பி ப்ராகே³வ து³ஷ்டகரணத்வநிஶ்சய:; நைகட்யஸ்யாபி க்வசித்³தோ³ஷத்வேந ஸர்வத்ர பரிமாணஜ்ஞாநாவிஶ்வாஸப்ரஸங்கா³த் , கிம்த்வாக³மாதி³நா பா³தா⁴நந்தரமேவ ; தத்³வத் ப்ரக்ருதே(அ)பி மித்²யாத்வஸித்³த்⁴யநந்தரமேவாவித்³யாரூபதோ³ஷநிஶ்சய: । ததா² ச ஸர்வாத்மநா ஸாம்யம் । யத்து – த்³ருஷ்டஸ்ய வஸ்துநோ ப³லவத்³த்³ருஷ்டம் விநா அந்யத்³பா³த⁴கம் நாஸ்தீத்யுக்தம் –தத து³ர்ப³லஶப்³த³லிங்கா³தி³விஷயம் । யத³ப்யுக்தம் விவரணே –’ யத்ராவிசாரபுரஸ்ஸரமேவ ப்ரத்யக்ஷாவபா⁴ஸமப்யநுமாநாதி³நா பா³தி⁴தமுச்சி²ந்நவ்யவஹாரம் ப⁴வதி। தத்ர ததா² ப⁴வது । யத்ர புநர்விசாரபத³வீமுபாரூட⁴யோர்ஜ்ஞாநயோர்ப³லாப³லசிந்தயா பா³த⁴நிஶ்சயஸ்தத்ர நாநுமாநாதி³நா ப்ரத்யக்ஷஸ்ய மித்²யாத்வஸித்³தி⁴:’ இதி, தத³பி க்³ருஹீதப்ராமாண்யகஶப்³த³தது³பஜீவ்யநுமாநாதிரிக்தயுக்திவிஷயம் ; ஏகத்ர ப்ராமாண்யநிஶ்சயே ப³லாப³லசிந்தாயா ஏவாநவகாஶாத் ॥

ஏவம் ச ‘பா⁴விபா³த⁴நிஶ்சயாச்சே’தி யது³க்தம், தத³ப்யுபபந்நமேவ ; ப்ரகாராந்தரேணாபா³தி⁴தஸ்ய சந்த்³ரப்ராதே³ஶிகத்வப்ரத்யக்ஷஸ்ய யதா² ஆக³மேந பா³த⁴:, ததா² ப்ரகாராந்தரேணாபா³தி⁴தஸ்ய ‘ஸந் க⁴ட’ இத்யாதி³ப்ரத்யக்ஷஸ்ய மித்²யாத்வபோ³த⁴காக³மேந பா³த⁴ இதி நிர்ணயாத் । ஏவம் ச – பா⁴விபா³த⁴ஶங்காமாதா³ய யத்பரைர்தூ³ஷணமுக்தம் தத³நுக்தோபாலம்ப⁴நதயா – அபாஸ்தம் । வஸ்துதஸ்து – பா³த⁴ஶங்காமாதா³யாபி ப்ரத்யக்ஷஸ்ய பா³த⁴கதோத்³தா⁴ர: ஸமீசீந ஏவ; ப்ரத்யக்ஷஶப்³த³யோர்ப³லாப³லவிசாராத் ப்ராக் கிமயம் ஶப்³த³ உபசரிதார்த²:, ஆஹோஸ்வித் ப்ரத்யக்ஷமப்ரமாணமிதி ஶங்காயாமுப⁴யோரபா³த⁴கத்வப்ராப்தௌ தாத்பர்யலிங்கை³: ஶ்ரூயமாணார்த²பரதயா நிஶ்சிதஸ்யாக³மஸ்யோபசரிதார்த²த்வஶங்காவ்யுதா³ஸேந லப்³தா⁴வகாஶத்வஸம்ப⁴வாத் । ந ச – ஶப்³த³லிங்க³யோ: ப்ரத்யக்ஷாபா³த⁴கதயா ப்ரத்யக்ஷாந்தரஸ்யாப்ரமாணதயா ஶங்க்யமாநத்வேநாபா³த⁴கதயா ச பா³த⁴கஸாமாந்யாபா⁴வே நிஶ்சிதே பா³த⁴ஶங்கா ந யுக்தேதி – வாச்யம்; ஶப்³த³ லிங்க³யோ: ப்ரத்யக்ஷபா³த⁴கத்வஸ்ய வ்யவஸ்தா²பிதத்வாத்ப்ரத்யேகம் விஶேஷாபா⁴வநிஶ்சயே(அ)பி விஶேஷாணாமியத்தாநவதா⁴ரணத³ஶாயாம் ஸம்ஶயஸம்ப⁴வாத் , ப்ரத்யக்ஷஸ்யாப்ரமாணதயா ஶங்க்யமாநத்வேந ஶங்காவிரஹோபபாத³நஸ்யாஸம்ப⁴வது³க்திகத்வாச்ச । அதை²வம் – ஜாக்³ரதா³தி³ஜ்ஞாநஸ்யாப்ரமாத்வே ஸ்வப்நத்³ருஷ்டஸ்ய ஶுக்திரூப்யாதே³ஶ்ச பா³தா⁴ஸித்³தௌ⁴ கத²ம் த்³ருஷ்டாந்தஸித்³தி⁴: ஸ்யாதி³தி – சேந்ந; ஆரோப்யஸத்தாதி⁴கஸத்தாகவிஷயத்வேநாபேக்ஷிகப்ரமாணத்வேநாந்யூநஸத்தாகவிஷயத்வேந வா பா³த⁴கத்வாத் । அத ஏவ யது³க்தம் பௌ³த்³த⁴ம் ப்ரதி ப⁴ட்டவார்திகே – ’ப்ரதியோகி³நி த்³ருஷ்டே ச ஜாக்³ரத்³போ³தே⁴ ம்ருஷா ப⁴வேத் । ஸ்வப்நாதி³த்³ருஷ்டிரஸ்மாகம் தவ பே⁴தோ³(அ)பி கிம்க்ருத: ॥’ இதி தத்ஸங்க³ச்ச²தே । நநு – ப்⁴ரமகாலீநாபரோக்ஷபு³த்³த்⁴யவிஷயவிஶேஷவிஷயைவ தீ⁴ர்பா³தி⁴கா த்³ருஷ்டா, ந ச விஶ்வபா³தி⁴கா தீ⁴ஸ்ததே²தி – சேந்ந; அதி⁴ஷ்டா²நதத்த்வஜ்ஞாநத்வேநைவ ப்⁴ரமநிவர்தகத்வாத் , விஶ்வநிவர்தகப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய ததா²த்வாத் । ந ச – ஸப்ரகாரிகைவ தீ⁴ர்ப்⁴ரமநிவர்திகா, இயம் து நிஷ்ப்ரகாரிகா கத²ம் ததே²தி – வாச்யம் ; நிவர்தகதாயாம் ஸப்ரகாரகத்வஸ்ய கௌ³ரவாத³ப்ரவேஶாத் । நநு – ஆவஶ்யக: ஸப்ரகாரகத்வநியம:, வ்யாவ்ருத்தாகாரஜ்ஞாநத்வேநைவ ப்⁴ரமநிவர்தகத்வாத் , அந்யதா² அநுவ்ருத்தாகாரஜ்ஞாநாத³பி தந்நிவ்ருத்த்யாபத்தேரிதி – சேத், ஸத்யம் ; வ்யாவ்ருத்தாகாரத்வேந ஜ்ஞாநஸ்ய ப்⁴ரமநிவர்தகதா, ந து விஶேஷப்ரகாரகத்வநியம: । ததா² ஹி – வ்யாவ்ருத்தாகாரதா ஹி த்³வேதா⁴ ப⁴வதி । விஶேஷணாது³பலக்ஷணாச்ச । தத்ராத்³யே ஸப்ரகாரகத்வநியம: த்³விதீயே(அ)பி த⁴ர்மாந்தரஸ்ய யது³பலக்ஷணம் தஸ்மாத்³வ்யாவ்ருத்தாகாரத்வே ஸப்ரகாரகதைவ । யதி³ து ஸ்வரூபோபலக்ஷணாத்³வ்யாவ்ருத்தாகாரதா, ததா² நிஷ்ப்ரகாரகதைவ; உபலக்ஷணஸ்ய தத்ராப்ரவேஶாத், ஸ்வஸ்ய ச ஸ்வஸ்மிந்நப்ரகாரத்வாத் । ந ச – ப்ரமேயத்வாதி³வத் ஸ்வஸ்யைவ ஸ்வஸ்மிந் ப்ரகாரத்வமிதி – வாச்யம்; த்வயாபி கேவலாந்வயிந்யேவாக³த்யா ததா²ங்கீ³காராத், ந து ஸர்வத்ர । அத² – ஆகாரப்ரகாரயோரபே⁴தா³த் ப்³ரஹ்மாகாரதைவ ப்³ரஹ்மபு³த்³தே⁴ஸ்தத்ப்ரகாரதேதி – சேத், ந; விஶிஷ்டபு³த்³தே⁴ர்விஶேஷ்யாகாரத்வே(அ)பி தத³ப்ரகாரகத்வாத் , ஆகாரப்ரகாரயோர்பே⁴தா³த் । ஆகாரஶ்ச வ்ருத்திநிஷ்ட²: கஶ்சித்³த⁴ர்மோ(அ)ஸாதா⁴ரணவ்யவஹாரஹேதுரிதி வக்ஷ்யதே । தஸ்மாத்³யதா²(அ)(அ)காஶபதா³ச்ச²ப்³தா³ஶ்ரயத்வோபலக்ஷிதத⁴ர்மிஸ்வரூபமாத்ரம் ஜ்ஞாயதே, தத்³வத³த்ராபி த்³விதீயாபா⁴வாத்³யுபலக்ஷிதப்³ரஹ்மஸ்வரூபஜ்ஞாநம் வ்யாவ்ருத்தாகாரம் த்³வைதநிவர்தகமபரோக்ஷம் । யதா² ச ஶப்³தா³த்தாத்³ருக்³ஜ்ஞாநஸம்ப⁴வஸ்ததா² வக்ஷ்யதே । ந ச –பா³த⁴கதி⁴யாம் ப்⁴ரமதத்³தே⁴த்வஜ்ஞாநதோ³ஷாத்⁴யஸ்தத்³ரஷ்ட்ராதீ³நாமபா³த⁴கத்வம் த்³ருஷ்டமிதி கத²ம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய தத்³பா³த⁴கத்வம் க⁴டதாமிதி – வாச்யம்; யத்ர ஹி ஸ்வப்நே த்³ரஷ்டாரம் து³ஷ்டகரணவந்தம் கல்பயித்வா தஸ்ய ப்⁴ரமம் கல்பயதி, தத்ர ஜாக³ரஜ்ஞாநேந ஸர்வேஷாம் நிவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் । ஜாக்³ரத்³த³ஶாயாமபி யதா³ மநுஷ்யப்ரதிக்ருதௌ சைதந்யம் கல்பயித்வா தத்ஸமீபவர்திந்யநாத³ர்ஶ ஏவாத³ர்ஶத்வம் கல்பயித்வா ஸ்வப்ரதிபி³ம்ப³மயம் பஶ்யதீதி கல்பயதி, ததா³ நாயம் சேதநோ ந சாயமாத³ர்ஶ இதி ப்ரமயா ஸர்வநிவ்ருத்தித³ர்ஶநாச்ச நேயமத்³ருஷ்டசரீ கல்பநா । ததா²சேயம் ஶுக்திரித்யாத்³யதி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநம் ரஜ்ஜ்வாம் ஸர்பப்⁴ரமமிவ த்³ரஷ்ட்ராத்³யத்⁴யாஸம் மா நிவீவ்ருதத் , தத்கஸ்ய ஹேதோ: ? தத³தி⁴ஷ்டா²நஸாக்ஷாத்காரத்வாபா⁴வாத் , ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் த்வாகாஶாதி³ப்ரபஞ்சப்⁴ரமமிவ த்³ரஷ்டுர்தோ³ஷாதி³ப்⁴ரமமபி நிவர்தயேதே³வ, தத்கஸ்ய ஹேதோ: ? அஶேஷப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நதத்த்வஸாக்ஷாத்காரத்வாத் । ஏவம் ச பா³த⁴பு³த்³தி⁴த்வம் ந தோ³ஷாத்³யபா³த⁴கத்வே ப்ரயோஜகம் , அபி து தத்³ப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நதத்வஸாக்ஷாத்காரபி⁴ந்நத்வமிதி த்³ரஷ்டவ்யம் । நநு –கல்பிதத்வாது³க்தத்³ருஷ்டாந்தேந தத் பா³த்⁴யதாம் , இஹ து கத²மிதி – சேத் , ஹந்த ப்³ரஹ்மவ்யதிரிக்தஸ்ய ஸர்வஸ்ய கல்பிதத்வமங்கீ³குர்வதாமஸ்மாகமித³மநிஷ்டம் மஹதா³பாதி³தம் தே³வாநாம் ப்ரியேண । நநு – ஸாக்ஷிப்ரத்யக்ஷம் ந பா³த்⁴யம் ; தோ³ஷாஜந்யத்வாத் , ப்ரத்யுத ஶ்ருதிஜநிதாத்³வைதஜ்ஞாநமேவ பா³த்⁴யம் ; தாத்பர்யப்⁴ரமரூபதோ³ஷஜந்யத்வாதி³தி – சேத், ந; சைதந்யஸ்ய ஸ்வரூபதோ தோ³ஷாஜந்யத்வே(அ)பி தத³வச்சே²தி³காயா அவித்³யாவ்ருத்தேர்தோ³ஷஜந்யத்வாத் ; தத்ப்ரதிப²லிதசைதந்யஸ்யைவ ஸாக்ஷிபதா³ர்த²த்வாத் । அத்³வைததாத்பர்யக்³ரஹஸ்ய ச ப்ரத்யக்ஷாத்³யவிரோதே⁴ந ப்ரமாரூபதயா தோ³ஷத்வாபா⁴வாத் ந தஜ்ஜந்யமத்³வைதஜ்ஞாநம் பா³த்⁴யம்; ப்⁴ரமஜந்யத்வஸ்ய விஷயபா³தா⁴ப்ரயோஜகத்வாச்ச । ந ச – பா³த⁴கதுல்யமாநதாகத்³வைதஶ்ருதிஸம்வாதி³த்³வைதப்ரத்யக்ஷம் கத²ம் பா³த்⁴யமிதி – வாச்யம்; த்³வைதஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாதி³லௌகிகமாநஸித்³த⁴த்வேந தத்³போ³த⁴கஶ்ருதேரநுவாத³கதயா ப²லவத³ஜ்ஞாதஸ்வார்த²தாத்பர்யகாத்³வைதஶ்ருதிஸாம்யாபா⁴வாத் । நநு – பா³த⁴கதீ⁴போ³த்⁴யம் ந பா³த்⁴யம் , பே⁴த³ஶ்ச பா³த⁴கதீ⁴போ³த்⁴ய:, தயா ஸ்வவிஷயஸ்ய பி⁴ந்நத்வேநைவ க்³ரஹாந்நேத³ம் ரஜதமிதிவத³பி⁴ந்நதயோதா³ஸீநதயா க்³ரஹணே பா³த⁴கத்வாயோகா³தி³தி – சேத், ந; பா³த⁴கதி⁴யோ பே⁴த³விஷயத்வாநப்⁴யுபக³மாத், இயம் ஶுக்திரித்யேவ பா³த⁴பு³த்³த்⁴யுத³யாத் । தஸ்யாஸ்து நேத³ம் ரஜதமிதி பே⁴த³பு³த்³தி⁴: ப²லம் । வ்யாவ்ருத்தாகாரதைவ பா³த⁴தி⁴ய ஆவஶ்யகீ। ஸா ச ஸ்வரூபோபலக்ஷணப³லாந்நிஷ்ப்ரகாரகப்³ரஹ்மஜ்ஞாநே(அ)பி அஸ்தீதி ந பா³த⁴கதீ⁴போ³த்⁴யத்வம் பே⁴த³ஸ்ய । நநு – ஸ்வப்நவிலக்ஷணம் ப²லபர்யந்தபரீக்ஷாயாமிதி சேச்ச²ங்கா ஸ்யாத், ததா³ அத்³வைதஶ்ருதிப்ரத்யக்ஷதத்ப்ராமாண்யஶங்காயாமத்³வைதஶ்ருதிரபி ந ஸித்³த்⁴யேத் । பா³தே⁴(அ)பி பா³த⁴ஶங்காயாமபா³தி⁴தபா³த⁴ப்ரஸித்³தி⁴ரபி ந ஸ்யாத் ; பா³தி⁴தபா³த⁴ஶங்காயாஶ்சாபா³த்⁴யத்வாவிரோதி⁴த்வாத் । பா⁴விபா³தே⁴(அ)பி பா³த⁴ஶங்காபாதேந ஸ்வக்ரியாவ்யாகா⁴தஶ்ச ஸ்யாத் । ஶங்காப்ரத்யக்ஷே(அ)பி ஶங்காயாம் ஶங்காபி ந ஸித்³த்⁴யேத் । ஏவம் ஸர்வத்ர ஶங்காப்ரஸராத் ஸர்வவிப்லவாபத்திரிதி – சேத், மைவம் மம்ஸ்தா²: । யத: ஸமத்வேந ப்ரமாணாந்தரே உபஸ்தி²த ஏவ நிஶ்சிதே(அ)பி ஸத்த்வாதௌ³ ஶங்கா ப⁴வதீதி ப்³ரூம:, ந து நிஶ்சிதமாத்ரே ஶங்கா ப⁴வதீதி । ததா²ச யது³க்தம் பௌ³த்³த⁴ம் ப்ரதி ப⁴ட்டவார்திகே –‘து³ஷ்டஜ்ஞாநக்³ருஹீதார்த²ப்ரதிஷேதோ⁴(அ)பி யுஜ்யதே । க்³ருஹீதமாத்ரபா³தே⁴ து ஸ்வபக்ஷோ(அ)பி ந ஸித்³த்⁴யதி ॥’ இதி, தத³பி ந விருத்⁴யதே; க்³ருஹீதமாத்ரபா³த⁴ஸ்ய தச்ச²ங்காயாஶ்சாநுக்தே: । நநு – ஸத்த்வாதி³ப்ரத்யக்ஷே க்லுப்ததூ³ராதி³தோ³ஷாபா⁴வநிஶ்சயே கத²ம் ஶங்கோத³ய:, ந ச – க்லுப்தாநாமபா⁴வநிஶ்சயே(அ)ப்யக்லுப்தஸ்ய ஶங்கா ஸ்யாத் ; ஶப்³தே³ க்லுப்தவக்த்ருநிப³ந்த⁴நதோ³ஷஸ்ய நித்யத்வேந வேதே³ அபா⁴வே(அ)பி தோ³ஷாந்தரஶங்காயா: ஸுவசத்வாத் , ந ச – ஸ்வாப்நப்ரத்யக்ஷே ததா³ தூ³ராத்³யபா⁴வநிஶ்சயே(அ)ப்யப்ராமாண்யத³ர்ஶநேந தத்³வத³த்ராபி ஶங்கேதி – வாச்யம் ; ஶூந்யமேவ தத்த்வமிதி ஸ்வாப்நவேதே³(அ)பி ததா³ ப்⁴ராந்த்யாதி³தோ³ஷாபா⁴வநிஶ்சயே(அ)ப்யப்ராமாண்யத³ர்ஶநஸ்ய வேதே³(அ)பி ஸமாநத்வாத் ; ஸ்வப்நவைஷம்யாநுப⁴வஸ்தூப⁴யத்ராபி ஸமாந – இதி சேத் ; ந; ஸத்த்வப்ரத்யக்ஷாத்³வைதாக³மயோ: க்லுப்ததோ³ஷாபா⁴வநிஶ்சயஸ்ய ஸமாநத்வேந ப்ராமாண்யஶங்காயாமப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாத் । நஹி ஸத்ப்ரதிபக்ஷே உப⁴யத்ர தோ³ஷாபா⁴வநிஶ்சய: கிமத்ர தத்த்வமிதி ஜிஜ்ஞாஸாம் ப்ரதிப³த்⁴நாதி; விருத்³த⁴ விஶேஷாத³ர்ஶநகாலிகஸ்யைவ விஶேஷத³ர்ஶநஸ்ய ஶங்காப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாத் ; அவச்சே²த³கவ்ருத்த்யநித்யத்வேந ச ஸாக்ஷிப்ரத்யக்ஷஸ்ய தோ³ஷஜந்யத்வோக்தே: । அதஏவ யது³க்தம் தார்கிகை:–‘ததே³வ ஹ்யாஶங்க்யதே யஸ்மிந்நாஶங்க்யமாநே ஸ்வக்ரியாவ்யாகா⁴தாத³யோ தோ³ஷா ந ப⁴வந்தி’ । உக்தம்ச ப⁴ட்டவார்திகே பௌ³த்³த⁴ம் ப்ரதி – ‘இஹ ஜந்மநி கேஷாம்சிந்ந தாவது³பபத்³யதே । யோக்³யவஸ்தா²க³தாநாம் து ந வித்³ம: கிம் ப⁴விஷ்யதி ॥’ இதி । ததா² ச ப்ராமாண்யஸ்யோத்பத்தௌ ஜ்ஞப்தௌ ச ஸ்வதஸ்த்வாதி³ஹ சோத்பத்திஸ்வதஸ்த்வாபவாத³ஸ்ய தோ³ஷஸ்ய ஜ்ஞப்திஸ்வதஸ்த்வாபவாத³ஸ்ய பா³த⁴ஸ்ய சாத³ர்ஶநாத் , நிர்மூலஶங்காயாஶ்ச ஸ்வக்ரியாவிரோதே⁴நாநுத்தா²நாப்⁴யுபக³மாத் ஸ்வஸ்த²ம் ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ப்ராமாண்யமிதி – தத³பி நிரஸ்தம் ; ஆக³மாதி³ப்ரமாணமூலகஶங்காயா ஏவ ஸ்வீகாராத் । ரூப்யாதி³நிஷேத⁴ஸ்ய து ‘நேத³ம் ரஜதமி’த்யாதே³ரத்³வைதஶ்ருத்யநுகு³ணத்வேந நாப்ராமாண்யஶங்காஸ்கந்த³நம் । அதோ ந வ்ருத்³தி⁴மிச்ச²தோ மூலஹாந்யாபத்தி: । நாபி ‘ஸந்க⁴ட’ இத்யாதே³’ர்நேத³ம் ரஜதமி’த்யநேந ஸமாநயோக³க்ஷேமதா; அத்³வைதஶ்ருதிவிரோதா⁴விரோதா⁴ப்⁴யாம் விஶேஷாத் । அத ஏவ – ஸௌஷுப்திகாநந்தா³நுப⁴வஸ்யாப்யப்ராமாண்யே கத²மாத்மந ஆநந்த³ரூபதா தாத்விகீ, ஆநந்த³ஶ்ருதேரநுபூ⁴தாதாத்த்விகாநந்தா³நுவாத³கத்வோபபத்தேரிதி – அபாஸ்தம் ; ஆநந்த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மரூபத்வேநாத்³வைதஶ்ருதிவிரோதா⁴பா⁴வேந தத³ப்ராமாண்யப்ரயோஜகாபா⁴வாத் । அத ஏவ நாநந்த³ஶ்ருதேரப்ராமாண்யம் । தது³க்தம் க²ண்ட³நே –‘அத்யந்தாஸத்யபி ஜ்ஞாநமர்தே² ஶப்³த³: கரோதி ஹி । அபா³தா⁴த்து ப்ரமாமத்ர ஸ்வத: ப்ராமாண்யநிஶ்சலாம் ॥’ இதி । உக்தம் ச ஸுரேஶ்வரவார்திகே –‘அதோ(அ)வபோ³த⁴கத்வேந து³ஷ்டகாரணவர்ஜநாத் । அபா³தா⁴ச்ச ப்ரமாணத்வம் வஸ்துந்யக்ஷாதி³வச்ச்²ருதே: ॥’ இதி । அத்ர சாக்ஷாதி³வதி³தி நித³ர்ஶநம் வ்யாவஹாரிகப்ராமாண்யமாத்ரேணேதி த்³ரஷ்டவ்யம் । ஏவம் ச தாத்த்விகப்ராமாண்யாபா⁴வே(அ)பி ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாம் வ்யாவஹாரிகப்ராமாண்யாப்⁴யுபக³மாத் ந ஸ்வக்ரியாவ்யாகா⁴த: । ந வா ‘ப்ரத்யக்ஷமநுமாநம் ச ஶாஸ்த்ரம் ச விவிதா⁴க³மம் । த்ரயம் ஸுவிதி³தம் கார்யம் த⁴ர்மஶுத்³தி⁴மபீ⁴ப்ஸதா ॥’ இத்யாதி³ ஸ்ம்ருதிவிரோத⁴: । தஸ்மாத்ஸித்³த⁴ம் பா³த⁴நிஶ்சயேந தச்ச²ங்கயா வா ப்ரத்யக்ஷாதே³ரத்³வைதாக³மாநுமாநாத்³யவிரோதி⁴த்வம் ॥

ஸ்யாதே³தத் - அத்⁴யக்ஷஸ்ய பி⁴ந்நவிஷயத்வாதி³நா பா³தா⁴க்ஷமத்வே(அ)பி அநுமாநமேவ பா³த⁴கம் ஸ்யாத் । ததா² ஹி ப்³ரஹ்மப்ரமாந்யேந வேதா³ந்ததாத்பர்யப்ரமிதிஜந்யஜ்ஞாநாந்யேந வா மோக்ஷஹேதுஜ்ஞாநாந்யேந வா அபா³த்⁴யத்வே ஸத்யஸத்த்வாநதி⁴கரணத்வே ஸதி ப்³ரஹ்மாந்யத், விமதம் வா, ஸத், பரமார்த²ஸத்³வா, ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வாநதி⁴கரணத்வே ஸத்யஸத்³விலக்ஷணத்வாத் , ப்³ரஹ்மவத் , வ்யதிரேகேண ஶஶஶ்ருங்க³வத்³வேதி - சேந்ந; த்வந்மதே ப்ராதிபா⁴ஸிகஸ்யாப்யஸத்த்வேந வ்யர்த²விஶேஷணதயா வ்யாப்யத்வாஸித்³தே⁴:, அஸ்மந்மதமாஶ்ரித்ய ஹேதூகரணே ச தே³ஹாத்மைக்யே ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேதராபா³த்⁴யே வ்யபி⁴சாராத் । ந ஹி ப்ரதிபா⁴ஸிகத்வம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேதரபா³த்⁴யத்வாத³ந்யத் । த்வயா ஹி ப்ராதிபா⁴ஸிகஸ்ய ஶுக்திரூப்யாதே³ரபக்ஷத்வாய ஸத்யந்தமாத்³யம் விஶேஷணத்ரயம் விகல்பேந பக்ஷே ப்ரக்ஷிப்தம் । தத்ர ப்³ரஹ்ம வ்ருத்திவ்யாப்யமிதி மதேநாத்³யம், தத³நப்⁴யுபக³மே து ஶாப்³த³ப்ரமாம் ப்ரதி தாத்பர்யப்ரமா ஹேதுரிதி மதேந த்³விதீயம் , அந்யோந்யாஶ்ரயத்வாத் ந ஸா ஹேதுரிதி மதேந த்ருதீயம் । ததா² ச ப்ராதிபா⁴ஸிகஸ்யாஸத்த்வாநதி⁴கரணத்வமங்கீ³க்ருதமேவ; அந்யதா² துச்ச²வாரகாஸத்வாநதி⁴கரணத்வவிஶேஷணேநைவ தத்³வ்யாவ்ருத்தாவேதாவத்ப்ரயாஸவையர்த்²யாபத்தே: । ஏவம் ச தே³ஹாத்மைக்யஸ்யாபி பக்ஷத்வே பா³த⁴ ஏவ । பா³தே⁴ ச ஸதி பக்ஷவிஶேஷணஸ்ய பக்ஷத்வஸ்யாஸித்³த்⁴யாஶ்ரயாஸித்³விரபி । அத ஏவ ஸ்வபா³த⁴காபி⁴மதாபா³த்⁴யதோ³ஷஜந்யஜ்ஞாநாவிஷயத்வே ஸதீதி வா ஸ்வபா³த⁴காபி⁴மதபா³த்⁴யபா³தா⁴விஷயத்வே ஸதீதி வா ஸ்வஸமாநாதி⁴கரணகர்மப்ராக³பா⁴வஸமாநகாலீநஜ்ஞாநாவாத்⁴யத்வே ஸதீதி வா விஶேஷணப்ரக்ஷேபே(அ)பி ந நிஸ்தார:; தே³ஹாத்மைக்யே பூர்வோக்ததோ³ஷாவ்யாவ்ருத்தேரேவ । யத்து - ப்ரத²ம ஸாத்⁴யே வ்யாவஹாரிகஸத்த்வமாதா³ய ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் , த்³விதீயஸாத்⁴யே து வாதி³ந: பரமார்த²த்வவிஶேஷணம் வ்யர்த²ம் ; வ்யாவர்த்யா ப்ரஸித்³தே⁴:-இதி । தந்ந; வ்யாவஹாரிகஸத்த்வம் ஸத்த்வேந வ்யவஹாரமாத்ரமிதி மதேந ப்ரத²மப்ரயோகா³த் , அநுக³தம் ப்ருத²க்³வ்யாவஹாரிகம் ஸத்த்வமிதி து மதே த்³விதீய: ப்ரயோக³: । ந ச விஶேஷணம் வ்யர்த²ம் । பரார்தா²நுமாநே பரம் ப்ரதி ஸித்³த⁴ஸாத⁴நோத்³தா⁴ரஸ்ய தத்ப்ரயோஜநத்வாத் , ஈஶ்வராநுமாநே ஜந்யக்ருத்யஜந்யமித்யத்ர ஜந்யத்வஸ்யேவ விஶ்வபரமார்த²த்வவாதி³நம் ப்ரதி பரமார்த²த்வஸ்ய ப்ரமேயத்வாதி³வது³பரஞ்ஜகத்வேந விஶேஷணத்வோபபத்தேஶ்ச । தஸ்மாத் பூர்வோக்த ஏவ தோ³ஷ: । ஹேதௌ ச வ்யர்த²விஶேஷணத்வதோ³ஷ: । யத்³யபி மதத்³வயே(அ)பி அப்ராமாணிகஸ்யாபி நிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வாப்⁴யுபக³மாதா³ரோபிதத்வேநோப⁴யஸம்மதத்வரூபஸ்ய வா ப்ராதிபா⁴ஸமாத்ரஶரீரத்வரூபஸ்ய வா ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வஸ்ய ப்ரஸித்³தி⁴ரஸ்தி, அந்யதா² ஸித்³தா⁴ந்தே(அ)பி மித்²யாத்வாநுமாநே ப்ராதிபா⁴ஸிகாந்யஸ்யைவ பக்ஷீகர்தவ்யத்வாத்³தோ³ஷஸாம்யம் ஸ்யாத் । ததா²பி ஹேதௌ ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வவிஶேஷணம் வ்யர்த²ம் ; அநதி⁴கரணத்வே ஸத்யஸத்த்வாநதி⁴கரணத்வமாத்ரஸ்யைவ பரமார்த²ஸத்த்வஸாத⁴கத்வோபபத்தே:; ஶுத்³த⁴மேவ ஹி ப்³ரஹ்ம த்³ருஷ்டாந்தத்வேநாப்⁴யுபேயம்; த⁴ர்மவதோ த்³ருஷ்டாந்தத்வே ஸாத்⁴யவைகல்யாபத்தே: । ஸாத்⁴யம் து பா³தா⁴பா⁴வரூபத்வாத³தி⁴கரணஸ்வரூபமேவ ந த⁴ர்ம:; த⁴ர்ம்யதிரிக்தாபா⁴வாநப்⁴யுபக³மஸ்யோக்தத்வாத் ததா²ச சக்ஷுஸ்தைஜஸத்த்வாநுமாநே ரூபாதி³ஷு மத்⁴ய இத்யஸ்யாஸித்³தி⁴வாரகஸ்யாபி வ்யாப்திக்³ரஹௌபயிகத்வேந வ்யபி⁴சாரவாரகவிஶேஷணதுல்யதயா யத்³யபி ஸார்த²கத்வம், வ்யபி⁴சாரவாரகஸ்யாபி ஸார்த²கத்வே வ்யாப்திக்³ரஹௌபயிகத்வமாத்ரஸ்ய தந்த்ரத்வாத் ; ததா²பி ‘க்ஷித்யாதி³கம் ந கர்த்ருஜந்யம் ஶரீராஜந்யத்வாதி³’த்யத்ர ஶரீரஸ்யேவ வ்யாப்திக்³ரஹாநுபயோகி³த்வேந ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வஸ்ய வையர்த்²யமேவ ; ஆகாஶாதா³வஜந்யத்வகர்த்ருஜந்யத்வாபா⁴வயோரிவ நிர்த⁴ர்மகே ப்³ரஹ்மண்யநதி⁴கரணத்வபரமார்த²ஸத்த்வயோர்வ்யாப்திக்³ரஹோபபத்தே: । ததா² சைகாமஸித்³தி⁴ம் பரிஹரதோ த்³விதீயாஸித்³த்⁴யாபத்தி: । ஸ்வரூபாஸித்³தி⁴பரிஹாரார்த²ம் விஶேஷணம் ப்ரக்ஷிபதோ வ்யாப்யத்வாஸித்³தி⁴ரித்யர்த²:; வ்யாப்தாவநுபயோக³ஸ்ய த³ர்ஶிதத்வாத் । கிம் ச வ்யாவஹாரிகஸத்த்வமாத்ரேணைவோபபத்தே: உக்தஹேதோரப்ரயோஜகத்வம் ; பரமார்த²ஸத்த்வே பா³தா⁴நுபபத்திலக்ஷணப்ரதிகூலதர்கபரா கா⁴தாச்ச । நநு ப்³ரஹ்மண்யஸத்ப்ராதிபா⁴ஸிகவ்யாவ்ருத்திரூபம் ஹேதும் ப்ரதி வ்யாவர்தகதயா ப்ரயோஜகத்வேந பரமார்த²ஸத்த்வம் க்ல்ருப்தம் ; அப்ருதி²வீவ்யாவ்ருத்திம் ப்ரதி ப்ருதி²வீத்வஸ்யேவாஸத்³வ்யாவ்ருத்திம் ப்ரதி தத்³விருத்³த⁴ஸத்வஸ்யைவ ப்ரயோஜகத்வாத் । ஜ்ஞாநத்வாநந்த³த்வாதி³கம் து ந தத்ப்ரயோஜகம் ; ஸாக்ஷாத³ஸத்த்வாவிரோதி⁴த்வாத் , ப்ரபஞ்சே தத³பா⁴வாச்ச ; ததா² ச ப்³ரஹ்மவிஶ்வஸாதா⁴ரணம் பரமார்த²ஸத்த்வமேவ தத்ப்ரயோஜகம்; ந ச –விஶ்வமித்²யாத்வாத்பரமார்த²ஸத்த்வமபி ந விஶ்வஸாதா⁴ரணம், ஜ்ஞாநத்வாநந்த³த்வாதி³வதி³தி வாச்யம்; அந்யோந்யாஶ்ரயாபத்தே: - இதி சேத் । அயுக்தமேதத் ; ந ஹி ப்ராதிபா⁴ஸிகாஸதோரேகா வ்யாவ்ருத்திருப⁴யீ வா ஸமவ்யாப்தா; யேநைகப்ரயோஜகப்ரயோஜ்யா ப⁴வேத் , கிம்து ப்ராதிபா⁴ஸிகவ்யாவ்ருத்திப்ரயோஜகம் ப்³ரஹ்மவிஶ்வாஸத்ஸாதா⁴ரணமேவ வக்தவ்யம்; அஸத்யபி ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வாபா⁴வாத் , ஏவமஸத்³வ்யாவ்ருத்தாவபி ப்ரயோஜகம் ப்³ரஹ்மவிஶ்வப்ராதிபா⁴ஸிகஸாதா⁴ரணமேவ வக்தவ்யம் ; ப்ராதிபா⁴ஸிகே(அ)ப்யஸத்த்வாபா⁴வாத் । ததா²ச தத்ப்ரயோஜகத்³வயஸமாவேஶாதே³வ ப்³ரஹ்மண்யுப⁴யவ்யாவ்ருத்யுபபத்தௌ நீலத்வக⁴டத்வரூபாவச்சே²த³கத்³வயஸமாவேஶோபபந்நநீலக⁴டத்வவந்நாதிரிக்தப்ரயோஜககல்பநாயாமஸ்தி கிஞ்சிந்மாநமிதி க்ருதபு³த்³த⁴ய ஏவ விதா³ம்குர்வந்து । நித்யத்வம் சோபாதி⁴:; துச்ச²ப்ராதிபா⁴ஸிகயோர்நித்யத்வவ்யதிரேகே ஸாத்⁴யவ்யதிரேகத³ர்ஶநாத் । அத ஏவாநிஷேத்⁴யத்வேந ப்ரமாம் ப்ரதி ஸாக்ஷாத்³விஷயத்வாதி³த்யபி ந ஹேது: । கிம்ச ப்ரமாத்வம் தத்³வதி தத்ப்ரகாரகத்வம் தத்த்வாவேத³கத்வம் வா । ஆத்³யே த்³ருஷ்டாந்தஸ்ய ஸாத⁴நவைகல்யம் । நஹி பரமார்த²ஸத: ஶுத்³த⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸப்ரகாரகஜ்ஞாநவிஷயத்வம் । ந ச த⁴ர்மவதோ த்³ருஷ்டாந்ததேத்யுக்தம் । தஸ்ய பக்ஷகுக்ஷிநிக்ஷிப்தத்வேந நிஶ்சிதஸாத்⁴யவத்த்வாபா⁴வாத் । த்³விதீயே தத்த்வாவேத³கத்வஸ்யாபா³தி⁴தவிஷயத்வரூபத்வேந ஸாத்⁴யாவிஶேஷபர்யவஸாநாத்³தே⁴துக்³ரஹே ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் । ஹேத்வக்³ரஹே து ஸ்வரூபாஸித்³தி⁴:। யத்து- ப்ரமாவிஷயத்வமாத்ரேணைவ பரமார்த²த்வோபபத்தௌ விஶேஷணே வ்யர்தே²; இதி । தந்ந; புரோவர்திநம் ரஜததயா ஜாநாமீத்யாத்³யநுவ்யவஸாயரூபப்ரமாவிஷயே ப்ராதிபா⁴ஸிகே வ்யபி⁴சாரவாரகத்வாத் ஸாக்ஷாத்பத³ஸ்ய, தத்ரைவ ச மித்²யாத்வப்ரமிதே: ஸாக்ஷாத்³விஷயே வ்யபி⁴சாரவாரகத்வாத் அநிஷேத்⁴யத்வேநேத்யஸ்ய । நஹ்யநுவ்யவஸாயமித்²யாத்வப்ரமே ப்⁴ரமே ப⁴வத: । நாப்யநிஷேத்⁴யத்வேநேஶ்வரம் ப்ரதி ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷத்வம் ஹேது:; ஸத்யத்வஸித்³தி⁴ம் விநா அநிஷேத்⁴யத்வேநேத்யஸ்யாஸித்³தே⁴: । ததா² சாந்யோந்யாஶ்ரய: । ந சேஶ்வரஜ்ஞாநவிஷயஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய மித்²யாத்வே தஸ்ய ப்⁴ராந்தத்வப்ரஸங்க³:; மித்²யாபூ⁴தஸ்ய மித்²யாத்வேநைவ க்³ரஹணாத் ஐந்த்³ரஜாலிகவத் ப்⁴ராந்தத்வாயோகா³த், அந்யதா² ஸவிஷயகப்⁴ரமஜ்ஞாத்ருத்வேந ப்⁴ராந்தத்வஸ்ய து³ர்வாரத்வாபத்தே: । அத²-நிஷேத்⁴யத்வேந ஜ்ஞாநே தத்பாலநார்த²மீஶ்வரஸ்ய ப்ரவ்ருத்திர்ந ஸ்யாத்; ந ஐந்த்³ரஜாலிகப்ரவ்ருத்திவதீ³ஶ்வரப்ரவ்ருத்தேரபி ததா²வித⁴த்வாத் । நாபி ஸப்ரகாராபா³த்⁴யார்த²க்ரியாகாரித்வம் ஹேது:; ந ஸப்ரகாரக ஜாக்³ரத்³போ³தா⁴பா³த்⁴யஸ்வப்நஜலாவகா³ஹநப்ரியாஸங்க³மாதி³விஶேஷிதாப்ரமாணீபூ⁴தஜ்ஞாநஸ்யார்த²க்ரியாகாரித்வத³ர்ஶநேந தத்³விஷயே தத்ர வ்யபி⁴சாராத் । அத² தத்ர ஜ்ஞாநமேவ ஸுகா²தி³ஜநகம் தச்சாபா³த்⁴யமேவேதி மதம், தத³ஸத் । ஜ்ஞாநமாத்ரஸ்ய ஹி தாத்³ருக்ஸுகா²ஜநகத்வேந கிம்சித்³விஶேஷிதஸ்யைவ ததா²த்வம் வாச்யம், ஜ்ஞாநே ச விஶேஷோ நார்தா²திரிக்த: । தது³க்தம்-‘அர்தே²நைவ விஶேஷோ ஹி நிராகாரதயா தி⁴யாம் ।' இதி । அர்தே²நேத்யர்த² ஏவேத்யர்த²: । ததா²ச மித்²யாபூ⁴தவிஶேஷிதஸ்ய ஜநகத்வாப்⁴யுபக³மே மித்²யாபூ⁴தஸ்யாபி ஜநகத்வாத்³வ்யபி⁴சார ஏவ । ததா² சோக்தம் ஶாஸ்த்ரதீ³பிகாயாம் பௌ³த்³த⁴ம் ப்ரதி- ’அத² ஸுக²ஜ்ஞாநமேவார்த²க்ரியா தச்சாவ்யபி⁴சார்யேவ । நஹி க்வசித³ப்யஸதி ஸுகே² ஸுக²ஜ்ஞாநமஸ்தீத்யாஶங்கய ஸத்யமேதந்ந து தேந பூர்வஜ்ஞாநப்ராமாண்யாத்⁴யவஸாநம் யுக்தம் ; அப்ரமாணேநாபி ப்ரியாஸங்க³மவிஜ்ஞாநேந ஸ்வப்நாவஸ்தா²யாம் ஸுக²த³ர்ஶநாத் ।' இதி । நநு– விஷயவிஶேஷோபலக்ஷிதஸ்யைவ ஜ்ஞாநஸ்ய ஸுக²ஜநகத்வமஸ்து, தத் குதோ விஷயஸ்ய ஜநகத்வமிதி–சேந்ந; ஸ்வரூபாணாமநநுக³ததயா ஜ்ஞாநத்வாதே³ஶ்சாதிப்ரஸக்ததயா அநுக³தாநதிப்ரஸக்தோபலக்ஷ்யதாவச்சே²த³காபா⁴வாது³பலக்ஷணத்வாஸம்ப⁴வாத் । நநு விஶேஷணத்வமப்யஸம்ப⁴வி அநாக³தஜ்ஞாநஜந்யே தத்காலாவித்³யமாநஸ்ய விஷயஸ்ய பூர்வபா⁴வித்வரூபஜநகத்வஸம்ப⁴வாத் இதி சேந்ந; ஸ்வவ்யாபாரஜந்யே வ்யாபாரிணோ(அ)ஸதோ ஜநகத்வவத் ஸ்வஜ்ஞாநஜந்யே(அ)ப்யஸதோ ஜநகத்வஸம்ப⁴வாத் , அதீதாநாக³தாவஸ்த²ஸ்யாஸத்த்வத⁴ர்மாஶ்ரயத்வேநைவாப்⁴யுபக³மாத், அந்யதா² த்⁴வம்ஸப்ராக³பா⁴வப்ரதியோகி³த்வதஜ்ஜ்ஞாநவிஷயத்வாதீ³நாமநாஶ்ரயத்வாபத்தே:, ப்ரமாணப³லாத் காரணத்வாப்⁴யுபக³மஸ்யாத்ராபி துல்யத்வாத் । கிம்ச க²ரூபாபா³த்⁴யஸ்ய விஷயாபா³த்⁴யத்வத³ர்ஶநேந விஷயபா³தே⁴ ஸ்வரூபபா³த⁴ஸ்யாவஶ்யகதயா ஸ்வப்நாதி³ஜ்ஞாநம் ஸதே³வேந்யஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் , அநாதி³த்வஸ்ய விஷமவ்யாப்தஸ்யோபாதி⁴த்வாச்ச । ந ச–அர்த²க்ரியாகாரித்வம் ப்ரதி பரமார்த²த்வஸ்ய ப்³ரஹ்மணி ப்ரயோஜகத்வேநாவதா⁴ரணாத³காரணககார்யோத்பத்திரூபவிபக்ஷபா³த⁴க தர்கேண ஹேதோ: ஸாத்⁴யவ்யாபகதயா தத³வ்யாபகதயோபாதே⁴: ஸாத்⁴யாவ்யாபகத்வமிதி வாச்யம் ; ப்ராதிபா⁴ஸிகரஜ்ஜுஸர்பாதௌ³ ப⁴யகம்பாதி³கார்யகாரித்வத³ர்ஶநேந ப்ராதிபா⁴ஸிகஸாதா⁴ரணஸ்ய துச்ச²வ்யாவ்ருத்தஸ்ய ப்ரதீதிகாலஸத்த்வஸ்யைவார்த²க்ரியாகாரித்வம் ப்ரதி ப்ரயோஜகத்வாத் ,ப்ராதிபா⁴ஸிகஸ்யார்த²க்ரியாகாரித்வாநப்⁴யுபக³மே ஸப்ரகாராபா³த்⁴யேதி ஹேதுவிஶேஷணவையர்த்²யாபத்தே:, கஸ்மிந்நபி தே³ஶே கஸ்மிந்நபி காலே கேநாபி புருஷேணாபா³த்⁴யத்வம் ஹி பரமார்த²ஸத்த்வம் ; தத³பேக்ஷயா ப்ரதீதிகாலஸத்த்வஸ்ய லகு⁴த்வாச்ச । கிம்ச ஶுத்³த⁴ஸ்யார்த²க்ரியாகாரித்வாபா⁴வாத் । ஸாத⁴நவிகலத்வம் , உபஹிதஸ்ய பக்ஷநிக்ஷேபாத் ஸாத்⁴யவிகலத்வம் । ஆரோபித மித்²யாத்வகத்வாதி³த்யபி ந ஹேது:; ஆரோபிதத்வம் ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வம் சேத், ப்ரபஞ்சே ஹேதோரஸித்³தி⁴:; தத்ஸித்³தே⁴: பாரமார்தி²கஸித்³த்⁴யுத்தரகாலீநத்வாத் । வ்யாவஹாரிகத்வம் சேத், ஶுக்திரூபாதௌ³ வ்யபி⁴சார:: உப⁴யஸாதா⁴ரண்யே(அ)ப்யயமேவ தோ³ஷ: । கல்பகரஹிதத்வாதி³த்யபி ந ஹேது:; அஸதி வ்யபி⁴சாராத் யதா²ஶ்ருதஸ்யாஸித்³தே⁴ஶ்ச । நநு-நாஸித்³தி⁴:, ஶுத்³த⁴ம் ஹி சைதந்யம் ந கல்பகம் ; அத்³ருஷ்டத்வாத் , நோபஹிதம் ; கல்பிதத்வாதே³வாந்யதா²நவஸ்தா²நாத் , ததா²ச யாவத்³விஶேஷாபா⁴வே கல்பகஸாமாந்யாபா⁴வஸித்³தி⁴:–இதி சேந்ந; ஶுத்³த⁴ஸ்யாப்யநாத்³யவித்³யோபதா⁴நவஶேந கல்பகத்வோபபத்தே: । கல்பகத்வம் ஹி கல்பநாம் ப்ரத்யாஶ்ரயத்வம், விஷயத்வம், பா⁴ஸகத்வம் வா । தச்ச ஸர்வ கல்பநாஸமஸத்தாகத்வேந ஶுத்³த⁴த்வாவ்யாகா⁴தகம் । தது³க்தம் ஸம்க்ஷேபஶாரீரக - ‘ஆஶ்ரயத்வவிஷயத்வபா⁴கி³நீ நிர்விபா⁴க³சிதிரேவ கேவலா । பூர்வஸித்³த⁴தமஸோ ஹி பஶ்சிமோ நாஶ்ரயோ ப⁴வதி நாபி கோ³சர: ॥’ இதி । அஸ்து வோபஹிதஸ்ய கல்பகத்வம், நசாநவஸ்தா²; அவித்³யாத்⁴யாஸஸ்யாத்⁴யாஸாந்தராநபேக்ஷத்வாத் , ஸ்வபரஸாதா⁴ரணஸர்வநிர்வாஹகத்வோபபத்தே:, அகல்பிதஸ்ய கல்பகத்வாத³ர்ஶநாச்ச கல்பிதப்ரதிபி³ம்ப³ விஶிஷ்டாத³ர்ஶாதே³ராத³ர்ஶாந்தரே ப்ரதிபி³ம்ப³கல்பகத்வத³ர்ஶநாச்ச, பி³ம்ப³ஸ்ய த்³விதீயாத³ர்ஶஸம்முக²த்வாபா⁴வேந தத்ர கல்பகத்வாயோகா³த்; அந்யதா² அதிப்ரஸங்கா³த் । விஸ்தரேண சைதத³க்³ரே வக்ஷ்யாம: । ததே³வம் நிராக்ருதா: பரமார்த²ஸத்த்வே ஸாத்⁴யே ஷட³மீ ஹேதவ: । ஏவமந்யே(அ)பி நிராகார்யா: । அத²–விமதம், ந ஸத்³விலக்ஷணம் , அஸத்³விலக்ஷணத்வாதா³த்மவதி³தி அநுமாநாந்தரம் ப⁴விஷ்யதீதி-மதம் । தந்ந ; ப்ராதிபா⁴ஸிகே ஶுக்திரூப்யாதௌ³ வ்யபி⁴சாராத் ந ச- தத்ராஸத்³விலக்ஷணத்வஹேதுரேவ நாஸ்தீதி வாச்யம் ; அஸத்³விலக்ஷணத்வாபா⁴வே ஹி அபரோக்ஷதயா ப்ரதீதிரேவ ந ஸ்யாத் । நநு – தர்ஹ்யஸத்³விலக்ஷணத்வே தத்³விருத்³த⁴ஸத்³விலக்ஷணத்வாயோக³:, ததா²ச ஸாத்⁴யஸ்யாபி வித்³யமாநத்வாந்ந வ்யபி⁴சார–இதி சேந்ந; ஸத்த்வே ஸர்வஜநஸித்³த⁴பா³த⁴விரோதா⁴த், க³ஜாதௌ³ கோ³வைலக்ஷண்யே(அ)பி தத்³விருத்³தா⁴ஶ்வவைலக்ஷண்யயோக³வத் ஸத்³வைலக்ஷண்யே(அ)ப்யஸத்³வைலக்ஷண்யயோகோ³பபத்தே: ப்ரத²மமித்²யாத்வநிருக்தாவுக்தத்வாத் । நநு–விமதம், ந சைதந்யாஜ்ஞாநகார்யம் , ந தத்கார்யதீ⁴விஷய:, ந தத்கார்யஸத்த்வவத் , ந தஜ்ஜ்ஞாநபா³த்⁴யஸத்த்வவத்³வா, தஸ்மிந்நபரோக்ஷே(அ)ப்யநிஷேத்⁴யத்வேந ஸாக்ஷாத்³பா⁴ஸமாநத்வாத் , யதே³வம் ததே³வம் , யதா² க⁴டே அபரோக்ஷே(அ)ப்யநிஷேத்⁴யத்வேந ஸாக்ஷாத்³பா⁴ஸமாந: படோ ந க⁴டாஜ்ஞாநகார்யாதி³:, விபக்ஷே ச ததா³பரோக்ஷ்யே தத³ஜ்ஞாநவ்யாஹதிரேவ பா³தி⁴கா, நசாஸித்³தி⁴:; அதி⁴ஷ்டா²நதயா ஸுகா²தி³ஸாக்ஷித்வேந ததா³நீமபி சைதந்யாபரோக்ஷ்யாத் இதி சேந்ந; ஸாமாந்யாகாரேணாபரோக்ஷ்யே(அ)பி ஶுக்த்யாதௌ³ ரஜதாதே³ரநிஷேத்⁴யத்வேந ஸாக்ஷாத்³பா⁴ஸமாநதயா தத்ர வ்யபி⁴சாராத் । அத² வ்யாவ்ருத்தாகாரேண யஸ்மிந்பா⁴ஸமாநே யத³நிஷேத்⁴யத்வேந ஸாக்ஷாத் பா⁴ஸதே தந்ந தத³ஜ்ஞாநகார்யாதீ³தி வ்யாப்திரிதி மந்யஸே, தர்ஹ்யஸித்³தி⁴:, நஹி சைதந்யமிதா³நீம் ப்⁴ரமநிவர்தகத்வாபி⁴மதவ்யாவ்ருத்தாகாராபரோக்ஷப்ரதீதிவிஷய:; ததா² ஸத்யதி⁴ஷ்டா²நமேவ ந ஸ்யாத் । யதா³ து வேதா³ந்தவாக்யஜந்யவ்ருத்தௌ வ்யாவ்ருத்தாகாரதயா அபரோக்ஷம், ததா³ அநிஷேத்⁴யத்வேந ப்ரபஞ்சே ஆபரோக்ஷ்யஶங்காபி நாஸ்தி । அத: ப்ரமாணஜந்யாஸாதா⁴ரணாகாரபா⁴நஸ்யைவாஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வாந்நாபரோக்ஷதாமாத்ரேணாஜ்ஞாநபராஹதிப்ரஸங்க³: । யத்த்வஜ்ஞாநபதே³ந ஜ்ஞாநாபா⁴வோக்தௌ ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் ; அநிர்வசநீயாஜ்ஞாநோக்தௌ ச தஸ்ய க²புஷ்பாயமாணத்வேந ப்ரதியோக்³யப்ரஸித்³தி⁴ரிதி । தத்துச்ச²ம் ; அஸத்ப்ரதியோகி³காபா⁴வம் ஸ்வீகுர்வத: பராப்⁴யுபக³மமாத்ரேணைவ ப்ரதியோகி³ப்ரஸித்³தி⁴ஸம்ப⁴வாத் । நநு விமதம், நாத்மந்யத்⁴யஸ்தம்; ஆத்மஸாக்ஷாத்காரவத்ப்ரவ்ருத்திவிஷயத்வாத் , யதே³வம் ததே³வம் , யதா² க⁴டஸாக்ஷாத்காரவத்ப்ரவ்ருத்திவிஷயோ க⁴டோ ந தத்ராத்⁴யஸ்த:, ந சாஸித்³தி⁴:, ஈஶஜீவந்முக்தயோராத்மஸாக்ஷாத்காரவதோரபி ஜக³த்³ரக்ஷணபி⁴க்ஷாடநாதௌ³ ப்ரவ்ருத்தே:, ஶங்கே² அத்⁴யஸ்தமபி பீதத்வம் ந ஶங்க²ஶ்வேதத்வஸாக்ஷாத்காரவத்ப்ரவ்ருத்திவிஷய இதி ந தத்ர வ்யபி⁴சார - இதி சேந்ந; ப்ரதிவிம்பே³ வ்யபி⁴சாராத் । ஸ ஹி முகை²க்யஸாக்ஷாத்காரவத்ப்ரவ்ருத்திவிஷயோ முகே²(அ)த்⁴யஸ்த: । தத்³வ்யதிரேகேணோபலப்⁴யமாநத்வஸ்யோ| பாதி⁴த்வாச்ச । ஏவம் ச-விமதம், நேஶ்வரமாயாகல்பிதம் , தம் ப்ரத்யபரோக்ஷத்வாத் , யதே³வம் ததே³வம் , யதா² சைத்ரம் ப்ரத்யபரோக்ஷோ க⁴டோ ந சைத்ரமாயாகல்பித:; விமதம், ந ஜீவகல்பிதம் , தஸ்மிந் ஸுஷுப்தே(அ)ப்யவஸ்தி²தத்வாத் , ஆத்மவத் , ந சாஸித்³தி⁴:; ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத்; அத்³ருஷ்டாதே³ரபா⁴வே புநருத்தா²நாயோகா³ச்ச–இத்யபி நிரஸ்தம் ; ஆத்³ய ஐந்த்³ரஜாலிகம் ப்ரத்யபரோக்ஷே தந்மாயாகல்பிதே வ்யபி⁴சாராத், மாயாவித்³யயோரபே⁴தே³ந தே³ஹாத்மைக்யப்⁴ரமே வ்யபி⁴சாராச்ச । த்³விதீயே த்வஸித்³தே⁴: । ந ச ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா ப்ரபஞ்சஸ்ய ஸ்தா²யித்வஸித்³தே⁴ர்நாஸித்³தி⁴:; ஸுஷுப்திகாலஸ்தா²யித்வாஸாத⁴கத்வஸ்ய ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயா த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டிஸமர்த²நே வக்ஷ்யமாணத்வாத் , அத்³த³ஷ்டாதே³: காரணாத்மநா(அ)வஸ்தி²தத்வேந புநருத்தா²நஸம்ப⁴வாச்ச । மித்²யாத்வம் ஆத்மந்யஸர்வவ்ருத்தி ந, மித்²யாமாத்ரவ்ருத்தித்வாத் , ஶுக்திரூப்யத்வவத் இத்யபி ந; மித்²யாத்வந்யூநவ்ருத்தித்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் । மித்²யாத்வம் ச ஸத³ஸத்³விலக்ஷணத்வம், ஸத்³விலக்ஷணத்வமாத்ரம் வா । ஆத்³யே 'ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் , தஸ்யாத்மந்யஸர்வமத்⁴யபதிதாஸத்³வ்ருத்தித்வாபா⁴வாத் । த்³விதீயே து ஹேதௌ மித்²யாபத³ஸ்ய ஸத³ஸத்³வைலக்ஷண்யபரத்வே ஸ்வரூபாஸித்³தி⁴:; ஸத்³வைலக்ஷண்யரூபே பக்ஷே துச்ச²ஸாதா⁴ரணே ஸத³ஸத்³விலக்ஷணேதராவ்ருத்தித்வரூபஹேத்வபா⁴வாத் । தஸ்யாபி ஸத்³வைலக்ஷண்யமாத்ரபரத்வே ஸம்தி³க்³தா⁴நைகாந்திகதா; ஸாத்⁴யாபா⁴வவத்யாத்மபே⁴தே³ ஹேதுஸந்தே³ஹாத் । அப்ரயோஜகத்வாதி³கம் ச பூர்வோக்தம் தூ³ஷணமநுவர்தத ஏவ । ஆத்மா, பரமார்த²ஸத³ந்ய:, பதா³ர்த²த்வாத³நாத்மவத் । ந ச கல்பிதாத்மப்ரதியோகி³கபே⁴தே³நார்தா²ந்தரம் ; கல்பிதமித்²யாத்வேந மித்²யாத்வாநுமாநே(அ)பி ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாபத்தேரித்யபி ந; வ்யாவஹாரிகபதா³ர்த²மாதா³ய ஸித்³த⁴ஸாத⁴நே அதிப்ரஸங்கா³பா⁴வாத், அநாநந்த³த்வஸ்யோபாதி⁴த்வாச்ச । அத² ஆத்மா, யாவத்ஸ்வரூபமநுவர்தமாநாநாத்மவாந், யாவத்ஸ்வரூபமநுவர்தமாநபா⁴வரூபாநாத்மவாந் வா ஸ்வஜ்ஞாநாபா³த்⁴யாநாத்மவாந், ஸ்வஜ்ஞாநாவாத்⁴யபா⁴வரூபாநாத்மவாந்வா, பதா³ர்த²த்வாத் , பா⁴வத்வாத்³ரா க⁴டாதி³வத் இதி । அத்ர பஞ்சமப்ரகாராவித்³யாநிவ்ருத்த்யப்⁴யுபக³மபக்ஷே ஸித்³த⁴ஸாத⁴நபரிஹாராய ஸாத்⁴யயோர்பா⁴வரூபபத³மநாத்மவிஶேஷணமித்யபி மந்த³ம் । ‘யாவத்ஸ்வரூபமி’த்யஸ்ய யத்கிம்சித்ஸ்வரூபபரத்வே ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாத், ஆத்மஸ்வரூபபரத்வே ஸாத்⁴யாப்ரஸித்³தே⁴: । நஹி யாவதா³த்மஸ்வரூபமநுவர்தமாநோ(அ)நாத்மா ப்ரஸித்³தோ⁴(அ)ஸ்தி; ததா² ஸத்யநுமாநவையர்த்²யாத் । அத²—ஸ்வரூபபத³ஸ்ய ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதபரத்வாத்³வ்யாப்திக்³ரஹத³ஶாயாம் த்³ருஷ்டாந்தஸ்வரூபம் பக்ஷத⁴ர்மதாக்³ரஹத³ஶாயாம் சாத்மஸ்வரூபமேவ ப்ராப்யத இதி ந ஸாத்⁴யாப்ரஸித்³தி⁴ர்ந வா ஸித்³த⁴ஸாத⁴நமிதி –சேந்ந; ஶப்³த³ஸ்வபா⁴வோபந்யாஸஸ்யாநுமாநே அநுபயோகா³த் । ஸ்வஜ்ஞாநாபா³த்⁴யேத்யத்ர ஸ்வஶப்³தே³(அ)பி துல்யோ(அ)யம் தோ³ஷ: । அத ஏவ–விமதா, ப³ந்த⁴நிவ்ருத்தி:, ஸ்வப்ரதியோகி³விஷயவிஷயகஜ்ஞாநாபா³த்⁴யாநாத்மஸமகாலீநா, உக்தஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபா⁴வரூபாநாத்மஸமாநகாலீநா வா; ப³ந்த⁴நிவ்ருத்தித்வாத்; நிக³லப³ந்த⁴நிவ்ருத்திவதி³த்யபி–நிரஸ்தம்: பக்ஷத்³ருஷ்டாந்தயோர்ப³ந்த⁴பதா³ர்த²ஸ்யைகஸ்யாபா⁴வேந ஸ்வரூபாஸித்³தி⁴ஸாத⁴நவைகல்யாந்யதராபாதாத் । ஸ்வபதே³ சோக்த: ஸாத்⁴யாப்ரஸித்³தி⁴தோ³ஷ: । ஹேதௌ ச ப³ந்தே⁴திவிஶேஷணவையர்த்²யாத் வ்யாப்யத்வாஸித்³தி⁴: । அப்ரயோஜகத்வம் ச கஸ்யாஶ்சிந்நிவ்ருத்தேரநாத்மஸமாநகாலீநத்வத³ர்ஶநம் நிவ்ருத்திமாத்ரஸ்ய ததா²த்வஸாத⁴நே; ஸம்ஸாரகாலீநாயா து³:க²நிவ்ருத்தே: ஸமாநாதி⁴கரணது³:க²ப்ராக³பா⁴வகாலீநத்வத³ர்ஶநமிவ து³:க²நிவ்ருத்திமாத்ரஸ்ய ததா²த்வஸாத⁴நே । நந்வேவம் — ஸாமாந்யாநுமாநேஷு நிராக்ருதேஷு விஶிஷ்யாநுமாநம் ப⁴விஷ்யதி । ஆத்மதீ⁴:, ந ஸ்வவிஷயவிஷயகதீ⁴பா³த்⁴யா, தீ⁴த்வாத் ஶுக்திதீ⁴வத் - இத்யபி பா³லபா⁴ஷிதம்; ஸ்வவிரோத்⁴யவிஷயகப்ரத்யயவிஷயகத்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் , அந்தோ⁴(அ)யம் ரூபஜ்ஞாநவாநித்யந்த⁴ஸ்ய ரூபவிஷயதயா கல்பிதம் யத் ஜ்ஞாநம் தஸ்ய ரூபம் நாந்த⁴க³ம்யமிதி ஸ்வவிஷயவிஷயகப்ரத்யயபா³த்⁴யத்வத³ர்ஶநேந வ்யபி⁴சாராத் । கல்பிதத்வாத்தத்ர தத்³பா³த⁴நே ப்ரக்ருதே(அ)பி வ்ருத்தே: கல்பிதத்வம் ஸமம் । தீ⁴பதே³ந சைதந்யமாத்ரவிவக்ஷாயாம் து ஸித்³த⁴ஸாத⁴நமேவ । ஆத்மாதி⁴ஷ்டா²நகப்⁴ரமஹேது:, ந ஸ்வகார்யப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநபா³த்⁴ய:, ப்⁴ரமஹேதுத்வாத் , யதே³வம் ததே³வம் , யதா² ‘ஶுக்த்யதி⁴ஷ்டா²நகப்⁴ரமஹேதுகாசாதீ³’த்யபி ந ஸாது⁴; வ்யாவ்ருத்தாகாராதி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநாநவதி⁴த்வஸ்ய ஸ்வகார்யப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நாநாரோபிதத்வஸ்ய வா உபாதி⁴த்வாத் , தூ³ராதி³தோ³ஷாது³பலாதௌ³ யத்ர சாகசக்யகல்பநா தேந சாகசக்யதோ³ஷேண ஶுக்தாவிவ ரஜதகல்பநா தத்ராதி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநேந சாகசக்யரூப்யயோருப⁴யோரபி பா³த⁴த³ர்ஶநேந வ்யபி⁴சாராச்ச । ப்³ரஹ்மாந்யாநாதி³பரமார்த²ஸத் , அநாதி³த்வாத் , ப்³ரஹ்மவதி³த்யபி ந ப⁴த்³ரம்; த்⁴வம்ஸாப்ரதியோகி³த்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் । ப்³ரஹ்ம, தே³ஶகாலஸம்ப³ந்த⁴ம் விநா நாவதிஷ்ட²தே, பதா³ர்த²த்வாத் , க⁴டவதி³த்யபி ந; காலஸம்ப³ந்த⁴ம் விநா நாவதிஷ்ட²த இத்யஸ்ய யதா³ ப்³ரஹ்ம ததா³வஶ்யம் காலஸம்ப³ந்த⁴ இத்யேவம்ரூபா வ்யாப்திரித்யர்த²: । ததா² ச ஸுஸ்தி²ரம் ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் । நஹி யஸ்மிந் காலே ப்³ரஹ்ம தஸ்மிந் காலே ப்³ரஹ்மண: காலஸம்ப³ந்தோ⁴ நாஸ்தி । ஏவம் யத்ராத்மா தத்ர காலஸம்ப³ந்த⁴ இதி தை³ஶிகவ்யாப்தாவபி ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் । நஹி தே³ஶகாலாஸம்ப³ந்த⁴: கதா³ப்யஸ்தி । பரமமுக்தௌ து ந தே³ஶோ ந கால இதி ஸுஸ்தி²ரம் ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் । ப்³ரஹ்மாந்யத்³வேதை³கக³ம்யம் த⁴ர்மாதி³பரமார்த²ஸத் , ஶ்ருதிதாத்பர்யவிஷயத்வாத் , ப்³ரஹ்மவதி³த்யபி ந ஸாது⁴; பாரமார்தி²கத்வேந ஶ்ருதிதாத்பர்யவிஷயத்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் । ஸாக்ஷிவேத்³யம் ஸுகா²தி³பரமார்த²ஸத் , அநிஷேத்⁴யத்வேந தோ³ஷாஜந்யஜ்ஞாநம் ப்ரதி ஸாக்ஷாத்³விஷயத்வாத்; ஆத்மவதி³த்யபி ந; ஶுக்திரூப்யாதி³ஷு வ்யபி⁴சாராத் । தேஷாம் தோ³ஷஜந்யவ்ருத்திவிஷயத்வே(அ)பி தோ³ஷாஜந்யஸாக்ஷிவிஷயத்வாத் , ஶுத்³த⁴ஸ்ய வ்ருத்திவிஷயத்வாநப்⁴யுபக³மே த்³ருஷ்டாந்தஸ்ய ஸாத⁴நவிகலத்வாச்ச । தோ³ஷஜந்யஜ்ஞாநாவிஷயத்வவிவக்ஷாயாம் வா(அ)ஸித்³தோ⁴ ஹேது:; ஸாக்ஷ்யவச்சே²தி³காயா அவித்³யாவ்ருத்தேர்தோ³ஷஜந்யத்வாத் । அஸத்³கோ³சரஶாப்³த³ஜ்ஞாநாத்மகவிகல்பஸ்ய தோ³ஷாஜந்யத்வேநாஸதி வ்யபி⁴சாராச்ச । ஆத்மநோ வ்ருத்திவிஷயத்வாப்⁴யுபக³மே தோ³ஷஜந்யதே³ஹாத்மைக்யப்⁴ரமவிஷயத்வாத் ஸாத⁴நவிகலோ த்³ருஷ்டாந்த:, தத³நப்⁴யுபக³மே து அவிஷயத்வமாத்ரஸ்யைவ பரமார்த²ஸத்த்வஸாத⁴கத்வோபபத்தௌ தோ³ஷஜந்யஜ்ஞாநேதி விஶேஷணவையர்த்²யாத்³வ்யாப்யத்வாஸித்³தி⁴:, தாவந்மாத்ரம் ச பக்ஷே ஸ்வரூபாஸித்³த⁴மித்யந்யத்ர விஸ்தர: । விமதம் பரமார்த²ஸத், ஸ்வவிஷயஜ்ஞாநாத்பூர்வபா⁴வித்வாத் , ஆத்மவதி³த்யபி ந, த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டிபக்ஷே அஸித்³தே⁴: । விஷமவ்யாப்தஸ்யாநாதி³த்வஸ்யோபாதி⁴த்வாச்ச । அந்யோந்யாபா⁴வாதிரிக்தைதத்³க⁴டஸமாநாதி⁴கரணைதத்³க⁴டப்ரதியோகி³காபா⁴வத்வம், ஏதத்³க⁴டஸமாநாதி⁴கரணாவ்ருத்தி, அந்யோந்யாபா⁴வாதிரிக்தைதத்³க⁴டஸமாநாதி⁴கரணைதத்³க⁴டப்ரதியோகி³காபா⁴வமாத்ரவ்ருத்தித்வாத் , ஏதத்³க⁴டப்ராக³பா⁴வத்வவத், வ்யதி⁴கரணத⁴ர்மாவச்சி²ந்நாபா⁴வபக்ஷே வ்யதி⁴கரணத⁴ர்மாநவச்சி²ந்நேத்யபி விஶேஷணீயம் । அத்ர ச ஸ்வஸமாநாதி⁴கரண: ஸ்வஸமாநகாலீநோ யோ(அ)த்யந்தாபா⁴வஸ்தத³ப்ரதியோகி³த்வலக்ஷணஸத்த்வஸித்³தி⁴ரித்யபி ந ஸாது⁴ ; ஸாத⁴நாவச்சி²ந்நஸாத்⁴யவ்யாபகஸ்யைதத்³க⁴டப்ரதியோகி³கஜந்யஜநகாந்யதரமாத்ரவ்ருத்தித்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் । ந ச - பக்ஷீபூ⁴தத⁴ர்மஸ்யாத்யந்தாபா⁴வவ்ருத்தித்வஸந்தே³ஹே ஸாத⁴நாவ்யாபகத்வஸந்தே³ஹ இதி - வாச்யம்; விபக்ஷஸாத⁴கதர்காநவதாரத³ஶாயாம் ஸந்தி³க்³தோ⁴பாதே⁴ரபி தூ³ஷணத்வஸம்ப⁴வாத் , க⁴டாத்யந்தாபா⁴வத்வே ச வ்யபி⁴சாராத், ஸம்யோக³ஸம்ப³ந்தே⁴ந க⁴டவத்யபி பூ⁴தலே ஸமவாயஸம்ப³ந்தே⁴ந க⁴டாத்யந்தாபா⁴வஸத்த்வாத் ஸாத்⁴யாபா⁴வவதி ஹேதோர்வ்ருத்தேரித்யலமதிவிஸ்தரேண ॥

மித்²யாத்வே ச விஶேஷதோ(அ)நுமாநாநி । (1) ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேதராபா³த்⁴யப்³ரஹ்மாந்யாஸத்த்வாநதி⁴கரணத்வம் பாரமார்தி²கஸத்த்வாதி⁴கரணாவ்ருத்தி, ப்³ரஹ்மாவ்ருத்தித்வாத் , ஶுக்திரூப்யத்வவத், பரமார்த²ஸத்³பே⁴த³வச்ச, (2) விமதம், மித்²யா, ப்³ரஹ்மாந்யத்வாத் , ஶுக்திரூப்யவத் , (3) பரமார்த²ஸத்த்வம், ஸ்வஸமாநாதி⁴கரணாந்யோந்யாபா⁴வப்ரதியோக்³யவ்ருத்தி, ஸதி³தராவ்ருத்தித்வாத் , ப்³ரஹ்மத்வவத் , (4) ப்³ரஹ்மத்வமேகத்வம் வா ஸத்த்வவ்யாபகம் , ஸத்த்வஸமாநாதி⁴கரணத்வாத் , அஸத்³வைலக்ஷண்யவத், (5) வ்யாப்யவ்ருத்திக⁴டாதி³:, ஜந்யாபா⁴வாதிரிக்தஸ்வஸமாநாதி⁴கரணாபா⁴வமாத்ரப்ரதியோகீ³, அபா⁴வப்ரதியோகி³த்வாத் , அபி⁴தே⁴யத்வவத் । அபி⁴தே⁴யத்வம் ஹி பரமதே கேவலாந்வயித்வாத³ந்யோந்யாபா⁴வமாத்ரப்ரதியோகீ³ । ஸ ச ஸமாநாதி⁴கரண ஏவ, அஸ்மந்மதே து மித்²யைவேதி, நோப⁴யதா²பி ஸாத்⁴யவைகல்யம் । (6) அத்யந்தாபா⁴வ:, ப்ரதியோக்³யவச்சி²ந்நவ்ருத்தி:, நித்யாபா⁴வத்வாத³ந்யோந்யாபா⁴வவத் । (7) அத்யந்தாபா⁴வத்வம் ப்ரதியோக்³யஶேஷாதி⁴கரணவ்ருத்திமாத்ரவ்ருத்தி, ப்ரதியோக்³யவச்சி²ந்நவ்ருத்திமாத்ரவ்ருத்தி வா, நித்யாபா⁴வமாத்ரவ்ருத்தித்வாத் , அந்யோந்யாபா⁴வத்வவத் । (8) க⁴டாத்யந்தாபா⁴வவத்த்வம், ஸ்வப்ரதியோகி³ஜநகாபா⁴வஸமாநாதி⁴கரணவ்ருத்தி, ஏதத்கபாலஸமாநகாலீநைதத்³க⁴டப்ரதியோகி³காபா⁴வவ்ருத்தித்வாத் , ப்ரமேயத்வவத் । (9) ஏதத்கபாலமேதத்³க⁴டாத்யந்தாபா⁴வாதி⁴கரணமாதா⁴ரத்வாத்படாதி³வத் । (10) ப்³ரஹ்மத்வம் ந பரமார்த²ஸந்நிஷ்டா²ந்யோந்யாபா⁴வப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கம் , ப்³ரஹ்மவ்ருத்தித்வாத³ஸத்³வைலக்ஷண்யவத் , (11) பரமார்த²ஸத்ப்ரதியோகி³கோ பே⁴தோ³ ந பரமார்த²ஸந்நிஷ்ட²: பரமார்த²ஸத்ப்ரதியோகி³கத்வாத் , பரமார்த²ஸத்த்வாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³காபா⁴வவத் , (12) பே⁴த³த்வாவச்சி²ந்நம், ஸத்³விலக்ஷணப்ரதியோக்³யதி⁴கரணாந்யதரவத் , அபா⁴வத்வாச்சு²க்திரூப்யப்ரதியோகி³காபா⁴வவத் , (13) பரமார்த²ஸந்நிஷ்டோ² பே⁴த³:, ந பரமார்த²ஸத்ப்ரதியோகி³க:, பரமார்த²ஸத³தி⁴கரணத்வாத் , ஶுக்திரூப்யப்ரதியோகி³கபே⁴த³வத் , (14) மித்²யாத்வம், ப்³ரஹ்மதுச்சோ²ப⁴யாதிரிக்தத்வவ்யாபகம் , ஸகலமித்²யாவ்ருத்தித்வாத் , மித்²யாத்வஸமாநாதி⁴கரணாத்யந்தாபா⁴வாப்ரதியோகி³த்வாத்³வா, த்³ருஶ்யத்வவத், (15) த்³ருஶ்யத்வம் பரமார்த²ஸத³வ்ருத்தி, அபி⁴தே⁴யமாத்ரவ்ருத்தித்வாச்சு²க்திரூப்யத்வவத் ,(16) த்³ருஶ்யத்வம், பரமார்த²ஸத்³பி⁴ந்நத்வவ்யாப்யம் , த்³ருஶ்யேதராவ்ருத்தித⁴ர்மத்வாத் , ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வவத் , (17) உப⁴யஸித்³த⁴மஸத்³விலக்ஷணம் மித்²யாத்வாஸமாநாதி⁴கரணத⁴ர்மாநதி⁴கரணம் , ஆதா⁴ரத்வாச்சு²க்திரூப்யத்வவத், (18) ப்ரதியோக்³யவச்சி²ந்நோ தே³ஶ:, அத்யந்தாபா⁴வாஶ்ரய:, ஆதா⁴ரத்வாத்காலவத் , (19) ஆத்மத்வாவச்சி²ந்நம் பரமார்த²ஸத்த்வாநதி⁴கரணப்ரதியோகி³கபே⁴த³த்வாவச்சி²ந்நரஹிதம், பரமார்த²ஸத்வாத், பரமார்த²ஸத்த்வாவச்சி²ந்நவத் , பரமார்த²ஸதி பரமார்த²ஸத்³பே⁴தா³ங்கீ³காரவாதி³மதே(அ)பி ஸத்³பே⁴தோ³ ந பரமார்த²ஸத்த்வவந்நிஷ்ட²: । கிந்து, க⁴டத்வாத்³யவச்சி²ந்நநிஷ்ட² ஏவ । (20) ஶுக்திரூப்யம், மித்²யாத்வேந ப்ரபஞ்சாந்ந பி⁴த்³யதே, வ்யவஹாரவிஷயத்வாத் , ப்³ரஹ்மவத் । ஸாத்⁴யஸத்த்வமத்ர த்ரேதா⁴ । ஸ்வஸ்யாமித்²யாத்வேநோப⁴யோர்மித்²யாத்வேநோப⁴யோரமித்²யாத்வேந வா । தத்ராந்திமபக்ஷஸ்யாஸம்ப⁴வாத் பக்ஷே ஸாத்⁴யஸித்³தி⁴பர்யவஸாநம் மத்⁴யமபக்ஷேண, த்³ருஷ்டாந்தே து ப்ரத²மபக்ஷேணேதி விவேக: (21) விமதம் மித்²யா, மோக்ஷஹேதுஜ்ஞாநாவிஷயத்வே ஸத்யஸத³ந்யத்வாத் , ஶுக்திரூப்யத்வவத் , மோக்ஷஹேதுஜ்ஞாநவிஷயத்வம், (22) பரமார்த²ஸத்த்வவ்யாபகம் , பரமார்த²ஸத்த்வஸமாநாதி⁴கரணத்வாத் , பாரமார்தி²கத்வேந ஶ்ருதிதாத்பர்யவிஷயத்வவத் (23) ஏதத்படாத்யந்தாபா⁴வ:, ஏதத்தந்துநிஷ்ட²:, ஏதத்படாநாத்³யபா⁴வத்வாத் , ஏதத்படாந்யோந்யாபா⁴வவத் , தந்துநாஶஜந்யபடநாஶஸ்ய கதா³பி தந்துவ்ருத்திதா நாஸ்தீதி தத்ர வ்யபி⁴சாரவாரணாயாநாதி³பத³ம் । யஸ்ய படஸ்யாஶ்ரயவிபா⁴கே³ந நாஶஸ்தத³த்யந்தாபா⁴வஸ்ய பக்ஷத்வே த்வநாதி³பத³மநாதே³யமேவ । அத்ர சைதத்படப்ரதியோகி³காத்யந்தாபா⁴வத்வாவச்சி²ந்நஸ்ய பக்ஷீகரணாந்ந ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரேணாத்யந்தாபா⁴வமாதா³யாம்ஶத: ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் ; பக்ஷதாவச்சே²த³காவச்சே²தே³ந ஸாத்⁴யஸித்³தே⁴ருத்³தே³ஶ்யத்வாத் । ஸமவாயஸம்ப³ந்தா⁴வச்சி²ந்நோ வ்யதி⁴கரணத⁴ர்மாநவச்சி²ந்நஶ்ச ய: ஏதத்படாத்யந்தாபா⁴வ: ஸ ஏவ வா பக்ஷ: । தந்துஶப்³தே³ந ச படோபாதா³நகாரணமுக்தம் । தத்ர ச ப்ராக³பா⁴வஸ்ய ஸத்த்வாந்ந தேந வ்யபி⁴சார: । கார்யகாரணயோரபே⁴தே³ந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாதி³தூ³ஷணாநி ப்ராகே³வ தத்த்வப்ரதீ³பிகாநுமாநோபந்யாஸே நிராக்ருதாநி । (24) யத்³வா - ஸமவாயஸம்ப³ந்தா⁴வச்சி²ந்நோ(அ)யமேதத்படாத்யந்தாபா⁴வ:, ஏதத்தந்துநிஷ்ட²:, ஏதத்படப்ரதியோகி³காத்யந்தாபா⁴வத்வாத் , ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தராவச்சி²ந்நைதத்படாத்யந்தாபா⁴வவதி³தி விஶிஷ்யாநுமாநம் । (25) அவ்யாப்யவ்ருத்தித்வாநதி⁴கரணத்வே ஸத்யுக்தபக்ஷதாவச்சே²த³கவத் , ஸ்வஸமாநாதி⁴கரணாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³, அநாத்மத்வாத் , ஸம்யோக³வத் । ந ச விஶ்வாத்யந்தாபா⁴வே வ்யபி⁴சார:; தஸ்யாதி⁴கரணஸ்வரூபத்வே அநாத்மத்வஹேதோரேவாபா⁴வாத் , அதிரிக்தத்வே தஸ்ய மித்²யாத்வேநாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³தயா ஸாத்⁴யஸ்யைவ ஸத்த்வாத் । ந ச – அத்யந்தாபா⁴வஸ்யாத்யந்தாபா⁴வே தத்ப்ரதியோகி³த்வலக்ஷணமித்²யாத்வாஸித்³தி⁴ரிதி - வாச்யம் ; அபா⁴வே அபா⁴வப்ரதியோகி³த்வஸ்ய பா⁴வக³தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வாவிரோதி⁴த்வாத் , ப்ராக³பா⁴வஸ்யாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வே(அ)பி தத்ப்ரதியோகி³த்வஸ்ய க⁴டாதௌ³ ஸர்வஸித்³த⁴த்வாத் । உபபாதி³ஞ்சைதந்மித்²யாத்வமித்²யாத்வே । அத்ர சாவ்யாப்யவ்ருத்தித்வாநதி⁴கரணஶப்³தே³நைகதே³ஶாவச்சே²தே³நாவித்³யமாநத்வம் பக்ஷவிஶேஷணம் விவக்ஷிதம் । ஏதேந – ஸ்வஸமாநாதி⁴கரணாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வோக்தௌ பா³த⁴: । அவயவவ்ருத்தித்வாநதி⁴கரணத்வோக்தௌ க⁴டாதீ³நாமபக்ஷத்வாபத்திரிதி தூ³ஷணத்³வயமபாஸ்தம் । அநாத்மத்வஹேதுஸ்து ஜட³த்வஹேதுவ்யாக்²யாநேநைவ வ்யாக்²யாத: । (26) அத ஏவ நித்யத்³ரவ்யாந்யத³வ்யாப்யவ்ருத்தித்வாநதி⁴கரணமுக்தபக்ஷதாவச்சே²த³கவத், கேவலாந்வய்யத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³, பதா³ர்த²த்வாத் , நித்யத்³ரவ்யவதி³த்யபி ஸாது⁴ । த்³ருஷ்டாந்தஶ்சாயம் பரரீத்யா । ஸ்வமதே து ஶுக்திரூப்யவதி³த்யேவ । ந ச - ஸ்வரூபேணாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வே அத்யந்தாஸத்த்வாபாத:; தத்³வைலக்ஷண்யப்ரயோஜகாபா⁴வாதி³தி - வாச்யம் ; உத்பத்திநிவ்ருத்த்யோரந்யதரப்ரதியோகி³த்வேந பரிஹாராத் । (27) ஆத்மத்வாவச்சி²ந்நத⁴ர்மிகோ பே⁴தோ³ ந பரமார்த²ஸத்ப்ரதியோகி³க:, ஆத்மாப்ரதியோகி³த்வாத் , ஶுக்திரூப்யப்ரதியோகி³கபே⁴த³வத் । ந ச க⁴டபடஸம்யோகே³ வ்யபி⁴சார:; ஹேதுமத்தயா நிர்ணீதே அங்குராதா³விவ ஸாத்⁴யஸந்தே³ஹஸ்யாதோ³ஷத்வாத் । ஏவமந்யே(அ)பி ப்ரயோகா³ யதோ²சிதமாரசநீயா விபஶ்சித்³பி⁴ரிதி தி³க் ‘ஹேதவோ(அ)பீ⁴ஷ்டஸித்³த்⁴யர்த²ம் ஸம்யஞ்சோ ப³ஹவஶ்ச ந: । அல்பா: பரஸ்ய த்³ருஷ்டாஶ்சேத்யத்ர ஸ்பஷ்டமுதீ³ரிதம் ॥ அபீ⁴ஷ்டஸித்³தா⁴வநுகூலதர்கப³லாப³லம் சாத்ர பரீக்ஷ்ய யத்நாத் । ப்ரவக்ஷ்யதே தோ³ஷக³ண: பரேஷாம் ந கே²த³நீயம் து மநோ(அ)து⁴நைவ ॥’

நநு - அஸ்து ஶப்³த³பா³த⁴:, ததா² ஹி – ‘விஶ்வம் ஸத்யம்’ ‘யச்சிகேத ஸத்யமித்தந்ந மோக⁴ம்’ ‘யாதா²தத்²யதோ(அ)ர்தா²ந்வ்யத³தா⁴ச்சா²ஶ்வதீப்⁴ய: ஸமாப்⁴ய:’ இத்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴: ‘அஸத்யமப்ரதிஷ்ட²ம் தே ஜக³தா³ஹுரநீஶ்வர’மித்யாதி³ஸ்ம்ருதிபி⁴: ‘நாபா⁴வ உபலப்³தே⁴:’ வைத⁴ர்ம்யாச்ச ‘ந ஸ்வப்நாதி³வ’தி³த்யாதி³ஸூத்ரைஶ்ச விஶ்வஸ்ய ஸத்யத்வப்ரதிபாத³நாத் இதி – சேந்ந; ஶ்ருதேஸ்தத்பரத்வாபா⁴வாத் । ததா² ஹி - ‘விஶ்வம் ஸத்யம் மக⁴வாநா யுவோரிதா³பஶ்ச ந ப்ரமிணந்தி வ்ரதம் வாம் । அச்சே²ந்த்³ராப்³ரஹ்மணஸ்பதீ ஹவிர்நோ அந்நம் யுஜேவ வாஜிநா ஜிகா³த’மிதி ருக்ஸம்ஹிதாத்³விதீயாஷ்டகவாக்யஸ்யாயமர்த²: । ஹே இந்த்³ராப்³ரஹ்மணஸ்பதீ ! மக⁴வாநா மக⁴வாநௌ மக⁴மிதி த⁴நநாம, த⁴நவந்தௌ மக⁴வந்தாவிதி வா । விஶ்வம் ஸர்வம் । ஸத்யம் கர்ம, ஸத்³பூ⁴தத்வாத் , ப²லஸ்யாவஶ்யம்பா⁴வித்வாத்³வா । தாத்³ருஶம் கர்ம । யுவயோரித் யுவயோ: । இத் இத்த²மவதா⁴ரணே வா । யுவாமேவோத்³தி³ஶ்ய ஸர்வாணி கர்மாண்யநுஷ்டே²யாநீத்யர்த²: । ஆபோ வ்யாபநஶீலா தே³வதா: । சநேத்யேதத்பத³த்³வயஸமுதா³ய:, ஐகபத்³யம் த்வத்⁴யாபகஸம்ப்ரதா³யஸித்³த⁴ம் । வாம் யுவயோர்வ்ரதம் ஸம்கல்பம் கர்ம வா । ந ப்ரமிணந்தி ந ஹிம்ஸந்தி (மீங் ஹிம்ஸாயாம், க்ரையாதி³க:) கிம்த்வநுமோத³ந்த இதி யாவத் । நோ(அ)ஸ்மாகம் ஹவிர்த³த்⁴யாதி³கம் அந்நம் ச புரோடா³ஶாதி³கம் ச । அச்ச² அபி⁴லக்ஷ்ய வாஜிநா வேக³வந்தாவஶ்வாவிவ । யுஜா யுக்தௌ ஸந்தௌ । ஜிகா³தம் தே³வயஜநமாக³ச்ச²தம் । (ஜிகா³திர்க³திகர்மா ஜௌஹோத்யாதி³க:) அந்நம் கா⁴ஸம் ப்ரதி அஶ்வாவிவேதி வா । யத்³வா - ஹே இந்த்³ராப்³ரஹ்மணஸ்பதீ ! விஶ்வம் ஸத்த்வேந பரித்³ருஶ்யமாநம் ஜக³த் , யுவயோரித் யுவயோரேவ, யுவாப்⁴யாமேவ ஸ்ருஷ்டம் । அத²வா – யுவயோரேவ விஶ்வம் ஸர்வம் ஸ்தோத்ரம், ஸத்யம் யதா²ர்த²ம் । யத்³யத் கு³ணஜாதம் ஸ்துத்வா ப்ரதிபாத்³யதே தத்ஸர்வம் யுவயோர்வித்³யமாநமேவ ந த்வாரோபிதமித்யர்த²: । ஆபோ வ்யாபநஶீலா தே³வதா:, அபு³பலக்ஷிதாநி பஞ்சபூ⁴தாநி வா । யுவயோர்வ்ரதம் ஜக³து³பாதா³நாக்²யம் கர்ம ந ஹிம்ஸந்தி । இத்த²ம் மஹாநுபா⁴வௌ யுவாம் ஜிகா³தம் । ஶேஷம் பூர்வவத்³வ்யாக்²யேயம் । ததா² ச ஸ்துதிபரதயா நாஸ்ய விஶ்வஸத்யத்வே தாத்பர்யம் ॥ ‘ஶாக்மநா ஶாகோ அருண: ஸுபர்ண ஆயோ மஹ: ஶூர: ஸநாத³நீல: । யச்சிகேத ஸத்யமித்தந்ந மோக⁴ம் வஸு ஸ்பார்ஹமுத ஜேதோத தா³தா’ இத்யஸ்யாப்யஷ்டமாத்ருகஸ்த²ஸ்யேந்த்³ரஸ்துதிபரதயா ந விஶ்வஸத்யத்வே தாத்பர்யம் । ததா² ஹி - ஶாக்மநா ஶாகைவ ஶாக்மா தேந ஶாக்மநா, ப³லேந । ஶாக: ஶக்த:, ஸ்வஶக்த்யைவ ஸர்வம் கர்தும் ஶக்த இத்யர்த²: । நஹீந்த்³ரஸ்ய ஸஹாயாந்தராபேக்ஷாஸ்தி இந்த்³ரத்வாதே³வ । அருண: அருணவர்ண: கஶ்சித் ஶோப⁴நவர்ண: பக்ஷீ ஆக³ச்ச²தீத்யத்⁴யாஹார:; உபஸர்க³ஶ்ருதே: । யோ மஹோ மஹாந் ஶூர: விக்ராந்த:, ஸநாத் புராண:, அநீல: அநீட³: நீட³ஸ்யாகர்தா । ந ஹீந்த்³ரோ அக்³நிவத் குத்ரசித³பி யஜ்ஞே பக்ஷே நிகேதநம் கரோதி । ஏவம் ஸுபர்ண இத்யாதி³ரூபகேணேந்த்³ரமாஹ । ஸ இந்த்³ர இத³மிதா³நீம் கர்தவ்யமிதி யச்சிகேத ஜாநாதி, தத்ஸத்யமித்ஸத்யமேவ । ந மோக⁴ம் ந வ்யர்த²ம் । ஸ: ஸ்பார்ஹம் ஸ்ப்ருஹணீயம், வஸு நிவாஸார்ஹம், த⁴நம் ஜேதா ஜயதி । ஶத்ருப்⁴ய: ஸகாஶாத் । உத அபி, தா³தா, த³தா³தி ச ஸ்தோத்ருப்⁴ய: । ஜேதா தா³தேதி த்ருஜந்தேந ‘ந லோகே’த்யாதி³நா ஷஷ்டீ²ப்ரதிஷேத⁴: । ஏவமேவாந்யத³பி ஸத்யத்வப்ரதிபாத³கமுந்நேயம் । ‘யாதா²தத்²யதோ(அ)ர்தா²ந்வ்யத³தா⁴’தி³த்யபி வாக்யம் ந ப்ரபஞ்சஸத்யத்வே ப்ரமாணம் । தஸ்ய பூர்வஸ்ருஷ்டப்ரகாரேண ஸர்ஜநமர்த²: ந து ஜக³த்ஸத்யத்வம் ஜக³த்ஸர்ஜநக³தஸத்யத்வம் வா । யத்ர ச ஸ்துத்யாதி³பரத்வம் நாஸ்தி, தத்ராபி ப்ரத்யக்ஷஸித்³தா⁴நுவாத³கதயா ‘அக்³நிர்ஹிமஸ்ய பே⁴ஷஜமி’த்யாதி³வாக்யவந்ந தத்பரத்வம் । ந ச - த்வந்மதே ஸர்வத்ர ப்³ரஹ்மஸத்த்வஸ்யைவ ஸ்பு²ரணாத்தத³திரிக்தஸ்ய காலத்ரயாபா³த்⁴யத்வரூபஸ்ய க⁴டாதி³ஸத்த்வஸ்ய ப்ரத்யக்ஷேணாப்ராப்தே: தத்³போ³த⁴கத்வேந ஶ்ருதேர்நாநுவாத³கத்வமிதி – வாச்யம் ; இதரஸத்த்வபா³த⁴புரஸ்ஸரத்வாத் ப்³ரஹ்மஸத்த்வஸ்பு²ரணாப்⁴யுபக³மஸ்ய தத்ரைவ ஸத்யாதி³பப்ரவ்ருத்திஸ்வீகாரேண தத³திரிக்தவிஶ்வஸத்யத்வஸ்ய ஶாப்³த³போ³தா⁴விஷயத்வாத் ததா³தா³யாநுவாத³கத்வாபரிஹாராத் । அத² – ‘ப்ருதி²வீ இதரபி⁴ந்நா’ ‘ந ஹிம்ஸ்யாத்ஸர்வா பூ⁴தாநீ’த்யாதௌ³ க⁴டாதா³வேகதே³ஶே ப்ரத்யக்ஷேண, ப்³ராஹ்மணாதா³வேகதே³ஶே வாக்யாந்தரேண, விதே⁴யஸித்³தா⁴வபி ஸர்வத்ராஸித்³த⁴த்வாத் யதா² நாநுவாத³கத்வம் ததா² விஶ்வமாத்ரஸத்யத்வஸ்ய ப்ரத்யக்ஷேணாப்ராப்தத்வாத் நாநுவாத³கத்வமிதி – மந்யஸே, மைவம் ; த்³ருஷ்டாந்தே ஹி ப்ருதி²வீத்வம் ஹிம்ஸாத்வம் ச ஏகோ(அ)நுக³தோ த⁴ர்ம இதி தத³வச்சே²தே³ந விதே⁴யஸ்யாப்ராப்தத்வேந தத்ர நாநுவாத³கத்வம் யுக்தம் , இஹ து விஶ்வத்வம் நாம நைகோ த⁴ர்மோ(அ)ஸ்தி, கிம்து விஶ்வஶப்³த³: ஸர்வநாமத்வாத்தேந தேந ரூபேண க⁴டபடாதீ³நாமுபஸ்தா²பக: । தேஷு ச ப்ரத்யேகம் ஸத்த்வம் க்³ருஹீதமேவேதி கத²ம் நாநுவாத³கத்வம் ; ப்ரகாரவைலக்ஷண்யாபா⁴வாத் । ந ச - ஏகஶாகா²ஸ்த²விதி⁴வாக்யைகார்த²ஶாகா²ந்தரஸ்த²விதி⁴வாக்யஸ்ய புருஷாந்தரம் ப்ரதீவ யேந பும்ஸா வாதி³விப்ரதிபத்த்யாதி³நா க⁴டாதி³ஸத்தா ப்ரத்யக்ஷேண ந நிர்ணீதா தம் ப்ரத்யர்த²வத்த்வேந நாநுவாத³கத்வமிதி - வாச்யம்; ஏவம் ஸத்யநுவாத³ஸ்த²லஸ்யைவாபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । ந ச ஸர்வாவிவாத³ஸ்த²லமேவோதா³ஹரணம்; ஸர்வாவிவாத³ஸ்ய நிஶ்சேதுமஶக்யத்வாத் । புரோவாத³பூர்வகத்வாத³நுவாத³ஸ்யாத்ராயம் புரோவாத³ இத்யஸ்யைவாபா⁴வாத் ந ஶாகா²ந்தரஸ்த²வாக்யஸ்யாநுவாத³கத்வப்ரஸங்க³: । யத்து – ப்³ருஹதா³ரண்யகபா⁴ஷ்யே தே³ஹபி⁴ந்நாத்மபோ³தி⁴காயா: ‘அஸ்தீத்யேவோபலப்³த⁴வ்ய’ இத்யாதி³ஶ்ருதே: ப்ரத்யக்ஷப்ராப்தாநுவாதி³த்வமாஶம்க்ய வாதி³விப்ரதிபத்தித³ர்ஶநாதி³த்யாதி³நா தத்பரிஹ்ருதம் ; ததா² ச ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴ஸத்த்வக்³ராஹகத்வே(அ)பி வாதி³விப்ரதிபத்திநிராஸார்த²கத்வேந நாநுவாத³கத்வம் ப்ரக்ருதே(அ)பீத்யுக்தம் ; தத³யுக்தம் ; பா⁴ஷ்யார்தா²நவபோ³தா⁴த் । ததா² ஹி - தத்ர வாதி³விப்ரதிபத்தித³ர்ஶநேந தே³ஹவ்யதிரிக்தத்வேநாத்மந: ப்ரத்யக்ஷதைவ நாஸ்தி । அந்யதா² ப்ரத்யக்ஷப்ராமாண்யவாதி³நஶ்சார்வாகாதே³ஸ்தத்ர விப்ரதிபத்திர்ந ஸ்யாதி³த்யுக்தம் , ந து வாதி³விப்ரதிபத்திநிராஸேநாஸ்தீத்யாதே³ஸ்ஸார்த²கத்வம் , அநநுவாத³கத்வம் வா । ததா² சோக்தம் தத்ரைவ - தஸ்மாஜ்ஜந்மாந்தரஸம்ப³ந்த்⁴யாத்மாஸ்தித்வே ஜந்மாந்தரேஷ்டாநிஷ்டப்ராப்திபரிஹாரவிஶேஷோபாயே ச ஶாஸ்த்ரம் ப்ரவர்தத இதி । நநு - சாதுர்மாஸ்யமத்⁴யபர்வணோ: ‘த்³வயோ: ப்ரணயந்தீ’தி வாக்யஸ்ய சோத³கப்ராப்தாக்³நிப்ரணயநவ்யதிரிக்தாக்³நிப்ரணயநவிதா⁴யகத்வவத் ப்ரத்யக்ஷப்ராப்தவ்யாவஹாரிகஸத்த்வவிலக்ஷணத்ரிகாலநிஷேதா⁴ப்ரதியோகி³த்வரூபஸத்த்வப்ரமாபகத்வம் ப்ரக்ருதே(அ)ஸ்த்விதி - சேந்ந; த்ரைகாலிகஸத்த்வநிஷேத⁴கஶ்ருதிவிரோதே⁴ந விஶ்வஸத்யத்வஶ்ருதேஸ்த்ரைகாலிகஸத்த்வபரத்வாபா⁴வாத் । ந ச - வைபரீத்யமேவ கிம் ந ஸ்யாத் ? விநிக³மகாபா⁴வாதி³தி - வாச்யம்; தாத்பர்யாந்யதா²நுபபத்திக³திஸாமாந்யாநாமேவ விநிக³மகத்வாத் । அத்³வைதஶ்ருதிர்ஹி ஷட்³வித⁴தாத்பர்யலிங்கோ³பேதா । தத்ர த்ரிவித⁴ம் தாத்பர்யலிங்க³ம் ப்ராமாண்யஶரீரக⁴டகமர்த²நிஷ்ட²மஜ்ஞாதத்வமபா³தி⁴தத்வம் ப்ரயோஜநவத்த்வம் ச । த்ரிவித⁴ம் து ஶப்³த³நிஷ்ட²மதிப்ரஸங்க³வாரகமுபக்ரமோபஸம்ஹாரயோரைகரூப்யம் அப்⁴யாஸ: அர்த²வாத³ஶ்சேதி । தத்ர ஶப்³த³நிஷ்ட²லிங்க³த்ரயே தாவந்ந விவாத³:; ஸர்வாஸாமேவோபநிஷதா³மேவம் ப்ரவ்ருத்தத்வாத் । மாநாந்தராஸித்³த⁴தயா மோக்ஷஹேதுஜ்ஞாநவிஷயதயா ச அஜ்ஞாதத்வம் ஸப்ரயோஜநத்வம் ச நிர்விவாத³மேவ । அபா³தி⁴தத்வமாத்ரம் ஸந்தி³க்³த⁴ம் । தச்சாந்யதா²நுபபத்திக³திஸாமாந்யாப்⁴யாம் ச நிர்ணீயதே । ந ஹி ஸர்வப்ரபஞ்சநிஷேத⁴ரூபமத்³வைதம் வ்யாவஹாரிகம் , யேந தத்ர ஶ்ருதேர்வ்யாவஹாரிகம் ப்ராமாண்யம் ஸ்யாத் ; அதஸ்தத்ர தாத்த்விகமேவ ப்ராமாண்யம் , த்³வைதஸத்யத்வம் து வ்யாவஹாரிகம் ; அதஸ்தத்ர ந ஶ்ருதேஸ்தாத்த்விகம் ப்ராமாண்யம் ; பரஸ்பரவிருத்³த⁴யோர்த்³வயோஸ்தாத்த்விகத்வாயோகா³த், வஸ்துநி ச விகல்பாஸம்ப⁴வாத் , தாத்த்விகவ்யாவஹாரிகப்ராமாண்யபே⁴தே³ந ச வ்யவஸ்தோ²பபத்தே:, அதத்பரத்வேநாவதா⁴ரிதஸ்ய விஶ்வஸத்யத்வவாக்யஸ்யைவாந்யதா² வ்யாக்²யாதுமுசிதத்வாத் । ததா² ஹி - சதுர்தா⁴ ஹி ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ; அத்⁴யாஸே ‘இத³ம் ரஜதமி’த்யாதௌ³, பா³தா⁴யாம் ‘ஸ்தா²ணு: புமாநி’த்யேவமாதௌ³ விஶேஷணவிஶேஷ்யபா⁴வேந ‘நீலமுத்பலமி’த்யாதௌ³ அபே⁴தே³ந ‘தத்த்வமஸீ’த்யேவமாதௌ³ । அத்ர ச பா³தா⁴யாமத்⁴யாஸே வா ஸாமாநாதி⁴கரண்யோபபத்தேர்ந ஸத்யத்வபோ³த⁴கஶ்ருதே: ஷட்³வித⁴தாத்பர்யலிங்கோ³பேதாத்³வைதஶ்ருதிபா³த⁴கத்வம் । நநு - ஆத்மந ஆநந்த³த்வபோ³தி⁴கா ஶ்ருதிரபி ‘ஸுக²ம் ஸுப்தோ(அ)ஸ்மீ‘தி ஸாக்ஷிப்ரத்யக்ஷஸித்³தா⁴நந்தா³நுவாதி³நீ ஸத்த்வஶ்ருதிவத்³ப⁴வேத் - இதி சேந்ந; ஸாக்ஷிண உபஹிதாநந்த³விஷயத்வேந ஶ்ருதேஶ்ச நிருபாதி⁴காநந்த³விஷயத்வேந பி⁴ந்நவிஷயத்வாத³நுவாத³த்வாயோகா³த் । தயா ஹி ஸ்வரூபாநந்தோ³ க்³ருஹ்யதே । ஸ்வரூபம் சாஜ்ஞாநோபஹிதமேவ ஸாக்ஷிவிஷய: । நநு - ‘தத்த்வமஸீ’த்யாதௌ³ நவக்ருத்வோ(அ)ப்⁴யாஸவத் பிபாஸிதஸ்ய ஜலகோ³சரப்ரமாணஸம்ப்லவவதை³க்யே ஷட்³வித⁴தாத்பர்யலிங்க³வத்³பா⁴வரூபாஜ்ஞாநே ப்ரத்யக்ஷஸித்³தே⁴ ‘தம ஆஸீ’தி³த்யாதி³ஶ்ருதிவத் ஸத்த்வஶ்ருதிதா³ர்ட்⁴யார்தா² - இதி சேந்ந; அஶேஷவிஶேஷக்³ராஹிப்ரத்யக்ஷப்ராப்தே தத்³தா³ர்ட்⁴யார்த²மந்யாநபேக்ஷணாத் । பிபாஸிதஸ்ய ஶப்³த³லிங்கா³நந்தரம் ஜலே ப்ரத்யக்ஷமபேக்ஷிதம், ந து ப்ரத்யக்ஷாநந்தரம் ஶப்³த³லிங்கே³ । ந ச - தர்ஹி ‘தம ஆஸீதி³’த்யாதே³: ந கிம்சித³வேதி³ஷமிதி ப்ரத்யக்ஷஸித்³தா⁴ஜ்ஞாநதா³ர்ட்⁴யார்த²த்வம் ந ஸ்யாதி³தி - வாச்யம் । ‘தம ஆஸீதி³’த்யஸ்ய ஸ்ருஷ்டிபூர்வகாலஸம்ப³ந்தி⁴த்வேநாஜ்ஞாநக்³ராஹிதயா ஸுஷுப்திகாலஸம்ப³ந்தி⁴த்வேநாஜ்ஞாநக்³ராஹகம் ப்ரத்யக்ஷமபேக்ஷ்ய பி⁴ந்நவிஷயத்வேநைவ ப்ராமாண்யஸம்ப⁴வாத் । நநு - ‘ஷட்³விம்ஶதிரஸ்ய வங்க்ரய:’ இதி மந்த்ரஸ்யாஶ்வமேதே⁴ சோத³கப்ராப்தஸ்ய ‘சதுஸ்த்ரிம்ஶத்³வாஜிநோ தே³வப³ந்தோ⁴’ரிதி வைஶேஷிகமந்த்ரேணாபோதி³தஸ்ய ஷட்³விம்ஶதிரித்யேவ ப்³ரூயாதி³தி வசநவத் ப்ரத்யக்ஷப்ராப்தஜக³த்ஸத்த்வஸ்ய மித்²யாத்வஶ்ருத்யாபாததோ(அ)போதி³தஸ்ய ப்ரதிப்ரஸவார்த²ம் ஸத்த்வஶ்ருதி: – இதி சேந்ந; மித்²யாத்வஶ்ருதே: ப்ரத்யக்ஷபா³த⁴கத்வாப்⁴யுபக³மே தஸ்யா: ப³லவத்த்வேந தத்³விரோதா⁴த் ஸத்யத்வஶ்ருதேரந்யபரத்வாத்³தே³வதாதி⁴கரணந்யாயாஸம்ப⁴வாச்ச ப்ரதிப்ரஸவார்த²த்வஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் । நநு – ஸத்த்வப்ரத்யக்ஷப்ராமாண்யே தேநைவ மித்²யாத்வஶ்ருத்யநுமாநாதி³பா³த⁴:, தத³ப்ராமாண்யே ந தேந ஸத்த்வஶ்ருதேரநுவாத³கத்வம் - இதி சேந்ந; ப்ரத்யக்ஷாப்ராமாண்யே(அ)பி தத்ஸித்³த⁴போ³த⁴கஸ்யாநுவாத³கத்வஸம்ப⁴வாத் । நஹி ப்ரமிதப்ரமாபகத்வமநுவாத³கத்வம் , கிம்து பஶ்சாத்³போ³த⁴கத்வமாத்ரம் । பஶ்சாத்த்வம் ச ப்ரமாணாவதி⁴கமப்ரமாணாவதி⁴கம் சேதி ந கஶ்சித்³விஶேஷ: । ந ச - ஶ்ருதே: ஸர்வஸித்³த⁴ப்ரமாணபா⁴வாயா: ஸத³ர்த²த்வாயாநநுவாத³கத்வாய ச ப்ரத்யக்ஷாப்ராப்ததாத்த்விகஸத்த்வவிஷயத்வமவஶ்யம் வக்தவ்யம், ததா² சாப்ரமாணேந ப்ரத்யக்ஷேண கத²ம் ஶ்ருதேரநுவாத³கத்வமிதி - வாச்யம் ; ஸத்த்வாம்ஶஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴த்வே(அ)பி வாக்யார்த²ஸ்ய க்ரியாதி³ஸமபி⁴வ்யாஹாரஸித்³த⁴ஸ்யாபூர்வத்வேந தத்³விஷயதயைவாநநுவாத³கத்வோபபத்தாவத்³வைதஶ்ருதிவிருத்³த⁴தாத்த்விகஸத்த்வவிஷயத்வகல்பநாயாஸ்தத³ர்த²மயோகா³த் । பரமார்த²ஸத்³விஷயதா து ஸர்வஶ்ருதீநாம் ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மதாத்பர்யகத்வேநைவ । அவாந்தரதாத்பர்யமாதா³ய வ்யாவஹாரிகஸத்³விஷயதேதி கர்மகாண்ட³ப்ராமாண்யோபபாத³நே வக்ஷ்யதே । ந ச – ப்ரத்யக்ஷம் ஸ்வப்ராமாண்யநிர்ணயார்த²ம் ஶ்ருதிஸம்வாத³மபேக்ஷத இதி ந தேந ஶ்ருதேரநுவாத³கத்வம் ; அந்யதா² ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநம்’ ‘நேஹ நாநே’த்யாதி³ஶ்ருதிரப்யநுவாதி³நீ ஸ்யாத் , ப்³ரஹ்மஸத்த்வஸ்ய லோகதோ ப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நத்வேந லிங்கே³ந ச மித்²யாத்வஸ்ய த்³ருஶ்யத்வாத்³யநுமாநேநாவேத³மூலப்ரவாஹாநாதி³விஜ்ஞாநவாதி³நா ச ப்ராப்தேரிதி - வாச்யம்; யதி³ ஹி த்³ருஷ்டே(அ)ப்யர்தே² ப்ரத்யக்ஷம் ஸ்வப்ராமாண்யநிர்ணயாய ஶ்ருதிஸம்வாத³மபேக்ஷேத ததா³ ஶ்ருதிஸம்வாத³விரஹிணி த்³ருஷ்டே குத்ராபி நிஶ்ஶங்கப்ரவ்ருத்தி: ந ஸ்யாத் । ந ஸ்யாச்சைவ’மக்³நிர்ஹிமஸ்ய பே⁴ஷஜமி’த்யாத்³யபி அநுவாத³கம் । ந சேஷ்டாபத்தி:; மாநாந்தரக்³ருஹீதப்ரமாணபா⁴வப்ரத்யக்ஷநிர்ணீதே மாநாந்தரஸ்யாநநுவாத³கத்வே ஜக³த்யநுவாத³கத்வகதோ²ச்சே²த³ப்ரஸங்கா³த் । ந ச ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநம்’ ‘நேஹ நாநே’த்யாதே³ரப்யநுவாத³கதாபத்தி:; அநுவாத³கதா ஹி ந தாவத் ப்ரத்யக்ஷேண; ப்³ரஹ்மத்வஸாமாநாதி⁴கரண்யேந ஸத்த்வாதி³கம் ஹ்யநேந ப்ரதிபாத³நீயம், தச்ச ந ப்ரத்யக்ஷக³ம்யம் । நாப்யநுமாநேந; ந ஹி தர்க: ஸர்வதே³ஶகாலீநபுருஷஸாதா⁴ரண இத்யாதி³நா ப்ராகே³வ நிராக்ருதத்வாத் । நாபி ப்ரவாஹாநாதி³விஜ்ஞாநவாதி³மதேந; தஸ்யாபௌருஷேயஶ்ருத்யவதி⁴கபூர்வத்வாபா⁴வாத் । ந ச – ஸத்த்வஶ்ருதே: ஸத்த்வப்ரத்யக்ஷாநபேக்ஷத்வாத் ந ஸாபேக்ஷாநுவாத³கத்வம், நிரபேக்ஷாநுவாத³கத்வம் து தா⁴ராவாஹநவந்நாப்ராமாண்யஹேது:; உக்தம் ஹி நயவிவேகே – ‘ஸாபேக்ஷாநுவாதே³ ஹி ந ப்ரமிதி:, ந து தை³வாத³நுவாதே³, தா⁴ராவாஹநவதி³தி’ இதி வாச்யம்; யதோ லாக⁴வாத³நுவாத³கத்வமேவாப்ராமாண்யே ப்ரயோஜகம், ந து ஸாபேக்ஷாநுவாத³கத்வம் ; அநதி⁴க³தார்த²போ³த⁴கத்வஸ்ய ப்ராமாண்யக⁴டகத்வஸ்ய தாவதைவ க³தார்த²த்வாத் । ந ச தர்ஹி தா⁴ராவாஹநபு³த்³தா⁴வப்ராமாண்யம் ; தஸ்யா: வர்தமாநார்த²க்³ராஹகத்வேந தத்தத்க்ஷணவிஶிஷ்டக்³ராஹகதயா அநுவாத³கத்வாபா⁴வாத் , கிம்து ஶ்ருதேரதத்பரத்வே ப்ராப்தத்வமாத்ரமேவ ப்ரயோஜகம் ; அந்யதா² வைப²ல்யேந ஸ்வாத்⁴யாயவிதி⁴க்³ரஹணாநுபபத்தே: । அபி சேயம் ஸத்த்வஶ்ருதிரபி ஸத்த்வப்ரத்யக்ஷஸாபேக்ஷத்வாத் ஸாபேக்ஷாநுவாதி³ந்யேவ । நஹி ஸத்த்வப்ரத்யக்ஷம் விநா தந்மூலஶக்த்யாதி³க்³ரஹமூலகஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திஸம்ப⁴வ: । அத ஏவ யத்ர து ப்ரமாணாந்தரஸம்வாத³ஸ்தத்ர ப்ரமாணாந்தராதி³வார்த²வாதா³த³பி ஸோ(அ)ர்த²: ப்ரஸித்³த்⁴யதி; த்³வயோ: பரஸ்பராநபேக்ஷயோ: ப்ரத்யக்ஷாநுமாநயோரிவைகார்த²ப்ரவ்ருத்தே:, ப்ரமாத்ரபேக்ஷயா த்வநுவாத³கத்வம் । ப்ரமாதா ஹ்யவ்யுத்பந்ந: ப்ரத²மம் ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்⁴யோ யதா²ர்த²மவக³ச்ச²தி, ந ததா²(அ)(அ)ம்நாயத: । தத்ர வ்யுத்பத்த்யபேக்ஷத்வாதி³தி வாசஸ்பதிமதமப்யேதமர்த²ம் ஸம்வாத³யதி, தேநாம்நாயஸ்ய வ்யுத்பத்த்யபேக்ஷத்வேந ப்ரத்யக்ஷஸாபேக்ஷத்வஸ்யைவோக்தே: । ந ச – வாதி³விப்ரதிபத்திநிராஸப்ரயோஜநகத்வேந ந நிஷ்ப்ரயோஜநாநுவாத³கத்வம், ஸப்ரயோஜநாநுவாத³கத்வம் து ந ஸ்வார்த²பரத்வவிரோதி⁴; வித்³வத்³வாக்யே ஸமுதா³யத்³வித்வாபாத³நரூபப்ரயோஜநவத்த்வேநாநுவாத்³யஸ்வார்த²பரதாயா த்³ருஷ்டத்வாத் , அத ஏவ தத்ர வாக்யைகவாக்யதோக்தா; அந்யதா² அர்த²வாத³வத் பதை³கவாக்யதைவ ஸ்யாதி³தி - வாச்யம் ; ப்ரத்யக்ஷஸித்³தே⁴ வாதி³விப்ரதிபத்திநிராஸரூபப்ரயோஜநவத்த்வேந ப்ரமாணாந்தரஸ்ய ஸப்ரயோஜநதயா ஸ்வார்த²பரத்வோக்தௌ ‘அக்³நிர்ஹிமஸ்ய பே⁴ஷஜமி’த்யாத்³யபி தேநைவ ப்ரயோஜநேந ஸப்ரயோஜநம், ஸ்வார்த²பரம் ச ஸ்யாத் । ததா² ச ந ப்ரத்யக்ஷஸித்³தே⁴ வாதி³விப்ரதிபத்திநிராஸார்த²மந்யாபேக்ஷா, த்³ருஷ்டாந்தே து ஸமுதா³யாநுவாதே³ந த்³வித்வஸம்பாத³நஸ்யோத்³தே³ஶ்யஸ்யாந்யதோ லப்³து⁴மஶக்யதயா தேந ப்ரயோஜநேந ஸ்வார்த²பரத்வஸ்ய வக்தும் ஶக்யத்வாத் । ஏதத³பி⁴ப்ராயம் ச பூர்வோக்தம் நயவிவேகவாக்யம் । ந ச - அநுவாத³த்வே(அ)பி நைஷ்ப²ல்யமாத்ரம், நத்வப்ராமாண்யம் , யாதா²ர்த்²யமேவ ப்ராமாண்யம், நத்வதி⁴க³தார்த²த்வே ஸதி யாதா²ர்த்²யமிதி - வாச்யம்; தாத்பர்யவிஷயே ஶப்³த³: ப்ரமாணம் ‘யத்பர: ஶப்³த³: ஸ ஶப்³தா³ர்த²’ இத்யபி⁴யுக்தாப்⁴யுபக³மாத், அந்யதா² ஸ்வாத்⁴யாயவிதி⁴க்³ரஹணாநுபபத்தேருக்தத்வாச்ச । ந ஹ்யந்யத:ஸித்³தே⁴(அ)ர்தே² ஶாஸ்த்ரதாத்பர்யம், அதோ ந தத்ர ப்ராமாண்யம் । யதா³ஹுர்ப⁴ட்டாசார்யா: – ‘அப்ராப்தே ஶாஸ்த்ரமர்த²வதி³’தி । நநு - அயமநுவாத³: ந ‘வாயுர்வை க்ஷேபிஷ்டா² தே³வதே’த்யாதி³வத் ஸ்துத்யர்த²:; ந வா ‘த³த்⁴நா ஜுஹோதீ’த்யாதி³வத³ந்யவிதா⁴நார்த²:; அநுவாத்³யத்வே(அ)ப்யந்யவிதா⁴நாய ப்ரமாணாநூதி³தஸ்ய தாத்த்விகத்வநியமாத், ந ஹி ‘வ்ரீஹீந்ப்ரோக்ஷதீ’த்யாதீ³வாரோபிதவ்ரீஹ்யாதே³ர்தீ⁴:, அநுவாத்³யஸ்யாஸத்த்வே ஹ்யாஶ்ரயாஸித்³தௌ⁴ த⁴ர்மத⁴ர்மிஸம்ஸர்க³ரூபாநுமிதிவேத்³ய இவாநுவாத்³யவிதே⁴யஸம்ஸர்க³ரூபவாக்யார்தோ² பா³தி⁴த: ஸ்யாத் - இதி சேந்ந; அஸ்யாநுவாத³ஸ்யாப்ராப்தாந்யப்ராப்த்யர்த²த்வாத் । ந ச ப்ரமாணாநூதி³தஸ்ய தாத்த்விகத்வநியம:; ஸ்வப்நாத்⁴யாயே, ஶுக்தௌ ‘நேத³ம் ரஜதமி’தி வாக்யே ச வ்யபி⁴சாராத் । அத² தத்ர ஜ்ஞாநவிஷயதயா நிஷேத்⁴யதயா சாநுவாத³ இதி ந தாத்த்விகத்வம், தர்ஹி ப்ரக்ருதே(அ)பி ‘நேஹ நாநே’தி நிஷேதா⁴ர்த²த்வாத³ஸ்யாநுவாத³ஸ்ய ந தாத்த்விகத்வமிதி க்³ருஹாண । அத ஏவ ந வாக்யார்த²ஸ்யாஸத்த்வப்ரஸங்க³:; தாத்பர்யவிஷயஸ்ய ஸத்த்வாத் । அத² – ‘கிம்சநே’த்யநேநைவாநுவாத³ஸ்ய க்ருதத்வாத் கிமதி⁴கேநேதி – சேந்ந; ஸாமாந்யதோ நிஷேத⁴ஸ்ய ஹி ‘கிம்சநே’த்யநேந நிஷேத்⁴யஸமர்பணே(அ)பி விஶிஷ்ய நிஷேதே⁴ விஶிஷ்ய நிஷேத்⁴யஸமர்பணஸ்யோபயோகா³த் । அத² - நிஷேத⁴வாக்யஸ்ய ந நிஷேத்⁴யஸமர்பகவாக்யாந்தராபேக்ஷா; அந்யதா² ‘ந கலஞ்ஜம் ப⁴க்ஷயே’தி³த்யாதா³வபி நிஷேத்⁴யஸமர்பணார்த²ம் ‘கலஞ்ஜம் ப⁴க்ஷயே’தி³த்யாதி³வாக்யாந்தரஸாபேக்ஷத்வப்ரஸங்க³: – இதி சேந்ந; ஸர்வத்ராபேக்ஷாநியமாபா⁴வாத் , ஸதி ஸம்ப⁴வே ப்ரக்ருதே த்யாகா³யோகா³த், ‘அதிராத்ரே ஷோட³ஶிநம் க்³ருஹ்ணாதி’ ‘நாதிராத்ரே ஷோட³ஶிநம் க்³ருஹ்ணாதீ’த்யாதௌ³ வாக்யாந்தரப்ராப்தஸ்ய நிஷேத⁴த³ர்ஶநாச்ச । ந ச தத்³வதே³வ விகல்பாபத்தி:; ஸித்³தே⁴ வஸ்துநி விகல்பாயோகா³த், க்³ரஹணாக்³ரஹணவாக்யயோருப⁴யோரபி மாநாந்தராப்ராப்தவிஷயத்வேந துல்யப³லத்வவதி³ஹ ஸத்த்வஶ்ருதேர்மாநாந்தரப்ராப்தவிஷயத்வேந நிஷேத⁴ஶ்ருதேஶ்சாப்ராப்தவிஷயத்வேந துல்யப³லத்வாபா⁴வாச்ச । அத ஏவ நிஷேத⁴வாக்யப்ராப³ல்யாத்தத³நுரோதே⁴நேதரந்நீயதே; அத² – அப்ராப்தாந்யப்ராப்த்யர்த²த்வே(அ)ப்யலௌகிகஸ்ய ‘ஆபஶ்ச ந ப்ரமிணந்தீ’த்யாதி³பதா³ர்த²ஸம்ஸர்க³ஸ்ய விதே⁴யஸ்ய ஸத்த்வாந்ந நிஷேத்⁴யார்தா²நுவாத³கத்வமிதி – சேந்ந; தத³ந்யபரத்வஸ்ய ப்ராகே³வோக்தத்வாத் । நநு ‘யத்தந்நே’தி நிஷேதா⁴நுவாத³லிங்கா³பா⁴வாந்நாநுவாத³:, ந; யத்கிம்சில்லிங்கா³பா⁴வேந லைங்கி³காபா⁴வஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் । நநு - தர்ஹி ‘தத்ஸத்யமி’த்யாத்³யபி ‘ந ஸத்தந்நாஸது³ச்யத’ இதி, ‘அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீ’தி³தி ச நிஷேதா⁴ய ‘ஸந்க⁴ட:’ ‘ஸத்³த⁴டஜ்ஞாநம்’ ‘ஸத்ஸுக²ஸ்பு²ரண’மித்யாதி³ஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மஸத்த்வாநுவாதி³ ஸ்யாத் - இதி சேந்ந; ப்³ரஹ்மத்வஸாமாநாதி⁴கரண்யேந ஸத்த்வஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்⁴யோ(அ)ப்ராப்தே: ஶூந்யவாத³ப்ரஸங்கே³ந தஸ்ய நிஷேதா⁴யோகா³ச்ச । ‘ய இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மே’த்யத்ராநுவாத³லிங்க³ஸம்ப⁴வேந கல்பநாச்ச । ஏவமாநந்த³ஶ்ருதேராபி, ‘அது³:க²மஸுக²ம் ஸம’மிதி நிஷேதா⁴ய ந ப்ரத்யக்ஷப்ராப்தாநந்தா³நுவாதி³த்வம் ; து³:க²ஸாஹசர்யேண ஸுக²ஸ்யாபி வைஷயிகஸ்யைவ க்³ரஹணேந தந்நிஷேதா⁴ய ப்³ரஹ்மரூபஸுகா²நுவாதா³யோகா³த் । ஏதச்ச ஸர்வமுக்தம் விவரணே - நிஷ்ப்ரபஞ்சாஸ்தூ²லாதி³வாக்யாநுஸாரேண ‘இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மே’த்யாதீ³நி நிஷேத்⁴யஸமர்பகத்வேநைகவாக்யதாம் ப்ரதிபத்³யந்தே; ஸுஷுப்தௌ நிஷ்ப்ரபஞ்சதாயாம் புருஷார்த²த்வத³ர்ஶநாதி³தி । அத² - நிஷ்ப்ரபஞ்சதா ந புருஷார்த²:; மூர்ச்சா²யாம் தத்த்வாத³ர்ஶநாத் , ந ச - ததா³ தத³ஜ்ஞாநமாத்ரம் ந து தத³பா⁴வ இதி - வாச்யம்; ஸமம் ஸுஷுப்தாவபீதி – சேந்ந; மூர்ச்சா²யாம் ஸ்வரூபஸுக²ஸ்பு²ரணாபா⁴வாத் । ததா² ச ஸூத்ரம் - ‘முக்³தே⁴(அ)ர்த⁴ஸம்பத்தி: பரிஶேஷா’தி³தி । ஸுஷுப்திமுக்திகாலீநநிஷ்ப்ரபஞ்சதாயாம் ஸ்வரூபஸுகா²நுப⁴வேந தஸ்யா: புருஷார்த²த்வாத் । ததா² ச ஶ்ருதி: – ‘த்³விதீயாத்³வை ப⁴யம் ப⁴வதீதி ।’ அத² ‘தஸ்மாதே³காகீ ந ரமத’ இதி ஶ்ருதே: ஸப்ரபஞ்சதாபி புருஷார்த²:, ந; தஸ்யா து³:க²ஸாத⁴நத்வேந புருஷார்த²த்வாயோகா³த், கர்மகாண்ட³வத³ஸ்யா: ஶ்ருதே: அவிவேகபுருஷபரத்வாச்ச । நநு – ‘ப்ருத²கா³த்மாநம் ப்ரேரிதாரம் ச மத்வா ஜுஷ்டஸ்ததஸ்தேநாம்ருதத்வமேதீ’தி பே⁴த³ஜ்ஞாநஸ்ய மோக்ஷஹேதுத்வஶ்ரவணாத் கத²ம் ந ஸப்ரபஞ்சதா புருஷார்த² - இதி சேந்ந; மதே: பூர்வம் மமாபி ப்ரேரகப்ருத²க்த்வத்³த³ஷ்டே: ஸகு³ணப்³ரஹ்மஜ்ஞாநவத் ப்ரேரகத்வேந ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்யாபி பரம்பரயோபகாரகத்வாத் । ‘ஏகதை⁴வாநுத்³ரஷ்டவ்ய’மித்யாதி³வாக்யஸ்வாரஸ்யாத³பே⁴த³ஜ்ஞாநஸ்யைவ ஸாக்ஷாத் மோக்ஷஹேதுத்வாத் । அத ஏவ ப்ரேரகத்வஜ்ஞாநஸ்ய ஜோஷஹேதுத்வமுக்தம் । ததோ²த்தரத்ராபி ‘வேத³விதோ³ விதி³த்வா லீநா ப்³ரஹ்மணி தத்பரா யே விமுக்தாஸ்ததா³த்மதத்த்வம் ப்ரஸமீக்ஷ்ய தே³ஹீ ஏக: க்ருதார்தோ² ப⁴வதே வீதஶோக’ இத்யபே⁴த³ ஏவ ஶ்ரூயதே । அதோ ந பே⁴த³ஜ்ஞாநஸ்ய மோக்ஷஹேதுத்வம் । ஏதேந – ‘நேஹ நாநே’தி ஶ்ருதிரேவ ‘விஶ்வம் ஸத்ய’மித்யபா³த்⁴யத்வரூபபா³த⁴நிஷேதா⁴ய விஜ்ஞாநவாதி³ப்ராப்தவிஶ்வநிஷேதா⁴நுவாதி³நீ கிம் ந ஸ்யாதி³தி – நிரஸ்தம்; பா⁴வாபா⁴வயோ: பரஸ்பரவிரஹரூபத்வே ஸமே(அ)பி பா⁴வக்³ரஹோ ‘நிரபேக்ஷத்வாத் நாபா⁴வக்³ரஹமபேக்ஷதே, அபா⁴வக்³ரஹஸ்து ஸப்ரதியோகி³தயா பா⁴வக்³ரஹமபேக்ஷதே । அதோ ‘நேதி நேதி’ ஶ்ருதேரேவ ஸத்த்வஶ்ருத்யபேக்ஷா, ந து ஸத்த்வஶ்ருதேர்நேதி ஶ்ருத்யபேக்ஷா; அந்யதா² அந்யோந்யாஶ்ரயாபத்தே: । நநு - உத்ஸர்கா³பவாத³ந்யாயோ(அ)ஸ்து, யதா² ஹி ‘ந ஹிம்ஸ்யாத் ஸர்வா பூ⁴தாநீ’தி ஶ்ருதிரவிஶேஷப்ரவ்ருத்தாபி ஹிம்ஸாத்வஸாமாந்யஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ராப்தத்வாந்நிஷேத்⁴யோபஸ்தி²தௌ நாக்³நீஷோமீயவாக்யமபி நிஷேத்⁴யஸமர்பணாயாபேக்ஷதே, ததா² ‘நேதி நேத்யா’தி³ஶ்ருதிரவிஶேஷப்ரவ்ருத்தாபி ப்ரத்யக்ஷப்ராப்தக⁴டாதி³ஸத்த்வரூபநிஷேத்⁴யமாதா³ய நிராகாங்க்ஷா ஸதீ ந ப்ரத்யக்ஷாப்ராப்தத⁴ர்மாத⁴ர்மாதி³ஸத்யத்வபோ³தி⁴காம் ‘விஶ்வம் ஸத்யமி’த்யாதி³ஶ்ருதிமபி நிஷேத்⁴யஸமர்பணாயாபேக்ஷிதுமர்ஹதி, யத்ர து மாநாந்தரேண நிஷேத்⁴யஸ்யாப்ராப்திஸ்தத்ர நிஷேத்⁴யஸமர்பணாய ஶ்ருத்யந்தரமபேக்ஷத ஏவ; யதா² ஷோட³ஶிக்³ரஹணாக்³ரஹணயோ:, மாநாந்தரேண நிஷேத்⁴யோபஸ்தி²தாவாபி வாக்யாபேக்ஷணே அக்³நீஷோமீயஹிம்ஸாயா அபி நிஷித்³த⁴த்வேநாத⁴ர்மத்வம் ஸ்யாத் - இதி சேத், மைவம் ; அக்³நீஷோமீயவாக்யஸ்ய நிஷேத⁴விஷயந்யூநவிஷயத்வேநாநந்யஶேஷதயா ஸ்வார்த²தாத்பர்யவத்த்வேந ச ந நிஷேத்⁴யஸமர்பணத்³வாரேண நிஷேத⁴வாக்யஶேஷதா, ‘விஶ்வம் ஸத்யமி’த்யாதே³ஸ்து நிஷேத⁴விஷயஸமவிஷயத்வேந ஸ்வார்த²தாத்பர்யரஹிதத்வேந ச நிஷேத்⁴யஸமர்பணத்³வாரேண நிஷேத⁴வாக்யஶேஷதோசிதைவ । அத ஏவ ப்ரத்யக்ஷாப்ராப்தத⁴ர்மாதி³ஸத்த்வோபஸ்தா²பநேந வாக்யஸாப²ல்யமபி । ஸ்வார்த²தாத்பர்யரஹிதத்வேந ச நாக்³நீஷோமீயவாக்யதுல்யத்வமித்யுக்தம் । அதோ த்³ருஶ்யத்வாதி³ஹேதோர்த⁴ர்மாத்³யம்ஶே(அ)பி ஶ்ருத்யா ந பா³த⁴: । அத²வா - வ்யாவஹாரிகஸத்த்வபரேயம் விஶ்வஸத்யத்வஶ்ருதி: । ந ச வ்யாவஹாரிகஸத்த்வே ஸர்வாவிப்ரதிபத்தேஸ்தத்ப்ரதிபாத³நவையர்த்²யம்; த³ஶாவிஶேஷே ஸ்வர்க³நரகாதி³ஸத்த்வப்ரதிபாத³நேந தத்ப்ராப்திபரிஹாரார்த²ம் ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யோரேவ தத்ப்ரயோஜநத்வாத் । வ்யாவஹாரிகத்வம் ச ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேதராபா³த்⁴யத்வம் ந த்வபா³த்⁴யத்வம் ; மித்²யாத்வபோ³த⁴கஶ்ருதிவிரோதா⁴த் । ந சைவம் த்³ருட⁴ப்⁴ராந்திஜநகத்வாத் அத்யந்தாப்ராமாண்யாபத்தி:; ஸ்வப்நார்த²ப்ரதிபாத³நவது³பபத்தே: । ஏதாவாநேவ விஶேஷ: – தத்ப்ராதிபா⁴ஸிகம், இத³ம் து வ்யாவஹாரிகமிதி । நநு - மித்²யாத்வஶ்ருதேர்லக்ஷணயா அக²ண்ட³சிந்மாத்ரபரத்வேந ஸத்த்வபோ³த⁴நாத் அவிரோதி⁴த்வமேவ, ந; அக²ண்டா³ர்த²போ³த⁴ஸ்ய த்³விதீயாபா⁴வபு³த்³தி⁴த்³வாரகத்வேந ஜக³த்ஸத்யத்வவிரோதி⁴த்வாத் । ந ச ப்ரபஞ்சஸத்யத்வஶ்ருதேரப்ராமாண்யப்ரஸங்க³:; அதத்த்வாவேத³கத்வஸ்யாவாந்தரதாத்பர்யமாதா³யேஷ்டத்வாத் , பரமதாத்பர்யேண து தத்த்வாவேத³கத்வம் ஸர்வஶ்ருதீநாமபி ஸமம் ; ப்ராதிபா⁴ஸிகவ்யாவ்ருத்தஸ்ய வ்யாவஹாரிகஸ்ய தத்³வதி தத்ப்ரகாரகத்வாதி³ரூபஸ்ய நிராகர்துமஶக்யத்வாத் । ஆஸாம் வ்யாவஹாரிகம் ப்ராமாண்யமவ்யாஹதமேவ । ‘அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீதி³’த்யாதி³ஶ்ருத்யநுரோதே⁴நாபி ‘தத்ஸத்யமி’த்யாதி³ஶ்ருதிர்ந ப்³ரஹ்மணி வ்யாவஹாரிகஸத்த்வபரா; ப்³ரஹ்மணோ வ்யவஹாராதீதத்வாத் , தஸ்யாபரமார்த²த்வேந ச நிரதி⁴ஷ்டா²நதயா ஶூந்யவாதா³பத்தே:, கிம்சித்தத்த்வமக்³ருஹீத்வா ச பா³தா⁴நுபபத்தே: । அத ஏவ ஸத்யத்வஶ்ருதிவிரோதே⁴ந மித்²யாத்வஶ்ருதிரேவாந்யபரேத்யபி ந; ஷட்³வித⁴தாத்பர்யலிங்கோ³பேதத்வேந மித்²யாத்வஶ்ருதேரநந்யபரதயா ப்ரப³லத்வாத் , வைதி³கதாத்பர்யவிஷயஸ்ய ச தாத்த்விகத்வநியமேந தாத்பர்யஜ்ஞாபகாநாமபி லிங்கா³நாமர்த²ததா²த்வ ஏவ பர்யவஸாநாத் । ஸத்த்வஶ்ருதிவாக்யஸ்த²பதா³நாம் சாந்யபரத்வாந்ந ஸத்த்வே தாத்பர்யலிங்கா³ஶங்கா । நநு – யதி³ ஸத்த்வஶ்ருதி: ப்ரத்யக்ஷப்ராப்தார்த²த்வாந்ந ஸ்வார்த²பரா, தர்ஹி மித்²யாத்வஶ்ருதிரபி தத்³விருத்³தா⁴ர்த²த்வாத் ஸ்வார்த²பரா ந ஸ்யாத் , தத்ப்ராப்திதத்³விரோத⁴யோஸ்தாத்பர்யாபா⁴வஹேத்வோருப⁴யத்ராபி ஸமத்வாத் - இதி சேந்ந; ப்ரத்யக்ஷாபேக்ஷயா சந்த்³ராதி⁴கபரிமாணபோ³த⁴காக³மஸ்யேவ மித்²யாத்வபோ³த⁴காக³மஸ்யாபி ப³லவத்த்வேந ப்ரத்யக்ஷப்ராப்தாநுவாதி³ஸத்த்வஶ்ருத்யபேக்ஷயாபி ப³லவத்த்வாத் ; அந்யதோ²ப⁴யோரபி அப்ராமாண்யாபத்தே: । தது³க்தம் ஸம்க்ஷேபஶாரீரகே – ‘அதத்பரா தத்பரவேத³வாக்யைர்விருத்⁴யமாநா கு³ணவாத³ ஏவேதி ।’ அத ஏவாநந்யஶேஷமித்²யாத்வஶ்ருதிவிரோதா⁴த் ந ப்ரத்யக்ஷாக்³ருஹீதத்ரிகாலாபா³த்⁴யத்வரூபஸத்யத்வபரா ஜக³த்ஸத்யத்வஶ்ருதிரித்யுக்தம் । அத்³வைதஶ்ருதேஶ்ச ப்ராப³ல்யே நிரவகாஶத்வதாத்பர்யவத்த்வாதி³கமேவ ப்ரயோஜகம், ந நிஷேத⁴வாக்யத்வம் । ஏதேந – நிஷேத⁴வாக்யத்வேந ப்ராப³ல்யே கிதி தத்³தி⁴தே வ்ருத்³தி⁴விதா⁴யகாத் ‘கிதி சே’தி ஸூத்ராத் ஸாமாந்யதோ கு³ணவ்ருத்³தி⁴நிஷேத⁴கம் ‘க்ஙிதி சே’தி ஸூத்ரம் ப³லவத்ஸ்யாத் , அக்³நீஷோமீயவாக்யாத³ஹிம்ஸாவாக்யம் ஷோட³ஶிநோ க்³ரஹணவாக்யாத³க்³ரஹணவாக்யம் ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமி’த்யாதி³வாக்யாத் ‘அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீதி³’த்யாதி³வாக்யம் ச ப³லவத்ஸ்யாதி³த்யபாஸ்தம் । ஸாமாந்யவிஶேஷபா⁴வாதி³நா ஸாவகாஶத்வநிரவகாஶத்வாதி³ரூபப³லவைபரீத்யாத், ‘விஶ்வம் ஸத்யமி’த்யாதே³ஸ்து வ்யாவஹாரிகஸத்யவிஷயதயா அந்யஶேஷதயா ச ஸாவகாஶத்வாதே³: ப்ராகு³க்தத்வாத் । தஸ்மாந்ந ஸத்த்வஶ்ருதிவிரோத⁴: ॥ நாபி அஸத்யமப்ரதிஷ்ட²ம் தே ஜக³தா³ஹுரநீஶ்வரம் । ஏதாம் பு³த்³தி⁴மவஷ்டப்⁴ய நஷ்டாத்மாநோ(அ)ல்பபு³த்³த⁴ய: ॥’ இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிவிரோத⁴:; ஸத்³விவிக்தத்வவாதி³நோ மம ஜக³த்யஸத்³வைலக்ஷண்யாங்கீ³காரேண தத்ப்ரதிபாத³கஸ்ம்ருதிவிரோதா⁴பா⁴வாத் । நநு - ‘நாபா⁴வ உபலப்³தே⁴:’ ‘வைத⁴ர்ம்யாச்ச ந ஸ்வப்நாதி³வதி³’தி ஸூத்ரத்³வயேந ஜக³த: பாரமார்தி²கஸத்த்வபோ³த⁴நேந விரோத⁴:, ந சாநேந ஶூந்யவாதி³நிராஸார்தே²நாஸத்³வைலக்ஷண்யமாத்ரப்ரதிபாத³நாந்ந விரோத⁴:; அர்த²க்ரியாகாரித்வலக்ஷண்யஸ்யாஸத்³வைலக்ஷண்யஸ்ய ஶூந்யவாதி³மதே(அ)பி ஸத்த்வேந தந்மதநிராஸார்த²த்வாநுபபத்தே:, நிஷேதா⁴ப்ரதியோகி³த்வரூபஸ்யாஸத்³வைலக்ஷண்யஸ்ய த்வயாப்யநங்கீ³காராத் அஸத்³வைலக்ஷண்யமாத்ரஸ்ய ஸாத⁴நே ஸூத்ரே ஸ்வப்நவைலக்ஷண்யோக்த்யயோகா³ச்ச, வ்யாவஹாரிகஸத்யத்வமாத்ரேண ஸ்வப்நவைலக்ஷண்யஸ்ய த்வயாப்யங்கீ³காராத், அஸத்³வைலக்ஷண்யமாத்ரஸ்ய தந்மதே(அ)பி ஸத்த்வாச்ச, தது³க்தம் பௌ³த்³தை⁴: – ‘த்³வே ஸத்த்வே ஸமுபாஶ்ரித்ய பு³த்³தா⁴நாம் த⁴ர்மதே³ஶநா’ இதி – சேந்ந; ஸூத்ரார்தா²நவபோ³தா⁴த் ததா² ஹி - ஸத்³ரூபாத் ப்³ரஹ்மணோ ஜக³த்ஸர்க³ம் வத³த: ஸமந்வயஸ்ய ஸர்வமஸதி³த்யநுமாநேந விரோத⁴ஸந்தே³ஹே ‘ந ஸந்நாஸந்ந ஸத³ஸத் ந சாநுப⁴யதத்த்வகம் । விமதம் தர்கபீட்³யத்வாந்மரீசிஷு யதோ²த³கம் ॥’ இதி ப்³ரஹ்மஸாதா⁴ரண்யாந்நிஸ்தத்த்வதாயாம் ப்ராப்தாயாம் ஸூத்ரேண பரிஹார: । ஸதோ ப்³ரஹ்மணோ நாபா⁴வ: ந ஶூந்யத்வம், உபலப்³தே⁴: ஸத்த்வேந ப்ரமாணாத் ப்ரதீதே: । ததா² ச கிம்சித்பரமார்த²ஸத³வஶ்யம் ஶூந்யவாதி³நாபி ஸ்வீகார்யம்; அந்யதா² பா³த⁴ஸ்ய நிரவதி⁴கத்வப்ரஸங்கா³தி³தி ஸூத்ரார்த²: ஸ ச ந ப்ரபஞ்சமித்²யாத்வவிரோதீ⁴ । ததா² சோக்தம் - ‘பா³தி⁴தோ(அ)பஹ்நவோ மாநை: வ்யாவஹாரிகமாநதா । மாநாநாம் தாத்த்விகம் கிம்சித் வஸ்து நாஶ்ரித்ய து³ர்ப⁴ணே’தி । நாபி ஸ்வப்நவைத⁴ர்ம்யோக்த்யயோக³:; தஸ்யா: ‘விமதம் நிஸ்தத்த்வம் தர்கபீட்³யத்வாத் மருமரீசிகாஜலவ’தி³த்யநுமாநே பா³த்⁴யத்வப்ரமாணாக³ம்யத்வதோ³ஷஜந்யத்வாத்³யுபாதி⁴ப்ரத³ர்ஶநபரத்வாத் விஜ்ஞாநவாத³நிராகரணபரேணாபி நாநேந ஸூத்ரேண விரோத⁴: । ரூபாதி³ரஹிதப்³ரஹ்மஜக³து³பாதா³நத்வப்ரதிபாத³கஸமந்வயஸ்ய நீலாத்³யாகாரம் விஜ்ஞாநம் ஸாத⁴யதா அநுமாநேந விரோத⁴ஸந்தே³ஹே ‘ஸ்வப்நதீ⁴ஸாம்யதோ பு³த்³தே⁴ர்பு³த்³த்⁴யா(அ)ர்த²ஸ்ய ஸஹேக்ஷணாத் । தத்³பே⁴தே³நாநிரூப்யத்வாத் ஜ்ஞாநாகாரோ(அ)ர்த² இஷ்யதாம் ॥ விமதா தீ⁴:, ந ஜ்ஞாநவ்யதிரிக்தாலம்ப³நா, தீ⁴த்வாத் , ஸ்வப்நதீ⁴வத் । விபக்ஷே ச ஜ்ஞாநாபா⁴நே(அ)ப்யர்த²பா⁴நப்ரஸங்கோ³ பா³த⁴க: । ந ஹி பி⁴ந்நயோரஶ்வமஹிஷயோ: ஸஹோபலம்ப⁴நியமோ(அ)ஸ்தி । தஸ்மாந்ந ஜ்ஞாநாதிரிக்தம் ஸதி³தி ப்ராப்தே பரிஹாரஸூத்ரம் ‘நாபா⁴வ உபலப்³தே⁴ரி’த்யாதி³ । பா³தே⁴ந ஸோபாதி⁴கதாநுமாநே உபாயாபா⁴வேந ஸஹோபலம்ப⁴: ஸாரூப்யதோ பு³த்³தி⁴தத³ர்த²பே⁴த³ஸ்தூ²லார்த²ப⁴ங்கோ³ ப⁴வதோ(அ)பி துல்ய: । ஸூத்ரார்த²ஸ்து, நாபா⁴வ: – ஜ்ஞாநாதிரிக்தஸ்யார்த²ஸ்ய நாஸத்வம் , கிம்து வ்யவஹாரத³ஶாபா³த்⁴யார்த²க்ரியாகாரித்வரூபம் ஸத்த்வமேவ । உபலப்³தே⁴: – ஜ்ஞாநாதிரேகேண ப்ரமாணைருபலப்³தே⁴: । ஸ்வப்நவைத⁴ர்ம்யோக்தி: பா³த்⁴யத்வாத்³யுபாதி⁴ப்ரத³ர்ஶநாய । தேந பா³தா⁴த் ஸோபாதி⁴கத்வாச்ச பூர்வாநுமாநம் து³ஷ்டமித்யர்த²:। தஸ்மாந்நைவமபி விரோத⁴ஶங்கா । தது³க்தம் தஸ்மாந்ந ஜ்ஞாநாகாரோ(அ)ர்த²:, கிம்து பா³ஹ்ய: । ஸ சார்த²க்ரியாகாரித்வஸத்த்வோபேதோ(அ)பி அத்³வைதஶ்ருதிவஶாத் ப்³ரஹ்மணி கல்பிதோ ந பரமார்த²ஸந்நிதி ஸித்³தா⁴ந்தஸ்ய ஸுக³தமதாத்³பே⁴த³: இதி । உக்தம் சாத்மதத்த்வவிவேகே – 'ந க்³ராஹ்யபே⁴த³மவதூ⁴ய தி⁴யோ(அ)ஸ்தி வ்ருத்திஸ்தத்³பா³த⁴நே ப³லிநி வேத³நயே ஜயஶ்ரீ: । நோசேத³நித்யமித³மீத்³ருஶமேவ விஶ்வம் தத்²யம் ததா²க³தமதஸ்ய து கோ(அ)வகாஶ: ॥” இதி । த⁴ர்மிக்³ராஹகமாநபா³த⁴ஶ்ச ப்ராகே³வ பரிஹ்ருத இதி ஶிவம் ॥

நநு–ஸத்த்வஸாத⁴காநாம் மித்²யாத்வஸாத⁴காநுமாநேப்⁴ய: ப்ராப³ல்யம் ; மித்²யாத்வஸாத⁴கப்ரதிஜ்ஞாத்³யுபநீதபக்ஷாதீ³நாம் மித்²யாத்வாபோ³த⁴நே ஸர்வமித்²யாத்வாஸித்³தி⁴:, தத்³போ³த⁴நே பரஸ்பரவ்யாஹதிராஶ்ரயாஸித்³த்⁴யாதி³கம் சேதி சேந்ந; மித்²யாத்வஸாத⁴கப்ரதிஜ்ஞாத்³யுபநீதபக்ஷாதீ³நாம் மித்²யாத்வபோ³த⁴நே(அ)பி வ்யாஹத்யபா⁴வாத் , ப்ரதிஜ்ஞாதி³பி⁴ஸ்தேஷாம் த்ரிகாலாபா³த்⁴யத்வரூபஸத்த்வாப்ரதிபாத³நாத் । நநு-ஸாத⁴கத்வாந்யதா²நுபபத்த்யா பரமார்த²ஸத்த்வமாயாதி பரமார்த²ஸத ஏவ ஸாத⁴கத்வாத் , ஸாத⁴கதாயா: ப்ராக் ஸத்த்வக⁴டிதத்வாத் , ந து தீ⁴மாத்ரவிஷயத்வம் , அபரோக்ஷதீ⁴விஷயத்வம், ஸத்த்வேந தாத்³ருஶதீ⁴விஷயத்வம் வா ஸாத⁴கதாப்ரயோஜகம் , துச்சே² நித்யாதீந்த்³ரியே சாதிவ்யாப்த்யவ்யாப்திப்⁴யாம் । தத்த்வேந ஜ்ஞாநமபி ந தத்ர ப்ரயோஜகம் ; வஹ்நித்வேநாஜ்ஞாதே(அ)பி வஹ்நௌ தா³ஹகத்வத³ர்ஶநாத்' வஹ்நித்வேந ஜ்ஞாதே(அ)பி கு³ஞ்ஜாபுஞ்ஜே தத³த³ர்ஶநாச்ச, நாபி த்ரிசதுரகக்ஷ்யாஸ்வபா³தி⁴தாஸத்த்வப்ரதீதிஸ்தந்த்ரம் ; ஆத்மநோ கௌ³ரத்வேநாநித்யத்வஸ்ய நப⁴ஸோ நைல்யேந ஸ்பர்ஶவத்வஸ்ய சாபத்தே:, கௌ³ரோ(அ)ஹம், ‘நீலம் நப⁴' இத்யாதி³ப்ரதீதாவபி த்ரிசதுரகக்ஷ்யாஸ்வபா³தா⁴த் , யௌக்திகபா³த⁴ஸ்ய த்வந்மதே ப்ரக்ருதே(அ)பி பா⁴வாதி³தி-சேந்ந; யாத்³த³ஶ்யா பு³த்⁴யா தவ நபோ⁴நைல்யாதி³தீ⁴வ்யாவ்ருத்தயா க⁴டாதௌ³ ஸத்த்வஸித்³தி⁴:, தாத்³ருக்பு³த்³தி⁴விஷயத்வஸ்யைவ ஸாத⁴கத்வே தந்த்ரத்வாத் । அத ஏவ லோகப்ரஸித்³தி⁴ஸ்தந்த்ரமிதீஷ்டஸித்³த்⁴யுக்தமப்யுக்தாபி⁴ப்ராயேண ஸம்யகே³வ । ஏவம் த்ரிசதுரகக்ஷ்யாஸ்வபா³தி⁴தாவாதி³ப்ரதிவாதி³ப்ராஶ்நிகாதீ³நாம் ஸத்த்வபு³த்³தி⁴ஸ்தந்த்ரமித்யுபபந்நமேவ । கு³ஞ்ஜாபுஞ்ஜஸ்ய வஹ்நித்வே ஆத்மநோ கௌ³ரத்வே நப⁴ஸோ நீலத்வே ச தாத்³ருக்³பு³த்³தி⁴விஷயத்வஸ்ய தவாப்யஸம்ப்ரதிபத்தே:; அந்யதா² தேஷாமபி தத்ர ஸத்த்வஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³த் । அத²—யாத்³ருஶ்யா ஶப்³தே³ க்லப்ததோ³ஷரஹிதயா பு³த்³த்⁴யா தவ ப்³ரஹ்மணி ஸத்த்வஸித்³தி⁴:, தாத்³ருஶ்யா ப்ரத்யக்ஷே க்ருப்ததோ³ஷரஹிதயா மம ஜக³தி ஸத்த்வஸித்³தி⁴ரஸ்து ஸாத⁴கதுல்யத்வாதி³தி-சேந்ந; ப்³ரஹ்மஸத்த்வபு³த்³தி⁴வத் ஜக³த்ஸத்த்வபு³த்³தே⁴ரவாதி⁴தத்வாபா⁴வாத் , த்ரிகாலாபா³த்⁴யத்வரூபஸ்ய ஸத்த்வஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாவிஷயதாயா உக்தத்வாச்ச । ந ச–பு³த்³தி⁴விஷயத்வஸ்ய தந்த்ரத்வே வஹ்நித்வேநாஜ்ஞாதஸ்ய வஹ்நேரதா³ஹகத்வப்ரஸங்க³:, அம்ருதத்வேந ஜ்ஞாதஸ்ய ச விஷஸ்ய ஸஞ்ஜீவகத்வப்ரஸங்க³ இதி வாச்யம்; வஹ்நௌ தாத்³ருக்³வுத்³தி⁴விஷயத்வஸ்யேஶ்வராதி³ஸாதா⁴ரணஸ்ய ஸத்த்வாத் , விஷே ஸஞ்ஜீவகத்வப்ரஸங்க³ஸ்ய நபோ⁴நைல்யாதி³துல்யத்வாத் । வஸ்துதஸ்து–ஜ்ஞாதாஜ்ஞாதஸாதா⁴ரணம் வ்யாவஹாரிகம் ஸத்த்வமேவ ஸாத⁴கத்வே தந்த்ரம் । தச்ச ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேதராபா³த்⁴யத்வமேவ; தச்ச ந மித்²யாத்வக⁴டிதம் ; அத்யந்தாபா³த்⁴யே ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநபா³த்⁴யே ச துல்யத்வாத் அத ஏவ நேத³ம் பரமார்த²ஸத்த்வவ்யாப்யம் । ஏவம் ச பரமார்த²ஸத்த்வஸ்ய ஸாத⁴கதாயாமதந்த்ரத்வேந தத³பா⁴வே(அ)பி ந ஸாத⁴கதாநுபபத்தி: । ஏதேந–வ்யாவஹாரிகத்வம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநபா³த்⁴யத்வம் வா, வ்யாவஹாரிக விஷயத்வே ஸதி ஸத்த்வம் வா, ஸத்த்வேந வ்யவஹாரமாத்ரம் வா । நாத்³ய:; மித்²யாத்வஸித்³தே⁴: ப்ராக் தத³ஸித்³த்⁴யா அந்யோந்யாஶ்ரயாத் । நாபி த்³விதீய:; தஸ்யாஸ்மாகம் மித்²யாத்வாவிரோதி⁴த்வேநேஷ்டத்வாத் । ந த்ருதீய:; ஸத்த்வாபா⁴வே ஸாத⁴கத்வாநுபபத்தேரிதி—நிரஸ்தம் । உக்த நிருக்தேரது³ஷ்டத்வாத் । ந ச ஹேத்வாதீ³நாம் வ்யாவஹாரிகஸத்த்வே ஸாத்⁴யஸ்யாபி வ்யாவஹாரிகஸத்த்வமேவ ஸ்யாத³நுமிதிவிஷயஸாத்⁴யஸ்ய பராமர்ஶவிஷயஹேதுநா ஸமாநஸத்தாகத்வநியமாதி³தி வாச்யம் ; த்³ருஶ்யத்வவந்மித்²யாத்வஸ்யாபி வ்யாவஹாரிகத்வேந ஸமாநஸத்தாகத்வஸ்யேஷ்டத்வாத் , ஸமாநஸத்தாகத்வநியமாஸித்³தே⁴ஶ்ச, தூ⁴லீபடலே தூ⁴மப்⁴ரமாத³பி வஹ்ந்யநுமிதிப்ரமாத³ர்ஶநாத், க³ந்த⁴வ்யாப்யப்ருதி²வீத்வப்ரமாதோ(அ)பி க³ந்த⁴ப்ராக³பா⁴வாவச்சி²ந்நே க⁴டே பக்ஷே பா³தா⁴ஸ்பூ²ர்தித³ஶாயாமநுமிதிப்⁴ரமத³ர்ஶநாச்ச । மித்²யாத்வஸ்ய மித்²யாத்வே(அ)பி தத்த்வாவேத³கஶ்ருதிவேத்³யத்வோபபத்தி: ஸத்த்வேந ஸத இவ மித்²யாத்வேந மித்²யாபூ⁴தஸ்யாபி ப்ரமாணக³ம்யத்வாவிரோதா⁴த், ஏகாம்ஶே தத்த்வாவேத³கத்வாபா⁴வே(அ)பி அபராம்ஶே தத்த்வாவேத³கத்வோபபத்தே: । நநு வ்யாவஹாரிகத்வம் ஸாத⁴கதாயாமதந்த்ரம் ; அஜ்ஞாநாதி³ஸாத⁴கே பரமார்த²ஸதி ஸாக்ஷிணி தத³பா⁴வாதி³தி சேந்ந; ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேதராபா³த்⁴யத்வஸ்யாத்யந்தாபா³த்⁴யே(அ)பி ஸத்த்வஸ்யோக்தத்வாத் । த்ரைவித்⁴யவிபா⁴கே³ பாரமார்தி²கவ்யாவ்ருத்தவ்யாவஹாரிகத்வநிருக்தாவபி ஜநகதாயாம் தத்ஸாதா⁴ரண்யே(அ)ப்யதோ³ஷாத் । வஸ்துதஸ்து-ஸாக்ஷ்யப்யஜ்ஞாநோபஹித ஏவாஜ்ஞாநாதி³ஸாத⁴க:, ஸ ச வ்யாவஹாரிக ஏவ; அநுபஹிதேந பரமார்த² ஸதா³காரேண தஸ்யாஸாத⁴கத்வாத் , ஏவம் ச வ்யாவஹாரிகஸத்த்வமேவ ஸர்வத்ர ஸாத⁴கதாயாம் ப்ரயோஜகமிதி ஸ்தி²தம் । யதா² சாஜ்ஞாநோபஹிதஸ்ய ஸாக்ஷித்வே(அ)பி நாத்மாஶ்ரயாதி³தோ³ஷ:, ததோ²க்தம் த்³ருஶ்யத்வஹேதூபபாத³நே ப்ராக்; அக்³ரே ச வக்ஷ்யதே । யத்ர ச யத்ஸாத⁴கம் வ்யாவஹாரிகம், தத்ர தத்³வ்யாவஹாரிகம் ; யத்ர து ஸாத⁴கம் ப்ராதீதிகம், தத்ர ப²லமபி ததை²வ; ந து வ்யாவஹாரிகமிதி ஸர்வவிதி⁴ப்ரதிஷேதா⁴தி³வ்யவஹாராஸங்கர: । அத ஏவ லோகஸ்யாபி வ்யதிக்ரமே விசாரஸ்ய யாத்³ருச்சி²கபா³தா⁴த் ப்⁴ராந்தத்வாபத்திரித்யுத³யநோக்தமபி–நிரஸ்தம் ; வ்யாவஹாரிகஸத்த்வேந லோகமர்யாதா³நதிக்ரமாத் । ப⁴ட்டாசார்யவசநாநி விருத்³த⁴த்வேந பா⁴ஸமாநாநி ஸத்த்வவித்⁴யாநிரூபணாயாமவிரோதே⁴ந வ்யாக்²யாஸ்யந்தே । தஸ்மாத் பக்ஷாதி³ஸர்வமித்²யாத்வஸாத⁴நே(அ)பி ந வ்யாஹதி: ॥

நநு–ஸத்த்வாபேக்ஷயா துச்ச²விலக்ஷணத்வாதே³ரகௌ³ரவதரத்வேந ஸாத⁴கத்வே கத²ம் தந்த்ரத்வமிதி–சேந்ந; த்ரிகாலபா³த⁴விரஹரூபஸ்ய ஸத்த்வஸ்ய லகு⁴த்வாபா⁴வாத் , ஜாத்யாதி³ரூபஸ்ய தஸ்ய மித்²யாத்வாவிரோதி⁴த்வாத் , உப⁴யஸித்³தே⁴ ஸத்³விவிக்தே ஸாத⁴கத்வத³ர்ஶநேந பாரமார்தி²கஸத்த்வஸ்ய ஸாத⁴கத்வாப்ரயோஜகத்வாச்ச । ததா² ஹி-ப்ரதிபி³ம்பே³ பி³ம்ப³ஸாத⁴கத்வம் தாவத³ஸ்தி । தஸ்ய பி³ம்பா³த்மநா ஸத்த்வே(அ)பி ப்ரதிபி³ம்பா³காரேணாஸத்வாத் பரமார்த²ஸத்த்வம் ந ஸாத⁴கத்வே ப்ரயோஜகம் । ஏவம் ஸ்வப்நார்த²ஸ்யாஸதோ(அ)பி பா⁴விஶுபா⁴ஶுப⁴ஸூசகத்வம் । யத்³யபி தத்ரத்யத³ர்ஶநஸ்யைவ ஸூசகத்வம் : “புருஷம் க்ருஷ்ணம் க்ருஷ்ணத³ந்தம் பஶ்யதீ"த்யாதி³ஶ்ருதிப³லாத்; ததா²பி த³ர்ஶநமாத்ரஸ்யாதிப்ரஸக்தத்வேந விஷயோ(அ)ப்யவஶ்யமபேக்ஷணீய ஏவ । ஏவம் ஸ்ப²டிகலௌஹித்யஸ்ய உபாதி⁴ஸந்நிதா⁴நஸாத⁴கத்வம் ச । ந ச லௌஹித்யம் ஸ்ப²டிகே ந மித்²யா, கிம்து த⁴ர்மமாத்ரப்ரதிபி³ம்ப³ இதி ந ப்ருத²கு³தா³ஹரணமிதி வாச்யம் । த⁴ர்மிபூ⁴தமுகா²தி³நைரபேக்ஷ்யேண தத்³த⁴ர்மபூ⁴தரூபாதி³ப்ரதிபி³ம்பா³த³ர்ஶநாத் , ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்யாவ்யாப்யவ்ருத்தித்வநியமேந லௌஹித்யஸ்ய ஸ்ப²டிகே வ்யாப்யவ்ருத்திப்ரதீத்யயோகா³ச்ச । லௌஹித்யே ஸ்ப²டிகஸ்ய த்வாரோபே தஸ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³த்வம் , ஸ்ப²டிகே லௌஹித்யாரோபே து தஸ்ய மித்²யாத்வமிதி விவேக: । ஸ்ப²டிகமணேரிவோபதா⁴நநிமித்தோ லோஹிதிமேதி லோஹிதிம்ந: மித்²யாத்வம் த³ர்ஶிதம் ப்ரதிபி³ம்ப³ஸத்யத்வவாதி³பி⁴: பஞ்சபாதி³காக்ருத்³தி⁴: । ஏவம் ரேகா²தாதா³த்ம்யேநாரோபிதாநாம் வர்ணாநாமர்த²ஸாத⁴கத்வம் । ந ச-ரேகா²ஸ்மாரிதா வர்ணா ஏவார்த²ஸாத⁴கா இதி–வாச்யம் । ஆஶைஶவமயம் ககாரோ(அ)யம் க³கார இத்யநுப⁴வாத் அபே⁴தே³நைவ ஸ்மரணாத் , விவேகே ஸத்யபி த்³ருட⁴தரஸம்ஸ்காரவஶாத் நாரோபநிவ்ருத்தி: । அத ஏவ ககாரம் பட²தி லிக²தி சேதி ஸார்வலௌகிகோ வ்யவஹார: । வர்ணரோபிததீ³ர்க⁴ஹ்ரஸ்வத்வாதீ³நாம் ச நகோ³ நாக³ இத்யாதா³வர்த²விஶேஷப்ரத்யாயகத்வம் । ந ச-வர்ணேஷ்வநாரோபிதத்⁴வநிஸாஹித்யம் தத³பி⁴வ்யக்திரூபம் வா தை³ர்க்⁴யம் ப்ரத்யாயகம், ஏவம் ஹ்ரஸ்வத்வாதி³கமபீதி–வாச்யம் ; த்⁴வநீநாமஸ்பு²ரணே(அ)பி தீ³ர்கோ⁴ வர்ண இத்யாதி³ப்ரத்யயாத் । நநு-ஆரோபிதேந வர்ணதை³ர்க்⁴யாதி³நா கத²ம் தாத்த்விகார்த²ஸித்³தி⁴:, ந ஹ்யாரோபிதேந தூ⁴மேந தாத்த்விகவஹ்ரிஸித்³தி⁴ரிதி-சேந்ந; ஸாத⁴கதாவச்சே²த³கரூபவத்வமேவ ஸாத⁴கதாயா: ப்ரயோஜகம், ந த்வாரோபிதத்வமநாரோபிதத்வம் வா, தூ⁴மாபா⁴ஸஸ்ய த்வஸாத⁴கத்வம் ; ஸாத⁴கதாவச்சே²த³கரூபவ்யாப்த்யபா⁴வாத் , நாஸத்த்வாத்; அநாபா⁴ஸத்வக்³ரஹஶ்ச தத்ர ப³ஹுலோர்த்⁴வதாதி³க்³ரஹணவத்³வ்யாப்திக்³ரஹணார்த²மேவாபேக்ஷித: । தது³க்தம் வாசஸ்பதிமிஶ்ரை:–“யதா² ஸத்யத்வாவிஶேஷே(அ)பி சக்ஷுஷா ரூபமேவ ஜ்ஞாப்யதே ந ரஸ:, ததை²வாஸத்த்வாவிஶேஷே(அ)பி வர்ணதை³ர்க்⁴யாதி³நா ஸத்யம் ஜ்ஞாப்யதே, ந து தூ⁴மாபா⁴ஸாதி³நேதி । த்³ருஷ்டம் ஹி மாயாகல்பிதஹஸ்த்யாதே³: ரஜ்ஜுஸர்பாதே³ஶ்ச ப⁴யாதி³ஹேதுத்வம் ஸவித்ருஸுஷிரஸ்ய ச மரணஸூசகத்வம் ஶங்காவிஷஸ்ய ச மரணஹேதுத்வம் । நநு-தத்ர ஶங்கைவ ப⁴யமுத்பாத்³ய தா⁴துவ்யாகுலதாமுத்பாத³யதீதி ஸைவ மரணஹேது:, ந து ஶங்கிதம் விஷமபி; ஏவம் ஸவித்ருஸுஷிரமாயாகல்பிதக³ஜாதீ³நாமபி ஜ்ஞாநமேவ தத்தத³ர்த²க்ரியாகாரி, ந த்வர்தோ²(அ)பி; ததா² ச ஸர்வத்ரோதா³ஹ்ருதஸ்த²லேஷு ஜ்ஞாநமேவ ஹேது:, தச்ச ஸ்வரூபத: ஸத்யமேவ; அந்வயவ்யதிரேகாவபி ஜ்ஞாநஸ்யைவ காரணதா க்³ராஹயத:, நஹி ஸந்நிஹிதம் ஸர்பமஜாநாநோ பி³பே⁴தி । ந ச–அர்தா²நவச்சி²ந்நஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ஹேதுத்வே(அ)திப்ரஸங்கா³த³ர்தா²வச்சி²ந்நமேவ ஜ்ஞாநம் ஹேது:, ததா² சார்தோ²(அ)பி ஹேதுரேவேதி வாச்யம்; அர்தா²வச்சி²ந்நஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ஹேதுத்வே(அ)பி அவச்சே²த³கஸ்யார்த²ஸ்ய தாடஸ்த்²யேநாஹேதுத்வோபபத்தே: (1) க⁴டாவச்சி²ந்நஸ்ய தத³த்யந்தாபா⁴வதத்³த்⁴வம்ஸாதே³ர்க⁴டதே³ஶகாலபி⁴ந்நதே³ஶகாலாதி³த்வே(அ)ப்யவச்சே²த³கஸ்ய க⁴டஸ்ய தத³பா⁴வவத், (2) க⁴டேச்சா²ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநயோர்க⁴டஜ்ஞாநவேதா³ந்தஸாத்⁴யத்வே(அ)பி க⁴டப்³ரஹ்மணோ: தத³பா⁴வவத், (3) க⁴டப்ராக³பா⁴வஸ்ய க⁴டம் ப்ரதி ஜநகத்வே(அ)பி க⁴டஸ்யாஜநகத்வவத் , (4) விஶேஷாத³ர்ஶநஸ்ய ப்⁴ரமம் ப்ரதி ஜநகத்வே(அ)பி விஶேஷத³ர்ஶநஸ்ய தத³பா⁴வவத், (5) விஹிதாகரணஸ்ய ப்ரத்யவாயஜநகத்வே(அ)பி விஹிதகரணஸ்ய தத³பா⁴வவத், (6) ஸ்வர்க³காமநாயா: யாக³ஜநகத்வே(அ)பி ஸ்வர்க³ஸ்ய தத³ஜநகத்வவத் , (7) அதீதாதி³ஸ்ம்ருத்யாதே³ர்து³:கா²தி³ஜநகத்வே(அ)ப்யதீதாதே³ஸ்தத³ஜநகத்வவத், (8) அஸத்³விஷயகபரோக்ஷஜ்ஞாநஸ்ய தத்³வ்யவஹாரஹேதுத்வே(அ)ப்யஸதஸ்தத³பா⁴வவத், (9) சிகீர்ஷிதக⁴டபு³த்³தே⁴ர்க⁴டஹேதுத்வே(அ)பி க⁴டஸ்ய தத³ஹேதுத்வவத் , (10) ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய தத³ஜ்ஞாநநிவர்தகத்வே(அ)ப்யுதா³ஸீநஸ்வபா⁴வஸ்ய ப்³ரஹ்மணஸ்தத³பா⁴வவத், (11) ப்³ரஹ்மாஜ்ஞாநஸ்ய ஜக³த்பரிணாமிகாரணத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மணஸ்தபா⁴வவச்ச । ந ச-ததா²பி மித்²யார்தே² ஜ்ஞாநவ்யாவர்தகதா(அ)ஸ்தீத்யஸதோ(அ)பி ஹேதுத்வமிதி வாச்யம்; நஹி வ்யாவ்ருத்ததீ⁴ஹேதுத்வம் வ்யாவர்தகத்வம், கிம்து வ்யாவ்ருத்திதீ⁴ஹேதுதீ⁴விஷயத்வமேவ; ஸத்யபி த³ண்டே³ தத³ஜ்ஞாநே வ்யாவ்ருத்த்யஜ்ஞாநாத் । அதா²வச்சே²த³கஸ்ய மித்²யாத்வே அவச்சி²ந்நஸ்யாபி தந்நியம:, ந; துச்ச²ஜ்ஞாநே துச்ச²வைலக்ஷண்யே ச துச்ச²த்வஸ்ய, ப்ரதிபா⁴ஸிகாத்³வைலக்ஷண்யே ப்ரதிபா⁴ஸிகத்வஸ்ய, பஞ்சமப்ரகாராயாமாத்மஸ்வரூபபூ⁴தாயாம் வா அநிர்வசநீயாஜ்ஞாநஸ்ய நிவ்ருத்தௌ சதுர்த²ப்ரகாராநிர்வசநீயத்வஸ்ய, பாரமார்தி²காத்மஸ்வரூபே தத்³பி⁴ந்நே வா அந்ருதத்³வைதஸ்யாபா⁴வே(அ)ந்ருதத்வஸ்ய சாத³ர்ஶநாத் தத்ராவச்சே²த³காநாமஸதா³தீ³நாம் தாடஸ்த்²யே(அ)த்ராபி ததா²ஸ்த்விதி சேத், அத்ரோச்யதே யது³க்தம் தாடஸ்த்²யலக்ஷணமுபலக்ஷணத்வமேவ ஸர்வத்ராவச்சே²த³ஸ்யேதி । தந்ந; விஶேஷணத்வே ஸம்ப⁴வத்யுபலக்ஷணத்வாயோகா³த் । விஶேஷணபா³த⁴பூர்வகத்வாது³பலக்ஷணத்வகல்பநாயா:; அந்யதா² 'த³ண்டீ³ ப்ரைஷவாநந்வாஹ’ ‘லோஹிதோஷ்ணீஷா ருத்விஜ: ப்ரசரந்தீ'த்யாதா³வபி வேதே³ த³ண்ட³லௌஹித்யாதே³ருபலக்ஷணத்வாத் தத³பா⁴வே(அ)பி அநுஷ்டா²நப்ரஸங்க³:, ‘ஸர்வாதீ³நி ஸர்வநாமாநீ'த்யத்ர ஸர்வஶப்³த³ஸ்ய ஸர்வநாமஸம்ஜ்ஞா ந ஸ்யாத், ‘ஜந்மாத்³யஸ்ய யத' இத்யத்ர ஜந்மநோ ப்³ரஹ்மலக்ஷணத்வம் ந ஸ்யாத் ; விஶேஷணார்த²த்வேந தத்³கு³ணஸம்விஜ்ஞாநப³ஹுவ்ரீஹிஸம்ப⁴வே(அ)ப்யுபலக்ஷணார்த²த்வேநாதஹுணஸம் விஜ்ஞாநப³ஹுவ்ரீஹிஸ்வீகாரப்ரஸங்கா³த் । ஏவம் ‘அஸிபாணய: ப்ரவேஶ்யந்தாமி’த்யாதி³லௌகிகப்ரயோகே³(அ)பி ப்ரதிபி³ம்பா³தி³ஜ்ஞாநாநாம் ஜநகத்வே ச விஶேஷணதயா ப்ரதிபி³ம்பா³தீ³நாமபி ஜநகத்வே பா³தா⁴பா⁴வாத் நோபலக்ஷணத்வபக்ஷோ யுஜ்யதே, உதா³ஹ்ருதஸ்த²லேஷு ஸர்வத்ர பா³த⁴கமஸ்த்யேவேதி விஶேஷ: । ததா² ஹி-ப்ரத²மே க⁴டதே³ஶகாலௌ க்³ருஹீத்வா தத்³பி⁴ந்நதே³ஶகாலத்வம் தத³த்யந்தாபா⁴வாதௌ³ க்³ராஹ்யம் ; க⁴டஸ்யாபி தத்ஸம்ப³ந்தே⁴ தத்³தே³ஶகாலபி⁴ந்நதே³ஶகாலத்வமேவ வ்யாஹதம் ஸ்யாத் । த்³விதீயே த்விஷ்டாபத்தி:; க்வசித் க⁴டஜ்ஞாநஸ்ய க⁴டேச்சா²ஜநகத்வவத் க⁴டம் ப்ரத்யபி ஜநகத்வாத் , ப்³ரஹ்மணோ வேதா³ந்தஸாத்⁴யத்வே து நித்யத்வவிரோத⁴: । த்ருதீயே ப்ராக³பா⁴வவத் க⁴டஸ்ய ஸ்வஜநகத்வே ப்ரதியோகி³ப்ராக³பா⁴வயோ: ஸமாநகாலீநத்வாபத்தி: ஸ்வாவதி⁴கபூர்வத்வக⁴டிதஜநகத்வஸ்ய ஸ்வஸ்மிந்வ்யாஹதத்வம் ச । சதுர்தே² பஞ்சமே ச ப்ரதியோகி³தத³பா⁴வயோ: ஸஹாவ்ருத்த்யா ப்⁴ரமப்ரத்யவாயயோரநுத்பத்திப்ரஸங்க³: । ஷஷ்டே² காமநாவத் காமநாவிஷயஸ்ய யாக³ஜநகத்வே தஸ்ய ப்ராக்ஸத்தயா தத்காமநைவ வ்யாஹந்யேத; ஸித்³தே⁴ இச்சா²விரஹாத்। ஸப்தமே அதீதஸ்ய ஜநகத்வே கார்யாவ்யவஹிதபூர்வகாலே ஸ்வஸ்வவ்யாப்யாந்யதரஸத்த்வாபத்தி:। அஷ்டமே அஸதோ ஜநகத்வே நி:ஸ்வரூபத்வவ்யாகா⁴த: । நவமே சிகீர்ஷிதக⁴டஜ்ஞாநவத் ஸ்வஸ்ய ஜநகத்வே பூர்வவத்³வ்யாகா⁴த: । த³ஶமே உதா³ஸீநஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ந நிவர்தகத்வம் : ஸ்வரூபத: உபஹிதஸ்யைவ வ்ருத்திவிஷயத்வேந தஸ்யா விஷயத்வாத் । உபஹிதஸ்ய ச நிவர்தகத்வமஸ்த்யேவ । ஏகாத³ஶே ப்³ரஹ்மாஜ்ஞாநஸ்ய பரிணாமிகாரணத்வே(அ)பி ந ப்³ரஹ்மணோ ஜக³த்காரணத்வம் ; கார்யே ஜட³த்வோபலம்பா⁴த் । ஏவம்வித⁴பா³த⁴கப³லேந தத்ரோபலக்ஷணத்வஸ்வீகாராத் ந ச ப்ரக்ருதே பா³த⁴கமஸ்தி; அவ்யவஹிததே³ஶகாலாதி³வ்ருத்தித்வஸ்ய ப்ரதிபா⁴ஸிகஸாதா⁴ரணத்வாத் । இதா³நீமத்ர ஸர்ப இத்யாதி³ப்ரதீத்யவிஶேஷாத் । ந ஹி க்வசித் பா³த⁴கப³லேந முக்²யபரித்யாக³: க்ருத இதி ஸர்வத்ர ததை²வ ப⁴விஷ்யதி; உத்கர்ஷாத்³யநுவிதா⁴நாச்ச । ததா² ஹி ஸ்வப்நே ஜாக³ரே சோத்க்ருஷ்டகலதௌ⁴தத³ர்ஶநாத் உத்க்ருஷ்டம் ஸுக²ம் உத்க்ருஷ்டஸர்பாதி³த³ர்ஶநாச்சோத்க்ருஷ்டம் ப⁴யாதி³ த்³ருஶ்யதே; விஷயஸ்யாகாரணத்வே தது³த்கர்ஷாநுவிதா⁴நம் கார்யே ந ஸ்யாத் । ந ஹ்யகாரணோத்கர்ஷ: கார்யமநுவித⁴த்தே இதி ந்யாயாத் । ந ச ஜ்ஞாநப்ரகர்ஷாதே³வ தத்ப்ரகர்ஷம் ; ஜ்ஞாநே(அ)பி விஷயக³தப்ரகர்ஷ விஹாயாந்யஸ்ய ப்ரகர்ஷஸ்யாபா⁴வாத் । அத² ஜ்ஞாநக³தா ஜாதிரேவ ப்ரகர்ஷ: । ந, சாக்ஷுஷத்வாதி³நா ஸங்கரப்ரஸங்கா³த், விஷயப்ரகர்ஷேணைவோபபத்தௌ சாக்ஷுஷத்வாதி³வ்யாப்யநாநாஜாத்யங்கீ³காரே கௌ³ரவாந்மாநாபா⁴வாச்ச । கிம்ச ஜ்ஞாநஸ்ய ப⁴யாதி³ஜநகத்வே ஸர்பாத்³யவச்சி²ந்நத்வமேவ காரணதாவச்சே²த³கமாதே²யம் । ஜ்ஞாநத்வேந ஜநகத்வே அதிப்ரஸங்கா³த் । ததா²ச மித்²யாத்வாவச்சி²ந்நத்வாகாரேண ஜ்ஞாநஸ்ய மித்²யாத்வாத் ப்⁴ரமஸ்த²லே ஜ்ஞாநமாத்ரஸ்ய ஜநகத்வே(அ)பி மித்²யாபூ⁴தஸ்ய ஜநகத்வமாக³தமேவ । ஜநகதாவச்சே²த³கரூபேண ச மித்²யாத்வே ரூபாந்தரேண ஸத்த்வமபஸத்த்வாத் நாதிரிச்யதே; அநுபயோகா³த் । தது³க்தம் க²ண்ட³நக்ருத்³பி⁴: -“அந்யதா³ ஸத்த்வம் து பாடச்சரலுண்டி²தவேஶ்மநி யாமிகஜாக³ரணவ்ருத்தாந்தமநுஸரதீதி । ஸ்வரூபேணாபி து ப்⁴ரமஜ்ஞாநஸ்ய மித்²யாத்வமஸ்த்யேவ; ஸ்வரூபதோ பா³தா⁴பா⁴வே விஷயதோ(அ)ப்யபா³த⁴ப்ரஸங்கா³த் । ந ச கு³ணஜந்யத்வமுபாதி⁴:; தஸ்யாப்யாபாத்³யத்வேந வஹ்ந்யநுமாநே வஹ்நிஸாமக்³ர்யா இவ ஸாத⁴நவ்யாபகத்வேநாநுபாதி⁴த்வாத் , விஷய இவ மித்²யாத்வப்ரயோஜகதோ³ஷாதி³ஸமவஹிதஸாமக்³ர்யா அஜ்ஞாநே(அ)பி அவிஶேஷாச்ச । துச்ச²ஜ்ஞாநதத்³வைஷம்யாதௌ³ ச துச்ச²த்வாத³ர்ஶநமபா³த⁴கம் । அவச்சே²த்³யாவச்சே²த³கயோ: ஸர்வத்ர ஸாரூப்யநியமாநப்⁴யுபக³மாத், ப்ரக்ருதே சாவச்சே²த³க இவாவச்சே²த்³யே(அ)பி மித்²யாத்வப்ரயோஜகரூபதுல்யத்வேந ஸாரூப்யோபபத்தே: । ஸர்வஸாதா⁴ரணம் சைகம் காரணத்வமப்⁴யுபக³ம்யைதத³வோசாம । வஸ்துதஸ்து த³ண்ட³தந்த்வாதி³ஸாதா⁴ரணமேகம் காரணத்வம் நாஸ்த்யேவ; யத்ர தவ ஸத்த்வமவச்சே²த³கம், தத்ர ந மம துச்ச²விலக்ஷணத்வாதி³கம் , கிம் து கார்யதாவச்சே²த³கம் க⁴டத்வபடத்வாதி³காரணதாவச்சே²த³கம்ச த³ண்ட³தந்த்வாதி³ । தத்³பே⁴தா³ச்ச காரணத்வம் பி⁴ந்நம் । யதா² கோ³க³வயஸாத்³ருஶ்யமந்யத் ப்⁴ராத்ருப⁴கி³ந்யாதி³ஸாத்³ருஶ்யமந்யத் । தத்ர நைகமவச்சே²த³கம் , கிம்து க³வயத்வப⁴கி³நீத்வாதி³கமேவ தத்³வத³த்ராபி த³ண்ட³த்வாதி³கமேவ ஸத்த்வாஸத்த்வோதா³ஸீநமவச்சே²த³கம் வாச்யம் । ததா²ச ஜநகத்வாநுஸாரேண ந ஸத்த்வாஸத்த்வாஸித்³தி⁴:। தது³க்தம் க²ண்ட³நக்ருத்³பி⁴:–“பூர்வஸம்ப³ந்த⁴நியமே ஹேதுத்வே துல்ய ஏவ நௌ। ஹேதுஸத்த்வப³ஹிர்பூ⁴தஸத்த்வாஸத்த்வகதா² வ்ருதா² ॥” இதி । ‘அந்தர்பா⁴விதஸத்த்வம் சேத் காரணம் தத³ஸத்தத: । நாந்தர்பா⁴விதஸத்த்வம் சேத் காரணம் தத³ஸத்தத: । இதி ச । ந சைவம்-‘அந்தர்பா⁴விதஸத்த்வம் சேத³தி⁴ஷ்டா²நமஸத்தத: ।। நாந்தர்பா⁴விதஸத்த்வம் சேத³தி⁴ஷ்டா²நமஸத்தத: ॥ இதி தவாபி ஸமாநமிதி வாச்யம்; மமாதி⁴ஷ்டா²நே ஸ்வரூபத ஏவ ஸத்தாங்கீ³கார:, தவ து காரணே ஸ்வரூபாதிரிக்தஸத்தாங்கீ³கார இதி விஶேஷாத் । யத்து–அர்தோ² ந ஜ்ஞாநஸ்ய। ஜநகதாயாமவச்சே²த³கோ(அ)பி: மாநாபா⁴வாத் , ந சாதிப்ரஸங்க³:; விஷயாவச்சே²த³கமநபேக்ஷ்யைவ ஸர்பஜ்ஞாநஸ்யாஸர்பஜ்ஞாநாத்³வ்யாவ்ருத்திஸித்³தே⁴: । ததா² ஹி-ஸர்பஜ்ஞாநஸ்யாஸர்பஜ்ஞாநாத்³வ்யாவ்ருத்திர்யாவர்தகாதீ⁴நா । ந ச விஷயஸ்தத்ஸம்ப³ந்தோ⁴ வா வ்யாவர்தக ஸ்வரூபாதிரிக்தத்³விநிஷ்ட²ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாபா⁴வாத் ; அஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய சாவ்யாவர்தகத்வாத் । அத² ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரமந்தரேண விஶிஷ்டவ்யவஹாரஜநநயோக்³யம் ஜ்ஞாநஸ்வரூபமேவ வா ஜ்ஞாநமாத்ரநிஷ்ட²: கஶ்சித்³த⁴ர்மோ வா ஸம்ப³ந்த⁴:, தர்ஹி விஷயமநந்தர்பா⁴வ்யைவ ஜ்ஞாநாத்தத்³க³தத⁴ர்மாத்³வா விஶேஷஸித்³தி⁴ரித்யாயாதம் । கிம்ச ஸர்பஜ்ஞாநமஸர்பஜ்ஞாநாத்³த⁴ர்ம்ய॑ந்தரஸம்ப³ந்த⁴மநபேக்ஷ்ய விலக்ஷணம் ; தஜ்ஜநகவிலக்ஷணஜந்யத்வாத் ,யவாங்குராத் கலமாங்கரம்வத், தஜ்ஜந்யவிலக்ஷணஜநகத்வாத்³வா, யவபீ³ஜாத்கலமபீ³ஜவத் । ந ச விலக்ஷணவிஷயஸம்ப³ந்தே⁴நைவ ஹேத்வோருபபத்தாவப்ரயோஜகத்வம் ; ததா²த்வே ஹி யவபீ³ஜதத³ங்குரவிலக்ஷணஜந்யஜநகே கலமாங்கரதத்³வீஜே(அ)பி யவாங்குரதத்³பீ³ஜாங்குராப்⁴யாம் கலமாங்குரதத்³பீ³ஜத்வரூபஸ்வாபா⁴விகவைலக்ஷண்யம் விநா கதா³சிது³பலக்ஷணீபூ⁴தசைத்ராதி³ஸம்ப³ந்தி⁴த்வமாத்ரேண விலக்ஷணே ஸ்யாதாம் । ஸாக்ஷாத்காரோ(அ)பி பரோக்ஷஜ்ஞாநாத³ந்யஸம்ப³ந்தி⁴தாமாத்ரேண விலக்ஷண: ஸ்யாத் । ஏவம் ச யதா² ப்ரதியோகி³நமநந்தர்பா⁴வ்யைவ க⁴டஸ்யாபா⁴வோ பா⁴வாந்தராத் , யதா² ச விஷயமநந்தர்பா⁴வ்யைவ ஶிலோத்³த⁴ரணக்ருதிர்மாஷோத்³த⁴ரணக்ருதித:, யதா² சாதீதாதி³ஜ்ஞாநமஸத்³விஷயகபரோக்ஷஜ்ஞாநவ்யவஹாரௌ ச ஜ்ஞாநாந்தராதி³த:, அந்யதா² தத்கார்யஸங்கர: ஸ்யாத் ; ஏவம் ஸர்பஜ்ஞாநமபி ரஜ்ஜௌ ஸர்பஜ்ஞாநஸ்ய ப்⁴ரமத்வேநாதி⁴கஜந்யத்வே(அ)பி ஸர்பஜ்ஞாநத்வேந தத்³தே⁴துஜந்யத்வாத் ஸ்வத ஏவ வா அஸர்பஜ்ஞாநாத்³விலக்ஷணமிதி ந கோ(அ)பி தோ³ஷ: । ந சாபா⁴வாதா³வபி ப்ரதியோக்³யாதே³ரவச்சே²த³கத்வம்; த்⁴வம்ஸாதே³: க்ருதேரதீதாதி³ஜ்ஞாநஸ்ய ச ஸத்தாஸமயே ப்ரதியோகி³விஷயயோரஸத்த்வாத் இதி । தந்ந ஸர்பஜ்ஞாநத்வாவச்சி²ந்நஸ்யாஸர்பஜ்ஞாநாத்³வ்யாவ்ருத்தௌ ப்ரயோஜகம் ந தத்தத்ஸ்வரூபமேவ ஸர்வஜ்ஞாநஸாதா⁴ரண்யாபா⁴வாத் , கிம்த்வநுக³தோ த⁴ர்ம: கஶ்சித் । ஸோ(அ)பி ஸர்பஜ்ஞாநமாத்ரே ந ஜாதிரூப:; ப்ரத்யக்ஷத்வாநுமாநத்வாதி³நா ஸங்கரப்ரஸங்கா³த், கிம்தூபாதி⁴ரூப:, । ஸ ச ஸ்வரூபஸம்ப³ந்தே⁴நாத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்தே⁴ந வா ஸம்ப³ந்தி⁴பூ⁴தவிஷயாத³ந்யோ ந ப⁴வதி; மாநாபா⁴வாத் । அத ஏவ த⁴ர்ம்யந்தரஸம்ப³ந்த⁴மநபேக்ஷ்ய விலக்ஷணமித்யுக்தாநுமாநம் பா³தி⁴தம் த்³ரஷ்டவ்யம் வ்யபி⁴சாரி ச। ததா² ஹி க⁴டஸம்யோக³:, படஸம்யோகா³ந்ந ஜாத்யா பி⁴த்³யதே, தத³வ்ருத்திஜாத்யநதி⁴கரணத்வாத் , கிம்து க⁴டரூபோபாதி⁴நைவேதி த⁴ர்ம்யந்தரஸம்ப³ந்த⁴மபேக்ஷ்யைவ விலக்ஷணே க⁴டஸம்யோக³த்வாவச்சி²ந்நே ஸாத்⁴யாபா⁴வவதி உக்தஹேதுஸத்த்வாத்³வ்யபி⁴சார:, அப்ரயோஜகம் ச । ந ச-- உபலக்ஷணீபூ⁴தசைத்ரஸம்ப³ந்தே⁴நாபி கலமாங்குராதே³ர்வ்யாவ்ருத்ததாபத்தி:; விபக்ஷபா³தா⁴யாமிஷ்டாபத்தே: । ந ஹி ஜாதேர்வ்யாவர்தகத்வே உபாதி⁴ரவ்யாவர்தகோ ப⁴வதி । ஏவம் ஶிலோத்³த⁴ரணமாஷோத்³த⁴ரணக்ருத்யோ: பரஸ்பரம் ஜாத்யா வ்யாவ்ருத்தாவபி விஷயரூபோபாதி⁴நாபி வ்யாவ்ருத்திரவிருத்³தா⁴ । ஶிலோத்³த⁴ரணே ச ஜாதிவிஶேஷவிஶிஷ்டாயா: க்ருதேர்ஜநகத்வேந தத்³ரஹிதாயா மாஷோத்³த⁴ரணக்ருதேஸ்தத³நிஷ்பத்திரவிருத்³தா⁴ । வ்யாவ்ருத்தேரந்யதோ(அ)பி ஸித்³தி⁴ஸம்ப⁴வே கார்யகாரணபா⁴வாதி³நிர்வாஹாய ஜாதிவிஶேஷஸ்யாபி கல்பநாத் , அதீதாஸத்³விஷயகஜ்ஞாநவ்யவஹாராதௌ³ சாதீதாஸதோரேவ வ்யாவர்தகத்வம் । ந ஹி வ்யாவ்ருத்திதீ⁴ஜநகத்வம் தத்; யேந ஸத்த்வாபா⁴வே ப்ராக்ஸத்த்வஶரீரதயா ந ஸ்யாத், கிம் து வ்யாவ்ருத்திதீ⁴ஜநகதீ⁴விஷயத்வமித்யுக்தம் । தச்சாதீதாதௌ³ ஸுலப⁴மேவ । அத ஏவாபா⁴வாதி³நித³ர்ஶநமபி நிரஸ்தம்; உக்தரூபவ்யாவர்தகத்வஸ்யாத்யந்தாஸத்யபி ஸம்ப⁴வேந கதா³சித் ஸதி ஸம்ப⁴வஸ்ய கைமுதிகந்யாயஸித்³த⁴த்வாத் । நநு–விஷயஸ்ய வ்யாவர்தகத்வே(அ)பி ஸர்வத்ர விஶேஷணத்வாஸம்ப⁴வாத் உபலக்ஷணத்வமேவ வாச்யம்; உபலக்ஷணேந சோபலக்ஷ்யக³தஸ்வஸம்ப³ந்த⁴வ்யதிரிக்த: கஶ்சித்³த⁴ர்ம ஏவோபஸ்தா²ப்யதே, காகேநேவ க்³ருஹஸம்ப³ந்தி⁴நா தத்³க³தஸம்ஸ்தா²நவிஶேஷ:। ததா²ச ஸ ஏவ வ்யாவர்தக இதி விஷயஸம்ப³ந்த⁴மநபேக்ஷ்ய ஸ்வக³தேநைவ த⁴ர்மேண ஜ்ஞாநஸ்ய வ்யாவ்ருத்திரிதி சேந்ந; விஷயஸ்ய விஶேஷணத்வவது³பலக்ஷணத்வஸ்யாப்யநப்⁴யுபக³மாத் । யேந ஹி ஸ்வோபராகா³த்³விஶேஷ்யே வ்யாவ்ருத்திபு³த்³தி⁴ர்ஜந்யதே, தத்³விஶேஷணம் வ்யாவ்ருத்திபு³த்³தி⁴காலே விஶேஷ்யோபரஞ்ஜகமித்யர்த²:। யதா² கோ³த்வாதி³ । யேந ச ஸ்வோபராக³முதா³ஸீநம் குர்வதா விஶேஷ்யக³தவ்யாவர்தகத⁴ர்மோபஸ்தா²பநேந வ்யாவ்ருத்திபு³த்³தி⁴ர்ஜந்யதே தது³பலக்ஷணம் , யதா² காகாதி³ । யத்து–விஶேஷ்யே நோபரஞ்ஜகம் , ந வா த⁴ர்மாந்தரோபஸ்தா²பகம் , அத² ச வ்யாவர்தகம் தது³பாதி⁴: யதா² பங்கஜஶப்³த³ப்ரயோகே³ பத்³மத்வம், யதா² வோத்³பி⁴தா³தி³ஶப்³த³ப்ரயோகே³ யாக³த்வாவாந்தரஜாதிவிஶேஷ: । அத்ர ஹி பத்³மத்வயாக³த்வாவாந்தரத⁴ர்மோ பங்கஜநிகர்தரி ப²லோத்³பே⁴த³நகர்தரி ச ந த⁴ர்மாந்தரமுபஸ்தா²பயத:; அப்ரதீதே:; ந வா ஸ்வோபரக்தாம் பு³த்³தி⁴ம் ஜநயத:; ஸமுதா³யே ஶக்த்யந்தராநப்⁴யுபக³மாத், அத² ச குமுத³ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³ப்⁴யோ வ்யாவர்தகாவித்யுபாதீ⁴ ஏவ । இத³ம் ச ப்ராபா⁴கராணாம் பா⁴ட்டாநாம் ச ஸம்மதமுதா³ஹரணயுக³லம் । தார்கிகாணாம் த்வாகாஶஶப்³த³ப்ரயோகே³ ஶப்³தா³ஶ்ரயத்வமுதா³ஹரணம் । அத ஏவாவித்³யாதி³கம் ஸாக்ஷித்வாதா³வுபாதி⁴ரிதி ஸித்³தா⁴ந்தோ வேதா³ந்திநாம் । அதோ யத்ர விஷயஸ்ய விஶேஷணத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி, தத்காலாஸத்த்வாத் , தத்ரோபாதி⁴த்வாப்⁴யுபக³மாந்நோபலக்ஷணத்வநிவந்த⁴நதோ³ஷாவகாஶ:, ஸந்தே³ஹே து விஶேஷணத்வமேவாப்⁴யர்ஹிதத்வாது³பேயதே । தஸ்மாத்³விஷய ஏவ ஸர்வத்ர ஜ்ஞாநே வ்யாவர்தக: । ஏகவிஷயகஸ்ம்ருத்யநுப⁴வயோ: பரோக்ஷாபரோக்ஷயோஶ்ச விஷயமநபேக்ஷ்ய ஜாத்யா பரஸ்பரவ்யாவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் । ஸர்வத்ர விஷயநிரபேக்ஷா ஜாதிரேவ வ்யாவர்தகேதி ந யுக்தம் ; பி⁴ந்நவிஷயகே ஸமாநஜாதீயே தஸம்ப⁴வாத் । ந ச தத்ராபி ஜாதிரஸ்திக்ஷீரா தி³மாது⁴ர்யவதி³தி வாச்யம் ; சாக்ஷுஷத்வாதி³நா ஸங்கரஸ்யோக்தத்வாத் । ந ச–தவ மதே தத்தத்³வ்ருத்தேஸ்தத்ததா³காரத்வேந சைதந்யஸ்ய தத்ப்ரதிபி³ம்பி³தத்வேந வா மம து தத்தஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய தத்ததீ³யஸ்வபா⁴வத்வேந தத்தத்³வ்யவஹாரஜநநஶக்தத்வேந வா ஸ்வத ஏவ வைலக்ஷண்யமிதி வாச்யம்; விஷயஸ்யைவாகாரஸமர்பகத்வேந ஸ்வபா⁴வவ்யவஹாரயோ: பரிசாயகத்வேந ச தந்நைரபேக்ஷ்யேண வ்யாவர்தகதாயா வக்துமஶக்யத்வாத் । அஸ்மாபி⁴ஶ்ச துச்சே² ஜநகத்வஸ்யாநுக்தத்வாத் । விஶேஷணத்வோபாதி⁴த்வயோ: ஸம்ப⁴வே ச நோபலக்ஷணத்வமித்யுக்தம் । ந ச ‘கத²மஸத: ஸஜ்ஜாயேதேதி ஶ்ருத்யா ‘நாஸதோ(அ)த்³ருஷ்டத்வாதி³தி ஸூத்ரேண ஶஶவிஷாணாதி³ப்⁴ய: ஸது³த்பத்த்யத³ர்ஶநாதி³த்யாதி³பா⁴ஷ்யேண ச விரோத⁴:; தேஷாம் துச்சே² ஜநகத்வநிஷேத⁴பரத்வாத் , அஸ்மாபி⁴ஶ்ச துச்சே² ஜநகத்வஸ்யாநுக்தத்வாத் । தஸ்மாத் ஸத்³விவிக்தத்வம் ஸாத⁴நமிதி ஸித்³த⁴ம் ॥

நநு–மித்²யாத்வாநுமாநமப்ரயோஜகம், ஸத்யத்வே(அ)பி த்³ருஶ்யத்வோபபத்தேரிதி-சேந்ந; த்³ருக்³த்³ருஶ்யஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தே: । நஹி ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞேயாஸம்ப³த்³த⁴மேவ ப்ரகாஶகம்; அதிப்ரஸங்கா³த் । நாபி ஸம்ப³த்³த⁴ம் ; ஆத்மஸ்வரூபஸ்ய தத்³கு³ணஸ்ய வா ஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞேயேந ஸம்யோக³ஸமவாயயோரபா⁴வாத் , அந்யஸ்ய சாநாத்⁴யாஸிகஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாபா⁴வாத் । ந ச விஷயவிஷயிபா⁴வ: ஸ:; தஸ்ய விஷயித்வவிஷயத்வரூபஸ்ய ஏகைகமாத்ரநிஷ்ட²த்வேந த்³விநிஷ்ட²ஸம்ப³ந்தா⁴த்மகத்வாஸம்ப⁴வாத் , து³ர்நிரூபத்வாச்ச । ததா² ஹி (1) விஷயத்வம் கிம் ஜ்ஞாநஜந்யப²லாதா⁴ரத்வம், (2) கிம்வா ஜ்ஞாநஜந்யஹாநாதி³பு³த்³தி⁴கோ³சரத்வம், (3) உத ஜ்ஞாநகர்மத்வம், (4) ஜ்ஞாநாகாரார்பகத்வம் வா, (5) த்³ருஶ்யமாநத்வே ஸதி தத்த்வம் வா; (6) ஜ்ஞாநஜந்யவ்யவஹாரயோக்³யத்வம் வா, (7) ஸந்நிக்ருஷ்டகரணேந யஜ்ஜ்ஞாநமுத்பாத்³யதே தத்த்வம் வா, (8) யஸ்யாம் ஸம்விதி³ யோ(அ)ர்தோ²(அ)வபா⁴ஸதே ஸ தஸ்யா விஷய:; ததா²ச ஸம்விதி³ பா⁴ஸமாநத்வமிதி வா, (9) ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரமந்தரா ஜ்ஞாநாவச்சே²த³கத்வம் வா । ஆத்³யே ப²லம் ந தாவத் ஜ்ஞாததா, அநங்கீ³காராத்; அதீதாதா³வபா⁴வாச்ச । நாபி ஹாநாதி³:; க³க³நாதௌ³ தத³பா⁴வாத் , கலதௌ⁴தமலாதே³ரபி தஜ்ஜ்ஞாநவிஷயத்வப்ரஸங்கா³ச்ச । நாப்யபி⁴ஜ்ஞாபி⁴லபநே; தயோர்ஜ்ஞேயாவ்ருத்தித்வாத் । ந ச-விஷயவிஷயிபா⁴வேந தே தத்ர ஸ்த இதி வாச்யம்। தஸ்யைவ விசார்யமாணத்வாத் । அத ஏவ ந த்³விதீயோ(அ)பி । ந த்ருதீய:; ஈஶ்வரஜ்ஞாநஸ்யாதீதாதி³ஜ்ஞாநஸ்ய ச கர்மகாரகாஜந்யத்வேந நிர்விஷயத்வப்ரஸங்கா³த் । ந சதுர்த²:; ஜ்ஞாநததா³காரயோரபே⁴தே³ந ஸர்வேஷாம் ஜ்ஞாநஹேதூநாம் விஷயத்வாபாதாத், அநுமித்யாதி³விஷயே தத³பா⁴வாச்ச । நே பஞ்சம:; த்³ருஶ்யமாநத்வஸ்ய விஷயத்வக⁴டிதத்வேநாத்மாஶ்ரயாத் । ந ஷஷ்ட²:; யோக்³யதாயாம் யோக்³யதாந்தராபா⁴வாத் । ந ச யோக்³யதா யோக்³யதாம் விநைவ யோக்³யா, யதா² த்³ருஶ்யத்வம் த்³ருஶ்யத்வாந்தரம் விநைவ த்³ருஶ்யமிதி–வாச்யம் ; அவச்சே²த³கரூபாபரிசயே யோக்³யதாயா ஏவ க்³ரஹீதுமஶக்யத்வாத் । ந ச ஜ்ஞாநவிஷயத்வம் தத³வச்சே²த³கம் ; ஆத்மாஶ்ரயாத் । ந ஸப்தம; நித்யேஶ்வரஜ்ஞாநஸ்ய நிர்விஷயத்வப்ரஸங்கா³த் । நாஷ்டம:; ஸம்விதீ³தி ந தாவத³தி⁴கரணஸப்தமீ; ஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞேயாநதி⁴கரணத்வாத் । நாபி விஷயஸப்தமீ; தஸ்யைவ நிரூப்யமாணத்வாத் , ஸம்விதோ³ விஷயத்வம் ஸம்வேத்³யஸ்ய ச விஷயித்வமிதி வைபரீத்யாபாதாச்ச । நாபி ஸதி ஸப்தமீ; பா⁴ஸமாநத்வஸ்ய விஷயதாக⁴டிதத்வேநாத்மாஶ்ரயாத் । நாபி நவம:; மத்ஸமவேதம் ரூபஜ்ஞாநமித்யத்ர ரூபஜ்ஞாநஸமவாயஸ்ய ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரம் விநைவ ரூபஜ்ஞாநாவச்சே²த³கஸ்ய ‘இத³ம் ரூபமி’தி ஜ்ஞாநே(அ)பி விஷயத்வாபாதாத் । நநுஜ்ஞாநவிஷய இத்யபி⁴யுக்தப்ரயோக³ ஏவ ஜ்ஞாநவிஷயயோ: ஸம்ப³ந்த⁴:; யதா² அபி⁴யுக்தஸ்ய மந்த்ர இதி ப்ரயோக³விஷயத்வமேவ மந்த்ரலக்ஷணம் , ந சாந்யோந்யாஶ்ரய:; பூர்வபூர்வப்ரயோக³மபேக்ஷ்யோத்தரோத்தரப்ரயோகா³தி³தி சேந்ந; ஏதாவதா ஹி ஜ்ஞேயத்வமாத்ரம் ஸாமாந்யத: ஸ்யாத், ந த்வேதத³ஜ்ஞாநவிஷயத்வம் । ந சாஸ்மிந் ஸாதௌ³ பூர்வப்ரயோக³மபேக்ஷ்ய உத்தரோத்தரப்ரயோகோ³ வக்தும் ஶக்யதே; தஸ்யாநாதி³மாத்ரவிஶ்ராந்தத்வாத் । கிம் ச ப்ரயோகோ³(அ)பி ஸ்வவிஷயே ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யாத்மாஶ்ரயோ(அ)பி । நநு யத்³ஜ்ஞாநம் யத³பி⁴லபநரூபவ்யவஹாரகாரணம் ஸ தஸ்ய விஷய:; கரணபாடவாத்³யபா⁴வேந வ்யவஹாராநுத³யே(அ)பி ஸஹகாரிவிரஹப்ரயுக்தகார்யாபா⁴வவத்த்வரூபம் காரணத்வமஸ்த்யேவ, ந ச நிர்விகல்பகவிஷயே அவ்யாப்தி: தஸ்யாங்கீ³காராத், ந ச யத்தத்³ப்⁴யாமநநுக³மோ தோ³ஷ:; கஸ்ய கோ விஷய இதி அநநுக³தஸ்யைவ ப்ரஶ்நவிஷயத்வேந தஸ்யாதோ³ஷத்வாத் , ந க⁴டஜ்ஞாநாநந்தரம் ப்ரமாதா³ய யத்³யத்ர பட இதி வ்யவஹாரஸ்தத்ர க⁴டஜ்ஞாநஸ்ய படாபி⁴லபநரூபவ்யவஹாரஜநகத்வேந படவிஷயத்வாபத்தி:; ஸமாநவிஷயாபி⁴லாபம் ப்ரத்யேவ ஜ்ஞாநஸ்ய ஜநகதயா பி⁴ந்நவிஷயதயா தத்ராஜநகத்வாதி³தி–சேந்ந: அபி⁴லபநரூபவ்யவஹாரஜநநயோக்³யத்வம் ந ப்ராதிஸ்விகரூபேண நிர்ணேயம் । அவச்சே²த³கத்வஸ்ய ப²லநிர்ணேயத்வாத் ; ப்ரதிஸ்வம் ச ப²லாத³ர்ஶநாத், அஜநிதப²லே ப்ராதிஸ்விகயோக்³யதாயாம் மாநாபா⁴வாத் , கிம்து தத்ர தத்ராநுக³ததத்தவ்ருத்திவிஷயத்வேந । ததா²ச ஆத்மாஶ்ரய: । அதஏவஜ்ஞாநகர்மத்வம் விஷயத்வம் , கர்மத்வம் ச ந காரகவிஶேஷ:; யேநாதீதாதௌ³ தத³பா⁴வோ ப⁴வேத் , கிம்து க்ரியாதீ⁴நவ்யவஹாரயோக்³யத்வரூபாதிஶயவத்த்வம் ; அந்யதா² க⁴டம் கரோதீத்யாதா³வஸித்³த⁴ம் க⁴டாதி³ஜநகம் ஸித்³த⁴ம் ச ந க்ருதிகர்மேதி த்³விதீயாவிப⁴க்திரநர்தி²கா ஸ்யாதி³தி நிரஸ்தம்; வ்யவஹாரயோக்³யத்வம் ந வ்யவஹாரரூபப²லோபஹிதத்வம் ; குத்ரசித் ப்ரதிருத்³தே⁴ வ்யவஹாரே அவ்யாப்தே: । நாபி தத்ஸ்வரூபயோக்³யத்வம் ; விஷயத்வாத³ந்யஸ்ய தஸ்யாஸம்ப⁴வாதி³தி பூர்வோக்ததோ³ஷாத் । ந ச–அவச்சே²த³காத் பி⁴ந்நம் ஸஹகாரி விரஹப்ரயுக்தகார்யாபா⁴வவத்வம் ததி³தி வாச்யம்। அநுக³தாவச்சே²த³கத⁴ர்மம் விநா தஸ்யாபி க்³ரஹீதுமஶக்யத்வாத் । க⁴டம் கரோதீத்யத்ர ஸித்³த⁴ஸ்யைவ கபாலாதே³: க்ருதிகர்மதா; வ்யாபாரகார்யதயா ஸித்³த⁴ஸ்யைவ க்ருதிகர்மதாங்கீ³காராத் । அதஏவ நிஷ்பாத³நாவாசிதா⁴துஸப⁴பி⁴வ்யாஹ்ருதகர்மபதே³ ஶக்யாவயவே நிரூட⁴லக்ஷணாமாஹுரஸத்கார்யவாதி³ந: । ஸத்கார்யவாதி³நாம் து பூர்வஸதோ(அ)ப்யபி⁴வ்யஞ்ஜநீயதயா ந காரகத்வக்ருதிகர்மத்வயோரநுபபத்தி: । ஏதேந-‘யஸ்யாம் ஸம்விதீ³'த்யாதி³பூர்வோக்தே(அ)பி ந தோ³ஷ: ஸம்விதீ³தி ஸதி ஸப்தமீ, பா⁴ஸமாநத்வம் ச வ்யவஹாரயோக்³யத்வம் , தச்ச ஸதி காரணாந்தரே வ்யவஹாராவஶ்யம்பா⁴வ இத்யேதத³பி–நிரஸ்தம் । நநு–ய: ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரமநபேக்ஷ்ய யஜ்ஜ்ஞாநாவச்சே²த³கோ யஜ்ஜ்ஞாநாநவச்சி²ந்நஸ்வபா⁴வஶ்ச ஸ தஸ்ய விஷய:; யத்³யப்யாத்மா ஸ்வவிஷயஜ்ஞாநஸமவாயவாந்; ததா²பி ந தஸ்ய ஜ்ஞாநாவச்சே²தே³ ஸமவாயாபேக்ஷா, ஜ்ஞாநாஸமவாயிநோ(அ)பி க⁴டாதே³ஸ்தத³வச்சே²த³கத்வத³ர்ஶநாத் , யத்³யபி ச ரூபஜ்ஞாநம் மத்ஸமவேதம் த்⁴வஸ்தமிஷ்டமித்யாதௌ³ ரூபஜ்ஞாநாவிஷயா அப்யாத்மஸமவாயேச்சா²த்⁴வம்ஸாத³ய: ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரமநபேக்ஷ்ய ஜ்ஞாநாவச்சே²த³கா:; ததா²பி ஸமவேதேஷ்யமாணப்ரதியோக்³யாத்மகரூபஜ்ஞாநாவச்சி²ந்நஸ்வபா⁴வா ஏவ; ஸம்ப³ந்தே⁴ச்சா²தீ³நாம் ஸம்ப³ந்தீ⁴ஷ்யமாணாத்³யவச்சி²ந்நஸ்வபா⁴வத்வாதி³தி நாதிவ்யாப்தி: । ஜ்ஞாநவிஷயஸ்து ந ஜ்ஞாநாவச்சி²ந்நஸ்வபா⁴வ:; ஜ்ஞாநஸ்ய க⁴டாத்³யவச்சி²ந்நஸ்வபா⁴வத்வவத் க⁴டாதே³ர்ஜ்ஞாநாவச்சி²ந்நஸ்வபா⁴வத்வாத³ர்ஶநாத் । யத்³யபி ஸ்வக்³ராஹகஜ்ஞாநவிஷயீபூ⁴தம் ஜ்ஞாநவிஷயகாநுமித்யநுவ்யவஸாயாதி³கம் ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாநாவச்சி²ந்நஸ்வபா⁴வம் ; ததா²பி ஸ்வயம் யத் ஜ்ஞாநம் ப்ரதி விஷயஸ்தத³வச்சி²ந்நஸ்வபா⁴வம் நேதி நாவ்யாப்திரிதி சேந்ந; மத்ஸமவேதம் ரூபஜ்ஞாநமித்யாகாரகஜ்ஞாநஸ்யாத்மஸமவாயவிஷயகத்வாபா⁴வப்ரஸங்கா³த் ஆத்மஸமவாயஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴த்வேந ஸம்ப³ந்தி⁴பூ⁴தஸ்வஜ்ஞாநாவச்சி²ந்நத்வாத் , க⁴டஸ்ய ஜ்ஞாநமிதி ப்ரதீத்யா க⁴டாவச்சி²ந்நஸ்வபா⁴வத்வம் யதா² ஜ்ஞாநஸ்ய, ததா² ஜ்ஞாதோ க⁴ட இதி ப்ரதீத்யா க⁴டஸ்யாபி ஜ்ஞாநாவச்சி²ந்நஸ்வபா⁴வத்வேநாஸம்ப⁴வாச்ச । அத² யஜ்ஜ்ஞாநம் யதீ³யஸ்வபா⁴வம், ஸ தஸ்ய விஷய:, மத்ஸமவேதம் ரூபஜ்ஞாநமித்யத்ர து ஸமவாய ஏவ ரூபஜ்ஞாநாவச்சி²ந்நஸ்வபா⁴வோ, ந து ரூபஜ்ஞாநம் தத³வச்சி²ந்நஸ்வபா⁴வம் ; இத³ம்ச ஜ்ஞாநஸ்யைவ விஷயத்வமுக்தம் ; நத்விச்சா²தி³ஸாதா⁴ரணமிதி நாவ்யாப்திரிதி சேந்ந; யதீ³யஸ்வாபா⁴வமிதி தத்³தி⁴தஸ்ய யத்³விஷயகத்வார்த²கத்வே ஆத்மாஶ்ரயாத், அர்தா²ந்தரஸ்ய நிரூபயிதுமஶக்யத்வாத் , ரூபஜ்ஞாநாபா⁴வாபா⁴வஸ்ய ரூபஜ்ஞாநரூபத்வேந ரூபஜ்ஞாநஸ்யாப்யபா⁴வீயதயா தத்³விஷயத்வாபத்தே: । நநு–ஜ்ஞாநஜநககரணஸந்நிகர்ஷாஶ்ரயத்வம் தத்³விஷயத்வம் , ந ச ரூபஜ்ஞாநகரணமநஸ்ஸந்நிகர்ஷாஶ்ரயஸ்யாத்மநஸ்தத்³விஷயத்வாபத்தி:; கரணபதே³நாஸாதா⁴ரணஜ்ஞாநகரணஸ்யைவ விவக்ஷிதத்வாத் , ந ச ஸாதா⁴ரணஜ்ஞாநகரணசக்ஷுஸ்ஸந்நிகர்ஷாஶ்ரயஸ்ய மநஸோ(அ)பி ரூபஜ்ஞாநவிஷயத்வாபத்தி:; ஸந்நிகர்ஷபதே³நாப்யஸாதா⁴ரணஜ்ஞாநஜநகஸந்நிகர்ஷஸ்யைவோக்தத்வாதி³தி சேந்ந; சக்ஷுர்மநஸ்ஸம்யோக³ஸ்யாபி சாக்ஷுஷஜ்ஞாநாஸாதா⁴ரணகாரணத்வேந மநஸோ(அ)பி சாக்ஷுஷஜ்ஞாநவிஷயத்வாபத்தே:, பரோக்ஷவிஷயே அவ்யாப்தேஶ்ச । ந ச-தத்ர லிங்க³ஜ்ஞாநம் கரணம், தத்ர ச லிங்கி³ந: தத்³வ்யாப்தத்வம் ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்தீதி வாச்யம் ; லிங்க³ஸ்யாபி ஸ்வஜ்ஞாநஸம்ப³ந்தி⁴த்வேநாநுமிதிவிஷயத்வாபத்தே: । ந சாநுமிதௌ தத்³வ்யாப்ததாரூபஸம்ப³ந்த⁴ ஏவ விஷயதாநியாமக:; வ்யாபகதாவச்சே²த³கவ்யாபகஸம்ப³ந்தா⁴தீ³நாமவிஷயத்வாபத்தே: । ந ச-ஜ்ஞாநகரணஸந்நிகர்ஷஸமாநாதி⁴கரணோ ஜ்ஞாநாவச்சே²த³கத்வஸாக்ஷாத்³வ்யாப்யத⁴ர்மோ விஷயத்வம், இத³ம்ச நித்யபரோக்ஷஸாதா⁴ரணமிதி-வாச்யம் । வஸ்துத்வாதி³கமேவ விஷயத்வமித்யாபத்தே:, ஜ்ஞாநாவச்சே²த³கத்வஸ்ய ரூபஜ்ஞாநாவிஷயே ஸமவாயே(அ)பி ஸத்த்வேநாதிவ்யாப்தேஶ்ச । ந ச–ஜ்ஞாநஜ்ஞேயயோ: ஸ்வரூபஸம்ப³ந்த⁴ ஏவ விஷயத்வமிதி வாச்யம் ; அஸித்³தே⁴: । ததா² ஹி–ஸ்வரூபஸம்ப³ந்த⁴ இத்யஸ்ய ஸ்வரூபம் ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யர்த²த்வே ஸம்யோகா³தா³வதிவ்யாப்தி:, ந ச தது³ப⁴யாந்யத்வம் விஶேஷணம் ; ஹிமவத்³விந்த்⁴யயோரபி ஸ்வரூபஸம்ப³ந்தா⁴பத்தே:, ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரமந்தரேண விஶிஷ்டப்ரதீதிஜநநயோக்³யத்வம் ஸ்வரூபஸம்ப³ந்த⁴ இதி சேந்ந; ஆத்மாநம் ஜாநாமீத்யத்ராவ்யாப்தே:, தத்ர ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரஸ்ய ஸமவாயஸ்யைவ ஸத்த்வாத் அதீந்த்³ரியாபா⁴வாதா³வவ்யாப்தேஶ்ச, ந ஹி தஸ்ய விஶிஷ்டப்ரதீதிஜநநயோக்³யத்வே மாநமஸ்தி । அந்யதா² தேந விஶிஷ்டப்ரத்யயஜநநாபத்தே: । கிம்ச விஶிஷ்டப்ரதீதிஜநநயோக்³யத்வம் த⁴ர்மோ வா ஸம்ப³ந்த⁴:, தாத்³ருஶஸ்வரூபத்³வயமேவ வா । ஆத்³யே ஸ்வரூபஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴த்வவ்யாகா⁴த:, ப்ரதீதிக⁴டிதஸ்யாப்யசாக்ஷுஷாதி³ஜ்ஞாநாகோ³சரத்வப்ரஸங்க³ஶ்ச । ந த்³விதீய:; அநநுக³மாத் । கிம்சைவமபா⁴வப்⁴ரமாநுபபத்தி:। தத்ராபி விஶிஷ்டப்ரதீதிஸம்ப⁴வே ஸ்வரூபஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸத்த்வாத் । நச ப்ரமாத்வக⁴டிதம் தல்லக்ஷணம்; வாஸ்தவஸம்ப³ந்த⁴ஸத்த்வே ப்ரமாத்வஸ்யாப்யாபாத்³யத்வாத் । அந்யதா² தத்ர தஸ்யாப்ரமாத்வே ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வ: தஸ்மிம்ஶ்ச தஸ்ய ப்ரமாத்வமித்யந்யோந்யாஶ்ரயாத் । நநு–ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரமந்தரேண விஶிஷ்டப்ரதீதிஜநநயோக்³யதாவச்சே²த³காவச்சி²ந்நஸ்வரூபஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴த்வம் ஸம்யோக³த்வாவச்சி²ந்நஸ்ய த³ண்டீ³த்யாதௌ³ ஸம்ப³ந்த⁴த்வவத், விஶிஷ்டபு³த்³தி⁴ஶ்சாவச்சே²தி³காவிஷயிண்யேவாவச்சே²த்³யவிஷயா, அதோ ந ஸ்வரூபஸம்ப³ந்த⁴கோ³சரவிஶிஷ்டபு³த்³தே⁴ஶ்சாக்ஷுஷத்வவிரோத⁴:; நச–தர்ஹ்யபா⁴வப்ரமப்⁴ரமயோ: ஸ்வரூபத்³வயமாத்ரவிஷயத்வாவிஶேஷாத் ப்ரமாப்⁴ரமவ்யவஸ்தா²நுபபத்திரிதி வாச்யம் : க⁴டாபா⁴வவதி க⁴டாபா⁴வஜ்ஞாநத்வேந தத்³பி⁴ந்நஜ்ஞாநத்வேந ச வ்யவஸ்தோ²பபத்தே: । நநு–அதிரிக்தாவிஷயத்வே தஸ்யைவாநுபபத்தி:, நஹி ப⁴வத்³ரீத்யா தஸ்யோப⁴யாத்மகத்வேந தது³ப⁴யஸத்த்வேந வ்யதி⁴கரணப்ரகாரத்வ ரூபப்⁴ரமத்வஸ்யைவாபா⁴வே ப்⁴ரமதத³ந்யத்வாப்⁴யாம் வ்யவஸ்தா² ஸம்ப⁴வதீதி--சேந்ந; க⁴டாபா⁴வாபா⁴வஸ்ய க⁴டத்வேந தத்³வதி க⁴டாபா⁴வஜ்ஞாநஸ்ய வ்யதி⁴கரணப்ரகாரகத்வஸம்ப⁴வாத் । கிம்ச ப்⁴ரமஸ்ய வஸ்துக³த்யா யத் க⁴டவத்ஸ விஷய:, ந து ப்ரமாயா இத்யதிரிக்தவிஷயத்வமஸ்த்யேவ; நசாதீந்த்³ரியாபா⁴வே அவ்யாப்தி:। அத்யந்தாபா⁴வே ப்ரதியோகி³தே³ஶாந்யதே³ஶத்வம், ப்ராக³பா⁴வாதௌ³ ப்ரதியோகி³தே³ஶத்வே ஸதி ப்ரதியோகி³காலாந்யகாலத்வம், அந்யோந்யாபா⁴வே ப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கதே³ஶாந்யதே³ஶத்வம், விஶிஷ்டப்ரத்யயஜநநயோக்³யதாவச்சே²த³கம் । தத³வச்சி²ந்நத்வம் ச விஶிஷ்டப்ரதீத்யஜநகே(அ)ப்யதீந்த்³ரியாபா⁴வே ஸுலப⁴ம் , ந ஹ்யரண்யஸ்தோ² த³ண்டோ³ ந க⁴டஜநநயோக்³யதாவச்சே²த³காவச்சி²ந்ந இதி சேத், மைவம் ; நித்யஸ்யாதீந்த்³ரியஸ்யாகாஶாத்யந்தாபா⁴வாதே³ர்விஶிஷ்டப்ரதீதிஜநநயோக்³யதாவச்சே²த³காவச்சி²ந்நத்வே அவஶ்யம் விஶிஷ்டப்ரத்யயஜநகத்வப்ரஸங்கா³த் । நித்யஸ்ய ஸ்வரூபயோக்³யஸ்ய ஸஹகாரிஸமவதா⁴நநியமாத் । கிம்ச விஶிஷ்டஸ்ய ப்ரத்யய இத்யத்ர ஸ்வரூபஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஷஷ்ட்²யர்த²த்வே ஆத்மாஶ்ரய:, ஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரஸ்ய தத³ர்த²த்வே ஆத்மத்வாதி³விஶிஷ்டாத்மஸம்ப³ந்தி⁴ஸமூஹாலம்ப³நவிஷயே க⁴டபடாதா³வதிவ்யாப்தி:; தயோரபி விஶிஷ்டஸம்ப³ந்த்⁴யவிஶிஷ்டவிஷயஜ்ஞாநஜநகத்வாத் । ஜ்ஞாநஸ்யாபா⁴வ: ஜ்ஞாதோ(அ)பா⁴வ இதி ப்ரதீத்யோர்வைலக்ஷண்யம் ந ஸ்யாத்; ஜ்ஞாநாபா⁴வயோருப⁴யோரேவோப⁴யத்ர ஸ்வரூபஸம்ப³ந்த⁴த்வே விஷயக்ருதவிஶேஷாபா⁴வாத் । அதஏவவிஶிஷ்டப்ரதீதிஜநநயோக்³யத்வம் ஜ்ஞாநஜ்ஞேயாதி³ஸ்த²லே அதிரிக்தமேவ ஸம்ப³ந்த⁴ இதி–நிரஸ்தம்; அதீந்த்³ரியே நித்யாபா⁴வே(அ)வ்யாப்தே: । ந ஹி தத்ர விஶிஷ்டப்ரதீதிஜநநயோக்³யதா; ப²லோபதா⁴நாபத்தே:, ப்ரதீதிக⁴டிதஸ்ய சாக்ஷுஷாதி³ப்ரதீதாவவிஷயத்வப்ரஸங்கா³ச்ச । தஸ்மாத்ஸத்யத்வே ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தேராத்⁴யாஸிக ஏவ த்³ருக்³த்³ருஶ்யயோ: ஸம்ப³ந்த⁴ இதி ॥

ஸ்யாதே³தத் ஸர்வஸ்யாபி த்³ருஶ்யஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மகத்³ருக³த்⁴யஸ்தத்வே(அ)பி கஸ்யசித் கதா³சித் கிம்சித் ப்ரதிப்ரகாஶாய த்வயா(அ)பி தத்தத்ஸந்நிக்ருஷ்டேந்த்³ரியஜந்யதத்ததா³காரவ்ருத்தித்³வாரக ஏவாநாவ்ருதத்³ருக்ஸம்ப³ந்த⁴: ஸ்வீக்ருத:; ததா²ச ஸத்யத்வே(அ)பி தத்³வாரக ஏவ ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்து, கிமாத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்த⁴து³ர்வ்யஸநேந, ந ஹி ப⁴வதாம் விஜ்ஞாநவாதி³நாமிவ தத்தஜ்ஜ்ஞாநே தத்தத³ர்தா²த்⁴யாஸஸ்வீகார:, ஶுத்³த⁴த்³ருஶ: ஸ்வதோ பே⁴தா³பா⁴வாத் உபாதி⁴விஶிஷ்டாயா பே⁴தே³(அ)பி க⁴டாதி³வத்தஸ்யா அபி மித்²யாத்வேநாதி⁴ஷ்டா²நத்வாயோகா³தி³தி சேந்ந; ப்ரகாஶஸ்ய ஸாக்ஷாத் ஸ்வஸம்ஸ்ருஷ்டப்ரகாஶகத்வநியமேந சைதந்யஸ்ய பரம்பராஸம்ப³ந்தே⁴ந விஷயப்ரகாஶகத்வாயோகா³த் । நஹி ப்ரதீ³ப: பரம்பராஸம்ப³த்³த⁴ம் ப்ரகாஶயதி; அதோ விஷயாதி⁴ஷ்டா²நசைதந்யமநாவ்ருதமேவ ப்ரகாஶகம் , ஆவரணப⁴ங்க³ஶ்ச வ்ருத்த்யா; அதோ வ்ருத்தே: பூர்வமாத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்தே⁴ வித்³யமாநே(அ)பி த்³ருஶ்யா(அ)ப்ரதீதிருபபந்நா ।2 அத ஏவ – வ்ருத்திப்ரதி பி³ம்பி³தசைதந்யஸ்ய க⁴டப்ரகாஶகத்வே ஆத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாதந்த்ரதாபாத:, க⁴டாபி⁴வ்யக்தசைதந்யஸ்ய க⁴டப்ரகாஶகத்வே ஆவஶ்யகேந வ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தசைதந்யேநைவ க⁴டப்ரகாஶகத்வோபபத்தௌ தத³தி⁴ஷ்டா²நசித³பி⁴வ்யக்திகல்பநாயோக³ இதி–நிரஸ்தம்: பரோக்ஷவிலக்ஷணஸ்பு²டதரவ்யவஹாரார்த² விஷயாதி⁴ஷ்டா²நசைதந்யாபி⁴வ்யக்திகல்பநாயா யுக்தத்வத் । ந ச–ஶுத்³த⁴சைதந்யஸ்ய சரமஸாக்ஷாத்காராத்பூர்வம் நாபி⁴வ்யக்தி:, அபி⁴வ்யக்தஸ்ய ச க⁴டாத்³யவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்ய ந தத³தி⁴ஷ்டா²நத்வம், ஆத்மாஶ்ரயாதி³தி வாச்யம்; சரமஸாக்ஷாத்காராத் பூர்வமபி ஶுத்³த⁴சைதந்யஸ்யாவித்³யாவஶாத³தி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தஸ்ய மூலாஜ்ஞாநநிவ்ருத்திலக்ஷணாபி⁴வ்யக்த்யபா⁴வே(அ)பி தத³வஸ்தா²விஶேஷாதி³நிவ்ருத்திலக்ஷணாபி⁴வ்யக்த்யா விஷயப்ரகாஶகத்வோபபத்தே: । நச-க⁴டப்ரகாஶிகாயா: த்³ருஶோ மித்²யாத்வேநாதி⁴ஷ்டா²நத்வம் ஸத்யத்வே தோ³ஷாஜந்யத்வேந ப்ரமாத்வாத் ஸத்யம் ஸ்வவிஷயம் ப்ரதி நாதி⁴ஷ்டா²நத்வமித்யுப⁴யத:பாஶா ரஜுரிதி-வாச்யம்; யதோ தோ³ஷஜந்யத்வம் ந ப்ரமாத்வப்ரயோஜகம்; சைதந்யஸ்ய ஸர்வத்ர தோ³ஷாஜந்யத்வாத் , கிம்து தோ³ஷஜந்யவ்ருத்த்யவச்சி²ந்நத்வம் ; ப்ரக்ருதே ச தத³பா⁴வாத் ந விஷயஸ்ய ஸத்யத்வம் । அதோ மித்²யாபூ⁴தவிஷயம் ப்ரத்யதி⁴ஷ்டா²நத்வம் ஸத்யாயா த்³ருஶோ யுக்தம் । நநு தாத்த்விகஸம்ப³ந்தா⁴ஸம்ப⁴வே ஆத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்த⁴கல்பநம் ? ஸ ஏவ து குத:; க்ல்ருப்தஸம்யோக³பா³தே⁴ கு³ணகு³ணிநோ: ஸமவாயவத்தது³ப⁴யபா³தே⁴ த்ருதீயஸ்ய ஸம்ப⁴வாத், நச தத்ர மாநாபா⁴வ:; ஸமவாயவத³நுமாத்⁴யக்ஷயோ: ஸத்த்வாத் । ததா² ஹி பரஸ்பராஸம்யுக்தாஸமவேதவிஶேஷணவிஶேஷ்யகவிஶிஷ்டதீ⁴ர்விஶேஷணவிஶேஷ்யஸம்ப³ந்த⁴விஶிஷ்டவிஷயா, விஶிஷ்டதீ⁴த்வாத், த³ண்டீ³தி விஶிஷ்டதீ⁴வத் ; உக்தா ஜந்யப்ரமா, விஶேஷணவிஶேஷ்யஸம்ப³ந்த⁴நிமித்தகா, அபா³தி⁴தஜந்யவிஶிஷ்டதீ⁴த்வாத் , ஸம்மதவத்; விமதா தீ⁴:, அபா³தி⁴தவிஶேஷணவிஶேஷ்யஸம்ப³ந்த⁴விஷயா அபா³தி⁴தவிஶிஷ்டதீ⁴த்வாத்³த³ண்டீ³தி விஶிஷ்டதீ⁴வத்। கோ³மாம்ஶ்சைத்ர இத்யாதே³ரபி பக்ஷகுக்ஷிநிக்ஷேப ஏவேதி ந தத்ர வ்யபி⁴சாரஶங்கா । ததா² ச ஸம்யோக³ஸமவாயாதிரிக்தஸம்ப³ந்த⁴ஸித்³தி⁴ரிதி சேந்ந; ப்ரத²மே த்³விதீயே சார்தா²ந்தரம் ; ஆத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யைவ விஷயத்வேந நிமித்தத்வேந சோபபத்தே: । த்³விதீயே பரோக்ஷதீ⁴ஷு வ்யபி⁴சாரஶ்ச । த்ருதீயே ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநபர்யந்தாபா³தி⁴தத்வேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நமேவ। ஸர்வதா² அபா³தி⁴ததீ⁴விஷயத்வே ஸாத்⁴யே ஸாத்⁴யவைகல்யம் । ந ச–தாத்த்விகஸம்ப³ந்த⁴பா³தே⁴ ஆத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்த⁴ஸித்³தி⁴:, ததா²ச ஸம்யோக³ஸமவாயாதிரிக்ததாத்த்விகஸம்ப³ந்த⁴பா³த⁴பர்யந்தம் நாத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்த⁴ஸம்பா⁴வநா, ததா²ச கத²மர்தா²ந்தரஸித்³த⁴ஸாத⁴நஸாத்⁴யவைகல்யாநீதி வாச்யம் ; தாத்த்விகஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய வ்யாபகாநுபலப்³த்⁴யாபா³தா⁴த் । ததா² ஹி தாத்த்விகஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய வ்யாபகோ தே³ஶகாலவிப்ரகர்ஷாபா⁴வ: । ஸ சாதீதாதி³விஷயகஜ்ஞாநாதீ³நாம் நாஸ்த்யேவேதி கத²ம் தாத்த்விகஸ்தேஷாம் ஸம்ப³ந்த⁴: । ந ச-ஸமவாயவத் ஸம்ப³ந்த்⁴யபா⁴வவிப்ரகர்ஷாத்³யவிருத்³த⁴த்வேநைவ தத்ஸத்³தி⁴ரிதி-வாச்யம் ; ஸமவாயஸ்யாபி தே³ஶகாலவிப்ரக்ருஷ்டயோ: ஸம்ப³ந்த⁴வ்யவஹாராப்ரயோஜகத்வாத் । நஹி ஸம்ப³ந்த்⁴யபா⁴வே(அ)பி ஸந் ஸமவாயோ(அ)த்³ய நஷ்டம் க⁴டம் ஶ்வஸ்தநேந ரூபேண விஶிநஷ்டி। ந சாத்⁴யாஸிகத்வே ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸாத்⁴யே த⁴ர்மிக்³ராஹகமாநபா³த⁴:; விஶிஷ்டபு³த்³தி⁴த்வேந ப்ரத²மதாத்த்விகாதாத்த்விகஸாதா⁴ரணஸம்வந்த⁴த்வஸ்யைவ ஸித்³தே⁴: । கிம்ச ஸம்ப³ந்த⁴க்³ராஹக ஏவ தாத்த்விகஸம்ப³ந்த⁴வ்யாபகாநுபலப்³தி⁴ரூபபா³த⁴ஸஹக்ருதாத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்தே⁴ பர்யவஸ்யதி । அதோ ந த⁴ர்மிக்³ராஹகபா³த⁴ஶங்காபி । ந சைவம்– யுதஸித்³த⁴யோரேவ ஸம்யோக³ரூபஸம்ப³ந்த⁴த³ர்ஶநாத³யுதஸித்³தி⁴ரபி ஸம்யோக³ஸ்ய பா³தி⁴கா ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; அயுதஸித்³த⁴யோரபி க்வசித்ஸம்ப³ந்தா⁴த³ர்ஶநேந யுதஸித்³த⁴த்வஸ்ய ஸம்ப³ந்தா⁴ப்ரயோஜகத்வாத் , யஸ்மிந் ஸத்யவஶ்யம் ஸம்ப³ந்த⁴: ஸ ஏவ ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ப்ரயோஜக இதி ஸமவ்யாப்தத்வாபா⁴வேந யுதஸித்³த்⁴யநுபலப்³தே⁴ரபா³த⁴கத்வாத் , யத்ர ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்தத்ராவஶ்யம் யுதஸித்³தி⁴ரிதி விஷமவ்யாப்திகல்பநே(அ)பி மாநாபா⁴வாத் , அநுகூலதர்காத³ர்ஶநாத், தே³ஶகாலவிப்ரகர்ஷாபா⁴வவதாம் து ஸர்வேஷாம் ஸம்ப³ந்த⁴த³ர்ஶநேந விப்ரகர்ஷே தத³ர்ஶநேந ச ஸமவ்யாப்ததயா ப்ரயோஜகஸ்ய தே³ஶகாலவிப்ரகர்ஷாபா⁴வஸ்யாநுபலப்³தே⁴: ஸம்ப³ந்த⁴பா³த⁴கத்வஸ்யாவஶ்யமங்கீ³கரணீயத்வாத் । நஹி ப்ரயோஜகாபா⁴வே ப்ரயோஜ்யஸம்ப⁴வ: । நந்வேவம்–த்⁴வம்ஸாதே³ரதீதாதி³நா, மித்²யாத்வலக்ஷணாந்தர்க³தஸ்யாத்யந்தாபா⁴வஸ்ய ப்ரதியோகி³நா, ஶக்தே: ஶக்யேந அஜ்ஞாநஸ்யாஜ்ஞேயேந, இச்சா²யா இஷ்யமாணேந, வ்யவஹாரஸ்ய வ்யவஹர்தவ்யேந, வாக்யஸ்யார்தே²ந, வ்ருத்திரூபஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞேயேந, ஸம்ப³ந்தோ⁴ நேதி த்வத்³வாக்யோக்தஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வஸ்ய ஜ்ஞாநேநாஸம்ப³ந்தா⁴த் ஸ்வந்யாயஸ்வக்ரியாஸ்வவசநவிரோதா⁴: ஸ்யு:; நஹி ஜ்ஞாநே ஜ்ஞேயமிவ ப்ரதியோக்³யாதி³கமபா⁴வாதா³வத்⁴யஸ்தமிதி–சேந்ந; யத்³யப்யுக்தந்யாயஸாம்யேந த்⁴வம்ஸாதீ³நாம் ஸ்வப்ரதியோக்³யாதி³பி⁴ஸ்தாத்த்விக: ஸம்ப³ந்தோ⁴ நாஸ்த்யேவ, அத்⁴யாஸோ(அ)பி ந ஜ்ஞாநஜ்ஞேயந்யாயேந, உப⁴யோரபி மித்²யாத்வாத்; ததா²பி ப்ரதீயமாநம் ப்ரதியோக்³யநுயோகி³பா⁴வாதி³கம் ஸர்வதா² ந நிராகுர்ம:, கிம்து தாத்த்விகாத்⁴யாஸாப்⁴யாம் பி⁴ந்நமேவ ஜ்ஞேயகுக்ஷிநிக்ஷிப்தத்வாத் மித்²யாபூ⁴தமங்கீ³குர்ம: । ஸச ஸம்யோகா³தி³வத³திரிக்தோ வா ஸ்வரூபம் வா பராங்கீ³க்ருதபதா³ர்தா²ந்தர்க³தோ வா தத³திரிக்தோ வேத்யஸ்யாம் காகத³ந்தபரீக்ஷாயாம் ந நோ நிர்ப³ந்த⁴: । ந ச மித்²யாத்வஸித்³தே⁴: ப்ராக் தத³ஸித்³த்⁴யா அந்யோந்யாஶ்ரய:; த்³ருக்³த்³ருஶ்யஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்த்யா ஜ்ஞேயமாத்ரஸ்யாத்⁴யாஸிகத்வே ஸித்³தே⁴ தந்மத்⁴யபதிதஸ்ய ப்ரதியோக்³யபா⁴வாதி³ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாபி மித்²யாத்வம், ந து ப்ரதியோக்³யபா⁴வாதி³ஸம்ப³ந்த⁴மித்²யாத்வஸித்³த்⁴யநந்தரம் த்³ருஶ்யமித்²யாத்வஸித்³தி⁴ரிதி வ்யவஹாரோபயுக்தஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யஸ்யாப்ரதிக்ஷேபாத் ந ஸ்வவசநாதி³விரோத⁴:। தது³க்தம் க²ண்ட³நக்ருத்³பி⁴: ‘பா³தே⁴(அ)த்³ருடே⁴(அ)ந்யஸாம்யாத் கிம் ? த்³ருடே⁴ தத³பி பா³த்⁴யதாம் । க்வ மமத்வம் முமுக்ஷூணாமநிர்வசநவாதி³நாம் ॥ இதி । ந சாத்³ருட⁴த்வம் பா³த⁴ஸ்ய; வ்யாபகாநுபலப்³தி⁴ரூபதர்கஸ்யோக்தத்வாத் । ஸ்வக்ரியாதி³விரோத⁴ரூபப்ரதிகூலதர்கஸ்ய பரிஹ்ருதத்வாச்ச । அதஏவ ந ஜாதிவாதி³ஸாம்யம்; தேந ஹி நியமஸாபேக்ஷாநித்யத்வஸாத⁴கக்ருதகத்வாதௌ³ நியமாநபேக்ஷணத³ர்ஶநமாத்ரேண ரூபவத்வாதி³கமாபாத்³யதே, ந த்வஸ்மாபி⁴ஸ்ததா²நியமநிரபேக்ஷேண ஸாஹசர்யமாத்ரேண கிம்சிதா³பாத்³யதே । ந சைவம்-ஜ்ஞாநஜ்ஞேயயோரபி ப்ரதியோக்³யபா⁴வாதி³ஸமகக்ஷ்ய ஏவ ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்த்விதி-வாச்யம்; பரஸ்பராத்⁴யாஸாத்மகஸம்ப³ந்தா⁴ஸம்ப⁴வேநைவ ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரகல்பநாத், தத்ஸம்ப⁴வே தஸ்யைவ ஸம்ப³ந்த⁴த்வாத் । ந ச–அஜ்ஞாநவிஷயஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ விஷயிண்யஜ்ஞாநே(அ)நத்⁴யாஸேந விஷயஸ்ய விஷயிண்யத்⁴யாஸநியமோ ந ஸித்³த⁴ இதி வாச்யம் ; ஏவம் நியமாநப்⁴யுபக³மாத், கிம் து ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநயோரத்⁴யாஸ ஏவ விஷயேண ஸம்ப³ந்த⁴: । ஸ ச ஜ்ஞாநே ஜ்ஞேயஸ்யாஜ்ஞேயே சாஜ்ஞாநஸ்யாத்⁴யாஸாத் உபபத்³யதே । அத ஏவாத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்த⁴வ்யதிரேகப்ரத³ர்ஶநே அஜ்ஞாநஸ்யாஜ்ஞேயேநேத்யநுதா³ஹரணம் । நநு–ஶ்ரவணாதீ³நாம் சரமஸாக்ஷாத்காராந்தாநாம் ஸ்வவிஷயேண ப்³ரஹ்மணா ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தி:; நஹி ஶ்ரவணாதௌ³ ஸாக்ஷாத்காரே வா ப்³ரஹ்மா(அ)த்⁴யஸ்தமிதி–சேந்ந; ஸாக்ஷாத்காரோ ஹி வ்ருத்திர்வா, தத³பி⁴வ்யக்தசைதந்யம் வா । ஆத்³யே தஸ்யா: ப்³ரஹ்மண்யத்⁴யஸ்தத்வேநாஜ்ஞாநாஜ்ஞேயயோரிவ ஸம்ப³ந்தோ⁴பபத்தே: । அதஏவ ஶ்ரவணாதி³நாபி மாநஸக்ரியாரூபேண ந ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தி:, த்³விதீயே து அபே⁴தே³ந ஸம்ப³ந்தா⁴நுபயோகா³த் தத்ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்திர்ந தோ³ஷாய । அதஏவ சரமஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ப்³ரஹ்மண்யத்⁴யஸ்தத்வாத் யதி³ தத்³விஷயத்வம், ததா³ க⁴டஸாக்ஷாத்காரஸ்யாபி ப்³ரஹ்மண்யத்⁴யஸ்தத்வாத் தத்³விஷயத்வாபத்திரிதி-நிரஸ்தம் ; க⁴டஸாக்ஷாத்காரஸ்ய க⁴டாபி⁴வ்யக்தசைதந்யரூபத்வே ப்³ரஹ்மண்யநத்⁴யாஸாத் , வ்ருத்திரூபத்வே தஸ்யா: ப்³ரஹ்மண்யத்⁴யாஸே(அ)பி நாதி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தப்³ரஹ்மணோ விஷயத்வம் ; ப்³ரஹ்மவிஷயதாப்ரயோஜகஸ்யாத்⁴யாஸவிஶேஷஸ்ய தத்ராபா⁴வாத் , தஸ்ய ச ப²லப³லகல்ப்யத்வாத் , ந ஹி சரமவ்ருத்தௌ ப்³ரஹ்மாகாரதாவத³த்ரா(அ)பி ஸா(அ)நுபூ⁴யதே, இச்சே²ஷ்யமாணயோஸ்து ஜ்ஞாநத்³வாரக ஏவ ஸம்ப³ந்த⁴ இதி ந ப்ருத²க்ஸம்ப³ந்தா⁴பேக்ஷா । ந ச ஜ்ஞாநே ஸந்நிகர்ஷாதீ⁴நஸ்யேவ ஸ்ம்ருதாவநுப⁴வாதீ⁴நஸ்யேவேச்சா²யாம் ஜ்ஞாநாதீ⁴நஸ்ய விஷயஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாநுப⁴வாத் ஸந்நிகர்ஷாதி³ப்⁴யோ பி⁴ந்ந இவ ஜ்ஞாநாத் பி⁴ந்ந ஏவ ஸம்ப³ந்தோ⁴ வக்தவ்ய இதி வாச்யம்; ஸம்ப³ந்தா⁴நுப⁴வஸ்ய ஜ்ஞாநத்³வாரகஸம்ப³ந்தே⁴நாப்யுபபத்தேரதிரிக்தஸம்ப³ந்த⁴கல்பநே மாநாபா⁴வாத் , ஜ்ஞாநாதீ⁴நஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரஸ்யாநநுப⁴வாத் । ஜ்ஞாநே த்விந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷாதி³நா ந ஸம்ப³ந்தா⁴நுப⁴வோபபத்தி:, இந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷாதீ³நாமதீந்த்³ரியத்வேந தேஷாமநுமித்யாதி³நோபஸ்தி²திம் விநைவ க⁴டஜ்ஞாநமித்யாதி³ ஸம்ப³ந்தா⁴நுப⁴வாத் । ஸ்ம்ருதௌ து அநுப⁴வாதீ⁴நஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஶங்கைவ நாஸ்தி; அநுப⁴வஸ்ய ததா³நீமஸத்த்வாத் , உப⁴யோரபி ஜ்ஞாநத்வேந துல்யவதே³வ ஸம்ப³ந்த⁴ஸம்ப⁴வாச்ச । ந ச-ஸமூஹாலம்ப³நஜந்யைகவிஷயேச்சா²யாமுப⁴யவிஷயத்வாபத்தி: ஜநகஜ்ஞாநஸ்யோப⁴யவிஷயத்வாதி³தி வாச்யம்; அதிரிக்தஸம்ப³ந்த⁴பக்ஷே(அ)பி துல்யத்வாத் । அதை²கவிஷயாவச்சே²தே³நைவ ஜ்ஞாநஸ்ய ஜநகத்வாத் நோப⁴யவிஷயத்வம், ஸமம் மமா(அ)பி; ஜநகஜ்ஞாநே ஜநகதாவச்சே²த³கவிஷயத்வஸ்யைவ ஸம்ப³ந்த⁴த்வாத் । ந ச நித்யேஶ்வரேச்சா²யா விஷயத்வஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தி: தஸ்யா: அஸ்மாபி⁴ரநங்கீ³காராத், தார்கிகாணாமபி தத்ஸாத⁴கமாநப³லேந விலக்ஷணஸம்ப³ந்த⁴கல்பநே(அ)பி ஜந்யஜ்ஞாநஜந்யேச்ச²யோருக்தப்ரகாரேணைவ விஷயதாப்⁴யுபக³மாத் , ந ச-புத்ராதி³தீ⁴ஜந்யஸுகா²தே³: புத்ராதி³விஷயத்வாபத்தி:, இச்சா²ந்யாயாதி³தி வாச்யம்; வைஷம்யாத் । ஜ்ஞாநஸ்ய ஸமாநத்வே(அ)பி இச்சா²தா³வேவ ஸவிஷயத்வப்ரதீதி:, ந து ஸுகா²தௌ³ । வஸ்துஸ்வாபா⁴வ்யாத் த்வயாப்யஸ்யைவார்த²ஸ்ய வக்தவ்யத்வாத் । அந்யதா² ஸ்ப²டிகே ஜபாகுஸுமஸந்நிதா⁴நால்லௌஹித்யவல்லோஷ்டே(அ)ப்யாபத்³யேத । அத² த⁴ர்மே தாத்பர்யஸ்யாநத்⁴யாஸாத்தாபர்யஸம்ப³ந்தோ⁴ ந ஸ்யாத், ந; தாத்பர்யம் ஹி தத்ப்ரதீத்யுத்³தே³ஶ்யகத்வம், ப்ரதீதேஶ்ச ஜ்ஞேயாந்தரேணேவ த⁴ர்மேணா(அ)பி ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)த்⁴யஸ்ய ஏவ, ப்ரதீதித்³வாரா ச த⁴ர்மதாத்பர்யயோ: ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யநுபபத்த்யபா⁴வாத் । ந ச-ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரகாஶத்வேந ப்ரதீ³பஸாம்யே(அ)பி ஆந்தரத்வேந தத்³வைலக்ஷண்யமங்கீ³கர்தவ்யம் । அத இச்சா²தி³வத்³விப்ரக்ருஷ்டேநாபி ஸம்ப³ந்த⁴: ஸ்யாத், அந்யதா² ப்ரதீ³பவதே³வாத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பி ந ஸ்யாத், பரோக்ஷவ்ருத்தௌ விப்ரக்ருஷ்டஸம்ப³ந்த⁴த³ர்ஶநாச்சேதி வாச்யம் ; தே³ஶகாலவிப்ரகர்ஷாபா⁴வஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யப்ரயோஜகத்வே ஸம்ப⁴வத்யாந்தரப்ரதியோகி³கஸம்ப³ந்த⁴பி⁴ந்நஸம்ப³ந்த⁴ ஏவாஸ்ய ப்ரயோஜகத்வமிதி கல்பநாபீ³ஜாபா⁴வாத் । இச்சா²யாஸ்து நேஷ்யமாணேந ஸாக்ஷாத்ஸம்ப³ந்த⁴:, கிம் து ஜ்ஞாநத்³வாரக: பரம்பராஸம்ப³ந்த⁴ ஏவேத்யுக்தம் । பரோக்ஷஸ்த²லே து யத்³யப்யதி⁴ஷ்டா²நசைதந்யேந ஸாக்ஷாதே³வ ஸம்ப³ந்த⁴:; ததா²பி விஷயாகாரவ்ருத்த்யா ஸாக்ஷாத்ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத் வ்ருத்யவச்சி²ந்நசைதந்யேந விஷயஸ்ய பரம்பராஸம்ப³ந்த⁴ ஏவ । நநு தவாபி மதே ஜ்ஞேயஸ்ய ந ஸ்வஜ்ஞாநே(அ)த்⁴யஸ்தத்வநியம:; அநத்⁴யஸ்தஸ்ய துச்ச²ஸ்ய பஞ்சமப்ரகாரத்வபக்ஷே அவித்³யாநிவ்ருத்தே: பா⁴வாத்³வைதபக்ஷே அபா⁴வஸ்ய த்³ருக்³ரூபத்வே(அ)பி ஸ்வஜ்ஞாநே(அ)நத்⁴யாஸாத், அபரோக்ஷைகரஸே ப்³ரஹ்மண்யத்⁴யஸ்தஸ்ய வ்யாவஹாரிகஸ்யாதீதாதே³ர்நித்யாதீந்த்³ரியஸ்ய ச பரோக்ஷாநுப⁴வரூபே ஸ்வஜ்ஞாநே(அ)நத்⁴யாஸாத், ஸ்மர்யமாணஸ்ய ச ஸ்ம்ருதிரூபே ஸ்வஜ்ஞாநே(அ)நத்⁴யாஸாத், ப்ரதிபா⁴ஸிகஸ்ய ச ப்ரதிபா⁴ஸிகே ஸ்வஜ்ஞாநே(அ)நத்⁴யாஸாத், த்வந்மதே ப்⁴ரமரூபஜ்ஞாநஸ்யாபி கல்பிதத்வாதி³தி சேத், மைவம் ; துச்ச²ஸ்யாஜ்ஞேயத்வேந ஜ்ஞாநே அத்⁴யாஸாபா⁴வாத்³ ஜ்ஞேயஸ்ய ஹி ஜ்ஞாநே(அ)த்⁴யாஸ:, துச்ச²ஸ்ய து ந ஜ்ஞேயதேத்யக்³ரே வக்ஷ்யதே । பஞ்சமப்ரகாராவித்³யாநிவ்ருத்தேரபி ப்ரதியோக்³யதி⁴கரணே த்⁴வம்ஸஸ்யாபி தத்ர வ்ருத்தேரவஶ்யம்பா⁴வாத் அத்⁴யாஸ ஏவ ஸம்ப³ந்த⁴: । வஸ்துதஸ்த்வவித்³யாநிவ்ருத்தே: பஞ்சமப்ரகாரத்வம் ச பா⁴வாத்³வைதம் சாநப்⁴யுபக³மபராஹதம் । யதா² சாவித்³யாநிவ்ருத்தேர்ப்³ரஹ்மரூபத்வம் ஸர்வாத்³வைதம் ச ததோ²பரிஷ்டாத்³வக்ஷ்யதே । அபரோக்ஷேகரஸே ப்³ரஹ்மண்யத்⁴யஸ்தஸ்யாதீதாதே³ரநுமித்யாதி³ரூபஜ்ஞாநே அநத்⁴யாஸே(அ)பி யஸ்மிம்ஶ்சைதந்யே தத³த்⁴யஸ்தம் ததே³வ சைதந்யமநுமித்யாதி³ரூபவ்ருத்த்யவச்சி²ந்நமிதி நாத்⁴யாஸாநுபபத்தி: । அதிப்ரஸங்க³பரிஹாரார்த²ம் சைதந்யஸ்ய விஷயஸம்ப³ந்தே⁴ வ்ருத்த்யுபராகா³பேக்ஷாயாமபி நாதி⁴ஷ்டா²நத்வேந தத³பேக்ஷா । ஏவமேவ நித்யபரோக்ஷஸ்த²லே ஸ்ம்ருதிஸ்த²லே(அ)பி ப்ரதிபா⁴ஸிகஸ்ய ப்ரதிபா⁴ஸிக்யாம் வ்ருத்தாவநத்⁴யாஸே(அ)ப்யதி⁴ஷ்டா²நவிஷயகவ்ருத்யபி⁴வ்யக்தசைதந்ய ஏவாத்⁴யாஸ இதி ந காப்யநுபபத்தி: । ந ச-ரூப்யாதி³கமித³மம்ஶாவச்சி²ந்நசைதந்யே(அ)த்⁴யஸ்தம், பா⁴ஸதே ச அவித்³யாவ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தசைதந்யேநேதி விஷயிணி ஜ்ஞாநே விஷயஸ்யாத்⁴யாஸ: கத²மிதி–வாச்யம் ; ஏகாவச்சி²ந்ந ஏவாபராவச்சே²தே³ந நிரபேக்ஷோபாதே⁴ரிவாத்ர பே⁴த³கத்வாபா⁴வாத் , அத ஏவ அபி⁴யுக்தை: ப²லைக்யாதை³க்யம் ஜ்ஞாநஸ்யோச்யதே । ந ச–ரூப்யாதே³: ஸ்வஜ்ஞாநே(அ)த்⁴யஸ்தத்வே ரூப்யஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞாநே ப்⁴ரமோத்பத்திஸ்தஜ்ஜ்ஞாநேந தந்நிவ்ருத்திரிதி ச ஸ்யாத், அதி⁴ஷ்டா²நாஜ்ஞாநஜ்ஞாநாப்⁴யாமத்⁴யாஸஸ்ய ஜந்மநிவ்ருத்த்யோர்நியதத்வாத் , ஜ்ஞாநம் ரஜதமிதி ப்ரதீதிப்ரஸங்கா³ச்சேதி வாச்யம்; ரஜதாகாரவ்ருத்த்யவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்ய ரஜதப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நத்வாநப்⁴யுபக³மாத், இத³மம்ஶாவச்சி²ந்நசைதந்யமேவ து ரஜதப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நம் , தச்ச தை³வாத்³ரஜதாகாரவ்ருத்த்யவச்சி²ந்நசைதந்யமபி, நைதாவதா ப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நத்வே தத³பேக்ஷா । தஸ்ய ச ப்⁴ரமவிரோதி⁴ஶுக்திவாத்³யாகாரணாஜ்ஞாநம் ப்⁴ரமகாரணம் । தேநாகாரேண ஜ்ஞாநம் ப்⁴ரமநிவர்தகம் । அதஏவ ந ஜ்ஞாநம் ரஜதமிதி ப்⁴ரமாகாராபத்தி:; வ்ருத்த்யவச்சி²ந்நஸ்யைவ ஜ்ஞாநத்வாத்தஸ்ய சாதி⁴ஷ்டா²நத்வாபா⁴வாத் । அதி⁴ஷ்டா²நதாதா³த்ம்யேந சாரோப்யப்ரதீதிரிதி இத³ம் ரஜதமித்யேவ ப்⁴ரமாகார: । நநு-க⁴டாதே³: க²ஸந்நிக்ருஷ்டேந்த்³ரியஜந்யஸ்வஜ்ஞாநாத் பூர்வ ஸத்த்வேந தத்ராத்⁴யாஸோ ந யுக்த: । ந ச யா க⁴டேந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷஜா வ்ருத்திஸ்தயா க⁴டோ ந ப்ரகாஶ்ய: । யேந ச ப்ரகாஶ்யோ க⁴டாதி⁴ஷ்டா²நசைதந்யேந ந தத்ஸந்நிகர்ஷஜமிதி வாச்யம்; வ்ருத்த்யதிரிக்தஜ்ஞாநே மாநாபா⁴வாத் । அஜ்ஞாநநிவ்ருத்தேரபி தத ஏவ பா⁴வாதி³தி-சேந்ந; வ்ருத்த்யுத³யாத் ப்ராக³ஜ்ஞாதார்த²ஸித்³த்⁴யர்த²ம் வ்ருத்த்யதிரிக்தஜ்ஞாநஸ்யாவஶ்யமப்⁴யுபேயத்வாத் । அந்யதா² தஸ்ய ஸாத⁴காபா⁴வேந ஶஶஶ்ருங்க³துல்யதயா ஸந்நிகர்ஷதஜ்ஜந்யஜ்ஞாநஹேதுத்வேந ப்ராக் ஸத்த்வகல்பநா நிஷ்ப்ராமாணிகீ ஸ்யாத் । தஸ்மாத்³யாத்³ருஶஸ்ய க⁴டாதே³ரிந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷாஶ்ரயத்வேந ஜ்ஞாநகாரணத்வம் தாத்³ருஶஸ்ய ஸாத⁴கம் கிஞ்சிந்மாநமவஶ்யமப்⁴யுபேயம் । அந்யதா²(அ)ந்வயவ்யதிரேகயோரக்³ரஹேண கார்யகாரணபா⁴வாக்³ரஹாத் ஸர்வமாநமேயாதி³வ்யவஸ்தோ²ச்சி²த்³யேத । தச்ச மாநம் ந வ்ருத்திரூபம் । ததா³நீம் வ்ருத்திகாரணாப்ரவ்ருத்தேரிதி தத்³விலக்ஷணம் நித்யம் ஸ்வப்ரகாஶமேவ லாக⁴வாத் , வ்ருத்திக³தோத்பத்திவிநாஶஜட³த்வாதி³பி⁴ஸ்தத³ஸம்ஸ்பர்ஶாத் । ததே³வ ச நாநாவிதோ⁴பாதி⁴ஸம்ப³ந்தா⁴ந்நாநாவித⁴வ்யவஹாரபா⁴க் ப⁴வதி நப⁴ இவ க⁴டமணிமல்லிகாத்³யுபாதி⁴பே⁴தே³ந; தச்சாஜ்ஞாநஸாத⁴கத்வாத்ஸ்வரூபதோ நாஜ்ஞாநநிவர்தகம், வ்ருத்யுபரக்தம் த்வஜ்ஞாநநிவர்தகமிதி ந வ்ருத்தேரநுபயோக³: । ததா² ச ஸர்வாஜ்ஞாநஸாத⁴கே ஸாக்ஷிசைதந்யே தஸ்மிந் க⁴டாதே³ரத்⁴யாஸ இதி கா(அ)நுபபத்தி: ? தது³க்தம் ஸுரேஶ்வராசார்யை:–‘ஸர்வதீர்த²த்³ருஶாம் ஸித்³தி⁴: ஸ்வாபி⁴ப்ரேதஸ்ய வஸ்துந: । யத³ப்⁴யுபக³மாதே³வ தத்ஸித்³தி⁴ர்வார்யதே குத: ॥” இதி । ‘ஸர்வதீர்த²த்³ருஶாம் தாவத்ஸாமாந்யம் மாநலக்ஷணம் । அஜ்ஞாதார்தா²வக³மநம் த்வது³க்தே தந்ந யுஜ்யதே ॥ ஸ்வத: ஸித்³தோ⁴(அ)த²வாஸித்³தோ⁴ தே³ஹாதி³ஸ்தே ப⁴வந், ப⁴வேத் । ப்ரமாணாநாம் ப்ரமாணத்வம் நோப⁴யத்ராபி லப்⁴யதே ॥ ப்ரமாணாந்யந்தரேணாபி தே³ஹாதி³ஶ்சேத் ப்ரஸித்⁴யதி । வத³ ப்ரமாணை: கோ(அ)ந்வர்தோ² ந ஹி ஸித்³த⁴ஸ்ய ஸாத⁴நம் । ஸ்வதோ(அ)ஸித்³தே⁴ ப்ரமேயே து நாஸதோ வ்யஞ்ஜிகா ப்ரமா । நாபி⁴வ்யநக்தி ஸவிதா ஶஶஶ்ருங்க³ம் ஸ்பு²ரந்நபி ॥' இதி ந ச–‘க⁴டோ(அ)யமித்யஸௌ வ்ருத்திராபா⁴ஸஸ்ய ப்ரஸாத³த: । விஜ்ஞாதோ க⁴ட இத்யுக்திர்ப்³ரஹ்மாநுப⁴வதோ ப⁴வேத் ॥” இதி வத³தா வ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தஸ்ய க⁴டாநதி⁴ஷ்டா²நசைதந்யஸ்ய க⁴டாநுப⁴வத்வோக்திவிரோத⁴ இதி வாச்யம் । வ்ருத்திப்ரதிவிம்பி³தசைதந்யஸ்ய க⁴டாதி⁴ஷ்டா²நசைதந்யேந ஸஹ பே⁴தா³பா⁴வாத் , சைதந்யஸ்யைகத்வாத் । யதா² சைகஸ்யைவ சைதந்யஸ்ய ஸர்வபா⁴ஸகத்வம் ததா² விஸ்தரேணோபபாதி³தம் நாபா⁴வ உபலப்³தே⁴ரித்யஸ்மிந்நதி⁴கரணே பா⁴ஷ்யக்ருத்³பி⁴: । நநு-த்³ருஶ்யத்வாந்யதா²நுபபத்த்யா மித்²யாத்வமித்யர்தா²பத்திர்விவக்ஷிதா, கிம் வா ஸத்யத்வே த்³ருஶ்யத்வம் ந ஸ்யாதி³த்யநுகூலதர்கமாத்ரம் । நாத்³ய:; தத்ஸாமக்³ர்யபா⁴வாத் । ததா² ஹி-ஆக்ஷேப்யஸ்யோபபாத³கத்வம்; ப்ரமாணாவிருத்³த⁴த்வம், ஆக்ஷேபகஸ்யாநுபபத்³யமாநத்வம், ப்ரமிதத்வம் சேத்யர்தா²பத்திஸாமக்³ரீ। ப்ரக்ருதே சாக்ஷேப்யஸம்ப³ந்தி⁴நோ மித்²யாத்வம் நாக்ஷேபகஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யோபபாத³கம் , ப்ரத்யுத ப்ரதிகூலமேவ । நசாத்⁴யஸ்தத்வரூபஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ந தத்ப்ரதிகூலத்வம்। தஸ்யாத்³யாப்யஸித்³தே⁴ரநாக்ஷேபகத்வாத் । ப்ரத்யக்ஷாதி³விருத்³த⁴ம் சேத³மாக்ஷேப்யம் । நாப்யேகஸ்ய த்³ருஶ்யத்வஸ்யோபபத்தயே ப்ரமிதாநேகஸ்ய த்யாகோ³ யுக்த: । ஆக்ஷேபகம் ச ந த்³ருக³த்⁴யஸ்தத்வம் : தஸ்யைவ ப²லத ஆக்ஷேப்யத்வாத் । நாபி த்³ருக்³விஷயத்வரூபோ த்³ருக்³ஸம்ப³ந்த⁴:; தவாஸித்³தே⁴: । த்³ருக³தீ⁴நஸித்³தி⁴கத்வம் ; த்³ருக்³விஷயத்வாதிரிக்தஸ்ய தஸ்யாஸித்³தே⁴: । நாந்த்ய:; ஸத்த்வே(அ)ப்யுக்தரீத்யா ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரேணைவ த்³ருஶ்யத்வஸ்யோபபந்நதயா அநுபபத்தேரேவாபா⁴வாதி³தி–சேந்ந; அநுகூலதர்கஸ்யைவ ப்ரக்ராந்தத்வேநார்தா²பத்திர்வேத்யாதி³விகல்பாநவகாஶாத் , உப⁴யதா²ப்யதோ³ஷாச்ச । ததா² ஹி ஸத்யத்வே த்³ருக்³த்³ருஶ்யஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தி: । மித்²யாத்வம் ச தது³பபாத³கம் , ந தத்ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரதிகூலம் ; மித்²யாத்வே(அ)பி ஶுக்திரூபஸ்யேத³மம்ஶே(அ)த்⁴யஸ்தத்வரூபஸம்ப³ந்த⁴த³ர்ஶநேந ஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யே ப்ரதிகூலத்வாபா⁴வாத் । ஆக்ஷேபகோ(அ)பி த்³ருக்³விஷயத்வரூபோ த்³ருக்³ஸம்ப³ந்த⁴ ஏவ அத்⁴யாஸரூபஸ்ய த்³ருக்³விஷயத்வஸ்ய மமா(அ)பி ஸம்ப்ரதிபத்தே:, தாத்த்விகஸ்யைவ தஸ்ய நிஷேதா⁴த் । ந சாத்⁴யஸ்தத்வஸ்யாத்³யாப்யஸித்³தி⁴:; த்³ருக்ஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யஸ்யாக்ஷேபகஸ்ய ப்ரஸக்தவிஶேஷநிஷேதே⁴(அ)ப்யத்⁴யஸ்தத்வரூபவிஶேஷபர்யவஸாநேநாஸித்³த்⁴யபா⁴வாத் । ந ஹி அத்⁴யஸ்தஸம்ப³ந்த⁴த்வேநாக்ஷேபகதா, கிம் து ஸம்ப³ந்த⁴த்வேந । ஸ சாத்⁴யஸ்தத்வஸம்ப³ந்த⁴ஸம்பா⁴வநயாப்யபா³தி⁴த ஏவேதி । நச க⁴டஸ்ய ஜ்ஞாநமிதி தீ⁴ஸித்³த⁴ஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வம் ந விஶேஷ:, ந ஹி ரூப்யஸ்ய ஶுக்திரிதி ப்ரதீதிரஸ்தீதி வாச்யம்; ரூப்யஸ்ய ஶுக்திரிதி ப்ரதீத்யபா⁴வே(அ)பி ரூப்யஸ்ய ஶுக்திரதி⁴ஷ்டா²நமிதி ப்ரதீத்யா அத்⁴யஸ்தத்வஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷத்வஸித்³தே⁴:, சைத்ரஸ்ய மைத்ர இதி ப்ரதீத்யபா⁴வே(அ)பி சைத்ரஸ்ய பிதா மைத்ர இதி ப்ரதீதிவத் ஆக்ஷேப்யமத்ர ப்ரமாணாவிருத்³த⁴மேவ; அத்⁴யக்ஷாதி³விரோத⁴ஸ்ய ப்ராகே³வ பரிஹ்ருதத்வாத் । ஆக்ஷேபகே ச ப்ரமிதத்வமநபேக்ஷிதமேவ; அப்ரமிதேநாபி ப்ரதிபி³ம்பே³ந பி³ம்பா³க்ஷேபத³ர்ஶநாத் । தர்கபரதாயாமபி நாப்ரயோஜகதா; ஸத்யத்வே ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தேர்ப⁴வது³க்தந்யாயக²ண்ட³நேந ப்ரத²மத ஏவோபபாதி³தத்வாத் । த்³ருஶ்யத்வாபா⁴வஸ்யாபாத³கமத்ர ஸத்த்வமநிர்வாச்யத்வாபா⁴வோ வா த்ரிகாலாபா³த்⁴யத்வம் வா । உப⁴யதா²(அ)பி ந தோ³ஷ: । ந சாநிர்வாச்யத்வாபா⁴வஸ்ய துச்சே² பரோக்ஷதீ⁴வேத்³யதயா த்³ருஶ்யே(அ)பி ஸத்த்வேந வ்யபி⁴சார: காரணாஸாமர்த்²யேந தத்ர ததா³காரவ்ருத்திஸமுல்லாஸே(அ)பி த்³ருக்ஸம்ப³ந்த⁴ரூபஸ்ய த்³ருஶ்யத்வஸ்ய துச்ச²விரோதி⁴நஸ்தத்ராபா⁴வாத் , துச்சா²காரதாயா வ்ருத்திக³தத்வே(அ)பி வ்ருத்திஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய துச்ச²க³தத்வாபா⁴வோபபத்தே: । நாபி யதா² ஸதோ ப்³ரஹ்மண: ஸ்வவ்யவஹ்ருத்யா ஸம்ப³ந்த⁴:, ததா² க⁴டாதே³ரபி ஸத ஏவ ஸ்வஜ்ஞாநேந ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்த்விதி வாச்யம் ; த்³ருஷ்டாந்தே ப்³ரஹ்மண்யத்⁴யாஸஸ்யைவ வ்யவஹ்ருதிஸம்ப³ந்த⁴த்வாத் । ததா²ச உப⁴யஸம்ப³ந்தி⁴ஸத்வே விஷயவிஷயிபா⁴வாநுபபத்தி: நாப்ரயோஜகத்வாதி³நா பரிபூ⁴யதே । ஏதேந-ஆத்⁴யாஸிக: ஸம்ப³ந்தோ⁴ நாம அத்⁴யஸ்தஸம்ப³ந்தோ⁴ வா, அத்⁴யஸ்தத்வமேவ வா, ஆத்³யே ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய மித்²யாத்வே(அ)பி ஸம்ப³ந்தி⁴நோ த்³ருஶ்யஸ்ய த்³ருஶ இவ மித்²யாத்வாநுபபத்தி: । த்³விதீயே ஜ்ஞாநஸ்யாப்யத்⁴யஸ்தத்வேந தத்ர அத்⁴யாஸாநுபபத்தி: ஸ்வஜ்ஞாநபரம்பராயாமத்⁴யாஸஸ்வீகாரே அநவஸ்தா² சேதி–நிரஸ்தம், ஜ்ஞாநம் ஹி வ்ருத்த்யவச்சி²ந்நம் சைதந்யம், தத்ராவச்சே²தி³காயா வ்ருத்தேர்ஜடா³யா அத்⁴யஸ்தத்வே(அ)ப்யவச்சே²த்³யஸ்ய சைதந்யஸ்ய ப்ரகாஶரூபஸ்ய அநத்⁴யஸ்தத்வேந தத்ர த்³ருஶ்யஸ்யாத்⁴யாஸாத்³ த்³ருஶ்யமித்²யாத்வே(அ)ப்யநவஸ்தா²விரஹஸ்யோபபத்தே: । அத ஏவ ஶாப்³த³வ்ருத்திவிஷயோ ப்³ரஹ்ம ந வ்ருத்தௌ கல்பிதமவித்³யாவிஷயோ ப்³ரஹ்மாவித்³யாயாம் ந கல்பிதம் யதா², ததா² த்³ருஶ்யம் ந த்³ருஶி கல்பிதம் । ததா²ச த்³ருக்³த்³ருஶ்யாதே³ஸ்தாத்த்விக ஏவ ஸம்ப³ந்த⁴:, ஸாமாந்யஸம்வந்தே⁴நைவாதிப்ரஸங்கே³ நிரஸ்தே விஶேஷஜிஜ்ஞாஸா விஶேஷோக்திஶ்ச விஶேஷஜிஜ்ஞாஸாதி³வத³நர்தி²கைவேதி–நிரஸ்தம், வ்ருத்த்யவித்³யயோ: ப்³ரஹ்மணோ(அ)நத்⁴யாஸே(அ)பி தயோரேவ ப்³ரஹ்மண்யத்⁴யாஸாத் ஸம்ப³ந்தோ⁴பபத்தே:, அதஸ்தத்ர தாத்த்விகஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத் , கத²ம் தத்³த்³ருஷ்டாந்தேந த்³ருக்³த்³ருஶ்யயோரபி தாத்த்விகஸம்ப³ந்த⁴ இத்யுச்யதே ? ததா²ச ப்ரஸித்³த⁴விஶேஷே போ³தி⁴தே ஸாமாந்யஸ்யைவ பா³த⁴கஶங்காயா அதிப்ரஸங்கே³ ப்ராப்தே விஶேஷஜிஜ்ஞாஸாயா விஶேஷோக்தேஶ்ச ஸாப²ல்யாத் ந தே நிரர்தி²கே। ஏதேந ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ப்ராமாணிகத்வே யதா²கத²ம்சந லக்ஷணம் ப⁴விஷ்யதி । ததா² ஹி–ஸம்யோக³ஸமவாயாந்தர்பா⁴வே தல்லக்ஷணமேவ லக்ஷணம் ப⁴விஷ்யதி, தத³நந்தர்பா⁴வே து தது³ப⁴யபி⁴ந்நஸம்ப³ந்த⁴த்வமேவ லக்ஷணமஸ்த்விதி–நிரஸ்தம்; உக்தயுக்த்யா ப்ராமாணிகஸம்வந்த⁴ஸ்ய ஸம்யோக³ஸமவாயாந்தர்பா⁴வஸ்ய ச தூ³ஷிதத்வாத் । தது³ப⁴யப³ஹிர்பூ⁴தஸம்ப³ந்த⁴த்வம் து வயமபி ந நிராகுர்ம:, கிம் து தஸ்ய ப்ராமாணிகத்வம் । கிம்ச த்³ருக்³த்³ருஶ்யயோ: ந தாத்த்விகஸம்ப³ந்த⁴:; ஸம்ப³ந்தி⁴பி⁴ந்நத்வே அநவஸ்தா²நாத் । ந ச த்³ருஶ்யத்வாந்தரஹீநஸ்ய த்³ருஶ்யத்வாதே³ரிவ ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாபி ஸநிர்வாஹகத்வம் க்வசித் ப⁴விஷ்யதீதி வாச்யம் ; த்³ருஶ்யத்வமபி த்³ருக்ஸம்ப³ந்த⁴ ஏவ । தஸ்ய ச ஸ்வநிர்வாஹகத்வம் ந மாயிகத்வம் விநேதி நாஸ்மாகம் ப்ரதிகூலமப்⁴யதா⁴யி தே³வாநாம்ப்ரியேண; அபி⁴ந்நத்வே ஸம்ப³ந்த⁴த்வாயோகா³த் । ந சைவமாத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்த⁴த்வே(அ)ப்யேதத்³தோ³ஷப்ரஸங்க³:, தஸ்ய மாயிகத்வேந மாயாயாஶ்சாக⁴டிதக⁴டநாபடீயஸ்த்வேந ஸர்வாநுபபத்தேர்பூ⁴ஷணத்வாத் । ந ச–அதிப்ரஸங்க³நிராகரணார்த²ம் த்³ருக்³த்³ருஶ்யயோ: ஸம்ப³ந்த⁴நிர்வசநம் ப்ரக்ருதம், ந து விஷயத்வநிர்வசநம், அதோ விஷயத்வக²ண்ட³நமநுக்தோபாலம்ப⁴நமிதி வாச்யம்; விஷயத்வக²ண்ட³நேந நிருச்யமாநப்ரக்ருதஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யைவ க²ண்ட³நாத் । ந ச-விஷயித்வாநிருக்தாவபி விஷயிண: ஸத்யத்வவத் விஷயித்வாநிருக்தாவபி விஷய: ஸத்ய: ஸ்யாதி³திவாச்யம் ; விஷயித்வாநிருக்தாவபி விஷயாத்⁴யாஸேநைவ தது³பபத்த்யா விஷயிண: ஸத்யத்வம் யுக்தம் , விஷயத்வாநிருக்தௌ து விஷயஸ்ய ஸத்யத்வம் ந யுக்தம் ; விஷயிணோ(அ)நத்⁴யஸ்தத்வே விஷயாத்⁴யாஸமந்தரேணாந்யஸ்யோபபாத³கஸ்யாபா⁴வாத் । யத்ர து விஷயிண ஏவாத்⁴யாஸ: । தத்ர விஷய: ஸத்ய ஏவ; யதா² ஜ்ஞாநவிஷயோ ப்³ரஹ்ம । ந சோப⁴யாத்⁴யாஸ:; ஶூந்யவாத³ப்ரஸங்கா³த் । அந்யதராத்⁴யாஸே ச விநிக³மகமநுவ்ருத்தத்வவ்யாவ்ருத்தத்வப்ரகாஶஜட³த்வாதி³கமேவ । தஸ்மாத்³விஷயிணோ நித்யத்³ருஶோ(அ)நத்⁴யாஸாத் விஷயஸ்யைவாத்ராத்⁴யாஸ: । ந ச-‘ப்ரமாணஜாதம் ஸ்வவிஷயாவரணே'த்யாதி³யுக்த்யா த்³ருக்³விஷயத்வரூபத்³ருஶ்யத்வஸ்ய ஹேதூகரணேந ச த்வயா(அ)பி விஷயத்வம் நிர்வாச்யமேவேதி வாச்யம் । தத்த்வதோ(அ)நிர்வாச்யத்வே(அ)ப்யத்⁴யஸ்தத்வேந க⁴டாதி³ஸமகக்ஷநிர்வாச்யத்வஸ்ய ஸம்ப⁴வாத் । நநு-கத²ம் ப்ரமாணஜ்ஞாநவிஷயோ(அ)த்⁴யஸ்த இதி–சேந்ந; ப்ரபஞ்சவிஷயகஜ்ஞாநே தத்த்வாவேத³கத்வலக்ஷணப்ராமாண்யாபா⁴வாதி³தி க்³ருஹாண । அதஏவ யாத்³ருஶம் விஷயத்வம் தே வ்ருத்திம் ப்ரதி சிதா³த்மந: । தாத்³ருஶம் விஷயத்வம் மே த்³ருஶ்யஸ்யாபி த்³ருஶம் ப்ரதீதிநிரஸ்தம் ; சிதா³த்மநோ(அ)நத்⁴யாஸே(அ)பி வ்ருத்தேஸ்தத்ராத்⁴யஸ்தத்வேந தத்³த்³ருஷ்டாந்தேந ப்ரக்ருதே(அ)ப்யநத்⁴யாஸஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் । ஸ்யாதே³தத் மித்²யாத்வநிர்வசநாத்தத்ஸாத⁴நம் த்³ருஶ்யத்வாதி³கம் நிர்வக்தவ்யமேவ, நஹி க⁴டாத்³யஸங்கீர்ணாகாரஜ்ஞாநம் விநா தத்³விலக்ஷணவ்யவஹார:। அத² நிருக்தாஸங்கீர்ணாகாரஜ்ஞாநமாத்ரேண தது³பபத்தி:, தர்ஹி துல்யம் மமாபி । இயாம்ஸ்து விஶேஷ:; யத்தவ ஸ ஆகார: ஸத்³விலக்ஷண:, மம து த்வந்மதஸித்³த⁴ப்ராதிபா⁴ஸிகவைலக்ஷண்யஸாத⁴கமாநஸித்³த⁴மஸத்தாக:, ந ஹி லக்ஷணோக்த்யநுக்திப்⁴யாம் ஸத³ஸத்³வைலக்ஷண்யரூபாநிர்வசநீயத்வஹாநிலாபௌ⁴; ப்³ரஹ்மண்யபி ஶ்ரௌதஸ்யாபி ஜக³த்காரணத்வாதி³லக்ஷணஸ்ய க²ண்ட³நரீத்யா அஸம்ப⁴வாத் , த்வயைவ‘கீத்³ருக்தத்ப்ரத்யகி³தி சேதாத்³ருகீ³த்³ருகி³தி த்³வயம் । யத்ர ந ப்ரஸரத்யேதத்ப்ரத்யகி³த்யவதா⁴ரயே'திப்³ரஹ்மணோ(அ)பி து³ர்நிரூபத்வோக்தேஶ்ச, ப்ரபஞ்சே(அ)பி த்வது³க்தாநிர்வாச்யத்வஸமகக்ஷலக்ஷணஸம்ப⁴வாச்ச, ‘யத்கடி²நம் ஸா ப்ருதி²வீ'த்யாதி³ஶ்ருத்யா ப்ருதி²வ்யாதீ³நாமபி லக்ஷணத்வோக்தேஶ்ச । தஸ்மாத³நிர்வாச்யத்வம் ந ஸத்த்வவிரோதி⁴ । ஸத்த்வே(அ)ப்யநுத்³பூ⁴தத்வாதே³வாநிர்வாச்யத்வோபபத்தே: । ந ச நிர்வாச்யத்வமபி ஸத்த்வப்ரயோஜகம் ; நஹி ஶுக்திரூப்யஸ்யாபீதரபே⁴த³ஸாத⁴கம் ரூப்யத்வம் ப்ராதீதிகஜாதிரூபதயா ஸுவசமபி ஸத்யம் । கிம்ச ப்³ரஹ்மண ஆநந்த³த்வஜ்ஞாநத்வஸத்யத்வஸ்வப்ரகாஶத்வாதி³ க²ண்ட³நோக்தரீத்யா து³ர்வசமிதி ப்³ரஹ்ம தத்த்வதோ(அ)நாநந்தா³த்³யாத்மகம் ஸ்யாத் । தஸ்மாதி³க்ஷுக்ஷீராதி³மாது⁴ர்யவத³நிர்வாச்யமபி விஷயத்வம் ஸதே³வேதி, அத்ரோச்யதே-த்³ருஶ்யத்வாதே³ரநிர்வசநீயத்வம் கிம் ஸத்த்வேந, உத ஸ்வரூபேண । நாத்³ய:; ஸத்த்வேநாநிர்வசநீயத்வே(அ)பி தத்ததா³பா⁴ஸலக்ஷணாநாலிங்கி³தத்வமாத்ரேண ஹேதுத்வோபபத்தே: தந்நிர்வசநாநபேக்ஷணாத் । ந த்³விதீய:; தாத்த்விகாதாத்த்விகஸாதா⁴ரணேந த்³ருக்ஸம்ப³ந்தி⁴த்வாதி³நா ரூபேண த்³ருக்³விஷயத்வஸ்ய நிர்வக்துமஶக்யத்வாத் । லக்ஷணோக்த்யநுக்த்யோர்ந ஸத³ஸத்³வைலக்ஷண்யரூபாநிர்வாச்யத்வஹாநிலாப⁴கரத்வமிதி யத³வோச:, தத³பி ந; பூர்வோக்தவ்யாபகாநுபலப்³தி⁴ஸஹிதாயா லக்ஷணாநிருக்தே: உக்தரூபாநிர்வசநீயத்வப்ரயோஜகத்வாத் । யத்த்வாநந்த³த்வாதி³நா த⁴ர்மேண கீத்³ருகி³த்யாதி³நா ஸ்வரூபேண ச து³ர்நிரூபத்வாத் ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்யநிர்வசநீயத்வப்ரஸங்க³ இதி தந்ந; ஆநந்த³த்வாதி³த⁴ர்மவத்தயா து³ர்நிரூபத்வே(அ)பி து³:க²ப்ரத்யநீகத்வாத்³யுபலக்ஷிதஸ்வரூபஸ்ய ஸத்த்வேந நிர்வக்தும் ஶக்யத்வாத் । ந சைவம் ப்ரபஞ்சே ஸத்த்வம் ஶக்யநிர்வசநம் ; பா³த⁴கஸத்³பா⁴வாத் । அதஏவ–கடி²நஸ்பர்ஶவத்வாதி³நா ப்ருதி²வீத்வாதீ³நாம் நிர்வசநமஸ்த்யேவ, ஸத்த்வே(அ)ப்யுத்³பூ⁴தத்வாதி³நா நிர்வாச்யத்வோபபத்திரிதி—நிரஸ்தம்; நஹி நிருக்திவிரஹமாத்ரேணாநிர்வாச்யத்வம் ப்³ரூம:, கிம்து ஸத்த்வாதி³நா நிருக்திவிரஹேண । ஸ ச ப்ரபஞ்சே பா³த⁴காத³ஸ்த்யேவ । ந ச–ஜ்ஞாநே விஷயஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வே தத³ஜ்ஞாநஜந்யம் தஜ்ஜ்ஞாநநிவர்த்யம் சாத்⁴யாஸம் ப்ரதி விஷயத்வம் தத³நுவித்³த⁴தயா ப்ரதீத்யபா⁴வஶ்ச ந ஸம்ப⁴வதீதி வாச்யம்; சைதந்யமாத்ராஜ்ஞாநஜந்யத்வாத் । தஜ்ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வாச்ச க⁴டாதி³ப்ரபஞ்சஸ்யேத்யுக்தத்வாத் । ஸதி³தி ப்ரதீயமாநாதி⁴ஷ்டா²நசைதந்யாநுவித்³த⁴தயா ப்ரதீயமாநத்வமப்யஸ்த்யேவ । தஸ்மாத்ஸத்யத்வே த்³ருக்³த்³ருஶ்யஸம்ப³ந்த⁴த்வாநுபபத்திர்த்³ருடை⁴வ ॥

நநு விஶ்வஸ்யாத்⁴யாஸிகத்வே ப்ராதிபா⁴ஸிகஸ்த²ல இவ விஷயேந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷாதீ⁴நாயா: ப்ரதிகர்மவ்யவஸ்தா²யா அநுபபத்திரிதி - சேந்ந ; வ்ருத்தே: பூர்வமேவ க⁴டாதீ³நாம் சைதந்யே(அ)த்⁴யாஸேந ப்ராதிபா⁴ஸிகஸ்த²லாபேக்ஷயா வைலக்ஷண்யாத் । ததா² ஹி - அந்த:கரணம் சக்ஷுர்வத்தேஜோவயவி । தச்சேந்த்³ரியத்³வாரேண தத்ஸம்யுக்தம் விஷயம் வ்யாப்ய ததா³காரம் ப⁴வதி । யதா² நத்³யாத்³யுத³கம் ப்ரணாட்³யா நி:ஸ்ருத்ய கேதா³ராத்³யாகாரம் ப⁴வதி, ஸைவ வ்ருத்திரித்த்யுச்யதே । தத்ர ஜீவசைதந்யமவித்³யோபாதி⁴கம் ஸத் ஸர்வக³தம் அந்த:கரணோபாதி⁴கம் ஸத் பரிசிந்நமிதி மதத்³வயம் । தத்ராத்³யே விஷயப்ரகாஶகம் ஜீவசைதந்யம் । த்³விதீயே ப்³ரஹ்மசைதந்யம் । ஆத்³யே பக்ஷே(அ)பி ஜீவசைதந்யமவித்³யாநாவ்ருதம் ஆவ்ருதம் ச । தத்ராத்³யே வ்ருத்திர்ஜீவசைதந்யஸ்ய விஷயோபராகா³ர்தா²। த்³விதீயே த்வாவரணாபி⁴ப⁴வார்தா² । பரிச்சி²ந்நத்வபக்ஷே து ஜீவசைதந்யஸ்ய விஷயப்ரகாஶகதத³தி⁴ஷ்டா²நசைதந்யாபே⁴தா³பி⁴வ்யக்த்யர்தா² । அநாவ்ருதத்வபக்ஷே ஹ்யநாவ்ருதம் ஸர்வக³தமபி ஜீவசைதந்யம் தத்ததா³காரவ்ருத்த்யைவோபரஜ்யதே, ந து விஷயை:; அஸங்க³த்வாத் , யதா² கோ³த்வம் ஸர்வக³தமபி ஸாஸ்நாதி³மத்³வ்யக்த்யா(அ)பி⁴வ்யஜ்யதே, ந து கேஸராதி³மயக்த்யா; யதா² வா ப்ரதீ³பப்ரபா⁴ ஆகாஶக³ந்த⁴ரஸாதி³வ்யாபிந்யபி தாந்ந ப்ரகாஶயந்தீ ரூபஸம்ஸர்கி³தயா ரூபமேவ ப்ரகாஶயதி தத்³வத் ; கேவலாக்³ந்யதா³ஹ்யஸ்யாபி அய:பிண்டா³தி³ஸமாரூடா⁴க்³நிதா³ஹ்யத்வவச்ச கேவலசைதந்யாப்ரகாஶ்யஸ்யாபி க⁴டாதே³ஸ்தத்ததா³காரவ்ருத்யுபாரூட⁴சைதந்யப்ரகாஶ்யத்வம் யுக்தம் । ஏவஞ்சாநாவ்ருதத்வபக்ஷே தத்ததா³காரவ்ருத்தித்³வாரா சைதந்யஸ்ய தத்தது³பராகே³ தத்தத³ர்த²ப்ரகாஶ: । ஆவ்ருதத்வபக்ஷே தத்ததா³காரவ்ருத்த்யா தத்தத்³விஷயாவச்சி²ந்நசைதந்யாவரணாபி⁴ப⁴வேந தத்தத³ர்த²ப்ரகாஶ: । அந்த:கரணாவச்சி²ந்நசைதந்யரூபத்வே ஜீவஸ்யாவச்சே²த³காந்த:கரணதத்தத்³விஷயாகாரவ்ருத்த்யா தத்தத்³விஷயாவச்சி²ந்நசைதந்யாபி⁴வ்யக்தௌ தத்தத்ப்ரகாஶ: । யத்³யபி ப்ரகாஶகமதி⁴ஷ்டா²நசைதந்யம் ஸர்வக³தம் ஜீவசைதந்யம் சாந்த:கரணாவச்சி²ந்நம் ; ததா²பி சைதந்யாபே⁴தே³நாபி⁴வ்யக்தத்வாத் வ்யவஸ்தோ²பபத்தி: । நநு–இயம் ப்ரதிகர்மவ்யவஸ்தா² நோபபத்³யதே, ததா² ஹி ஸ்வஸந்நிக்ருஷ்டேந்த்³ரியஜந்யஸ்வஜ்ஞாநாத் பூர்வம் க⁴டாதே³: ஸத்த்வே ப்ரதீதிமாத்ரஶரீரத்வவ்யாப்தகால்பநிகத்வாயோக³: । ந ச கால்பநிகத்வவிஶேஷ: ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வாதி³ரேவ தத்³வ்யாப்த:; கௌ³ரவாத் , ந ச ப்ரதீதிமாத்ரஶரீரத்வாபா⁴வே(அ)பி ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வாதி³நைவ கல்பிதத்வம் ப⁴விஷ்யதி; ப்ரதீதிமாத்ரஶரீரத்வாபா⁴வேந ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வாபா⁴வஸ்யாப்யாபாத்³யத்வாத் , ப்ரதீதேர்விஶ்வஸத்யத்வேந வா மித்²யாத்வே(அ)பி ஸ்வப்நாதி³வதி³ந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷநிரபேக்ஷதயா வோபபத்தே:, வ்யாவஹாரிகத்வஸ்யாபி ப்⁴ராந்திதை³ர்க்⁴யமாத்ரேணோபபத்தேஶ்சேதி சேத், மைவம் । ப்ரதீதிமாத்ரஶரீரத்வஸ்ய கல்பிதத்வம் ந வ்யாப்யம் ; த்³ருக்³த்³ருஶ்யஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்த்யாதி³ஸஹக்ருதோக்தாநுமாநாத் ப்ரபஞ்சே கல்பிதத்வே ஸித்³தே⁴ ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாப³லாச்ச ஸ்தா²யித்வே தத்ரைவ வ்யபி⁴சாராத் । ந ச–ஶுக்திரூப்யாதி³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாஸாம்யம் ப்ரக்ருதப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயா இதி வாச்யம் ; ப்ரதீத்யவிஶேஷே(அ)பி வணிக்³வீதீ²ஸ்த²ஶுக்திரூப்யயோ: பரீக்ஷிதத்வாபரீக்ஷிதத்வாப்⁴யாம் ஸ்தா²யித்வாஸ்தா²யித்வரூபவிஶேஷஸம்ப⁴வாத் । ததா²பி வா பரோக்ஷவ்ருத்தேரிவாபரோக்ஷவ்ருத்தேரபி ப்ரகாஶத்வமஸ்து, கிம் தது³பரக்தசைதந்யேநேதி சேந்ந ; பரோக்ஷஸ்த²லே(அ)பி பரோக்ஷவ்ருத்த்யுபரக்தசைதந்யஸ்யைவ ப்ரகாஶகத்வாத் । அத² தத்ராப்யபரோக்ஷைகரஸசைதந்யோபராகே³ விஷயாபரோக்ஷ்யப்ரஸங்க³: ந; விஷயசைதந்யாபி⁴வ்யக்தாவேவ விஷயஸ்யாபரோக்ஷ்யம் । ந ச பரோக்ஷஸ்த²லே தத³ஸ்தி; விஷயேந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷாபா⁴வேந விஷயபர்யந்தம் வ்ருத்தேரக³மநாத், அந்தரேவ தத்ர தீ⁴ஸமுல்லாஸாத் । அபரோக்ஷஸ்த²லே து ப்ரமாத்ருசைதந்யாபே⁴தா³பி⁴வ்யக்தாதி⁴ஷ்டா²நசைதந்யோபராகோ³ விஷயே(அ)ஸ்தி; தத்ர விஷயஸ்ய கர்மகாரகத்வாத் । ந ச வ்ருத்திக³தவிஶேஷாதா³பரோக்ஷ்யம்। தத்ர ஹி விஶேஷ விஷயக்ருதஶ்சேதோ³மிதி ப்³ரூம: । ஜாதிக்ருதஸ்து விஶேஷோ ந ஸம்ப⁴வதி; ஸோ(அ)யமிதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயாம் பரோக்ஷத்வாபரோக்ஷத்வயோ: ஸம்கரப்ரஸங்கா³த் , அவ்யாப்யவ்ருத்தித்வாத் , ப்ரமாத்வாதி³நா ஸம்கரப்ரஸங்கா³ச்ச । கிம்ச வ்ருத்தேர்ஜட³த்வாதே³வ ந ப்ரகாஶகத்வம் । ந ச–வ்ருத்தாவந்த:கரணாவ்ருத்த்யாபி ஸ்வப்ரகாஶத்வம் ஜ்ஞாநத்வவதி³தி வாச்யம்; ஸ்வப்ரகாஶாத்மஸம்ப³ந்தே⁴நைவ தஸ்யா: ப்ரகாஶத்வோபபத்தௌ தத்ஸ்வப்ரகாஶத்வே மாநாபா⁴வாத் । கிம்ச க⁴டம் ஜாநாமீத்யநுபூ⁴யமாநஸகர்மகவ்ருத்த்யந்யா ஸம்வித் க⁴டப்ரகாஶரூபா க⁴ட: ப்ரகாஶத இத்யாகாரகாநுப⁴வஸித்³வைவ । ந ச கரோதி யததே சலதி க³ச்ச²தீத்யாதா³வேகார்த²த்வே(அ)பி ஸகர்மகாகர்மகஸ்வபா⁴வத்வத³ர்ஶநாத் அத்ராப்யேகார்த²த்வே(அ)பி ததா² ஸ்யாதி³தி-வாச்யம்। தத்ராப்யேகார்த²த்வாபா⁴வாத் । அநுகூலயத்நோ ஹி க்ருஞ்தா⁴த்வர்த²:, யத்யர்த²ஸ்து யத்நமாத்ரம் , ஏவம் க³ம்யர்த² உத்தரஸம்யோக³ப²லக: ஸ்பந்த³:, சலத்யர்த²ஸ்து ஸ்பந்த³மாத்ரம்; ததா²சைகார்த²கத்வே குத்ராபி ந ஸகர்மகத்வாகர்மகத்வவ்யவஸ்தா² । ந ச- த்வந்மதே பரிணதேரகர்மகத்வாத் பரிணதிவிஶேஷபூ⁴தாயா வ்ருத்தே: கத²ம் ஸகர்மகத்வமிதி–வாச்யம் , ஏகஸ்ய ஹி ஸகர்மகத்வாகர்மகத்வே ஏகரூபேண விருத்³தே⁴ ந து ரூபாந்தரேணாபி; மாநாபா⁴வாத் , யதா² ஸ்தி²தேரகர்மிகாயா அபி அக³மநத்வேந ரூபேண ஸகர்மகத்வம் ; ததா² பரிணதித்வேந ரூபேணாகர்மிகாயா அபி வ்ருத்தே: ஜ்ஞாநத்வேந ஸகர்மகத்வம் ப⁴விஷ்யதீத்யதோ³ஷ: । நநு தர்ஹ்யதீத: ப்ரகாஶதே இதி தீ⁴ர்ந ஸ்யாத், ந; இஷ்டாபத்தே:, தத்ராபி வ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தசைதந்யஸத்த்வேந ப்ரகாஶத இத்யாதி³ப்ரயோக³ஸம்ப⁴வாச்ச । நநு யதா² ஜ்ஞாநவிரோதி⁴வ்ருத்தாவநுப⁴வத்வம் நாஸ்தி, கிம்து அந்யத்ர; ததா² த்³வேஷவிரோதி⁴வ்ருத்தேரந்யத்ரேச்சா²த்வமித்யபி ஸ்யாதி³தி-சேந்ந; பா³த⁴கஸத்த்வாஸத்த்வாப்⁴யாம் விஶேஷாத், அத்ரைவ தத்ர ஸகர்மகாகர்மகவிலக்ஷணக்ரியாநநுப⁴வாச்ச । யதா² ச வ்ருத்த்யதிரிக்தபா⁴நஸித்³தி⁴ஸ்ததா² ஸ்வயம் ஜ்யோதிஷ்ட்வப்ரஸ்தாவே விஸ்தரேண வக்ஷ்யாம: । நநு அஸ்து சைதந்யஸ்ய விஷயப்ரகாஶகத்வம், ததா²ப்யந்த:கரணஸ்ய தே³ஹாந்நிர்க³தி: ந கல்ப்யா; பரோக்ஷவைலக்ஷண்யாய விஷயஸ்யாபி⁴வ்யக்தாபரோக்ஷசிது³பராக³ ஏவ வக்தவ்ய:, சிது³பராகா³தௌ³ சாபரோக்ஷவ்ருத்தேஸ்ததா³காரத்வமேவ தந்த்ரம்; தஸ்ய ச தத்ஸம்ஶ்லேஷம் விநாபி பரோக்ஷவ்ருத்தேரிவ தத்ஸந்நிக்ருஷ்டகரணஜந்யத்வேநைவோபபத்தி:, ந து ப்ரபா⁴யா இவ வ்ருத்தேஸ்ததா³வரணநிவர்தகத்வாதௌ³ தத்ஸம்ஶ்லேஷஸ்தந்த்ரம் , நேத்ராந்நிர்க³ச்ச²த்³த்⁴ருவாத்³யாகாரவ்ருத்த்யைவ ஸ்வஸம்ஶ்லிஷ்டநேத்ரஸ்த²கஜ்ஜலாதே³ர்த்⁴ருவநேத்ரமத்⁴யவர்திந: பரமாண்வாதே³ஶ்சாபரோக்ஷத்வாபாதாதி³தி சேத், ந; விஷயேஷ்வபி⁴வ்யக்தசிது³பராகே³ ந ததா³காரத்வமாத்ரம் தந்த்ரம் ; பரோக்ஷஸ்த²லே(அ)பி ப்ரஸங்கா³த் , கிம்து தத்ஸம்ஶ்லேஷ:; ப்ரபா⁴யா விஷயஸந்நிக்ருஷ்டதேஜஸ்த்வேநாவரணாபி⁴பா⁴வகத்வத³ர்ஶநாத் தைஜஸஸ்ய மநஸோ(அ)ப்யஜ்ஞாநரூபாவரணாபி⁴ப⁴வாய தத்ஸம்ஶ்லேஷ ஆவஶ்யக:;த்⁴ருவாதி³தே³ஹமத்⁴யவர்திபரமாண்வாதா³வதிப்ரஸங்க³ஸ்து ததா³காரத்வப்ரயோஜகஸாமக்³ரீவிரஹாதே³வ பரிஹரணீய:; அந்யதே²ந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷாதே³ர்வித்³யமாநத்வாத் பரமாண்வாத்³யாகாரதாயா து³ர்நிவாரத்வாபத்தே: । தஸ்மாத் ப்ரபா⁴விஶேஷாந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் யத் க்ல்ருப்தம் ஸந்நிக்ருஷ்டதேஜஸ்த்வேநாவரணாபி⁴பா⁴வகத்வம், தஸ்ய ததா³காரத்வரூபவிஶேஷாபேக்ஷாயாமபி ந த்யாக³: । நஹி ப்ருதி²வீத்வக³ந்த⁴த்வாதி³நா கார்யகாரணபா⁴வே ஆவஶ்யகே அநித்யகு³ணத்வத்³ரவ்யத்வாதி³நா தத்த்யாக³: । அதஏவ—ததி³தரஹேதுஸாகல்யே ஸதி க⁴டசக்ஷு:ஸந்நிகர்ஷஸ்யைவ க⁴டாநுப⁴வஜநகத்வம், ந து க⁴டமந:ஸந்நிகர்ஷஸ்ய, தத்³விலம்பே³ந தத்³விலம்பா³பா⁴வாதி³தி–நிரஸ்தம்; ஆவரணப⁴ங்கே³ ஸந்நிக்ருஷ்டதேஜ:காரணத்வாவதா⁴ரணேந தஸ்யாப்யாவஶ்யகத்வாத் । ந ச–ஸ்பர்ஶநப்ரத்யக்ஷே சக்ஷுராதி³வந்நியதகோ³லகத்³வாராபா⁴வேநாந்த:கரணநிர்க³த்யயோகா³தா³வரணாபி⁴ப⁴வாநுபபத்திரிதி வாச்யம்; ஸர்வத்ர தத்ததி³ந்த்³ரியாதி⁴ஷ்டா²நஸ்யைவ த்³வாரத்வஸம்ப⁴வாத் । ந ச–அந்த:கரணவ்ருத்தித்வாவிஶேஷாதி³ச்சா²த்³வேஷாதி³ரூபவ்ருத்தயோ(அ)பி தே³ஹாந்நிர்க³த்ய விஷயஸம்ஸ்ருஷ்டா ப⁴வந்தீதி கத²ம் ந ஸ்வீக்ரியத இதி வாச்யம், ஆவரணாபி⁴பா⁴வகதேஜஸ்த்வஸ்ய தத்ப்ரமாபகஸ்ய ஜ்ஞாநவத் தத்ராபா⁴வாத் । நநு–க⁴டப்ரகாஶகம் சைதந்யமுபதே³ஶஸாஹஸ்ர்யநுஸாரேண க⁴டாகாரதீ⁴ஸ்தா² சித்³வா; பராக³ர்த²ப்ரமேயேஷ்வித்யாதி³வார்த்திகோக்தரீத்யா தீ⁴ப்ரதிபி³ம்பி³தசைதந்யாபே⁴தா³பி⁴வ்யக்தவிஷயாதி⁴ஷ்டா²நசைதந்யம் வா, நாத்³ய:; ஆத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாதந்த்ரதாபாதாத் । ந த்³விதீய:; ஆவஶ்யகேந விஷயஸம்ஶ்லிஷ்டவ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தசைதந்யேநைவ தத³ஜ்ஞாநநிவ்ருத்திவத் தத்ப்ரகாஶஸ்யாப்யுபபத்தௌ கிம் விஷயாதி⁴ஷ்டா²நசைதந்யாபி⁴வ்யக்திகல்பநேநேதி–சேந்ந; ப்ரகாஶகம் தாவத் அதி⁴ஷ்டா²நசைதந்யம் । தச்சாத்⁴யாஸேந விஷயை: ஸஹ ஸாக்ஷாத்ஸம்ப³த்³த⁴ம் ப்ரகாஶஸ்ய ச ஸ்வயம் பா⁴ஸமாநஸ்ய ஸ்வஸம்ப³த்³த⁴ஸர்வபா⁴ஸகத்வமபி க்ல்ருப்தமேவ; ஏதத³நப்⁴யுபக³மே கல்பநாந்தரகௌ³ரவாபத்தே: । தச்சாநபி⁴வ்யக்தம் நிர்விகல்பகரூபமாச்சா²தி³ததீ³பவந்ந ப்ரகாஶகமிதி தத³பி⁴வ்யக்திரபேக்ஷிதா । தச்ச பரோக்ஷஸ்த²லே வ்ருத்த்யவச்சே²தே³நைவாபி⁴வ்யஜ்யதே । அபரோக்ஷஸ்த²லே து வ்ருத்திஸம்பர்காதா³வரணாஜ்ஞாநாபி⁴ப⁴வே விஷயோ(அ)பி⁴வ்யஜ்யதே; வ்ருத்தேர்விஷயபர்யந்தத்வாத் । ந ச பரோக்ஷஸ்த²லே(அ)ப்யேவம் ப்ரஸங்க³:; த்³வாராபா⁴வேநாந்த:கரணநிர்க³த்யபா⁴வாத் । நநு வ்ருத்தேஸ்ததா³காரத்வம் ந தாவத்தத்³விஷயத்வம் ; த்வயைவ நிராஸாத் । நாபி தஸ்மிந் சைதந்யோபராக³யோக்³யதாபாத³கத்வம், தத³ஜ்ஞாநாபி⁴பா⁴வகத்வம் வா; உப⁴யோரபி ததா³காரத்வப்ரயோஜ்யத்வேந தத்த்வாயோகா³த் । நாபி க⁴டாதி³வத் ப்ருது²பு³த்⁴நோத³ராத்³யாகாரத்வம் ; ஸாகாரவாதா³பாதாத், ஸம்ஸ்தா²நஹீநஜாதிகு³ணாதி³வ்ருத்தேர்நிராகாரத்வப்ரஸங்கா³ச்ச; க⁴டபடாவிதி ஸமூஹாலம்ப³நே விருத்³த⁴நாநாகாரத்வாபத்தேஶ்சேதி–சேந்ந; அஸ்தீத்யாதி³தத்³விஷயகவ்யவஹாரப்ரதிப³ந்த⁴காஜ்ஞாநநிவர்தநயோக்³யத்வஸ்ய, தத்ஸந்நிக்ருஷ்டகரணஜந்யத்வஸ்ய வா ததா³காரத்வரூபத்வாத் தது³ப⁴யம் ச ஸ்வகாரணாதீ⁴நஸ்வபா⁴வவிஶேஷாத் । ந சாத்மாஶ்ரய:; நிவ்ருத்திஜநநஸ்வரூபயோக்³யதயா ப²லோபதா⁴நஸ்ய ஸாத்⁴யத்வேந ஸ்வாநபேக்ஷணாத் । நநு–த்³ருஶி விஷயாத்⁴யாஸஸ்வீகர்துர்ஜீவசைதந்யம் வா விஷயத்³ருக் ப்³ரஹ்மசைதந்யம் வா । நாத்³ய:; ஜீவே அவச்சி²ந்நசித்ஸ்வரூபே கல்பிதே அத்⁴யாஸாயோகா³த் । ந ச–விஷயத்³ருக் ஜீவசைதந்யமேவ, அத்⁴யாஸஸ்து ப்³ரஹ்மசைதந்ய இதி வாச்யம் ; த்³ருஶ்யயோரேவாத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்தா⁴பத்தே:, அத்⁴யஸ்தாதி⁴ஷ்டா²நயோருப⁴யோரபி த்³ருக்³பி⁴ந்நத்வாத் । அத ஏவ ந த்³விதீயோ(அ)பி; ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி கல்பிதத்வேந தத்ராத்⁴யாஸாயோகா³ச்ச । ந ச ஶுத்³த⁴சைதந்யமேகமேவ; ததே³வாதி⁴ஷ்டா²நம், தத்ராவச்சே²த³கமவித்³யாதி³கம் நாதி⁴ஷ்டா²நகோடௌ ப்ரவிஶதி; ததே³வ ச ஜீவஶப்³தே³ந ப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந ச வ்யபதி³ஶ்யதே । உபாதி⁴விஶேஷாத் , ததா²ச ஜீவசைதந்யஸ்ய த்³ருக்த்வே(அ)பி த்³ருஶ்யாத்⁴யாஸோ நாநுபபந்ந இதி வாச்யம்; ஶுத்³த⁴சைதந்யஸ்ய ஆஸம்ஸாரமாவ்ருதத்வேந ஜக³தா³ந்த்⁴யப்ரஸங்கா³தி³தி சேந்ந; மூலாவித்³யாநிவ்ருத்த்யபா⁴வேந ஸர்வத ஆவரணாபி⁴ப⁴வாபா⁴வே(அ)பி க⁴டாத்³யவச்சே²தே³நாவரணாபி⁴ப⁴வாத் ஆந்த்⁴யவிரஹோபபத்தே: । நநு- தர்ஹீதா³நீமபி ப்³ரஹ்மஸ்பு²ரணே சரமவ்ருத்திவையர்த்²யம் அதி⁴கபா⁴கே³(அ)பி தஸ்ய ஸ்பு²ரணாத் । ந ஹ்யக²ண்டா³ர்த²வேதா³ந்தஜந்யாயாம் வ்ருத்தௌ பா⁴வோ அபா⁴வோ வா விஶேஷணமுபலக்ஷணம் வா ப்ரகார: ப்ரகாஶத, இதி சேந்ந; உபாத்⁴யவிஷயகப்³ரஹ்மஸ்பு²ரணஸ்ய சரமவ்ருத்திப்ரயுக்தத்வேந தஸ்யா: ஸாப²ல்யாத், ப்ரகாராஸ்பு²ரணம் து தஸ்யா: பூ⁴ஷணமேவ; இதா³நீந்தநஸ்பு²ரணஸ்ய ஸப்ரகாரத்வேநோபாதி⁴விஷயத்வாத் , 'ஏகதை⁴வாநுத்³ரஷ்டவ்ய'மித்யாதி³ ஶ்ருதிப³லாத் ஸ்வஸமாநவிஷயஜ்ஞாநாதே³வ சாஜ்ஞாநவ்ருத்தேரக²ண்ட³சிந்மாத்ரஜ்ஞாநஸ்யைவ மோக்ஷஹேதுத்வாவதா⁴ரணாத் । ந ச-அந்த:கரணாவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்ய ஜீவத்வே ஸுஷுப்தித³ஶாயாம் தத³பா⁴வேந க்ருதஹாந்யாத்³யாபத்திரிதி வாச்யம் । ததா³ப்யஸ்ய காரணாத்மநா(அ)வஸ்தா²நாத், ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மஸாதா⁴ரணஸ்யாந்த:கரணஸ்யோபாதி⁴த்வாத் । ‘தத³பீதே: ஸம்ஸாரவ்யபதே³ஶா'தி³த்யஸ்மிந் ஸூத்ரே சாயமர்த²: ஸ்பஷ்டதர: । ந ச-வ்ருத்த்யுபரக்தத்வம் சைதந்யஸ்ய ந தத்ப்ரதிபி³ம்பி³தத்வம் ; த³ர்பணே முக²ஸ்யேவாநுத்³பூ⁴தரூபே(அ)ந்த:கரணே ஶப்³தா³ந்யப்ரதிபி³ம்ப³நோபாதி⁴தாயா அசாக்ஷுஷசைதந்யஸ்ய ப்ரதிபி³ம்பி³தாயாஶ்சாயோகா³தி³தி வாச்யம் ; உத்³பூ⁴தரூபவத்வம் ந ப்ரதிபி³ம்பி³தோபாதி⁴தாப்ரயோஜகம் । அஸ்வச்சே²(அ)பி லோஷ்டாதௌ³ ப்ரதிபி³ம்பா³பத்தே:, கிம்து ஸ்வச்ச²த்வம் , தச்ச ப்ரகாஶஸ்வபா⁴வத்வேந மநஸஸ்தத்பரிணாமபூ⁴தாயா வ்ருத்தேஶ்சாஸ்த்யேவ; த்ரிகு³ணாத்மகஸ்யாப்யஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வச்ச²ஸத்த்வாத்மகதாயா அபி ஸத்த்வேந தத்ராபி ப்ரதிவிம்பி³தோபாதி⁴தாயா: ஸத்த்வாத் । நாபி சாக்ஷுஷத்வம் ப்ரதிபி³ம்பி³தத்வப்ரயோஜகம் । அசாக்ஷுஷஸ்யாப்யாகாஶாதே³: ப்ரதிபி³ம்பி³தத்வத³ர்ஶநாத் । நநு சாக்ஷுஷவ்ருத்த்யுபாரூட⁴சித: கத²ம் ரூபமாத்ரப்ரகாஶகத்வம் ? ந ச ப்ரபா⁴வந்நியம:। வைஷம்யாத் , ததா² ஹி ப்ரபா⁴யாம் தமோவிரோதி⁴த்வம் ரூபம் ப்ரதீவ க³ந்தா⁴தீ³ந் ப்ரத்யபி ஸமம் ; நஹி ஸா க³ந்த⁴தே³ஶஸ்த²ம் தமோ ந நிவர்தயதி, ந ச–அஜ்ஞாநநிரோதி⁴த்வலக்ஷணப்ரகாஶகத்வம் ரூபம் ப்ரத்யேவ, ந து ரஸாதீ³ந்ப்ரதீதி வாச்யம் ; அஜ்ஞாநநிவர்தகத்வஸ்ய வ்ருத்திபி⁴ந்நே(அ)நங்கீ³காராத், ப்ரபா⁴யா ரூபக்³ராஹகசக்ஷு:ஸஹகாரித்வவத் க³ந்தா⁴தி³க்³ராஹிக்⁴ராணாதி³ஸஹகாரித்வாபா⁴வே(அ)பி சிதோ க்³ராஹகாந்தராஸஹகாரித்வேந தத்³வத்ஸஹகாரிவிலம்பே³ந விலம்ப³ஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் । ததா²ச சித: ஸர்வக³தத்வேந ஸர்வஸம்ப³ந்தா⁴த்³ரூபாதி³வத் கு³ருத்வாதே³ரப்யாஶ்ரயத்³வாரா ஸாக்ஷாத்³வா ஸம்ப³ந்தி⁴த்வாத் ப்ரகாஶாபத்தி:; வ்ருத்த்யுபரக்தசித்ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யைவ ப்ரகாஶகத்வாத் , ‘அஸங்கோ³ ஹ்யயம் புருஷ’ இதி ஶ்ருதிஸ்து தத்க்ருதலேபாபா⁴வபரா, ந து ஸம்ப³ந்த⁴நிஷேதி⁴கா; ‘ஸ யத்தத்ர யத்கிம்சித்பஶ்யத்யநந்வாக³தஸ்தேந ப⁴வதீதி பூர்வவாக்யாத், ‘யதா²காஶஸ்தி²தோ நித்யம் வாயு: ஸர்வத்ரகோ³ மஹாநித்யாதி³ஸ்ம்ருதேஶ்சேதி–சேந்ந; ப்ரபா⁴யா ரூபரஸாதி³தே³ஶக³ததமோநாஶகத்வம் தத்ஸம்ப³ந்தா⁴த்³யுஜ்யதே, சைதந்யஸ்ய து ஸ்வபா⁴வதோ(அ)ஸம்ப³த்³த⁴த்வாத் ததா³காரவ்ருத்த்யா ததே³கஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யோபாதா³நாத் கத²மந்யாவபா⁴ஸகத்வப்ரஸங்க³:? ஸ்வபா⁴வதோ ஹ்யஸங்க³த்வே ‘அஸங்கோ³ ஹ்யயம் புருஷ' இதி ஶ்ருதி: ப்ரமாணம் । ந சைஷா லேபாபா⁴வபரா; அகர்த்ருத்வப்ரதிபாத³நாய ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வபரத்வாத் । யதா² சைதத்ததா² வ்யக்தமாகரே । ஏவம் ஸ்ம்ருதிரப்யேதச்ச்²ருத்யநுரோதே⁴ந நேயா । அத: ஸர்வை: ஸஹ ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத் ந ஸர்வாவபா⁴ஸ:, கிம்து யதா³காரா வ்ருத்திஸ்தஸ்யைவ । அத ஏவம் ‘இத³ம் ரஜத' மிதி ப்⁴ரமே இத³மாகாரவ்ருத்யவச்சி²ந்நசைதந்யேந ரஜதபா⁴நாநுபபத்தே: ரஜதாகாராப்யவித்³யாவ்ருத்திரப்⁴யுபேயதே; ஸ்வதஶ்சித்³விம்பா³க்³ராஹகே சைதந்யஸ்ய ததா³காரத்வாயோகா³த், ஸ்வதஶ்சித்³பி³ம்ப³க்³ராஹகே த்வந்த:கரணவ்ருத்த்யாதௌ³ ந வ்ருத்த்யபேக்ஷேதி நாநவஸ்தா² । ந ச ஆஶ்ரயஸம்ப³ந்தா⁴விஶேஷே(அ)பி ரூபாகாரா வ்ருத்திர்ந க³ந்தா⁴த்³யாகாரேதி குத இதி–வாச்யம் ; யதா² தவ சாக்ஷுஷஜ்ஞாநே ஆஶ்ரயஸம்ப³ந்தா⁴விஶேஷே(அ)பி ந க³ந்தோ⁴ விஷய:, ததா²(அ)ஸ்மாகமபி சக்ஷுர்த்³வாரகவ்ருத்தௌ ந க³ந்தா⁴த்³யாகாரத்வம் , இந்த்³ரியவிஷயஸம்ப³ந்தா⁴நாம் ஸ்வபா⁴வஸ்ய நியாமகஸ்ய ஸமாநத்வாத் । நநு–ஆத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்தோ⁴ வ்ருத்தே: பூர்வமப்யஸ்த்யேவ, அந்யஸ்தூபராகோ³ ந த்³ருஶ்யத்வே தந்த்ரமிதி கிம் தத³ர்த²யா வ்ருத்த்யேதி-சேந்ந; ஜீவசைதந்யஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நசைதந்யஸ்ய வா(அ)பே⁴தா³பி⁴வ்யக்த்யர்த²த்வாத்³வ்ருத்தே: । அந்யதா² மயேத³ம் விதி³தமிதி ஸம்ப³ந்தா⁴வபா⁴ஸோ ந ஸ்யாத் । நநு-ஜீவசைதந்யஸ்யாஸங்க³த்வே ப்³ரஹ்மசைதந்யம் ஸுதராமஸங்க³ம் , ததா²ச மாயோபாதி⁴கவிஷயோபராக³த்வாத் ஸ்வத: ஸார்வஜ்ஞ்யம் ந ஸ்யாத் , ந ச–ப்³ரஹ்ம ஸர்வோபாதா³நத்வாது³பாதி⁴ம் விநைவ ஸ்வஸ்வரூபவத்ஸ்வாபி⁴ந்நம் ஜக³த³வபா⁴ஸயதீதி வாச்யம் । உபாதா³நத்வம் ந தாவத்³விஶிஷ்டநிஷ்ட²ம் பரிணாமித்வம் ; ஆத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாதந்த்ரதாபத்தே:, அநாத்³யவித்³யாதி³கம் ப்ரதி தத³பா⁴வாச்ச, நாபி ஶுத்³த⁴நிஷ்ட²மதி⁴ஷ்டா²நத்வம் ; ஶுத்³த⁴ஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வஸர்வஶக்தித்வாதே³ரபா⁴வாதி³தி சேந்ந; ப்³ரஹ்மணோ(அ)ஸம்க³த்வே(அ)பி ஸர்வேஷாம் தத்ராத்⁴யாஸேந மாயோபாதி⁴ம் விநைவ தஸ்ய ஸர்வப்ரகாஶகதயா ஸார்வஜ்ஞ்யோபபத்தே: । ந ச–ஶுத்³த⁴நிஷ்ட²மதி⁴ஷ்டா²நத்வம் நோபாதா³நத்வம் ஸார்வஜ்ஞ்யாபா⁴வாதி³த்யுக்தமிதி வாச்யம்; அவித்³யாகல்பிதாநாம் ஸர்வஜ்ஞத்வாதீ³நாம் ஶுத்³தே⁴ ஸத்த்வாத் । அந்யதா² தேஷாம் தடஸ்த²லக்ஷணத்வமபி ந ஸ்யாத் । நநு ஆவரணாபி⁴ப⁴வார்த²த்வபக்ஷோ ந யுக்த:; விவர்தாதி⁴ஷ்டா²நஸ்ய சிந்மாத்ரஸ்யாஜ்ஞாநாதி³ஸாக்ஷித்வேந ஸதா³ ப்ரகாஶநாத், அந்யஸ்யாஜ்ஞாநகல்பிதஸ்யாவரணஸ்யாபா⁴வாதி³தி-சேந்ந; அஜ்ஞாநாதி³ஸாக்ஷித்வேந ஸ்வப்ரகாஶே(அ)ப்யஶநாயாத்³யதீதத்வாதி³நா ப்ரகாஶாபா⁴வாதா³வரணஸ்யாவஶ்யத்வாத் நநுஅஜ்ஞாநஸ்ய நயநபடலவத் பும்க³தத்வே சைத்ரஸ்யாஜ்ஞாநநாஶே(அ)பி மைத்ரஸ்ய தத³நாஶாத் அப்ரகாஶோ யுக்த:, விஷயக³தத்வே து சைத்ரார்ஜிதயா வ்ருத்த்யா அஜ்ஞாநே தீ³பேந தமஸீவ நாஶிதே மைத்ரஸ்யாபி ப்ரகாஶ: ஸ்யாதி³தி-சேந்ந; சைத்ராவரணஶக்தேரேவாஜ்ஞாநக³தாயாஶ்சைத்ரார்ஜிதவ்ருத்த்யா நாஶிதத்வேந ஸ பஶ்யதி, ந மைத்ர:; தத்ப்ரதியோகி³காவரணஶக்தேரநாஶாத், ஆவரணஶக்தீநாம் த்³ரஷ்ட்ருவிஷயபே⁴தா³ப்⁴யாம் பி⁴ந்நத்வாத் , தமஸ்து, ந ததே²த்யேகாநீதப்ரதீ³பேநாப்யந்யாந்ப்ரதி ப்ரகாஶோ யுஜ்யதே । ஏதேந–ஏகஜ்ஞாநபக்ஷே ஶுக்திஜ்ஞாநேந தத³ஜ்ஞாநநிவ்ருத்தௌ ஸத்³ய ஏவ மோக்ஷாபாத:, அநிவ்ருத்தௌ ரூப்யாதே³: ஸவிலாஸாவித்³யாநிவ்ருத்திரூபபா³தா⁴யோக³ இதி–நிரஸ்தம்; ஆவரணஶக்திநாஶே(அ)பி மூலாஜ்ஞாநநாஶாபா⁴வேந ஸத்³யோ மோக்ஷாபா⁴வஸ்ய ரூப்யாதௌ³ ஸவிலாஸஶக்திமத³வித்³யாநிவ்ருத்திரூபபா³த⁴ஸ்யசோபபத்தே: । நநு—ஏகாஜ்ஞாநபக்ஷே ரூப்யாதே³: ஶுக்திஜ்ஞாநேந ஸ்வகாரணே ப்ரவிலயமாத்ரம் க்ரியதே, முத்³க³ரப்ரஹாரேணேவ க⁴டஸ்ய, ந த்வஜ்ஞாநம் நிவர்த்யத இதி தே மதம் ந யுக்தம் । யதோ ஜ்ஞாநமஜ்ஞாநஸ்யைவ நிவர்தகமிதி வ்யாப்திப³லாத் ஜ்ஞாநஸ்யாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தித்³வாரைவாந்யவிரோதி⁴த்வேநாஜ்ஞாநமநிவர்த்ய ரூப்யாதி³நிவர்தகத்வாயோகா³த், ஶுக்திஜ்ஞாநேநாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தாவபி⁴வ்யக்தசைதந்யஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வேந ப்⁴ராந்தாவிவ பா³தே⁴(அ)பி ஶுக்தேரப்ரகாஶாபத்தேஶ்சேதி-சேந்ந; யதோ ஜ்ஞாநமஜ்ஞாநநிவர்தகமிதி வ்யாப்தேருச்சே²த³விஷயத்வாத் , ஸ்வகாரணே ஸூக்ஷ்மரூபேணாவஸ்தா²நே தத³நங்கீ³காராத், ஶுக்திஜ்ஞாநஸ்ய சாநவச்சி²ந்நசைதந்யாவரணரூபமூலாஜ்ஞாநாநிவர்தகத்வே(அ)பி அவச்சி²ந்நசைதந்யாவரணரூபதூலாஜ்ஞாநநிவர்தகத்வேநாபி⁴வ்யக்தசைதந்யஸம்ப³ந்தா⁴த் பா³த⁴த³ஶாயாம் ரூப்யநிவ்ருத்திஶுக்திப்ரகாஶயோரப்யுபபத்தே: । நச-உபாதே³யபூ⁴தயா வ்ருத்த்யோபாதா³நபூ⁴தாவித்³யாபி⁴ப⁴வோ ந க⁴டதே; உபாதே³யேநோபாதா³நாபி⁴ப⁴வாத³ர்ஶநாதி³தி வாச்யம்; வ்ருஶ்சிகாதி³நா கோ³மயாதே³ருபாதா³நஸ்யாப்யபி⁴ப⁴வத³ர்ஶநாத் । ஆரம்ப⁴வாதா³நப்⁴யுபக³மாச்ச ந கோ³மயாவயவாநாமுபாதா³நத்வஶங்கா । நநு சக்ஷுராதி³ஜந்யஶக்த்யாதி³வ்ருத்தே: ஸப்ரகாரிகாயா: நிஷ்ப்ரகாரகஶுத்³த⁴சைதந்யாவிஷயதயா ததா³வரணரூபமூலாஜ்ஞாநாபி⁴ப⁴வாபா⁴வே(அ)ப்யவச்சி²ந்நவிஷயயா தயா அவச்சி²ந்நசைதந்யாவரணரூபதூலாஜ்ஞாநாபி⁴ப⁴வோ யுஜ்யத இதி தே மதமயுக்தம் । அவச்சி²ந்நே அவித்³யாகல்பிதே அப்ரஸக்தப்ரகாஶே மூலாவித்³யாயா இவ ததா³வரணஶக்தேரயோகா³த், த்வயாநப்⁴யுபக³தத்வாச்ச, ஜட³விஶிஷ்டாத்மாநம் ப்ரதி தத³ப்⁴யுபக³மே ச விஶேஷணாநாவாரகவிஶிஷ்டாவாரகஶக்த்யபி⁴ப⁴வஸ்ய விஶேஷ்யாவாரகஶக்த்யபி⁴ப⁴வம் விநா(அ)யோகே³ந ஶுக்த்யாகாரவ்ருத்த்யைவ ஶுத்³தா⁴த்மப்ரகாஶாபாதாதி³தி சேந்ந; அநவபோ³தா⁴த் । ந ஹ்யவித்³யாகல்பிதே(அ)வச்சி²ந்நே அஸ்மாபி⁴ரவித்³யா வா தச்ச²க்திர்வாப்⁴யுபேயதே, கிம்து சைதந்யமாத்ர ஏவ; தஸ்மிம்ஸ்து ஸர்வம் ஜட³மத்⁴யஸ்தமஸ்தீத்யேகாஶ்ரயாஶ்ரிதத்வஸம்ப³ந்தா⁴த் ஜடா³வச்சி²ந்நசைதந்யமாவ்ருதமிதி வ்யபதே³ஶ:, க⁴டாத்³யாகாரவ்ருத்த்யா து தத³தி⁴ஷ்டா²நசைதந்யாபி⁴வ்யக்தௌ தத³வச்சே²தே³நைவ தந்நிஷ்டா²வரணாபி⁴ப⁴வோ ஜாயத இதி ந ஶுத்³தா⁴த்மப்ரகாஶாபத்தி: । தது³க்தம் ஸம்க்ஷேபஶாரீரகே–‘ஆஶ்ரயத்வவிஷயத்வபா⁴கி³நீ நிர்விபா⁴க³சிதிரேவ கேவலா । பூர்வஸித்³த⁴தமஸோ ஹி பஶ்சிமோ நாஶ்ரயோ ப⁴வதி நாபி கோ³சர: ॥' ‘ப³ஹு நிக³த்³ய கிமத்ர வதா³ம்யஹம் ஶ்ருணுத ஸம்க்³ரஹமத்³வயஶாஸநே । ஸகலவாங்மநஸாதிக³தா சிதி: ஸகலவாங்மநஸவ்யவஹாரபா⁴க் ॥' இதி ச । தஸ்மாத³வித்³யாயாம் ஸத்யாமபி ஶக்த்யபி⁴ப⁴வாத்³வா தூலாஜ்ஞாநநாஶாத்³வா அவஸ்தா²விஶேஷப்ரச்யவாத்³வா, ஏகதே³ஶநாஶாத்³வா, பீ⁴ருப⁴டவத³பஸரணாத்³வா, கடவத்ஸம்வேஷ்டநாத்³வா, ஆவரணப⁴ங்கா³நிர்மோக்ஷபா³தா⁴நாமுபபத்தி: । நநு-அவஸ்தா²ஶேஷாணாமஜ்ஞாநாபி⁴ந்நத்வே ஏகாஜ்ஞாநபக்ஷக்ஷதி:, அஜ்ஞாநபி⁴ந்நத்வே ச ஸாக்ஷாத் ஜ்ஞாநேந நிவ்ருத்தி: ப்⁴ரமாத்³யுபாதா³நத்வம் ச ந ஸ்யாத், தேஷாமிவ ரூப்யஸ்யைவோபாதா³நநாஶம் விநா நாஶப்ரஸங்க³ஶ்ச, ஶுக்த்யஜ்ஞாநம் நஷ்டமித்யநுப⁴வவிரோத⁴ஶ்சேதி–சேந்ந; யதோ(அ)வஸ்தா² தாவத³வஸ்தா²வதோ(அ)பி⁴ந்நைவ, அஜ்ஞாநைக்யம் து ஸர்வாவஸ்தா²நுஸ்யூதைகாகாரமாதா³ய । ஏவம் சாஜ்ஞாநாவஸ்தா²யா அஜ்ஞாநத்வேந ந ஜ்ஞாநஸாக்ஷாந்நிவர்த்யத்வாத்³யநுபபத்தி: । யத்த்வவஸ்தா²விஶேஷாணாமிவ ரூப்யஸ்யைவோபாதா³நநிவ்ருத்திம் விநா நிவ்ருத்த்யாபாதா³நம், தத³யுக்தம் ; அஜ்ஞாந ஏவ ஜ்ஞாநஸ்ய ஸாக்ஷாத்³விரோதா⁴வதா⁴ரணேநாஜ்ஞாநாவஸ்தா²யாஸ்தபி⁴ந்நாயா: ஜ்ஞாநஸாக்ஷாந்நிவர்த்யத்வார்ஹத்வாத், ந து ரூப்யாதீ³நாம்; அநீத்³ருக்த்வாத் । அநேகாஜ்ஞாநபக்ஷே து ஶங்காபி நோதே³தி । நநு–அஸ்மிந்பக்ஷே ஏகயா வ்ருத்த்யா ஸர்வதத³ஜ்ஞாநஸ்ய நிவ்ருத்தி:, உத ஏகதத³ஜ்ஞாநஸ்ய; ஆத்³யே புந: ஶுக்தே: கதா³ப்யப்ரகாஶோ ந ஸ்யாத் , அந்த்யே வ்ருத்திகாலே(அ)பி ப்ரகாஶோ ந ஸ்யாத் , ஏகஸ்யாவரணஸ்ய நிவ்ருத்தாவப்யாவரணாந்தராநிவ்ருத்தேரிதி-சேந்ந; ஏகயா வ்ருத்த்யா ஏகாஜ்ஞாநநாஶே(அ)பி தயைவாவரணாந்தராணாம் ப்ரதிருத்³த⁴த்வாத் யாவத் ஸா திஷ்ட²தி தாவத்ப்ரகாஶ:, தஸ்யாமபக³தாயாம் புநரப்ரகாஶஶ்சோபபத்³யதே; அஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞாநப்ராக³பா⁴வஸ்தா²நீயத்வாத் । யதா² தவ ஏகம் ஜ்ஞாநமேகமேவ ப்ராக³பா⁴வம் நாஶயதி, தந்நாஶரூபேணோத³யாத் ப்ராக³பா⁴வாந்தரநிப³ந்த⁴நமஜ்ஞாதத்வாதி³வ்யவஹாரம் ச ப்ரதிப³த்⁴நாதி; ததா² மமாப்யேகம் ஜ்ஞாநமேகமேவாஜ்ஞாநம் நிவர்தயதி, அஜ்ஞாநாந்தரநிப³ந்த⁴நம் ச ப்ரயோஜநம் ப்ரதிப³த்⁴நாதீதி கிமநுபபந்நம் அத்ர ச ப்ரதிவந்த⁴பதே³ந கார்யாநுத்பத்திப்ரயோஜகத்வம் காரணாபா⁴வப்ரதிப³ந்த⁴கஸாதா⁴ரணமபி⁴ஹிதம் । ஏவமவஸ்தா²விஶேஷபக்ஷே(அ)பி ப்ரகாஶாப்ரகாஶாவுபபாத³நீயௌ । ஏவமமூர்தஸ்யாஜ்ஞாநஸ்ய யத்³யபி த³ண்டா³தி³நா க³வாதீ³நாமிவாபஸரணம் கராதி³நா கடாதீ³நாமிவ ஸம்வேஷ்டநம் ச ந ஸம்ப⁴வதி; ததா²பி கார்யாக்ஷமத்வஸாம்யேநாவரணஸம்வேஷ்டநபக்ஷௌ யோஜநீயௌ । யதா²ஹி உத்தேஜகாபா⁴வஸஹக்ருதஸ்ய மணே: ப்ரதிப³ந்த⁴கதாயாமுத்தேஜகஸத்வே ப்ரதிப³ந்த⁴ககார்யாக்ஷமத்வம் ; ததா² வ்ருத்த்யபா⁴வஸஹக்ருதஸ்யாஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரதிப³ந்த⁴கதாயாம் வ்ருத்தௌ ஸத்யாம் தத்கார்யாநுத³ய இதி த்³ரஷ்டவ்யம் । நநு சைதந்யஸ்ய நிரவயவத்வாத் தஸ்யைகதே³ஶேந ப்ரகாஶோ ந யுஜ்யதே; அதா²காஶ இவ தத்தத³ர்தா²வச்சி²ந்நத்வமேகதே³ஶஶப்³தா³ர்த²:, தர்ஹி நாக³ந்துகபதா³ர்தா²வச்சி²ந்நசைதந்யமநாத்³யஜ்ஞாநஸ்ய விஷய: நிர்விஷயஸ்யாவரணஸ்யாயோகா³த், ப்ராக³நவச்சி²ந்நாவரணமேவேதா³நீமவச்சி²ந்நாவரணம் ஜாதமித்யபி ந; அவச்சி²ந்நசைதந்யஜ்ஞாநேநைவாநவச்சி²ந்நாவரணநாஶாபத்தே:; ஏதேந வ்யக்தித: பூர்வம் ஜாதிரிவ விஷயாத்பூர்வமஜ்ஞாநமஸ்தீதி நிரஸ்தமிதி–சேந்ந; அநாத்³யஜ்ஞாநவிஷயே அநாதி³சைதந்யே தத்ததா³க³ந்துகபதா³ர்தா²வச்சே²தா³ப்⁴யுபக³மாத், ‘ஆஶ்ரயத்வவிஷயத்வபா⁴கி³நீ நிர்விபா⁴க³சிதிரேவ கேவலே த்யுக்தத்வாத் । யத³வச்சி²ந்நகோ³சரா ச வ்ருத்திஸ்தத³வச்சே²தே³நைவாவரணாபஸரணாத் நாநவச்சி²ந்நசைதந்யாவரணப⁴ங்க³ப்ரஸங்க³: । அத ஏவ வ்ருத்திவிஷயாவச்சி²ந்நசைதந்யாத் ப்ராக³ஜ்ஞாநமஸ்தீத்யபி⁴ப்ராயேண விஷயாத்ப்ராக³ஜ்ஞாநமஸ்தீதி ஸாதூ⁴க்தம் । தஸ்மாத³தி⁴ஷ்டா²நசைதந்யம் ஸ்வாத்⁴யஸ்தம் பா⁴ஸயதீதி ஸித்³த⁴ம் । தத³யமத்ர நிஷ்கர்ஷ:–யத்³யபி விஷயப்ரகாஶகம் விஷயாதி⁴ஷ்டா²நபூ⁴த ப்ரமேயசைதந்யம் , அந்த:கரணாவச்சி²ந்நசைதந்யம் து தஸ்ய ப்ரமாத்ரு, அந்த:கரணவ்ருத்த்யவச்சி²ந்நசைதந்யம் து ப்ரமாணம் । ததா²பி யதீ³யாந்த:கரணவ்ருத்த்யா விஷயபர்யந்தம் சக்ஷுராதி³த்³வாரா நிஸ்ஸ்ருதயா யத்ப்ரகாஶகம் சைதந்யம் யத்ப்ரமாத்ருசைதந்யாபே⁴தே³நாபி⁴வ்யஜ்யதே தமேவ ஸ ஏவ ஜாநாதி நாந்யம் நாந்யோ வா । அத ஏவைகவ்ருத்த்யுபாரூட⁴லக்ஷணைகலோலீபா⁴வாபந்நம் ப்ரமாத்ருப்ரமாணப்ரமேயசைதந்யம் ப⁴வதி । ததஸ்தத³வச்சே²தே³நாஜ்ஞாநநிவ்ருத்த்யா (நிவ்ருத்த்யா) பா⁴ஸமாநம் ப்ரமேயசைதந்யமபரோக்ஷம் ப²லமித்யுச்யதே । தத் ஸ்வயம் பா⁴ஸமாநம் ஸத் ஸ்வாத்⁴யஸ்தம் க⁴டாத்³யபி பா⁴ஸயதீதி தத் ப²லவ்யாப்யமித்யுபேயதே । யந்நிஷ்டா² ச யதா³காரா வ்ருத்திர்ப⁴வதி தந்நிஷ்ட²ம் ததா³காரமஜ்ஞாநம் ஸா நாஶயதீதி நியமாத் ப்ரமாத்ருப்ரமேயோப⁴யவ்யாபிந்யபரோக்ஷவ்ருத்தி: ஸ்வாவச்சே²தே³நாவரணமபஸாரயதி; ப்ரகாஶஸ்ய ஸ்வாவச்சே²தே³நாவரணாபஸாரகத்வத³ர்ஶநாத் । அத: ப்ரமாத்ரவச்சி²ந்நஸ்யாஸத்த்வாவரணஸ்ய ப்ரமேயாவச்சி²ந்நஸ்யாபா⁴நாவரணஸ்ய சாபஸரணாத் க⁴டோ(அ)யம் மே ஸ்பு²ரதீத்யாத்³யபரோக்ஷவ்யவஹார: । பரோக்ஷஸ்த²லே து இந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷலக்ஷணத்³வாராபா⁴வாந்த:கரணநிஸ்ஸரணாபா⁴வேந விஷயபர்யந்தம் வ்ருத்தேரக³மநாத்³விஷயாவச்சி²ந்நப்ரமேயசைதந்யேந ஸஹ ப்ரமாத்ருசைதந்யஸ்யைகவ்ருத்த்யுபாரூட⁴த்வாபா⁴வேநாபரோக்ஷதயா(அ)பி⁴வ்யக்த்யபா⁴வே(அ)பி ப்ரமாத்ருப்ரமாணசைதந்யயோரேகலோலீபா⁴வாபத்த்யா ப்ரமாத்ரவச்சி²ந்நமஸத்த்வாவரணமாத்ரம் நிவர்ததே; தாவந்மாத்ரஸ்ய வ்ருத்த்யவச்சி²ந்நத்வாத் । இத³மேவ ஸுஷுப்திவ்யாவ்ருத்திஶப்³தே³ந விவரணாசார்யைர்வ்யாக்²யாதம் । விஷயாவச்சி²ந்நாபா⁴நாவரணதத்கார்யஸத்³பா⁴வே(அ)பி ப்ரமாத்ரவச்சி²ந்நாஸத்த்வாவரணநிவ்ருத்த்யா அநுமாநாதௌ³ வ்யவஹாரோபபத்தி: । அத ஏவ ஜாநாம்யஹம் பர்வதே வஹ்நிரஸ்தீதி, ஸ து கீத்³ருஶ இதி மே ந பா⁴தீத்யாதி³வ்யவஹார: । த்ரயாணாமேகலோலீபா⁴வே அபரோக்ஷத்வம், த்³வயோரேகலோலீபா⁴வே து பரோக்ஷத்வமிதி ந ஸங்கர: । வ்ருத்தேஶ்ச விஷயேண ஸர்வம் ஸாக்ஷாதே³வாபரோக்ஷஸ்த²லே ஸம்ப³ந்த⁴:, பரோக்ஷஸ்த²லே த்வநுமிதேரநுமேயேந தத்³வ்யாப்யஜ்ஞாநஜந்யத்வம், ஶாப்³த்³யா: ஸம்ஸர்கே³ண ஸஹ ததா³ஶ்ரயவாசகபத³ஜந்யத்வம், ஸ்ம்ருதே: ஸ்மர்தவ்யேந ஸஹ தத்³விஷயாநுப⁴வஜந்யத்வம் । ஏவமந்யத்ராபி பரம்பராஸம்ப³ந்த⁴ ஏவேதி பரோக்ஷாபரோக்ஷவிபா⁴க³: । விஸ்தரேண வ்யுத்பாதி³தாஸ்மாபி⁴ரியம் ப்ரக்ரியா ஸித்³தா⁴ந்தபி³ந்தௌ³ । தஸ்மாத்³விஷயஸ்ய மித்²யாத்வே(அ)பி ப்ரதிகர்மவ்யவஸ்தோ²பபந்நேதி தி³க் ॥

நநு–மித்²யாத்வாநுமாநம் ப்ரதிகூலதர்கபராஹதம் । ததா² ஹி விஶ்வம் யதி³ கல்பிதம் ஸ்யாத் , ஸத்யாதி⁴ஷ்டா²நம் ஸ்யாத், ந சைவம் ; ஸாமாந்யதோ ஜ்ஞாதத்வே ஸத்யஜ்ஞாதவிஶேஷவத்த்வஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நத்வப்ரயோஜகஸ்ய நிர்விஶேஷே நிஸ்ஸாமாந்யே ச ப்³ரஹ்மண்யஸம்ப⁴வாதி³தி சேந்ந; ஸ்வரூபேண ஜ்ஞாதத்வே ஸதி விஶேஷேணாஜ்ஞாதத்வஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நத்வப்ரயோஜகத்வேந ஜ்ஞாதவிஶேஷவத்த்வஸ்யாப்ரயோஜகத்வாத் । ‘புருஷோ ந வேதி ஸம்ஶயத⁴ர்மிண: ஸ்தா²ணோரப்யந்யத்ர ஜ்ஞாதஸ்தா²ணுத்வரூபவிஶேஷவத்வாத் தத்ராஜ்ஞாதவிஶேஷவத்த்வமபி ந ப்ரயோஜகம் ; விஶேஷவத்வேநாஜ்ஞாதத்வஸ்யைவ லகு⁴த்வேந ப்ரயோஜகத்வாத் । ததா²ச நிஸ்ஸாமாந்யே நிர்விஶேஷே ச ப்³ரஹ்மணி ஸ்வப்ரகாஶத்வேந ஜ்ஞாநாத் பரிபூர்ணத்வாநந்த³த்வாதி³நா சாஜ்ஞாநாத³தி⁴ஷ்டா²நத்வமுபபந்நம் । வஸ்துதஸ்து கல்பிதஸாமாந்யவிஶேஷவத்த்வம் ப்³ரஹ்மண்யபி ஸுலப⁴மேவ; அகல்பிதஸாமாந்யவிஶேஷவத்வம் சாப்ரஸித்³த⁴ம் । ந ச தத்கல்பநே அந்யோந்யாஶ்ரய:; கல்பிதஸாமாந்யவிஶேஷாணாம் ப்ரவாஹாநாதி³த்வாத் , ஸத்யத்வாநந்த³த்வாதீ³நாமேவ கல்பிதவ்யக்திபே⁴தே³ந ஸாமாந்யத்வாத் , பரிபூர்ணாநந்த³த்வாதீ³நாம் ச விஶேஷத்வாத் । அத ஏவ ஸாமாந்யாகாரஜ்ஞாநம் விநா ஸம்ஸ்காராநுத்³போ³தா⁴த் கத²மத்⁴யாஸ இதி ந வாச்யம்; ஸதா³த்மநா ஸ்வரூபஜ்ஞாநஸ்யைவ ஸாமாந்யஜ்ஞாநத்வாத் । ந ஹ்யத்⁴யஸநீயம் ஸதா³த்மநா ந பா⁴தி । ஏதாவாநேவ விஶேஷ:–யத³தி⁴ஷ்டா²நம் ஸ்வத ஏவ ஸதா³த்மநா பா⁴தி, அத்⁴யஸநீயம் து தத்ஸம்ப³ந்தா⁴த் । நநு அதி⁴ஷ்டா²நதிரோதா⁴நம் விநா ப்⁴ரமாஸம்ப⁴வ:, ப்ரகாஶரூபதிரோதா⁴நே து தத³த்⁴யஸ்தாவித்³யாதே³: ப்ரகாஶாநுபபத்திரிதி சேத், ந; ஏகஸ்யைவாநந்தா³த்³யாத்மநா திரோஹிதஸ்ய ஸதா³த்மநா ப்ரகாஶஸம்ப⁴வாத் । தது³க்தம் வார்திககாரபாதை³:–'யத்ப்ரஸாதா³த³வித்³யாதி³ ஸித்⁴யதீவ தி³வாநிஶம் । தமப்யபஹ்நுதே(அ)வித்³யா நாஜ்ஞாநஸ்யாஸ்தி து³ஷ்கரம் ॥” இதி । ந ச–பா³த⁴காலே(அ)பி ஸத்³விஶேஷஜ்ஞாநமஸ்தீதி வாச்யம் ; பரிபூர்ணாநந்த³த்வாதே³: ஸத ஏவ விஶேஷத்வேந ததா³ தத³ஜ்ஞாநாபா⁴வாத் , த⁴ர்மத்வமாத்ரஸ்யைவ கல்பிதத்வாத் । யத்³வா–ப்⁴ரமவிரோதி⁴ஜ்ஞாநாபா⁴வ ஏவ தந்த்ரம், ந து விஶேஷாஜ்ஞாநம் ; விஶ்வோபாதா³நகோ³சராஜ்ஞாநஸ்ய ஶ்ரவணாதி³ஜந்யமாத்மமாத்ரவிஷயகம் வ்ருத்திரூபம் ஜ்ஞாநம் விரோதி⁴, ந து சித்³ரூபம் ஸ்வத:ஸித்³த⁴ம் ஜ்ஞாநம் ; ப்⁴ரமவிரோதி⁴நஶ்ச வ்ருத்திரூபஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்யேதா³நீமபா⁴வோ(அ)ஸ்த்யேவ । நநு–ஆத்மாநாத்மநோர்த்³ரஷ்ட்ருத்³ருஶ்யத்வாத்மநாத்மத்வாதி³நா பே⁴த³ஜ்ஞாநாத் கத²மத்⁴யஸ்தாதி⁴ஷ்டா²நபா⁴வ இதி சேந்ந; இத³மநித³ம் ந ப⁴வதீதி புரோவர்த்யபுரோவர்திநோர்பே⁴த³க்³ரஹே(அ)பீத³ம் ரஜதமித்யத்⁴யாஸவத் ஸந் க⁴ட இத்யாத்³யத்⁴யாஸோ ப⁴விஷ்யதி । ந ஹி ரூபாந்தரேண பே⁴த³க்³ரஹோ ரூபாந்தரேணாத்⁴யாஸவிரோதீ⁴; ஸந்க⁴ட இத்யாதி³ப்ரத்யயே ச ஸத்³ரூபஸ்யாத்மநோ க⁴டாத்³யநுவித்³த⁴தயா பா⁴நாந்ந தஸ்ய க⁴டாத்³யத்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நதாநுபபத்தி:, ஸத்³ரூபேண ச ஸர்வஜ்ஞாநவிஷயதோபபத்தேர்ந ரூபாதி³ஹீநஸ்யாப்யாத்மந: காலஸ்யேவ சாக்ஷுஷத்வாத்³யநுபபத்தி: । நநு–விஶ்வம் யதி³ கல்பிதம் ஸ்யாத்ததா³ ஸப்ரதா⁴நம் ஸ்யாத் , ந சைவம் ; தஸ்மாத் ந கல்பிதமிதி–சேந்ந; அத்ராபி ப்ரதா⁴நஸ்ய ஸஜாதீயஸ்ய ஸத்த்வாத் , பூர்வப்ரபஞ்சஸஜாதீயஸ்யைவோத்தரப்ரபஞ்சஸ்யாத்⁴யஸநாத் । அத்⁴யாஸோ ஹி ஸ்வகாரணதயா ஸம்ஸ்காரமபேக்ஷதே, ந து ஸம்ஸ்காரவிஷயஸ்ய ஸத்யதாம்; அநுபயோகா³த் । ந ச–ப்ரமாஜந்ய ஏவ ஸம்ஸ்காரோ ப்⁴ரமஹேது:, அதோ விஷயஸத்யத்வமாவஶ்யகமிதி வாச்யம்; மாநாபா⁴வாத் , விபரீதே லாக⁴வாச்ச । அதஏவ–அத்⁴யஸ்தஸஜாதீயம் பூர்வமத்⁴யஸ்தாபேக்ஷயா(அ)தி⁴கஸத்தாகமபேக்ஷணீயமித்யபி–நிரஸ்தம் ; ஸத்யதாவதி⁴கஸத்தாயா அப்யநுபயோகா³த் । பூர்வம் து ஜ்ஞாநமாத்ரமபேக்ஷதே, தச்சாஸ்த்யேவ । நநு–ஏவமதி⁴ஷ்டா²நஸ்யாபி ஜ்ஞாநமாத்ரமேவ ஹேது:, ந து ததி³தி ந ஸத³தி⁴ஷ்டா²நாபேக்ஷா ஸ்யாதி³தி ஶூந்யவாதா³பத்திரிதி-- சேந்ந; அதி⁴ஷ்டா²நஸ்ய ஜ்ஞாநத்³வாரா ப்⁴ரமஹேதுத்வே(அ)ப்யஜ்ஞாநத்³வாரா ப்⁴ரமஹேதுத்வேந ஸத்த்வநியமாத் । ப்⁴ரமோபாதா³நாஜ்ஞாநவிஷயோ ஹ்யதி⁴ஷ்டா²நமித்யுச்யதே, தச்ச ஸத்யமேவ; அஸத்யஸ்ய ஸர்வஸ்யாப்யஜ்ஞாநகல்பிதத்வேநாஜ்ஞாநாவிஷயத்வாத் , தத³ஸத்யத்வே தஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய ப்⁴ரமாபா³த⁴கத்வப்ரஸங்கா³த் , ஜக³தி ப்⁴ரமபா³த⁴வ்யவஸ்தா² ச ந ஸ்யாத் । பா³தே⁴ந ஹி கிம்சித்³விருத்³த⁴ம் தத்த்வமுபத³ர்ஶயதா ஆரோபிதமதத்வம் பா³த⁴நீயம், உப⁴யாத்⁴யாஸே து கிம் கேந பா³த்⁴யதே ? அத ஏவ ப⁴க³வதா பா⁴ஷ்யகாரேண–“ஸத்யாந்ருதே மிது²நீக்ருத்யே'த்யுக்தம் ॥ நநு–ஏதத்ப்ரபஞ்சஸத்⁴யார்த²க்ரியாகாரிண: ப்ரபஞ்சாந்தரஸ்யாபா⁴வேந ஸ்வோசிதார்த²க்ரியாகாரிணோ(அ)ஸ்ய ந மித்²யாத்வமிதி–சேந்ந; ஸ்வாப்நமாயாதௌ³ வ்யபி⁴சாராத், ஸ்வோசிதார்த²க்ரியாகாரித்வஸ்ய பாரமார்தி²கஸத்த்வாப்ரயோஜகத்வாத் । நாபி ஶ்ருத்யாதி³ஸித்³தோ⁴த்பத்த்யாதி³மத்த்வம் ஸத்த்வே தந்த்ரம் ; ஸ்வப்நப்ரபஞ்சே வ்யபி⁴சாராத், தஸ்யாபி “ந தத்ர ரதா² ந ரத²யோகா³ ந பந்தா²நோ ப⁴வந்த்யத² ரதா²ந் ரத²யோகா³ந் பத²ஸ்ஸ்ருஜத” இத்யாதி³ஶ்ருத்யோத்பத்த்யாதி³ப்ரதிபாத³நாத் । ந ச கல்பாத்³யப்⁴ரமாயோக³:; கல்பாந்தரீயஸம்ஸ்காரஸ்ய தத்ர ஹேதுத்வாத் । ந ச ஜந்மாந்தரீயஸம்ஸ்காரஸ்ய கார்யஜநகத்வே அதிப்ரஸங்க³:; அத்³ருஷ்டாதி³வஶேந க்வசிது³த்³போ³தே⁴(அ)ப்யந்யத்ராநுத்³போ³தோ⁴பபத்தே:, கார்யோந்நேயத⁴ர்மாணாம் யதா²கார்யமுந்நயநாத், அந்யதா² ஜாதஸ்ய ஸ்தந்யபாநாதௌ³ ப்ரவ்ருத்திநே ஸ்யாத் । நநு சைத்ரேண மைத்ரே ஸம்ஸ்காராத்⁴யாஸே(அ)பி மைத்ரஸ்ய ப்⁴ரமாத³ர்ஶநாத் ஜக³த்³ப்⁴ரமஹேதுஸம்ஸ்காரஸ்ய ஸத்த்வம் து³ர்வாரம், ந ச ஸ்வேநாத்⁴யஸ்தாத்ஸம்ஸ்காராத்³ப்⁴ரம:; ப்⁴ரமாத் பூர்வம் ஸ்வஸ்ய கார்யாநுமேயஸம்ஸ்காராத்⁴யாஸநியமாபா⁴வாதி³தி-சேந்ந; ஶுக்திரூப்யஸ்ய குண்ட³லாஜநகத்வவஞ்சைத்ராத்⁴யஸ்தஸம்ஸ்காரஸ்ய மைத்ரப்⁴ரமாஜநகத்வே(அ)பி வணிக்³வீதீ²ஸ்த²ரூப்யஸ்ய குண்ட³லஜநகத்வவத்ஸ்வேநாத்⁴யஸ்தஸ்ய ஸம்ஸ்காரஸ்ய வியதா³த்³யத்⁴யாஸஜநகத்வோபபத்தே: தத்ப்ரதீத்யபா⁴வே(அ)பி தத³த்⁴யாஸஸ்ய பூர்வம் ஸத்த்வாத் க்ருத்ஸ்நஸ்யாபி வ்யாவஹாரிகபதா³ர்த²ஸ்யாஜ்ஞாதஸத்த்வாப்⁴யுபக³மாத் । நநு- ப்ராதிபா⁴ஸிகரூப்யே த்ரைகாலிகநிஷேத⁴ஸ்ய த்வந்மதே வ்யாவஹாரிகரூப்யவிஷயத்வவத்³வ்யாவஹாரிகப்ரபஞ்சே(அ)பி ‘நேஹ நாநே’தி த்ரைகாலிகநிஷேத⁴ஸ்ய பாரமார்தி²கப்ரபஞ்சாந்தரவிஷயதா(அ)வஶ்யம் வாச்யேதி சேந்ந; ப்⁴ரமபா³த⁴வையதி⁴கரண்யாபாதேநாஸ்ய பக்ஷஸ்யாநங்கீ³காரபராஹதத்வாத் । அங்கீ³காரே(அ)பி வ்யாவஹாரிகநிஷேதே⁴ பாரமார்தி²கநிஷேத⁴த்வம் ந ஸம்ப⁴வதி; அப்ரதீதஸ்ய நிஷேதா⁴யோகா³த் । ப்ரதீத்யா ஸஹாத்⁴யாஸாதிரிக்தஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வேந பாரமார்தி²கே ப்ரதீதத்வாபா⁴வாத் । நநு–ப்ரதா⁴நாதி⁴ஷ்டா²நயோ: ஸாத்³ருஶ்யாபா⁴வாத்கத²மத்⁴யாஸ: ? அத² நிர்கு³ணயோரபி கு³ணயோ: ஸாத்³ருஶ்யவத³த்ராபி கிம்சித்ஸாத்³ருஶ்யம் ப⁴விஷ்யதீதி, தந்ந; நிர்த⁴ர்மகே ப்³ரஹ்மணி தஸ்யாப்யத்⁴யாஸாதீ⁴நத்வேநாந்யோந்யாஶ்ரயாத் । யத்³யபி ஸாத்³ருஶ்யம் ஸோபாதி⁴காத்⁴யாஸே ந காரணம், வ்யபி⁴சாராத்; ததா²பி நிருபாதி⁴காத்⁴யாஸே(அ)ந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் தஸ்யாவஶ்யமபேக்ஷணீயத்வாத் ஸோபாதி⁴கே(அ)பி ‘ரக்த: ஸ்ப²டிக' இத்யாதௌ³ த்³ரவ்யத்வாதி³நா ஸாத்³ருஶ்யஸ்ய ஸத்த்வாச்சேதி-சேந்ந; அவித்³யாத்⁴யாஸஸ்யாநாதி³த்வேந காரணாநபேக்ஷஸ்ய ஸாத்³ருஶ்யாநபேக்ஷத்வாத் , அந்த:கரணாத்⁴யாஸே(அ)ப்யவித்³யாஸம்ப³ந்தி⁴த்வஸ்யைவ ஸாத்³ருஶ்யஸ்ய வித்³யமாநத்வாத் । வஸ்துதஸ்து ந ப்⁴ரமே ஸாத்³ருஶ்யாபேக்ஷாநியம:; நிருபாதி⁴கே(அ)பி ‘பீத: ஶங்க²' இத்யாதௌ³ வ்யபி⁴சாராத் । ‘ரக்த: ஸ்ப²டிக' இத்யாதா³வபி த்³ரவ்யத்வாதி³நா ஸாத்³ருஶ்யமஸ்தீத்யபி ந; ப்ரதா⁴நமாத்ரவ்ருத்திதயா ப்ராக³வக³தமத்⁴யாஸஸமயே சாதி⁴ஷ்டா²நவ்ருத்திதயா க்³ருஹீதம் யத் ததே³வ ஹி ஸாத்³ருஶ்யம் விபர்யயப்ரயோஜகமிதி த்வயாபி வாச்யம், ந து ப்ராகே³வ ப்ரதா⁴நாதி⁴ஷ்டா²நோப⁴யவ்ருத்திதயா க்³ருஹீதம்; தஸ்ய ஸாம்ஶயிகத்வாத் । த்³ரவ்யத்வாதி³ ச லோஹிதாலோஹிதவ்ருத்திதயா ப்ராக்³க்³ருஹீதமிதி ந விபர்யயப்ரயோஜகம் । கிம்ச ஸாத்³ருஶ்யம் ந ஸ்வதோ ப்⁴ரமகாரணம் ; மாநாபா⁴வாத் , கிம்து ஸம்ஸ்காரோத்³போ³தே⁴ந ஸாமக்³ரீஸம்பாத³கதயா, ஸம்ஸ்காரோத்³போ³த⁴ஶ்ச ந ஸாத்³ருஶ்யைகநியத:; அத்³ருஷ்டாதி³நாபி தத்ஸம்ப⁴வாத் । தது³க்தம்-‘ஸத்³ருஶாத்³ருஷ்டசிந்தாத்³யா: ஸ்ம்ருதிபீ³ஜஸ்ய போ³த⁴கா:' । இதி । சிந்தாதி³கம் ச ப்ரணிதா⁴நஸூத்ரே வ்யாக்²யாதம் । ததா²சாந்யத: ஸம்ஸ்காரோத்³போ³தே⁴ ஸதி ஸாத்³ருஶ்யமநுபயோகி³। தது³க்தம் விவரணே-‘நிருபாதி⁴கப்⁴ரமகார்யத³ர்ஶநமேவ கு³ணாவயவஸாமாந்யாபா⁴வே(அ)பி கேதகீக³ந்த⁴ஸத்³ருஶ: ஸர்பக³ந்த⁴ இதிவத் ஸாத்³ருஶ்யாந்தரம் வா, ஶங்க²பீதிமாதா³விவ காரணாந்தரம் வா கல்பயதீதி । நநு தோ³ஷம் விநா ப்⁴ரமஸ்வீகாரே தத³ப்ராமாண்யஸ்ய ஸ்வதஸ்த்வாபத்தி:, தோ³ஷஜந்யத்வஸ்வீகாரே து தோ³ஷஸ்யாப்யத்⁴யஸநீயத்வேநாநவஸ்தா²பத்திரிதி சேந்ந; அநாத்³யவித்³யாத்⁴யாஸஸ்ய தோ³ஷாநபேக்ஷத்வாத் । ஸாத்³யத்⁴யாஸஸ்ய சாவித்³யாதோ³ஷஜந்யத்வாத் நாப்ராமாண்யஸ்ய ஸ்வதஸ்த்வம் । நாப்யநவஸ்தா² । அந்யதா² தார்கிகாணாமப்யநாதி³ப்ரமா கு³ணம் விநாபீதி ப்ராமாண்யபரதஸ்த்வம் ப⁴ஜ்யேத । ஜந்யப்ரமாமாத்ரஸ்ய கு³ணஜந்யத்வம் து ஜந்யாத்⁴யாஸமாத்ரஸ்ய தோ³ஷஜந்யத்வேந ஸமம் । நநு லாக⁴வேந ப்ரத²மோபஸ்தி²தத்வேந ச ப்ரவ்ருத்திமாத்ரம் ப்ரதி ஸம்ஸர்க³தி⁴ய இவ தூ⁴மமாத்ரம் ப்ரதி தோ³ஷாதீ³நாம் ஜநகத்வாத³வித்³யாத்⁴யாஸோ(அ)பி கத²ம் க்ல்ருப்தகாரணேந விநா ப⁴வது ? அந்யதா² ஸம்ஸர்க³தீ⁴ரபி ப்ரவ்ருத்திவிஶேஷே வஹ்நிரபி தூ⁴மவிஶேஷே ஹேதுரிதி ஸ்யாத் । ததா²சாக்²யாதிவாத³ஶ்சாநுமாநமாத்ரோச்சே²த³ஶ்சாபத்³யேயாதாம் । கிம்ச அவித்³யாரூபவிஷயஸ்யாநாதி³த்வே(அ)பி தத்ப்ரதீதேர்தோ³ஷாஜந்யத்வே(அ)ப்ராமாண்யாபாத:; அப்ராமாண்யப்ரயோஜகஸ்ய தோ³ஷஜந்யத்வஸ்யாபா⁴வாத் , அர்த² பே⁴த³வத³வித்³யாக்²யதோ³ஷஸ்ய ஸ்வபரநிர்வாஹகத்வம் , ஏவமபி பே⁴தோ³ பி⁴ந்ந இதிவத், ‘அஜ்ஞாநஜ்ஞாத'மிதி வ்யவஹாரோ ப⁴வது; ப்ரதீதிமாத்ரஶரீரஸ்ய ஸ்வவிஷயதீ⁴ஹேதுத்வம் குத:? ஸ்வஸ்ய ஸ்வஸ்மாத் பூர்வவ்ருத்தித்வாஸம்ப⁴வாதி³தி சேந்ந; அத்⁴யாஸத்வஸ்ய லகு⁴த்வே(அ)பி ப்ரத²மோபஸ்தி²தத்வே(அ)பி ந தோ³ஷஜந்யதாயாம் தந்த்ரத்வம் ; தோ³ஷஸ்யாபி த்³ருஶ்யத்வேநாத்⁴யஸநீயதயா(அ)நவஸ்தா²பத்தே: । யதா² நித்யஜ்ஞாநவாதி³நாம் ஜ்ஞாநத்வஸ்ய ந ஶரீரஜந்யதாதா³வவச்சே²த³கத்வம், நவா கு³ணஜந்யத்வஸ்ய ப்ராமாண்யப்ரயோஜகத்வம் ; பா³த⁴கப³லாத், தத்³வத் ஜந்யாத்⁴யாஸம் ப்ரத்யேவ தோ³ஷாதீ³நாம் காரணத்வம் ; கு³ணாஜந்யத்வே(அ)ப்யபா³தி⁴தவிஷயதயா நித்யஜ்ஞாநப்ராமாண்யவத் தோ³ஷாஜந்யத்வே(அ)பி பா³தி⁴தவிஷயதயா(அ)நாத்³யத்⁴யாஸஸ்யாப்யப்ராமாண்யோபபத்தி: । பா³தி⁴தவிஷயத்வே(அ)பி ந தோ³ஷஜந்யத்வமவச்சே²த³கம் । தோ³ஷஜந்யத்வே(அ)ப்யவச்சே²த³காந்தராந்வேஷணே(அ)நவஸ்தா²பாதாத் । பா³தி⁴தவிஷயத்வஸ்ய தோ³ஷாஜந்யவ்ருத்தித்வே(அ)பி தோ³ஷஜந்யத்வஸ்ய தத்³வ்யாப்யத்வோபபத்தே: । அத ஏவ ஶப³ரஸ்வாமிநா ‘யஸ்ய து³ஷ்டம் கரணம் யத்ர ச மித்²யேதி ப்ரத்யய: ஸ ஏவாஸமீசீநோ நாந்ய' இதி வத³தா து³ஷ்டகரணஜந்யத்வமந்தரேணாபி அர்தா²ந்யதா²த்வமப்ராமாண்யப்ரயோஜகமுக்தம் । அவித்³யாத்⁴யாஸரூபஸ்ய ஸாக்ஷிசைதந்யஸ்யாவித்³யாஜந்யத்வாநப்⁴யுபக³மாத் ந ப்ரதீதிமாத்ரஶரீரத்வவ்யாகா⁴த:; ‘அஹமஜ்ஞ' இத்யாத்³யபி⁴லாபகாரணீபூ⁴தவ்ருத்திரூபாத்⁴யாஸம் ப்ரதி த்வவித்³யாயா: காரணத்வமஸ்யேவ, க⁴டாதீ³நாமிவ ஸ்வப்ரத்யக்ஷம் ப்ரதி । வஹ்நிவிஶிஷ்டதி⁴யோஸ்து பா³த⁴காபா⁴வாத் ஸாமாந்யேநைவ தூ⁴மப்ரவ்ருத்தீ ப்ரதி ஹேதுதேதி ந பூர்வோக்ததோ³ஷாபாத: । நநு அவித்³யாத்⁴யாஸஸ்யாநாதி³த்வேந தோ³ஷாத்³யநபேக்ஷாவத³தி⁴ஷ்டா²நாநபேக்ஷாபி ஸ்யாதி³தி சேந்ந; ஜநகத்வேநாதி⁴ஷ்டா²நாநபேக்ஷாயாமப்யாஶ்ரயத்வேந தத³பேக்ஷாநியமாத் । பரமமஹத்த்வாதே³ராஶ்ரயாபேக்ஷாவத் அத்⁴யாஸஸ்ய ஸாதி⁴ஷ்டா²நகத்வநியமேநாத்ராபி பரதந்த்ரத்வஸ்ய ஸமத்வாத் , பா⁴ஸ்யஸ்யாவித்³யாத்⁴யாஸஸ்ய பா⁴ஸகதயாப்யதி⁴ஷ்டா²நாபேக்ஷணாச்ச । அவித்³யாவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்யாவித்³யாதி³ஸகலத்³வைதத்³ரஷ்ட்ருத்வாத் தஸ்யைவ சாந்த:கரணாவச்சே²தே³ந ப்ரமாத்ருத்வாத், ப்⁴ரமப்ரமயோ: ஸாமாநாதி⁴கரண்யோபபத்தேர்ப்⁴ரமஸ்ய ஸமாநாதி⁴கரணப்ரமாநிவர்த்யத்வமுபபத்³யதே । நநு தே³ஹேந்த்³ரியாதி³கம் விநா கத²மந்த:கரணாத்⁴யாஸ: ? கா(அ)த்ராநுபபத்தி: ? அதி⁴ஷ்டா²நாபரோக்ஷத்வம் ஹி அபரோக்ஷப்⁴ரமே காரணம், தத் யத்ராதி⁴ஷ்டா²நம் ஸ்வதோ நாபரோக்ஷம், யதா² ஶுக்த்யாத்³யவச்சி²ந்நசைதந்யம், தத்ர தத³பரோக்ஷதார்த²ம் தே³ஹேந்த்³ரியாத்³யபேக்ஷா, ப்ரக்ருதேசாவித்³யாவச்சி²ந்நம் சைதந்யமதி⁴ஷ்டா²நம், தத்ர சைதந்யஸ்ய ஸ்வப்ரகாஶத்வேநாவித்³யாயாஶ்ச தத³த்⁴யஸ்தத்வேந தேநைவ ஸாக்ஷிணா அபரோக்ஷத்வாத் குத்ர தே³ஹேந்த்³ரியாத்³யபேக்ஷா ? அதை²வம் ப்ரலயே தே³ஹேந்த்³ரியாத்³யபா⁴வே(அ)ப்யஜ்ஞாநஸத்³பா⁴வேநாந்த:கரணாத்⁴யாஸப்ரஸங்க³:, ந; ததா³ தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஸர்ஜநவிலம்ப³ ஹேதுநைவ தத்³விலம்ப³ஸம்ப⁴வாத் , அந்யதா² ததா³ தே³ஹேந்த்³ரியாதி³கமபி குதோ நோத்பத்³யேத ? ந ச-தோ³ஷாதீ³நாமத்⁴யஸ்தத்வேந தத³பா⁴வஸ்ய தாத்த்விகத்வாத் அதாத்த்விகேந தாத்த்விககார்யப்ரதிப³ந்த⁴ஸ்யாயுக்தத்வாத் பௌ³த்³தே⁴ந து³ஷ்டதயா கல்பிதஸ்ய வேத³ஜந்யஜ்ஞாநஸ்யேவ கல்பிததோ³ஷஜந்யஸ்ய த்³வைதவிஜ்ஞாநஸ்ய ப்ராமாண்யாபாத இதி வாச்யம் । பௌ³த்³த⁴கல்பிதஸ்ய ப்ராதிபா⁴ஸிகதோ³ஷஸ்ய வ்யாவஹாரிகவேதா³பேக்ஷயா ந்யூநஸத்தாகத்வேந தத³ப்ராமாண்யாப்ரயோஜகத்வே(அ)ப்யவித்³யாக்²யதோ³ஷத்³வைதப்ரபஞ்சயோ: ஸமஸத்தாகத்வேந கார்யகாரணபா⁴வநியமேந ச காரணீபூ⁴தாவித்³யாக்²ய தோ³ஷாபா⁴வே கார்யபூ⁴தத்³வைதப்ரபஞ்சதத்³விஜ்ஞாநயோரபா⁴வநியமேந நாவித்³யாமித்²யாத்வேந த்³வைதஜ்ஞாநஸத்யதாபாத: காரணமித்²யாத்வே கார்யமித்²யாத்வஸ்யாவஶ்யகத்வாத் , ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேதராபா³த்⁴யத்வரூபவ்யாவஹாரிகத்வஸ்ய பா³த்⁴யாபா³த்⁴யஸாதா⁴ரணஸ்ய மித்²யாத்வஸித்³த்⁴யநபேக்ஷத்வாத் ந ஸத்த்வவிபா⁴கா³ஸித்³தி⁴: । நநு தோ³ஷாதீ³நாம் ரூப்யாதி³ப்⁴ரமஹேதூநாம் பாரமார்தி²கஸத்த்வமௌத்ஸர்கி³கப்ராமாண்யேந ஸித்³த⁴மிதி பரமார்த²ஸதாமேவ தேஷாம் ஹேதுத்வமிதி சேந்ந; வ்யாவஹாரிகப்ராமாண்யஸ்ய ஸாக்ஷிணா க்³ரஹணே(அ)பி த்ரிகாலாபா³த்⁴யத்வரூபதாத்த்விகப்ராமாண்யம் ந கேநாபி க்³ருஹ்யத இதி ப்ரத்யக்ஷபா³தோ⁴த்³தா⁴ரே ப்ராகே³வாபி⁴ஹிதத்வாத் । ந ச–ரூப்யாத்³யத்⁴யாஸே தோ³ஷாதீ³நாமதி⁴ஷ்டா²நஸமஸத்தாகத்வம் த்³ருஷ்டமிதி இஹாபி ததே²தி வாச்யம்; ஸாத⁴ர்ம்யஸமஜாத்யுத்தரத்வாத் । வஸ்துதஸ்து ஸர்வத்ர சைதந்யஸ்யைவாதி⁴ஷ்டா²நத்வேந குத்ராபி தோ³ஷாதீ³நாமதி⁴ஷ்டா²நஸமஸத்தாகத்வாபா⁴வாத் । ந ச–பா³த⁴கஜ்ஞாநம் ஸத்யமேவ வக்தவ்யம், அந்யதா² பா³த⁴பரம்பராயா அநவஸ்தா²பத்தேரிதி வாச்யம் ; வேதா³ந்தவாக்யஜந்யசரமசித்தவ்ருத்தே: கதகரஜோந்யாயேந ஸ்வபரபா³த⁴கதயா(அ)நவஸ்தா²யா அபா⁴வாத் । த்³ருஶ்யத்வமாத்ரேண யுக³பத்க்ருத்ஸ்நபா³த⁴ஸம்ப⁴வாத் । நஹி கு³ஹாயாம் ந ஶப்³த³ இதி ஶப்³த³: ஸ்வம் ந நிஷேத⁴தி; அந்யதா² ஸ்வஸ்ய ஸ்வேநாநிஷேதே⁴ தத்ராப்யநவஸ்தா²பத்தி:, ஶப்³த³மாத்ரநிஷேதா⁴நுப⁴வவிரோத⁴ஶ்ச । யத்³யபி பா³த⁴கஜ்ஞாநம் வ்ருத்த்யுபரக்தசைதந்யரூபம் ஸ்வத: ஸத்யமேவ; ததா²பி தத³வச்சே²தி³காயா வ்ருத்தேர்த்³ருஶ்யத்வேந மித்²யாத்வாத் பா³தோ⁴பபத்தி: । நநுப³ந்த⁴ஸ்யாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வரூபமித்²யாத்வே தத³பா⁴வார்த²ம் யத்நோ ந ஸ்யாத் । அத்யந்தாபா⁴வஸ்யாஸாத்⁴யத்வாத் , அதஏவ ந தத்ப்ரதீத்யபா⁴வார்த²மபி யத்ந:; தஸ்யா அபி மித்²யாத்வாத் , அந்யதா² மோக்ஷே(அ)பி ப³ந்த⁴ப்ரதீத்யா தத்³த³ஶாயாமபி ப்ராதிபா⁴ஸிகப³ந்தா⁴பாதாத் । அத² பாரமார்தி²கத்வாகாரேண மித்²யாத்வம் , ஸ்வரூபேண து நிவ்ருத்திரேவ, ந; தஸ்யா: ஸ்வரூபாபா³தே⁴நாப்யுபபத்தேரிதி-சேந்ந; ஸத்யஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ நிவ்ருத்த்யத³ர்ஶநேந ஸ்வரூபதோ மித்²யாத்வாபா⁴வே நிவ்ருத்த்யயோகா³த் மித்²யாத்வம் நிவ்ருத்த்யநுகூலமேவ । ந ச தத³ர்த²ம் ப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தி:; அதி⁴ஷ்டா²நஸாக்ஷாத்காராநந்தரம் ததை²வ, தத: பூர்வம் து கண்ட²க³தவிஸ்ம்ருதசாமீகரப்ராப்தய இவ ப்⁴ரமபா³த⁴கஜ்ஞாநோத்பத்தயே ப்ரவ்ருத்த்யுபபத்தே: । அத்யந்தாபா⁴வாதி⁴கரணே ச ப்ரதியோகி³வத்தந்நிவ்ருத்திரப்யுபபாதி³தைவ । ந ச-த்ரைகாலிகநிஷேத⁴ப்ரதியோகி³நி துச்சே² நிவ்ருத்திர்ந த்³ருஷ்டேதி கத²ம் தாத்³ருஶி ப்ரபஞ்சே ஸா ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; யதா²கத²ம்சித் ஸஜாதீயே(அ)த³ர்ஶநஸ்யாப்ரயோஜகத்வாத் । அந்யதா² அநுத்பந்நே நிவ்ருத்திர்ந த்³ருஷ்டேதி ப்ராக³பா⁴வோ(அ)பி ந நிவர்தேத । தஸ்மாத் ஸ்வபா⁴வவிஶேஷ ஏவ துச்ச²நித்யவிலக்ஷணோ நிவ்ருத்திப்ரயோஜக இதி வாச்யம் । ஸா ச நிவ்ருத்திரதி⁴கரணஸ்வரூபேதி பக்ஷே க⁴டநாஶார்த²ம் முத்³க³ரபாதாதா³விவ மநநாதௌ³ ப்ரவ்ருத்திரூஹநீயா । அதிரிக்தேதி பக்ஷே த்வநிர்வசநீயா, பஞ்சமப்ரகாரா சரமவ்ருத்திரூபா வா ஸா; ஸர்வதா² ஜந்யைவேதி ந காப்யநுபபத்தி: । நநு ப³ந்த⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மண்யத்⁴யஸ்தத்வே தந்நிதி³த்⁴யாஸநஸாத்⁴யதத்ஸாக்ஷாத்காரநிவர்த்யத்வம் ஶ்ரவணாதி³நியமாத்³ருஷ்டஸாபேக்ஷப்³ரஹ்மஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வம் ச ந ஸ்யாத் ; நஹி தே³வதாநிதி³த்⁴யாஸநஸாத்⁴யதத்ஸாக்ஷாத்காரநிவர்த்யம் து³ரிதம் தத்ராத்⁴யஸ்தம்; ந வா தூ³ராக³மநாதி³நியமாத்³ருஷ்டஸாபேக்ஷஸேதுத³ர்ஶநநிவர்த்யம் து³ரிதம் தத்ராத்⁴யஸ்தமிதி–சேந்ந; ஆத்மாத்⁴யஸ்தகௌ³ரத்வாதே³: ஶுக்த்யாத்³யத்⁴யஸ்தரூப்யாதே³ஶ்ச தத்தத்ஸாக்ஷாத்காரநிவர்த்யத்வத³ர்ஶநேந ப்ரபஞ்சஸ்யாபி ப்³ரஹ்மண்யத்⁴யஸ்ததயா தத்ஸாக்ஷாத்காரநிவர்த்யத்வஸ்யாவஶ்யகத்வாத் । நஹி ஶுக்த்யாத்³யத்⁴யஸ்தம் ரூப்யாதி³ ஶுக்த்யாதி³ஜ்ஞாநம் விநா நிவர்ததே । தே³வதாத³ர்ஶநாதி³நா து ப்ராயஶ்சித்தஸமயகக்ஷ்யேண து³ரிதஸ்ய காரணாத்மநாவஸ்தா²நமாத்ரம் க்ரியதே, ந து ஶுக்திஜ்ஞாநேந ரூப்யஸ்யேவ நிவ்ருத்தி:; அதி⁴ஷ்டா²நாஜ்ஞாநரூபோபாதா³நகஸ்யாரோபிதஸ்ய தந்நிவ்ருத்திம் விநா நிவ்ருத்த்யயோகா³த், அஜ்ஞாநநிவ்ருத்திஶ்சாதி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநாதே³வேத்யுக்தம் ப்ராக் । ஶ்ரவணாதி³நியமாத்³ருஷ்டம் ச ந முக்திம் ப்ரதி காரணம் , கிம்து ப்³ரஹ்மாபரோக்ஷ்யம் ப்ரதி । நநு–அவகா⁴தஸாத்⁴யவைதுஷ்யாந்யாபூர்வஸ்யேவ ஶ்ரவணாதி³ஸாத்⁴யாபரோக்ஷ்யாந்யமுக்தேரேவ தத்ஸாத்⁴யத்வம் ; அந்யதா² ஶ்ரவணநியமாத்³ருஷ்டஸாத்⁴யே ஸாக்ஷாத்காரே ஶ்ரவணநிரபேக்ஷஸ்யோபாயாந்தரஸ்யாப்ரஸக்த்யா தத்ப்ரஸக்த்யதீ⁴நநியமவித்⁴யயோகா³த், ந ச-பரோக்ஷஜ்ஞாநம் ஶ்ரவணாத், அபரோக்ஷம் து நியமாத்³ருஷ்டாதி³தி–யுக்தம் ; ஶ்ரவணாதி³விதௌ⁴ பரோக்ஷஜ்ஞாநப்ரவாஹரூபநிதி³த்⁴யாஸநஸாத்⁴யாபரோக்ஷஸ்யைவ த்³ருஶிநோத்³தே³ஶாத் , த்வந்மதே பரோக்ஷஜ்ஞாநே காமநாயா அயோகே³ந தஸ்யோத்³தே³ஶ்யத்வாயோகா³ச்சேதி சேந்ந; தத்ர க்ரத்வர்த²ஸ்ய நியமாபூர்வஸ்ய பரமாபூர்வஸாத⁴கத்வே(அ)பி புருஷார்த²ஹிரண்யதா⁴ரணாதி³நியமாத்³ருஷ்டஸ்ய தத³பா⁴வவத் ஶ்ரவணாதி³ஸாத்⁴யஸாக்ஷாத்காராந்யப²லாபா⁴வே(அ)பி தேநைவ ப²லவத்வோபபத்தே:, ’ஸர்வாபேக்ஷா ச யஜ்ஞாதி³ஶ்ருதேரஶ்வவதி³’தி ந்யாயாத், ‘ஸர்வம் கர்மாகி²லம் பார்த² ! ஜ்ஞாநே பரிஸமாப்யதே' இதி ஸ்ம்ருதேஶ்ச । அத்ர ஸர்வாகி²லபதா³ப்⁴யாம் கர்மஶப்³த³வாச்யாபூர்வமாத்ரஸ்ய ஜ்ஞாநே ஸமாப்திர்த³ர்ஶிதா; மோக்ஷஸ்யாவித்³யாநிவ்ருத்திரூபஸ்ய ஜ்ஞாநாதிரிக்தாஸாத்⁴யத்வநியமாச்ச । ஜ்ஞாநே த்வஸம்பா⁴வநாதி³நிவ்ருத்த்யா ப்ரதிப³ந்த⁴கது³ரிதநிவ்ருத்த்யா ச த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டாம்ஶோபயோக³: । ஸாமாந்யபுரஸ்காரேண ச ப்ரஸக்தஸ்ய ஸாத⁴நாந்தரஸ்ய நிவ்ருத்தி: ஸர்வத்ர நியமவிதே⁴: ப²லம் , விஶேஷரூபேண த்வபூர்வவிதி⁴த்வமேவ । யதா²ஹி ‘வ்ரீஹீநவஹந்தீ'த்யாதா³வபூர்வஸாத⁴நீபூ⁴தவ்ரீஹிவைதுஷ்யே விஶிஷ்யாவகா⁴தாதிரிக்தஸாத⁴நாந்தராப்ரஸக்தாவபி வ்ரீஹிவைதுஷ்யமாத்ரே ப்ரஸக்தஸ்ய நக²விலநாதே³ர்நிவ்ருத்தி:; விஶிஷ்ய கார்யகாரணபா⁴வபோ³த⁴நாத் , ததா² நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மாத்மாபே⁴த³ஸாக்ஷாத்காரப்ரதிப³ந்த⁴நிவ்ருத்தௌ ஶ்ரவணாத்³யதிரிக்தஸாத⁴நாந்தராப்ரஸக்தாவப்யாத்மஜ்ஞாநமாத்ரப்ரதிப³ந்த⁴நிவ்ருத்தௌ ஸாங்க்²யாதி³ஶாஸ்த்ரஸ்யாபி ப்ரஸக்தே: தந்நிவ்ருத்திர்விஶிஷ்ய வேதா³ந்தவாக்யவிசாரவிதா⁴நாதி³தி பரமக³ம்பீ⁴ரோ(அ)யம் க்³ரந்தா²ர்த²: । நநு–யதி³ விஶ்வம் கல்பிதம் ஸ்யாத் , ததா³ ‘ஜந்மாத்³யஸ்ய யத' இதி ஸூத்ரே ‘யதோ வா இமாநீ’த்யாதி³ஶ்ருதௌ ச ஜந்மாத்³யுக்தி:, ‘ஈக்ஷதேர்நாஶப்³த³மி’தி ஸூத்ரே ’ததை³க்ஷதே’த்யாதி³ஶ்ருதௌ ச ஈஶ்வரஸ்யேக்ஷாபூர்வககர்த்ருத்வோக்தி:, ‘லோகவத்து லீலாகைவல்யமி’தி ஸூத்ரே ‘ஆப்தகாமஸ்ய கா ஸ்ப்ருஹே’த்யாதி³ஶ்ருதௌ ச ப்ரயோஜநாபா⁴வே(அ)பி லீலயா ஸ்ருஷ்ட்யாத்³யுக்தி:, ‘வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யே ந ஸாபேக்ஷத்வாதி³’தி ஸூத்ரே ‘புண்யேந புண்யம் லோகம் நயதீ'த்யாதி³ஶ்ருதௌ ச கர்மஸாபேக்ஷத்வேநாவைஷம்யோக்தி:, ’தேஜோ(அ)தஸ்ததா² ஹ்யாஹே’திஸூத்ரே 'வாயோரக்³நிரித்யாதி³ஶ்ருதௌ ச தேஜஆதே³ர்வாய்வாதி³ஜந்யத்வோக்தி:; ‘விபர்யயேண து க்ரமோ(அ)த உபபத்³யதே சேதி ஸூத்ரே ‘ப்ருதி²வ்யப்ஸு ப்ரலீயத' இத்யாதி³ஸ்ம்ருதௌ ச ப்ருதி²வ்யாதீ³நாமபா³தௌ³ லயோக்திரித்யாத்³யயுக்தம் ஸ்யாத் , ந ஹி கல்பிதே தத்தத்³விரோத⁴ஶங்கா தந்நிராகரணம் ச யுக்தமிதி–சேந்ந; ப்ரபஞ்சஸ்ய கல்பிதஸ்யாபி வ்யாவஹாரிகஸத்த்வாப்⁴யுபக³மேந தத்³த³ஶாயாம் விரோத⁴ஶங்காதத்பரிஹாரயோருசிதத்வாத் , இந்த்³ரஜாலாதா³வத்⁴யஸ்தே(அ)ப்யைந்த்³ரஜாலிகாதே³ரீக்ஷாபூர்வகஸ்ரஷ்ட்ருத்வாதே³ர்த³ர்ஶநாச்ச । யதா² ச கல்பிதஸ்யாபி ஜந்மாத்³யுபபத்திஸ்ததா²(அ)நிர்வசநீயவாதே³ வக்ஷ்யதே । ஸ்வப்நே(அ)பி ஸ்ருஷ்ட்யாதே³: ஶ்ருத்யா ப்ரதிபாத³நாச்ச । அத்⁴யஸ்தஸ்யாபி ஸர்பஸ்ய ப⁴யகம்பாதி³ஜநகத்வவத் வாய்வாதீ³நாம் தேஜஆதி³ஜநகத்வமப்யுபபந்நம் ; “தத³பி⁴த்⁴யாநாதே³வ து தல்லிங்கா³த்ஸ' இதி ஸூத்ரே ச தத்தத்³பா⁴வாபந்நஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஏவ காரணத்வாபி⁴தா⁴நாத் । அபா³தௌ³ ப்ருதி²வ்யாதி³லயோக்திரபி தத்தத்³பா⁴வாபந்நசைதந்யே வ்யாக்²யேயேதி நாதி⁴ஷ்டா²நாதிரிக்தே லயோக்தி: । வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யப்ரயோஜநாதி³ஶங்காபரிஹாராதி³கம் தூபாஸநாவஸ்தா²யாம் । “போ⁴க்த்ராபத்தேரவிபா⁴க³ஶ்சேத்ஸ்யால்லோகவதி³’தி ஆபாதத: பரிணாமவாதா³ப்⁴யுபக³மேந, ‘தத³நந்யத்வமாரம்ப⁴ணஶப்³தா³தி³ப்⁴ய’ இதி து விவர்தவாதே³ பரமஸித்³தா⁴ந்தத³ஶாயாம் ந ஶங்கா ந சோத்தரம்; மாயாவிந இவேஶ்வரஸ்ய ஸ்வப்ரதிபி³ம்ப³பூ⁴தஜீவப்⁴ரமயித்ருத்வேந ஸர்வவிரோத⁴நிராஸோபபத்தே: । நநு—ஈஶ்வரஸ்யாபி ஸபரிகரஸ்ய ஜீவேநாத்⁴யஸ்தத்வாத் கத²ம் ப்⁴ரமயித்ருத்வம் । ந; அவித்³யோபஹிதசித ஏவாநாதே³ரீஶ்வரத்வேநாந்த:கரணோபஹிதஜீவகல்பிதத்வாயோகா³த், ஜீவகல்பிதத்வபக்ஷே(அ)பி தாத்³ருக்³த⁴ர்மவிஶிஷ்டதயைவ கல்பநேந தஸ்ய ப்⁴ரமயித்ருத்வாத்³யுபபத்தே:, ‘பரிகல்பிதோ(அ)பி மரணாய ப⁴வேது³ரகோ³ யதா² ந து நபோ⁴ மலிநமிதி ந்யாயாத் । நநு–ஜீவாநாம் வாய்வாதி³ப்⁴யோ(அ)க்³ந்யாத்³யுத்பத்திரிதி ப்⁴ரமோ(அ)ஸ்தி, ய: ஸ்வாப்நப்⁴ரம இவ ஶ்ருதேராலம்ப³நம் ஸ்யாத், ந ச ப்⁴ராந்திம் விநா கல்பிதமஸ்தி; ந சைதத்³வாக்யஜப்⁴ராந்திகல்பிதமேவ ஏதத்³வாக்யாலம்ப³நம் ; வேத³ஸ்ய ப்⁴ரமஜநகத்வப்ரஸங்கா³த் , அநுவாதே³ து ந தோ³ஷ:, ந சேஶ்வர ஏவ தத்கல்பக:; தஸ்ய ப்⁴ராந்தத்வப்ரஸங்கா³த் , தத³ப்⁴யுபக³மே(அ)பி ந விஸ்தார:; ப்⁴ராந்தேர்தே³ஹேந்த்³ரியாதி³கார்யத்வாத் தேஷாம் ச ப்ருதி²வ்யாதி³கார்யத்வாத் ப்ருதி²வ்யாத்³யுத்பத்தே: ப்ராக் ப்⁴ராந்த்யயோகா³தி³தி சேந்ந; ப்⁴ராந்திமாத்ரே தே³ஹேந்த்³ரியாத்³யபேக்ஷாயா: ப்ராகே³வ நிராஸாத், ஈஶ்வராத்⁴யஸ்தவாய்வாதி³ஹேதுகாக்³ந்யாத்³யுத்பத்த்யாலம்ப³நத்வேந வேத³ஸ்ய ப்⁴ரமாஜநகத்வாத் , அத்⁴யஸ்தஸ்ய சாத்⁴யஸ்தத்வேந ஸ்பு²ரணாந்ந மாயாவிந இவ ஈஶ்வரஸ்ய ப்⁴ராந்தத்வப்ரஸங்க³: । ந சாத்⁴யஸ்தத்வே உத்பத்த்யாத்³யநுபபத்தி:; அநத்⁴யஸ்தஸ்ய க்வாப்யுத்பத்த்யாத்³யத³ர்ஶநேநாத்⁴யஸ்தத்வஸ்யைவ தது³பபாத³கத்வாத் , ஸத்கார்யவாதா³ஸத்கார்யவாத³நிஷேதே⁴நாநிர்வசநீயகார்யவாத³மாத்ரே கார்யகாரணபா⁴வபர்யவஸாநாத் । ததே³வம் க்ருத்ஸ்நஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்யாத்³வயே ப்³ரஹ்மணி கல்பநோபபத்தேர்ந ப்ரதிகூலதர்கபராஹதி: ॥

ஏதத³நுமாநமேகமேவாத்³விதீய'மித்யாதி³ஶ்ருதிரப்யநுக்³ருஹ்ணாதி । நநு–ஶ்ருத்யா ஸ்வஸ்வரூபஸ்வப்ராமாண்யஸ்வயோக்³யதாதே³ர்மித்²யாத்வாபோ³த⁴நேந ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸித்³த⁴தத்ஸத்த்வோபஜீவநேந ச ப்³ரஹ்மேதரஸகலமித்²யாத்வாஸித்³தி⁴:, ‘ஸந்நிபாதலக்ஷணோ விதி⁴ரநிமித்தம் தத்³விகா⁴தஸ்யேதி ந்யாயேந ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸித்³த⁴க⁴டாதி³மித்²யாத்வாஸித்³தி⁴ஶ்ச, யோக்³யதாதி³மித்²யாத்வபோ³த⁴நே ச ஶ்ருத்யர்த²ஸ்யாதாத்த்விகத்வாபத்தி:; ஶாப்³த³போ³த⁴ஸ்ய ஶப்³த³தத்ப்ராமாண்யயோக்³யதாதி³நா ஸமஸத்தாகத்வநியமாத், ந ச ஸத³ர்த²ஸ்வாப்நதே³வதாவாக்யே வ்யபி⁴சார:; ஆப்தத்வாபௌருஷேயத்வாயோகே³ந தஸ்ய ஶப்³த³த்வேந ப்ராமாண்யாயோகா³த், கிம் தூபஶ்ருதிவத்தாத்³ருஶஶப்³த³ஜ்ஞாநம் லிங்க³த்வேந ப்ரமாணமிதி–சேந்ந; நிர்தோ³ஷஶப்³த³த்வேந தஸ்ய ஶப்³த³வித⁴யைவ ப்ராமாண்யஸம்ப⁴வாத் , ஆப்தத்வாபௌருஷேயத்வயோர்தா³ஷாபா⁴வ ஏவோபக்ஷயாத் வ்யாப்த்யாத்³யுபஸ்தி²திகல்பநே கௌ³ரவாத், வக்து: கல்பிதத்வே(அ)பி தத்³க³ததோ³ஷஸ்யார்த²ஸம்வாதே³ந கல்பயிதுமஶக்யத்வாச்ச । ததா²ச ஶப்³த³ஸமஸத்தாகத்வஸ்ய வ்யபி⁴சாராத் யோக்³யதாதி³ஸமஸத்தாகத்வநியமஸித்³தே⁴ரப்ரயோஜகத்வாச்ச பரோக்ஷத்வாநித்யத்வாத்³யுபாதி⁴ஸம்ப⁴வாச்ச ஶ்ருத்யா யோக்³யதாதி³ஸகலமித்²யாத்வபோ³த⁴நே(அ)பி தத³ர்த²ஸ்ய ந மித்²யாத்வம் ; மித்²யாத்வப்ரயோஜகரூபாபா⁴வாத் । மஹாபா⁴ஷ்யோக்தந்யாயோதா³ஹரணமபி ந யுக்தம் ; விஷயவைஷம்யாத் ॥ ததா² ஹி ‘ஶதாநி ஸஹஸ்ராணீ'த்யத்ர ஸர்வநாமஸ்தா²நஸம்ஜ்ஞகஶிஸந்நிபாதேந விஹிதோ நும் ‘ஷ்ணாந்தா ஷடி³தி ஷட்ஸம்ஜ்ஞாத்³வாரா ‘ஷட்³ப்⁴யோ லுகி³தி ஶிஸ்வரூபஸர்வநாமஸ்தா²நஸ்ய பஞ்சேத்யாதா³விவ லுங்நிமித்தம் ந ப⁴வதி; தத்ஸந்நிபாதேநைவ விஹிதத்வாத் , தத்ஸத்³பா⁴வநியமேநைவ விஹிதத்வாதி³த்யர்த²: । அலுப்தஸ்யைவ ஸர்வநாமஸ்தா²நஸ்ய நுந்நிமித்தத்வாத் , 'ந லுமதாங்க³ஸ்யே’தி லுமதா லுப்தே(அ)ங்க³கார்யநிஷேதா⁴த் । ததா² சாலுப்தப்ரத்யயத்வேந யத்ர நிமித்ததா தத்ர ஸந்நிபாதலக்ஷணந்யாயாவதார:, யத்ர து ‘ப்ரத்யயலோபே ப்ரத்யயலக்ஷணமி’தி ந்யாயேந லுப்தே(அ)பி ப்ரத்யயே கார்யம் ப⁴வதி, தத்ராலுப்தத்வவிஶேஷணநைரபேக்ஷ்யேண ப்ரத்யயத்வமாத்ரேணைவ நிமித்தத்வாத் ந ஸந்நிபாதலக்ஷணந்யாயாவதார:; ப்ரத்யயஸத்³பா⁴வஸ்ய தத்ராநுபஜீவ்யத்வாத் । ஏவம் ஸ்தி²தே யத்³யமித்²யாபூ⁴தத்வேந ப்ரத்யக்ஷாதே³ர்நிமித்ததா ஸ்யாத் , ததா³ ப்ரத்யயஸ்யாலுப்தத்வேந நிமித்ததாயாமிவ ப⁴வேதே³தந்ந்யாயாவதார: । ப்ரத்யக்ஷாதே³ஸ்து ஸ்வரூபேணைவ நிமித்ததா ஸ்வப்நாத்³யர்த²ஸ்யாப்யர்த²க்ரியாகாரித்வத³ர்ஶநேந ப்ராகே³வோபபாதி³தா । அதோ யத் பா³த்⁴யதே தாத்த்விகத்வம் தந்நோபஜீவ்யம் , யச்சோபஜீவ்யமர்த²க்ரியாஸாமர்த்²யலக்ஷணவ்யாவஹாரிகப்ராமாண்யம் தச்ச ந பா³த்⁴யத இதி கிம் கேந ஸங்க³தம் ? தது³க்தம் டீகாக்ருத்³பி⁴:–‘உத்பாத³காப்ரதித்³வந்த்³வித்வாதி³தி । அதஏவ–ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³விதே⁴ருபஜீவ்யாக்³நிவித்³யாவத்³விஷயத்வேநேவ த்³வைதநிஷேத⁴ஸ்யாபி ஸ்வோபஜீவ்யயோக்³யதாதீ³தரவிஷயத்வேந ஸங்கோசஸ்ய வா ஸ்ருஷ்ட்யாதி³ஶ்ருதேரிவ கல்பிதவிஷயத்வஸ்ய வோபபத்தௌ ந தாத்த்விகஸர்வமித்²யாத்வபரத்வகல்பநம் யுக்தமிதி அபாஸ்தம் ; த்³ருஷ்டாந்தே அக்³நிவித்³யாதே³ரிவ தா³ர்ஷ்டாந்திகே யோக்³யதாதே³ஸ்தாத்த்விகஸ்யாநுபஜீவ்யத்வாத் । ந ஹி யோக்³யதா தாத்த்விகயோக்³யதாத்வேந நிமித்தம் , கிம்து யோக்³யதாத்வேநைவ । ஸகலத்³வைதாபா⁴வஸ்யாதி⁴கரணஸ்வரூபத்வேந தத³தி⁴கரணஸ்ய ச ப்³ரஹ்மண: ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ ‘தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மே’த்யாதி³ஶ்ருத்யா ஸத்யத்வப்ரதிபாத³நாத் । ந ஸ்ருஷ்ட்யாதி³ஶ்ருதேரிவ கல்பிதவிஷயத்வோபபத்தி: । தஸ்மாத்³யோக்³யதாதே³ர்மித்²யாத்வே(அ)பி வேதா³ந்தபோ³த்⁴யம் ஸத்யமேவேதி ஸ்தி²தம் । யதா² சாவித்³யாதத்கார்யஸ்ய ஸ்வரூபதோ நிஷேதே⁴(அ)பி துச்ச²வைலக்ஷண்யம், பாரமார்தி²கத்வாகாரேண நிஷேதே⁴ வா பாரமார்தி²கத்வத⁴ர்மஶூந்யஸ்யாபி ப்³ரஹ்மண: ஸ்வரூபேண ஸத்த்வம், ததோ²பபாதி³தமத⁴ஸ்தாத் । நநு-தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யேந ப்ரத்யக்ஷாத்³யவிரோதா⁴ய தத்த்வம்பத³லக்ஷிதயோரைக்யமிவ மித்²யாத்வஶ்ருத்யாபி தத³விரோதா⁴ய ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸித்³தா⁴த³ந்யஸ்யைவ மித்²யாத்வம் போ³த்⁴யம்; அந்யதா² ப்ரத்யக்ஷாத்³யநுக்³ரஹாய வ்யாவஹாரிகமபி ஸத்த்வம் ந கல்ப்யேத, ‘நேஹ நாநே'த்யாதி³நிஷேதே⁴நாத்யந்தஸத்த்வவோத⁴நாத் இதி சேந்ந; விஶிஷ்டயோரைக்யே விஶேஷணயோரப்யைக்யாபாதேந ஸர்வத்ர விஶிஷ்டாபே⁴த³பரவாக்யஸ்ய லக்ஷிதவிஶேஷ்யைக்யபரத்வநியமேந ‘தத்த்வமஸீ'த்யத்ராபி ததா²ப்⁴யுபக³மாத் । தது³க்தம்-‘அவிருத்³த⁴ விஶேஷணத்³வயப்ரப⁴வத்வே(அ)பி விஶிஷ்டயோர்த்³வயோ: க⁴டதே ந யதை³கதா ததா³ நதராம் தத்³விபரீதரூபயோ: ॥” இதி । மித்²யாத்வபோ³த⁴கஶ்ருதௌ து நாஸ்தி ப்ரத்யக்ஷாதி³விரோத⁴:; தாத்த்விகத்வாம்ஶஸ்யாநுபஜீவ்யத்வாத் , வ்யாவஹாரிகஸத்த்வஸ்ய சோபஜீவ்யத்வாந்நாத்யந்தாஸத்த்வகல்பநமித்யஸ்யாப்யுக்தப்ராயத்வாத் । நநு–ஶ்ருதேஸ்தாத்பர்யம் சைதந்யமாத்ரே வா, த்³விதீயாபா⁴வவிஶிஷ்டே வா, தது³பலக்ஷிதே வா, நாத்³ய:; விஶ்வமித்²யாத்வாஸித்³தே⁴ரிஷ்டாபத்தே:, தஸ்ய ஸ்வப்ரகாஶதயா நித்யஸித்³த⁴த்வேந ஶ்ருதிவையர்த்²யாச்ச । ந த்³விதீய:; அக²ண்டா³ர்த²த்வஹாநாத் । அதஏவ ந த்ருதீய:; காகவதி³திவத் த்³விதீயாபா⁴வவதி³த்யநேநாபி ஸப்ரகாரகஜ்ஞாநஜநநேநாக²ண்டா³ர்த²த்வாயோகா³த், சிந்மாத்ரஸ்ய நித்யஸித்³த⁴த்வேந தத³ந்யஸ்ய ச முமுக்ஷ்வஜ்ஞேயத்வேந காகேந ஸம்ஸ்தா²நவிஶேஷஸ்யேவ த்³விதீயாபா⁴வேநோபலக்ஷ்யஸ்யாந்யஸ்யாபா⁴வாத் தஸ்யோபலக்ஷணத்வாயோகா³ச்சேதி-சேந்ந; காகஸ்ய ஸம்ஸ்தா²நவிஶேஷ இவ த்³விதீயாபா⁴வஸ்ய ஸ்வரூபமேவோபலக்ஷ்யமித்யுபலக்ஷ்யாபா⁴வநிப³ந்த⁴நோபலக்ஷணத்வாநுபபத்தேரபா⁴வாத் । உபலக்ஷணத்வே ஹி உபலக்ஷ்யஸத்த்வமாத்ரம் தந்த்ரம் , ந து தஸ்ய ஸ்வரூபாதிரிக்தத்வமபி; கௌ³ரவாத் , உபலக்ஷ்யதாவச்சே²த³கரூபாபா⁴வே(அ)பி ஸ்வதோ வ்யாவ்ருத்தஜாதிவது³பலக்ஷ்யத்வஸம்ப⁴வாத் । அதஏவ ந ஸப்ரகாரகத்வாபத்தி:; காகவதி³த்யத்ராப்யுபலக்ஷணஸ்யாப்ரகாரத்வாத் , கிம்து ஸ்வரூபாதிரிக்தத⁴ர்மஸ்ய தத்ரோபலக்ஷணத்வேந ஸப்ரகாரத்வம் , இஹ து தந்நேதி வைஷம்யம் । ந சோபலக்ஷணவையர்த²ம் ; அநர்த²நிவ்ருத்திஹேதுத்வேந த்³விதீயாபா⁴வத்³வாரகஸ்வரூபஜ்ஞாநஸ்யோத்³தே³ஶ்யத்வாத் , தஸ்ய ப்ராக³ஸித்³த⁴த்வாத் । ந ச மித்²யாத்வாஸித்³த்⁴யேஷ்டாபத்தி:; அவாந்தரதாத்பர்யஸ்ய தத்ராபி ஸத்த்வாத் , தத்³த்³வாரைவ ஸ்வரூபசைதந்யே மஹாதாத்பர்யாத் । அதஏவ-ஶ்ருதிபோ³த்⁴யஸ்ய விஶேஷணஸ்யோபலக்ஷணஸ்ய வா த்³விதீயாபா⁴வஸ்ய ஸத்த்வே அத்³வைதஹாநி:, அஸத்த்வே சாத³ண்டே³ த³ண்டீ³தி வாக்யவத் காகஹீநே காகவதி³தி வாக்யவச்சாத்³வைதவாக்யஸ்யாதவாவேத³கத்வாபத்திரிதி-நிரஸ்தம் ; ஆத்³யே த்³விதீயாபா⁴வஸத்த்வேந த்³விதீயாபா⁴வாஸித்³த்⁴யாபாத³நஸ்யாநுசிதத்வாத் , அபா⁴வஸ்யாதி⁴கரணாதிரேகாநப்⁴யுபக³மாச்ச । த்³விதீயே து ஸ்ருஷ்ட்யாதி³வாக்யவது³பலக்ஷ்யஸ்வரூபஸத்யத்வமாதா³ய தத்த்வாவேத³கத்வாத் , முக்²யதாத்பர்யவிஷயஸ்யாஸத்யதாயாமேவாதத்த்வாவேத³கத்வாப்⁴யுபக³மாத் । அதஏவ மஹாதாத்பர்யாபி⁴ப்ராயேண சைதந்யமாத்ரே தாத்பர்யமித்யாத்³யபக்ஷே(அ)பி ந தோ³ஷ:; அவாந்தரதாத்பர்யேண மித்²யாத்வஸித்³தே⁴ரபி ஸ்வீகாரேணேஷ்டாபத்தேரப்யஸம்ப⁴வாத் । நநு–த்³விதீயாபா⁴வே மஹாதாத்பர்யாபா⁴வ: கிம் ப்ரமாணாந்தரப்ராப்த்யா, யதா² வாயுக்ஷேபிஷ்ட²த்வாதௌ³, உத தத்³விரோதி⁴த்வேந; யதா²த்மவபோத்க²நநாதௌ³, உதோத்³தே³ஶ்யவிஶேஷணத்வாதி³நா யதா² க்³ரஹைகத்வாதௌ³, நாத்³ய:; த்வயைவ த்³விதீயாபா⁴வஸ்ய ப்ரமாணாந்தரப்ராப்த்யநப்⁴யுபக³மாத் । த்³விதீயே(அ)பி விரோதி⁴மாநம் ந தாவத்ப்ரத்யக்ஷாதி³ த்³வைதக்³ராஹி த்வந்மதே தஸ்யைவ ஶ்ருதிபா³த்⁴யத்வாத் , நாத்³வைதவாக்யாந்தரம் । தஸ்யாத்மமாத்ரபரத்வே த்³விதீயாபா⁴வாவிரோதி⁴த்வாத் , ந ஹி விஶேஷ்யவிஷயம் ‘அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதீ'தி வாக்யம் விஶிஷ்டவிஷயேண ‘த³த்⁴நா ஜுஹோதீதி வாக்யேந விருத்⁴யதே, த்³வைதாபா⁴வபரத்வே த்வேகவிஷயத்வேந ஸுதராமவிரோதா⁴த் । நாபி த்ருதீய:; ‘க்³ரஹம் ஸம்மார்டீ'த்யத்ர ஸம்மார்ஜநஸ்யேவாக²ண்டா³ர்த²பரே வாக்யே விதே⁴யாந்தரஸ்யாபா⁴வேந விஶேஷ்யஸ்ய ஶாஸ்த்ரக³ம்யஸ்ய சிந்மாத்ரஸ்யாப்ராப்தத்வேநோத்³தே³ஶ்யத்வாயோகா³ச்ச த்³விதீயாபா⁴வஸ்யோத்³தே³ஶ்யவிஶேஷணத்வாநுபபத்தே:, அவிவக்ஷாஹேதோரநுவாத்³யத்வஸ்யாப்யபா⁴வாச்சேதி–சேந்ந; ஸ்வயமேவ ஸ்வபோ³தி⁴தமபி த்³விதீயாபா⁴வம் த்³விதீயத்வாதே³வ நிஷேத⁴தீதி ஸ்வவிரோதா⁴தே³வ ஶ்ருதேஸ்தத்ராதாத்பர்யாத் । மாநவிரோதி⁴த்வமாத்ரஸ்ய தாத்பர்யாபா⁴வே ப்ரயோஜகத்வாத் ஸ்வவிரோதே⁴(அ)பி ந க்ஷதி: । நநு-ஏகேநைவ ப்ரமாணேநைகஸ்ய ப்ராப்திநிஷேதா⁴வநுபபந்நௌ, ந; ரூபபே⁴தே³நாவிரோதா⁴த் । த்³விதீயாபா⁴வஸ்வரூபம் ஹி ஶாஸ்த்ரேண ப்ராப்யதே । தஸ்ய ச ப்ராப்யதாவச்சே²த³கரூபம் த்³விதீயாபா⁴வத்வம் । தச்ச ந நிஷேத்⁴யதாவச்சே²த³கம் , கிம்து த்³விதீயத்வமேவ நிஷேத்⁴யமாத்ராநுக³தம் । தத்ர தத³நப்⁴யுபக³மே து ந தஸ்ய நிஷேத்⁴யத்வம், ந வா தேநாத்மந: ஸத்³விதீயத்வாபத்திரித ந கோ(அ)பி தோ³ஷ: । யத்ர து ப்ராப்யதாவச்சே²த³கமேவ நிஷேத்⁴யதாவச்சே²த³கம், தத்ர ப்ராப்திநிஷேத⁴ஶாஸ்த்ரயோரதுல்யவிஷயத்வே(அ)பி விஶேஷஶாஸ்த்ரவிஷயபரித்யாகே³ந ஸாமாந்யஶாஸ்த்ரப்ரவ்ருத்தி:, துல்யவிஷயத்வே த்வக³த்யா விகல்ப இதி ந நிஷேத⁴ஸ்யாஸங்கோசேந ப்ரவ்ருத்தி:; யதா² ‘ந ஹிம்ஸ்யாத்ஸர்வா பூ⁴தாநீ’தி நிஷேத⁴ஶாஸ்த்ரஸ்ய ‘அக்³நீஷோமீயம் பஶுமாலபே⁴தே'த்யாதி³ப்ராப்திஶாஸ்த்ரவிஷயேதரவிஷயத்வம் “அதிராத்ரே ஷோட³ஶிநம் க்³ருஹ்ணாதி’ ‘நாதிராத்ரே ஷோட³ஶிநம் க்³ருஹ்ணாதீ' த்யாதி³ப்ராப்திநிஷேத⁴ஶாஸ்த்ரயோஸ்து விகல்பேநைகவிஷயத்வம் ; ஏகஸ்யைவ ஹிம்ஸாத்வஸ்ய ஷோட³ஶிக்³ரஹத்வஸ்ய ச ப்ராப்திநிஷேத⁴யோரவச்சே²த³கத்வாத் , தத்ர நிஷேத⁴ஶாஸ்த்ரஸ்யாஸம்குசத்³வ்ருத்தித்வே ப்ராப்திஶாஸ்த்ரஸ்ய ஸர்வாத்மநா வையர்த்²யாபத்தி:; ப்ரக்ருதே ச த்³விதீயத்வேந ரூபேண நிஷேத⁴ஸ்யைவ ஶாஸ்த்ரார்த²த்வாந்ந கஸ்யாபி வையர்த்²யஶங்கா । அதஏவ த்³விதீயாபா⁴வநிஷேதே⁴ புநர்த்³விதீயோந்மஜநாபத்திரிதி-நிரஸ்தம் । உபபாதி³தமேதத் மித்²யாத்வமித்²யாத்வஸாத⁴நே । யதா² ப்ரதியோக்³யபா⁴வயோர்நிஷேத்⁴யதாவச்சே²த³கைக்யே நைகநிஷேதே⁴(அ)பரஸத்த்வாபத்திரிதி । ந ச- ஸ்வேநைவ நிஷித்³த⁴ஸ்ய த்³விதீயாபா⁴வஸ்ய த்³விதீயஸ்யேவ விஶேஷணத்வேநோபலக்ஷணத்வேந வா புநருபாதா³நம் ந யுக்தமிதி வாச்யம்; அபா⁴வபு³த்³தௌ⁴ நிஷித்³த⁴ஸ்யாபி ப்ரதியோகி³ந: ‘ஸா ஶுக்திரி’த்யத்ர ப்ரதிஷித்³த⁴ஸ்யாபி பூர்வப்ரதீதரஜதஸ்யோபலக்ஷணதயோபாதா³நத³ர்ஶநாத், அஸங்கீர்ணஜ்ஞாநப்ரயோஜகத்வஸ்ய ப்ரக்ருதே(அ)பி துல்யத்வாத் । தஸ்மாத் ‘ஏகமேவாத்³விதீயமித்யாதி³ஶ்ருதிர்விஶ்வமித்²யாத்வே ப்ரமாணமிதி ஸித்³த⁴ம் ॥

நநுஆபாதப்ரதிபந்ந ஏவ ந தாவச்ச்²ருத்யர்த²:; ‘கஶ்ச²ந்த³ஸாம் யோக³மாவேத³ தீ⁴ர' இதி ஶ்ருத்யா ‘பி³பே⁴த்யல்பஶ்ருதாத்³வேத³' இதி ஸ்ம்ருத்யா ச வேதா³ர்த²ஸ்யாதிக³ஹநதோக்தே:, மீமாம்ஸாவையர்த்²யப்ரஸங்கா³ச்ச, கிம்து மாநாந்தரேண பூர்வோத்தரேண சாவிருத்³த⁴ ஏவார்த²:; அவிரோத⁴க்³ரஹணார்த²ம் ச மீமாம்ஸாஸாப²ல்யம், அத ஏவ ‘ஆஜ்யை: ஸ்துவதே’ ’ஆகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யந்த' இத்யாதா³வாபாதப்ரதீதக்⁴ருதக³க³நாதி³பரித்யாகே³நாஜ்யாகாஶாதி³பதா³நாம் ஸாமபரமாத்மாத்³யர்த²த்வம் ஸ்தா²பிதம் பூர்வோத்தரமீமாம்ஸயோஶ்சித்ராகாஶாத்³யதி⁴கரணேஷு; அந்யதா² தத்தத்பூர்வபக்ஷாப்⁴யுபக³மாபத்தே:, ததா² சோக்தம் வார்திககாரை: ஶாஸ்த்ரம் ஶப்³த³விஜ்ஞாநாத³ஸந்நிக்ருஷ்டே(அ)ர்தே² விஜ்ஞாநமித்யத்ர-“அஸந்நிக்ருஷ்டவாசா ச த்³வயமத்ர ஜிஹாஸிதம் । தாத்³ரூப்யேண பரிச்சே²த³ஸ்தத்³விபர்யயதோ(அ)பி ச ॥ விஷயாவிஷயௌ ஜ்ஞாத்வா தேநோத்ஸர்கா³ பவாத³யோ: । பா³தா⁴பா³தௌ⁴ விவேக்தவ்யௌ ந து ஸாமாந்யத³ர்ஶநாத் ॥ அந்ய ஏவைகதே³ஶேந ஶாஸ்த்ரஸ்யார்த²: ப்ரதீயதே । அந்யஸ்து பரிபூர்ணேந ஸமஸ்தாங்கோ³பஸம்ஹ்ருதௌ ॥' இதி । அந்யத்ராப்யுக்தம்-‘விருத்³த⁴வத்ப்ரதீயந்த ஆக³மா யத்ர யே மித²: । தத்ர த்³ருஷ்டாநுஸாரேண தேஷாமர்தா² விவக்ஷிதா: ॥” இதி, ததா²ச ப்ரத்யக்ஷாதி³விரோதா⁴த் பூர்வோத்தரவிரோதா⁴ச்ச நாத்³வைதபரத்வமேகமேவேத்யாதி³வாக்யாநாமிதி–சேந்ந; த்³வைதப்ரத்யக்ஷஸ்ய சந்த்³ரப்ராதே³ஶிகத்வப்ரத்யக்ஷவத் ஸம்பா⁴விதாப்ராமாண்யதயா அத்³வைதஶ்ருதிவிரோதி⁴த்வாபா⁴வாத் । யதா² ச ஶ்ருத்யா ப்ரத்யக்ஷம் பா³த்⁴யதே, ததா² ப்ரபஞ்சிதமத⁴ஸ்தாத் । கிம்ச ப்ரத்யக்ஷம் நியதவிஷயம், ஶ்ருதி: ஸர்வவிஷயா; ததா²ச யத்ர ப்ரத்யக்ஷேண பே⁴தோ³ ந க்³ருஹீத:, தத்ரைவாபே⁴த³ஶ்ருதேரவகாஶ: । நநு–யயோரைக்யம் ஶ்ருத்யா போ³த்⁴யதே தயோர்பே⁴த³: ப்ரஸக்தோ, ந வா । நாந்த்ய:; அப்ரஸக்தப்ரதிஷேதா⁴பாதாத், நாத்³ய:; ப்ரஸஞ்ஜகப்ரமாணவிரோதே⁴நைக்யஸ்ய போ³த⁴யிதுமஶக்யத்வாதி³தி-சேந்ந; அந்த்யபக்ஷாப்⁴யுபக³மே தோ³ஷாபா⁴வாத் । அப்ரஸக்தப்ரதிஷேத⁴ இதி ச கிமப்ரஸித்³த⁴ப்ரதியோகி³த்வம், கிம் வா நிஷ்ப்ரயோஜநத்வமிதி விவேசநீயம் । நாத்³ய:; அந்யத்ர ப்ரஸித்³த⁴ஸ்யைவ பே⁴த³ஸ்ய பே⁴த³த்வேநோபஸ்தி²தஸ்ய பரஸ்பரப்ரதியோக்³யநுயோகி³பா⁴வேநாந்யத்ர நிஷேத⁴ஸம்ப⁴வாத் । ந ச தத்ரைவ ப்ரஸித்³தி⁴ஸ்தந்த்ரம்; நிஷேத⁴ப்ரமாமாத்ரோச்சே²த³ப்ரஸங்கா³த் । ந த்³விதீய:; அநர்த²நிவ்ருத்தேரேவ ப்ரயோஜநத்வாத் , 'நாந்தரிக்ஷே(அ)க்³நிஶ்சேதவ்ய' இத்யாதௌ³ ஸ்துதிமாத்ரப்ரயோஜநேநாப்யப்ரயோஜநேநாப்யப்ரஸக்தநிஷேத⁴த³ர்ஶநாச்ச । அத² ஶ்ருத்யா யயோரபே⁴தோ³ போ³த்⁴யதே தயோருபஸ்தி²திரஸ்தி, ந வா, நாந்த்ய:; அநுபஸ்தி²தயோரபே⁴த³போ³த⁴நாயோகா³த் । ஆத்³யே ஸா கிம் ஶ்ருதிஜந்யா, ப்ரத்யக்ஷாதி³ஜந்யா வா । நாத்³ய:; ஶ்ருதேர்மாநாந்தராகோ³சராபே⁴த³மாத்ரபரத்வேந க⁴டாத்³யுபஸ்தி²தேஸ்தஜ்ஜந்யத்வாபா⁴வேந ஸர்வாத்³வைதாஸித்³தே⁴:, ஶ்ருதிஸ்த²கிம்சநேத்யாதி³பதா³நாமநுவாத³கத்வாப்⁴யுபக³மாத் । த்³விதீயே து தயோர்பே⁴தோ³(அ)பி ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸித்³த⁴ இதி க்வாத்³வைதஶ்ருத்யவகாஶ: ? மைவம் ; யத் ப்ரத்யக்ஷாதி³நா க்³ருஹ்யதே, தத்³ப⁴தோ³(அ)பி தேந க்³ருஹ்யத ஏவேதி நியமாபா⁴வாத் । ததா² ஹி – ந தாவத்பதா³ர்த²ஸ்வரூபஜ்ஞாநமேவ பே⁴த³ஜ்ஞாநம்; அபே⁴த³ப்⁴ரமோச்சே²த³ப்ரஸங்கா³த் । ஸ்வரூபபே⁴த³வாதி³நாமபி ஸ்வரூபஜ்ஞாநாத் க⁴டத்வாதி³ப்ரகாரகாத் பே⁴த³த்வப்ரகாரகம் பே⁴த³ஜ்ஞாநம் விலக்ஷணமேவ; அந்யதா² பே⁴தா³க்³ரஹநிப³ந்த⁴நவ்யவஹாராநுத³யப்ரஸங்கா³த் । அதஏவ ஸ்வரூபஜ்ஞாநோத்தரகாலமவஶ்யம் பே⁴த³ஜ்ஞாநமித்யபி ந ; அநவஸ்தா²ப்ரஸங்கா³ச்ச । ததா² ஹி-‘க⁴டபடௌ பி⁴ந்நௌ ஜாநாமீதி க⁴டபடபே⁴த³தீ⁴: ஸ்வப்ரகாஶா வா, அநுவ்யவஸாயஸித்³தா⁴ வா, ஸாக்ஷிஸித்³தா⁴ வா, ந ஸ்வப்ரதியோகி³கபே⁴த³விஷயா; பே⁴த³தி⁴ய: ப்ரதியோகி³தீ⁴ஜந்யத்வநியமேந ப்ரதியோகி³தீ⁴வ்யக்திபி⁴ந்நவ்யக்தித்வாவஶ்யகத்வாத் ஸ்வஸ்யா ஏவ ஸ்வஜந்யத்வாநுபபத்தே: । ஜ்ஞாநாந்தரேண ச தத்³பே⁴த³க்³ரஹே க்வசித் பே⁴த³தீ⁴தா⁴ரா விஶ்ராந்திரவஶ்யம் வாச்யா; அந்யதா² ஸுஷுப்திவிஷயாந்தரஸஞ்சாராதி³கம் ந ஸ்யாத் । அத: தத்ராபி சரமபே⁴த³தீ⁴ரேவோதா³ஹரணம் । ததா² ச பா³த⁴கத்வாபி⁴மதா யா க⁴டபடபே⁴த³தீ⁴: ஸ்வபே⁴தா³விஷயா பா⁴ஸதே, தயா ஸஹ பா³த்⁴யத்வாபி⁴மதாயா ஐக்யதி⁴ய ஐக்யம் போ³த⁴யித்வா நிர்பா³தா⁴ ஸதீ ஶ்ருதி: ஸர்வாபே⁴தே³ பர்யவஸ்யதி । ந ஹ்யபே⁴தே³(அ)பி பா³த்⁴யபா³த⁴கபா⁴வ:; ஸ்வஸ்யாபி ஸ்வபா³த⁴கதாபத்தே: । தது³க்தம் க²ண்ட³நக்ருத்³பி⁴:–‘ஸுதூ³ரதா⁴வநஶ்ராந்தா பா³த⁴பு³த்³தி⁴பரம்பரா । நிவ்ருத்தாவத்³வயாம்நாயை: பார்ஷ்ணிக்³ராஹைர்விஜீயதே ॥” இதி । ந ச–ஸித்³தா⁴ந்தே க⁴டதத்³தீ⁴பே⁴த³க்³ராஹிணா ஸ்வப்ரகாஶேந ஸாக்ஷிணா ஸ்வஸ்மிந்நிதரபே⁴த³ஸ்யாபி க்³ரஹணாந்நாநவஸ்தா², அந்யதா² ஸ்வஸ்ய க⁴டாதி³ப்⁴யோ(அ)பே⁴த³ஸம்ஶய: ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ; ஸாக்ஷிண: ஸ்வப்ரகாஶத்வே(அ)பி ஸ்வநிஷ்டே²தரப்ரதியோகி³கபே⁴த³க்³ரஹே இதரப்ரதியோக்³யுபஸ்தி²திஸாபேக்ஷத்வாத் । அந்யதா² ஸ்வஸ்யாந்த:கரணாத்³யபே⁴த³ப்⁴ரமோ ந ஸ்யாத் । ஸ்வப்ரகாஶேந பே⁴தா³க்³ரஹே(அ)பி மாநாந்தரேண பே⁴த³க்³ரஹாத் ந க⁴டாத்³யபே⁴த³ஸம்ஶய இதி ந கிம்சிதே³தத் । ஸ்யாதே³தத்-‘க⁴டபடௌ பி⁴ந்நாவிதி ப்ரத்யக்ஷம் ஸ்வஸ்யாத்³வைதஜ்ஞாநாதி³நா பே⁴த³ம் விநாநுபபத்தேஸ்தமப்யாக்ஷிபதீதி ஸர்வத்ர பே⁴த³ஸ்யாப்ரத்யக்ஷத்வே(அ)பி நாத்³வைதஶ்ருதேரவகாஶ: – அத்ரோச்யதே; ஆக்ஷேபோ ஹி அநுமாநமர்தா²பத்திர்வா । தத்ர விவாதா³த்⁴யாஸிதா பு³த்³தி⁴: ஸர்வதோ பி⁴ந்நேதி நாநுமாநம் ஸம்ப⁴வதி; ஸ்வதோ(அ)பி பே⁴த³ஸாத⁴நே பா³தா⁴த் , த்³ருஷ்டாந்தஸ்ய ச ஸாத்⁴யவிகலத்வாத் । யத: குதஶ்சித் பே⁴த³ஸாத⁴நே த்வநுமாநாவிஷயே லப்³தா⁴வகாஶா ஶ்ருதிரபே⁴த³ம் போ³த⁴யிஷ்யதி । ந ச ஸ்வவ்யதிரிக்தாத் ஸர்வதோ பி⁴ந்நேதி ஸாத்⁴யம்; அத்³வைதவாதி³நம் ப்ரத்யப்ரஸித்³த⁴விஶேஷணத்வாத் । ஏதேந–ஸர்வம் ஸர்வஸ்மாத்³பி⁴ந்நமிதி வாக்யமபி–நிரஸ்தம்; தது³க்தம்-‘ஹேத்வாத்³யபா⁴வஸார்வஜ்ஞ்யே ஸர்வம் பக்ஷயதா(அ)(அ)ஸ்தி²தே । கிம்சித்து த்யஜதா த³த்தா ஸைவ த்³வாரத்³வயஶ்ருதே: ॥ இதி । நாப்யர்தா²பத்தி: ஸர்வபே⁴த³விஷயா; ஸ்வாவிஷயத்வாத் । யயோர்ஹி பே⁴த³ம் விநா யத்ராநுபபத்திர்க்³ருஹீதா, தயோஸ்தத்ர பே⁴த³க்³ரஹே(அ)ப்யநுபபத்தாவநுபபத்த்யந்தராக்³ரஹணாத் । ஸர்வத்ர தத்³க்³ரஹணே து தா⁴ராவிஶ்ராந்தௌ சரமதீ⁴ருதா³ஹரணம் । தது³க்தம்-‘ஆத்³யதீ⁴வேத்³யபே⁴தீ³யாப்யந்யதா²நுபபந்நதா । ஸ்வஜ்ஞாநாபேக்ஷணாத³ந்தே பா³த⁴தே நாத்³வயஶ்ருதிம் ॥ இதி । நநு–’யாவது³பபாத³கம் தத்ஸர்வமர்தா²பத்தேர்விஷய:, ந து யத்கிஞ்சிது³பபாத³கம் ; ததா² சார்தா²பத்தேரிதரஸ்மாத் பே⁴தா³பா⁴வே தத்ரைவாபே⁴த³ஶ்ருதேர்லப்³தா⁴வகாஶத்வாத் க⁴டபடபே⁴தா³ஸித்³த்⁴யாபத்தேரர்தா²பத்திபே⁴த³ஸ்யாபி க⁴டபடபே⁴தோ³பபாத³கத்வேநார்தா²பத்திவிஷயத்வம் வாச்யம், அந்யதா² த்³ருக்³த்³ருஶ்யஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்திஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வாநுபபத்திஶ்ச ஸ்வமித்²யாத்வவிஷயா ந ஸ்யாத் ; ‘ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்மே’தி ஶ்ருதி: ‘நேஹ நாநா’இதி ப்³ரஹ்மணி பே⁴த³மாத்ரநிஷேதா⁴நுபபத்திஶ்ச ஸ்வாபே⁴த³விஷயா ந ஸ்யாத் । ததா²ச தத்ராபி ஶ்ருத்யந்தரமர்தா²பத்த்யந்தரம் வா வாச்யமிதி தவாப்யநவஸ்தா²பத்தி:–இதி । மைவம் வோச:; வஸ்துத உபபாத³கத்வம் நார்தா²பத்திவிஷயத்வே தந்த்ரம், கிம்தூபபாத³கத்வேந ஜ்ஞாதத்வம் ; அந்யதா² அர்தா²பத்திப்⁴ரமாநுபபத்தே: । ததா²ச யேந ரூபேணோபபாத³கத்வம் க்³ருஹீதம், தத்³ரூபாவச்சி²ந்நமுபபாத³கமர்தா²பத்தேர்விஷய: । தத்ர யத்³யர்தா²பத்திக³தபே⁴த³ஸாதா⁴ரணமுபபாத³கதாவச்சே²த³கமேகம் ப⁴வேத் , ததா³ ஸோ(அ)பி பா⁴யாதே³வ । ந சைவமஸ்தி; தத³நிரூபணாத் । ததா² ஹி—க⁴டபடபி⁴ந்நத்வமுபபாத்³யம் , தது³பபாத³கம் ச ந ஸர்வபி⁴ந்நத்வம் ; ஸ்வதோ(அ)பி பே⁴தா³பத்யா தத³ஸம்ப⁴வாத் । நாபி ஸ்வாதிரிக்த ஸர்வபி⁴ந்நத்வம் ; அத்³வைதவாதி³நம் ப்ரதி ஸ்வாதிரேகவிஶேஷணாஸித்³தே⁴:, ஸ்வத்வாநநுக³மாச்ச । ததா²ச தேந தேந ரூபேண தத்தத்³பி⁴ந்நத்வமேவ உபபாத³கமுபேயம் । அத உபபாத³கதாவச்சே²த³கநாநாத்வாந்ந ஸர்வமுபபாத³கமர்தா²பத்தேர்விஷய இதி ப்ருத²க்ப்ருத²க³நுபபத்திஜ்ஞாநாபேக்ஷாயாம் ஸர்வத்ராநுபபத்திஜ்ஞாநே அநவஸ்தா²நாத் க்வசித்³தா⁴ராவிஶ்ராந்தௌ தத்ரைவ லப்³தா⁴வகாஶா ஶ்ருதி: ஸர்வாத்³வைதே பர்யவஸ்யதீதி கிமநுபபந்நம் ? த்³ருஷ்டாந்தே ச ஸர்வத்ர ஸ்வஸாதா⁴ரணமுபபாத³கதாவச்சே²த³கமேகமேவேதி தத³வச்சி²ந்நதயா ஸ்வஸ்யாபி பா⁴நமிதி வைஷம்யம் । ததா² ஹி-த்³ருஶ்யத்வாவச்சி²ந்நமித்²யாத்வம் விநா த்³ருக்ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்திக்³ரஹாத்தத³வச்சி²ந்ந மித்²யாத்வமர்தா²பத்தேர்விஷய இதி ஸ்வமித்²யாத்வமபி ஸ்வவிஷய: । ஏவமேவ ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வாநுபபத்தேரபி ஸ்வவிஷயத்வம் ; தத்ராபி த்³ருஶ்யத்வாதே³ரேகஸ்யைவாவச்சே²த³கத்வாத் । ஏவம் ச ப்³ரஹ்மணி ஸர்வாபே⁴த³போ³தி⁴காயா: ஶ்ருதேர்பே⁴த³மாத்ரநிஷேதா⁴ந்யதா²நுபபத்தேஶ்ச ஸ்வாபே⁴த³விஷயத்வமவிருத்³த⁴ம் । ந ஹி ஸர்வபே⁴தே³ ஸ்வபே⁴தா³பத்திரிவ ஸர்வாபே⁴தே³ ஸ்வாபே⁴தோ³ தோ³ஷாய । தஸ்மாத³த்³வைதஶ்ருதிர்பா³த்⁴யபா³த⁴கயோரைக்யபோ³த⁴நேந நிராபா³தா⁴ ஸர்வாத்³வைதம் ப்ரதிபாத³யதி । நநு–ஶப்³த³பு³த்³தி⁴கர்மணாம் விரம்ய வ்யாபாராபா⁴வாத் கத²மாதா³வல்பவிஷயா பு³த்³தி⁴: பஶ்சாத் ப³ஹுவிஷயாபி ப⁴வதீத்யுச்யத இதி–சேந்ந; ஶ்ருதிதோ த்³ராகே³வ ஜாதாயா: ஸர்வவிஷயாயா அத்³வைதபு³த்³தே⁴: ப்ராமாண்யம் வ்யவஸ்தா²பயந்தீநாமஸ்மத்³பு³த்³தீ⁴நாமேவ க்ரமேண ஜாயமாநத்வாத் । அயோக்³யதாஜ்ஞாநம் ச ந ஶாப்³த³போ³தே⁴ ப்ரதிப³ந்த⁴கம் , ந வா யோக்³யதாஜ்ஞாநம் ஹேது:; யேந ப்ரத²மம் ஸர்வாத்³வைதபு³த்³தி⁴ர்ந ஸ்யாத் । தது³க்தம்-‘அத்யந்தாஸத்யபி ஜ்ஞாநமர்தே² ஶப்³த³: கரோதி ஹி । அபா³தா⁴த்து ப்ரமாமத்ர ஸ்வத:ப்ராமாண்யநிஶ்சலாம் ॥” இதி । வேதா³ந்தகல்பலதிகாயாமஸ்யார்த²ஸ்ய ப்ரபஞ்சோ த்³ரஷ்டவ்ய: । ஏதேந–சரமஜ்ஞாநமித்²யாத்வே(அ)பி ந தத்³விஷயஸ்ய மித்²யாத்வம் ; ஜ்ஞாநமித்²யாத்வஸ்ய விஷயமித்²யாத்வாஸாத⁴கத்வாத் , அத்³வைதஜ்ஞாநே வ்யபி⁴சாராதி³தி–நிரஸ்தம் ; ஶ்ருத்யைவ த்³வைதமாத்ரநிஷேத்⁴யத்வபோ³த⁴நாத் । அத்³வைதஜ்ஞாநவிஷயே ச மித்²யாத்வபோ³த⁴காபா⁴வாதே³வ ஸத்யத்வம், ந து ஜ்ஞாநமித்²யாத்வாதி³தி ந கிம்சிதே³தத் । நநு-த்³வைதஜ்ஞாநாத்³வைதஜ்ஞாநயோரபே⁴தே³ கத²ம் பா³த்⁴யபா³த⁴கபா⁴வ: ? ந ச வ்யாவஹாரிகபே⁴த³மாத்ரேண ஸ:; த்³வைதஜ்ஞாநஸ்யாபி பா³த⁴கத்வாபத்தே:-இதி சேந்ந; வ்யாவஹாரிகபே⁴த³மாத்ரஸ்ய பா³த⁴கத்வாப்ரயோஜகத்வாத் । யத்³தி⁴ பரீக்ஷிதப்ரமாணபா⁴வத்வேந ப³லவத் , தத் பா³த⁴கம் , யத்து ஸந்தி³க்³த⁴ப்ரமாணபா⁴வத்வேந து³ர்ப³லம் தத் பா³த்⁴யமிதி வ்யவஸ்தா²யாம் த்³வைதஜ்ஞாநஸ்ய து³ர்ப³லத்வேநாபா³த⁴கத்வஸ்யாத்³வைதஜ்ஞாநஸ்ய ச ப³லவத்த்வேந பா³த⁴கத்வஸ்ய ஶப்³த³ப்ரத்யக்ஷப³லாப³லவிசாரே த³ர்ஶிதத்வாத் । யத்து–“ஆபோ வா இத³ம் ஸர்வம் பூ⁴தமி’த்யாதி³ஶ்ருதி: ‘விமதம் ஜலாபி⁴ந்நம் ப்ரதீதத்வாத் ஜலவதி³த்யநுமாநம் வா ஸ்வபா³த⁴கஸ்ய ஜலாபே⁴த³ம் க்³ருஹீத்வா நிர்பா³த⁴ம் ஸத் த்வது³க்தந்யாயேந ஸர்வஸ்ய ஜலாபே⁴த³ம் போ³த⁴யேத் இதி, தந்ந; ஜலாபே⁴த³போ³த⁴நே(அ)பி பா³த்⁴யபா³த⁴கயோரைக்யாபோ³த⁴நாத் பா³த⁴கஸ்ய பா³த⁴கத்வோபபத்தே:, ஐக்யஜ்ஞாநபே⁴த³ஜ்ஞாநயோர்பா³த்⁴யபா³த⁴கபா⁴வஸ்ய ஜலாபே⁴த³ஜ்ஞாநேநாநபாயாத் । பா³த⁴காபே⁴தோ³ ஹி பா³த⁴கத்வாபா⁴வே ப்ரயோஜக:; பா³த⁴கஸ்ய ஸ்வபா³த⁴கத்வாத³ர்ஶநாத் । அதோ ந பா³த்⁴யபா³த⁴கைக்யஜ்ஞாநஸ்ய ஜலாபே⁴த³ஜ்ஞாநஸாம்யம் । ஏதேந–ஸர்வம் ஸர்வஸ்மாத்³பி⁴ந்நமிதி மத்³வாக்யமத்³வைதவாக்யதத்³பா⁴நதத்³விஷயாணாம் தேப்⁴யோ பே⁴த³மாதௌ³ க்³ருஹீத்வா நிர்பா³த⁴ம் ஸத்ஸர்வபே⁴தே³ பர்யவஸ்யதீதி–நிரஸ்தம் ; பா³த்⁴யபா³த⁴கயோரபே⁴தே³ பா³த⁴கத்வாபா⁴வவத் பே⁴தே³(அ)பி பா³த⁴கத்வம் ந ஸ்யாதி³த்யத்ர ஹேத்வபா⁴வாத் பூர்வோக்ததோ³ஷாச்சேதி தி³க் । ஸர்வாஸத்த்வம் ஸர்வமித்²யாத்வாந்நாதிரிச்யதே; அத: ‘ஸர்வமஸதி³தி ப்ரத்யவஸ்தா²நமநவகாஶம் । நநு–ஶ்ருத்யா ஸர்வஸ்ய மித்²யாத்வம் வா போ³த்⁴யதே, ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நத்வம் வா । ஆத்³யே ‘ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம’இதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ந ஸ்யாத் ; ஸத்யாந்ருதயோரைக்யாயோகா³த் ।। த்³விதீயே 'இத³ம் ரஜதம்’, ‘கௌ³ரோ(அ)ஹமி’த்யாதி³ப்⁴ரமாணாம் ப்ரமாத்வம் ஸ்யாத்; ஆத்மநி தே³ஹாதி³பே⁴த³ஸ்யாந்ருதாத்³வ்யாவ்ருத்தேஶ்ச போ³த⁴காநாம் வேதா³ந்தாநாம் ‘நேத³ம் ரஜதமி’த்யாதி³பா³த⁴கஸ்ய சாப்ராமாண்யம் ஸ்யாத் । க⁴டஜ்ஞாநேநைவ தத³பி⁴ந்நப்³ரஹ்மதத³பே⁴தா³தே³: ஸர்வஸ்யாபி வஸ்துதோ ஜ்ஞாதத்வேந ஸார்வஜ்ஞ்யம் , வேதா³ந்தாநாம் வையர்த்²யம் , ஸத்³யோ மோக்ஷஶ்ச ஸ்யாத், ஸுக²து³:க²ப³ந்த⁴மோக்ஷபே⁴தா³பே⁴த³தூ³ஷணபூ⁴ஷணஜயபராஜயப்⁴ராந்திப்ரமாதா³தே³ரபி வஸ்துதோ பே⁴தா³பா⁴வேந ஸர்வஸங்கராபத்த்யா ஸ்வக்ரியாஸ்வந்யாயஸ்வவசநவிரோதா⁴ஶ்ச ஸ்யுரிதி-சேந்ந; ஆத்³யே ‘ம்ருத்³க⁴ட:’ ‘இத³ம் ரஜதமி’த்யாதா³விவ உபாதா³நோபாதே³யபா⁴வேநாபி ஸாமாநாதி⁴கரண்யோபபத்தே:। த்³விதீயே வஸ்துதோ பே⁴தா³பா⁴வே(அ)பி ஆவித்³யகபே⁴த³மாதா³ய ஸர்வவ்யவஸ்தோ²பபத்தே: । ந ச-பே⁴த³ஸ்யாப்யநாவித்³யகப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நத்வேநாவித்³யகத்வாயோக³ இதி–வாச்யம் ; ஆவித்³யகத்வஸ்யாப்யாவித்³யகஸ்யைவாங்கீ³காராத், அதா²வித்³யகத்வஸ்யாபி ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நத்வாத் கத²மாவித்³யகத்வமிதி சேத், தஸ்மிந்நபி தஸ்ய கல்பிதத்வாதி³தி க்³ருஹாண । நநு முக்தாவா வித்³யகஸ்யாபி பே⁴த³ஸ்யாபா⁴வேநாநந்த³ஸ்ய து³:கா²பி⁴ந்நத்வேநாபுருஷார்த²த்வாபாத:, தத்தத³ஸாதா⁴ரணஸ்வபா⁴வஸ்ய தத்ர தத்ராபா⁴வே(அ)பி தத்தத³பே⁴தே³ பாரிபா⁴ஷிகோ(அ)யமபே⁴தோ³ பே⁴தே³ பர்யவஸ்யேத் , அஸாதா⁴ரணரூபேண பே⁴த³மப்⁴யுபேத்ய ஸத்³ரூபேண பே⁴த³நிஷேதே⁴(அ)பி இஷ்டாபத்திரப்ரஸக்தநிஷேத⁴ஶ்சேதி–சேந்ந; ஏகஸ்யாமேவ ப்³ரஹ்மவ்யக்தௌ தத்தத³ஸாதா⁴ரணஸ்வபா⁴வாநாம் கல்பிதத்வேநாஸத்த்வாத் ஸர்வகல்பநாநிஷேத⁴காலே கல்பிதத⁴ர்மாவச்சி²ந்நபே⁴தா³பே⁴தா³தி³ப்ரஸக்தேரயோகா³த்। அதஏவ நாப்ரஸக்தப்ரதிஷேத⁴ இஷ்டாபத்திர்வா; ‘ஸத்³ த்³ரவ்யம்’ ‘ஸந் கு³ண' இத்யாதி³ப்ரதீத்யா ப்ரஸக்தாநாம் தத்தத்³த⁴ர்மாணாம் ப்³ரஹ்மணி ப்ரதிஷேதா⁴த் । அத: ஸர்வத⁴ர்மஶூந்யாயா ஏகஸ்யா ஏவ ஸத்³வ்யக்தேஶ்சிதா³நந்த³ரூபாயா: ப்ரதிபாத³நாந்ந பாரிபா⁴ஷிகோ(அ)யமபே⁴த³ இதி ஸித்³த⁴ம் । ததே³வம் ‘ஸர்வம் ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நமி’தி மதே மித்²யாபூ⁴தஸ்ய ப்³ரஹ்மபே⁴தே³(அ)பி ஸந்மாத்ரமேவ ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நமிதி மதே வா ந ப்ரத்யக்ஷாதி³விரோத⁴:, நாபி பூர்வோத்தரவிரோத⁴: ॥

நநு–யத்³யபி ’ஸலில ஏகோ த்³ரஷ்டா அத்³வைத' இத்யத்ர ஸலிலஶப்³த³ஸ்ய தத்ஸாத்³ருஶ்யாத் ஸ்வச்ச²த்வமாத்ரபரத்வாத் । தஸ்ய ச ஸர்வமலாஸம்ஸர்கி³த்வஸ்வரூபஸ்யாத்³வைதே(அ)ப்யுபபத்தே: ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீ'தி³த்யத்ர சாக்³ரபத³ஸ்ய ‘ததை³க்ஷத நாமரூபே வ்யாகரோதி³த்யாதே³ஶ்ச காலேக்ஷணநாமரூபாத்மகப்ரபஞ்சப்ராபகஸ்யாவித்³யகத்³வைதவிஷயகத்வேந வாஸ்தவாத்³வைதவிரோதி⁴த்வாபா⁴வ:; ததா²பி ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீதி³’த்யநேந இத³ம் ஶப்³தோ³தி³தஸ்ய விஶ்வஸ்ய ஸத³பே⁴தே³ந ஸத்த்வமுக்த்வா புநரத்³விதீயபதே³ந தந்நிஷேதே⁴ வ்யாகா⁴த:, ந ஹி ‘ஸதா³ஸீ'தி³த்யஸ்யாஸதா³ஸீதி³த்யர்த² இதி–சேந்ந; ஸத்³வ்யதிரேகேண நாஸீதி³த்யர்த²ஸ்யைவ நிஷேதா⁴ர்த²த்வாத் । விவ்ருதம் சைதத் பா⁴ஷ்யகாராதி³பி⁴ராரம்ப⁴ணாதி⁴கரணே । ந ச-ஸத்³வ்யதிரேகேணாஸத்த்வோக்தௌ ஸதா³த்மநா ஸத்யத்வமாக³ச்ச²தீதி வாச்யம் ; ஆக³ச்ச²து நாம, கோ ஹி ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நஸ்யாஸத்த்வஸாத⁴நாய ப்ரவ்ருத்தோ யோ பி³பீ⁴யாத் । அத்³வைதவாக்யஸ்ய ச ஷட்³வித⁴தாத்பர்யலிங்க³வத்தயா ப³லவத்வேநாவித்³யகத்³வைதப்ரதிபாத³கத்வம் ஸ்ருஷ்ட்யாதி³வாக்யாநாமிதி ஶ்ரவணஸ்வரூபநிரூபணே வேதா³ந்தகல்பலதிகாயாமபி⁴ஹிதமஸ்மாபி⁴: । இஹாப்யபி⁴தா⁴ஸ்யதே ஷட்³வித⁴தாத்பர்யலிங்கா³நி ப்ரத³ர்ஶயத்³பி⁴: । அத ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞயோபக்ரமாத் 'ஐததா³த்ம்யமித³ம் ஸர்வம் தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸீ'த்யுபஸம்ஹாராச்ச அத்³வைதஸ்யைவ மஹாப்ராகரணிகதயா தத³நுஸாரேண தத்³வாக்யஸ்த²பதா³நாம் வ்யாக்²யேயத்வாவதா⁴ரணாத் நாநார்த²பதா³நாமர்தா²ந்தரோபஸ்தா²பகத்வஸம்ப⁴வே(அ)பி ப்ரக்ருதவாக்யார்தா²நந்வயிதயா தத்பரித்யாகே³ந ப்ரக்ருதவாக்யார்தா²நுகூலபதா³ர்தோ²பஸ்தி²திபரத்வமேவாஸ்தே²யம் । தத்ர ந த்³விதீயமத்³விதீயமிதி தத்புருஷாப்⁴யுபக³மே ந த்³விதீயம் , கிம்து ப்ரத²மம் த்ருதீயம் சேத்யர்த²: ஸ்யாத், ஸ ச ந ஸம்ப⁴வதி; தயோரபி கிம்சித³பேக்ஷ்ய த்³விதீயத்வாத் , அதோ ந வித்³யதே த்³விதீயம் யத்ரேதி ப³ஹுவ்ரீஹிரேவாத³ரணீய: । ந ச–ஏகேநைவாத்³விதீயபதே³ந பே⁴த³த்ரயநிஷேத⁴ஸம்ப⁴வே ஏகாவதா⁴ரணபத³யோர்வையர்த்²யமிதி–வாச்யம் ; விஜாதீயம் கிம்சித³பேக்ஷ்ய த்³விதீயத்வாவச்சி²ந்நநிஷேத⁴ஸ்யாத்³விதீயஶப்³தா³ர்த²த்வாத் । அயம் சாத்ர ஸங்கோசோ ப³லீவர்த³பத³ஸந்நிதா⁴நாத் கோ³பத³ இவ ஸஜாதீயஸ்வக³தபே⁴த³நிஷேத⁴கைகாவதா⁴ரணபத³ஸந்நிதி⁴ப்ரயுக்த ஏவ । தது³க்தம்-‘வ்ருக்ஷஸ்ய ஸ்வக³தோ பே⁴த³: பத்ரபுஷ்பப²லாதி³பி⁴: । வ்ருக்ஷாந்தராத்ஸஜாதீயோ விஜாதீய: ஶிலாதி³த: ॥ ததா² ஸத்³வஸ்துநோ பே⁴த³த்ரயம் ப்ராப்தம் நிவார்யதே । ஏகாவதா⁴ரணத்³வைதப்ரதிஷேதை⁴ஸ்த்ரிபி⁴: க்ரமாத் ॥” இதி । ஸ்வக³தபே⁴த³: நாநாத்வரூபஜீவேஶ்வரபே⁴த³: । ஸஜாதீயபே⁴தோ³(அ)த்ர த்³ரவ்யத்வாதி³நா ஸஜாதீயப்ருதி²வ்யாதி³பே⁴த³: , விஜாதீயபே⁴தோ³ கு³ணாதி³பே⁴த³: । அத²வா-ஜட³பே⁴தோ³ விஜாதீயபே⁴த³:। சைதந்ய பே⁴த³: ஸஜாதீயபே⁴த³: । ஜ்ஞாநாநந்தா³தி³த⁴ர்மபே⁴த³: ஸ்வக³தபே⁴த³: । யதி³ ச “அஸ்ய கோ³ர்த்³விதீயோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய" இத்யுக்தே ’கௌ³ரேவ த்³விதீயோ(அ)ந்விஷ்யதே நாஶ்வோ ந க³ர்த³ப⁴' இதி மஹாபா⁴ஷ்யாநுஸாராத் ஸமாநஜாதீயத்³விதீயபரத்வம் த்³விதீயஶப்³த³ஸ்ய ததா³ அத்³விதீயஶப்³த³ஸ்ய ஸஜாதீயபே⁴த³நிஷேத⁴பரத்வம் ; விஜாதீயஸ்வக³தபே⁴த³நிஷேத⁴பரத்வம் து ஏகாவதா⁴ரணபத³யோர்யதே²ஷ்டம் வ்யாக்²யேயம் । அத²வா அத்³விதீயபதே³நைவ பே⁴த³த்ரயநிஷேத⁴:, ஏகாவதா⁴ரணபதே³ து ஸங்கோசஶங்காபரிஹாராய । யத்து கேநசித் ப்ரலபிதம்-த்³விதீயஶப்³த³: ஸஹாயவாசீ; ‘அஸித்³விதீயோ(அ)நுஸஸார பாண்ட³வ'மிதி ப்ரயோகா³த், ‘அஸித்³விதீய: அஸிஸஹாய:' இதி மஹாபா⁴ஷ்யோக்தேஶ்ச; ததா²சாத்³விதீயமஸஹாயமித்யர்தோ²(அ)ஸ்து, ஏவமேகஶப்³த³ஸ்யாபி நாநார்த²த்வேநாவிருத்³தா⁴ர்த²மாதா³யோபபத்தௌ ந மித்²யாத்வபர்யவஸாயிதா(அ)(அ)ஸ்தே²யா । ததா²ச ‘ஏகே முக்²யாந்யகேவலா' இத்யமர:, “ஏகஶப்³தோ³(அ)யமந்யப்ரதா⁴நாஸஹாயஸங்க்²யா ப்ரத²மஸமாநவாசீ"தி ‘ஏகோ கோ³த்ர' இதி ஸூத்ரே கையட: । ’ஷ்ணாந்தா ஷடி³’தி ஸூத்ரே மஹாபா⁴ஷ்யகாரோ(அ)பி ஏகஶப்³தோ³(அ)யம் ப³ஹ்வர்த²:, அஸ்தி ஸங்க்²யார்த²:, அஸ்த்யஸஹாயவாசீ, அஸ்த்யந்யார்த² இத்யாதி³ வ்யாக்²யாதவாந் । ததா² ச ஜீவாதி³ப்⁴யோ(அ)ந்யத்வம் ப்ராதா⁴ந்யம் வா ஏகஶப்³தா³ர்தோ²(அ)ஸ்து । ஏவமந்யாந்யபி ஶ்ருதிபதா³நி வ்யாக்²யேயாநி-இதி; தத் பூர்வோக்தயுக்திபி⁴ரபாஸ்தம் । விஸ்தரேண ச வக்ஷ்யதே தாத்பர்யநிரூபணே । ததே³வம் ஸத்³ரூபே ப்³ரஹ்மணி பத³த்ரயேண பே⁴த³த்ரயநிஷேதா⁴த் தத்³பி⁴ந்நமித்²யாத்வே பர்யவஸிதம் ‘ஏகமேவாத்³விதீய மி’தி வாக்யம் । ஏவமந்யா அபி ஶ்ருதய: ஸ்ம்ருதயஶ்ச க்³ரந்த²விஸ்தரப⁴யாந்நோதா³ஹ்ருதா: । ஸ்வயமேவ ஸூரிபி⁴ராகரே த்³ரஷ்டவ்யா: ॥

‘தரதி ஶோகமாத்மவித்’ ‘ததா² வித்³வாந்நாமரூபாத்³விமுக்த: ‘ "பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²ஶ்சி²த்³யந்தே ஸர்வஸம்ஶயா: । க்ஷீயந்தே சாஸ்ய கர்மாணி தஸ்மிந் த்³ருஷ்டே பராவரே ॥” இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிபோ³தி⁴தஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வாந்யதா²நுபபத்திரபி ப³ந்த⁴மித்²யாத்வே ப்ரமாணம் ; ஸத்யத்வே ப்³ரஹ்மவத³நிவர்த்யத்வாபத்தே: । ததா² ஹி-ஶுக்திரூப்யரஜ்ஜுஸர்பாதௌ³ ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வே ந தாவத்தத்தத்³ரூபவத்த்வம் ஜ்ஞாநநிவர்த்யதாவச்சே²த³கம் ; அநநுக³மாத், கிம்து ஸர்வாநுக³தம் 'மித்²யாத்வமேவாஜ்ஞாநகல்பிதத்வாபரபர்யாயமவச்சே²த³கம் ; ஏவம் ஜ்ஞாநஸ்யாபி தந்நிவர்தகத்வே ந ஶுக்த்யாதி³விஷயத்வமவச்சே²த³கம் ; அநநுக³மாத் , கிம்து ஸர்வாநுக³தமதி⁴ஷ்டா²நப்ரமாத்வமேவ । ததா²ச யத்ர ஜ்ஞாநஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நப்ரமாத்வேந நிவர்தகதா, தத்ர மித்²யாத்வேநைவ நிவர்த்யதேதி நியம: ஸித்³த்⁴யதி । ஏதாத்³ருஶநியமாநப்⁴யுபக³மே சாநந்தநியமகல்பநாகௌ³ரவரூபோ பா³த⁴கஸ்தர்க: । ததா² ஹி—யந்நிஷ்டா² யதா³காரா ப்ரமாரூபாந்த:கரணவ்ருத்திருதே³தி, தந்நிஷ்ட²ம் ததா³காரமஜ்ஞாநம் நாஶயதீதி நியமஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாத் , உபாதா³நநாஶஸ்ய சோபாதே³யநிவர்தகத்வாத் ஶுக்த்யாதி³ஜ்ஞாநேந தத்ததா³காராஜ்ஞாநநாஶே தது³பாதே³யாநாம் ரஜதாதீ³நாம் நிவ்ருத்திரௌசித்யாவர்ஜிதைவேதி நியமாந்தராகல்பநேந லாக⁴வமநுகூலஸ்தர்கோ(அ)ஸ்மத்பக்ஷே । அஜ்ஞாநோபாதே³யத்வம் ச ஶுக்திரஜதாதீ³நாமந்வயவ்யதிரேகஸித்³த⁴மக்³ரே ஸ்தா²ஸ்யதி । ஏவம் ஸ்தி²தே க்ருத்ஸ்நஸ்யாபி ப்ரபஞ்சஸ்யாத்மப்ரமாநிவர்த்யத்வே தத³ஜ்ஞாநகல்பிதத்வமேவ தத்ராவச்சே²த³கம் கல்ப்யதே, நத்வநநுக³தமாகாஶத்வாதி³; ந வா ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நத்வம் ஸத்³பி⁴ந்நத்வம் வா ஸர்வாநுக³தமபி; துச்சே²(அ)திப்ரஸக்தே:, தத்³வாரகவிஶேஷணப்ரக்ஷேபே து ஸத³ஸத்³விலக்ஷணத்வரூபமித்²யாத்வமேவ நிவர்த்யதாப்ரயோஜகம் பர்யவஸிதம்; அந்யதா² நியமாந்தரகல்பநாகௌ³ரவாபத்தே: । ததா²ச ஶுக்த்யாதி³ஜ்ஞாநஸ்ய யேந ரூபேண நிவர்தகத்வம், தேந ரூபேணாத்மஜ்ஞாநஸ்ய நிவர்தகத்வம் ; ரூப்யாதௌ³ யேந ரூபேண நிவர்த்யத்வம், ப்ரபஞ்சே தத்³ரூபம் விநாநுபபத்³யமாநம் ஸ்வோபபாத³கதயா தத்ர தத் கல்பயதீதி ஸித்³த⁴ம் மித்²யாத்வம் । நநு—ப⁴வேதே³ததே³வம் ; யத்³யாத்மஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரபஞ்சே கா நிவர்த்யே ஶுக்த்யாதி³ஜ்ஞாநஸாதா⁴ரணமதி⁴ஷ்டா²நப்ரமாத்வமேவாவச்சே²த³கமித்யத்ர கிம்சிந்மாநம் ப⁴வேத் ; ரூபாந்தரேணாபி நிவர்தகத்வஸம்ப⁴வாத் , ஶ்ருதிஸ்து த்³வைதப்ரபஞ்சஸ்யாத்³விதீயாத்மஜ்ஞாநம் நிவர்தகமித்யேதாவந்மாத்ரே ப்ரமாணம், ந த்வவச்சே²த³கவிஶேஷே(அ)பி । ந ச ஜ்ஞாநநிவர்த்யதாமாத்ராந்மித்²யாத்வஸித்³தி⁴:; ஸேதுத³ர்ஶநாதி³நிவர்த்யது³ரிதாதி³ஷு வ்யபி⁴சாராத், தத்ர விஹிதக்ரியாத்வாதி³நா நிவர்தகத்வாந்ந வ்யபி⁴சார இதி சேத், ப்ரக்ருதே(அ)பி ரூபாந்தரம் நாவச்சே²த³கமிதி குதோ நிரணாயி ? ஜ்ஞாநஸ்ய ஹி ஸ்வப்ராக³பா⁴வம் ப்ரதி ப்ரதியோகி³த்வேந நிவர்தகதா, பூர்வஜ்ஞாநாதி³கம் ப்ரதி து உத்தரவிரோதி⁴கு³ணத்வேந, ஸம்ஸ்காரம் ப்ரதி ப²லத்வேந, ராகா³தி³கம் ப்ரதி விஷயதோ³ஷத³ர்ஶநத்வேந, விஷம் ப்ரதி க³ருட³த்⁴யாநத்வேந, ஸேத்வாதி³த³ர்ஶநஸ்ய து³ரிதம் ப்ரதி விஹிதக்ரியாத்வேந, ஏவம் ச மித்²யாத்வம் விநாபி ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வத³ர்ஶநாத் ந தந்மித்²யாத்வஸ்ய ஸாத⁴கம் ; உதா³ஹ்ருதேஷ்வபி ஸத்யத்வாஸம்ப்ரதிபத்த்யா மித்²யாத்வமேவாஸ்தீதி சேத், அஸ்து வா மாஸ்து; ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வமாத்ரம் து ந தஸ்ய ஸாத⁴கமிதி ப்³ரூம:, ஹேத்வந்தரேண - ஸித்³தௌ⁴ சைதது³பந்யாஸோ வ்யர்த²: । ஶுக்திரூப்யாதௌ³ கத²மிதி சேச்ச்²ருணு; அதி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநத்வேந தத்ர ஜ்ஞாநஸ்ய நிவர்தகத்வாத் । அதி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநத்வம் ஹி அஜ்ஞாநநாஶகஜ்ஞாநத்வம் வா, அஜ்ஞாநஸமாநவிஷயகப்ரமாத்வம் வேதி தேந ரூபேண நிவர்தகத்வே தந்நிவர்த்யஸ்ய தஜ்ஜ்ஞாநஸமாந விஷயகாஜ்ஞாநோபாதா³நகத்வரூபமித்²யாத்வம் ஸித்⁴யதீதி யுக்தம் ஶுக்த்யாதி³ஜ்ஞாநஸமாநவிஷயகாஜ்ஞாநோபாதா³நகத்வேந ரஜதாதே³ர்மித்²யாத்வம், ஸேத்வாதி³த³ர்ஶநாதி³நிவர்த்யது³ரிதாதே³ஸ்து ந நிவர்தகஜ்ஞாநஸமாநவிஷயகாஜ்ஞாநோபாதா³நகத்வமிதி ந மித்²யாத்வம் । ஏவம் சாத்மஜ்ஞாநஸ்யாபி விஹிதக்ரியாத்வேந நிவர்தகத்வஸம்ப⁴வாத் அதி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநத்வேந ச நிவர்தகத்வே மாநாபா⁴வாத் நாத்மாஜ்ஞாநோபாதா³நகத்வரூபமித்²யாத்வஸித்³தி⁴: ப்ரபஞ்சஸ்யேதி ப்ராப்தம் । அத்ரோச்யதே; ஆத்மஜ்ஞாநஸ்யாப்யதி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநத்வேநைவ ப்ரபஞ்சம் ப்ரதி நிவர்தகத்வம், ப்ரகாராந்தராஸம்ப⁴வாத் । ததா² ஹி ப்ரதியோகி³த்வம் தாவந்நாவச்சே²த³கம் ; ப்ரபஞ்சஸ்ய பா⁴வரூபத்வாத் , ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ராக³பா⁴வநிவ்ருத்திரூபத்வேந ப்ரதியோகி³த்வேந ப்ராக³பா⁴வநிவர்தகத்வாஸித்³தே⁴ஶ்ச । நாப்யுத்தரகு³ணத்வம் ; ஆகாஶாதே³ராத்மவிஶேஷகு³ணத்வாபா⁴வாத் , இச்சா²தே³ரபி ப்ரபஞ்சநிவர்தகத்வாபாதாச்ச । நாபி ப²லத்வம் ; ஸம்ஸ்காரஸ்ய ஸ்மரணஜநகத்வவதா³காஶாதே³ராத்மஜ்ஞாநஜநகத்வாபா⁴வாத் , ஸம்ஸ்காரஸ்ய ஸ்ம்ருத்யநாஶ்யத்வேநோதா³ஹரணாஸித்³தே⁴ஶ்ச । விஷயதோ³ஷத³ர்ஶநஸ்ய து ராகா³தி³நிவர்தகத்வம் ராகா³தி³காரணீபூ⁴தப³லவத³நிஷ்டாநநுப³ந்தீ⁴ஷ்டஸாத⁴நத்வப்⁴ரமரூபதத்காரணநிவர்தகத்வேநேதி ந ப்ரக்ருதோதா³ஹரணாத³திரிச்யதே; ஶக்திரூப்யதுல்யத்வாத் । க³ருட³த்⁴யாநம் து ந ப்ரத்யுதா³ஹரணம் ; த்⁴யாநஸ்ய ராகா³தே³ரிவ ஜ்ஞாநத்வாநப்⁴யுபக³மாத், ஜ்ஞாநஸ்யேச்சா²நதீ⁴நத்வேந தத³தீ⁴நஜ்ஞாநாபேக்ஷயா வைலக்ஷண்யாத் । ஸ்பஷ்டம் சைததா³கரே । ஜ்ஞாநத்வே(அ)பி தஸ்ய ஸேதுத³ர்ஶநபக்ஷாந்நாதிரேக:; ஶாஸ்த்ரவிஹிதத்வாவிஶேஷாத் । கேவலம் ஸேத்வாதி³த³ர்ஶநவத்³விஹிதக்ரியாத்வமவஶிஷ்யதே । தச்ச ந ஸம்ப⁴வதி; ஜ்ஞாநஸ்ய கர்துமகர்துமஶக்யத்வேந விதே⁴யத்வாயோகா³த் । விஸ்தரேண ச ஜ்ஞாநே விதி⁴ராகரேஷு நிராக்ருத: । நிராகரிஷ்யதே சேஹாபி । ஸேதுத³ர்ஶநே கத²மிதி சேத் ? விஶிஷ்டாகாரேண விதே⁴யத்வோபபத்தி: । ந ஹி ஸேதுத³ர்ஶநமாத்ரஸ்ய து³ரிதநாஶகத்வம் । தத்ரத்யம்லேச்சா²நாமபி து³ரிதநாஶப்ரஸங்கா³த் , கிம்து பரராஷ்ட்ராது³பஸ்தா²நாதி³பூர்வகவ்ரதகலாபவிஶிஷ்டஸ்ய; ததா²ச ச²த்ரபாது³காதி³வர்ஜநதோ³ஷோத்³கோ⁴ஷணதூ³ரதே³ஶகா³மித்வபி⁴க்ஷாபோ⁴ஜித்வாதி³நியமாநாம் க்ருதிஸாத்⁴யத்வாத் தத்³விஶிஷ்டம் ஸேதுத³ர்ஶநமபி க்ருதிஸாத்⁴யமிதி விஶிஷ்டரூபேண விதா⁴நோபபத்தி: । ஆத்மஜ்ஞாநே து நாஸ்தி கிம்சித்³விஶேஷணமபி க்ருதிஸாத்⁴யம் , யேந தத்³விஶிஷ்டத்வேநாபி விதே⁴யத்வம் ஸ்யாத் ; கர்மஸமுச்சயஸ்ய நிராகரிஷ்யமாணத்வாத் , ப³ந்த⁴ஸ்யாஜ்ஞாநமாத்ரஹேதுகத்வேந ஜ்ஞாநாதிரிக்தநிவர்தகாநபேக்ஷணாச்ச । ப³ந்த⁴ஸ்யாஜ்ஞாநஹேதுகத்வம் ச ‘மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாத் “அஜ்ஞாநேநாவ்ருதம் ஜ்ஞாநம் தேந முஹ்யந்தி ஜந்தவ:' இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயஸித்³த⁴ம் । வக்ஷ்யதே சாக்³ரே । அஜ்ஞாநநிவர்தகஜ்ஞாநஸ்ய சோத்பத்திமந்தரேணாந்யாபேக்ஷா நாஸ்தீதி ஶுக்த்யாதி³ஜ்ஞாநே த்³ருஷ்டம் । ததா²சோக்தம் வார்திகக்ருத்³பி⁴: –“தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யோத்த²ஸம்யக்³தீ⁴ஜந்மமாத்ரத: । அவித்³யா ஸஹ கார்யேண நாஸீத³ஸ்தி ப⁴விஷ்யதி ॥ இதி । ‘ப்ரத்யக்³யாதா²த்ம்யதீ⁴ரேவ ப்ரத்யக³ஜ்ஞாநஹாநிக்ருத் । ஸா சாத்மோத்பத்திதோ நாந்யத்³தா⁴ந்தத்⁴வஸ்தாவபேக்ஷதே ॥” இதி ச । அத ஏவ 'யத்ர ஹி த்³வைதமிவ ப⁴வதி ததி³தர இதரம் பஶ்யதி । யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴தத்கேந கம் பஶ்யேதி³’த்யாதி³ஶ்ருதி:, ‘யா 'நிஶா ஸர்வபூ⁴தாநாம் தஸ்யாம் ஜாக³ர்தி ஸம்யமீ । யஸ்யாம் ஜாக்³ரதி பூ⁴தாநி ஸா நிஶா பஶ்யதோ முநே: ॥' இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிஶ்சாவித்³யாவஸ்தா²யாம் ஸம்ஸாரோபலம்ப⁴ம் வித்³யாவஸ்தா²யாம் ச தத³நுபலம்ப⁴ம் த³ர்ஶயதி । தஸ்மாத³தி⁴ஷ்டா²நப்ரமாத்வேநாத்மஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வாச்சு²க்திரூப்யாதி³ஷ்விவ ப³ந்தே⁴(அ)பி மித்²யாத்வம் ஸித்³த⁴ம் ।। யத்வீஶ்வரஜ்ஞாநேந ஸத்யம் க⁴டாதி³ நிவர்தத இதி ப்ரத்யுதா³ஹரணம் । தந்ந; ஈஶ்வரஜ்ஞாநஸ்ய தார்கிகமதே(அ)பி உபாதா³நகோ³சராபரோக்ஷஜ்ஞாநத்வேநைவ காரணத்வாத் , அபா⁴வஸ்ய ச நிருபாதா³நத்வாத் ; அபா⁴வம் ப்ரதி காரணத்வே மாநாபா⁴வாத் , ஸோபாதா³நத்வே து ஸமவேதத்வேந தஸ்யாபி பா⁴வத்வாபத்தே:, அத்யந்தாபா⁴வாதி³வச்ச தத³ஜந்யத்வே(அ)பி த்⁴வம்ஸஸ்ய தத்³விஷயத்வோபபத்தே: । ந ச தாத்³ருகீ³ஶ்வரஜ்ஞாநே ஸம்ப்ரதிபத்திரப்யந்யேஷாமிதி ந காப்யநுபபத்தி: । யதா² ச ஶுக்த்யாதி³ஜ்ஞாநஸ்ய ரூப்யாதி³நிவர்தகத்வமப்ராமாண்யஜ்ஞாநவிரஹமபேக்ஷ்யைவ, ஏவமாத்மஜ்ஞாநஸ்யாபி ஶ்ரவணாதி³நிவ்ருத்தாவஸம்பா⁴வநாதி³நிவ்ருத்திரூபாப்ராமாண்யஜ்ஞாநவிரஹாபேக்ஷத்வமிதி ந கிம்சித³ப்யதி⁴கம் கல்பிதம்। ஆத்மஜ்ஞாநஸ்ய ஸர்வஸுக்ருதஸாத்⁴யத்வம் ஶுக்த்யாதி³ஜ்ஞாநாபேக்ஷயா விலக்ஷணமிதி து த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டந்திகயோர்வைத⁴ர்ம்யமாத்ரோத்³பா⁴வநாத் வைத⁴ர்ம்யஸமா ஜாதி: । ஆஜ்ஞநஸ்ய ச ஸமாநாதி⁴கரணஸமாநாகாரஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வம் । ஜீவந்முக்தௌ ச ப்ராரப்³த⁴கர்மப்ரதிப³ந்தே⁴ந ப³ந்த⁴நாஶவிலம்ப³ இத்யாதி³ ஸர்வமுபரிஷ்டாது³பபாத³யிஷ்யதே । ஸத்யஸ்ய ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வே து ஆஶ்ரயவிஷயோப⁴யஸம்ப³ந்தி⁴த்வாதி³நா அதிப்ரஸங்கோ³ விவரணகாரைர்வர்ணித: । தஸ்மாத³தி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநத்வேந ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வம் மித்²யாத்வே ப்ரமாணமிதி ஸித்³த⁴ம் ॥

ஶுக்திரூப்யஸ்வப்நாதி³வத் த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்ட்யந்யதா²நுபபத்த்யாபி ஜக³தோ மித்²யாத்வஸித்³தி⁴: । அத² கேயம் த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டி: ? (1) த்³ருஷ்டிரேவ ஸ்ருஷ்டிரிதி வா (2) த்³ருஷ்டிவ்யதிரிக்தஸ்ருஷ்ட்யபா⁴வோ வா (3) த்³ருஷ்டிவ்யதிரேகேண ஸ்ருஜ்யாபா⁴வோ வா (4) த்³ருஷ்டிஸாமக்³ரீஜந்யத்வம் வா (5) த்³ருஷ்டிஸமாநகாலீநஸ்ருஷ்டிர்வா (6) த்³ருஷ்டிஸமாநஸத்தாகஸ்ருஷ்டிர்வா (7) ஸத³ஸத்³விலக்ஷணத்வம் வா (8) த்ரிவித⁴ஸத்த்வப³ஹிர்பூ⁴தத்வே ஸத்யஸத்³விலக்ஷணத்வம் வா (9) அஜ்ஞாதஸத்த்வாபா⁴வோ வா (10) ஜ்ஞாதைகஸத்த்வம் வா । ஆத்³யே வ்ருத்திரூபா, சைதந்யரூபா வா, த்³ருஷ்டிரபி⁴மதா । ப்ரத²மே சரமவ்ருத்திவிஷயப்³ரஹ்மணோ(அ)பி த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்ட்யாபத்தி: । த்³விதீயே ஸர்வதா³பி ஸ்ருஷ்ட்யாபத்தி: । ந த்³விதீய:; சைத்ரேண ஸ்ருஷ்டோ மயா த்³ருஷ்ட இதி வைலக்ஷண்யேந வ்யவஹாராநுபபத்தே: । ந த்ருதீய:; ‘ஜ்ஞாதோ க⁴டோ ந ஜ்ஞாநமி'தி அநுப⁴வவிரோதா⁴த் । ந சதுர்த²:; ஏகஸாமக்³ரீப்ரஸூதத்வேந க⁴டாதே³ர்த்³ருஷ்ட்யபி⁴ந்நத்வேநாநந்தரோக்ததோ³ஷாத் । ந பஞ்சம:; ஶாப்³தா³தி³ஜ்ஞாநஸமகாலோத்பந்நக⁴டாதௌ³ 'ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாத், தத்³வத³ந்யத்ரார்தா²ந்தரதாபத்தேஶ்ச । ந ஷஷ்ட²:; உப⁴யஸத்த்வே(அ)ப்யுபபத்தே: ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாத் । ந ஸப்தம:; அஸ்யைவ மித்²யாத்வரூபத்வேந தத்ஸாத⁴நாயைவ தது³பந்யாஸாநுபபத்தே: । நாஷ்டம:; த்ரிவித⁴ஸத்த்வமத்⁴யே ப்ராதிபா⁴ஸிகஸத்த்வஸ்யாப்யந்தர்பா⁴வேந த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டிபக்ஷே தத்³வதி ஜக³தி தத்³ப³ஹிர்பா⁴வாநுபபத்தே: । ந நவம:; துச்ச²ஸாதா⁴ரண்யாத் । ந த³ஶம:; ஸுகா²தௌ³ ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாத் , தத்³வத³ந்யத்ரார்தா²ந்தராச்சேதி–சேந்ந; தோ³ஷப்ரயுக்தத்வநிப³ந்த⁴நஸ்ய ஜ்ஞாதைகஸத்த்வஸ்யாஜ்ஞாதஸத்த்வாபா⁴வஸ்ய வா, ப்ரதிபந்நோபாதி⁴த்³ருஷ்டிஜந்யஜ்ஞாதைகஸத்த்வஸ்ய வா, த்³ரஷ்ட்ரந்தராவேத்³யத்வே ஸதி ஜ்ஞாதைகஸத்த்வஸ்ய வா விவக்ஷிதத்வாத் । ததா²ச ந ஸுகா²த்³யம்ஶே ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் , தத்³வத³ந்யத்ரார்தா²ந்தரம் வா । நநு–‘ஜீவ ஈஶோ விஶுத்³தா⁴ சித் ததா² ஜீவேஶயோர்பி⁴தா³। அவித்³யா தச்சிதோர்யோக³: ஷட³ஸ்மாகமநாத³ய: ॥’ இதி ப்ராசாம் வசநேந பௌ³த்³த⁴ம் ப்ரதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாதி³நா விஶ்வஸ்ய ஸ்தா²யித்வப்ரதிபாத³கேந ச ஸூத்ரபா⁴ஷ்யவிவரணாதி³க்³ரந்தே²ந விரோத⁴ இதி–சேந்ந; அநாத்³யதிரிக்தஸ்ருஷ்டிவிஷய ஏவ த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டிஸ்வீகாராத், காரணாத்மநா ஸ்தா²யித்வஸ்வீகாராச்ச । தாவதைவ பௌ³த்³தா⁴பி⁴மதக்ஷணிகத்வநிராகரணோபபத்தேர்நாகரவிரோத⁴:, ப்ரத்யுதாகரேஷு ப³ஹுஶோ த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டிருபபாதி³தைவ । நந்வேவம்—ப்ரதீதிமாத்ரஶரீரத்வேந நியதகாரணாஜந்யத்வே ஶ்ருதிஷு ஸ்வர்கா³த்³யர்த²ம் ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³விதே⁴: ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரார்த²ம் ஶ்ரவணாதி³விதே⁴ராகாஶாதே³ர்வாய்வாதி³ஹேதுத்வஸ்ய சோக்திரயுக்தேதி–சேந்ந; ஸ்வாப்நகார்யகாரணபா⁴வபோ³த⁴கவாக்யவது³பபத்தே: । ந சைவம் வேதா³ந்தவாக்யஸ்ய தந்மீமாம்ஸாயாஶ்ச ஸ்வப்நவாக்யதந்மீமாம்ஸாதுல்யதாபத்தி:; விஷயபா³தா⁴பா³தா⁴ப்⁴யாம் விஶேஷோபபத்தே: । அத ஏவ த்ருப்யர்த²ம் போ⁴ஜநே பரப்ரத்யாயநார்த²ம் ஶப்³தா³தௌ³ ச ப்ரவ்ருத்தேரயோகே³ந ஸ்வக்ரியாவ்யாகா⁴த இதி–நிரஸ்தம்: ஸ்வாப்நவ்யவஹாரவது³பபத்தே: । அதை²வம்—க⁴டாதே³: ஸ்வஜ்ஞாநாத்பூர்வமஸத்த்வேந ப்ரதிகர்மவ்யவஸ்தா²நுபபத்தி:, அதி⁴ஷ்டா²நஸ்யாபி ஶுக்தீத³மம்ஶஸ்ய ரூப்யாதி³வத் ‘இத³ம் ரஜதமி’தி ஜ்ஞாநாத்ப்ராக³ஸத்த்வேந ஸம்ப்ரயோகா³தி³ஹேதுத்ரயஜந்யத்வரூபாத்⁴யாஸதடஸ்த²லக்ஷணஸ்ய ஸத்யஸ்ய வஸ்துநோ மித்²யாவஸ்துஸம்பே⁴தா³வபா⁴ஸ இத்யஸ்ய ஸ்வரூபலக்ஷணஸ்ய சாயோக³ இதி–சேந்ந; ப்ரதிகர்மவ்யவஸ்தா²யா: ஸம்ப்ரயோகா³தி³ஹேதுத்ரயஜந்யத்வரூபாத்⁴யாஸதடஸ்த²லக்ஷணஸ்ய ச மந்தா³தி⁴காரிவிஷயத்வாத் । ஸத்யஸ்ய வஸ்துநோ மித்²யாவஸ்துஸம்பே⁴தா³வபா⁴ஸ இதி ஸ்வரூபலக்ஷணம் து த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டிபக்ஷே(அ)ப்யவிருத்³த⁴ம் , ந ஹீத³மம்ஶாவச்சி²ந்நம் சைதந்யம் ந வஸ்து; ந வா மித்²யாரூப்யஸ்ய தேந ஸஹ ந ஸம்பே⁴தா³வபா⁴ஸ: । ந ச இத³ம் ரூப்யமிதி ஜ்ஞாநகாலே ஶுக்தித்வாதே³ரபா⁴வேநாத்⁴யாஸஸ்ய தத³ஜ்ஞாநகார்யத்வாதி³ப்ரக்ரியாவிரோத⁴ இதி வாச்யம் । ‘இத³ம் ரூப்ய'மிதி ஜ்ஞாநகாலே ஶுக்தித்வஸ்யாபா⁴வே(அ)பி தத³ஜ்ஞாநஸ்தி²த்யவிரோதா⁴த் । நஹி ஸத்தாகால இவ ஸத்தாவிரஹகாலே(அ)பி அஜ்ஞாநம் விருத்⁴யதே । ந ச–‘இத³ம் ரூப்யம் நேத³ம் ரூப்யமி’தி ஜ்ஞாநயோர்பி⁴ந்நாவிஷயத்வேந பா³த்⁴யபா³த⁴கபா⁴வாநுபபத்திரிதி வாச்யம் ; பி⁴ந்நவிஷயத்வே(அ)பி விஷயயோ: ஸாரூப்யாத் ஸ்வப்நபா³த்⁴யபா³த⁴கயோரிவ பா³த்⁴யபா³த⁴கபா⁴வோபபத்தே: । ந ச-ரூப்யாதி³பா³த⁴ஸ்யாபி த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டித்வே தேந ரூப்யாதே³ர்மித்²யாத்வாஸித்³தி⁴ரிதி வாச்யம்; பா³த்⁴யாந்யூநஸத்தாகத்வமேவ பா³த⁴கத்வே ப்ரயோஜகம், ந த்வதி⁴கஸத்தாகத்வமித்யஸ்யோபபாதி³தத்வேந வ்யாவஹாரிகேண வ்யாவஹாரிகபா³த⁴வத் ப்ராதிபா⁴ஸிகேந ப்ராதிபா⁴ஸிகபா³தா⁴விரோதா⁴த் । ந ச–ஸுஷுப்திப்ரலயாதௌ³ ஜீவப்³ரஹ்மவிபா⁴க³ஸ்யாப்ரதீதத்வேநாவித்³யமாநதயா ப்ரதிஸுஷுப்தி ப்ரதிப்ரலயம் ச முக்தஸ்ய புநராவ்ருத்த்யாபத்திரிதி வாச்யம் ; ஜீவப்³ரஹ்மவிபா⁴கா³தே³ரநாதி³த்வேந த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டித்வாநப்⁴யுபக³மஸ்யோக்தத்வாத் । ந ச ஸுஷுப்தம் ப்ரதி ஸம்ஸ்காராதே³ரப்யபா⁴வேந தஸ்ய புந: ப்ரபோ³தா⁴யோக³:; காரணாத்மநா ஸம்ஸ்காராதே³: ஸத்த்வாத் । ந ச மோக்ஷஸ்ய த்³ருக³ந்யத்வேந ஸ்வாப்நமோக்ஷவத் த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்ட்யாபத்தி:; மோக்ஷஸ்ய ப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வேந த்³ருக்³பி⁴ந்நத்வாஸித்³தே⁴: । ந ச சைதந்யமாத்ரரூபா த்³ருஷ்டிர்ந ஸ்ருஷ்டி:, கிம்து வ்ருத்திவிஶிஷ்டசைதந்யரூபா வா, வ்ருத்திரூபா வா, த்³ருஷ்டி: ஸ்ருஷ்டிரிதி வாச்யம் । ததா²ச தஸ்யா அபி த்³ருஷ்ட்யந்தரம் ஸ்ருஷ்டிரித்யநவஸ்தே²தி வாச்யம் , சைதந்யமாத்ரஸ்ய த்³ருஷ்டித்வே யத்³யபி தத்ஸமாநஸத்தாகதயா க⁴டாதே³: ஸதா³தநத்வாபத்தி:; ததா²பி வ்ருத்த்யுபஹிதசைதந்யமேவ த்³ருஷ்டிஶப்³தா³ர்த²: । வ்ருத்தாவபி வ்ருத்திரேவ ஸ்வஸ்வரூபா சைதந்யோபாதி⁴ரிதி நாநவஸ்தா² । அத ஏவ தோ³ஷாஜ்ஞாநாத்³ருஷ்டதே³ஹேந்த்³ரியாதீ³நாமபா⁴வே ந ப்⁴ரம இதி தேஷாமபி த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டித்வே அநவஸ்தே²தி–நிரஸ்தம்; ஸ்வாப்நப்⁴ரமவத்³தே³ஹேந்த்³ரியாதி³நைரபேக்ஷ்யேணாப்யுபபத்தே: । அந்வயவ்யதிரேகாநுவிதா⁴நம் ச தத்³வதே³வ । ந ச த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டேரபி த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டித்வேந க⁴டாதே³ரத்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டித்வாபத்திரிதி வாச்யம்; ஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞேயத்வே(அ)பி விஷயஸ்யாஜ்ஞேயத்வாபா⁴வவத் த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டேர்த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டித்வே(அ)பி க⁴டாதே³ர்த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டித்வோபபத்தே: । நநு–ஐக்யப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாவிரோத⁴:; பூர்வகாலப்ரதீதஸ்யேதா³நீமபா⁴வாத் , ந சைஷா ப்⁴ராந்தி:; தீ³பாதௌ³ பரிணாமபே⁴த³ஸ்யேவேஹ பா³த⁴கஸ்யாபா⁴வாத் , தத³பா⁴வே(அ)பி ப்⁴ராந்தித்வே க⁴டாதே³ரப்யேகஸ்மிந் க்ஷணே பே⁴த³ஸ்யாத்மநோ(அ)பி ப்ரதிக்ஷணம் பே⁴த³ஸ்ய ப்ரஸங்க³ இதி சேந்ந; ‘நேஹ நாநே'த்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴: ப்ரபஞ்சஸ்ய மித்²யாத்வே(அ)வத்⁴ருதே ரஜ்ஜுஸர்பாதி³வத் ப்ரதிபா⁴ஸமாத்ரஶரீரத்வமேவ ப்ரதிபா⁴ஸகாலாதிரிக்தகாலஸத்த்வே பா³த⁴கம் , அதோ பி⁴ந்நகாலாநாமாத்மபி⁴ந்நாநாம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா ப்⁴ராந்தி: । ஆத்மந்யேகப்ரதீதிரேககாலாவச்சே²தே³ந க⁴டாதௌ³ சைக்யப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா ந ப்⁴ராந்தி: । ஏககாலாவச்சி²ந்நக⁴டாதா³வாத்மநி சாபே⁴தே³ பா³த⁴காபா⁴வாத் । புருஷாந்தரப்ரதீதேந ஸஹைககாலாவச்சே²தே³நாபி க⁴டாதௌ³ ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் ப்⁴ரம ஏவ; ப்ரதிபா⁴ஸஸ்ய பே⁴தா³த் । யதா² ஏகஸ்யாமேவ ரஜ்ஜ்வாம் மந்தா³ந்த⁴காரவர்திந்யாம் த³ஶாநாம் யுக³பத் ஸர்பப்⁴ரமேண பலாயமாநாநாம் பரஸ்பரஸம்வாதே³நைக ஏவ ஸர்ப: ஸர்வைரநுபூ⁴யத இதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா ப்⁴ரம:; அந்யப்⁴ரமஸித்³த⁴ஸ்யாந்யேந ஜ்ஞாதுமஶக்யத்வாத் । நநு–அத்ர கத²மபே⁴த³ப்⁴ரம: ? தத்காரணஸ்ய ஸாத்³ருஶ்யாதே³: கஸ்யாப்யபா⁴வாதி³தி சேந்ந; ஸ்வப்நாபே⁴த³ப்⁴ரமவத் த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டிஸித்³த⁴ஸாத்³ருஶ்யாதி³ஸம்ப⁴வாத் । ந சைவம் அபே⁴த³ ஏவோத்பத்³யதாமிதி வாச்யம் ; இஷ்டாபத்தே:, ரஜுஸர்பாதி³வது³த்பந்நஸ்யைவ க்³ரஹணநியமாத் । ந ச க்வசிது³த்பத்³யதே க்வசிந்நேத்யத்ர நியாமகாபா⁴வ:। மாயாயா விசித்ரஶக்திகத்வாப்⁴யுபக³மாத் । ந ச-ஸோ(அ)யம் தே³வத³த்த' இதி த்³ருஷ்டாந்தேந தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யே ஜஹத³ஜஹல்லக்ஷணயைக்யபரத்வோக்த்யயோக³ இதி வாச்யம் , யத்³யபி த⁴ர்மவத்³த⁴ர்ம்யபே⁴தோ³(அ)பி பா³தி⁴த ஏவேதி ஜஹத³ஜஹல்லக்ஷணாபி ந யுஜ்யதே; ததா²பி யதா³ த⁴ர்மாபே⁴தோ³ பா³தா⁴ந்ந க்³ருஹீத:, கிம்து த⁴ர்ம்யபே⁴த³ ஏவ, ததா³ ‘ஸோ(அ)யமி'த்யாதௌ³ ஜஹத³ஜஹல்லக்ஷணாஸம்ப⁴வேந த்³ருஷ்டாந்தத்வோபபத்தி: । ந சாபே⁴த³ஸ்யாபி த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டித்வேந தஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய பா³த⁴கத்வாயோக³:; ஆத்மாபே⁴த³ஸ்யாத்மரூபத்வேந த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டித்வாபா⁴வாத், அந்யூநஸத்தாகத்வமாத்ரேண பா³த⁴கத்வோபபத்தேஶ்ச । ந ச ஸாக்ஷாத்காரஸ்யாபி த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டித்வேந ப்ரமாணஜந்யத்வாபா⁴வாத் தத்த்வஜ்ஞாநத்வாபா⁴வேந ததோ முக்திர்ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; அபா³தி⁴தவிஷயத்வேநைவ தத்த்வஜ்ஞாநத்வோபபத்தே:, தஸ்ய ச த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டித்வே(அ)ப்யக்ஷதே: । ந ச ‘த்⁴ருவா த்³யௌர்த்⁴ருவா ப்ருதி²வீ த்⁴ருவாஸ: பர்வதா இமே' 'த்⁴ருவம் விஶ்வமித³ம் ஜக³தி³'த்யாதி³ஶ்ருதிவிரோத⁴:; அநித்யதாவாதி³பி⁴ரபி । த்⁴ருவேத்யஸ்யாந்யதா²நயநே ஆவஶ்யகே த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டிப்ரதிபாத³கஶ்ருத்யநுரோதே⁴ந ஆகல்பம் ஸம்தாநாவிச்சே²த³பரத்வஸ்யைவ யுக்தத்வாத் , அந்யதா² ‘து⁴வோ ராஜே’த்யாதா³வவக³தே: । த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டௌ ச ‘ஏவமேவாஸ்மாதா³த்மந: ஸர்வே ப்ராணா: ஸர்வே லோகா: ஸர்வே வேதா³: ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ஸர்வ ஏத ஆத்மநோ வ்யுச்சரந்தீ'தி ஶ்ருதி: ஸுப்தோத்தி²தஜீவாத் ப்ராணாதி³ஸ்ருஷ்டிம் ப்ரதிபாத³யந்தீ ப்ரமாணம் । ந ச–ஸுஷுப்தௌ ப்ராணாதி³பஞ்சகஸ்ய ஸத்த்வாத்கிமர்த²ம் புந: ஸ்ருஷ்டிரிதி-வாச்யம்; ‘ந து தத்³த்³விதீயமஸ்தி ததோ(அ)ந்யத்³விப⁴க்தம் யத்பஶ்யே 'தி³த்யாதி³நா ஸுஷுப்தௌ ஸகலகார்யப்ரபஞ்சலயஶ்ரவணாத் । ந ச ஸுஷுப்தௌ 'ஹிதா நாம நாட்³ய‘ இதி நாடீ³ஸத்த்வப்ரதிபாத³கவாக்யவிரோத⁴:; கேந க்ரமேண ஸுஷுப்தௌ ப⁴வதீத்யபேக்ஷாயாம் ஹிதா நாம நாட்³யோ ஹ்ருத³யாத்புரீததமபி⁴ப்ரதிஷ்ட²ந்தே தாபி⁴: ப்ரத்யவஸ்ருப்ய புரீததி ஶேத' இத்யாதி³நா ஸுஷுப்த்யவ்யவஹிதகாலே க்ரமோக்தயே நாடீ³ஸத்த்வம் ப்ரதிபாத்³யதே, ந து ஸுஷுப்திகாலே(அ)பி, வாக்யாந்தரவிரோதா⁴த்; ப்ராக் ஸத்த்வமாத்ரேண ச க்ரமாபி⁴தா⁴நபர்யாப்தே: । நநு-யத்ரைஷ ஏதத்ஸுப்தோ(அ)பூ⁴தி³தி யச்ச²ப்³தே³ந ஸுப்தாதா⁴ரத்வேநோக்தஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஏவாஸ்மாதா³த்மந இத்யநேந பராமர்ஶாத்தத்கர்த்ருகைவ ப்ராணாதி³ஸ்ருஷ்டிர்ந து ஸுப்தோத்தி²தஜீவகர்த்ருகா; அந்யதா²க்³ந்யூர்ணநாப்⁴யாதே³ஸ்தந்துவிஸ்பு²லிங்கா³தி³ஜநநோக்திரத்ராபி வாக்யே ஸர்வலோகஸ்ருஷ்ட்யுக்திஶ்சாலீகார்தா² ஸ்யாத், ந ஹி த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டிபக்ஷே அக்³ந்யூர்ணநாப்⁴யாதே³ஸ்தந்த்வாதி³ஜநகத்வம் ஸர்வலோகஸ்ருஷ்டிர்வாஸ்தீதி-சேத், ந; யத்ரேத்யஸ்ய காலபரத்வேந யச்ச²ப்³தே³ந ப்³ரஹ்மணோ நிர்தே³ஶாபா⁴வாத் । ந ச யத்ரேத்யஸ்ய ப்³ரஹ்மரூபாதி⁴கரணபரத்வம் காலபரத்வம் வேத்யத்ர விநிக³மநாவிரஹ:; அநந்தரவாக்யே கைஷ ததா³பூ⁴தி³த்யத்ர ததே³தி பத³த்³வயோபாதா³நஸ்யைவ விநிக³மகத்வாத் , யத்ரேத்யநேந தே³ஶநிர்தே³ஶே கேதி தே³ஶப்ரஶ்நாநுபபத்தே:, காலாநிர்தே³ஶே ச ததே³தி ப்ரதிநிர்தே³ஶாநுபபத்தே:, பா⁴ஷ்யகாராதி³பி⁴ஶ்ச ஸ்தூ²லாதி⁴காரிணம் ப்ரதி ததா² வ்யாக்²யாநாத், ஊர்ணநாப்⁴யாதே³ஸ்தந்த்வாதி³ஜந்மோத்பத்திஸ்து லௌகிகப்⁴ரமஸித்³த⁴கார்யகாரணபா⁴வப்ரஸித்³தி⁴மநுருத்⁴ய ஸர்வலோகாதி³ஸ்ருஷ்டிஶ்ச । தத்தத்³த்³ருஷ்டிவ்யக்திமபி⁴ப்ரேத்ய; யதா³ யத் பஶ்யதி, தத்ஸமகாலம் தத் ஸ்ருஜதீத்யத்ர தாத்பர்யாத் । ந சாவித்³யாஸஹக்ருதஜீவகாரணகத்வே ஜக³த்³வைசித்ர்யாநுபபத்தி:, ஜக³து³பாதா³நஸ்யாஜ்ஞாநஸ்ய விசித்ரஶக்திகத்வாத் । உபபத்த்யந்தரம் சாத்ர ஸித்³தா⁴ந்தபி³ந்து³கல்பலதிகாதா³வஸ்மாபி⁴ரபி⁴ஹிதம் । வாஸிஷ்ட²வார்திகாம்ருதாதா³வாகரே ச ஸ்பஷ்டமேவோக்தம் । யதா²-‘அவித்³யாயோநயோ பா⁴வா: ஸர்வே(அ)மீ பு³த்³பு³தா³ இவ । க்ஷணமுத்³பூ⁴ய க³ச்ச²ந்தி ஜ்ஞாநைகஜலதௌ⁴ லயம் ' இத்யாதி³ । தஸ்மாத் ப்³ரஹ்மாதிரிக்தம் க்ருத்ஸ்நம் த்³வைதஜாதம் ஜ்ஞாநஜ்ஞேயரூபமாவித்³யகமேவேதி ப்ராதீதிகஸத்த்வம் ஸர்வஸ்யேதி ஸித்³த⁴ம் ॥ ரஜ்ஜுஸர்பாதி³வத்³விஶ்வம் நாஜ்ஞாதம் ஸதி³தி ஸ்தி²தம் । ப்ரபு³த்³த⁴த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டித்வாத்ஸுஷுப்தௌ ச லயஶ்ருதே: ॥

ஸ ச த்³ரஷ்டைக ஏவ; தந்நாநாத்வே மாநாபா⁴வாத் । நநு-கத²மேக ஏவ ஜீவ:; ப்ரதிஶரீரம் 'அஹம் ஸுகீ² அஹம் து³:கீ² அஹம் ஸம்ஸாரீ அஹமஸ்வாப்ஸ'மித்யாத்³யநுப⁴வவிரோதா⁴தி³தி–சேந்ந; அவித்³யாவஶாத் ப்³ரஹ்மைவேகம் ஸம்ஸரதி । ஸ ஏவ ஜீவ: । தஸ்யைவ ப்ரதிஶரீரமஹமித்யாதி³பு³த்³தி⁴:। ஸ்வாப்நஶரீரே ‘அயம் ஸுகீ² அயம் து³:கீ²'த்யேவ யத்ர பு³த்³தி⁴ர்ந த்வஹம் ஸுகீ²த்யாதி³, தத்து நிர்ஜீவம் । யத்ர த்வஹமித்யாதி³ தத் ஸஜீவம் । ஜாக்³ரச்ச²ரீராந்தரே அஹமிதி ப்ரதீத்யவச்சே²த³கே ஸஜீவதோக்திர்ந த்³விதீயேந ஜீவேந ஸஜீவத்வமித்யபி⁴ப்ரேத்ய; தத்ர மாநாபா⁴வாத் । ப³ந்த⁴மோக்ஷாதி³வ்யவஸ்தா²நுபபத்திஸ்தத்ர மாநமிதி சேந்ந; ப³ந்த⁴மோக்ஷகு³ருஶிஷ்யாதி³வ்யவஸ்தா²யா: ஸ்வப்நவத்³யாவதா³வித்³யமுபபத்தே: । ந சைவம் தஸ்மிந்நேகஸ்மிந்நேவ ஜீவே ஸுப்தே ஸமஸ்தஜக³த³ப்ரதீத்யாபாத:; ஸமஷ்ட்யபி⁴மாநிநோ முக்²யஜீவஸ்யாஸுப்தத்வாத் । தஸ்மிந்நு லயகாலே ப்ரஸுப்தே ஜக³த³ப்ரதீதே: । அந்த:கரணாவச்சி²ந்நே ஜீவாபா⁴ஸே து, ஸுப்தே தமேவ ப்ரதி ஜக³த³ப்ரதீதி:, ந த்வந்யாநபி ப்ரதி; தது³பாதீ⁴நாமப்ரலீநத்வாத் । ஸம்ஸ்காரஸ்ய காரணாத்மநா ஸ்தி²தேர்ந ஸுப்தஸ்ய புநருத்தா²நாநுபபத்திரித்யுக்தம் । ஏதேந மம கல்பகத்வே தவ மோக்ஷார்த²ம் ப்ரவ்ருத்த்யயோக³:; தவ கல்பகத்வே த்வத்கல்பிதாஸ்ஸதா³தி³போ³தா⁴ர்த²ம் தவ ஶப்³த³ப்ரயோகா³த்³யநுபபத்தி:, ந ச ஸ்வப்நவத் பர்யநுயோகா³யோக³:। ஏவமபர்யநுயோஜ்யத்வே நிர்மர்யாத³தயா கதா²நதி⁴காரப்ரஸங்கா³தி³தி–நிரஸ்தம்: சைத்ரமைத்ராதி³ஸர்வாபி⁴மாநிநோ ஜீவஸ்ய கல்பகத்வேந தவ மமேத்யாதி³விகல்பாநுபபத்தே: । நாபி ஸ்வக்ரியாதி³விரோத⁴:; ஸ்வக்ரியாயா: கல்பிதத்வாதி³நிஶ்சயவிரஹகாலீநத்வேந பர்யநுயோகா³யோகா³த் । அத² ப்³ரஹ்மண ஏவ ஜீவத்வேந தஸ்யைவ ப³ந்த⁴மோக்ஷாவிதி தஸ்ய நித்யமுக்தத்வாதி³ஶ்ருதிவிரோத⁴:, ந; முக்தே: ஸ்வஸ்வரூபத்வேந ப³ந்த⁴ஸ்ய சாவித்³யகத்வேந தத்³விரோத⁴: । ந ஹி ம்ருக³த்ருஷ்ணகாகல்பிதோத³கேந ஸ்வபா⁴வஶுஷ்கா மருபூ⁴மிராத்³ரா ப⁴வதி। ஏதேந–கல்பிதஸ்ய ஜீவஸ்ய கல்பகம் ப்ரதி ப்ரத்யக்த்வாயோக³:; தேந கல்பகேந ப்ரத்யக்த்வேநாஜ்ஞாநாத் , அந்யஸ்யாநுப⁴விதுரபா⁴வாத் , ததா²நுப⁴வாபலாபே ஏகஜீவாத்³வைதஶ்ருத்யாதே³ரப்யஸித்³தி⁴ரிதி-நிரஸ்தம்। அநேகஶரீரே ஏகஜீவவாத³ஸ்யாங்கீ³காராத் । ந ச-தர்ஹி தமேவ ப்ரதி ப்ரத்யக்த்வபராக்த்வயோரயோக³:, மைத்ரம் ப்ரதி த்வமிதி தீ⁴விஷயஸ்ய சைத்ரஸ்ய தமேவ ப்ரதி அஹமிதி தீ⁴விஷயத்வாயோக³ஶ்சேதி வாச்யம் ; பி⁴ந்நபி⁴ந்நாந்த:கரணாபே⁴தா³த்⁴யாஸேந தத்தத³ந்த:கரணமாதா³ய ப்ரத்யக்த்வபராக்த்வாஹமித்யாதி³பு³த்³தி⁴விஷயத்வவ்யவஸ்தோ²பபத்தே: । ந ச சைத்ரஸுக²து³:கா²தீ³நாம் மைத்ரேணாநுஸந்தா⁴நாபத்தி:; அந்த:கரணாவச்சி²ந்நேநாவித்³யாவச்சி²ந்நேந வா । நாத்³ய:; தத்ர பரஸ்பரம் பே⁴தா³த் । ந த்³விதீய:; இஷ்டாபத்தே: । அத ஏவ சைத்ரஸ்ய ஶுக்திஸாக்ஷாத்காரேண ரஜதப்⁴ரமநிவ்ருத்தாவந்யேஷாமபி தந்நிவ்ருத்தி: ஸ்யாதி³தி–நிரஸ்தம் ; அந்த:கரணபே⁴தே³ந வ்யவஸ்தோ²பபத்தே: । நநு ஏவம் முக்தாவபி சைத்ராத்³யந்யதமாந்த:கரணாவச்சே²தே³ந ஸாக்ஷாத்காரே உத்பந்நே தத³வச்சே²தே³நைவ ஸம்ஸாரநிவ்ருத்தி: ஸ்யாத், ந து ததி³தராந்த:கரணாவச்சே²தே³நேதி சேந்ந; தத்ஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ஸவிலாஸமூலாஜ்ஞாநநிவ்ருத்திரூபதயா தத்காலே(அ)ந்த:கரணஸ்யாபா⁴வேந வைஷம்யாத் । நநு-ஶ்ருதிஷு ‘அவித்³யாயாமந்தரே வர்தமாநா' இத்யாதா³வவித்³யா, 'ரமணீயசரணா' இத்யாதௌ³ கர்மப³ந்த⁴:, 'ஸதி ஸம்பத்³ய ந விது³ரி'த்யாதௌ³ ஸதி ஸுஷுப்தி:, ‘வேதா³ந்தவிஜ்ஞாநஸுநிஶ்சிதா' இத்யாதௌ³ தத்த்வஜ்ஞாநம், ‘பராம்ருதாத்பரிமுச்யந்தி ஸர்வ' இத்யாதௌ³ முக்திஶ்ச சேதநத⁴ர்ம: கத²மநேகேஷூச்யத இதி–சேந்ந; ‘அநாதி³மாயயா ஸுப்தோ யதா³ ஜீவ: ப்ரபு³த்⁴யதே' இத்யாதி³ஶ்ருதிஷ்வேகவசநப்ராப்தைகத்வவிரோதே⁴நோதா³ஹ்ருதஶ்ருதீநாமநேகத்வபரத்வாபா⁴வாத் । ஸார்வஜநீநப்⁴ரமஸித்³த⁴தத³நுவாதே³நாவிரோதா⁴த் । ந ச உதா³ஹ்ருதஶ்ருதிவிரோதே⁴ந ‘இதி ஸ்ருஷ்டௌ விநிஶ்சிதா' இதி பூர்வேண ‘ஸ பூஜ்ய: ஸர்வபூ⁴தாநாமி'த்யுத்தரேண ச விரோதே⁴நேத³மேகவசநம் ‘யதா³ நீதிபரோ ராஜா’ ‘ஸ்வர்க³காமோ யஜேதே'த்யாதி³வந்நைகத்வபரமித்யேவ கிம் ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ; ப்ரத்யக்த்வபராக்த்வத்வமஹமித்யாதி³வ்யவஹாரப்ரயோஜகாந்த:கரணாபே⁴தா³த்⁴யாஸப³லாத் ப³ஹுத்வஸ்ய ப்ராப்தத்வேந பூர்வோத்தரவாக்யோதா³ஹ்ருதஶ்ருத்யாதீ³நாமதத்பரத்வாத் । ந ச முக்தப³ஹுத்வம் நாந்யத: ப்ராப்தமிதி வாச்யம் ; ஜீவப³ஹுத்வஸ்ய ப்ராப்தத்வேந முக்த்யம்ஶ ஏவாப்ராப்தத்வபர்யவஸாநாத் । ந சைகஸ்யைவ ஜீவஸ்ய ஸர்வகல்பகத்வே ஜீவஸ்ய காரணத்வம் நிஷித்⁴ய ஈஶ்வரகாரணத்வவிதா⁴யகை: ஶ்ருத்யாதி³பி⁴ர்விரோத⁴:; அவித்³யாசிந்மாத்ராஶ்ரயத்வோபபாத³நே நிரஸிஷ்யமாணத்வாத் । ந ச–ஏவம் ஸர்வஜ்ஞத்வஸர்வகர்த்ருத்வாதி³போ³த⁴கஶ்ருதீநாம் நிர்விஷயத்வம் ஶுத்³த⁴சைதந்யே ஸத்த்வஸ்யைவாபா⁴வாத் , ஈஶ்வரஸ்ய ச ஜீவபி⁴ந்நஸ்யாபா⁴வாத் , ஜீவே ஸார்வஜ்ஞ்யஸ்யாநுப⁴வபா³தி⁴தத்வாதி³தி வாச்யம் ; ஸமஷ்ட்யபி⁴மாநிநோ ஜீவஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வஸர்வகர்த்ருத்வாதி³ஸ்வீகாராத் । ந சாநுப⁴வவிரோத⁴:; அந்த:கரணாபே⁴தா³த்⁴யாஸப³லாத்தத³நநுப⁴வதத்³விபரீதாநுப⁴வயோருபபத்தே: । ஸர்வாபி⁴மாநிநஸ்து ஸார்வஜ்ஞ்யாநுப⁴வோ(அ)ஸ்த்யேவ । அத ஏவ ‘தாந்யஹம் வேத³ ஸர்வாணி ந த்வம் வேத்த² பரம்தபே'த்யாத்³யுபபத்³யதே । ந ச- ‘ஆசார்யவாந்புருஷோ வேதே³'தி ஶ்ருதேருபதே³ஶம் விநா ஜீவஸ்ய தத்த்வஜ்ஞாநமநுபபந்நம், உபதே³ஷ்டவ்யாத³ந்யஸ்ய சைதந்யஸ்யாபா⁴வாச்ச நோபதே³ஶோ யுஜ்யத இதி வாச்யம்; ஸ்வப்ந இவோபதே³ஷ்டு: கல்பிதஸ்ய ஸம்ப⁴வாத் । நநு–உபதே³ஷ்ட்ருத்வம் ந கல்பிதமாத்ரஸ்ய, கிம்து தத்த்வவித்த்வேந கல்பிதஸ்ய, ததா²சோபதே³ஶாத்ப்ராக் தத்த்வஜ்ஞாநே ததை³வ மோக்ஷாபத்தி:, உபதே³ஶவையர்த்²யம் ச, நசைவம் ஸ்வப்நே(அ)பி துல்யம்; ததா³ ஹி ஶப்³த³விஶேஷவக்த்ருத்வேநைவ கு³ருகல்பநா, ந தூபதே³ஶஸாத்⁴யஜ்ஞாநவிஷயவிஶேஷவித்த்வேநேதி விஶேஷாதி³தி சேந்ந; அத்ராபி தத்³வதே³வ வாக்யவிஶேஷவக்த்ருத்வேநைவ தத்கல்பநஸம்ப⁴வத் । நநு தர்ஹி ‘யதே³வ ப⁴க³வாந்வேத³ ததே³வ மே ப்³ரூஹீ'த்யாதி³ஶ்ருதி: ‘உபதே³க்ஷ்யந்தி தே ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாநிநஸ்தத்த்வத³ர்ஶிந' இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிஶ்சாயுக்தா ஸ்யாதி³தி- சேந்ந; ஸாமாந்யதோ மோக்ஷோபயோகி³ஜ்ஞாநவிஷயவித்த்வேநாஜ்ஞாததத்த்வவித்த்வேந தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யவக்த்ருத்வேந வா கல்பிதஸ்ய உபதே³ஷ்ட்ருத்வஸம்ப⁴வேந உதா³ஹ்ருதவாக்யாவிரோதா⁴த் । அந்யதா² தவாபி மதே தத்த்வவித்த்வேந ப்ரமித ஏவாசார்யத்வேநாநுஸரணீய இதி ப்ரத²மத ஏவ தத்த்வஜ்ஞாநே தத்காலமோக்ஷாபத்த்யுபதே³ஶவையர்த்²யாதி³கம் ச ஸ்யாத் । ஏதேந-ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநாப்⁴யாம் ந ப்ரமதி³தவ்யமித்யாதி³விதி⁴ரபி பா⁴விதத்த்வஜ்ஞாநிகல்பகசேதநம் ப்ரத்யேவ, ந ச தஸ்ய ஶிஷ்ய: ஸ்வாஜ்ஞாநகல்பித இதி ஜ்ஞாநதஸ்தந்மோக்ஷார்தீ² ப்ரவசநே ப்ரவ்ருத்திர்யுக்தா; ந ச ஸ்வப்நவத் கல்பிதத்த்வஜ்ஞாநாத்ப்ரவ்ருத்தி:; தத்த்வவித³ஸ்தஜ்ஜ்ஞாநாநுபபத்தேரிதி—நிரஸ்தம்; ஸ்வப்நகு³ருவத் கல்பிதத்வேந கு³ரோரபர்யநுயோஜ்யத்வாத் । ந ச-தத்த்வஜ்ஞாநஹேதுத்வேந வேத³ஸ்ய மீமாம்ஸ்யத்வவத் கு³ரோரபி பர்யநுயோஜ்யத்வமிதி வாச்யம்; தர்கேண வேத³ இவ தத்தத்³ரூபகல்பநயா கு³ராவபி தத்பரிஹாராத் । ந ச கதா²ஸ்வபி ஸது³த்தராபரிஸ்பூ²ர்தாவஹம் த்வத்கல்பிதோ ந பர்யநுயோஜ்ய இத்யுத்தரம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । கதா²யா: கல்பிதத்வாநிஶ்சயகாலீநத்வேந ஸமயப³ந்த⁴விஶேஷநிப³ந்த⁴நத்வேந ச தாத்³ருகு³த்தராநவகாஶாத் । தஸ்மாச்சி²ஷ்யவத் கு³ரோரபி கல்பிதத்வாத் ஸ்வப்நவத்ஸர்வவ்யவஸ்தோ²பபத்தி: । அத² கல்பகோ ந நிஶ்சிதாத்³வைத:; ஶாஸ்த்ரப்ரணயநவையர்த்²யாத், நாப்யநிஶ்சிதாத்³வைத:; ஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ரமாமூலகத்வாபா⁴வப்ரஸங்கா³தி³தி-சேந்ந; ப்ரமாமூலகத்வாபா⁴வே(அ)ப்யபா³தி⁴தவிஷயத்வேந ஶாஸ்த்ரப்ராமாண்யோபபத்தேரந்த்யபக்ஷாப்⁴யுபக³மாத் । ந சாமுக: ஸ இத்யநிஶ்சயே ப³ஹ்வாயாஸஸாத்⁴யமோக்ஷார்த²ப்ரவ்ருத்த்யயோக³:; ப்ரதிஶரீரமஹமஹமிகயா ‘ப³த்³தோ⁴(அ)ஹமி'தி நிஶ்சயஸ்ய ஸ்வாநுப⁴வஸாக்ஷிகத்வேந ப்ரவ்ருத்திஸம்ப⁴வாத், ஏகேநைவ ஜீவேந சைத்ரமைத்ராதி³ஶரீராணாம் ஸஜீவத்வஸம்ப⁴வஸ்ய ப்ராகை³வோக்தத்வாத் । கிம்ச சைத்ரமைத்ராதி³ஷு கோ(அ)ஸாவிதி ப்ரஶ்நஸ்ய கிம் கேநசித் க்ரோடீ³க்ருதம் சைதந்யம் விஷய:, கிம் வா நிரஸ்தஸமஸ்தபே⁴த³ம் । நாத்³ய:। தஸ்ய கல்பிதத்வேநாகல்பகத்வாத் । ந த்³விதீய:; தஸ்யைகத்வேந தத³நிஶ்சயாஸித்³தே⁴: । ஶுத்³த⁴சித்த ஏகத்வேந வஸ்துதோ(அ)ஸம்ஸாரித்வே(அ)பி ஆவரணவிக்ஷேபஶக்தித்³வயஶாலிஸ்வாஶ்ரிதாவித்³யாவஶாத் ஸம்ஸாரித்வகல்பகத்வமோக்ஷார்த²யதமாநத்வாத்³யுபபத்தி: । நநு-அநாதௌ³ ஸம்ஸாரே கஸ்யசித்தத்த்வஜ்ஞாநம் முக்திஶ்சாபூ⁴ந்ந வா, ஆத்³ய இதா³நீம் ஸம்ஸாரோபலப்³தி⁴ர்ந ஸ்யாத் । ஜீவஸ்யைகத்வாத், அந்த்யே ஸம்ப்ரதா³யாஸம்ப⁴வேந தத்த்வஜ்ஞாநாஸம்ப⁴வ இதி சேந்ந; ந ஹ்யஸாம்ப்ரதா³யிகத்வமுத்பத்திவிரோதி⁴; அபூர்வஜாதீயாநுத்பத்திப்ரஸங்கா³த் , கிம்து காரணாஸத்த்வம்; தந்நேதா³நீமுபதே³ஷ்ட்ருத்வாதி³காரணஸ்ய கல்பநாஸுத்³ருட⁴ஸ்ய ஸத்த்வாத் । ஜீவைக்யஸ்ய ப்ரமாணஸித்³த⁴த்வே ஸம்ஸாரோபலம்ப⁴ ஏவாத: பூர்வம் தத்த்வஜ்ஞாநாநுத்பத்தௌ ப்ரமாணம் । ந ச-தத்த்வவித்த்வேந ஶ்ருத்யாதி³ஸித்³தா⁴நாம் ஶுகவாமதே³வாதீ³நாம் முக்திர்மாபூ⁴த் , மம து ப⁴விஷ்யதீதி கத²ம் ஶ்ரத்³த³த்⁴யாதி³தி வாச்யம் ; ஶாஸ்த்ரப்ராமாண்யதா³ர்ட்⁴யாதி³தி க்³ருஹாண । அந்யதா² தேஷாம் மஹாநுபா⁴வாநாம் முக்தத்வே(அ)பி மம ப⁴விஷ்யதி ந வேதி ஶங்காபிஶாச்யாப்ரவ்ருத்திப்ரதிப³ந்தா⁴பத்தே: । நநு தர்ஹி ஶ்ருதிப்ராமாண்யப³லாதே³வ தத்ஸித்³தோ⁴ ஜீவபே⁴த³:; பூர்வமபி கேஷாம்சிந்மோக்ஷஶ்சாப்⁴யுபேயதாம்। ஶ்ரூயதே ஹி—'தத்³யோ யோ தே³வாநாம் ப்ரத்யபு³த்⁴யத ஸ ஏவ தத³ப⁴வத்தத²ர்ஷீணாம் ததா² மநுஷ்யாணாம்' ‘அஜோ ஹ்யேகோ ஜுஷமாணோ(அ)நுஶேதே ஜஹாத்யேநாம் பு⁴க்தபோ⁴கா³மஜோ(அ)ந்ய:' ‘நித்யோ நித்யாநாம் சேதநஶ்சேதநாநாம்' இத்யாதி³ । ஸ்மர்யதே ச 'ப³ஹவோ ஜ்ஞாநதபஸா பூதா மத்³பா⁴வமாஶ்ரிதா: । இத³ம் ஜ்ஞாநமுபாஶ்ரித்ய மம ஸாத⁴ர்ம்யமாக³தா:' ॥ இத்யாதீ³தி–சேந்ந; உக்தவாக்யாநாம் ஸார்வலௌகிகப்⁴ரமஸித்³த⁴பே⁴தா³நுவாத³கத்வேந தத்பரத்வாபா⁴வாத் , ஜீவைக்யபோ³த⁴கவாக்யாநாம் ச மாநாந்தராப்ராப்தஸ்வார்த²பரத்வாத், ஸ்வப்நந்யாயேந பே⁴த³ஸ்ய கல்பிதத்வோபபத்தேஶ்ச । ஜ்ஞாநஸ்துதிபராணி வாக்யாநி நாத்மபே⁴த³ம் ப்ரமாதும் ஶக்நுவந்தி; தாத்பர்யவத்³வாக்யாவிரோதே⁴நாதாத்பர்யவத்³வாக்யாநாம் கு³ணவாத³த்வோபபத்தே: । “அதீதாநாக³தாஶ்சைவ யாவந்த: ஸஹிதா: க்ஷணா: । ததோ(அ)ப்யநந்தகு³ணிதா ஜீவாநாம் ராஶய: ப்ருத²க் ॥” இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிரபி ஜீவோபாதி⁴பே⁴தா³நுவாத³கதயா வ்யாக்²யேயா । தஸ்மாத³வித்³யோபாதி⁴கோ ஜீவ ஏக ஏவேதி ஸித்³த⁴ம் ॥

அத² கேயமவித்³யா ? ந தாவத³நாதி³பா⁴வரூபத்வே ஸதி ஜ்ஞாநநிவர்த்யா ஸேதி; ஸாதி³ஶுக்த்யாத்³யவச்சி²ந்நசைதந்யாவாரகாஜ்ஞாநே(அ)வ்யாப்தே:; தஸ்யாநாதி³த்வாபா⁴வாத் । அபா⁴வோபாதா³நாஜ்ஞாநே ச பா⁴வத்வாபா⁴வாத்தத்ராவ்யாப்தி:, அபா⁴வஸ்ய பா⁴வோபாதா³நகத்வே அஸத்யஸ்யாபி ஸத்யோபாதா³நகத்வம் ஸ்யாத், அஜ்ஞாநாநுபாதா³நகத்வே தஸ்ய ஜ்ஞாநாந்நிவ்ருத்திர்ந ஸ்யாத் - இதி । அத்ர ப்³ரூம:, ரூப்யோபாதா³நாஜ்ஞாநமப்யநாதி³சைதந்யாஶ்ரிதத்வாத³நாத்³யேவ, உதீ³ச்யம் ஶுக்த்யாதி³கம் து தத³வச்சே²த³கமிதி ந தத்ராவ்யாப்தி: । பா⁴வத்வம் சாத்ராபா⁴வவிலக்ஷணத்வமாத்ரம் விவக்ஷிதம் , அத: ஆரோபிதாபா⁴வோபாதா³நாஜ்ஞாநே(அ)ப்யபா⁴வவிலக்ஷணத்வஸ்வீகாராந்நாவ்யாப்தி: । ந ச – ஸஜாதீயோபாத³நகத்வநியம:; அந்யதா² அஸத்யஸ்யாபி ஸத்யமுபாதா³நம் ஸ்யாதி³தி – வாச்யம்; ஸர்வதா² ஸாஜாத்யே ஸர்வதா² வைஜாத்யே வோபாதா³நோபாதே³யபா⁴வாத³ர்ஶநேந ததா² ஸாஜாத்யஸ்ய வைஜாத்யஸ்ய வா ஆபாத³யிதுமஶக்யத்வாத் । ந ஹி கார்யாகாரகாரணாகாரதோ(அ)ப்யபே⁴தே³ கார்யகாரணபா⁴வ:; ஸத்யஸ்ய த்வஸத்யோபாதா³நத்வே ஸத்யஸ்ய நிவ்ருத்த்யஸம்ப⁴வேந தது³பாதே³யஸ்யாஸத்யஸ்யாபி நிவ்ருத்திர்ந ஸ்யாத், உபாதா³நநிவ்ருத்திமந்தரேணோபாதே³யாநிவ்ருத்தே: , அதோ ந ஸத்யமஸத்யஸ்யோபாதா³நம் ; ஸத்யஸ்யாபரிணாமித்வாச்ச । விவர்தாதி⁴ஷ்டா²நத்வம் த்வப்⁴யுபேயத ஏவ । ந ச – ப்³ரஹ்மாஜ்ஞாநே ப்³ரஹ்மணோ வ்ருத்த்யவ்யாப்யத்வபக்ஷே(அ)வ்யாப்தி:, தஸ்ய ஜ்ஞாநாநிவர்த்யத்வாதி³தி – வாச்யம் ; ஸ்வரூபஸது³பாதி⁴மத்தத்³விஷயகஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வஸ்ய தந்மதே(அ)பி பா⁴வாத் । உபபாதி³தம் சைதத் த்³ருஶ்யத்வஹேதூபபாத³நே । அத² – ஔபாதி⁴கப்⁴ரமோபாதா³நாஜ்ஞாநே ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காராநந்தரவித்³யமாநஜீவந்முக்தாஜ்ஞாநே ச ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வாபா⁴வாத³வ்யாப்தி:; தயோர்ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வே உபாதி⁴காலஜீவந்முக்திகாலயோரேவ ஜ்ஞாநப்ராக³பா⁴வவத்தந்நிவ்ருத்த்யாபத்திரிதி – சேந்ந; உபாதி⁴ப்ராரப்³த⁴கர்மணோ: ப்ரதிப³ந்த⁴கயோரபா⁴வவிலம்பே³ந நிவ்ருத்திவிலம்பே³(அ)பி தயோர்ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வாநபாயாத் । ந ஹி க்வசித³விலம்பே³ந ஜநகஸ்ய க்வசித் ப்ரதிப³ந்தே⁴ந விலம்பே³ ஜநகதா(அ)பைதி । ந ச தர்ஹி ஜ்ஞாதே(அ)பி தத்ராஜ்ஞாத இதி வ்யவஹாராபத்தி:; தாத்³ருக்³வ்யவஹாரே ஆவரணஶக்திமத³ஜ்ஞாநஸ்ய காரணத்வேந ததா³வரணஶக்த்யபா⁴வாதே³வ ஈத்³ருக்³வ்யவஹாராநாபத்தே: । யதா² சைதத்ததோ²பபாத³யிஷ்யதே । ந சாவித்³யாசைதந்யஸம்ப³ந்தே⁴(அ)திவ்யாப்தி: ; ஸாக்ஷாஜ்ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத், தஸ்யாப்யவித்³யாத்மகத்வாத்³வா । ந ச விஶேஷணாந்தரவையர்த்²யம் ; அநாதி³பத³ஸ்யோத்தரஜ்ஞாநநிவர்த்யே பூர்வஜ்ஞாநே பா⁴வபத³ஸ்ய ஜ்ஞாநப்ராக³பா⁴வே ஜ்ஞாநஜந்யகார்யப்ராக³பா⁴வே சாதிவ்யாப்திவாரகத்வேந ஸார்த²கத்வாத் । ஜ்ஞாநத்வேந ஸாக்ஷாத்தந்நிவர்த்யத்வம் து ப⁴வதி லக்ஷணாந்தரம் । நநு – அஸம்ப⁴வ:; கல்பிதத்வேந தோ³ஷஜந்யதீ⁴மாத்ரஶரீரஸ்யாஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞாநநிவர்த்யஸ்யாபா⁴வவிலக்ஷணஸ்ய ச ரூப்யவத³நாதி³த்வாயோகா³தி³தி – சேந்ந; கல்பிதத்வமாத்ரம் ஹி ந தோ³ஷஜந்யதீ⁴மாத்ரஶரீரத்வே ஸாதி³த்வே வா தந்த்ரம், கிந்து ப்ரதிபா⁴ஸகல்பகஸமாநகாலீநகல்பகவத்த்வம் ஸாதி³கல்பகவத்த்வம், வித்³யாநிவ்ருத்த்யப்ரயுக்தநிவ்ருத்திப்ரதியோகி³த்வம் ப்ராக³பா⁴வப்ரதியோகி³த்வம் வா தந்த்ரம் । ந ச தத்ப்ரக்ருதே(அ)ஸ்தி । ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வஸமாநாதி⁴கரணாபா⁴வவிலக்ஷணத்வேநாவித்³யாயா: ஸாதி³த்வஸாத⁴நே ‘அஜாமேகாம்’ ‘அநாதி³மாயயே’த்யாதி³ஶாஸ்த்ரவிரோத⁴:, அநாதி³த்வஸாத⁴கேந ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வே ஸதி பா⁴வவிலக்ஷணத்வேந ஸத்ப்ரதிபக்ஷஶ்ச, பா⁴வத்வஸ்யோபாதி⁴த்வஞ்ச । ந ச – அபா⁴வவிலக்ஷணாவித்³யாதௌ³ பா⁴வவிலக்ஷணத்வமஸம்ப⁴வி, பரஸ்பரவிரோதா⁴தி³தி – வாச்யம் ; பா⁴வத்வாபா⁴வத்வயோர்பா³த⁴கஸத்த்வேந த்ருதீயப்ரகாரத்வஸித்³தௌ⁴ பரஸ்பரவிரஹவ்யாபகத்வரூபவிரோதா⁴ஸித்³தே⁴:, பரஸ்பரவிரஹவ்யாப்யத்வரூபஸ்து விரோதோ⁴ நைகவிரஹேணாபரமாக்ஷிபதி । ந ஹி கோ³த்வவிரஹோ(அ)ஶ்வத்வமாக்ஷிபதீத்யுக்தம் । ந சாத்மவத³நாதே³ரபா⁴வவிலக்ஷணஸ்யாநிவர்த்யத்வம்; ஆத்மத்வஸ்யைவோபாதி⁴த்வாத் । ந சாத்யந்தாபா⁴வாந்யோந்யாபா⁴வயோ: ஸாத்⁴யாவ்யாப்தி:, அதி⁴கரணாதிரிக்தஸ்யாநிவர்த்யஸ்யாத்யந்தாபா⁴வாதே³ரநப்⁴யுபக³மாத் । ந ச துச்சே² ஸாத்⁴யாவ்யாப்தி:, அபா⁴வவிலக்ஷணத்வரூபஸாத⁴நாவச்சி²ந்நஸாத்⁴யவ்யாபகத்வோபபத்தே: । கிஞ்ச ஸாதி³த்வமநாதி³த்வம் வா ந நிவர்த்யத்வாநிவர்த்யத்வயோ: ப்ரயோஜகம் ; த்⁴வம்ஸப்ராக³பா⁴வயோஸ்தத³பா⁴வாத் । நாபி பா⁴வத்வவிஶேஷிதம் தத்ததா²; அபா⁴வே தத³ஸத்த்வேந பி⁴ந்நபி⁴ந்நப்ரயோஜககல்பநாபத்தே:, பா⁴வநிவ்ருத்த்யநிவ்ருத்த்யோரேவ தயோ: ப்ரயோஜகத்வே ச பா⁴வவிலக்ஷணாவித்³யாதௌ³ தாப்⁴யாம் தயோரநாபாத³நாத் । தஸ்மாந்நாஶஸாமக்³ரீஸந்நிபாதாஸந்நிபாதாவேவ நிவர்த்யத்வாநிவர்த்யத்வயோ: ப்ரயோஜகாவிதி மந்தவ்யம் । தௌ ச ப²லப³லகல்ப்யாவிதி ந கோ(அ)பி தோ³ஷ: । அபி ச யத்³யவித்³யாதே³ரபா⁴வவிலக்ஷணத்வஸமாநாதி⁴ரணாநாதி³த்வேநாத்மவத³நிவர்த்யத்வம் ஸாத்⁴யதே, தர்ஹி பா⁴வவிலணத்வேந ப்ராக³பா⁴வவந்நிவர்த்யத்வமேவ கிம் ந ஸாத்⁴யதே ? ந ச த்⁴வம்ஸாத்யந்தாந்யோந்யாபா⁴வேஷு வ்யபி⁴சார:; அதி⁴கரணாதிரேகே தேஷாமபி நிவர்த்யாத்வாப்⁴யுபக³மாத் । ந ச அஜ்ஞாநஸ்ய யாவத்ஸ்வவிஷயதீ⁴ரூபஸாக்ஷிஸத்த்வமநுவ்ருத்திநியமேந நிவ்ருத்த்யயோக³ இதி - வாச்யம் ; து³:க²ஶுக்திரூப்யாதே³: ஸ்வபா⁴ஸகே ஸாக்ஷிணி ஸத்யேவ நிவ்ருத்த்யப்⁴யுபக³மேந ஸாக்ஷிபா⁴ஸ்யாநாம் யாவத்ஸாக்ஷிஸத்த்வமவஸ்தா²நநியமாநப்⁴யுபக³மாத் । கிஞ்ச கேவலசிந்மாத்ரம் ந ஸாக்ஷி, கிந்த்வவித்³யாவ்ருத்த்யுபஹிதம் ; ததா² சாஸ்தி²ராவித்³யாவ்ருத்த்யுபஹிதஸ்ய ஸாக்ஷிணோ(அ)ப்யஸ்தி²ரத்வேந தத்ஸத்த்வபர்யந்தமவஸ்தா²நே(அ)ப்யவித்³யாதே³ர்நிவ்ருத்திருபபத்³யதே । ந ச வ்ருத்த்யநுபதா⁴நத³ஶாயாமவித்³யாதே³: ஶுக்திரூப்யவத³ஸத்த்வாபத்தி: ; ஸாதி³பதா³ர்த² ஏவைதாத்³ருங்நியமாத், தா⁴ராவாஹிகாவித்³யாவ்ருத்திபரம்பராயா அதிஸூக்ஷ்மாயா அப்⁴யுபக³மாச்சேதி ஶிவம் ॥ யத்³வா ப்⁴ரமோபாதா³நத்வமஜ்ஞாநலக்ஷணம் । இத³ம் ச லக்ஷணம் விஶ்வப்⁴ரமோபாதா³நமாயாதி⁴ஷ்டா²நம் ப்³ரஹ்மேதி பக்ஷே, ந து ப்³ரஹ்மமாத்ரோபாதா³நத்வபக்ஷே, ப்³ரஹ்மஸஹிதாவித்³யோபாதா³நத்வபக்ஷே வா; அதோ ப்³ரஹ்மணி நாதிவ்யாப்தி:, இதரத்ர து பக்ஷே பரிணாமித்வேநாசேதநத்வேந வா ப்⁴ரமோபாதா³நம் விஶேஷணீயமிதி ந தோ³ஷ:; ந வா(அ)பா⁴வாரோபநிவர்தகப்ரமாநிவர்த்யே(அ)வ்யாப்தி:; தஸ்யாபி ப்⁴ரமோபாதா³நத்வாத் । நநு – ப்⁴ரமே பா⁴வவிலக்ஷணாஜ்ஞாநோபாதா³நகத்வம் ந க⁴டதே ; ப்⁴ரமஸ்ய பா⁴வவிலக்ஷணத்வே உபாதே³யத்வாயோகா³த், பா⁴வத்வே ச பா⁴வோபாதா³நகத்வநியமாதி³தி – சேந்ந ; அஜ்ஞாநஸ்ய ப்⁴ரமஸ்ய ச பா⁴வவிலக்ஷணத்வே(அ)ப்யுபாதா³நோபாதே³யபா⁴வோபபத்தே: । ந ஹி பா⁴வத்வமுபாதா³நத்வே உபாதே³யத்வே வா ப்ரயோஜகம் ; ஆத்மநி தத³த³ர்ஶநாத் , கிந்த்வந்வயிகாரணத்வமுபாதா³நத்வே தந்த்ரம் ; ஸாதி³த்வமுபாதே³யத்வே, தது³ப⁴யம் ச ந பா⁴வத்வநியதம் । அத உபாதா³நோபாதே³யபா⁴வோ(அ)பி ந பா⁴வத்வநியத: । ந சைவம் த்⁴வம்ஸஸ்யாப்யுபாதே³யத்வாபத்தி:; இஷ்டாபத்தே: । ந சைவம் ஜ்ஞாநப்ராக³பா⁴வஸ்யைவ ப்⁴ரமோபாதா³நத்வமஸ்து, கிமபா⁴வவிலக்ஷணாஜ்ஞாநோபாதா³நகல்பநேநேதி வாச்யம் ; ப்ராக³பா⁴வஸ்ய ப்ரதியோகி³மாத்ரஜநகத்வநியமேந ப்⁴ரமம் ப்ரதி ஜநகத்வஸ்யாப்யஸித்³தே⁴:, தத்³விஶேஷரூபோபாதா³நத்வஸ்யைவ தூ³ரநிரஸ்தத்வாத் । அத: ஸத்³விலக்ஷணயோரஜ்ஞாநப்⁴ரமயோர்யுக்த உபாதா³நோபாதே³யபா⁴வ: । ப்⁴ரமஸ்ய ச ஸத்³விலக்ஷணத்வமுக்தம் । வக்ஷ்யதே ச । ந ச-ஏவமஜ்ஞாநாநுவித்³த⁴தயா ப்⁴ரமஸ்ய ப்ரதீத்யாபத்தி:, ம்ருத³நுவித்³த⁴தயா க⁴டஸ்யேவேதி வாச்யம்; யத் யது³பாதா³நகம், தத் தத³நுவித்³த⁴தயைவ ப்ரதீயத இதி வ்யாப்த்யஸித்³தே⁴: । ந ஹி க⁴டோபாதா³நகம் ரூபம் க⁴ட இதி ப்ரதீயதே; ப்ரக்ருதித்³வ்யணுகாத்³யநுவித்³த⁴தயா ப்ரதீதே: பரைரப்யநப்⁴யுபக³மாத், கேநசித்³த⁴ர்மேண தத³நுவேத⁴ஸ்து ப்ரக்ருதே(அ)பீஷ்ட ஏவ । ந ச யாவந்தி ஜ்ஞாநாநி தாவந்த்யஜ்ஞாநாநீதி பக்ஷே ப்⁴ரமாபூர்வகப்ரமாநிவர்த்யே(அ)ஜ்ஞாநே அவ்யாப்தி:; ப்⁴ரமோபாதா³நதாயோக்³யத்வஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத், ஸஹகாரிவைகல்யாத் கார்யாநுத³யே(அ)பி யோக்³யதாநபாயாத் । அத² யோக்³யதாவச்சே² கரூபபரிசயே கத²ம் தத்³க்³ரஹணம் ? ப்ரத²மலக்ஷணஸ்யைவ யோக்³யதாவச்சே²த³கத்வாத் । ஏகமேவாஜ்ஞாநமிதி பக்ஷே து தத்ர ப்⁴ரமோபாதா³நத்வமக்ஷதமேவ । ந சைவம் ஶுக்திஜ்ஞாநேநைவாஜ்ஞாநநாஶே மோக்ஷாபத்தி:; தஸ்யாவஸ்தா²விஶேஷநாஶகத்வாங்கீ³காராத் । வ்யுத்பாதி³தம் சைதத³ஸ்மாபி⁴: ஸித்³தா⁴ந்தபி³ந்தௌ³ । ஜ்ஞாநத்வேந ரூபேண ஸாக்ஷாஜ்ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வம் வா தல்லக்ஷணமிதி ச ப்ராகு³க்தமேவ; தஸ்மாந்நாவித்³யாலக்ஷணாஸம்ப⁴வ இதி ஸர்வமவதா³தம் ॥

தத்ர சாஜ்ஞாநே 'அஹமஜ்ஞௌ மாமந்யம் ச ந ஜாநாமீ'தி ப்ரத்யக்ஷம், 'த்வது³க்தமர்த²ம் ந ஜாநாமீ'தி விஶேஷத: ப்ரத்யக்ஷம், ‘ஏதாவந்தம் காலம் ஸுக²மஹமஸ்வாப்ஸம் ந கிம்சித³வேதி³ஷ’மிதி பராமர்ஶஸித்³த⁴ம் ஸௌஷுப்தப்ரத்யக்ஷம் ச ப்ரமாணம் । ந ச–அஹமர்த²ஸ்யாஜ்ஞாநாநாஶ்ரயத்வேந கத²மயம் ப்ரத்யயோ பா⁴வரூபாஜ்ஞாநபக்ஷே உபபத்³யத இதி வாச்யம் । அஜ்ஞாநாஶ்ரயீபூ⁴தசைதந்யே அந்த:கரணதாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸேந ஏகாஶ்ரயத்வஸம்ப³ந்தே⁴நோபபத்தே: । அத ஏவ ஜடே³ ஆவரணக்ருத்யாபா⁴வாத் । ‘க⁴டம் ந ஜாநாமீ'த்யாதி³ப்ரதீதேர்ஜ்ஞாநாபா⁴வவிஷயத்வே ப்ரக்ருதே(அ)பி ததா²ஸ்த்விதி–நிரஸ்தம்; தத்தத³வச்சி²ந்நசைதந்யஸ்யைவாஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வே தத்ராபி தத்³வ்யவஹாரோபபத்தே: । ந ச–ஸாக்ஷிவேத்³யே ஸுக²து³:கா²ஜ்ஞாநாதௌ³ ப்ராதிபா⁴ஸிகே ச பா⁴வரூபாஜ்ஞாநாபா⁴வேந தத்ர ந ஜாநாமீதி ப்ரதீதி: கத²முபபத்³யத இதி வாச்யம்; ஸ்வஸ்மிந்வித்³யமாநே ஸாக்ஷிவேத்³யே ஸுகா²தௌ³ ஸ்வப்⁴ரமஸித்³தே⁴ ரூப்யாதௌ³ ச 'ந ஜாநாமீ'தி வ்யவஹாராஸம்ப⁴வாத், பரஸுகா²தௌ³ 'ந ஜாநாமீ'தி வ்யவஹாரஸ்ய பரோக்ஷஜ்ஞாநநிவர்த்யேந ப்ரமாத்ருக³தாஜ்ஞாநேநைவோபபத்தே: । அத ஏவ–பரோக்ஷஜ்ஞாநேந ப்ரமாத்ருக³தாஜ்ஞாநே நாஶிதே(அ)பி விஷயக³தாஜ்ஞாநஸத்த்வேந ‘ந ஜாநாமீதி வ்யவஹாராபத்திரிதி-நிரஸ்தம்; ப்ரமாத்ருக³தாஜ்ஞாநகார்யஸ்ய 'ந ஜாநாமீ'தி வ்யவஹாரஸ்ய விஷயக³தாஜ்ஞாநேநாபாத³யிதுமஶக்யத்வாத் । நநு—பா⁴வரூபாஜ்ஞாநவிஷயத்வேநாபி⁴மதஸ்ய ‘அஹமஜ்ஞ' இதி ப்ரத்யயஸ்ய ‘மயி ஜ்ஞாநம் நாஸ்தீ'தி ஜ்ஞாநாபா⁴வவிஷயாத் ப்ரத்யயாத் ‘அக⁴டம் பூ⁴தலமி'தி ப்ரத்யயஸ்ய ‘க⁴டோ நாஸ்தீ'தி ப்ரத்யயாதி³வ விஶேஷணவிஶேஷ்யபா⁴வவ்யத்யாஸம் விநா இச்சா²த்³வேஷாபா⁴வஜ்ஞாநயோரிவ விஷயபே⁴தா³ப்ரதீதிரிதி சேத்; ஸத்யம், த⁴ர்மிப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநாப்⁴யாம் ஜ்ஞாநஸாமாந்யாபா⁴வஜ்ஞாநஸ்ய வ்யாஹதத்வேந ‘மயி ஜ்ஞாநம் நாஸ்தீ'த்யஸ்யாபி பா⁴வரூபாஜ்ஞாநவிஷயத்வேந விஷயபே⁴தா³ப்ரதீதேர்யுக்தத்வாத் । ததா² ஹி–‘மயி ஜ்ஞாநம் நாஸ்தீ'தி ப்ரதீதி: ‘வாயௌ ரூபம் நாஸ்தீ'தி ப்ரதீதிவத்³யாவத்³விஶேஷாபா⁴வாந்யஸாமாந்யாபா⁴வவிஷயா, ஸாமாந்யாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகயாவத்³விஶேஷாபா⁴வவிஷயா வா அப்⁴யுபேயா । ததா²ச தத்காரணீபூ⁴தத⁴ர்மிப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநாப்⁴யாம் கத²ம் ந வ்யாகா⁴த: ? யத்கிஞ்சித்³விஶேஷாபா⁴வஸ்ய ஸாமாந்யாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகத்வாபா⁴வாத் , அபா⁴வஜ்ஞாநே ப்ரதியோக்³யம்ஶே ப்ரகாரீபூ⁴தத⁴ர்மஸ்யைவ ப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கத்வாத் । அந்யதா² ஸாமாந்யாபா⁴வஸித்³தி⁴ர்ந ஸ்யாத் । யாவத்³விஶேஷாபா⁴வாந்யஸாமாந்யாபா⁴வாநப்⁴யுபக³மே(அ)ப்யயம் தோ³ஷ: । யத்கிஞ்சித்³விஶேஷாபா⁴வஸ்ய ஸாமாந்யாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகத்வே க⁴டவத்யபி பூ⁴தலே ‘நிர்க⁴டம் பூ⁴தலமி’தி ப்ரதீதி: ஸ்யாத், ‘வாயௌ ரூபம் நாஸ்தி' ‘புரோதே³ஶே ரஜதம் நாஸ்தீ'த்யாத்³யாப்தவாக்யஜந்யப்ரதீத்யநந்தரமபி தத்தத்ஸம்ஶயநிவ்ருத்திர்ந ஸ்யாத் । ஏகவிஶேஷாபா⁴வபோ³த⁴நே(அ)பி விஶேஷாந்தரமாதா³ய ஸம்ஶயோபபத்தே: । அத²-அபா⁴வபோ³தே⁴ ப்ரகாரீபூ⁴தத⁴ர்மஸ்யாவச்சே²த³கத்வம் பூர்வாநுபஸ்தி²தமபி ஸம்ஸர்க³மர்யாத³யா ஶாப்³த³போ³தே⁴ அந்யத்ர ச பா⁴ஸதே, ந ஹ்யவச்சே²த³கத்வஸ்ய க²ரூபஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷஸ்ய க்³ரஹே அந்யா ஸாமக்³ரீ க்ல்ருப்தா; ததா² ச தத்தத்³விஶேஷாபா⁴வாநாம் தத்தத்³விஶேஷாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகத்வாத் ஸாமாந்யாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகத்வம் யாவத்³விஶேஷாபா⁴வகூடே வா வ்யாஸஜ்யவ்ருத்தி தத்³வ்யதிரிக்தஸாமாந்யாபா⁴வே வா ப்ரத்யேகவிஶ்ராந்தமிதி தாத்³ருக³பா⁴வப்ரதீதேர்யாவத்³விஶேஷப்ரதீதிவிரோதி⁴த்வாத் குதோ விஶேஷஸம்ஶயாதி³ரிதி-சேத், ஸத்யம் ; ப்ரக்ருதே(அ)பி ஜ்ஞாநத்வஸாமாந்யாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகாபா⁴வப்ரதீதிர்யாவஜ்ஜ்ஞாநவிஶேஷவிரோதி⁴நீதி கத²ம் தத்தத்காரணத்வாபி⁴மதஜ்ஞாநவிஶேஷே ஸதி ஸா ந வ்யாஹந்யதே । ததா²ச க்ல்ருப்தாபா⁴வப்ரதீதிவைலக்ஷண்யே(அ)வஶ்யகல்ப்யே லாக⁴வாத்³விஷயஸ்யைவாபா⁴வவைலக்ஷண்யம் கல்பயிதுமுசிதம் । விஷயாவைலக்ஷண்யே ப்ரதீதிவைலக்ஷண்யாயோகா³த் । விஷயாஜ்ஞாநமநுபூ⁴ய ச புருஷஸ்தந்நிவ்ருத்த்யர்த²ம் விசாரே ப்ரவர்தத இதி ஸர்வாநுப⁴வஸித்³த⁴ம் தத்³யதி³ ஜ்ஞாநவிஶேஷாபா⁴வோ 'ந ஜாநாமீ'தி ப்ரதீதேர்விஷய:, ததா³ ஜ்ஞாதே(அ)பி ததா² ப்ரதீத்யாபாத:; தத்³விசாரார்த²ம் ச ப்ரவ்ருத்தி: ஸ்யாத் । ஸாமாந்யாபா⁴வே ச பா³த⁴கமுக்தமேவ । தஸ்மாத³பா⁴வவிலக்ஷணமேவாஜ்ஞாநம் ‘மயி ஜ்ஞாநம் நாஸ்த்யஹமஜ்ஞ' இத்யாதி³ தீ⁴விஷய இதி ஸித்³த⁴ம் । நநு-அபா⁴வவிலக்ஷணமப்யஜ்ஞாநம் 'ந ஜாநாமீ'தி ஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வேநைவ பா⁴ஸதே, மோஹாதி³பதே³(அ)பி ப்ரலயாதி³பத³வத்தத³நுல்லேக²மாத்ரம்; உக்தம் ச விவரணே–'அஜ்ஞாநமிதி த்³வயஸாபேக்ஷஜ்ஞாநபர்யுதா³ஸேநாபி⁴தா⁴நாதி³'தி । அந்யதா² ஜ்ஞாநஸ்யாஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வமப்ராமாணிகம் ஸ்யாத் । ததா² ச விரோத⁴நிரூபகஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநாப்⁴யாம் தவாபி கத²ம் ந வ்யாகா⁴த: ? ஏவம் நிர்விஷயாஜ்ஞாநாப்ரதீதேர்விஷயஜ்ஞாநாஜ்ஞாநயோரபி வ்யாகா⁴த ஆபாத³நீய:; ததா² ச ‘யத்ரோப⁴யோ: ஸமோ தோ³ஷ:। பரிஹாரோ(அ)பி வா ஸம: । நைக: பர்யநுயோக்தவ்யஸ்தாத்³ருக³ர்த²விசாரணே ॥' இதி ந்யாயேந உப⁴யபரிஹரணீயஸ்ய வ்யாகா⁴தஸ்ய ஜ்ஞாநாபா⁴வபக்ஷ ஏவாபாநமநுசிதமிதி–சேந்ந; ப்ரமாணவ்ருத்திநிவர்த்யஸ்யாபி பா⁴வரூபாஜ்ஞாநஸ்ய ஸாக்ஷிவேத்³யஸ்ய விரோதி⁴நிரூபகஜ்ஞாநதத்³வ்யாவர்தகவிஷயக்³ராஹகேண ஸாக்ஷிணா தத்ஸாத⁴கேந தத³நாஶாத்³வ்யாஹத்யநுபபத்தே: । அஜ்ஞாநக்³ரஹே விஷயகோ³சரப்ரமாபேக்ஷாயாம் வ்யாஹதி: ஸ்யாதே³வ, ஸா ச நாஸ்தி । தது³க்தம் விவரணே–“ஸர்வம் வஸ்து ஜ்ஞாததயா(அ)ஜ்ஞாததயா வா ஸாக்ஷிசைதந்யஸ்ய விஷய ஏவே"தி । ந சைவம்-ஜ்ஞாநாபா⁴வபக்ஷே(அ)பி விஷயாதி³ஜ்ஞாநம் ஸாக்ஷிரூபம் , 'ந ஜாநாமீ'தி தீ⁴ஸ்து ப்ரமாணவ்ருத்த்யபா⁴வவிஷயேதி ந வ்யாஹதிரிதி வாச்யம் ; பா⁴வரூபாஜ்ஞாநஸ்ய ஸாக்ஷாத் ஸாக்ஷிவேத்³யத்வேந தத³வச்சே²த³கவிஷயாதே³ஸ்தத்³த்³வாரா ஸாக்ஷிவேத்³யத்வஸம்ப⁴வே(அ)பி அபா⁴வஸ்யாநுபலப்³தி⁴க³ம்யத்வேந ஸாக்ஷாத் ஸாக்ஷிவேத்³யத்வாபா⁴வாத் ந தத்³த்³வாரா தத³வச்சே²த³கவிஷயாதே³: ஸாக்ஷிவேத்³யத்வமிதி வைஷம்யாத் । யத்³யபி ஜ்ஞாநம் ஸாக்ஷிவேத்³யம், தத்³த்³வாரா தத³வச்சே²த³கோ விஷயஶ்ச ஸாக்ஷிவேத்³ய:; ததா²பி ஜ்ஞாநாபா⁴வோ ந ஸாக்ஷிவேத்³ய:, தஸ்யாநுபலப்³த⁴த்வாத் । உத்பந்நம் ச ஜ்ஞாநம் ஸாக்ஷாத் ஸாக்ஷிவேத்³யம் । தஸ்மிம்ஶ்சோத்பந்நே தத்³விஷயோ(அ)பி ஸ்பு²ரதீதி குதோ ஜ்ஞாநாபா⁴வோ(அ)பி ? அஜ்ஞாநவிஶேஷணதயா து அநுத்பந்நமபி ஜ்ஞாநம் ஸாக்ஷிவேத்³யமிதி ந தோ³ஷஸாம்யம் । ந ச–அவச்சே²த³கஸ்ய விஷயாதே³: ப்ராக³ஜ்ஞாநே கத²ம் தத்³விஶிஷ்டாஜ்ஞாநஜ்ஞாநம் ? விஶேஷணஜ்ஞாநாதீ⁴நத்வாத்³விஶிஷ்டஜ்ஞாநஸ்யேதி வாச்யம்; விஶேஷணஜ்ஞாநஸ்ய விஶிஷ்டஜ்ஞாநஜநகத்வே மாநாபா⁴வாத் , ப்ரதியோகி³த்வாபா⁴வத்வயோ: பூர்வாநுபஸ்தி²தயோரபி தார்கிகைரபா⁴வபோ³தே⁴ ப்ரகாரீபூ⁴ய பா⁴நாப்⁴யுபக³மாத் । ததா²பி–விஶேஷணதாவச்சே²த³கப்ரகாரகஜ்ஞாநம் விநா கத²ம் விஶிஷ்டவைஶிஷ்ட்யபு³த்³தி⁴ரிதி-சேந்ந; விஶிஷ்டவைஶிஷ்ட்யபு³த்³தி⁴த்வேந விஶேஷணதாவச்சே²த³கப்ரகாரகஜ்ஞாநத்வேந ச கார்யகாரணபா⁴வே மாநாபா⁴வாத் , ப்ரத்யக்ஷத்வாதி³ரூபேண ப்ருத²க் ப்ருத²க் க்ல்ருப்தகார்யகாரணபா⁴வேநைவோபபத்தே: விஶிஷ்டவைஶிஷ்ட்யபு³த்³தி⁴த்வஸ்யார்த²ஸமாஜஸித்³த⁴த்வாத் , இஹ ச ஸாமக்³ரீதுல்யத்வேந ‘விஶேஷ்யே விஶேஷணம் தத்ர ச விஶேஷணாந்தர'மிதி ந்யாயேந விஶிஷ்டவைஶிஷ்ட்யஜ்ஞாநஸம்ப⁴வாத் । அந்யதா² தார்கிகாணாமபீஶ்வரஸ்ய ப்⁴ராந்திஜ்ஞத்வம் ந ஸ்யாத் । ப்⁴ரமவிஷயஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யேண க்³ரஹே ப்⁴ராந்தத்வாபத்த்யா ப்⁴ரமாவச்சே²த³கதயைவ தத்³ரஹணம் வாச்யம் । ததா² ச க்வ ப்ராக்தத³வச்சே²த³கக்³ரஹநியம:? க்³ரஹணஸாமக்³ரீதுல்யத்வம் ச ப்ரக்ருதே(அ)பி ஸமம் । நநு ஶ்ரவணாதி³ஸாத்⁴யமோக்ஷஹேதுப்³ரஹ்மஜ்ஞாநப்ராக³பா⁴வஸ்ய ஸத்த்வேந தஜ்ஜ்ஞாநம் த்வயாபி வாச்யம்; ததா²ச தத்ராபி வ்யாஹதிஸ்துல்யேதி சேந்ந; ஶ்ரவணாதி³ஸாத்⁴யமோக்ஷஹேதுப்³ரஹ்மஜ்ஞாநரூபஸ்ய ப்ரதியோகி³நோ ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநாப்⁴யாம் வ்யாஹத்யபா⁴வாத், ந ஹி ஶ்ரவணாதி³ஸாத்⁴யத்வமோக்ஷஹேதுத்வாதி³ப்ரகாரகப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமபி ஸத் ஶ்ரவணாதி³ஸாத்⁴யம், மோக்ஷஹேதுர்வா; யேந தஸ்மிந் ஸதி தாத்³ருக்³ஜ்ஞாநப்ராக³பா⁴வோ வ்யாஹந்யேத । நந்வேவம்-‘ந ஜாநாமீ'தி தி⁴யோ ஜ்ஞாநாபா⁴வவிஷயத்வே(அ)பி ந ப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநாதி³நா வ்யாஹதி:; ஸாமாந்யதோ விஷயப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநே(அ)பி விஶேஷதஸ்தத³பா⁴வஸம்ப⁴வாத் , அந்யதா² ப்ராக³பா⁴வதீ⁴ர்ந ஸ்யாத் । தத்ப்ரதியோகி³விஶேஷஸ்ய ஸாமாந்யத⁴ர்மம் விநா விஶேஷதோ ஜ்ஞாதுமஶக்யத்வாதி³தி சேந்ந; விஶேஷஜ்ஞாநாபா⁴வே ஹி விஶேஷஜ்ஞாநத்வாவச்சி²ந்நம் ப்ரதியோகீ³தி தஸ்ய ஜ்ஞாநே ஸ விஶேஷோ(அ)பி ஜ்ஞாத ஏவேதி விஶேஷஜ்ஞாநாபா⁴வவ்யாகா⁴தாத் । யத்கிஞ்சித்³விஶேஷாபா⁴வஶ்ச ந ஸாமாந்யாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாக இத்யுக்தம் । ப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கப்ரகாரகஜ்ஞாநாபா⁴வேந ப்ராக³பா⁴வப்ரதீதிரஸித்³தை⁴வ । நநு–ப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கப்ரகாரகஜ்ஞாநம் நாபா⁴வஜ்ஞாநே காரணம் , கிம்த்வபா⁴வஜ்ஞாநே பா⁴ஸமாநப்ரதியோகி³வ்ருத்தித⁴ர்மப்ரகாரகம் ஜ்ஞாநம் । ஸாமாந்யலக்ஷணாப்ரத்யாஸத்த்யப்⁴யுபக³மே து ப்ரதியோகி³விஷயத்வமபி தஸ்யாதி⁴கம் , இதரதா² து ததே³வ இஷ்டவ்ருத்திஸாமாந்யத⁴ர்மப்ரகாரகஜ்ஞாநமிவாஸித்³த⁴வ்யக்திவிஷயேச்சா²க்ருத்யோ: । ந ச–ப்ரதியோகி³தாநவச்சே²த³கத⁴ர்மேண கத²ம் ப்ரதியோகி³தா க்³ருஹ்யதாமிதி வாச்யம்; விஶேஷாவச்சி²ந்நாயா வ்யாப்தேரிவ ஸாமாந்யேந க்³ரஹணஸம்ப⁴வாத் । ததா² ஹி-‘இத³மபி⁴தே⁴யவத், ப்ரமேயாதி³'த்யநுமாநே ‘யத்ர ப்ரமேயம் தத்ராபி⁴தே⁴யமி'தி வ்யாப்திக்³ரஹணஸமயே வ்ருத்திமப்ரமேயத்வாவச்சே²தே³நைவ ஸாமாநாதி⁴கரண்யரூபவ்யாப்திஸத்த்வே(அ)பி தஸ்யா: ப்ரமேயத்வரூபேணைவ க்³ரஹணம் ; ந து வ்ருத்திமப்ரமேயத்வேந; கௌ³ரவாத் , வ்ருத்திமத்த்வவிஶேஷணஸ்ய வ்யபி⁴சாராவாரகத்வேந வையர்த்²யாச்ச, அவ்ருத்திஷு ஸாத்⁴யஸாமாநாதி⁴கரண்யரூபவ்யாப்யபா⁴வவத் ஸாத்⁴யாபா⁴வஸாமாநாதி⁴கரண்யரூபவ்யபி⁴சாரஸ்யாப்யபா⁴வாத் , வ்யர்த²விஶேஷணத்வரஹிதத்வே ஸதி வ்யபி⁴சாரிவ்யாவ்ருத்தத்வமாத்ரேணைவ வ்யாப்யதாவச்சே²த³கத்வஸம்ப⁴வாச்ச । ததா²ச யதா² வ்ருத்திமப்ரமேயக³தாபி வ்யாப்தி: ப்ரமேயத்வேநைவ க்³ருஹ்யதே, ததா² தத்தந்நீலாதி³வ்யக்திக³தாப்ரதியோகி³தா நீலத்வாதி³ரூபேண க்³ருஹ்யத இதி ந காசித³நுபபத்தி: । ஏவம் ச ‘இஹேதா³நீம் க⁴டோ நாஸ்தீ'தி ப்ரதீதிரிவ க⁴டோபாதா³நக³ததத்ப்ராக³பா⁴வவிஷயா ‘மயி ஜ்ஞாநம் நாஸ்தீதி ப்ரதீதிரபி ப்ரமாத்ருக³ததத்ப்ராக³பா⁴வவிஷயேதி ந காப்யநுபபத்திரித–சேந்ந; அபா⁴வஜ்ஞாநே ப்ரதியோக்³யம்ஶே பா⁴ஸமாநஸ்ய த⁴ர்மஸ்யைவ ப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கதயா யத்கிம்சித்³விஶேஷாபா⁴வஸ்ய ஸாமாந்யாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகத்வே க⁴டவத்யபி பூ⁴தலே ‘நிர்க⁴டம் பூ⁴தலமி'தி க⁴டஜ்ஞாநவத்யபி ஸ்வஸ்மி'ந்மயி க⁴டஜ்ஞாநம் நாஸ்தீ'தி ச ப்ரதீதேராபத்தே: பூர்வோக்ததோ³ஷாத் । யத்கிம்சித்³க⁴டஜ்ஞாநம் க⁴டாபா⁴வஜ்ஞாநே ப்ரதிப³ந்த⁴கமிதி து ஜ்ஞாநஜ்ஞாநே(அ)பி துல்யம், உதா³ஹ்ருதவ்யாப்திக்³ரஹணே து பா³த⁴காபா⁴வாத் ஸாமாந்யாவச்சே²தே³(அ)பி ந தோ³ஷ: । அதை²வம் ப்ராக³பா⁴வப்ரதீதிரேவ ந ஸ்யாத் , ந ஸ்யாதே³வ; ‘க⁴டோ ப⁴விஷ்யதீதி ப்ரதீதே: தா⁴த்வர்த²ப⁴விஷ்யத்தாவிஷயத்வேந ப்ராக³பா⁴வாவிஷயத்வாத் । அந்யதா² தி³நாந்தரோத்பத்ஸ்யமாநக⁴டே ஏதத்³தி³நவ்ருத்திப்ராக³பா⁴வப்ரதியோகி³த்வேந ‘அத்³ய க⁴டோ ப⁴விஷ்யதீ'தி தீ⁴ப்ரஸங்க³: । ப⁴விஷ்யத்வம் ச ப்ரதியோகி³தத்³த்⁴வம்ஸாநாதா⁴ரகாலஸம்ப³ந்தி⁴த்வம் । த்⁴வம்ஸத்வம் ச ப்ராக³பா⁴வாநங்கீ³கர்த்ருமதே காதா³சித்காபா⁴வத்வமேவ । தத³ங்கீ³கர்த்ருமதே(அ)பி ப்ரதியோக்³யஜநககாதா³சித்காபா⁴வத்வம் । ஜநகத்வம் ச ஸ்வரூபஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷ:, ந ப்ராக³பா⁴வக⁴டித: ப்ராக³பா⁴வஸ்யாஜநகத்வாபத்தே:, அந்யதா²த்மாஶ்ரயாத் । அத: ப்ராக³பா⁴வமங்கீ³குர்வதோ(அ)பி தத்ப்ரத்யக்ஷத்வம் து³ர்லப⁴ம் , தமநங்கீ³குர்வதஸ்து ந காபி ஹாநி: । 'இஹேதா³நீம் க⁴டோ நாஸ்தீதி’தி ப்ரதீதிஸ்து ஸாமாந்யத⁴ர்மவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகதத்காலாவச்சி²ந்நயாவத்³விஶேஷாபா⁴வவிஷயா; ஸமயவிஶேஷஸ்யாப்யபா⁴வாவச்சே²த³கத்வாத் । அந்யதா² ‘ஆத்³யக்ஷணே க⁴டோ நீரூப' இத்யாதி³ப்ரதீதிர்ந ஸ்யாத் । அத²–அஸ்மிந்பக்ஷே ஸாமாந்யாபா⁴வோ ந ஸித்³த்⁴யேதி³தி சேத், ப்ராக³பா⁴வாப்⁴யுபக³மே(அ)பி துல்யமேதத் , ஸாமாந்யாபா⁴வப்ராக³பா⁴வயோ: ஸுந்தோ³பஸுந்த³யோரிவ பரஸ்பரபராஹதத்வாத் । ததா² ஹி–ப்ராக³பா⁴வஸித்³தௌ⁴ விஶேஷாபா⁴வஸ்யாபி ஸாமாந்யாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகத்வாத் ந தாவந்மாத்ரப்ரமாணகஸாமாந்யாபா⁴வஸித்³தி⁴:, ஸாமாந்யாபா⁴வஸித்³தௌ⁴ ச விஶேஷாபா⁴வஸ்ய ஸாமாந்யாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகத்வாபா⁴வாத் காதா³சித்காபா⁴வஸ்ய ச ஸாமாந்யாபா⁴வத்வாயோகா³த் ந ஸாமாந்யத⁴ர்மாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகவிஶேஷப்ரதீதிமாத்ரஶரணப்ராக³பா⁴வஸித்³தி⁴:, இதி ந தது³ப⁴யமபி விபஶ்சிதாம் சேதஸி சமத்காரமாவஹதி । நநு யாவத்³விஶேஷாபா⁴வநிஶ்சயே(அ)பி ‘ரூபம் வாயுவ்ருத்தி ந வா’ ‘வாயு ரூபவாந்ந வே'தி ரூபாபா⁴வஸந்தே³ஹாத் நிஶ்சிதே ச ஸம்ஶயாயோகா³த்³யாவத்³விஶேஷாபா⁴வாந்யஸாமாந்யாபா⁴வஸித்³தி⁴:, அத ஏதாவந்த்யேவ ரூபாணீதி நிஶ்சயத³ஶாயாமேதாத்³ருஶஸம்ஶயஸ்யாநநுபூ⁴யமாநத்வேந தத³நிஶ்சயத³ஶாயாமேவைதாத்³ருஶ: ஸம்ஶயோ வாச்ய:, ததா² ச ‘ரூபத்வம் பார்தி²வாப்யதைஜஸரூபத்ரிதயாதிரிக்தவ்ருத்தி ப⁴விஷ்யதீ'த்யதி⁴கஸம்பா⁴வநயா நிஶ்சிதேஷ்வேவ ஸம்ஶய:, உக்தஸம்பா⁴வநாவிரஹஸஹக்ருதநிஶ்சயஸ்யைவ ப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாதி³தி சேந்ந; ஏவம் ப்ரதிப³ந்த⁴ககல்பநே மாநாபா⁴வாத் , உக்தஸம்பா⁴வநாவிரஹத³ஶாயாமப்யேதாத்³ருஶஸம்ஶயத³ர்ஶநாச்ச । நநு யதா² யாவத்³விஶேஷாபா⁴வேப்⁴யோ(அ)திரிக்த: ஸாமாந்யாபா⁴வோ ரூபஸ்ய ஸம்ஶயகோடி:, ததா² ரூபஸாமாந்யமபி யாவத்³விஶேஷேப்⁴யோ(அ)திரிக்தம் ஸம்ஶயகோடிர்நாப்⁴யுபக³ந்தும் ஶக்யதே । ததா²ச கத²ம் ரூபஸ்ய ஸம்ஶயகோடித்வம் ? ஸர்வரூபாபா⁴வநிஶ்சயாத் । யதி³ து நீலபீதாத்³யபா⁴வத்வேந நிஶ்சயே(அ)பி ரூபாபா⁴வத்வேநாநிஶ்சயாத்³ரூபாஸம்ஶய இதி ப்³ரூஷே, ததா³ கிம் ஸாமாந்யாபா⁴வேந; ரூபத்வாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகாபா⁴வத்வேந ஸம்ஶயஸம்ப⁴வாத் , த⁴ர்மிகல்பநாதோ த⁴ர்மகல்பநாயா லகு⁴த்வேந யாவத்³விஶேஷாபா⁴வாநாமேவ ரூபத்வாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகத்வகல்பநாத் , அதோ ந யத்கிம்சித³பா⁴வமாதா³ய ‘க⁴டோ நீரூப' இதி ப்ரதீதிப்ரஸங்க³ இதி சேந்ந; யாவத்³விஶேஷாபா⁴வேஷு யத்³ரூபத்வாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகத்வம் தத் ப்ரத்யேகம் விஶ்ராந்தம், வ்யாஸஜ்யவ்ருத்தி வா । ஆத்³யே யத்கிம்சித³பா⁴வமாதா³ய ‘க⁴டோ நீரூப' இதி ப்ரதீதிப்ரஸங்க³:, த்³விதீயே தத்தத்³ரூபத்வாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகத்வஸ்யாவ்யாஸஜ்யவ்ருத்திஸ்வபா⁴வத்வேந தத்³வ்யதிரிக்தம் ரூபத்வாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகத்வம் வ்யாஸஜ்யவ்ருத்தி கல்பநீயம் , தத்³வரம் ரூபத்வாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாக ஏக ஏவாபா⁴வ: கல்ப்யதே; மமைகோ(அ)பா⁴வ: ரூபத்வாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகத்வம் சேதி வஸ்துத்³வயம் கல்ப்யம் , தவ து ரூபத்வாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகத்வம், தஸ்ய ச வ்யாஸஜ்யவ்ருத்தித்வேந ப³ஹுஷ்வபா⁴வேஷு ப்ரத்யேகம் ஸம்ப³ந்தா⁴ இதி ப³ஹு கல்ப்யம் । ‘த⁴ர்மிகல்பநாதோ த⁴ர்மகல்பநாயா லகு⁴த்வமிதி ந்யாயஸ்து கல்பநீயாதி⁴க்யாபேக்ஷ: । கிம்ச க⁴டத்³வயே யாவத்³விஶேஷாபா⁴வஸத்த்வே(அ)பி ரூபஸாமாந்யாபா⁴வபு³த்⁴யநுத³யாத் ஐகாதி⁴கரண்யாவச்சே²தே³நாப்யபா⁴வா விஶேஷணீயா:; ததா² சாதிகௌ³ரவம் । அபி ச வ்யாஸஜ்யவ்ருத்தித⁴ர்மக்³ரஹே யாவதா³ஶ்ரயக்³ரஹஸ்தத்³பே⁴த³க்³ரஹஶ்ச ஹேது:; அக்³ருஹீதேஷு பி⁴ந்நதயா வா(அ)க்³ருஹீதேஷு வஸ்த்ராதி³ஷு த்³வித்வாதி³பு³த்³த்⁴யநுத³யாத் , ததா²ச யாவத³பா⁴வதத்³பே⁴தா³க்³ரஹே ப்ரத²மத ஏவ நீரூப இதி தீ⁴ர்ந ஸ்யாத் ; வ்யாஸஜ்யவ்ருத்திஸாமாந்யப்ரதியோகி³தாகத்வஸ்யாக்³ரஹணாத் । அத: ஸாமாந்யாபா⁴வஸ்ய ப்ராமாணிகத்வாத் கத²ம் தத்பராஹதிரிதி சேத், அத்ர ப்³ரூம:–ஏவம் தர்ஹி ஸாமாந்யப்ரகாரேண விஶேஷாபா⁴வாப்ரதீதேர்ஜ்ஞாநவிஶேஷப்ராக³பா⁴வோ ந ஜாநாமீதி தி⁴யோ ஜ்ஞாநத்வாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகோ ந விஷய இதி ஸித்³த⁴ம் ந: ஸமீஹிதம் । ந ஹி ப்ராக³பா⁴வோ(அ)பி கஶ்சித்ஸாமாந்யாபா⁴வோ(அ)ஸ்தி; யேந தத்ப்ரதியோகி³தா ஸாமாந்யத⁴ர்மேணாவச்சி²த்³யேத, விஶேஷாபா⁴வப்ரதியோகி³தா து தத்தத்³த⁴டத்வாதி³நா விஶேஷேணாவச்சி²த்³யதே । ந ச தேந தேந ரூபேண ப⁴விஷ்யத்³த⁴டாதி³ ஜ்ஞாதும் ஶக்யம்; தஜ்ஜந்மாநந்தரம் து தத்தத்³ரூபேண தஜ்ஜ்ஞாநஸம்ப⁴வே(அ)பி ந ப்ராக³பா⁴வதீ⁴: ப்ரத்யக்ஷா ஸ்யாத் । ததா³நீம் ப்ராக³பா⁴வாஸத்த்வாத் , ப்ரத்யக்ஷஸ்ய விஷயஜந்யத்வாத் । ஸாமாந்யப்ரகாரகஜ்ஞாநம் ச ந விஶேஷாபா⁴வஜ்ஞாநே ஹேதுரித்யுக்தம் । ப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கப்ரகாரகப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநஸ்யாபா⁴வத்வப்ரகாரகாபா⁴வஜ்ஞாநே ஹேதுத்வாத் , தஸ்யாநுமாநக³ம்யத்வே(அ)பி ந ஜாநாமீதி தி⁴ய: அபரோக்ஷாயாஸ்தத்³விஷயத்வாயோகா³த் । அவ்யபி⁴சாரிலிங்கா³த்³யபா⁴வாத்தத³நுமாநமபி தூ³ரநிரஸ்தமேவ । நநு ‘இத³ம் மா பூ⁴தி³தீ'ச்சா²விஷயதயா தத்ஸித்³தி⁴:, ந; ப்ராக³பா⁴வஸ்ய ஸ்வரூபதோ(அ)ஸாத்⁴யத்வேந ப்ரதியோகி³ஜநகவிக⁴டநேந தத்ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யேவாத்யந்தாபா⁴வஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாபி ஸாத்⁴யத்வாத்தேநைவாந்யதா²ஸித்³தே⁴: । அத²–உத்பந்நஸ்ய த்³விதீயக்ஷணே புநருத்பத்த்யபா⁴வாத்தத்பூர்வக்ஷணே ஸாமக்³ர்யபா⁴வோ வாச்ய:; ஸ ச ப்ராக³பா⁴வாபா⁴வாதே³வ, அந்யஹேதூநாம் ஸத்த்வாதி³தி சேந்ந; ஸாமயிகாத்யந்தாபா⁴வேநைவாந்யதா²ஸித்³தே⁴:, உத்பந்நஸ்யைவ ஸ்வோத்பத்திவிரோதி⁴த்வாச்ச । அபிச ஸாமக்³ரீ கார்யஸத்த்வே ப்ரயோஜிகா, ந து தஸ்யாத்³யகாலஸம்ப³ந்த⁴ரூபோத்பத்தாவபி । ஆத்³யகாலஸம்ப³ந்தோ⁴ ஹி ஸ்வஸமாநகாலீநபதா³ர்த²த்⁴வம்ஸாநாதா⁴ரகாலாதா⁴ரத்வம் । தத்ர ஸாமக்³ரீ கார்யஸ்ய காலாதா⁴ரத்வாம்ஶமாத்ரே ப்ரயோஜிகா, ந து விஶேஷணாம்ஶே(அ)பி தஸ்ய தாத்³ருக்பதா³ர்த²த்⁴வம்ஸஸாமக்³ரீவிரஹாதே³வ ஸித்³தே⁴: । பாகஜரூபாதி³பே⁴தோ³(அ)ப்யக்³நிஸம்யோக³பே⁴தா³த் பூர்வரூபாதி³த்⁴வம்ஸபே⁴தா³த்³வா, ந து ப்ராக³பா⁴வபே⁴தா³த் , ப்ரதியோகி³பே⁴த³ம் விநா ப்ராக³பா⁴வபே⁴தா³யோகா³ச்ச । நாப்யுபாதா³நத்வவ்யவஸ்தா² தத்ர மாநம் ; தந்துத்வாதி³நைவ தத்ஸித்³தே⁴: । அந்யதா² ப்ராக³பா⁴வஸ்ய ஸம்ப³ந்தி⁴விஶேஷோ(அ)பி குத: ஸித்³த்⁴யேத்? ந ச தத³த்யந்தாபா⁴வவத: கத²ம் தது³பாதா³நத்வம் ? ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரேண த்வயாப்யப்⁴யுபக³மாத்ஸமயாவச்சே²த³தத³நவச்சே²தா³ப்⁴யாம் வைலக்ஷண்யாப்⁴யுபக³மாச்சேத்யலமதிவிஸ்தரேண । ஏவம் ஸாமாந்யாபா⁴வோ(அ)பி கௌ³ரவபராஹத ஏவ । ததா² ஹி ஸாமாந்யாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகத்வம் , அபா⁴வ: தஸ்ய ச தத்தத³தி⁴கரணஸம்ப³ந்தா⁴ இதி த்ரயம் வா கல்ப்யதாம் ? க்ல்ருப்ததத்தத³தி⁴கரணஸம்ப³ந்தா⁴நாமேகாதி⁴கரணவ்ருத்தித்வாவச்சே²தே³ந ஸித்³தா⁴நாமபா⁴வாநாம் ஸாமாந்யாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகத்வம், தஸ்ய ச வ்யாஸஜ்யவ்ருத்தித்வமிதி த்³வயம் வா கல்ப்யதாம் । தத்ரோத்தர: பக்ஷ ஏவ ப்ரேக்ஷாவத்³ப்⁴யோ ரோசதே; ஆத்³யக்ஷணே ‘க⁴டோ நீரூப' இதி ப்ரதீதே: ஸர்வஸித்³த⁴த்வாத் , யாவதா³ஶ்ரயதத்³பே⁴த³க்³ரஹஸ்ய த்³வித்வாதி³க்³ரஹே ஹேதுத்வே(அ)பி உக்தப்ரதியோகி³தாக்³ரஹே ஹேதுத்வாநப்⁴யுபக³மாத், கார்யோந்நேயத⁴ர்மாணாம் யதா²கார்யமுந்நயநாத் । ந சைவமதிலாக⁴வாத் க்ல்ருப்தாநாமதி⁴கரணாநாமேவாபா⁴வதீ⁴ஹேதுத்வமஸ்து, கிம் விஶேஷாபா⁴வைரபீதி வாச்யம் ; அஸ்மாகமிஷ்டாபத்தே:, க⁴டாபா⁴வோ நேத்யாதா³வதிரிக்தாபா⁴வஸ்ய த்வயாப்யநப்⁴யுபக³மேந பா⁴வஸ்யாப்யபா⁴வத்வப்ரகாரகப்ரமாஹேதுத்வஸ்யோப⁴யவாதி³ஸித்³த⁴த்வாத் । யத³பி கஶ்சிதா³ஹ–ப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கபே⁴த³ஸ்யாபா⁴வபே⁴த³நியாமகத்வாத்³விஶேஷாபா⁴வாந்யஸாமாந்யாபா⁴வஸித்³தி⁴:, அந்யதா² அபா⁴வபே⁴தா³ஸித்³தே⁴:; ப்ரதியோகி³பே⁴த³ஸ்யாபா⁴வபே⁴த³கத்வே ஏகக⁴டப்ரதியோகி³கஸ்ய ப்ராக³பா⁴வாதி³சதுஷ்டயஸ்யாபே⁴த³ப்ரஸங்கா³த் , அவச்சே²த³கபே⁴தா³த்து தத்³ப⁴தே³ ந கோ(அ)பி தோ³ஷ:; க்வசித்தாதா³த்ம்யஸ்ய க்வசித்ஸம்ஸர்க³ஸ்ய க்வசித் பூர்வாபரகாலீநதத்³த⁴டத்வாதே³ஶ்ச பே⁴தா³த் இதி । தந்ந; ஸம்ஸர்க³ப்ரதியோகி³ விஶேஷணஸாதா⁴ரணஸ்யைகஸ்யாவச்சே²த³கத்வஸ்ய து³ர்வசத்வாத் , தாதா³த்ம்யாதே³ஶ்ச ப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கத்வே மாநாபா⁴வாத் । பே⁴த³ஸித்³தி⁴ஸ்து பா⁴வவத³பா⁴வஸ்யாபி விருத்³த⁴த⁴ர்மாத்⁴யாஸாதே³வ। அவச்சே²த³கபே⁴த³ஸ்யாபா⁴வபே⁴த³நியாமகத்வம் லிங்க³வித⁴யா தஜ்ஜ்ஞாபகத்வமேவ வாச்யம், ந து தஜ்ஜநகத்வம் । தச்ச ந; விபக்ஷபா³த⁴கதர்காபா⁴வேந ஸாமாநாதி⁴கரண்யாபா⁴வேந ச வ்யாப்தேரேவாஸித்³தே⁴: । அத ஏவ ததி³தரத⁴ர்மாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகத்வம் தத³வச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகாந்யத்வவ்யாப்யமித்யபி–நிரஸ்தம் ; ஏவம் சாவ்ருத்தீநாம் க³க³நாதீ³நாம் ஸமநியதாநாம் வா(அ)ந்யேஷாம் த⁴ர்மாணாமேக ஏவாத்யந்தாபா⁴வ:; யுக³பத்³விநஷ்டாநாமுத்பந்நாநாம் வா ஸமாநதே³ஶாநாமஸதி பா³த⁴கே ஏக ஏவ த்⁴வம்ஸ: ப்ராக³பா⁴வோ வா; வ்யதி⁴கரணத⁴ர்மாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகோ(அ)பி சேத³பா⁴வ: ப்ராமாணிக:, ததா³ தஸ்யைகஸ்யைவ ப்ரதியோகி³தா: ஸர்வைரேவ வ்யதி⁴கரணை: ஸர்வைஶ்ச ஸமாநாதி⁴கரணை: ஸம்ப³ந்தை⁴ரேவாவச்சி²த்³யந்தாம் , ஆகாஶாபா⁴வ ஏவ வா ததா²(அ)ஸ்தாம் ; ஏகேநைவோபபத்தாவபா⁴வபே⁴த³கல்பநே மாநாபா⁴வாத் । ந ச ஏவமேக ஏவ ஜக³தீதலே ப⁴வத்வபா⁴வ:, ஸ ஏவ தத்தத³வச்சே²த³கதே³ஶகாலாதி³பே⁴தே³ந தத்தத்³வ்யவஹாரபே⁴த³ம் ஜநயிஷ்யதீதி கிமதி⁴ககல்பநயேதி வாச்யம் ; உபபத்³யதே சேத³ஸ்து । ப்ரக்ருதே து ந பா³த⁴கம் கிம்சித் । அத ஏவ வைஶேஷிகாணாம் ஸ்வாப்⁴யுபக³தகாலபதா³ர்த²ஸ்யைவ ஸர்வவ்யவஹாரஹேதுத்வோபபத்தௌ ந பதா³ர்தா²ந்தரஸித்³தி⁴ரித்யத்³வைதவாதி³நோ வத³ந்தி । ததே³வம் ‘அஹமஜ்ஞ' இதி ஜ்ஞாநஸ்யாபா⁴வஜ்ஞாநஸாமக்³ரீவிலக்ஷணஸாமக்³ரீஜந்யத்வாத³பா⁴வவிலக்ஷணவிஷயத்வம் ஸித்³த⁴ம் ॥ ஏவம் த்வது³க்தமர்த²ம் ந ஜாநாமீதி ப்ரத்யக்ஷஸ்யாபி । நநு ஸாக்ஷாத்த்வது³க்தார்த²விஷயம் ப்ரமாணஜ்ஞாநம் மயி நாஸ்தீத்யேதத்³விஷயகமுதா³ஹ்ருதஜ்ஞாநம் , தச்ச ந ஸாக்ஷாத³ர்த²விஷயம் ; ப்ரமாணஜ்ஞாநாவச்சே²த³கதயார்த²ஸ்ய பா⁴நாத், அதோ ந வ்யாகா⁴த இதி சேந்ந; ஸாக்ஷாத்த்வது³க்தார்த²மவேத்ய ஹி தத³பா⁴வோ க்³ராஹ்ய: । தஜ்ஜ்ஞாநம் ச ந ஸாக்ஷிணா; ஸ்வஸ்மிம்ஸ்தாத்³ருக்ப்ரமாணஜ்ஞாநாபா⁴வாத் , அந்யநிஷ்ட²ம் து ஶப்³தா³தி³நா க்³ராஹ்யம் । ஶப்³தா³தி³ஶ்ச த்வது³க்தார்த²ம் போ³த⁴யந்நேவ தத்³விஷயத்வம் ஜ்ஞாநே போ³த⁴யேத் । ததா²ச ப்ரத²மதஸ்த்வது³க்தார்த²விஷயகம் ஸாக்ஷாதே³வ ஜ்ஞாநமாக³தமிதி தந்நிஷேதே⁴ ந குதோ வ்யாகா⁴த: ? அத ஏவ—விஶேஷஸ்ய ஸ்வரூபதோ ஜ்ஞாநே(அ)பி விஶேஷப்ரகாரகஜ்ஞாநாபா⁴வோ ந வ்யாஹத–இத்யபாஸ்தம், கரதலாமலகஜ்ஞாநே ஸ்வவிஷயவ்யாவர்தகத⁴ர்மவிஷயத்வம் ப்ரஸித்³த⁴மிஹ நிஷித்⁴யத இத்யபி ந; த்வது³க்தத்வஸ்யாபி மது³க்தாத்³வ்யாவர்தகத்வேந ஸாமாந்யதோ வ்யாவர்தகத⁴ர்மவிஷயத்வஸ்ய நிஷேத்³து⁴மஶக்யத்வாத் । நநு-அவச்சே²த³கதயா விஶேஷஜ்ஞாநே ஜாதே(அ)பி ந வ்யாஹதி: । ததா² ஹி ந ஹி விஶேஷஜ்ஞாநாபா⁴வஸ்த்வது³க்தார்த²விஷயகஜ்ஞாநாபா⁴வோ வாத்ர ப்ரதீயதே, கிம்து த்வது³க்தார்த²விஶேஷ்யகவிஶேஷப்ரகாரகஜ்ஞாநாபா⁴வ:, தத்ர ச த்வது³க்தார்த²விஶேஷ்யகவிஶேஷப்ரகாரகஜ்ஞாநத்வேந ப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநே(அ)பி தாத்³ருக்ப்ரகாரகதத்³விஶேஷ்யகஜ்ஞாநாபா⁴வஸம்ப⁴வ:; அஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞாநே விஶேஷ்யே விஶேஷப்ரகாரகத்வப்ரகாரகத்வாத் , யத்ராபி த்வது³க்தவிஶேஷம் ந ஜாநாமீத்யபி⁴லாப:, தத்ராப்யேவமேவ வ்யாஹத்யபா⁴வ: கத²ம்சிது³ந்நேய: । ந ச-யத்ரோக்தப்ரதியோக்³யப்ரஸித்³தி⁴:, தத்ர கத²மபா⁴வப்ரதீதிரிதி வாச்யம் ; ஸமவேதவாச்யத்வம் நாஸ்தீத்யத்ரேவ விஶேஷ்யே விஶேஷணாபா⁴வவிஷயத்வேந வ்யதி⁴கரணத⁴ர்மாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகாபா⁴வவிஷயத்வேந வோபபத்தேரிதி சேந்ந; அநுப⁴வவிரோதா⁴த், விஶேஷஜ்ஞாநாபா⁴வஸ்ய த்வது³க்தார்த²ஜ்ஞாநாபா⁴வஸ்ய வா(அ)நப்⁴யுபக³மே தத்³விஷயஜ்ஞாநஸத்த்வேந தத்³வ்யவஹாராபத்தேஶ்ச । ந சைவம் த்³ருஶ்யதே । ஸ்வத:ப்ராமாண்யமதே து தத்ப்ரகாரகத்வே தத்³விஶேஷ்யகத்வே ச க்³ருஹ்யமாணே தத்³வத்த்வக்³ரஹணஸ்யாவஶ்யகதயா தத³ம்ஶே தத்ப்ரகாரகதத்³விஶேஷ்யகத்வஸ்ய தாத்³ருஶப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநே ஸம்ப⁴வாத் ஸ்பஷ்ட ஏவ வ்யாகா⁴த:, பா⁴வரூபாஜ்ஞாநபக்ஷே து ஸர்வஸ்யாபி ஸாக்ஷிவேத்³யதயா ந வ்யாகா⁴த இத்யுக்தம் । ததே³வம் த்வது³க்தமர்த²ம் ந ஜாநாமீதி ப்ரத்யக்ஷபா⁴வரூபாஜ்ஞாநவிஷயமிதி ஸித்³த⁴ம் । ஏவமேதாவந்தம் காலம் ந கிம்சித³வேதி³ஷமிதி பராமர்ஶஸித்³த⁴ம் ஸௌஷுப்தம் ப்ரத்யக்ஷமபி பா⁴வரூபாஜ்ஞாநவிஷயமேவ । நநு–பராமர்ஶ: கிமநுமாநம், கிம் வா ஸ்மரணம் । ஆத்³யே ஜ்ஞாநாபா⁴வ ஏவாநுமீயதாம் , கிம் பா⁴வரூபாஜ்ஞாநேந ? ததா² ஹி—ஸம்ப்ரதிபந்நோத³யாஸ்தமய காலவத்³விவாத³பத³யோரப்யுத³யாஸ்தமயயோரந்தராலகாலமநுமாய தத்காலமஹம் ஜ்ஞாநாபா⁴வவாந், அவஸ்தா²விஶேஷவத்த்வாத் , ஜ்ஞாநஸாமக்³ரீவிரஹவத்த்வாத் , துல்யயோக³க்ஷேம ஆத்மாதௌ³ ஸ்மர்யமாணே(அ)பி தத்³வத்தயா நியமேநாஸ்மர்யமாணத்வாத்³வேதி ப்ரயோக³ஸம்ப⁴வாத் । த்³விதீயே து நாஸ்த்யுபபத்தி:; ஸம்ஸ்காராஸம்ப⁴வாத் , விநஶ்யதே³வ ஹி ஜ்ஞாநம் ஸம்ஸ்காரம் ஜநயதி; விநா வ்யாபாரம் வ்யவஹிதகார்யஜநநாக்ஷமத்வாத் , அவிநஶ்யதா து தேந ஸ்வயமேவ தத்கார்யஸ்ய ஜநயிதும் ஶக்யத்வாத் கிமிதி ஸம்ஸ்காரோ ஜந்யேத ? ந ஹி ஸம்ஸ்காரோ(அ)பி ப்ரத்யக்ஷ:, யேந கார்யாந்யதா²நுபபத்திமந்தரேணாபி அப்⁴யுபேயதே; ஸௌஷுப்தம் சாநாத்³யஜ்ஞாநோபரக்தம் ஸாக்ஷிசைதந்யரூபம் ஜ்ஞாநம் ஸ்வதோ வா உபாதி⁴தோ வா ந விநஶ்யதீதி ஸம்ஸ்காரம் கத²ம் ஜநயேத் ? தத³பா⁴வாத் கத²ம் ஸ்மர்யேத, அஸ்மர்யமாணம் வா கத²ம் ப்ரமாணத்வேநோதா³ஹ்ரியேதேதி–சேந்ந; ந தாவத³நுமாநம் தத்ர ஸம்ப⁴வதி । ஹேதோ: பக்ஷவிஶேஷணஸ்ய சாஜ்ஞாநாத் । ந ஹி ஜ்ஞாநாபா⁴வமந்தரேணாவஸ்தா²யாம் விஶேஷோ வக்தும் ஶக்ய: । ஜ்ஞாநஸாமக்³ரீவிரஹஶ்ச ஜ்ஞாநாபா⁴வாநுமேயத்வேநாந்யோந்யாஶ்ரயக்³ரஸ்த: । ந சேதா³நீந்தநேநேந்த்³ரியப்ரஸாதே³ந பூர்வகாலீநம் தது³பரமமநுமாய ஸாமக்³ரீவிரஹாநுமாநம் ; இந்த்³ரியப்ரஸாத³ஸ்ய ஸுகா²நுப⁴வஹேதுகஸ்ய தது³பரமஹேதுகத்வாஸித்³தே⁴: । நியமேநாஸ்மர்யமாணத்வம் ச யதா²ஶ்ருதம் வா ஸுஷுப்திகாலாவச்சே²தே³நேதி வா । ஆத்³ய அஸித்³தி⁴:, த்³விதீயே தூபேக்ஷணீயஜ்ஞாநாபா⁴வோ ந ஸித்³த்⁴யேத் , தத்ரைவ வ்யபி⁴சாரஶ்ச । ந ச தர்ஹி ப்ராதரநுபூ⁴தசத்வரே க³ஜஜ்ஞாநாபா⁴வஜ்ஞாநம் கத²மிதி வாச்யம் ; ஜ்ஞாநாநுபலப்³த்⁴யைவேத்யவேஹி । அநுபலப்³தி⁴ஜ்ஞாநம் ச பா⁴வரூபாஜ்ஞாநேந லிங்கே³ந । ததா² ஹி-பூர்வகாலே(அ)ஹம், க³ஜஜ்ஞாநாபா⁴வவாந், க³ஜாஜ்ஞாநவத்த்வாத் , யந்நைவம் தந்நைவம் , யதா² க³ஜஜ்ஞாநவாநஹமிதி, ஏவம் ஸர்வத்ராஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞாநாபா⁴வவ்யாப்யத்வேந தத³நுமாபகத்வம் । ந ச–ஸுஷுப்திகாலே ஜ்ஞாநாபா⁴வாநுமாநார்த²ம் பா⁴வரூபாஜ்ஞாநமிவ ராகா³பா⁴வாநுமாநார்த²ம் த்³வேஷோ(அ)பி ஸ்வீகரணீய:, தத்³விரோதி⁴பதா³ர்தா²நுப⁴வம் விநா தத³பா⁴வாநுமாநாயோகா³தி³தி வாச்யம்; பா⁴வரூபாஜ்ஞாநேந ஜ்ஞாநாபா⁴வேந வா ராகா³பா⁴வாநுமாநஸம்ப⁴வாத் , தஸ்யாபி தத்³விரோதி⁴த்வாத் । அதா²பரோக்ஷதோ ஜ்ஞாதே(அ)ஜ்ஞாநாபா⁴வாத் கத²ம் பரோக்ஷஜ்ஞாநாபா⁴வாநுமாநம் ? ஸாமக்³ரீவிரஹாதி³நேதி க்³ருஹாண । ந சாத்ராப்யந்யோந்யாஶ்ரய:; ஶப்³தா³தீ³நாம் யோக்³யாநாம் யோக்³யாநுபலப்³த்⁴யா அபா⁴வநிஶ்சயேந பரோக்ஷஜ்ஞாநவிரஹஜ்ஞாநம் விநைவ ஸாமக்³ரீவிரஹநிஶ்சயாத் , ஸுஷுப்திகாலே சேந்த்³ரியாதி³க⁴டிதஸாமக்³ரீவிரஹஸ்ய ப²லாபா⁴வம் விநா ஜ்ஞாதுமஶக்யத்வேநாந்யோந்யாஶ்ரயோக்தே:। ந ச ஸ்மரணபக்ஷே ஸம்ஸ்காராநுபபத்தி:; அஜ்ஞாநஸ்யாஜ்ஞாநவ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தஸாக்ஷிபா⁴ஸ்யத்வேந வ்ருத்திநாஶாதே³வ ஸம்ஸ்காரோபபத்தே:, அஜ்ஞாநவ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தசைதந்யஸ்யைவ ஸாக்ஷிபதா³ர்த²த்வாத் । ந ச-ஜாக³ரே(அ)ப்யஜ்ஞாநஸ்ய வ்ருத்திவேத்³யத்வே வ்ருத்த்யபா⁴வத³ஶாயாம் ஸம்ஶயாத்³யாபத்திரிதி வாச்யம்; அஜ்ஞாநவிஷயாஜ்ஞாநாபா⁴வேந தத³யோகா³த் , ஸம்ஶயாதே³ஸ்தத்காரணீபூ⁴தாஜ்ஞாநஸமாநவிஷயத்வநியமாத் । பா⁴வத்வாதி³நா ஸம்ஶயே த்விஷ்டாபத்திரேவ; பா⁴வத்வாதே³: ஸாக்ஷிவேத்³யத்வாபா⁴வேநாஜ்ஞாநவிஷயத்வாத் , அஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வரூபேணைவ ஸாக்ஷிவேத்³யத்வாத் । நநு ததா³ ஜ்ஞாநாபா⁴வோ(அ)பி ஸ்வரூபேணைவ பா⁴ஸதாம் , ஸப்ரதியோகி³கத்வேநாப⁴வஜ்ஞாந ஏவ ப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநஸ்ய ஹேதுத்வாத் , அந்யதா² ‘ப்ரமேய'மிதி ஜ்ஞாநே(அ)ப்யபா⁴வோ ந பா⁴ஸேதேதி சேந்ந; ஸாக்ஷிணா தாவந்ந ஸ்வரூபேணாபா⁴வாவகா³ஹநம் । தஸ்ய ஸாக்ஷாத்ஸாக்ஷ்யவேத்³யத்வாத் । நாபி ஶப்³தா³தி³நா ததா³நீம் தேஷாமபா⁴வாத் । நாப்யநுபலப்³த்⁴யா; தஸ்யா: ப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநநிரபேக்ஷாயா அஜநகத்வாத் । ந ச–த்³ருஷ்டாபா⁴வாந்தரவிலக்ஷணஸ்வபா⁴வ ஏவாயமபா⁴வ இதி ஸ்வரூபேண ஸாக்ஷிவேத்³யோ(அ)ஸ்த்விதி வாச்யம் ; நிர்விகல்பகபு³த்³தி⁴வேத்³யத்வே பா⁴வத்வஸ்யைவௌசித்யாத் , அந்யதா² பரிபா⁴ஷாமாத்ராபத்தே: । நநு ஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வாதே³ஸ்ததா³நநுப⁴வேந ‘நாவேதி³ஷமி'தி தேநாகாரேண கத²ம் பராமர்ஶ:? ந; த்³ரஷ்டுர்ஹ்யந்த:கரணதாதா³த்ம்யேநாஹமுல்லேக²ஸ்யேவ ஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வாதே³ரபி ததை³வாநுபூ⁴யமாநத்வேந தத³ம்ஶே பராமர்ஶத்வாநப்⁴யுபக³மாத் , ஸுஷுப்திகாலீநஸ்ய த்³ரஷ்டுரேவ பராம்ருஷ்டத்வாத் । நந்வஜ்ஞாநவ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தசைதந்யரூபஸ்யாஜ்ஞாநாநுப⁴வஸ்ய ஜாக்³ரத்யபி வித்³யமாநத்வாத் கத²மஜ்ஞாநஸ்மரணம் ? ந ஹி தா⁴ராவாஹிகேஷு அநுப⁴வேஷு துல்யஸாமக்³ரீகேஷு ஸ்மரணவ்யவஹார:; ததா²ச தா⁴ராவாஹிகோ(அ)ஜ்ஞாநாநுப⁴வ இதி வக்தவ்யம், ந து பராமர்ஶ இதி, ஸத்யம் । ஸுஷுப்த்யாக்²யாயாஸ்தாமஸ்யா அஜ்ஞாநவ்ருத்தேர்நாஶே ஜாக்³ரதி தத்³விஶிஷ்டாஜ்ஞாநஸ்ய ஸாக்ஷிணா(அ)நுபூ⁴யமாநத்வாபா⁴வேந ஸம்ஸ்காரஜந்யாவித்³யாவ்ருத்த்யைவ ஸுஷுப்திவிஶிஷ்டஜ்ஞாநபா⁴நாத் பராமர்ஶத்வோபபத்தே:, கேவலாஜ்ஞாநாம்ஶே து துல்யஸாமக்³ரீகத்வாத்³தா⁴ராவாஹிகத்வமேவ; அத ஏவ கார்யோபாதி⁴விநாஶஸம்ஸ்க்ருதமஜ்ஞாநமாத்ரமேவ ப்ரலயோபமம் ஸுஷுப்திரித்யபி⁴ப்ரேத்ய வார்திககாரபாதை³: ஸௌஷுப்தாஜ்ஞாநஸ்மரணமபாக்ருதம் । ததா² சோக்தம்-‘ந ஸுஷுப்திக³விஜ்ஞாநம் நாஜ்ஞாஸிஷமிதி ஸ்ம்ருதி: । காலாத்³யவ்யவதா⁴நத்வாந்ந ஹ்யாத்மஸ்த²மதீதபா⁴க் ॥ ந பூ⁴தகாலஸ்ப்ருக்ப்ரத்யக் ந சாகா³மிஸ்ப்ருகீ³க்ஷதே । ஸ்வார்த²தே³ஶ: பரார்தோ²(அ)த² விகல்பஸ்தேந ஸ ஸ்ம்ருத: ॥' இத்யாத்³யவ்யாக்ருதப்ரக்ரியாயாம் । விவரணகாரைஸ்து–'அபா⁴வப்ரத்யயாலம்ப³நா வ்ருத்திர்நித்³ரே'தி யோக³ஸூத்ராநுஸாரேண தமோகு³ணாத்மகாவரணமாத்ராலம்ப³நா காசித்³வ்ருத்தி: ஸுஷுப்திரித்யபி⁴ப்ரேத்ய தது³பரக்தசைதந்யஸ்ய தந்நாஶேநைவ நாஶாத்தத்காலீநாஜ்ஞாநாநுப⁴வஜநிதஸம்ஸ்காரவஶேந 'ந கிம்சித³வேதி³ஷ'மிதி ‘ஸ்மரணமப்⁴யுபேத'மிதி வார்திகவிவரணயோரப்யவிரோத⁴: । அத ஏவோக்தம் வார்திககாரைருஷஸ்திப்³ராஹ்மணேந சேத³நுப⁴வவ்யாப்தி: ஸுஷுப்தஸ்யாப்⁴யுபேயதே । நாவேதி³ஷம் ஸுஷுப்தோ(அ)ஹமிதி தீ⁴: கிம்வலாத்³ப⁴வேத் ॥' இத்யாதி³ । அபி⁴ப்ராயஸ்து வர்ணித: । ஏவம் ச ஸாக்ஷ்யஜ்ஞாநஸுகா²காராஸ்திஸ்ரோ(அ)வித்³யாவ்ருத்தய: ஸுஷுப்த்யாக்²யைகைவ வா வ்ருத்திரித்யந்யதே³தத் । நிர்விகல்பகஸ்யாபி ஸ்மரணஜநகத்வம் । அஹம்காரோபராக³காலீநத்வாபா⁴வேந தத்தாநுல்லேக² இத்யாதி³ ஸர்வமுபபாதி³தமஸ்மாபி⁴: ஸித்³தா⁴ந்தபி³ந்தௌ³ । தஸ்மாத் ஸௌஷுப்தாநுப⁴வோ(அ)பி பா⁴வரூபாஜ்ஞாநவிஷய இதி ஸித்³த⁴ம் ॥

அநுமாநமபி தத்ர விவரணோக்தம் ப்ரமாணம் । ‘விவாத³பத³ம் ப்ரமாணஜ்ஞாநம், ஸ்வப்ராக³பா⁴வவ்யதிரிக்தஸ்வவிஷயாவரணஸ்வநிவர்த்யஸ்வதே³ஶக³தவஸ்த்வந்தரபூர்வகம், அப்ரகாஶிதார்த²ப்ரகாஶகத்வாத், அந்த⁴காரே ப்ரத²மோத்பந்நப்ரதீ³பப்ரபா⁴வதி³’தி । அத்ர ப்ரமாணபத³ம் ப்ரமாணவ்ருத்தேரேவ பக்ஷத்வேந ஸுகா²தி³ப்ரமாயாம் ஸாக்ஷிசைதந்யரூபாயாமஜ்ஞாநாநிவர்திகாயாம் பா³த⁴வாரணாய । த⁴ர்ம்யம்ஶப்ரமாணவ்ருத்தேரித³மித்யாகாராயா அஜ்ஞாநாநிவர்திகாயா: பக்ஷப³ஹிர்பா⁴வஸ்ய விவாத³பத³மிதி விஶேஷணம் । விஶேஷாகாரப்ரமாணவ்ருத்திரிதி ப²லிதோ(அ)ர்த²: । பரோக்ஷப்ரமாயா அப்யஸத்த்வாவரணரூபப்ரமாத்ருத்வக³தாஜ்ஞாநநிவர்தகத்வாத் ந தத³ம்ஶே(அ)பி பா³த⁴: । நந்வித³மிதி ப்ரமாணவ்ருத்தேரஜ்ஞாநாநிவர்தகத்வே அஜ்ஞாதஜ்ஞாபகத்வரூபப்ரமாத்வேந வ்யவஹாரோ ந ஸ்யாத், ந ; இத³மாகாரப்⁴ரமஸம்ஶயாத³ர்ஶநேந தத்³கோ³சராஜ்ஞாநகல்பநே மாநாபா⁴வேந தத்ர ஸுகா²தி³ஜ்ஞாநவத்³யதா²ர்த²த்வமாத்ரேண ப்ரமாத்வவ்யவஹாரோபபத்தே: । யதா³ஹு: – ‘த⁴ர்ம்யம்ஶே ஸர்வமப்⁴ராந்தம் ப்ரகாரே து விபர்யய: ।’ இதி । யதி³ து ப்⁴ரமஸம்ஶயாஜநகமபி ததா³கரமஜ்ஞாநமநுப⁴வப³லாதா³ஸ்தீ²யேத, தர்ஹி ஸாபி பக்ஷே(அ)ந்தர்ப⁴வது ; ப்ரமாணவ்ருத்தித்வாவச்சே²தே³நைவாஜ்ஞாநநிவர்தகத்வாநபயாத் , ததா³ ச விவாத³பத³மிதி விஶேஷணமநாதே³யம் । ஏதஸ்மிந் பக்ஷே ப்⁴ரமோபாத³நத்வயோக்³யத்வமவித்³யாலக்ஷணம் த்³ரஷ்டவ்யம் ; ப்⁴ரமோபாதா³நத்வஸ்ய த⁴ர்ம்யம்ஶஜ்ஞாநநிவர்த்யாஜ்ஞாநே(அ)வ்யாப்தேரித்யவதே⁴யம் । தா⁴ராவாஹிகபு³த்³தீ⁴நாஞ்ச தத்தத்காலாவச்சி²ந்நார்த²விஷயத்வேநாஜ்ஞாதஜ்ஞாபகத்வமஸ்த்யேவ ; காலஸ்ய ஸர்வப்ரமாணவேத்³யத்வாப்⁴யுபக³மாத் । அநாத்மாகாரப்ரமாணவ்ருத்தீநாம் ச தத்தத³வச்சி²ந்நசைதந்யவிஷயத்வேந ஸ்வவிஷயாவரணநிவர்தகத்வமஸ்த்யேவ ; சித்த்வேநைவ ப்ரகாஶப்ரஸக்தே: ; ந த்வநவச்சி²ந்நசித்த்வேந, கௌ³ரவாத் ; ‘ஏதாவந்தம் காலம் மயா ந ஜ்ஞாதோ(அ)யமிதா³நீம் ஜ்ஞாத’ இத்யநுப⁴வாச்ச । ரூபாதி³ஹீநஸ்யாபி தத்தத³வச்சி²ந்நசைதந்யஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாதி³விஷயத்வமுக்தம் ப்ராக் । ப்ரதிகர்மவ்யவஸ்தா²மப்⁴யுபக³ம்ய சேத³மநுமாநம், ந து த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டிபக்ஷ இதி த்⁴யேயம் । ஸாத்⁴யே சாத்³யம் விஶேஷணம் ப்ரதியோக்³யதிரிக்தா ப்ராக³பா⁴வநிவ்ருத்திரிதி மதே ப்ராக³பா⁴வேநார்தா²ந்தரவாரணாய । தது³தீ³ச்யத்⁴வம்ஸாதி³கமாதா³ய நார்தா²ந்தரப்ரஸக்தி:, கிந்து பூர்வவ்ருத்த்யபா⁴வமாதா³யேதி வஸ்துக³திமநுருத்⁴ய ப்ராக்பத³ம் । அவையர்த்²யம் ச ப்ரதியோகி³விஶேஷணத்வேநாக²ண்டா³பா⁴வஸம்பாத³கதயா । ஏதேந – யதோ ஜ்ஞாநமஜ்ஞாநஸ்யைவ நிவர்தகமிதி நியமஸ்தஸ்மாத் ஸ்வநிவர்த்யபதே³நைவ ப்ராக³பா⁴வவ்யுதா³ஸே கிமாத்³யவிஶேஷணேநேதி–நிரஸ்தம் ; ப்ரமாத்வேந ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வமந்யேஷாம் நேத்யத்ர தாத்பர்யாத் । ந ச ஸ்வவிஷயாவரணபதே³நைவ தத்³வ்யுதா³ஸ:; ‘அஸ்தி ப்ரகாஶத' இதி வ்யவஹாரவிரோதி⁴த்வரூபஸ்யாவரணத்வஸ்ய பா⁴வாபா⁴வஸாதா⁴ரணத்வாத் । வ்ருத்திஜநகாத³த்³ருஷ்டேநார்தா²ந்தரவாரணாய து விஶேஷணமித³ம் । ந சாவரணபதே³நைவ தத்³வ்யுதா³ஸே ஸ்வவிஷயேதி வ்யர்த²ம் ; யத³த்³ருஷ்டம் ஸ்வவிஷயஜ்ஞாநஜநகம் விஷயாந்தரஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்த⁴கதயா ததா³வாரகம், தாத்³ருஶாத்³ருஷ்டபூர்வகத்வேநார்தா²ந்தரவாரகத்வாத் । ந ச-ஜடே³ அஜ்ஞாநஸ்யாநங்கீ³காராச்சிதஶ்சாஜ்ஞாநாதி³ஸாக்ஷிதயா பா⁴ஸமாநத்வாத் க்வாவரணமிதி–வாச்யம் ; ஆஜ்ஞாநாதி³ஸாக்ஷிதயா சித: ப்ரகாஶமாநத்வே(அ)பி ‘அஸ்தி ப்ரகாஶத' இதி வ்யவஹாராபா⁴வேந தத³ம்ஶே(அ)ஜ்ஞாநாவரணஸ்யாவஶ்யகத்வாத் । வக்ஷ்யதே சைதத் । ஸ்வநிவர்த்யேதி ச விஶேஷணம் வ்ருத்திப்ரதிப³ந்த⁴காத்³ருஷ்டேநார்தா²ந்தரவாரணாய । ந ச-சரமஸாக்ஷாத்காரோத்பத்திப்ரதிப³ந்த⁴காத்³ருஷ்டஸ்ய தத³நிவர்த்யத்வே மித்²யாத்வாஸித்³தி⁴:, தந்நிவர்த்யத்வே தத்³வ்யுத³ஸநமஶக்யமிதி வாச்யம் : ப்ரதிப³ந்த⁴காத்³ருஷ்டே வித்³யமாநே ந ஜ்ஞாநோத்பத்திரிதி ப்ரத²மம் தந்நிவ்ருத்தே: காரணாத்மநா ஸ்தி²தஸ்ய ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வாச்ச மித்²யாத்வம் । ந சைவமபி ஸ்வநிவர்த்யத்வமவ்யாஹதம் ; ஸ்வநிவர்த்யஸ்வரூபத்வே தாத்பர்யாத் । அந்த⁴காரேணார்தா²ந்தரவாரணார்த²மித³மிதி கேசித் । தந்ந; ஸ்வதே³ஶக³தேத்யநேநைவ தத்³வ்யுதா³ஸாத் । யதா² ச வ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தசைதந்யஸ்ய விஷயாவச்சி²ந்நசைதந்யேந ஸஹைகலோலீபா⁴வாத³ஜ்ஞாநநிவர்தகத்வம், ததோ²க்தம் ப்ராக் । ஸ்வதே³ஶக³தேதி ச விஶேஷணம் விஷயக³தாஜ்ஞாதத்வேநார்தா²ந்தரவாரணாய । யத்³யப்யவித்³யாவிஷயத்வரூபமஜ்ஞாதத்வமஸித்³த⁴ம் , ஜ்ஞாதத்வாபா⁴வரூபம் து ப்ரத²மவிஶேஷணேநைவ பராஸ்தம்; ததா²பி ப்ரத²மேந ப்ராக³பா⁴வவ்யுதா³ஸாத்யந்தாபா⁴வவ்யுதா³ஸாய சதுர்த²மிதி த்³ரஷ்டவ்யம் । நநு கத²ம் ஜ்ஞாநாஶ்ரயக³தத்வமஜ்ஞாநஸ்ய ? வ்ருத்த்யாதி³ரூபஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்யாஜ்ஞாநாஶ்ரயசித³நாஶ்ரிதத்வாதி³தி சேந்ந; அந்த:கரணஸ்ய சிதா³ஶ்ரிதத்வேந தத்³வ்ருத்தேஸ்தத்ப்ரதிப²லிதசைதந்யஸ்ய வா ஜ்ஞாநஸ்ய சிதா³ஶ்ரிதத்வஸம்ப⁴வாத் , கிம்சித³வச்சி²ந்நததா³ஶ்ரிதஸ்யாபி ததா³ஶ்ரிதத்வாநபாயாத் , கர்ணஶஷ்குல்யவச்சி²ந்நாகாஶாஶ்ரிதஸ்ய ஶப்³த³ஸ்யாகாஶாஶ்ரிதத்வவத் । ஏவம் ச பா⁴வாபா⁴வஸாதா⁴ரணமாவரணமிதி மதேந ஸாத்⁴யமுபபாதி³தம் । அபா⁴வோ நாவாரக இதி ஸித்³தா⁴ந்தே து ஸாத்⁴யத்³வயே தாத்பர்யம் । ஸ்வப்ராக³பா⁴வாதிரிக்தஸ்வநிவர்த்யஸ்வதே³ஶக³தவஸ்த்வந்தரபூர்வகமித்யேகம் । ஸ்வவிஷயாவரண (ஸ்வநிவர்த்யஸ்வதே³ஶக³தவஸ்த்வந்தர) பூர்வகமித்யபரமிதி ந கிம்சித³ஸமஞ்ஜஸம் । ஹேதௌ ச ப்ரகாஶகத்வம் ப்ரகாஶகபத³வாச்யத்வம், அப்ரகாஶவிரோதி⁴த்வம் வா ஜ்ஞாநாலோகயோ: ஸாதா⁴ரணம் । யத்³யபி ப்ரகாஶகபத³வாச்யத்வம் நாமகரணவஶாத் கஸ்மிம்ஶ்சித் புருஷே(அ)ப்யஸ்தி; ததா²பி, ப்ரகாஶகஶப்³தே³ந ஶாஸ்த்ரே ஸர்வதே³ஶகாலயோர்வா வ்யவஹ்ரியமாணத்வம் தத்³விவக்ஷிதம் । அத²வாஸ்து ஸாதா⁴ரணம் । அப்ரகாஶிதார்த²கோ³சரேதி விஶேஷணாத் வ்யபி⁴சாரவ்யுதா³ஸ: । அப்ரகாஶிதத்வம் ச ‘ந ப்ரகாஶத' இதி வ்யவஹாரகோ³சரத்வம் , தச்ச ஸ்வப்ரகாஶசைதந்யே(அ)ப்யஸ்தீத்யுபபாதி³தம் । ஏவம் நிருக்தாப்ரகாஶ விரோதி⁴த்வமபி ஜ்ஞாநாலோகயோ: ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴ம் । உக்தம் ச விவரணே–‘ஜ்ஞாநப்ரகாஶ்யத்வாத³ஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வாத³ந்யதே³வ ஆலோகப்ரகாஶ்யத்வம் தமோவிரோதி⁴த்வம் நாமேதி । அத உப⁴யோரேவ ஸாக்ஷாத³ப்ரகாஶவிரோதி⁴த்வஸம்ப⁴வாந்நேந்த்³ரியஸந்நிகஷாதௌ³ வ்யபி⁴சார: । ஏவம் சாப்ரகாஶிதார்த²கோ³சரத்வே ஸதி ப்ரகாஶஶப்³த³வாச்யத்வாத் அப்ரகாஶவிரோதி⁴ப்ரகாஶத்வாதி³தி வா ஹேது: பர்யவஸித: । விபர்யயவிஷயஸ்து நாஜ்ஞாத:; விபர்யயாந்யகாலாஸத்த்வேந தஸ்யாநிர்வசநீயஸ்ய மாநகோ³சரத்வாபா⁴வேந ப்ரகாஶப்ராக்காலஸத்த்வக⁴டிதாப்ரகாஶிதத்வாஸம்ப⁴வாத் , அத ஏவ ஸ நாப்ரகாஶவிரோதீ⁴; ஸ்வவிஷயே அப்ரகாஶாபா⁴வாத் ; அதி⁴ஷ்டா²நாப்ரகாஶஸ்து தஸ்ய ஜநக ஏவ । ஸ்மரணே ச வ்யபி⁴சாராபா⁴வ: ஸ்பஷ்ட: । அநுகூலதர்கஶ்ச த்வது³க்தமர்த²ம் ந ஜாநாமீதி ப்ரதீத்யந்யதா²நுபபத்த்யாதி³ரூப: ப்ராகு³க்த ஏவ । ஏதேந கோ³ஶப்³த³வாச்யத்வேந ப்ருதி²வ்யா அபி ஶ்ருங்கி³த்வாநுமாநாபாதோ(அ)பாஸ்த:। தத்ராநுகூலதர்காபா⁴வாத் । அஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வரூபேணாஜ்ஞாநாவிஷயத்வே(அ)பி தத்³பா⁴வத்வாதி³கமஜ்ஞாநவிஷயோ ப⁴வத்யேவ; தஸ்யாஜ்ஞாநக்³ராஹகஸாக்ஷ்யக்³ராஹ்யத்வாத் । அந்யதா² தத்ர விவாதோ³ ந ஸ்யாத் । ஏவம் ப்ரமாயா ஸ்வவிஷயாவரணபா⁴வபூர்வகத்வமபி ந ப்ரமாஸ்வரூபக்³ராஹகஸாக்ஷிக்³ராஹ்யம் । ததா²ச தத்³க்³ராஹிகாயா ஏதஸ்யா அநுமிதே: ஸாத்⁴யஸாத⁴நோப⁴யாதி⁴கரணத்வாத் ந கோ(அ)பி தோ³ஷ: । த்³ருஷ்டாந்தே சாந்த⁴காராவ்யவஹிதோத்பத்திகத்வம் விஶேஷணம் । தேந ந ப்ரத²மபத³வையர்த்²யம் ந வா த்³விதீயாதி³ப்ரபா⁴யாம் ஸாத்⁴யஸாத⁴நவைகல்ப்யம் । விஸ்தரேண சாந்யத்ர வ்யுத்பாதி³தமித³மஸ்மாபி⁴: । நநு-அநாதி³த்வே ஸதி பா⁴வத்வமபா⁴வவிலக்ஷணத்வம் வா, ந நிவர்த்யநிஷ்ட²ம், அநாதி³பா⁴வமாத்ரவ்ருத்தித⁴ர்மத்வாத் , அநாத்³யபா⁴வவிலக்ஷணமாத்ரவ்ருத்தித்வாத்³வா, ஆத்மத்வவத் । நிவர்த்யத்வம் வா, நாநாதி³பா⁴வநிஷ்ட²ம், அநாத்³யபா⁴வவிலக்ஷணநிஷ்ட²ம் நேதி வா, நிவர்த்யமாத்ரவ்ருத்தித்வாத் , ப்ராக³பா⁴வத்வவத் । அநாதி³த்வம் வா, நாவரணநிஷ்ட²ம், அநாதி³மாத்ரவ்ருத்தித்வாத் , ப்ராக³பா⁴வத்வவத் । ப்ரமாணஜ்ஞாநம் வா அநாத்³யபா⁴வாந்யாநாத்³யநிவர்தகம் , ஜ்ஞாநத்வாத் , ப்⁴ரமவதி³த்யாதி³நா ஸத்ப்ரதிபக்ஷதா; க்ருத்யபா⁴வமாத்ரேணாக்ருதஸ்ய க்ருதிவத் பூர்வப்ரகாஶாபா⁴வமாத்ரேணாப்ரகாஶிதஸ்ய ப்ரகாஶோபபத்தேரப்ரயோஜகத்வம் சேதி–சேந்ந; அநுகூலதர்காபா⁴வேநாப்ரயோஜகத்வாத் , ஸித்³தா⁴ந்திஹேதோஶ்சாநுகூலதர்கஸத்³பா⁴வேந ஸாத்⁴யவ்யாப்யத்வே நிஶ்சிதே ஸத்ப்ரதிபக்ஷாப்ரயோஜகத்வாதீ³நாமநவகாஶாத் । அநாதி³பா⁴வத்வஸ்ய நிவர்த்யாவ்ருத்தித்வே(அ)ப்யவித்³யாயா பா⁴வவிலக்ஷணாயா நிவர்த்யத்வோபபத்தேராத்³யாநுமாநேநாவிரோத⁴ஶ்ச । த்³விதீயே த்வநாஶ்ரிதமாத்ரவ்ருத்தித்வமுபாதி⁴: । த்ருதீயசதுர்த²யோ: ஸகலநிவர்த்யாவ்ருத்தித்வமுபாதி⁴: । பஞ்சமே ஸகலாநாத்³யவ்ருத்தித்வமுபாதி⁴: । ஷஷ்டே² ப்ரதியோக்³யப்ரஸித்³த்⁴யா ஸாத்⁴யாப்ரஸித்³தி⁴ரிதி ச தூ³ஷணாநி । தத்த்வப்ரதீ³பிகோக்தம் ச–சைத்ரப்ரமா, சைத்ரக³தப்ரமாப்ராக³பா⁴வாதிரிக்தாநாதி³நிவர்திகா, ப்ரமாத்வாந்மைத்ரப்ரமாவத் ; விகீ³தோ விப்⁴ரம:, ஏதஜ்ஜநகாபா³த்⁴யாதிரிக்தோபாதா³நக:, விப்⁴ரமத்வாத் , ஸம்மதவதி³தி । அத்ராத்³யே ஸுகா²தி³ஜ்ஞாநேஷு ந பா³த⁴:; அந்த:கரணவ்ருத்தேரேவ ப்ரமாபதே³நோக்தே: । சைத்ரக³தத்வம் ச நாநாதே³ர்விஶேஷணம் ; மைத்ரப்ரமாயாஶ்சைத்ரநிஷ்டா²நாதி³நிவர்தகத்வாபா⁴வேந த்³ருஷ்டாந்தே ஸாத்⁴யவைகல்யாபாதாத் , கிம்து ப்ரமாதத³பா⁴வயோரந்யதரஸ்ய; ப்ரமாயாஶ்சாத்மக³தத்வம் ப்ராக்³வ்யாக்²யாதம், ஸாத்⁴யே து ப்ரமாபத³முபரஞ்ஜகமேவ । யதி³ த்வபா⁴வே ப்ராகி³தி விஶேஷணம் நாஸ்தி, ‘ததா³ பா⁴வரூபாஜ்ஞாநஸ்யாபி ஸ்வாபா⁴வாபா⁴வத்வேந தத³திரிக்தாநாதி³நிவர்தகத்வே பா³த⁴வாரணாய । சைத்ராஸமவேதத்வம் சைத்ராந்யஸமவேதத்வம் ச நோபாதி⁴:; சைத்ரஸுகா²தௌ³ வ்யபி⁴சாரேண ஸாத்⁴யாவ்யாபகத்வாத் । ந ச சைத்ரப்ரமா சைத்ரக³தஸ்யாபா⁴வாதிரிக்தஸ்யாநாதே³ர்நிவர்திகா ந, ப்ரமாத்வாத் , மைத்ரப்ரமாதி³வதி³தி ஸத்ப்ரதிபக்ஷ: ப்ரதியோகி³ப்ரஸித்³த்⁴யப்ரஸித்³தி⁴ப்⁴யாம் வ்யாஹதே: । சைத்ரக³தப்ரமாபா⁴வாதிரிக்தாபா⁴வநிவர்தகத்வம் து நோபாதி⁴:; சைத்ரக³தப்ரமா பா⁴வாதிரிக்தஸ்ய ஸ்வஜந்யவ்யவஹாரப்ராக³பா⁴வஸ்ய நிவர்தகதயா பக்ஷே ஸாத⁴நவ்யாபகத்வாத் । விபக்ஷபா³த⁴கஸத்த்வாச்ச நாபா⁴ஸஸாம்யம் । அத ஏவ த்³விதீயாநுமாநமபி ஸம்யக் । நச–விகீ³தோ விப்⁴ரம:, ஏதஜ்ஜ்ஞாநஜநகபா³த்⁴யாதிரிக்தோபாதா³நக:, விப்⁴ரமத்வாத் , ஸம்மதவதி³தி ஸத்ப்ரதிபக்ஷ இதி வாச்யம்; பா³த்⁴யஸ்ய த்வந்மதே அஜநகத்வாத் ; ஸாத்⁴யாப்ரஸித்³தே⁴:, ப்³ரஹ்மாவித்³யோப⁴யோபாதா³நகத்வேநாவிரோதா⁴ச்ச । நவ்யாஸ்து விமதா ப்ரமா, ப்ரமாபா⁴வாதிரிக்தஸ்யாநாதே³ர்நிவர்திகா, கார்யத்வாத் , க⁴டவத் ; ப்⁴ரமாநுத்தரப்ரமா, ஸ்வாபா⁴வாதிரிக்தஸ்வவிரோதி⁴நிவர்திகா, ப்ரமாத்வாத் , ப்ரமோத்தரப்ரமாவத் , ஜ்ஞாநத்வம், ஸ்வவிஷயாவரணநிவர்தகநிஷ்ட²ம் , அப்ரகாஶிதார்த²ப்ரகாஶவ்ருத்தித்வாத் , ஆலோகத்வவத் ; அநித்யஜ்ஞாநம், அபா⁴வத்வாநதி⁴கரணஸ்வவிரோதி⁴ஸமாநாதி⁴கரணம், ப்ரயத்நாந்யத்வே ஸதி ஸவிஷயத்வே ஸத்யநித்யத்வாத் , அநித்யேச்சா²வத் ; ஸா ஹி தாத்³ருக்³த்³வேஷஸமாநாதி⁴கரணா । ந சைதேஷு அப்ரயோஜகத்வஶங்கா; விபக்ஷபா³த⁴கதர்கஸ்யோக்தத்வாத் । ஏவமந்யத³ப்யூஹநீயம் । ஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வம், அநாதி³பா⁴வத்வஸமாநாதி⁴கரணம் , ஸகலஜ்ஞாநவிரோதி⁴வ்ருத்தித்வாத் , த்³ருஶ்யத்வவத் । யத்³வா அநாத்³யபா⁴வவிலக்ஷணத்வம் ஜ்ஞாநவிரோதி⁴வ்ருத்தி, அநாத்³யபா⁴வவிலக்ஷணமாத்ரவ்ருத்தித்வாத் , அபி⁴தே⁴யத்வவதி³தி । ஏவமபா⁴வவிலக்ஷணாஜ்ஞாநே அநுமாநாந்யூஹநீயாநி ॥

ஏவம் ஶ்ருதயஶ்ச । தத்ர சா²ந்தோ³க்³யே அஷ்டமாத்⁴யாயே-'தத்³யதா²பி ஹிரண்யம் நிதி⁴நிஹிதமக்ஷேத்ரஜ்ஞா உபர்யுபரி ஸம்சரந்தோ ந விந்தே³யுரேவமேவேமா: ஸர்வா: ப்ரஜா அஹரஹர்க³ச்ச²ந்த்ய ஏதம் ப்³ரஹ்மலோகம் ந விந்த³ந்த்யந்ருதேந ப்ரத்யூடா⁴' இதி ஶ்ருதிர்ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்த⁴கத்வேநாந்ருதம் ப்³ருவாணா தாத்³ருக³ஜ்ஞாநே ப்ரமாணம் । ந ச ருதஶப்³த³ஸ்ய ‘ருதம் பிப³ந்தாவி'த்யத்ர ஸத்கர்மணி ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் ‘ருதம் ஸத்யம் ததா² த⁴ர்ம” இதி ஸ்ம்ருதேஶ்ச ருதஶப்³த³ஸ்ய ஸத்கர்மபரத்வாத³ந்ருதஶப்³த³ஸ்ய து³ஷ்கர்மபரத்வமிதி–வாச்யம்; உத்தரத்ர ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மே‘த்யாதி³நா ஆத்மநோ(அ)பஹதபாப்மத்வப்ரதிபாத³நேந து³ஷ்கர்மப்ரத்யூட⁴த்வவிரோதா⁴த், ஸுஷுப்தௌ கர்மமாத்ரநாஶே து³ஷ்கர்மணோ(அ)ப்யபா⁴வாத் , காரணாத்மநாவஸ்தா²நே சாஜ்ஞாநஸ்யாவஶ்யகத்வாத் , கர்மண ஆவரணத்வாநுபபத்தேஶ்ச । ப்³ரஹ்மவேத³நப்ரதிப³ந்த⁴கதயா ஹ்யநாதி³ப்³ரஹ்மாவாரகம் ஜ்ஞாநநிவர்த்யம் வாச்யம் । ததா²ச கர்மேவ ப்ரதா⁴நமபி நாந்ருதபதா³பி⁴தே⁴யம்; தயோர்ஜ்ஞாநாநிவர்த்யத்வாத் । ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வே ச ‘பூ⁴யஶ்சாந்தே விஶ்வமாயாநிவ்ருத்திரி‘த்யாதி³ஶ்ருதிர்மாநம் । ந ச–அத்ர நிவ்ருத்திஸ்தரணமாத்ரம், ‘மாயாமேதாம் தரந்தி தே' இதி ஸ்ம்ருதேரிதி வாச்யம்; ஜ்ஞாநஹேதுகதரணஸ்ய நிவ்ருத்த்யதிரிக்தஸ்யாஸம்ப⁴வேந உப⁴யோஶமாத்ரார்த²த்வாத் । ந ச–‘தம ஆஸீ'தி³த்யஸ்ய ஸத்த்வப்ரதிபாத³கஸ்ய பா³த⁴கம் விநா பாரமார்தி²கஸத்த்வபரத்வேந கத²மாவரணஸ்யாந்ருதத்வமிதி வாச்யம், ‘நாஸதா³ஸீந்நோஸதா³ஸீ'தி³த்யநேந பாரமார்தி²கத்வதுச்ச²த்வயோர்நிஷேதே⁴ந வ்யாவஹாரிகஸத்த்வபரத்வாத் । ந ச–அநேந மாயா ப்ரதிபாத்³யதே; மாயாஶப்³தா³ர்த²ஶ்ச நாஜ்ஞாநம், மாயிநோ ப்³ரஹ்மணோ(அ)ஜ்ஞாநித்வே ஸர்வஜ்ஞத்வநிரவத்³யத்வாதி³ஶ்ருதிவிரோதா⁴தி³தி வாச்யம்; உபாதே⁴: ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷபாதித்வேநேஶ்வராஸார்வஇயாத்³யாபாத³நாயோகா³த், ஸார்வஜ்ஞாத்³யஶ்வைர்யஸ்ய மாயாநிப³ந்த⁴நத்வாச்ச । ந ச–'மய ஜ்ஞாந‘ இதி தா⁴த்வர்தா²நுஸாராத் மாயா கத²மஜ்ஞாநமிதி வாச்யம் ; ‘ஏவமேவைஷா மாயா ஸ்வாவ்யதிரிக்தாநி பரிபூர்ணாநி க்ஷேத்ராணி த³ர்ஶயித்வா ஜீவேஶாவாபா⁴ஸீகரோதி மாயா சாவித்³யா ச ஸ்வயமேவ ப⁴வதீ‘தி ஶ்ருத்யா மாயாவித்³யயோரைக்யப்ரதிபாத³நாந்மாயா அஜ்ஞாநமேவ; ‘க⁴ட சேஷ்டாயா'மிதி தா⁴துஜஸ்யாபி க⁴டஶப்³த³ஸ்ய சேஷ்டாவாசகத்வாபா⁴வவத³த்ராபி ஜ்ஞாநவாசகத்வாபா⁴வாத் । மாயா ப்ரஜ்ஞா வயுநமிதி ஜ்ஞாநபர்யாயே நிக⁴ண்டுகாரவசநம் ச ஜ்ஞாநாகாரபரிணாமித்வாத³ஜ்ஞாநஸ்யோபபந்நம் । வ்ருத்திஜ்ஞாநஸ்யாஜ்ஞாநாபி⁴ந்நத்வாத் அஜ்ஞாநஸ்யைவாநிர்வசநீயவிசித்ரஶக்தியோகா³த் ந விசித்ரஶக்திமதி மாயாஶப்³த³ப்ரயோகா³நுபபத்தி:, க்வசிந்மணிமந்த்ராதௌ³ தத்ப்ரயோக³ஸ்தூபசாராத் । ந ச-ஶுக்திரூப்யாதௌ³ மாயாஶப்³தா³ப்ரயோகா³த் ந ம்ருஷார்தோ²(அ)யமிதி வாச்யம், வஜ்ராதௌ³ ப்ருதி²வீத்வாதி³வ்யவஹாராபா⁴வே(அ)பி ப்ருதி²வீத்வவத் வ்யவஹாராபா⁴வே(அ)பி மாயாத்வாநபாயாத், ஐந்த்³ரஜாலிகாதௌ³ ப³ஹுஶோ மாயாஶப்³த³ப்ரயோக³த³ர்ஶநாச்ச, மாயாயா அஜ்ஞாநாந்யத்வே ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வவிரோதா⁴ச்ச । நீஹாரதம:ஶப்³தா³வப்யஸ்மிந்மதே அஜ்ஞாநஸ்யாவாரகத்வாத்³யுஜ்யேதே, நாந்யமதே । அந்ருதநீஹாராதி³ஶப்³தா³நாம் து³ஷ்கர்மபரத்வே ஶ்ருத்யந்தரோக்தஜீவேஶபே⁴த³கத்வோபாதா³நத்வாதி³விரோத⁴ஶ்ச । ‘தஸ்மாத³ந்ருதேந ப்ரத்யூடா⁴:' 'நீஹாரேண ப்ராவ்ருதா:‘ ‘தம ஆஸீத்’ ‘மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாத்‘ ‘அஜாமேகாம் லோஹிதஶுக்லக்ருஷ்ணாம்‘ ‘அவித்³யாயாமந்தரே வர்தமாநா:‘ ‘பூ⁴யஶ்சாந்தே விஶ்வமாயாநிவ்ருத்திரி‘த்யாத்³யா: ஶ்ருதயோ வர்ணிதா அஜ்ஞாநே ப்ரமாணமிதி ஸ்தி²தம் ॥

ஜீவஸ்யாநவச்சி²ந்நப்³ரஹ்மாநந்தா³ப்ரகாஶாந்யதா²நுபபத்திஶ்ச தத்ர மாநம் । ந ச ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மபே⁴தே³நைவ தாத்³ருக³ப்ரகாஶோபபத்தி:; ஜீவப்³ரஹ்மபே⁴த³ஸ்யாக்³ரே நிரஸிஷ்யமாணத்வாத் । ந சாநவச்சி²ந்நாநந்த³ஸ்யாபி ப்ரகாஶமாநப்ரத்யங்மாத்ரத்வேநாப்ரகாஶமாநத்வாநுபபத்தி:; ஶரீரப்ரதியோகி³கஸ்யாத்மநி ஸ்வரூபபே⁴த³ஸ்யாத்மாகாரேண ப்ரகாஶமாநத்வே(அ)பி பே⁴தா³காரேணாப்ரகாஶமாநத்வவத்³ரூபாந்தரேண ப்³ரஹ்மண: ப்ரகாஶமாநத்வே(அ)பி உக்தாகாரேணாவித்³யாவஶாத³ப்ரகாஶமாநத்வோபபத்தேருக்தத்வாத் । (2) ப்⁴ரமஸ்ய ஸோபாதா³நத்வாந்யதா²நுபபத்திரபி அவித்³யாயாம் ப்ரமாணம் । ந சாந்த:கரணமுபாதா³நம் । அந்த:கரணஸ்ய ஜ்ஞாநஜநநே ப்ரமாணவ்யாபாரஸாபேக்ஷத்வேந ப்ரமாணாவிஷயே ஶுக்திரூப்யாதௌ³ ஜ்ஞாநாஜநகத்வாத் , ஸாதி³த்வேநாநாதி³ப்⁴ரமபரம்பராநுபாதா³நத்வாச்ச । ந ச ப்³ரஹ்மைவோபாதா³நம் । தஸ்யாபரிணாமித்வாத் । நச விவர்தாதி⁴ஷ்டா²நத்வேந ஶுக்த்யாதே³ரிவோபாதா³நத்வம் ; அவித்³யாமந்தரேணாதாத்த்விகாந்யதா²பா⁴வலக்ஷணஸ்ய விவர்தஸ்யைவாஸம்ப⁴வாத் , ஶுக்த்யாதே³ரதி⁴ஷ்டா²நாவச்சே²த³கதயா விவர்தாதி⁴ஷ்டா²நத்வாபா⁴வாத் । ந ச-உபாதா³நாபேக்ஷஸ்ய விவர்தஸ்ய தாத்த்விகாதிரிக்தோபாதா³நகல்பநவத³வித்³யாதே³ராஶ்ரயஸாபேக்ஷஸ்ய ப்³ரஹ்மாதிரிக்தமதாத்த்விகமதி⁴கரணம் கல்ப்யம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; ப்³ரஹ்மண ஏவ விகாரித்வே அநித்யத்வாதி³ப்ரஸக்திவத் ப்³ரஹ்மண ஏவாதி⁴ஷ்டா²நத்வே பா³த⁴காபா⁴வேந த்³விதீயஸ்யாதி⁴கரணஸ்யாகல்பநாத் । ந ச அஸத்யஸ்ய ஸத்யரூபாந்தராபத்திலக்ஷணபரிணாம்யநபேக்ஷத்வேந பரிணாமித்வேநாபி நாவித்³யாகல்பநமிதி வாச்யம்; பரிணாமிஸத்தாஸமாநஸத்தாகத்வநியமேநாஸத்யத்வஸ்யைவாபா⁴வாத் । ந ச-க⁴டாதௌ³ ஸ்வஸமாநஸத்தாகோபாதா³நகத்வத³ர்ஶநேந ப்ரபஞ்சே(அ)பி தாத்³ருஶோபாதா³நகல்பநே க⁴டாதே³: ஸ்வாகி⁴கஸத்தாகோபாதா³நாநபேக்ஷத்வவத் வியதா³தே³ரபி ப்³ரஹ்மாநுபாதா³நகத்வம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; ‘தத³பி⁴த்⁴யாநாதே³வ து தல்லிங்கா³த்ஸ:' இத்யநேந ந்யாயேந க⁴டாதே³ரபி ம்ருத³வஸ்த²சைதந்யோபாதா³நகதயா தாத்³ருஶோபாதா³நாநபேக்ஷத்வாஸித்³தே⁴: । அத ஏவ ரூப்யே(அ)பி ஸ்வஸமாநஸத்தாகஸ்ய நிமித்தஸ்யாபி கல்பநாபத்திரிதி-நிரஸ்தம்; நிமித்தமாத்ரே வா இயம் கல்பநா, விஶேஷே வா । நாத்³ய:; அதி⁴ஷ்டா²நரூபநிமித்தஸ்ய ஸர்வத்ராதி⁴கஸத்தாகத்வாத் । த்³விதீயே தூத்தரோத்தரப்⁴ரமே பூர்வபூர்வப்⁴ரமஸ்ய நிமித்தத்வேநேஷ்டாபத்தே: । ந ச–த்ரிகு³ணாத்மகம் ப்ரதா⁴நமுபாதா³நமிதி வாச்யம் । தஸ்யாஸத்யத்வே அவித்³யாநதிரேகாத் । ஸத்யத்வே(அ)பி ஸாவயவம், நிரவயவம் வா । ஆத்³யே அநாதி³த்வப⁴ங்க³: । த்³விதீயே பரிணாமித்வாயோகோ³ ப்³ரஹ்மவத் । ந சாவித்³யாபக்ஷே(அ)பி ஸம: பர்யநுயோக³:; தஸ்யா: கால்பநிகத்வேந பர்யநுயோகா³யோகா³த் । தஸ்மாத³பத்திரவித்³யாயாம் ப்ரமாணம் ॥

ஸா சாவித்³யா ஸாக்ஷிவேத்³யா, ந து ஶுத்³த⁴சித்ப்ரகாஶ்யா । ஸாக்ஷீ சாவித்³யாவ்ருத்திப்ரதிவிம்பி³தசைதந்யம் । தேந–நிர்தோ³ஷசித்ப்ரகாஶ்யத்வேநாஜ்ஞாநஸ்ய பாரமார்தி²கத்வாபத்தி:, மோக்ஷே(அ)பி தத்ப்ரகாஶாபத்தி:, ந ச ததா³நீமவித்³யாயா நிவ்ருத்தத்வாத் ப்ரகாஶாபா⁴வ:; ப்ரதீதிமாத்ரஶரீரஸ்ய ப்ரதீத்யநுவ்ருத்தௌ நிவ்ருத்த்யயோகா³தி³த்யாதி³தோ³ஷாநவகாஶ: ॥ அத ஏவோச்யதே ராஹுவத் ஸ்வாவ்ருதசைதந்யப்ரகாஶ்யா(அ)வித்³யேதி । ந சைவம் கதா³சித³வித்³யாயா அப்ரதீத்யாபத்தி:; இஷ்டாபத்தே:, ஸமாதௌ⁴ ததா²ப்⁴யுபக³மாத் । ந சாவித்³யாவ்ருத்தேர்தோ³ஷஜந்யத்வாத³த்ர கத²மவித்³யாவ்ருத்தி: ? அவித்³யாயா ஏவ தோ³ஷத்வாத் । ந ச வ்ருத்தேரபி வ்ருத்த்யந்தரப்ரதிபி³ம்பி³தசித்³பா⁴ஸ்யத்வே அநவஸ்தா²; ஸ்வஸ்யா ஏவ ஸ்வபா⁴நோபாதி⁴த்வாத் । நநு-ப்ரமாணாக³ம்யாயாமவித்³யாயாம் ப்ரமாணோபந்யாஸவையர்த்²யம் , ந ச ப்ரமாணைரஸத்³வ்யாவ்ருத்திமாத்ரம் போ³த்⁴யத இதி வாச்யம்; அஜ்ஞாநமக்³ருஹ்ணதாம் தத்ராஸத்³வ்யாவ்ருத்திபோ³தே⁴(அ)ப்யஸாமர்த்²யாதி³தி-சேந்ந; ப்ரமாணோபநீதாஸத்³வ்யாவ்ருத்திவிஶிஷ்டஜ்ஞாநம் ஹி ஸாக்ஷிணா க்³ருஹ்யதே । ததா² சாஸத்³வ்யாவ்ருத்த்யுபநயநே ப்ரமாணாநாம் சரிதார்த²த்வாத் ந காப்யநுபபத்தி: ॥

அவித்³யாயா ஆஶ்ரயஸ்து ஶுத்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மைவ । தது³க்தம்-‘ஆஶ்ரயத்வவிஷயத்வபா⁴கி³நீ நிர்விபா⁴க³சிதிரேவ கேவலா । பூர்வஸித்³த⁴தமஸோ ஹி பஶ்சிமோ ப⁴வதி நாபி கோ³சர:' இதி । த³ர்பணஸ்ய முக²மாத்ரஸம்ப³ந்தே⁴(அ)பி ப்ரதிமுகே² மாலிந்யவத் ப்ரதிபி³ம்பே³ ஜீவே ஸம்ஸார:, ந பி³ம்பே³ ப்³ரஹ்மணி; உபாதே⁴: ப்ரதிவிம்ப³பக்ஷபாதித்வாத் । நநு கத²ம் சைதந்யமஜ்ஞாநாஶ்ரய: ? தஸ்ய ப்ரகாஶஸ்வரூபத்வாத் , தயோஶ்ச தம:ப்ரகாஶவத்³விருத்³த⁴ஸ்வபா⁴வத்வாதி³தி–சேந்ந; அஜ்ஞாநவிரோதி⁴ ஜ்ஞாநம் ஹி ந சைதந்யமாத்ரம், கிம்து வ்ருத்திப்ரதிவிம்பி³தம் ; தச்ச நாவித்³யாஶ்ரய:, யச்சாவித்³யாஶ்ரய:, தச்ச நாஜ்ஞாநவிரோதி⁴ । ந ச தர்ஹி ஶுத்³த⁴சிதோ(அ)ஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வாபா⁴வே க⁴டாதி³வத³ப்ரகாஶத்வாபத்தி:; வ்ருத்த்யவச்சே²தே³ந தஸ்யா ஏவாஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வாத் , ஸ்வதஸ்த்ருணதூலாதி³பா⁴ஸகஸ்ய ஸௌராலோகஸ்ய ஸூர்யகாந்தாவச்சே²தே³ந ஸ்வபா⁴ஸ்யத்ருணதூலாதி³தா³ஹகத்வவத் ஸ்வதோ(அ)வித்³யாதத்கார்யபா⁴ஸகஸ்ய சைதந்யஸ்ய வ்ருத்த்யவச்சே²தே³ந தத்³தா³ஹகத்வாத் । நநு-அஹமஜ்ஞ இதி த⁴ர்மக்³ராஹகேண ஸாக்ஷிணா அஹங்காராஶ்ரிதத்வேநாஜ்ஞாநஸ்ய க்³ரஹணாத் பா³த⁴:, ந ச–ஸ்தௌ²ல்யாஶ்ரயதே³ஹைக்யாத்⁴யாஸாத³ஹம் ஸ்தூ²ல இதி வத³ஜ்ஞாநாஶ்ரயசிதை³க்யாத்⁴யாஸாத் த³க்³த்⁴ருத்வாயஸோரேகாக்³நிஸம்வந்தா⁴த³யோ த³ஹதீதிவத³ஜ்ஞாநாஹங்காரயோரேகசிதை³க்யாத்⁴யாஸாத்³வா ‘அஹமஜ்ஞ' இதி தீ⁴ப்⁴ராந்தேதி வாச்யம் ; சிதோ(அ)ஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வாஸித்³த்⁴யா அந்யோந்யாஶ்ரயாதி³தி சேந்ந; அஹம்காரஸ்யாவித்³யாதீ⁴நத்வேந தத³நாஶ்ரயதயா சித ஏவாஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வே ஸித்³தே⁴ ‘அஹமஜ்ஞ' இதி ப்ரதீதேரைக்யாத்⁴யாஸநிப³ந்த⁴நத்வேநாபா³த⁴கத்வாத் । ந ச–அவித்³யாஶ்ரயத்வாதே³வாஹங்காரோ(அ)கல்பிதோ(அ)ஸ்து, கல்பித ஏவ வா ததா³ஶ்ரயத்வமஸ்து அவித்³யாயாமநுபபத்தேரலங்காரத்வாதி³தி வாச்யம்; அஹமர்த²ஸ்ய ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வேந த்³ருஶ்யத்வேநாகல்பிதத்வாயோகா³த், சிந்மாத்ராஶ்ரிதத்வம் விநா தத்³கோ³சரசரமவ்ருத்த்யநிவர்த்யத்வாபாதாத், ஸ்வகல்பிதஸ்ய ஸ்வாஶ்ரிதத்வேந ஸ்வாஶ்ரயத்வாயோகா³த் । ந சாவித்³யாயாமநுபபத்திரலங்கார:; அநுபபத்திமாத்ரம் நாலங்கார:, கிம்து ஸத்த்வாதி³ப்ராபகயுக்தாவநுபபத்தி:, அந்யதா² வாதி³வசஸோ(அ)நவகாஶாபத்தே: । நநு–‘நிரநிஷ்டோ நிரவத்³ய: ஶோகம் மோஹமத்யேதி நித்யமுக்த' இதி ஶ்ருதிவிரோதா⁴த் ந ஶுத்³த⁴சிதோ(அ)வித்³யாஶ்ரயத்வம் ; ந ஹி மௌட்⁴யம் ந தோ³ஷ:, நாபி ப³ந்த⁴காஜ்ஞாநாஶ்ரயோ முக்த:, ந ச தாத்த்விகாவித்³யாதே³ரேவ நிஷேத⁴:; த்வந்மதே தஸ்யாப்ரஸக்தே:, ஜீவே(அ)பி தத³பா⁴வேந ஜீவப்³ரஹ்மணோ: ஸாவத்³யத்வநிரவத்³யத்வவ்யவஸ்தா²ஶ்ருதிவிரோத⁴ இதி சேந்ந; அவத்³யஸ்ய சிதி கார்யகாரித்வாபா⁴வேந கார்யகரத்வாகார்யகரத்வாப்⁴யாமேவ ஸாவத்³யத்வநிரவத்³யத்வவ்யவஸ்தோ²பபத்தே:, உபாதே⁴: ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷபாதித்வாத் । ந ச–சிந்மாத்ரஸ்யாவித்³யாஶ்ரயத்வே ப்ரபா⁴ணாபா⁴வ:, ஜீவாஶ்ரிதத்வே ச ப்ரமாணமஸ்தீதி வாச்யம் ; ‘மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாந்மாயிநம் து மஹேஶ்வரமிதி ஶ்ருதேரேவ ப்ரமாணத்வாத் । ந ச ‘ஜ்ஞாஜ்ஞாவீஶாநீஶா'விதி ஜீவாஜ்ஞாநப்ரதிபாத³கஶ்ருதிவிரோத⁴:; ததா³ஶ்ரயத்வாபா⁴வே(அ)பி தத்கார்யயோகி³தயா அஜ்ஞத்வவ்யபதே³ஶோபபத்தே: । ந ச–ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ஜீவாஶ்ரிதாஜ்ஞாநவிஷயத்வேந மாயித்வோபபத்திரிதி வாச்யம்; ஜீவத்வஸ்யாஶ்ரயதாவச்சே²த³கத்வே பரஸ்பராஶ்ரயப்ரஸங்கா³த் । நநு–ஶுக்த்யாத்³யஜ்ஞாநவத் ஜ்ஞாதுரர்தா²ப்ரகாஶரூபமித³மப்யஜ்ஞாநம் ஸ்வகார்யேண ப்⁴ராந்த்யாதி³நா ஸ்வநிவர்தகேந தத்த்வஜ்ஞாநாதி³நா ஸ்வஸமாநயோக³க்ஷேமேண ஜ்ஞாநப்ராக³பா⁴வேந ச ஸாமாநாதி⁴கரண்யாய ஜ்ஞாத்ராத்மநிஷ்ட²ம், ந து சைதந்யரூபஜ்ஞாநாஶ்ரிதமிதி–சேத், ந; சைதந்யஸ்யைவ ஜ்ஞாத்ருத்வேந ஜ்ஞாதுரர்தா²ப்ரகாஶரூபத்வஸ்ய ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வஸ்ய ப்⁴ராந்த்யாதி³ஸாமாநாதி⁴கரண்யஸ்ய சோபபத்தே: । ந சைவம்–ஜ்ஞாத்ருத்வே ஸத்யவித்³யாஶ்ரயத்வம் , அவித்³யாயாம் ஜ்ஞாத்ருத்வமித்யந்யோந்யாஶ்ரய இதி வாச்யம் ; அவித்³யாயா ஜ்ஞாத்ருத்வாநபேக்ஷத்வேநாந்யோந்யாஶ்ரயாபா⁴வாத் । ந ஹி ஸாமாநாதி⁴கரண்யமஸ்தீத்யேதாவதைவ தத³பேக்ஷயா அநயா ப⁴விதவ்யம் । ந ச-ஶரீரே(அ)பி ஜ்ஞாத்ருத்வாத்⁴யாஸஸம்ப⁴வேந தத்ராப்யஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வாபத்திரிதி வாச்யம்; நஹி ஜ்ஞாத்ருத்வாத்⁴யாஸோ அஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வே ப்ரயோஜக:, யேந தந்மாத்ரேண ததா³பத்³யேத, கிம்து ப்ரஸக்தப்ரகாஶத்வம் அஜ்ஞாநாநாஶ்ரிதத்வம் ச । ந சைவம்–அவித்³யாஶ்ரயஸ்ய ஜ்ஞாத்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாதி³மத்த்வே ஜீவாஶ்ரிதாஜ்ஞாநபக்ஷப்ரவேஶ இதி வாச்யம் । அவித்³யாவச்சி²ந்நஸ்ய ஹி ஜ்ஞாத்ருத்வம் , அவித்³யா ச நாவித்³யாவச்சே²தே³ந; ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் சாவச்சே²த்³யாம்ஶைக்யமாதா³ய । யதோ²பாதி⁴ஸம்ப³ந்தோ⁴ முக²மாத்ர ஏவ, ஔபாதி⁴கமாலிந்யஸம்ப³ந்த⁴ஸ்து உபாத்⁴யவச்சி²ந்நே, பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³யோரைக்யாத் , ததா² ஸாமாநாதி⁴கரண்யமபி । யதா² ப்ரதிபி³ம்போ³ ந வஸ்த்வந்தரம், ததா² வக்ஷ்யதே । நநு-ஶுக்த்யஜ்ஞாநமபி ஶுக்த்யவச்சி²ந்நசைதந்யக³தம் வாச்யம் , ததா²'சாஹம் ஜாநாமீச்சா²மீ'திவத் ‘அஹம் ந ஜாநாமீ‘தி ஜ்ஞாத்ருஸ்த²த்வாநுப⁴வவிரோத⁴ இதி–சேந்ந; அஜ்ஞாநத்³வைவித்⁴யாத் । ஏகம் ஹி ஶுக்த்யவச்சி²ந்நசைதந்யாஶ்ரிதம் தத்³க³தாபரோக்ஷப்⁴ரமஜநகம் தத்³விஷயாபரோக்ஷப்ரமாநாஶ்யம் , அபரம் ச பரோக்ஷப்⁴ரமஜநகம் தத்³விஷயப்ரமாமாத்ரநாஶ்யம் ப்ரமாத்ருத்வப்ரயோஜகோபாத்⁴யவச்சி²ந்நசைதந்யாஶ்ரிதமித்யுக்தம் ப்ராக் । தத்ர ப்ரமாத்ருத்வப்ரயோஜகோபாத்⁴யவச்சி²ந்நசைதந்யக³தாஜ்ஞாநவிஷயகோ(அ)யமநுப⁴வ: । தேந ப்ரமாத்ருநிஷ்ட²த்வவிஷயதாஸ்ய ந விருத்⁴யதே । அத ஏவ விஷயக³தா(அ)ஜ்ஞாநே வித்³யமாநே(அ)பி ப்ரமாத்ருக³தாஜ்ஞாநநாஶேந ந ஜாநாமீதி வ்யவஹாராபா⁴வ: । நநு-உபாதே⁴: ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷபாதித்வாந்ந ப்³ரஹ்மண: ஸம்ஸாரித்வமித்யுக்தம், தத³யுக்தம் ; பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³பா⁴வஸ்யைவாஸம்ப⁴வாத் । ததா² ஹி—அசாக்ஷுஷஸ்ய சைதந்யஸ்ய க³ந்த⁴ரஸாதி³வத் ப்ரதிபி³ம்ப³தாநர்ஹத்வாத் , ப்ரதிபி³ம்ப³த்வே ஜீவஸ்ய ஸாதி³த்வாபாதாச்ச, ஸூர்யஸ்ய ஸரிஜ்ஜல இவ மரீசிகாஜலேஷ்வப்ரதிப²லநேந சித³ஸமாநஸத்தாகஸ்யாஜ்ஞாநஸ்ய சிதம் ப்ரத்யுபாதி⁴த்வாயோகா³த், அஸ்வச்ச²ஸ்யாஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³தோபாதி⁴த்வாயோகா³ச்ச, அவித்³யாயாஶ்சிமாத்ராபி⁴முக்²யாஸம்ப⁴வாச்ச, அஜ்ஞாநஸ்யாகாஶாத்³யாத்மநா பரிணாமே ப்ரதிபி³ம்பா³பாயாபாதாச்சேதி–சேந்ந; ரூபவத ஏவ ப்ரதிபி³ம்ப³ இத்யஸ்யா வ்யாப்தே: ரூபாதௌ³ வ்யபி⁴சாராத் யதா² ப⁴ங்க³:, ஏவமாகாஶாதௌ³ வ்யபி⁴சாராசாக்ஷுஷஸ்யைவ ப்ரதிபி³ம்ப³ இத்யஸ்யா அபி வ்யாப்தேர்ப⁴ங்க³: । வஸ்துதஸ்து–ஶ்ருதிப³லாச்சித: ப்ரதிபி³ம்பே³ ஸித்³தே⁴ தத்ரைவ வ்யபி⁴சாராந்நேயம் வ்யாப்தி:; ததா²ச ரஸாதி³வ்யாவ்ருத்தம் ப²லைகோநேயம் ப்ரதிபி³ம்ப³ப்ரயோஜகம் । நாபி ஜீவஸ்ய ஸாதி³த்வாபத்தி:; உபாதி⁴பி³ம்ப³ஸம்ப³ந்தா⁴நாதி³த்வேநாநாதி³த்வோபபத்தே: । விஸ்தரஸ்து ஸித்³தா⁴ந்தபி³ந்தௌ³ । யத்தூக்தம் மரீசிகாஜலே ஸூர்யப்ரதிபி³ம்பா³த³ர்ஶநாத் பி³ம்ப³ஸமாநஸத்தாகத்வம் ப்ரதிபி³ம்போ³த்³க்³ராஹித்வே ப்ரயோஜகமிதி । தந்ந; அத்⁴யஸ்தஸ்ய ஸ்ப²டிகலௌஹித்யஸ்ய த³ர்பணே ப்ரதிபி³ம்ப³த³ர்ஶநாத் । தஸ்மாந்மரீசிகாஜலவ்யாவ்ருத்தம் ஸ்வச்ச²த்வம் ப²லைகோந்நேயம் அநநுக³தமேவ ப்ரதிபி³ம்போ³த்³க்³ராஹித்வே ப்ரயோஜகம் , தச்ச ப்ரக்ருதே(அ)ப்யஸ்தி । அத ஏவாஜ்ஞாநஸ்யாஸ்வச்ச²த்வாந்ந ப்ரதிபி³ம்போ³பாதி⁴த்வமிதி நிரஸ்தம் । யச்சோக்தம் சிந்மாத்ராபி⁴முக்²யாபா⁴வாதி³தி, தத்கிம் ஸர்வாத்மநா சிதா³பி⁴முக்²யாபா⁴வாத்³வா, ஆபி⁴முக்²யமாத்ராபா⁴வாத்³வா । நாத்³ய:; சைதந்யவத்³விபு⁴த்வபக்ஷே ஸர்வாத்மநாபி ஸம்ப⁴வாத் । ந்யூநபரிமாணத்வே(அ)பி ந தோ³ஷ:; ந்யூநபரிமாணஸ்யாபி அதி⁴கபரிமாணாகாஶாதி³ப்ரதிபி³ம்போ³த்³க்³ராஹித்வத³ர்ஶநாத் । ந த்³விதீய:; சைதந்யஸ்ய ஸர்வதோ(அ)பி ப்ரஸ்ருதத்வேந வ்யவதா⁴நாபா⁴வேந ச ஆபி⁴முக்²யஸ்ய ஸத்³பா⁴வாத் । ந சாகாஶாத்³யாத்மநா பரிணாமே ப்ரதிபி³ம்பா³பாயாபத்தி:; ப்ரதிபி³ம்ப³ப்ரயோஜகரூபாவிரோதி⁴பரிணாமஸ்ய ப்ரதிபி³ம்பா³விரோதி⁴த்வேந ப்ரதிபி³ம்பா³நபாயாத் । ந ச-முக²ப்ரதிமுகா²நுக³தமுக²த்வாதிரிக்தமுக²மாத்ரரூபவ்யக்யந்தரஸ்யேவ ஜீவப்³ரஹ்மாநுக³தசித்வாதிரிக்தசிந்மாத்ரரூபஸ்யாஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வயோக்³யவ்யக்த்யந்தரஸ்யாபா⁴வாந்முக²மாத்ரஸம்ப³ந்த்⁴யாத³ர்ஶவச்சிந்மாத்ரஸம்ப³ந்த்⁴யஜ்ஞாநமிதி கத²மிதி வாச்யம்; அபராம்ருஷ்டபே⁴த³ஸ்ய முகா²தே³ர்மாத்ரார்த²த்வேநாநுக³தத⁴ர்ம்யதிரேகஸம்ப⁴வாத் । நநு உபாதி⁴: ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷபாதீதி ஸாமாந்யவ்யாப்தேரஜ்ஞாநம் ஸ்வாஶ்ரய ஏவ ப்⁴ராந்த்யாதி³ஹேதுரிதி விஶேஷவ்யாப்த்யா பா³த⁴ இதி–சேந்ந; விஶேஷவ்யாப்திக்³ராஹகஸஹசாரத³ர்ஶநஸ்ய விவாத³விஷயாதிரிக்தே(அ)ஸம்ப⁴வேந விஶேஷவ்யாப்த்யஸம்ப⁴வாத் । ந ச ப³ந்த⁴ஸ்ய சிந்மாத்ராஶ்ரிதமோக்ஷஸாமாநாதி⁴கரண்யாநுபபத்தி:; அவச்சே²த்³யாம்ஶமாதா³ய ஸாமாநாதி⁴கரண்யஸ்யோக்தத்வாத் । நநு—உபாதே⁴: ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷபாதித்வம் தத்ர ஸ்வத⁴ர்மப்ரதிபா⁴ஸகத்வம் வா, ஸ்வகார்யப்ரதிபா⁴ஸகத்வம் வா, ஸ்வகார்யநிஷ்ட²த⁴ர்மப்ரதிபா⁴ஸகத்வம் வா, ப்ரதிபி³ம்ப³ம் ப்ரதி ஸ்வவிஷயாச்சா²த³கத்வம் வா । நாத்³ய:; ஸுஷுப்த்யாத்³யநுவ்ருத்தஸ்யாவித்³யாரூபஸ்யாவித்³யாவச்சி²ந்நத்வரூபஸ்ய வா, தத்ப்ரதிபி³ம்பி³தத்வஸ்ய வா, ஸுஷுப்தாதா³வநநுவ்ருத்தஸ்ய கர்த்ருத்வப்ரமாத்ருத்வாதி³ரூபஸ்ய வா ஸம்ஸாரஸ்யாஜ்ஞாநநிஷ்ட²த்வாபா⁴வாத் , ஜ்ஞாநக்ரியாஸம்ஸ்காராதீ³நாம் த்வந்மதே அஜ்ஞாநநிஷ்ட²த்வே(அ)பி நித்யாதீந்த்³ரியாணாம் தேஷாமாத்மநி கதா³ப்யப்ரதீதே: । ‘அவித்³யாஸ்தமயோ மோக்ஷ: ஸா ச ப³ந்த⁴ உதா³ஹ்ருத: ।‘ இதி த்வந்மதே(அ)பி அவித்³யா ப³ந்தி⁴கா ப³ந்தோ⁴ வா, ந து ப³த்³தா⁴, யேந ஸ்வநிஷ்ட²ப³ந்த⁴ரூபத⁴ர்மஸம்க்ராமகத்வம் ஸ்யாத் । ந த்³விதீய:; விச்சே²தா³தே³ருபாதி⁴கார்யஸ்ய பி³ம்பே³ மஹாகாஶே ச த³ர்ஶநாத் , முக²ஸ்ய பி³ம்ப³த்வாதே³ர்ப்³ரஹ்மஸ்த²ஸார்வஜ்ஞ்யாதே³ஶ்சாநௌபாதி⁴கத்வாபாதாச்ச । நாபி த்ருதீயசதுர்தௌ²; த³ர்பணக⁴டாதா³வத்³ருஷ்டே: । ஏவம் பு³த்³தி⁴ரூபோபாதி⁴ரபி ந ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷபாதீதி–சேந்ந; அதிஶயேந கார்யகரத்வமேவ தத்பக்ஷபாதித்வம் । ததா²ச விச்சே²தா³தி³ரூபகார்யகரத்வஸாம்யே(அ)பி ஸ்தௌ²ல்யாத்³யவபா⁴ஸரூபகார்யகரத்வேந த³ர்பணாதே³: ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷபாதித்வவத் கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாதி³ஸம்ஸாரரூபகார்யபரத்வேநாவித்³யாயாமபி ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷபாதித்வோபபத்தே: । யத்தூக்தம் முகா²தி³க³தபி³ம்ப³த்வம் ப்³ரஹ்மக³தம் ஸார்வஜ்ஞ்யாதி³கம் சாநௌபாதி⁴கம் ஸ்யாதி³தி । தந்ந; உபாதௌ⁴ பி³ம்ப³கார்யகரத்வமேவ நேதீதி ந ப்³ரூம:, கிம்து ப்ரதிபி³ம்பே³ அதிஶயேநேதி । யத³பி பு³த்³தி⁴ரூபோபாதே⁴ரபி ந ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷபாதித்வம் , தஸ்ய ப்ரதிபி³ம்பா³பக்ஷபாதிஜபாகுஸுமஸ்தா²நீயத்வேந தத்பக்ஷபாத்யாத³ர்ஶஸ்தா²நீயத்வாபா⁴வாதி³தி । தந்ந; ஸ்வநிஷ்ட²ஸ்தௌ²ல்யாவபா⁴ஸகத்வேநாத³ர்ஶஸ்யேவாஸ்யாபி ஸ்வநிஷ்ட²த⁴ர்மாவபா⁴ஸகத்வேந தத்³வத் பக்ஷபாதித்வஸம்ப⁴வாத் । தஸ்மாத³வித்³யாக்ருதவிச்சே²தே³ந ப்³ரஹ்மண்யேவ நித்யமுக்தத்வஸம்ஸாரித்வஸர்வஜ்ஞத்வகிம்சிஜ்ஜ்ஞத்வாதி³வ்யவஸ்தோ²பபத்தி: । ஏதேந–அஸர்வஜ்ஞத்வாதி³நாநுப⁴வஸித்³தா⁴ஜ்ஜீவாத் அந்யஸ்ய சேதநஸ்யாபா⁴வேந ஸார்வஜ்ஞ்யாதி³ஶ்ருதிர்நிர்விஷயா ஸ்யாத் , ஏகஜீவவாதே³ ஸம்ஸார்யஸம்ஸாரிவ்யவஸ்தா²(அ)யோகா³த் ‘த்³வா ஸுபர்ணா' ‘ய ஆத்மநி திஷ்ட²ந்' இத்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴: “அந்யஶ்ச பரமோ ராஜந் ததா²(அ)ந்ய: பஞ்சவிம்ஶக: । தாந்யஹம் வேத³ ஸர்வாணி ந த்வம் வேத்த² பரம்தப" இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிபி⁴: ‘ஶாரீரஶ்சோப⁴யே(அ)பி ஹி பே⁴தே³நைநமதீ⁴யதே' ‘பே⁴த³வ்யபதே³ஶாச்ச' இத்யாதி³ஸூத்ரை: தஸ்மாச்சா²ரீராத³ந்ய ஏவேஶ்வர: । ஆத்மாநௌ தாவேதௌ சேதநௌ ஏக: கர்தா போ⁴க்தா அந்யஸ்தத்³விபரீதோ(அ)பஹதபாப்மத்வாதி³கு³ண' இத்யாதி³பா⁴ஷ்யை: ‘தத்த்வஜ்ஞாநஸம்ஸரணே சாவதா³தத்வஶ்யாமத்வாதி³வத் நேதரேதரத்ராவதிஷ்டே²தே' இத்யாதி³விவரணக்³ரந்யைஶ்ச விரோத⁴ இதி–நிரஸ்தம் । நநு–சிந்மாத்ரஸ்யாஜ்ஞாநம் ஸ்வாபா⁴விகமௌபாதி⁴கம் வா । நாத்³ய:, ஆத்மவத³நிவ்ருத்திப்ரஸங்கா³த் । நாந்த்ய:; ஸ்வஸ்யைவோபாதி⁴த்வே ஆத்மாஶ்ரயாத், ஏதத³பேக்ஷாந்யாபேக்ஷத்வே அந்யோந்யாஶ்ரயாத் , தத³ந்யாந்யாபேக்ஷத்வே சாநவஸ்தா²நாதி³தி சேந்ந; ஸ்வஸ்யைவாஶ்ரயத்வோபாதி⁴த்வாத் । ந சாத்மாஶ்ரய:; பே⁴த³ஸ்ய ஸ்வபே⁴த³கத்வவது³பபத்தே:, ஸ்வாபா⁴விகஸ்யாபி க⁴டரூபஸ்ய தத்ப்ராக³பா⁴வஸ்ய ச நிவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் ॥

நநு–ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மண: சிந்மாத்ரஸ்யாஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வே ஸார்வஜ்ஞ்யவிரோத⁴: । ந ச-விஶிஷ்ட ஏவ ஸார்வஜ்ஞ்யம்; ‘துரீயம் ஸர்வத்³ருக்ஸதா³' இதி ஶுத்³த⁴ஸ்யைவ ஸர்வஜ்ஞத்வோக்தேரிதி-சேந்ந; ஸர்வத்³ருக்பதே³ந ஸர்வேஷாம் த்³ருக்³பூ⁴தம் சைதந்யமித்யுச்யதே; ந து ஸர்வஜ்ஞம் துரீயம்; தஸ்மாத்³விஶிஷ்ட ஏவ ஸார்வஜ்ஞ்யம் । தச்சாவித்³யாம் விநா ந ஸம்ப⁴வதீத்யவித்³யாஸித்³தி⁴: । ததா² ஹி-ஸர்வஜ்ஞோ ஹி ப்ரமாணத:, ஸ்வரூபஜ்ஞப்த்யா வா । தத்ர ப்ரமாணஸ்ய ப்⁴ராந்தேஶ்சாவித்³யாமூலத்வாத் , அஸங்க³ஸ்வரூபஜ்ஞப்தேஶ்சாவித்³யாம் விநா விஷயாஸங்க³தே: । தது³க்தம்-‘ஸ்வரூபத: ப்ரமாணைவ ஸர்வஜ்ஞத்வம் த்³விதா⁴ ஸ்தி²தம் । தச்சோப⁴யம் விநா(அ)வித்³யாஸம்ப³ந்த⁴ம் நைவ ஸித்⁴யதி ॥” இதி । ந ச–ஸ்வரூபஜ்ஞப்தே: ஸ்வத: காலாத்³யஸம்ப³ந்தே⁴(அ)ஸத்த்வாபாதேந ஸ்வத:ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வே(அ)ஸர்வக³தத்வாபாதேந சாவித்³யயேவ ஸ்வத ஏவாந்யேந ஸம்ப³ந்தோ⁴ வக்தவ்ய இதி வாச்யம்; அவித்³யாஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாப்யாவித்³யகத்வேநாவித்³யயேவேதி த்³ருஷ்டாந்தாநுபபத்தே: । ஸ்வத: பரதோ வா காலாதி³ஸம்ப³ந்தே⁴ந ஸர்வஸம்ப³ந்தே⁴ந சாஸத்³வைலக்ஷண்யஸர்வக³தத்வயோருபபத்தேர்ந தயோர்தே² ஸ்வத: காலஸம்ப³ந்த⁴ஸர்வஸம்ப³ந்தா⁴பேக்ஷா । அஸங்க³த்வஶ்ருதிரபி ஸ்வத: ஸங்கா³பா⁴வவிஷயத்வேநோபபத்³யதே । அத ஏவ–அஜ்ஞதா(அ)கி²லஸம்வேத்துர்க⁴டதே ந குதஶ்சநேதி–நிரஸ்தம் । தஸ்மாஞ்சிந்மாத்ராஶ்ரிதைவாவித்³யா ॥

வாசஸ்பதிமிஶ்ரைஸ்து ஜீவாஶ்ரிதைவா(அ)வித்³யா நிக³த்³யதே । நநு ஜீவாஶ்ரிதா(அ)வித்³யா தத்ப்ரதிபி³ம்பி³தசைதந்யம் வா, தத³வச்சி²ந்நசதந்யம் வா, தத்கல்பிதபே⁴த³ம் வா ஜீவ:; ததா² சாந்யோந்யாஶ்ரய இதி சேந்ந; கிமயமந்யோந்யாஶ்ரய உத்பத்தௌ, ஜ்ஞப்தௌ, ஸ்தி²தௌ வா । நாத்³ய:; அநாதி³த்வாது³ப⁴யோ: । ந த்³விதீய:; அஜ்ஞாநஸ்ய சித்³பா⁴ஸ்யத்வே(அ)பி சிதே: ஸ்வப்ரகாஶத்வேந தத³பா⁴ஸ்யத்வாத் । ந த்ருதீய:; ஸ கிம் பரஸ்பராஶ்ரிதத்வேந வா, பரஸ்பரஸாபேக்ஷஸ்தி²திகத்வேந வா ஸ்யாத் । தந்ந; உப⁴யஸ்யாப்யஸித்³தே⁴:, அஜ்ஞாநஸ்ய சிதா³ஶ்ரயத்வே சித³தீ⁴நஸ்தி²திகத்வே(அ)பி சிதி அவித்³யாஶ்ரிதத்வதத³தீ⁴நஸ்தி²திகத்வயோரபா⁴வாத் । ந சைவமந்யோந்யாதீ⁴நதாக்ஷதி:; ஸமாநகாலீநயோரப்யவச்சே²த்³யாவச்சே²த³கபா⁴வமாத்ரேண தது³பபத்தே:, க⁴டதத³வச்சி²ந்நாகாஶயோரிவ ப்ரமாணப்ரமேயயோரிவ ச। தது³க்தம் ‘ஸ்வேநைவ கல்பிதே தே³ஶே வ்யோம்நி யத்³வத் க⁴டாதி³கம் । ததா² ஜீவாஶ்ரயாவித்³யாம் மந்யந்தே ஜ்ஞாநகோவிதா³:' இதி । ஏதேந–யத்³யுத்பத்திஜ்ஞப்திமாத்ரப்ரதிப³ந்த⁴கத்வேநாந்யோந்யாபேக்ஷதாயா அதோ³ஷத்வம், ததா³ சைத்ரமைத்ராதே³ரந்யோந்யாரோஹணாத்³யாபத்திரிதி—நிரஸ்தம் ; பரஸ்பரமாஶ்ரயாஶ்ரயிபா⁴வஸ்யாநங்கீ³காராத் । ந சேஶ்வரஜீவயோரீஶ்வரஜீவகல்பிதத்வே ஆத்மாஶ்ரய:, ஜீவேஶகல்பிதத்வே சாந்யோந்யாஶ்ரய:, ந ச ஶுத்³தா⁴ சித் கல்பிகா, தஸ்யா அஜ்ஞாநாபா⁴வாதி³தி வாச்யம் ; ஜீவாஶ்ரிதாயா அவித்³யாயா ஏவ ஜீவேஶகல்பகத்வேநைதத்³விகல்பாநவகாஶாத் । தஸ்மாஜ்ஜீவாஶ்ரயத்வே(அ)ப்யதோ³ஷ: ॥

அவித்³யாயா விஷயோ(அ)பி ஸுவச: । ததா² ஹி–சிந்மாத்ரமேவாவித்³யாவிஷய:; தஸ்யாகல்பிதத்வேநாந்யோந்யாஶ்ரயாதி³தோ³ஷாப்ரஸக்தே:, ஸ்வப்ரகாஶத்வேந ப்ரஸக்தப்ரகாஶே தஸ்மிந் ஆவரணக்ருத்யஸம்ப⁴வாச்ச, நாந்யத் । தஸ்யாஜ்ஞாநகல்பிதத்வாத் , அப்ரஸக்தப்ரகாஶத்வேநாவரணக்ருத்யாபா⁴வாச்ச । நநு–கிமாவரணக்ருத்யம் (1) ஸித்³த⁴ப்ரகாஶலோபோ வா, (2) அஸித்³த⁴ப்ரகாஶாநுத்பத்திர்வா, (3) ஸத: ப்ரகாஶஸ்ய விஷயாஸம்ப³ந்தோ⁴ வா, (4) ப்ராகட்யாக்²யகார்யப்ரதிப³ந்தோ⁴ வா, (5) நாஸ்தி ந ப்ரகாஶத இதி வ்யவஹாரோ வா, (6) அஸ்தி ப்ரகாஶத இதி வ்யவஹாராபா⁴வோ வா, (7) நாஸ்தீத்யாதி³வ்யவஹாரயோக்³யத்வம் வா, (8) அஸ்தீத்யாதி³வ்யவஹாராயோக்³யத்வம் வா । நாத்³யத்³விதீயௌ; ஸ்வரூபப்ரகாஶஸ்ய நித்யஸித்³த⁴த்வேந தல்லோபாநுத்பத்த்யோரஸம்ப⁴வாத் , தத³ந்யஸ்ய ச ஸ்வப்ரகாஶே தஸ்மிந்நநபேக்ஷிதத்வாத் । ந த்ருதீய:; ஜ்ஞாநஸ்ய விஷயஸம்ப³ந்தை⁴கஸ்வபா⁴வத்வாத் , ஸ்வயம் ஜ்ஞாநரூபத்வேந த்வந்மதே ஸம்ப³ந்தா⁴நபேக்ஷணாச்ச । நாபி சதுர்த²:; த்வந்மதே சைதந்யாதிரிக்தஸ்ய தஸ்யாபா⁴வாத் । நாபி பஞ்சம:; ஸுஷுப்தௌ வ்யவஹாராபா⁴வேநாநாவரணாபாதாத் । நாபி ஷஷ்ட²:; வ்யவஹாரஸ்யாபி⁴ஜ்ஞாத்வே ஸ்வரூபாபி⁴ஜ்ஞாயா இதா³நீமபி ஸத்த்வாத்' வ்ருத்தேஶ்ச மோக்ஷே(அ)ப்யஸத்த்வாத் । அபி⁴லபநரூபத்வே மோக்ஷே(அ)ப்யாவரணப்ரஸங்கா³த் । நாபி ஸப்தமாஷ்டமௌ; தயோரப்யாரோபிதத்வேநாவரண விநாயோகா³தி³தி-சேந்ந; நாஸ்தி ந ப்ரகாஶத இதி வ்யவஹார ஏவாபி⁴ஜ்ஞாதி³ஸாதா⁴ரண:; அஸ்தி ப்ரகாஶத இத்யேதத்³வ்யவஹாராபா⁴வோ வா ஆவரணக்ருத்யம் । ஆவரணம் ச தத்³யோக்³யதா அஜ்ஞாநஸம்ப³ந்த⁴ரூபா ஸுஷுப்த்யாதி³ஸாதா⁴ரணீ ஆப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமவதிஷ்ட²தே । தேந ஸுஷுப்திகாலே நாநாவரணம், மோக்ஷகாலே ச நாவரணம் । யது³க்தமஸ்யாப்யாரோபிதத்வேநாவரணஸாபேக்ஷத்வமிதி । தந்ந: அஜ்ஞாநஸம்ப³ந்த⁴ரூபஸ்யாவரணஸ்யாநாதி³த்வேந சித்ப்ரகாஶ்யத்வேந ச உத்பத்தௌ ஜ்ஞப்தௌ ஸ்தி²தௌ வா ஸ்வாநபேக்ஷணாத் । நநு-அத்³விதீயத்வாதி³விஶிஷ்டே ததா² வ்யவஹாரே(அ)பி அவஸ்தா²த்ரயே(அ)ப்யஸந்தி³க்³தா⁴விபர்யஸ்தத்வேந ப்ரகாஶமாநாத்மரூபே அத்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நே ஸுகா²தி³ஜ்ஞாநரூபே சிந்மாத்ரே தத³பா⁴வேந தத்கல்ப்யயோர்யோக்³யத்வாயோக்³யத்வயோரபா⁴வ இதி–சேந்ந; ஶுத்³த⁴ரூபாயஶ்சித: ப்ரகாஶமாநத்வே(அ)பி தஸ்யா ஏவ பரிபூர்ணாத்³யாகாரேணாப்ரகாஶமாநத்வாத் , தத³ர்த²ம் தஸ்யா ஏவாவரணகல்பநாத், பரிபூர்ணாத்³யாகாரஸ்ய மோக்ஷத³ஶாநுவ்ருத்தத்வேந ஶுத்³த⁴சிந்மாத்ரத்வாத் । ந ச–நிர்விபா⁴க³சித: கத²மேவம் க⁴டத இதி வாச்யம் ; ஆவரணமஹிம்நைவ பரிபூர்ணம் ப்³ரஹ்ம நாஸ்தி ந ப்ரகாஶத இதி வ்யவஹார: அஸ்தி ப்ரகாஶத இதி வ்யவஹாரப்ரதிப³ந்த⁴ஶ்ச, அத்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நத்வாதி³நா ப்ரகாஶமாநதா சாவிருத்³தே⁴தி ॥ அத ஏவ–அவேத்³யத்வே ஸத்யபரோக்ஷவ்யவஹாரயோக்³யத்வரூபஸ்வப்ரகாஶத்வவிருத்³தே⁴ யோக்³யத்வாயோக்³யத்வே கத²மிதா³நீமபி ப்³ரஹ்மணி ஸ்யாதாம் ? ந ச–அஜ்ஞாநாதி³மத்த்வேநாபரோக்ஷவ்யவஹாரயோக்³யத்வம் ஸ்வரூபேண ச தத³யோக்³யத்வமித்யவிரோத⁴ இதி வாச்யம்; ஸ்வரூபஸ்யாப்ரகாஶத்வாதி³தி–நிரஸ்தம் ; பரிபூர்ணாத்³யாகாரேண இதா³நீம் வ்யவஹாராபா⁴வே(அ)பி அபரோக்ஷவ்யவஹாரயோக்³யத்வாநபாயாத் । ந சைவம்-ஸுகா²தே³ரஜ்ஞாநாவச்சி²ந்நசித்ப்ரகாஶ்யத்வே ‘ஸுகா²தி³கம் ந ப்ரகாஶத' இத்யநுப⁴வாபாதேந ஸுகா²தி³கம் ப்ரகாஶத இத்யநுப⁴வார்த²ம் சிதோ(அ)ஜ்ஞாநாநவச்சே²தே³ந ப்ரகாஶோ(அ)ங்கீ³கரணீய இதி வாச்யம் ; இஷ்டாபத்தே:, அநுக்தோபாலம்ப⁴நத்வாத் । ந ஹ்யஜ்ஞாநாவச்சே²தே³ந சித் ப்ரகாஶத இதி ப்³ரூம: । அத ஏவ ச–நித்யாதீந்த்³ரியே(அ)ப்யஜ்ஞாநாவச்சே²த³கதயா அபரோக்ஷவ்யவஹாரேண தத்ராபி ஸ்வப்ரகாஶாபத்திரிதி-நிரஸ்தம் ; அஜ்ஞாநாநவச்சே²தே³ந தாத்³ருஶஸ்ய வ்யவஹாரஸ்யோக்தே: । நநு–ப்ரதீ³பாவாரகக⁴டாதி³வச்சைதந்யாவாரகாவித்³யா சைதந்யஸ்யாந்யஸம்ப³ந்த⁴ம் ப்ரதிப³த்⁴நாது அந்யம் ப்ரதி சைதந்யமாச்சா²த³யது, ந து சைதந்யம் ப்ரத்யேவ சைதந்யே உக்தயோக்³யத்வரூபப்ரகாஶவிரோதி⁴நீ ஸா, ந ஹி தீ³போ க⁴டாவ்ருதோ(அ)பி ஸ்வயம் ந ப்ரகாஶதே; தம:ஸம்ப³ந்த⁴பாதாத், ந ச - கல்பிதபே⁴த³ம் ஜீவசைதந்யம் ப்ரதி ஶுத்³த⁴சைதந்யமாச்சா²த³யதீதி--வாச்யம் ; ஆவரணம் விநா பே⁴த³கல்பநஸ்யைவாயோகா³த் । யோ மோக்ஷே பா⁴வீ சிந்மாத்ரஸ்யைவ சிந்மாத்ரம் ப்ரதி ப்ரகாஶ:, தத³பா⁴வஸ்யைவேதா³நீமஜ்ஞாநேந ஸாத⁴நீயத்வாச்சேதி சேந்ந; கல்பிதபே⁴த³ம் ஜீவம் ப்ரதி ஶுத்³த⁴சைதந்யஸ்யாவ்ருதத்வாத் । ந ச–பே⁴த³கல்பநஸ்யாவரணோத்தரகாலீநத்வாதி³த³மயுக்தமிதி வாச்யம் ; பே⁴தா³வரணயோருப⁴யோரப்யநாதி³த்வேந பரஸ்பரமாநந்தர்யாபா⁴வாத் । யச்சோக்தம்-யோ மோக்ஷே பா⁴வீ சைதந்யம் ப்ரதி ப்ரகாஶ: தத³பா⁴வ இதா³நீமஜ்ஞாநஸாத்⁴ய-இதி । தந்ந; மோக்ஷே ஜந்யஸ்ய சைதந்யப்ரகாஶஸ்யாபா⁴வாத் , கல்பிதபே⁴தா³பக³மே ஶுத்³த⁴சைதந்யம் ப்ரத்யேவ ப்ரகாஶஸ்ய ஜீவம் ப்ரத்யபி ஸம்ப⁴வாத் । யச்சோக்தம்-ப்ரகாஶஸ்வரூபே சைதந்யே கத²மஜ்ஞாநம் ? ந ஹ்யாலோகே தம: இதி । தந்ந; அஜ்ஞாநதமஸோர்விரோதி⁴தாயாமநுப⁴வஸித்³த⁴விஶேஷாத் । ததா² ஹி-த்வது³க்தமர்த²ம் ந ஜாநாமீதி ப்ரகாஶமாநே வஸ்துநி அஜ்ஞாநஸ்யாநுப⁴வாத் ஸ்வரூபசைதந்யம் ஸாக்ஷீ வா நாஜ்ஞாநவிரோதி⁴, தமஸஸ்து ஆலோகே ஸத்யநநுப⁴வாத் ஆலோகமாத்ரம் தத்³விரோதி⁴ । வஸ்துதஸ்து–"அவதமஸே விஷயப்ரகாஶகாலோகஸஹபா⁴வத³ர்ஶநேந தமஸ்யபி நாலோகமாத்ரம் விரோதி⁴ । ந ச த்வது³க்தார்த²ம் ந ப்ரகாஶத” இத்யநுப⁴வாத³ஸ்து தத்ர பா⁴ஸமாநே அஜ்ஞாநம் , ஸுகா²தி³ஸ்பு²ரணம் பா⁴ஸமாநே ந ப்ரகாஶத இத்யநநுப⁴வாத் கத²ம் தத்ராஜ்ஞாநமிதி வாச்யம் ; ஸுகா²தி³ஸ்பு²ரணம் ந ப்ரகாஶத இத்யநுப⁴வாபா⁴வே(அ)பி அநவச்சி²ந்நாகாரேண ந ப்ரகாஶத இத்யநுப⁴வாத் , ஆவாரகாஜ்ஞாநஸ்ய தத்ராப்யாவஶ்யகத்வாத் । யத³பி-- ‘த்வது³க்தமர்த²ம் ந ஜாநாமீ'த்யத்ர பா⁴ஸமாநே நாஜ்ஞாநம் , கிம்து கு³ஹாஸ்த²ம் தமஶ்ச²ந்நமிதிவத் த்வது³க்தம் ந ஜாநாமீத்யநாவ்ருதஸாமாந்யாவச்சே²தே³நைவ விஶேஷாஜ்ஞாநமநுபூ⁴யதே, ந ஹி பரசித்தஸ்த²மஜ்ஞாநம் ப்ராதிஸ்விகரூபேணாநூத்³யதே, ஏவம் ச தத்³விஶேஷஸம்ஶயம் ப்ரதி தத்ஸாமாந்யநிஶ்சய இவ தத்³விஶேஷாவச்சி²ந்நாஜ்ஞாநஜ்ஞாநம் ப்ரதி தத்ஸாமாந்யஜ்ஞாநமேவ ஹேது:; ததா² த³ர்ஶநாத், ந ஹி விஶேஷே ஜ்ஞாதே தத³ஜ்ஞாநதீ⁴ர்த்³ருஷ்டா, அவச்சே²த³கஜ்ஞாநஸ்ய ஹ்யவச்சி²ந்நஜ்ஞாநஹேதுதாபி த³ர்ஶநாதே³வ கல்ப்யா, ந சாதிப்ரஸங்க³:, ஸாமாந்யவிஶேஷபா⁴வஸ்யைவ நியாமகத்வாத் இதி । தந்ந, அஜ்ஞாநம் ஹி விஶேஷாவச்சி²ந்நதயா பா⁴ஸதே, ஸாமாந்யாவச்சி²ந்நதயா வா । ஆத்³யே விஶேஷே பா⁴ஸமாநத்வமாக³தமேவ । ந ஹி விஶேஷமபா⁴ஸயந்விஶேஷாஜ்ஞாநமித்யவபா⁴ஸயதி । ததா² ச ஸாமாந்யநிஶ்சயஜநிதோ(அ)பி ஸம்ஶயோ விஶேஷமவகா³ஹதே யதா², ததா² ஸாமாந்யஜ்ஞாநஜநிதோ(அ)ப்யஜ்ஞாநப்ரத்யயோ விஶேஷம் விஷயீகரிஷ்யதீதி குதோ பா⁴ஸமாநே நாஜ்ஞாநமிதி । ந த்³விதீய:; ஸாமாந்யஜ்ஞாநேந தத³வச்சி²ந்நதயைவ க்³ருஹீதஸ்யாஜ்ஞாநஸ்ய விஶேஷஸம்ப³ந்தி⁴த்வே மாநாபா⁴வேந பா⁴ஸமாநே ஸாமாந்ய ஏவ ஜ்ஞாநமவக³தம் । வஸ்துந: ப்ரதீதிப்ரமாணகத்வாத் । ததா²ச பரசித்தஸ்த²ம் யதா² அநூத்³யதே, ததா² ஜ்ஞாநம் ததை²வாஜ்ஞாநம் சேதி ஸித்³த⁴ம் । நநு யதா² த்³வேஷஸ்யேஷ்டத்வே(அ)பி த்³விஷ்டஸ்ய நேஷ்டத்வம் , ஈஶ்வரஸ்ய ப்⁴ராந்திஜ்ஞத்வே(அ)பி ந ப்⁴ரமவிஷயஜ்ஞத்வம் ; அஸ்மதா³தீ³நாமீஶ்வரஸார்வஜ்ஞ்யஜ்ஞாநே(அ)பி ந ஸர்வஜ்ஞத்வம், ஏவமஜ்ஞாதஜ்ஞாநாபா⁴வே(அ)பி அஜ்ஞாநஜ்ஞாநமிதி–சேந்ந; த்³ருஷ்டாந்தாஸம்ப்ரதிபத்தே: । ததா² ஹி-இச்சா² தாவஜ்ஜ்ஞாநஸமாநவிஷயா, ஜ்ஞாநம் சாவச்சே²த³கதயா த்³விஷ்டமபி விஷயீகரோதீதி இச்சா²யா அப்யவச்சே²த³கதயா தத்³விஷயத்வாத் । ந ஹீச்சா² இஷ்டதாவச்சே²த³காவிஷயா ப⁴வதி । ஏதாவாநேவ விஶேஷ: । கிம்சித் ஸாத்⁴யதயா விஷயீகரோதி, கிம்சித் அவச்சே²த³கதயா । ஈஶ்வரோ(அ)பி ப்⁴ரமவிஷயமக்³ருஹீத்வா ப்⁴ரமம் ந க்³ருஹ்ணாதி । ப்⁴ரமோ ஹி ப்⁴ரமத்வேந க்³ராஹ்ய: । ப்⁴ரமத்வம் ச ரஜதாபா⁴வவதி ரஜதக்²யாதித்வம் வா, அஸத்க்²யாதித்வம் வா, அநிர்வசநீயக்²யாதித்வம் வா । தஸ்மிந் க்³ருஹ்யமாணே ஸர்வதா² விஷயக்³ரஹ: । இயாம்ஸ்து விஶேஷ: । யத் ப்⁴ராந்த: ஸ்வாதந்த்ர்யேண க்³ருஹ்ணாதி, ஈஶ்வரஸ்து தஜ்ஜ்ஞாநாவச்சே²த³கதயேதி, ஈஶ்வரஸார்வஜ்ஞ்யஜ்ஞாநமஸ்மாகம் து ஸர்வஜ்ஞபதே³ந । தத்ர ஸர்வபத³ப்ரதிபாத்³யம் ஜாநந்நேவாஸ்மதா³தி³ஸ்தத்ர ஜ்ஞாநஸம்ப³ந்த⁴ம் க்³ருஹ்ணாதீதி ஈத்³ருஶம் ஸார்வஜ்ஞ்யமிஷ்டமேவ । விஶேஷஸ்த்வீஶ்வரஸ்ய ந குத்ராப்யஜ்ஞாநம் , அஸ்மாத்³ருஶாம் து விஶஷேஷ்வஜ்ஞாநமிதி க்ருத்வா । ஏவம் ச ஜ்ஞாத ஏவ விஶேஷே அஜ்ஞாநஜ்ஞாநமிதி । ந ச-க⁴டாதே³ரஜ்ஞாநாவச்சே²த³கதயா பா⁴நே(அ)பி க⁴டாத்³யஜ்ஞாநநிவ்ருத்திம் விநா தத³வச்சி²ந்நஸம்யோகா³தி³ஜ்ஞாநாத³ர்ஶநேந ப்ரக்ருதே(அ)பி விஷயாவச்சி²ந்நாஜ்ஞாநஜ்ஞாநார்த²ம் தத³வச்சே²த³கவிஷயாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தேரபி வக்தவ்யத்வேநாஜ்ஞாநாவிரோதி⁴ஜ்ஞாநவத் அஜ்ஞாநாவிரோதி⁴நீ அஜ்ஞாநநிவ்ருத்திரபி ஸ்வீகார்யா ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ; ஸம்யோகா³தி³ஸத்த்வஸ்யாவச்சே²த³கக⁴டாதி³ஸத்த்வஸாபேக்ஷத்வே(அ)பி யதா² அபா⁴வே ந ஸ்வாதி⁴கரணீயப்ரதியோகி³ரூபாவச்சே²த³கஸத்த்வாபேக்ஷா, விரோதா⁴த் ; ததா² அஜ்ஞாநஜ்ஞாநஸ்யாபி ந ஸ்வவிஷயாஜ்ஞாநநிவ்ருத்த்யபேக்ஷா, விரோதா⁴த் । ந சைவம் - தத்³விஷயகஜ்ஞாநாபேக்ஷாபி மாஸ்து; விரோத⁴ஸ்ய ஸமாநத்வாத் , அவிரோத⁴கல்பநாபீ³ஜஸ்ய ஜ்ஞாந இவாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தாவபி ஸமாநத்வாத் ; ததா²ச விஷயே அஜ்ஞாத ஏவாஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாயதே, விஷயவிஶேஷாவச்சி²ந்நபு³த்³தி⁴ஸ்து தமஸீவ விஶேஷஜ்ஞாநாநந்தரம் ‘ஏதாவத்காலமமுமர்த²ம் நாஜ்ஞாஸிஷமி'த்யேவம்ரூபா ஜாயத இதி வாச்யம் । ஹந்தைவமபா⁴வஸ்வபா⁴வவிரோதி⁴ப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநநிரபேக்ஷஜ்ஞாநவிஷயத்வமபா⁴வவைலக்ஷண்யஸாத⁴கமஜ்ஞாநே உபபாதி³தமாயுஷ்மதா । கிம்ச யத்³யஜ்ஞாநம் ஸ்வகாலே விஷயாவச்சி²ந்நதயா ந பா⁴ஸயேத் , ததா³ து ‘த்வது³க்தமர்த²ம் ந ஜாநாமீ'தி விஷயாவச்சி²ந்நாஜ்ஞாநஸ்ய வர்தமாநார்த²ப்ரத்யயோ விருத்³த்⁴யேத । தஸ்மாத் விஷயாஜ்ஞாநஸாத⁴கத்வாத் ஸாக்ஷிரூபவிஷயப்ரகாஶோ(அ)பி நாஜ்ஞாநவிரோதீ⁴, கிம்து ப்ரமாணவ்ருத்தி: । ஏகவிஷயத்வே(அ)பி ப்ரமாணவ்ருத்திதத³திரிக்தவ்ருத்த்யோரஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வாவிரோதி⁴த்வே க⁴டவிஷயகயோ: ஸௌராலோகஜ்ஞாநயோ: ஸௌரசாக்ஷுஷப்ரகாஶயோர்வா தமோவிரோதி⁴த்வாவிரோதி⁴த்வவது³பபத்³யேதே । ந ச–வ்ருத்திஶ்சைதந்யஸ்ய விஷயோபராகா³ர்தே²தி மதே அஸ்யா அஜ்ஞாநநிவர்தகத்வாபா⁴வாத் இத³மயுக்தமிதி வாச்யம் ; அஜ்ஞாநநிவர்தகத்வேந நிவ்ருத்திப்ரயோஜகத்வஸ்யைவ உக்தத்வாத் ।। தச்ச ஸம்ப³ந்த⁴ஸம்பாத³நத்³வாரா(அ)ஸ்மிந்பக்ஷே(அ)பி அஸ்த்யேவ । ந ச–அஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வவிரோதி⁴ஜ்ஞாநாபா⁴வவ்யாபகத்வேந மோக்ஷே(அ)ப்யஜ்ஞாநாபாத இதி வாச்யம் ; மோக்ஷத³ஶாயாமஜ்ஞாநநிவ்ருத்திஶ்ரவணேந ஸ்வவிரோதி⁴ஜ்ஞாநப்ராக³பா⁴வமாத்ரவ்யாபகத்வாத் । ந ச-கத²ம் ப்ரமாணவ்ருத்திமாத்ரவிரோதி⁴த்வே அஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞாநமாத்ரவிரோதி⁴த்வேநைவ ந ஜாநாமீத்யாகாரேண ப்ரத்யய: ? இதி வாச்யம்; க⁴டாதி³மாத்ரவிரோதி⁴நோ க⁴டாபா⁴வாதே³: பா⁴வஸாமாந்யவிரோதி⁴த்வேநாபா⁴வத்வேந ப்ரதீதிவத் ஜ்ஞாநவிஶேஷவிரோதி⁴நோ(அ)ப்யஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞாநஸாமாந்யவிரோதி⁴த்வேந ப்ரதீதிஸம்ப⁴வாத் । ந ஹ்யபா⁴வபதா³தி³நாபா⁴வப்ரதீதௌ க⁴டாபா⁴வோ ந பா⁴ஸதே । அத² ஸா விரோதி⁴தா தத்ர விஶேஷமாத்ரபர்யவஸந்நா, ஸமம் ப்ரக்ருதே(அ)பி; அந்யத்ராபி⁴நிவேஶாத் । ந ச – 'ந ஜாநாமீ'தி ஜ்ஞப்திவிரோதி⁴த்வஸ்யைவாநுப⁴வாத் கத²ம் வ்ருத்திவிரோதி⁴த்வம் ? த்வந்மதே சைதந்யஸ்யைவ ஜ்ஞப்தித்வாத் , சைதந்யாஜ்ஞாநயோரவிரோதே⁴ ஜ்ஞாநத்வாஜ்ஞாநத்வாயோகா³தி³தி வாச்யம்; மந்மதே வ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தசைதந்யம் ஜாநாமீதி வ்யவஹாரவிஷய: । ததா²ச ந ஜாநாமீத்யநேந வ்ருத்திசிதோருப⁴யோரப்யஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வம் விஷயீக்ரியதே । ஏவம் ச ந சைதந்யே அஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வம் ; நாபி வ்ருத்தௌ; வ்ருத்யுபாரூட⁴சித ஏவார்த²ப்ரகாஶகத்வேந ததா²த்வாத் । நநு-வ்ருத்தேரப்யர்த²ப்ரகாஶகத்வம் விநா ஜாதிவிஶேஷேணைவாஜ்ஞாநதத்கார்யநிவர்தகத்வே இச்சா²தி³நிவர்த்யத்³வேஷாதி³வத் ஸத்த்வாபத்த்யா ஶுக்த்யாதி³ ஜ்ஞாநவத³ர்த²ப்ரகாஶகத்வேந தந்நிவர்தகத்வே வக்தவ்யே சைதந்யஸ்யாபி தத்ஸத்த்வேந தந்நிவர்தகத்வாவஶ்யம்பா⁴வேந தந்நிவ்ருத்த்யாபாத:; நித்யாதீந்த்³ரியே பரோக்ஷவ்ருத்தௌ ஸத்யாமப்யஜ்ஞாநாநிவ்ருத்த்யா ஸுகா²தா³வபரோக்ஷவ்ருத்த்யபா⁴வே(அ)பி ஸ்பு²ரணமாத்ரேணாஜ்ஞாநாத³ர்ஶநேந சாந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் ஸ்பு²ரணஸ்யைவாஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வாத் இதி சேந்ந; ப்ரமாணவ்ருத்த்யுபாரூட⁴ப்ரகாஶத்வேந நிவர்தகத்வம் ப்³ரூம:, ந து ஜாதிவிஶேஷேண, ப்ரகாஶத்வமாத்ரேண வா । அதோ நேச்சா²தி³நிவர்த்யத்³வேஷாதி³வதே³தந்நிவர்த்யாநாம் ஸத்த்வாபத்தி:, ந வா சைதந்யமாத்ரஸ்ய நிவர்தகத்வாபத்தி: । அத ஏவ–ஶாப்³தா³தி³வ்ருத்தௌ ஸத்யாமபி அஜ்ஞாநாநிவ்ருத்த்யா ஸுகா²தௌ³ ப்ரமாணவ்ருத்த்யபா⁴வே ஸ்பு²ரணமாத்ரேணாஜ்ஞாநத³ர்ஶநேநாந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் ஸ்பு²ரணஸ்யைவாஜ்ஞாநாதௌ³ விரோதி⁴த்வமிதி–நிரஸ்தம் ; பரோக்ஷவ்ருத்தேர்விஷயபர்யந்தத்வாபா⁴வேந ந விஷயக³தாஜ்ஞாநநிவர்தகத்வம், ஸுகா²தௌ³ ச ஜ்ஞாதைகஸத்த்வாத³ஜ்ஞாநநிவ்ருத்திம் விநைவாஜ்ஞாநாத³ர்ஶநம் । அதோ(அ)ந்வயவ்யதிரேகயோரந்யதா²ஸித்³த்⁴யா ஸ்பு²ரணமாத்ரம் நாஜ்ஞாநவிரோதி⁴ । ந சாத்மநோ(அ)ஜ்ஞாநாஶ்ரயவிஷயத்வே ஸ்வஸத்தாயாமப்ரகாஶவிது⁴ரத்வேந ஸ்வப்ரகாஶத்வஸாத⁴நாயோக³:; பரிபூர்ணத்வாதி³நா அப்ரகாஶவிது⁴ரத்வாபா⁴வே(அ)ப்யத்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நத்வாதி³நா ப்ரகாஶமாநதயா(அ)ப்ரகாஶவிது⁴ரத்வஸம்ப⁴வாத் । ந ச-வ்ருத்திசிதோர்வைஷம்யோக்திரயுக்தா, வ்ருத்திவத்ஸாக்ஷிணோ(அ)பி ஸமாநவிஷயதயா அஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வாநுப⁴வாத் , அந்யதா² ஸாக்ஷிவேத்³யே சைத்ரேச்சா²ஸுகா²தௌ³ மைத்ரஸ்யேவ சைத்ரஸ்யாப்யஜ்ஞாநம் ஸ்யாத், நோ சேந்மைத்ரஸ்யாப்யஜ்ஞாநம் ந ஸ்யாதி³தி-வாச்யம் ; ஸாக்ஷிணி யத³ஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வமநுபூ⁴யதே தந்நாஜ்ஞாநநிவர்தகத்வநிப³ந்த⁴நம், கிம்து ஸ்வவிஷய இச்சா²தௌ³ யாவத்ஸத்த்வம் ப்ரகாஶாத³ஜ்ஞாநாப்ரஸக்திநிப³ந்த⁴நம் । வ்ருத்தேஶ்ச ஸ்வவிஷயே ப்ரஸக்தாஜ்ஞாநநிவ்ருத்திநிப³ந்த⁴நமேவேத்யுப⁴யோர்வைஷம்யோக்திர்யுக்தைவ । அஜ்ஞாநாப்ரஸக்தேரேவ சைத்ரேச்சா²தௌ³ சைத்ரஸ்ய நாஜ்ஞாநவ்யவஹார:, மைத்ரஸ்ய து ப்ரமாத்ரஜ்ஞாநாதே³வ தத்³வ்யவஹார: । ந ச–தர்ஹ்யாத்மந்யபி தத ஏவ தத³ப்ரஸக்திரிதி-வாச்யம் ; த³த்தோத்தரத்வாத் । கிம்ச ஸாக்ஷிவேத்³யத்வம் தத³ப்ரஸக்தௌ தந்த்ரம் , ஆத்மா து ந தத்³வேத்³ய:; சித்³ரூபத்வாத் ப்ரகாஶ ஏவேதி । ந ச தர்ஹி ஸுதராமஜ்ஞாநாநுபபத்தி: தேஜஸீவ தமஸ:, அந்யதா² க⁴டாதி³ராலோகமிவாத்மாபி ஸ்வவ்யவஹாரே ஜ்ஞாநாந்தரமபேக்ஷதேதி வாச்யம்; அஜ்ஞாநாவ்ருதத்வாத் க⁴டவத³ஜ்ஞாநநிவர்தகாந்தராபேக்ஷா சேத்தர்ஹீஷ்டாபத்தி:; வ்ருத்தேரேவாபேக்ஷணாத், ப்ரகாஶாந்தராபேக்ஷாயாம் ஜட³த்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் , ப்ரகாஶத்வே(அ)ப்யஜ்ஞாநாவிரோதி⁴த்வஸ்யோபபாதி³தத்வாத் । அத ஏவ ஸர்வம் வஸ்து ஜ்ஞாததயாஜ்ஞாததயா ச ஸாக்ஷிசைதந்யஸ்ய விஷய:; ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநயோ: ஸ்வவிஷயாவச்சி²ந்நயோரேவ பா⁴நாத் । ஏதேந–அந்த⁴காராவ்ருதவத் ஜ்ஞாநாபா⁴வாவச்சே²த³கவிஷயவச்சாஜ்ஞாநாவ்ருதஸ்யாப்யப்ரகாஶேந ஸாக்ஷிவேத்³யத்வாயோக³ இதி–நிரஸ்தம்; விஷயாவச்சே²தே³நாநுப⁴வவிரோதா⁴த் । நநு வ்ருத்தேரஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வே(அ)ப்யாத்மவிஷயா வ்ருத்திரிதா³நீமப்யஸ்த்யேவேதி கத²ம் தத்ராஜ்ஞாநம் ? கிம்ச த்வந்மதே க⁴டாத்³யபரோக்ஷவ்ருத்தேரபி க⁴டாத்³யவச்சி²ந்நசித்³விஷயத்வேந ஸுதராம் சித்யஜ்ஞாநாஸம்ப⁴வ:, ந ச–விஶிஷ்டசைதந்யரூபஜீவவிஷயா வா க⁴டாவச்சி²ந்நசைதந்யவிஷயா வா வ்ருத்திரஜ்ஞாநவிஷயீபூ⁴தகேவலசித³விஷயத்வாத³ஜ்ஞாநவிரோதி⁴நீ ந ஸ்யாதி³தி–வாச்யம் ; ‘த³ண்டீ³ சைத்ர' இதி வ்ருத்த்யா சைத்ராஜ்ஞாநாநபி⁴ப⁴வாபாதாத் । க⁴டாகாஶஜ்ஞாநே மஹாகாஶாஜ்ஞாநஸ்ய மஹத்த்வாஜ்ஞாநே பர்யவஸாநம் । அத ஏவாகாஶோ ஜ்ஞாத இதி ப்ரதீதி: । ந ச ஶ்ரவணாதி³ஜந்யைவ வ்ருத்திரஜ்ஞாநவிரோதி⁴நீ; ப்⁴ரமகாலீநாபரோக்ஷஜ்ஞாநாநதி⁴கவிஷயஜ்ஞாநேந காரணாந்தரஜந்யேநாபி அஜ்ஞாநாநிவ்ருத்தாவதிப்ரஸங்கா³த் , அநதி⁴கவிஷயத்வே ஶ்ரவணாதி³வையர்த்²யாத் , ஸத்யத்வாபாதாச்சேதி சேந்ந; யாவந்தி ஜ்ஞாநாநி தாவந்த்யஜ்ஞாநாநீதி மதே அஜ்ஞாநவிஶேஷ: ஏகாஜ்ஞாநபக்ஷே அவஸ்தா²விஶேஷ: ஶக்திவிஶேஷோ வா அவித்³யாக³தோ விஶிஷ்டகோ³சரவ்ருத்த்யா நிவர்தத ஏவ । ப்ரபஞ்சநிதா³நபூ⁴தம் தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யஜந்யாக²ண்டா³ர்த²கோ³சரவ்ருத்திநிவர்த்யமஜ்ஞாநம் பரமவஶிஷ்யதே; பே⁴த³ப்⁴ரமஸ்யாநுபூ⁴யமாநத்வாத் । யதா² அயமிதி ஜ்ஞாநாத்தத்ராஜ்ஞாநே நிவ்ருத்தே(அ)பி ஸோ(அ)யமித்யபே⁴த³கோ³சரவ்ருத்திநிவர்த்யாஜ்ஞாநமவஶிஷ்யதே । ததா²ச விஷயக்ருதவிஶேஷாபா⁴வே(அ)பி காரணவிஶேஷஜந்யத்வேந விஶேஷேண நிவர்தகத்வே ஶ்ரவணவையர்த்²யம் ஸத்யதாபத்திஶ்ச நிரஸ்தா; அந்யதா² ஸோ(அ)யமித்யத்ராப்யக³தே: । கிம்ச ஜீவவிஷயா வ்ருத்திரவித்³யாவ்ருத்தி:, ந து ப்ரமாணவ்ருத்தி:; தஸ்யா ஏவாஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வாத் । தது³க்தம் விவரணே–‘ஜீவாகாராஹம்வ்ருத்திபரிணதாந்த:கரணேந ஜீவோ(அ)பி⁴வ்யஜ்யத' இதி । அஸ்யார்த²:–ஜீவாகாராஹம்த்வப்ரகாரகாவித்³யாவ்ருத்தி:, தயா பரிணதாந்தகரணேநாந்த:கரணபரிணாமபூ⁴தஜ்ஞாநரூபவ்ருத்திஸம்ஸர்கே³ண ஜீவோ(அ)பி⁴வ்யஜ்யத இதி । ந ச–‘க⁴டோ(அ)யமி'தி ஜ்ஞாநேந சரமவ்ருத்திநிவர்த்யாஜ்ஞாநமபி நிவர்ததாமிதி–வாச்யம் । தத³வச்சி²ந்நாஜ்ஞாதத்வப்ரயோஜகாஜ்ஞாநவிஶேஷாதே³ரேவ தத்³வச்சி²ந்நஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வஸ்ய ப²லப³லேந ஸ்வீகாராத் । அவதமஸ இவ விஷயப்ரகாஶகாலோகஸ்ய ஸர்வதமோ(அ)நிவர்தகத்வே(அ)பி கிம்சித்தமோநிவர்தகத்வம் । தஸ்மாத்ஸித்³த⁴மாஶ்ரயத்வவிஷயத்வபா⁴கி³நீ ஶுத்³த⁴சிதி³தி । ஏதேந-தே³ஹாதி³பே⁴தோ³ வா அபோ⁴க்த்ருத்வாத்³யபே⁴தோ³ வா ப்³ரஹ்மாபே⁴தோ³ வா அத்³விதீயமாத்ராபே⁴தோ³ வா தத்³விஶிஷ்டாத்மா வா ந தத்³விஷய:; தேஷாமாத்மமாத்ரத்வே உக்ததோ³ஷாத் , பி⁴ந்நத்வே அத்³வைதக்ஷதே:, ஆவித்³யகத்வே அந்யோந்யாஶ்ரயாதி³தி அநுக்தோபாலம்ப⁴நமபாஸ்தம் । ப்³ரஹ்மாபே⁴தா³தே³ராத்மமாத்ரதாபக்ஷே தஸ்யாஜ்ஞாந்விஷயத்வமேவ; தோ³ஷஸ்ய பரிஹ்ருதத்வாத் । யத்து ப்ரஸங்கா³து³க்தம்-த்³விதீயாபா⁴வோபலக்ஷிதாத்மநோ(அ)ஜ்ஞாநவிஷயத்வே தாத்³ருஶஸ்யைவ சரமவ்ருத்திவிஷயத்வம் வாச்யம் । ததா²ச வேதா³ந்தாநாமப்யுபலக்ஷணரூபப்ரகாரயுக்தோக்தாத்மபரத்வே அக²ண்டா³ர்த²தாஹாநி:; அகாகே காகவதி³த்யஸ்யேவாஸ்யாப்யப்ராமாண்யாபத்தி:, உபலக்ஷணஸ்ய மித்²யாத்வாத்-இதி । தத்ராக²ண்டா³ர்த²வாதே³ வக்ஷ்யாம: । ந ச–ந்யூநாப்யங்கு³லிரதி⁴கமாச்சா²த³யதி; அவிஷயஸம்ப³ந்தி⁴த்வாத் , இயம் ஹி விஷயஸம்ப³ந்தி⁴நீ கத²மதி⁴கமாச்சா²த³யேதி³தி வாச்யம் ; த³த்தோத்தரத்வாத் । தஸ்மாத³வித்³யா ஸ்வரூபத ஆஶ்ரயதோ விஷயதஶ்ச ஸுநிரூபா ॥

ததஶ்சாஹம்காராதி³ஸ்ருஷ்டி: । நநு-அஹமர்த² ஆத்மைவ, தஸ்ய கத²மவித்³யாத: ஸ்ருஷ்டி:, ந ச–ஸுஷுப்தௌ ஸ்வயம்ப்ரகாஶமாநஸ்யாத்மந: ஸம்ப⁴வே(அ)ப்யநேவம்வித⁴ஸ்யாஹமர்த²ஸ்யாபா⁴வ:, யதி³ ச ஸுஷுப்தாவஹமர்த²: ப்ரகாஶேத; தர்ஹி ஸ்மர்யேத ஹ்யஸ்தந இவாஹம்கார:, அநுபூ⁴தே ஸ்மரணநியமாபா⁴வே(அ)பி ஸ்மர்யமாணாத்மமாத்ரத்வாதி³தி வாச்யம் । ஹேதோரஸித்³தே⁴:, தர்கே இஷ்டாபத்தே: । நஹ்யத்³யாபி ஸ்வப்ரகாஶாத்மாந்யத்வமஹமர்தே² ஸித்³த⁴மஸ்தி । ஆத்மாந்யத்வேநாப்ரகாஶத்வஸாத⁴நே தேந ச தத³ந்யத்வஸாத⁴நே அந்யோந்யாஶ்ரய:। ந சாஹமர்த²ஸ்யாபராமர்ஶ:, ஸுக²மஹமஸ்வாப்ஸம் ந கிம்சித³வேதி³ஷமிதி தஸ்யைவ பராமர்ஶாதி³தி சேந்ந; அஹம்காரஸ்தாவதி³ச்சா²தி³விஶிஷ்ட ஏவ க்³ருஹ்யத இத்யாவயோ: ஸமம் । ஸுஷுப்தௌ ச நேச்சா²த³ய இதி கத²ம் ததா³(அ)ஹமர்தா²நுப⁴வ: ? ந ச–இச்சா²தி³கு³ணவி ஶிஷ்ட ஏவாஹமர்தோ² க்³ருஹ்யத இத்யத்ர ந ந: ஸம்ப்ரதிபத்திரிதி வாச்யம்; கு³ணிக்³ரஹணஸ்ய கு³ணக்³ரஹணவ்யாப்தத்வாத் , அந்யதா² ரூபாதி³ஹீநோ(அ)பி க⁴ட: ப்ரதே²த । ந ச ரூபாதி³ரஹிதாநாம் தேஷாமஸத்த்வம் தத்ர பீ³ஜமிதி வாச்யம் ; பூர்வரூபநாஶாக்³ரிமரூபாநுத்பத்திக்ஷணாத்³யக்ஷணாதௌ³ தத்³விநாபி ஸத்த்வாத் । ஏவம் ச கு³ணாக்³ரஹணே கத²ம் கு³ணிக்³ரஹணம் ? ததா²ச நிர்கு³ண ஏவாத்மா க்³ருஹ்யத இதி ஸ்வீகர்தவ்யம் । அநுப⁴வாபா⁴வே ச ந தஸ்ய ஜாக³ரே பராமர்ஶ: । ததா² சாஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வேந ஸுஷுப்தாவநுபூ⁴யமாநாதா³த்மநோ(அ)ஹம்காரோ பி⁴ந்ந: । ஏவமேவாத்மாந்யத்வே ஸித்³தே⁴ அக²ண்ட³ப்ரகாஶத்வஸாத⁴நே நாந்யோந்யாஶ்ரய: । ந ச தர்ஹி ‘அஹமஸ்வாப்ஸ'மித்யஹமர்த²ஸ்ய பராமர்ஶாநுப்ரவேஶாநுபபத்தி:; தத³ம்ஶே பராமர்ஶத்வாஸித்³தே⁴: । ஏவம் ஸத்யபி யதா²(அ)ஜ்ஞாநாம்ஶே தஸ்ய பராமர்ஶத்வம், ததோ²பபாதி³தமத⁴ஸ்தாத் । யத்³யப்யஹமஸ்வாப்ஸமித்யாதி³ஜ்ஞாநாநாந்ய ஆத்மபராமர்ஶ:, ததா²ப்யஹமர்த²ஸ்ய ஸுஷுப்திகாலாநநுபூ⁴தத்வேந தத்காலே அஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வேந சாநுபூ⁴தாத்மந்யேவ பராமர்ஶத்வபர்யவஸாநம் । அத ஏவ சித³ஸ்வபீத் ஸ்வயமஸ்வபீதி³தி பராமர்ஶாகாரதாபத்திர்நிரஸ்தா; தத்காலாநுபூ⁴தாந்த:கரணஸம்ஸர்கே³ அஹமித்யாகாரோபபத்தே: । யதூக்தம் விவரணே-‘அந்த:கரணவிஶிஷ்ட ஏவாத்மநி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் ப்³ரூம:, ந நிஷ்கலங்கசைதந்யே, தஸ்ய மோக்ஷாவஸ்தா²யிந: ஶாஸ்த்ரைகஸமதி⁴க³ம்யத்வாத் இதி । தத்ர ந விரோதா⁴ய । மோக்ஷாவஸ்தா²யிந: ஶாஸ்த்ரைகஸமதி⁴க³ம்யத்வாதி³தி ஹேதூக்த்யா ந நிஷ்கலங்க இதி உபாதி⁴மாத்ரவிரஹிணி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநநிஷேதே⁴ந சாந்த:கரணபத³ஸ்ய உபாதி⁴மாத்ரபரத்வாத் । ததா²ச ஸுஷுப்தாவப்யஜ்ஞாநோபஹித ஏவாத்மா க்³ருஹ்யதே । கிம்சாந்த:கரணவிஶிஷ்டே ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநநிஷேதோ⁴ நாபி⁴ஜ்ஞாநிஷேதோ⁴(அ)பீதி ந விரோத⁴:; ஸுஷுப்தாவபி⁴ஜ்ஞாயா ஏவோக்தத்வாத் । ந ச யத்³யஹமர்தோ² ந பராம்ருஶ்யேத, தர்ஹி ‘ஏதாவந்தம் காலம் ஸுப்தோ(அ)ஹமந்யோ வே'தி ஸம்ஶய: ஸ்யாத், ந த்வஹமேவேதி நிஶ்சய இதி வாச்யம்।। ஸுஷுப்திகாலாநுபூ⁴தாத்மைக்யாத்⁴யாஸாதி³தி க்³ருஹாண । யதா² பூர்வதி³நாநுபூ⁴ததே³வத³த்தாத³பி⁴ந்நதயாநுபூ⁴தே சைத்ரே ஸோ(அ)யம் ந வேதி ந ஸம்ஶய:, கிம்து ஸ ஏவேதி நிஶ்சய: । கிம்ச நிஶ்சயே ஸதி ஸம்ஶயாபா⁴வநியம:, ந து நிஶ்சயாபா⁴வே ஸம்ஶயநியம: । தது³க்தம்-‘ஆரோபே ஸதி நிமித்தாநுஸரணம் , ந து நிமித்தமஸ்தீத்யாரோப: இதி । ந ச–ஏதாவந்தம் காலமஹம் ஸ்வப்நம் பஶ்யந்நாஸம் ஜாக்³ரதா³ஸமித்யத்ரேவாஹமஸ்வாப்ஸமித்யத்ராபி அஹமம்ஶே பராமர்ஶத்வாநுப⁴வாத் கத²ம் தத்ராபராமர்ஶத்வமிதி வாச்யம்; பராம்ருஶ்யமாநாத்மைக்யாரோபாத்தத்³பா⁴நாம்ஶே பராமர்ஶத்வாபி⁴மாநாத் । ந ச–அபராமர்ஶே பராமர்ஶத்வாரோபோ ந த்³ருஷ்ட இதி வாச்யம்: தத்³பி⁴ந்நே தத்த்வேநாநுபூ⁴யமாநே பராமர்ஶத்வாரோபத³ர்ஶநாத் । அத ஏவ–அஹமர்த²ஸ்யாத்மாந்யத்வே ய: பூர்வம் து³:கீ², ஸோ(அ)து⁴நா ஸுகீ² ஜாத இதிவத் ய: பூர்வம் மத³ந்ய: ஸுஷுப்த: ஸோ(அ)து⁴நா அஹம் ஜாத இதி தீ⁴: ஸ்யாதி³தி–நிரஸ்தம்; யதா² து³:கி²த்வேந ப்ராக் ஜ்ஞாநம், ததா² மத³ந்யத்வேந ப்ராக் ஜ்ஞாநாபா⁴வாத் । ஸுஷுப்தாவஹமப்ரகாஶவத் தத³ந்யத்வஸ்யாப்யப்ரகாஶ ஏவ । ஏவம் ச ப்ராக³ஸத்த்வாக்³ரஹணாத் பூர்வகாலக்³ருஹீதேநாபி⁴ந்நதயா க்³ருஹ்யமாணத்வாச்ச நாஹங்காரே ஜந்மப்ரத்யய: । விவேகிநாம் சைதாத்³ருக்³பு³த்³தா⁴விஷ்டாபத்தே: । நச–ஸித்³தே⁴ அஹமர்த²ஸ்யாமாந்யத்வே பராம்ருஶ்யமாநாத்மைக்யாரோப:, ஸித்³தே⁴ ச தஸ்மிந் ஸுப்தாவப்ரகாஶேநாஹமர்த²ஸ்யாத்மாந்யத்வஸித்³தி⁴ரித்யந்யோந்யாஶ்ரய இதி வாச்யம்; ஆத்மாந்யத்வஸித்³தே⁴: ப்ராகே³வாஹமர்தா²பராமர்ஶஸ்ய ஸாத⁴நாத் அஹமஸ்வாப்ஸமித்யஸ்யைவாத்மபராமர்ஶத்வாங்கீ³காரேண ந த்³ருஷ்டஹாநாத்³ருஷ்டகல்பநாபத்தி: । அத ஏவ ச ஸுஷுப்தாவஹமர்த²ப்ரகாஶே ஹ்யஸ்தந இவ ஸ்மர்யேதேத்யத்ர நேஷ்டாபத்த்யவகாஶ: । கிம்ச ‘ஏதாவந்தம் காலமஹமித்யபி⁴மந்யமாந ஆஸமி'தி பராமர்ஶ: ஸ்யாத் । நச–அஹமர்த²ப்ரகாஶே தத³பி⁴மாநாபாத³நம் கர்ணஸ்பர்ஶே கடிசாலநமிதி வாச்யம் । தவைவ ஹி தத் । அஹமர்த²மாத்ரஸாபேக்ஷதயா தத³பி⁴மாநப்ரகாஶயோருப⁴யோ: ஸமவ்யாப்ததயா பரஸ்பரப்ரகாஶேந பரஸ்பரபராமர்ஶாபாத³நஸ்யாவ்யதி⁴கரணத்வாத் । ந ச தவாபி ‘ஆத்மேத்யபி⁴மந்யமாந ஆஸமி'தி பராமர்ஶாபத்தி:; அஹம்காரஸ்ய தத்ர தந்த்ரதயா தத³பா⁴வே தத்ராபாத³யிதுமஶக்யத்வாத் । யத்து–ஸுஷுப்தாவஹமர்தோ² பா⁴ஸத ஏவ । 'ந கிம்சித³ஹமவேதி³ஷமி'தி அஜ்ஞாநபராமர்ஶத்யாத்மாத்³யஜ்ஞாநாத³ந்யதி³வாஹமர்தா²ஜ்ஞாநாத³ந்யதே³வாஜ்ஞாநம் விஷய:; அந்யதா² விரோதா⁴த்-இதி । தத³ஜ்ஞாநவிஜ்ரும்பி⁴தம் , ந ஹி ஸாக்ஷிவேத³நமஜ்ஞாநவிரோதி⁴ । ஸுஷுப்தௌ ச யதா²ஹமர்தா²நவபா⁴ஸ: ததோ²க்தம் । ந விஜாநாத்யயமஹமஸ்மீதி ஸுஷுப்திவிஷயா ஶ்ருதிரபி ததா³நீம்தநாஹமர்தா²ஜ்ஞாநே ப்ரமாணம் । ந சேயம் ஶ்ருதிர்நாத்மாநம் ந பராம்ஶ்சேதி ஸுஷுப்தாவாத்மாஜ்ஞாநஶ்ருதிவத்³விஶேஷாஜ்ஞாநபரா, 'அஹரஹர்ப்³ரஹ்ம க³ச்ச²ந்தி ஸதி ஸம்பத்³ய ந விது³ரி'த்யாத்மவேத³நபோ³த⁴கஶ்ருதிவிரோதே⁴ந விஶேஷாஜ்ஞாநபரத்வம் யுக்தம் ந ச ப்ரக்ருதே ததா²; விரோதா⁴பா⁴வாத் । யத்து-அஹமர்த²ஸ்தாவத் ஸ்மர்தா । ஸ சாவித்³யாவச்சி²ந்நசைதந்யம் வா, அந்த:கரணாவச்சி²ந்நசைதந்யம் வா । ஆத்³யே யோ(அ)ஹமகார்ஷம் ஸோ(அ)ஹம் ஸௌஷுப்திகாஜ்ஞாநாதி³ ஸ்மராமீத்யநுப⁴வவிரோத⁴: । அந்த்யே த்வஹமர்த²ஸ்யைவ தத³நுப⁴வித்ருத்வம் வாச்யம் । ஸ்ம்ருதிஸம்ஸ்காராநுப⁴வாநாமேகாஶ்ரயாணாமேவ கார்யகாரணபா⁴வாத் , யோ(அ)ஹமந்வபூ⁴வம் ஸோ(அ)ஹம் ஸ்மராமீதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாச்ச-இதி । தந்ந; த³த்தோத்தரத்வாத் । உக்தம் ஹ்யவித்³யாவச்சி²ந்நசைதந்யமநுப⁴வித்ரு । ததே³வ சாந்த:கரணாவச்சே²தே³நாநுபூ⁴யமாநம் ஸ்மர்த்ரிதி ந தயோர்வைரூப்யம் । நச-அவித்³யாவச்சி²ந்நசிதோ(அ)பி நைக்யமஸ்தி, அந்த:கரணரூபோபாதி⁴பே⁴தே³ந பே⁴தா³தி³தி வாச்யம்; அவித்³யாவச்சி²ந்ந ஏவாந்த:கரணாவச்சே²தா³த் । ந ச ததா²ப்யவித்³யாந்த:கரணரூபோபாதி⁴பே⁴தே³ந மடா²காஶதத³ந்த:ஸ்த²க⁴டாகாஶயோரிவ உபஹிதபே⁴த³: ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ; த்³ருஷ்டாந்தாஸம்ப்ரதிபத்தே: । தயோரேவோபாத்⁴யோ: பரஸ்பரமுபஹிதபே⁴த³கத்வம் । யௌ பரஸ்பராநுபஹிதமுபத⁴த்த: । அந்யதா² கம்ப்³வவச்சி²ந்நக்³ரீவாவச்சி²ந்நாகாஶாந்ய ஏவ க⁴டாகாஶ: ஸ்யாத் । ந சைவம் ஸுஷுப்தாவஹமர்தா²பா⁴வே அஹம் நிர்து³:க²: ஸ்யாமிதீச்ச²யா ஸுஷுப்த்யர்த²ம் ப்ரவ்ருத்த்யயோக³:; ‘க்ருஶோ(அ)ஹம் ஸ்தூ²லோ ப⁴வாமீ'திவத் ப்ரவ்ருத்த்யுபபத்தே: । ந ச - தத்ர கார்ஶ்யாதி³நிஷ்க்ருஷ்டஸ்ய ஶரீரஸ்யைவ ஸ்தௌ²ல்யாதி⁴கரணதயா விவேகிநாமுத்³தே³ஶ்யத்வமிதி வாச்யம்; ப்ரக்ருதே(அ)ப்யந்த:கரணாதி³நிஷ்க்ருஷ்டஸ்யைவ தது³த்³தே³ஶவிஷயத்வாத் । நநு–“யோ(அ)ஹம் ஸுப்த: ஸோஹம் ஜாக³ர்மி’ ‘யோ(அ)ஹம் பூர்வேத்³யுரகார்ஷம் ஸோ(அ)ஹமத்³ய கரோமீ'தி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநுபபத்தி: அஹமர்த²ஸ்ய பே⁴தா³த், க்ருதஹாநாக்ருதாப்⁴யாக³மப்ரஸங்க³ஶ்ச; கர்துர்போ⁴க்துஶ்சாஹமர்த²ஸ்ய பி⁴ந்நத்வாத் , அபி⁴ந்நே சைதந்யே கர்த்ருத்வாத்³யபா⁴வாத் , ததா³ரோபஸ்யாப்யபா⁴வாத் , தே³ஹாதா³வதிப்ரஸங்கா³ச்சேதி சேந்ந; ஸுஷுப்தௌ காரணாத்மநா ஸ்தி²தஸ்யைவ உத்பத்த்யங்கீ³காரேண ஸர்வோபபத்தே: । நச-‘அத² ஹைதத்புருஷ: ஸ்வபிதீ'த்யாரப்⁴ய ‘க்³ருஹீதம் சக்ஷுர்க்³ருஹீதம் ஶ்ரோத்ரம் க்³ருஹீதம் மந' இத்யாதி³ஶ்ருதௌ மநஆதீ³நாமேவோபரமோக்தேர்நாஹம்காரோபரம இதி வாச்யம்; மநஸ உபரமே தேநைவாஹம்காரோபரமஸ்யாபி ப்ராப்தே: । அஹம்காரோ ஹி அநுப⁴வாமீத்யாத்மாநுப³ந்த்⁴யநுப⁴வஸ்யாஹம் கர்தேத்யசித³நுப³ந்தி⁴கர்த்ருத்வாதே³ஶ்சாஶ்ரய: சித³சித்ஸம்வலநாத்மகத்வாத³த்⁴யஸ்த: । தஸ்ய சாசிதோ(அ)ந்த:கரணஸ்யௌபரமே உபரதி: । 'அதா²தோ(அ)ஹம்காராதே³ஶ: அதா²த ஆத்மாதே³ஶ' இதி ஶ்ருதிரபி ப்ருத²கு³பதே³ஶேந பார்த²க்யே ப்ரமாணம் । நநு–ஆத்மநஸ்த்வந்மதே ‘ஸ ஏவாத⁴ஸ்தாதி³'த்யுபதி³ஷ்டேந பூ⁴ம்நேவாஹம்காரேணாப்யைக்யே(அ)பி ப்ருத²கு³பதே³ஶோ யுக்த: । ந ச-பூ⁴மாத்மநோர்பி⁴ந்நத்வேந ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴யோ: ப்ருத²கு³பதே³ஶ ஐக்யார்த²:, த்³வயோ: ஸார்வாத்ம்யாயோகா³த், அஹம்காரஸ்ய து ஆத்மைகத்வேந ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴ஸ்ய ப்ருத²கு³பதே³ஶோ பே⁴தா³ர்த² இதி வாச்யம் ; அஹமர்தா²த³ந்யஸ்யாத்மநோ பூ⁴மாக்²யவ்ரஹ்மபி⁴ந்நத்வேந ப்ரத்யக்ஷாஸித்³த⁴த்வாத்தயோரப்யுபதே³ஶோ பே⁴தா³ர்த²:, அஹமர்த²ஸ்ய து ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நத்வேந ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴த்வாத் தயோருபதே³ஶ ஐக்யார்த² ஏவ கிம் ந ஸ்யாத் இதி சேந்ந; அஹம்காராத் பி⁴ந்நாத்மநோ பூ⁴மரூபப்³ரஹ்மபி⁴ந்நத்வஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாஸித்³த⁴த்வே(அ)பி தத³பி⁴ந்நத்வஸ்யாபி தத³ஸித்³த⁴தயா உப⁴யோ: ஸார்வாத்ம்யோபதே³ஶாநுபபத்திஸஹகாரேணாஸ்யா: ஶ்ருதேஸ்தயோரபே⁴த³பரத்வமுசிதம், ப்ரக்ருதே சாபே⁴த³பரத்வே விரோத⁴:; ஜடா³ஜட³யோரைக்யாயோகா³த் । ந ச த்வந்மதே பூ⁴மாஹம்காராத்மநாம் பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³முக²ஸ்தா²நீயாவித்³யோபாதி⁴கப்³ரஹ்மஜீவசிந்மாத்ரத்வஸம்ப⁴வேநாஹம்காரஸ்ய ஜீவாத் பார்த²க்யாஸித்³தி⁴ரிதி வாச்யம்। 'யத்ர நாந்யத் பஶ்யதி' 'ஸ ஏவாத⁴ஸ்தாதி³'த்யாதி³நா பூ⁴மஸ்வரூபோக்த்யநந்தரம் யத்ரேத்யதி⁴கரணாதி⁴கர்தவ்யநிர்தே³ஶாத்ஸ இதி பாரோக்ஷ்யநிர்தே³ஶாச்ச த்³ரஷ்டுர்ஜீவாத³ந்யத்வப்ரஸக்தௌ தத்³வாரணார்த²ம் 'அதா²தோ(அ)ஹம்காராதே³ஶ' இத்யஹம்காரேண பூ⁴ம்நி நிர்தி³ஷ்டே அஹம்காரஸ்ய தே³ஹாதி³ஸம்கா⁴தே அவிவேகிப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் தத³பே⁴த³ப்ரஸக்தௌ நிஷ்க்ருஷ்டாஹம்காரகேவலாத்மஸ்வரூபமாதா³ய ‘அதா²த ஆத்மாதே³ஶ' இதி த்³ரபே⁴த³ உச்யத இத்யேதாத்³ருஶார்த²பரத்வேந பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³கல்பநாயா அத்ராஸம்ப⁴வாத் । ஸம்ப⁴வே வா அவித்³யோபாதி⁴கஜீவஸ்யாஹம்காரத்வோக்தி: ஸ்தூ²லாருந்த⁴தீந்யாயேந । அத ஏவ-‘ஸ ஏவேத³ம் ஸர்வம்' 'அஹமேவேத³ம் ஸர்வம்' ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வமி'த்யாத்³யுபஸம்ஹாராணாம் ‘ஸ ஏவாத⁴ஸ்தாத³ஹமேவாத⁴ஸ்தாதா³த்மைவாத⁴ஸ்தாதி³'த்யுபக்ரமை: 'ஸர்வம் ஸமாப்நோஷி ததோ(அ)ஸி ஸர்வ' இத்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴ஶ்ச (ஸ்ம்ருதிபி⁴ஶ்ச?) ஸர்வக³தத்வபரத்வேந ந ஸார்வாத்ம்யபரத்வம் , யேநாஹம்பத³ஸ்ய நிஷ்க்ருஷ்டாஹம்காரசைதந்யபரத்வம் ஸ்யாத் । ஸர்வக³தத்வம் சாநேகேஷ்வபி ஸம்ப⁴வத்யேவ । பூ⁴மாத்மோபதே³ஶாப்⁴யாமேவ ப்³ரஹ்மாத்மைக்யஸித்³த்⁴யா மத்⁴யே அஹம்காரோபதே³ஶவையர்த்²யம் சேதி—நிரஸ்தம் । ‘ஸ ப⁴க³வ: கஸ்மிந் ப்ரதிஷ்டி²த' இதி ப்ரஶ்நாநந்தரம் கிம் க்வசித³தி⁴ஷ்டா²நத்வமாத்ரம் ப்ருஷ்டம், பரமார்த²த: க்வசித³தி⁴ஷ்டி²தத்வம் வா । ஆத்³யே 'ஸ்வே மஹிம்நீ'த்யுக்த்வா த்³விதீயே பூ⁴மாதிரிக்தமேவ நாஸ்தீத்யேதத³ர்த²பர—‘அந்யோ ஹ்யந்யஸ்மிந் ப்ரதிஷ்டி²த' இதி பூர்வவாக்யாநுஸாரேண ‘ஸ ஏவாத⁴ஸ்தாதி³'த்யாதே³ரபி ஸார்வாத்ம்யபரத்வே நிஶ்சிதே ஏகத்ரைவ வாக்யே உபக்ரமாதி³கல்பநேநார்தா²ந்தரகல்பநாத் ; கல்ப்யமாநஸ்ய ச ப்ரக்ருதார்தா²நுபபாத³கத்வாத் , ஸர்வக³தா ஜாதிரிதி பக்ஷே வ்யாபகஜாதேரிவ பூ⁴ம்நோ(அ)பி அந்யாதி⁴ஷ்டி²தத்வஸம்ப⁴வாத், ‘ஸர்வம் ஸமாப்நோஷீ'த்யாதி³ஶ்ருதே: ஸார்வாத்ம்யபரத்வஸ்ய உபபாதி³தத்வாத் । நாபி மத்⁴யே அஹம்காரோபதே³ஶவையர்த்²யம்; ப்³ரஹ்மண ஆபரோக்ஷ்யாய அஹம்காரைக்யோக்தே: । ந ச - த்வந்மதே ப்ரத்யக³ர்த²ரூபஸ்யாத்மந ஏவாபரோக்ஷைகரஸத்வேந ததை³க்யோக்த்யைவாபரோக்ஷ்யஸித்³த்⁴யா அஹம்காரே அவித்³யமாநஸார்வாத்ம்யோக்த்யயோக³ இதி–வாச்யம்; ஆத்மஸம்ப³ந்தே⁴நைவாஹம்காரோ(அ)ப்யபரோக்ஷ இத்யாத்மைக்யாதே³வாபரோக்ஷ்யம் யத்³யபி ஸித்³த⁴ம், ததா²ப்யஹம்காரே ஆபரோக்ஷ்யஸ்ய ஸுப்ரஸித்³த⁴த்வாத³ஹம்காரோக்திர்நாயுக்தா । யத்து–'பூ⁴மா நாராயணாக்²ய: ஸ்யாத் ஸ ஏவாஹம்க்ருதி: ஸ்ம்ருத: । ஜீவஸ்த²ஸ்த்வநிருத்³தோ⁴ ய: ஸோ(அ)ஹம்கார இதீரித: ॥ அணுரூபோ(அ)பி ப⁴க³வாந் வாஸுதே³வ: பரோ விபு⁴: । ஆத்மேத்யுக்த: ஸ ச வ்யாபீ'த்யாதி³ஸ்ம்ருத்யா ஶ்ருதே: ஸார்வாத்ம்யம் நார்த²:, கிம்து ஸர்வக³தத்வம்-இதி । தந்ந; ஶ்ருதிவிரோதே⁴ந ஸ்ம்ருதேரேவ ஸார்வாத்ம்யபரத்வம், ந து ஸ்ம்ருத்யா ஶ்ருதேரந்யதா²நயநம் । ந ச-மோக்ஷத⁴ர்மே–'அநிருத்³தோ⁴ ஹி லோகேஷு மஹாநாத்மா பராத்பர: । யோ(அ)ஸௌ வ்யக்தத்வமாபந்நோ நிர்மமே ச பிதாமஹம் ॥ ஸோ(அ)ஹம்கார இதி ப்ரோக்த: ஸர்வதேஜோமயோ ஹி ஸ: ।' இத்யநேந ‘ஸைவ ஹி ஸத்யாத³ய' இதி ஸூத்ரேண சாஹம்காரஸ்யாத்மத்வம் , அந்யதா² வ்யாப்த்யுக்திரயுக்தா ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ; ‘அஹம்காரஶ்சாஹம் கர்தவ்யம் சே'தி ஶ்ருதே: ‘மஹாபூ⁴தாந்யஹம்கார' இதி ஸ்ம்ருதே: அஹம்காரஸ்ய வ்யாபகத்வாஸம்ப⁴வாத் ‘அஹம் மநுரப⁴வமி'த்யாதா³விவாஹம்பத³ஸ்ய நிஷ்க்ருஷ்டாஹம்காரசைதந்யபரத்வாத் । நநு-அநயோ: ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோர்மஹத்தத்வகார்யம் மநஆதீ³நாம் காரணம் வைகாரிகாதி³பே⁴தே³ந த்ரிவித⁴மஹம்காராதி³பத³வாச்யம் விஷய:, ந த்வஹமர்த²:; ததா²ச ஸ்ம்ருதி:–‘மஹத்தத்த்வாத்³விகுர்வாணாத்³ப⁴க³வத்³வீர்யசோதி³தாத் । க்ரியாஶக்திரஹம்காரஸ்த்ரிவித⁴: ஸமபத்³யத ॥' இத்யாதே³ரவிருத்³தா⁴ர்த²மாதா³யோபபத்தே: । விருத்³தா⁴ர்த²த்வகல்பநாயாம் ‘பு³த்³தி⁴ரவ்யக்தமேவ சே'த்யத்ர க்ஷேத்ரே ப்ரயுக்தபு³த்³தி⁴ஶப்³தே³ந ஸம்வித³ உக்தௌ ஸம்விதோ³(அ)பி க்ஷேத்ரத்வாபத்தி: । ந ச பு³த்³தி⁴ஶப்³த³ஸ்ய நாநார்த²த்வம், ந த்வஹம்காரஸ்யாத்மாதிரிக்தார்த²கத்வமிதி வாச்யம் ; த³ம்பா⁴ஹம்காரஸம்யுக்தா' இத்யாதௌ³ தே³ஹே அஹம்பு³த்³தௌ⁴ க³ர்வே ச ப்ரயோகே³ண ‘க³ர்வோ(அ)பி⁴மாநோ(அ)ஹம்கார' இத்யபி⁴தா⁴நேந சாஹமர்த²வாசித்வநியமாபா⁴வாத் , ததா² சாத்மவாச்யஹம்ஶப்³தோ³(அ)ஸ்மச்ச²ப்³த³ஸித்³த⁴: । அஹம்காரஶப்³தோ³(அ)நாத்மவாசீ । தத்பர்யாயஸ்த்வஹம்ஶப்³தோ³ மாந்தாவ்யயமிதி சேந்ந; மாந்ததா³ந்தத்வபே⁴தே³நார்த²பே⁴த³கல்பநமயுக்தம் । ஸர்வேஷாமேவ தேஷாம் ‘அஹமி'தி ப்ரதீயமாநாஹம்காரவிஷயத்வமேவ பர்யாயதயைவ ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । அஹம்காராதிரிக்தாத்மநி ப்ரயோக³ஸ்து லக்ஷணயா; மாந்ததா³ந்தத்வேநாநிர்தா⁴ரிதாஹம்ஶப்³த³ஸ்யாஹம்காரே ப்ரயோக³த³ர்ஶநஸ்ய நியாமகத்வாத் । யதா² ‘அநிருத்³தோ⁴ ஹி லோகேஷு மஹாநாத்மா பராத்பர: । யோ(அ)ஸௌ வ்யக்தத்வமாபந்நோ நிர்மமே ச பிதாமஹம் ॥' இதி । ‘ஸோ(அ)ஹம்கார இதி ப்ரோக்த: ஸர்வதேஜோமயோ ஹி ஸ: ।' இத்யத்ர லக்ஷணயா(அ)ஹம்காரஶப்³த³: ஆத்மநீதி । யத்து-அஹமர்தே² ஆத்மாநாத்மத⁴ர்மத³ர்ஶநமஸித்³த⁴ம் ; கர்த்ருத்வாதே³ராத்மத⁴ர்மத்வாத் இதி । தத்ர கர்த்ருத்வாதே³ரநாத்மத⁴ர்மத்வம் யதா² ததா² வக்ஷ்யாம: । நநு-அநாத்மத⁴ர்மத்வே(அ)பி கர்த்ருத்வாதே³ஸ்ததா³ஶ்ரயஸ்யாபா⁴நே(அ)பி கர்த்ருத்வாதி³கமாத்மநி பா⁴ஸதாம், ‘கௌ³ரோ(அ)ஹமி'த்யத்ர ஶரீரக³தகௌ³ரத்வமிவேதி சேந்ந; த்³ருஷ்டாந்தாஸம்ப்ரதிபத்தே:, தத்ராபி தே³ஹத்வேநாபா⁴நே(அ)பி கௌ³ரத்வமநுஷ்யத்வாதி³நா தத்ப்ரதீதே: । அநுமாநம் ச–அஹமர்த²:, அநாத்மா, அஹம்ப்ரத்யயவிஷயத்வாத் , ஶரீரவத் । ந சாஹமர்தா²ந்தர்க³தாதி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தசிதோ(அ)பி தத்ப்ரத்யயவிஷயத்வாத் । தத்ர வ்யபி⁴சார:; யேந ரூபேணாஹம்ப்ரத்யயவிஷயதா தேந ரூபேண தஸ்யாப்யநாத்மத்வாத் ஸ்வரூபேணாஹம்ப்ரத்யயவிஷயத்வாபா⁴வாந்ந வ்யபி⁴சார: । அஹமர்த²:, ஆத்மாந்ய:, அஹம்ஶப்³தா³பி⁴தே⁴யத்வாத், அஹம்காரஶப்³தா³பி⁴தே⁴யவத் । ந சாத்ராஸித்³தி⁴:; பர்யாயதாயா த³ர்ஶிதத்வாத் । ந ச த்வயாப்யாத்மநோ கௌ³ரோ(அ)ஹமித்யநாத்மாரோபாதி⁴சா²நத்வம் மா ந பூ⁴வம் பூ⁴யாஸமித்யாதி³நா பரமப்ரேமாஸ்பத³த்வம் அஹமர்த²ஸ்ய ஸ்வஸத்தாயாம் ப்ரகாஶாவ்யபி⁴சாரேணாத்மந: ஸ்வப்ரகாஶத்வம் சோக்தம், தத்ஸர்வமஹமர்த²ஸ்யாநாத்மத்வே ந யுக்தம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம்। இத³ம இவாதி⁴ஷ்டா²நாவச்சே²த³கத்வேநாதி⁴ஷ்டா²நத்வோக்தே: । பரமப்ரேமாஸ்பத³த்வமஹமர்தே² ஆத்மைக்யாரோபாத் । ந சைவமந்யோந்யாஶ்ரய:; ஸுஷுப்திகாலீநப்ரகாஶாப்ரகாஶாப்⁴யாம் வைத⁴ர்ம்யேண பே⁴த³ஸாத⁴நாத் । ந சாஹமர்த²ப்ரேம்ணோ(அ)ந்யஸ்ய ப்ரேம்ணோ(அ)நநுப⁴வ:। பராமர்ஶஸித்³த⁴ஸுஷுப்திகாலீநதாத்³ருஶப்ரேமாநுப⁴வஸ்ய ஸத்த்வாத் । ந ச–அஹிதே ஹிதபு³த்³த்⁴யா ப்ரேமோத்பத்தித³ர்ஶநே(அ)பி அப்ரேமாஸ்பதே³ ப்ரேமாஸ்பத³தாரோபோ ந த்³ருஷ்ட இதி வாச்யம் : அஹமர்தே² ஆத்மைக்யாரோபநிப³ந்த⁴நம் ப்ரேமாஸ்பத³த்வம் , ந து ஸ்வாபா⁴விகமிதி ப்³ரூம:, ந து ப்ரேமாஸ்பத³த்வாரோபம் । அஹமர்தா²த்மநோர்பே⁴தே³(அ)பி அஹமர்த²ஸ்ய ப்ரகாஶாவ்யபி⁴சார: ஸ்வப்ரகாஶாத்மஸம்ப³ந்த⁴ம் விநா ந க⁴டத இதி ஸோ(அ)பி தத்ர ப்ரமாணமிதி நாயுக்திலேஶோ(அ)பி । ந ச–'ஸமாரோப்யஸ்ய ரூபேண விஷயோ ரூபவாந் ப⁴வேத் । விஷயஸ்ய து ரூபேண ஸமாரோப்யம் ந ரூபவத் ॥' இதி வாசஸ்பத்யுக்தேரந்த:கரணக³தாப்ரேமாஸ்பத³த்வஸ்யைவாத்மநி ப்ரதீத்யாபத்திரிதி வாச்யம்; கிமதி⁴ஷ்டா²நக³தத⁴ர்மஸ்யாரோப்யே(அ)பா⁴நமாபாத்³யதே, ஆரோக்³யக³தத⁴ர்மஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நே பா⁴நம் வா । நாத்³ய:; யத்³த⁴ர்மவத்தயா ஜ்ஞாயமாநே அதி⁴ஷ்டா²நே ஆரோப்யநிவ்ருத்திஸ்தஸ்யைவாரோப்யே(அ)பா⁴நநியமேந ப்ரக்ருதே தத³பா⁴வாத் । ந த்³விதீய:; அதி⁴ஷ்டா²நக³தத⁴ர்மப்ரதீத்யவிரோதி⁴ந: ஆரோப்யக³தஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நே பா⁴நே(அ)பி ப்ரக்ருதே அவிரோதா⁴த் । ஆத்மைக்யாத்⁴யாஸகால ஏவ ப்ரேமாஸ்பத³த்வஸம்ப⁴வேநாரோப்யே(அ)பி அப்ரேமாஸ்பத³த்வாப்ரதீதே: குதோ விஷயே தத்ப்ரதீதி: யதா² இத³மிதி ரஜதாத்⁴யாஸகால ஏவ ரஜதே அநித³ந்த்வாப்ரதீதி: । யத்து-கைஶ்சித் பரிஹ்ரியதே ஸுகா²நுப⁴வரூபஸ்யாத்மநோ அஹமர்தா²த் பே⁴தே³நைவ ஸுக²மநுப⁴வாமீத்யாதௌ³ ப்ரதீதி:-இதி, தந்ந; வைஷயிகஸுகா²நுப⁴வஸ்யாத்மாந்யத்வாத் । ந ச மோக்ஷே அஹமர்தா²பா⁴வேநாத்மநாஶோ மோக்ஷ இதி பா³ஹ்யமதாபத்தி:, ப்ரேமாஸ்பத³ஸ்யாஹமர்த²ஸ்ய த்வந்மதே(அ)பி நாஶாத் , தத³ந்யஸ்ய ஶூந்யஸ்ய தந்மதே(அ)ப்யநாஶாதி³தி வாச்யம் ; ஔபாதி⁴கப்ரேமாஸ்பத³நாஶேந பா³ஹ்யமதப்ரவேஶபத்தௌ ஶரீரநாஶே(அ)பி ததா³பத்தே: । ஏதாவதாஹமர்த²ஸ்ய முக்த்யநந்வயே(அ)பி ‘மாமம்ருதம் க்ருதி⁴' ‘ஜ்யோதிரஹம் விரஜா விபாப்மா பூ⁴யாஸமி'தி ஶ்ருதிரபி சைதந்யக³தமேவாம்ருதத்வம் விஷயீகரோதி, “அஹம் புஷ்ட: ஸ்யாமி'தீச்சே²வ ஸ்வஸமயவித்³யமாநஶரீரவ்ருத்திபுஷ்டிம் । ந ச–'ஶரீரம் புஷ்டம் ஸ்யாதி³'தி ஶரீரமாத்ரம் புஷ்டேச்சா²வத் 'ஆத்மமாத்ரம் முக்தம் ஸ்யாதி³'தீச்சா²யா அத³ர்ஶநேந முக்தேரநிஷ்டத்வாபத்திரிதி வாச்யம் ; இச்சா²ஸமயே அந்த:கரணாத்⁴யாஸஸம்ப⁴வேந யத்³யபி நாமமாத்ரக³தமுக்தீச்சா², ததா²பி விஶிஷ்டக³தமுக்தீச்சா²யா ஏவ விவக்ஷிதவிவேகேந விஶேஷ்யமாத்ரக³தமுக்திவிஷயத்வபர்யவஸாநாத் தஸ்யாமிஷ்டத்வோபபத்தே: । ந சாஹமர்த²ஸ்யாந்த:கரணக்³ரந்தி²த்வே 'மம மந' இதி தீ⁴ர்ந ஸ்யாத் ; சித³சித்³க்³ரந்தி²ரஹம்கார:, அசிந்மாத்ரமந்த:கரணம் இதி பே⁴தே³ந ஷஷ்ட்²யுபபத்தே: । ந சைவம்–'மந: ஸ்பு²ரதி மநோ(அ)ஸ்தீ'த்யாதி³ஜ்ஞாநாத³ஹமிதி ஜ்ஞாநஸ்ய வைஷம்யாநுப⁴வோ ந ஸ்யாத் , சித³சித்ஸம்வலநவிஷயத்வாவிஶேஷாதி³தி வாச்யம்; ஸம்வலநம் ஹி ந ஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரம், கிம்து தாதா³த்ம்யேந ப்ரதிபா⁴ஸ: ।। ஸ ச தத்ர நாஸ்தீதி விஶேஷாத் । நநு–ஸர்வாபி ப்⁴ராந்திர்த்³வ்யம்ஶவிஷயா; அந்யதா² நிரதி⁴ஷ்டா²நகப்⁴ரமாபத்தே:, ந ச ‘அஹமி'தி பு³த்³தே⁴ர்த்³வ்யம்ஶத்வமநுபூ⁴யதே; கல்ப்யதே சேத், ஆத்மேதி பு³த்³தே⁴ரபி த்³வ்யம்ஶத்வம் கல்ப்யதாமிதி சேந்ந; கிமித³ம் த்³வ்யம்ஶவிஷயத்வம் ? அதி⁴ஷ்டா²நாரோப்யவிஷயத்வம் சேத்தர்ஹீஷ்டாபத்தி:; அஹமர்த²மித்²யாத்வஸ்யைவ த்³விதீயாம்ஶவிஷயத்வே ப்ரமாணத்வாத் । ஆத்மேத்யத்ர து த்³வ்யம்ஶவிஷயத்வே நைவம் ப்ரமாணமஸ்தி, யேந ததா² கல்ப்யதே । ந ச த்³வ்யம்ஶவிஷயத்வம் பி⁴ந்நபி⁴ந்நப்ரகாராவச்சி²ந்நாதி⁴ஷ்டா²நாரோப்யவிஷயத்வம்; ரஜதத்வஸம்ஸர்கா³ரோபநிப³ந்த⁴நேத³ம்ரஜதமிதி ப்ரதீதௌ வ்யபி⁴சாராத் । நஹி ரஜதத்வே(அ)பி தத்ர கஶ்சந ப்ரகாரோ பா⁴ஸதே; ரஜதாதே³ஸ்தத்ர ப்ரகாரத்வகல்பநே மாநாபா⁴வாத் , தத்கல்பநாம் விநைவோபபத்தே:, ததா² கல்பநாயாமதிப்ரஸங்கா³த³ப்ரயோஜகத்வாச்ச । யத்³வா–அத்ரா'ப்யஹம் ஸ்பு²ராமி’ ‘அஹமஸ்மீ'தி த்³வ்யம்ஶதா பா⁴த்யேவ 'ரூப்யம் ஸ்பு²ரதி' 'ரூப்யமஸ்தீ'த்யத்ரேவ । இயாம்ஸ்து விஶேஷ:—யத்தத்ர இத³ம்த்வாவச்சி²ந்நஸ்பு²ரணமதி⁴ஷ்டா²நமிதி இத³ம் ரூப்யமிதி தீ⁴:, இஹ து ஸ்பு²ரணமாத்ரமதி⁴ஷ்டா²நமிதி ஸ்பு²ராமீத்யேவ பு³த்³தி⁴: । ந ச ப்⁴ரமஸ்யாப்யத்⁴யஸ்தத்வேநாதி⁴ஷ்டா²நத்வாயோக³:, ப்⁴ராந்தோ(அ)ஸி । ஸ்பு²ரணம் சைதந்யம் ப்³ரூம:, ந த்வவித்³யாவ்ருத்த்யாதி³கம் । ஏவம் ச ந ப்ரத்யக்ஷமஹமர்த²ஸ்யாத்மத்வே ப்ரமாணம் । நாப்யநுமாநம் । ததா² ஹி-அஹமர்தோ², மோக்ஷாந்வயீ, தத்ஸாத⁴நக்ருத்யாஶ்ரயத்வாத் , ஸம்மதவத் , இத்யத்ர விஶேஷவ்யாப்தௌ த்³ருஷ்டாந்தாபா⁴வ:। ந ஹி க்ருத்யாஶ்ரயே மோக்ஷாந்வயித்வம் க்வசித் ஸம்ப்ரதிபந்நமஸ்தி; ஸாமாந்யவ்யாப்தே: ஸ்வர்க³ஸாத⁴நக்ருத்யாஶ்ரயே ருத்விஜி ஸ்வர்கா³நந்வயேந வ்யபி⁴சாராத் । அஹமர்த²:, அநர்த²நிவ்ருத்த்யாஶ்ரய:, அநர்தா²ஶ்ரயத்வாத் , ஸம்மதவதி³த்யத்ர ஶரீரே வ்யபி⁴சார: । ந ச தத்ராநர்தா²ஶ்ரயத்வமஸித்³த⁴ம் । ‘அஹமஜ்ஞ” இதி ப்ரதீத்யா அஹமீவ ‘ஸ்தூ²லோ(அ)ஹமஜ்ஞ' இதி ப்ரதீத்யா ஶரீரே(அ)பி தத்ஸத்த்வாத் , அந்யதா² அஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³த் । அநாத்மத்வம், நாஹமர்த²வ்ருத்தி, அநாத்மமாத்ரவ்ருத்தித்வாத் , க⁴டத்வவதி³த்யத்ர க்ருத்யாஶ்ரயாவ்ருத்தித்வமுபாதி⁴: । நாபி ‘கஸ்மிந்ந்வஹமுத்க்ராந்தே உத்க்ராந்தோ ப⁴விஷ்யாமி கஸ்மிந்வா ப்ரதிஷ்டி²தே ப்ரதிஷ்டா²ஸ்யாமி’ ‘ஸ ப்ராணமஸ்ருஜத ஹந்தாஹமிமாஸ்திஸ்ரோ தே³வதா' இத்யாதௌ³ ஜக³த்காரணே ஸதி ப்ராணமந:ஸ்ருஷ்டே: பூர்வமஹம்த்வோக்தே: ‘ததா³த்மாநமேவாவேத் அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீ'த்யவதா⁴ரணேந ஶுத்³தா⁴த்மநோ(அ)ஹந்த்வோக்தே: அநவத்³யஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ஹமுல்லேகோ²க்தே: ‘அஹமித்யேவ யோ வேத்³ய: ஸ ஜீவ இதி கீர்தித: । ஸ து³:கீ² ஸ ஸுகீ² சைவ ஸ பாத்ரம் ப³ந்த⁴மோக்ஷயோ: ॥' இத்யாதௌ³ மோக்ஷாந்வயோக்தேஶ்சைதா: ஶ்ருதய: ப்ரமாணம் ; விஶிஷ்டவாசகஸ்யைவாஹம்பத³ஸ்ய லக்ஷணயா நிஷ்க்ருஷ்டாஹங்காரசைதந்யே ப்ரயோகா³த் । லக்ஷணாபீ³ஜபூ⁴தா(அ)நுபபத்திருக்தா । ஏதேந–‘மாமேவ யே ப்ரபத்³யந்தே' இத்யாதி³ஸ்ம்ருதயோ(அ)பி வ்யாக்²யாதா: । அத ஏவ 'தத்³யோ(அ)ஹம் ஸோ(அ)ஸாவி'த்யாதா³வபி லக்ஷணா(அ)(அ)ஶ்ரயணீயா; விஶிஷ்டவாசகத்வேந க்ல்ருப்தஸ்ய விஶேஷ்யே லக்ஷணாயா ஆவஶ்யகத்வாத் ॥

நநு-கர்த்ருத்வம் யத்³யநாத்மத⁴ர்ம: ஸ்யாத் , கத²மாத்மநி பா⁴ஸேத ? ந ச-ஜபாகுஸுமஸ்த² லௌஹித்யம் ஸ்ப²டிக இவாந்த:கரணக³தம் கர்த்ருத்வமாத்மந்யத்⁴யஸ்யதே, ந து தாத்த்விகம் ; நிர்விகாரத்வஶ்ருதிவிரோதா⁴த்; ஸுஷுப்தௌ பு³த்³த்⁴யபா⁴வே(அ)கர்த்ருத்வத³ர்ஶநாச்சேதி வாச்யம் । ஏவம் ஹி ‘ரக்தம் குஸும'மிதிவத் கதா³சித் மந: கர்த்ரிதி ப்ரத்யக்ஷப்ரமா 'லோஹித: ஸ்ப²டிக' இதிவத் சைதந்யம் கர்த்ரிதி ப்⁴ரமஶ்ச ஸ்யாதி³தி–சேந்ந; கர்த்ருத்வவிஶிஷ்டாந்த:கரணஸ்ய சைதந்யாத்மநாத்⁴யாஸேந ந ததா² ப்ரதீதி: । குஸுமஸ்ய து ஸ்ப²டிகாத்மநா நாத்⁴யாஸ இதி வைஷம்யாத் । ந ச–அதி⁴ஷ்டா²நாத்மநா(அ)நத்⁴யஸ்தஜபாகுஸுமஸ்தா²நீயமுபாதி⁴ம் விநா பீ⁴ஷணத்வாதி³யுக்தஸர்பஸ்ய ரஜ்வாத்மநேவ கர்த்ருத்வாதி³யுக்தபு³த்³தே⁴ஶ்சிதா³த்மநாத்⁴யாஸே ரஜ்ஜௌ பீ⁴ஷணத்வாந்தரஸ்யேவாத்மநி கர்த்ருத்வாந்தரஸ்யாநத்⁴யாஸேந ஸோபாதி⁴கத்வம் ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; ஆத்மநி கர்த்ருத்வாந்தரஸ்யைவாத்⁴யாஸாத் । ந ச தர்ஹி கர்த்ருத்வத்³வயஸ்ய விவிச்ய ப்ரதீதி: ஸ்யாத் ; ஆத்மாந்த:கரணயோரைக்யாத்⁴யாஸாத் । ரஜ்ஜுஸர்பாதௌ³ அத்⁴யஸ்யமாநக்ரூரத்வாதி³ । விஶிஷ்டஸர்பாபேக்ஷயா அதி⁴கஸத்தாகஸ்ய ஸர்பாந்தரஸ்ய ஸம்ப⁴வேந நாயமுபாதி⁴:; அதோ நிருபாதி⁴கத்வம் । அத்ர த்வத்⁴யஸ்யமாநாந்த:கரணாபேக்ஷயா கர்த்ருத்வாதி³த⁴ர்மவிஶிஷ்டமந்யத³தி⁴கஸத்தாகம் நாஸ்த்யேவேதி அந்த:கரணமத்ரோபாதி⁴ரிதி ந ஸோபாதி⁴கத்வாநுபபத்தி: । ந ச–ஏவமபி மநோ ந ஸ்பு²ரணம் , கிம்து ஸ்பு²ரதீதி தயோர்பே⁴த³தீ⁴த³ஶாயாம் ப்ரத்யேகம் ‘ரக்தம் குஸுமம்’ ‘ஸ்ப²டிகோ ரக்த:' இதிவத் ‘மந: கர்த்ரு’ ‘சைதந்யம் கர்த்ரி'தி ப்ரதீத்யாபத்திரிதி வாச்யம்; தாதா³த்ம்யாரோபவிரோதி⁴பே⁴த³க்³ரஹஸ்யைவ தத்ப்ரயோஜகத்வாத் ; ப்ரக்ருதே ச தத³பா⁴வாத் । யத்வபே⁴த³க்³ரஹத³ஶாயாமபி “அயம் பீ⁴ஷண: ஸர்போ பீ⁴ஷண:, அஹம் கௌ³ர: ஶரீரம் கௌ³ரமிதிவத் ‘மந: கர்த்ரு சைதந்யம் கர்த்ரி'தி ப்ரதீதி: ஸ்யாதி³தி, தந்ந; தாதா³த்ம்யக்³ரஹஸ்யைவ ப்ரதிப³ந்த⁴கஸ்ய ஸத்த்வேந த்³ருஷ்டாந்தஸ்யைவாஸம்ப்ரதிபத்தே: । யத³பி ஸோபாதி⁴கத்வே தந்த்ரத்வேநாதி⁴ஷ்டா²நஸமஸத்தாகத்வமுபாதே⁴: தத்³த⁴ர்மஸ்ய வா, அத்⁴யஸ்யமாநாபேக்ஷயாதி⁴கஸத்தாகத்வம் வா தயோரிதி பக்ஷத்³வயமுத்³பா⁴வ்ய ப்ரக்ருதே தத்³த்³வயம் ந ஸம்ப⁴வதீதி தூ³ஷணாபி⁴தா⁴நம் , தத³நுக்தோபாலம்ப⁴நம் ; யத³ந்வயவ்யதிரேகாநுவிதா⁴யிதயா யத்ப்ரதீயதே தத³பேக்ஷயா அதி⁴கஸத்தாகதத்³த⁴ர்மாஶ்ரயாந்தராபா⁴வஸ்யைவ ஸோபாதி⁴கத்வே தந்த்ரத்வாத் । ந சைவம் க்ஷீரஸம்ப்ருக்தநீரைக்யாத்⁴யாஸநிப³ந்த⁴நக்ஷீரத⁴ர்மப்ரதீதி: ஸோபாதி⁴கீ ஸ்யாத் । தஸ்யா: ஸோபாதி⁴கத்வே இஷ்டாபத்தே: । நநு பு³த்³தி⁴க³தம் கர்த்ருத்வம் கிமஹமர்தே², அஹமர்த²க³தம் வாத்மநி அத்⁴யஸ்யதே । ஆத்³யே ஆரோபிதஸ்யாப்யநர்த²ஸ்யாத்மந்யபா⁴வே தஸ்ய ப³ந்த⁴மோக்ஷாநதி⁴கரணத்வாபத்தி:, த்³விதீயே அநத்⁴யாஸேநைவ ‘அஹம் கர்தே'தி ப்ரதீத்யுபபத்தௌ கிமத்⁴யாஸேநேதி–சேந்ந; அஹம்காரஸ்து சித³சித்³க்³ரந்தி²ரூபதயா த்³வ்யம்ஶ: । தத்ராசித³ம்ஶே பு³த்³தௌ⁴ கர்த்ருத்வஸத்த்வே(அ)பி தத்³விஶிஷ்டாயா பு³த்³தே⁴ஶ்சித்யைக்யாத்⁴யாஸம் விநா அஹம் கர்தேதி ப்ரதீதேரயோகே³நாத்⁴யாஸஸ்யாவஶ்யகத்வாத் । ஏதேந—ஆரோபிதகர்த்ருத்வஸ்யாப்யபா⁴வே ஆத்மநோ ப³ந்த⁴மோக்ஷாநதி⁴கரணத்வம் ஸ்யாதி³தி-நிரஸ்தம் । ந ச–‘கர்தா ஶாஸ்த்ரார்த²வத்த்வாதி³'த்யதி⁴கரணே த்வயா(அ)பி ஸாங்க்²யரீத்யா பு³த்³தே⁴: கர்த்ருத்வே ப்ராப்தே, ஜீவஸ்யைவேதி ஸித்³தா⁴ந்திதத்வேந விரோத⁴: ? ந சாவிவேகநிப³ந்த⁴நம் ஜீவநிஷ்ட²த்வம் அவிவேகஸ்ய ஸாங்க்²யமதே(அ)பி ஸத்த்வாதி³தி-வாச்யம் ; பு³த்³தே⁴ரேவ கர்த்ருத்வம் । போ⁴க்த்ருத்வம் சைதந்யஸ்யேதி பூர்வபக்ஷம் க்ருத்வா கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வயோரைகாதி⁴கரண்யநியமேந போ⁴க்த்ருத்வவத் கர்த்ருத்வமப்யங்கீ³கர்தவ்யமித்யுக்தம் ; ந து பு³த்³தே⁴: அகர்த்ருத்வம் ஆத்மநோ வா ஸ்வாபா⁴விகம் கர்த்ருத்வமிதி । 'யதா² ச தக்ஷோப⁴யதா²' இத்யுத்தராதி⁴கரணே பூர்வாதி⁴கரணோக்தஸ்யாத்மகர்த்ருத்வஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகத்வபூர்வபக்ஷே ஔபாதி⁴கத்வஸ்ய ஸ்தா²பிதத்வாத் । அதோ ந தத³தி⁴கரணவிரோத⁴: । யத³பி பு³த்³தே⁴: கர்த்ருத்வே கரணத்வம் கத²மிதி ? தத³ப்யயுக்தம்; அந்யத்ர கர்த்ர்யா ஏவ பு³த்³தே⁴ருபலப்³தி⁴ம் ப்ரதி கரணத்வோபபத்தே: । ந ச-கர்த்ருத்வாத்³யநர்த²ரூபப³ந்த⁴ஸ்ய பு³த்³தி⁴க³தத்வேந மோக்ஷஸ்யாபி தத³ந்வயாபத்தி:, அநர்த²தந்நிவ்ருத்த்யோரைகாதி⁴கரண்யநியமாதி³தி-வாச்யம்; கர்த்ருத்வாதே³ஶ்சேதநக³ததயைவாநர்த²தயா பு³த்³தே⁴ரநர்தா²நாஶ்ரயத்வாத் । ந ச சைதந்யக³தஸ்யாநர்த²த்வே சைதந்யஸ்யாப்யநர்த²கோடௌ நிவேஶாபத்தி:; ஆத்மஸம்ப³ந்தி⁴த்வேநைவாநர்த²ஸ்ய ஹேயத்வேநாத்மநோ(அ)பி ஹேயத்வம் ஸர்வமதே(அ)பி ஸ்யாத் । ஆரோபிதத்வபுரஸ்காரேணாநர்த²த்வாபா⁴வாத் நாந்யோந்யாஶ்ரய: । ந ச-ஶுத்³தா⁴த்மந: கதா³பி நாநர்தா²ஶ்ரயத்வேந ப்ரதீதி:, ப்⁴ரமகாலே அஹம் போ⁴க்தா ப்ரமாகாலே பு³த்³தி⁴ர்போ⁴க்த்ரீதி ப்ரதீதேரிதி-வாச்யம் ; ஶுத்³த⁴ஸ்ய போ⁴க்த்ருத்வாத்³யநர்தா²நாஶ்ரயத்வே(அ)பி உபஹிதஸ்ய ஶுத்³தா⁴த்ஸ்வாபா⁴விகபே⁴தா³பா⁴வேந ப³ந்த⁴மோக்ஷஸாமாநாதி⁴கரண்யோபபத்தே: । ஏதேந பு³த்³தி⁴: ஶ்ரவணாதி³கர்த்ரீதி தஸ்யா ஏவ ப²லம் மோக்ஷோ(அ)பி ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; ‘ஶாஸ்த்ரப²லம் ப்ரயோக்தரீ'தி ந்யாயாத், அந்யதா²(அ)திப்ரஸங்கா³தி³தி–நிரஸ்தம்; ஜாதேஷ்டிபித்ருயஜ்ஞயோர்வ்யபி⁴சாராத் । ந ச பூதபுத்ரகத்வம் ஸ்வர்க³பா⁴கி³பித்ருகத்வம் வா கர்த்ருக³தமேவ ப²லம் ; தஸ்ய ப²லத்வேநாஶ்ரவணாத் । ந ச தாத்³ருக்புத்ரகத்வம் ப²லேந ஸம்ப³ந்த⁴:, ந து ப²லமிதி வாச்யம்; ஏவம் ஹி ஸம்யுக்தஸமவாயாதி³நா பித்ரந்யஸ்யாபி தத்ப²லம் ஸ்யாத், அஶாஸ்த்ரீயத்வாவிஶேஷாத் । ந ச–பித்ரர்த²புத்ரக³தம் பூதத்வாதி³கம் தத³நுஷ்டா²து: பிதுரேவ ப²லம் , தேந தது³த்³தே³ஶாத் ; ந சேஹாத்மா அந்த:கரணார்த²:, யேநாத்மக³தோ மோக்ஷ: தஸ்யோத்³தே³ஶ்ய: ஸ்யாதி³தி வாச்யம், ஆத்மா யத்³யபி நாந்த:கரணார்த²:, அஹமர்த²க³ததயா ததா²பி ப²லஸ்யோத்³தே³ஶ்யத்வாநுப⁴வாத் அஹமர்த²ஸ்ய சாத்மாநாத்மரூபத்வேநாத்மந்யபி ப²லே உத்³தே³ஶ்யக³தத்வாநபாயாத் । யத்³வா-ஆரோபிதாநாரோபிதஸாதா⁴ரணம் கர்த்ருத்வமேவ ப²லபா⁴க்த்வே ப்ரயோஜகம் , தச்சாத்மந்யஸ்த்யேவ । ந ச–ஶரீரே(அ)ப்யாரோபிதகர்த்ருத்வேந ப²லபா⁴க்த்வாபத்தி:; ப²லபர்யந்தமஸத்த்வேந ப²லபா⁴க்த்வாஸம்ப⁴வாத் । ந ஹி கர்து: ப²லபா⁴க்த்வநியமம் ப்³ரூம:, கிம்து ப²லபா⁴ஜ: கர்த்ருத்வநியமம் ; அஜநிதப²லகர்மகர்தரி வ்யபி⁴சாராத், அப்ரயோஜகத்வாச்ச । நநு–மநஸ: கர்த்ருத்வம் ந க⁴டதே; க்ருதிகர்மத்வஸ்ய கரணத்வஸ்ய ச தத்³விரோதி⁴ந: ஶ்ருத்யாதி³ஸித்³த⁴த்வாத் , பு³த்³த்⁴யபா⁴வே(அ)பி கர்த்ருத்வஸ்ய ஶ்ரூயமாணத்வாச்ச । ததா² ஹி 'தந்மநோ(அ)குருதே'த்யாதௌ³ மநஸ: க்ருதிகர்மத்வம் ‘ஶ்ருண்வந்த: ஶ்ரோத்ரேண வித்³வாம்ஸோ மநஸே'த்யாதி³ஶ்ருதௌ ஶரீரவாங்மநோபி⁴ர்யத் கர்ம ப்ராரப⁴தே நர' இத்யாதி³ஸ்ம்ருதௌ ச கரணத்வம், மந உத³க்ராமந்மீலித இவாஶ்நந் பிப³ந்நாஸ்தேவேத்யாதி³ஶ்ருதௌ மநஉத்க்ரமணே(அ)ப்யாத்மந: கர்த்ருத்வம் , ததா² 'பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே ஸ தத்ர பர்யேதி ஜக்ஷந் க்ரீட³ந் ரமமாண' இத்யாதௌ³ ஸ்வரூபாவிர்பா⁴வரூபபரமமுக்தாவபி கர்த்ருத்வம் ‘கர்தா விஜ்ஞாநாத்மா யோ வேதே³த³ம் ஜிக்⁴ராணீ'தி ‘ஸ ஆத்மா(அ)(அ)நந்த³பு⁴க்ததா² ப்ராஜ்ஞ' இத்யாதி³ஶ்ருதிதஶ்ச கர்த்ருத்வம், ததா²ச பு³த்³தி⁴ர்ந கர்த்ரீதி–சேந்ந ‘விஜ்ஞாநம் யஜ்ஞம் தநுதே' இத்யாதி³ஶ்ருத்யா மநஸ: கர்த்ருத்வேந ஸ்வக்ருதிகர்மத்வவிரோதே⁴(அ)பி தத்ரேஶ்வரக்ருதிகர்மத்வஸ்ய உபலப்³தி⁴ம் ப்ரதி கரணத்வஸ்ய சாவிரோதா⁴த் ஈஶ்வரே வித்³யாவ்ருத்திரூபஜ்ஞாநேச்சா²வத் தத்³ரூபக்ருதிஸம்ப⁴வாத் । ந ச-விஜ்ஞாநபத³ம் ப்³ரஹ்மபரம், ‘விஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம சேத்³வேத³ । தஸ்மாச்சேந்ந ப்ரமாத்³யதி ஶரீரே பாப்மநோ ஹித்வா । ஸர்வாந் காமாந் ஸமஶ்நுதே ।' இத்யாதி³வாக்யஶேஷாதி³தி வாச்யம் ; வாக்யஶேஷோக்தமுமுக்ஷுஜ்ஞேயஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மணோ யஜ்ஞகர்த்ருத்வாஸம்ப⁴வேந கர்த்ருத்வேந ப்ரதிபாத்³யமாநே விஜ்ஞாநே ததோ(அ)ந்தரத்வநிஶ்சயாத், ‘அந்நம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்த' இத்யேதத்³வாக்யஸமாநயோக³க்ஷேமத்வாச்ச । 'தத்ரைவம் ஸதி கர்தாரமாத்மாநம் கேவலம் து ய: । பஶ்யத்யக்ருதபு³த்³தி⁴த்வாத் ந ஸ பஶ்யதீ'த்யாதி³ஸ்ம்ருதே: ‘ப்ரக்ருதே: க்ரியமாணாநீ'த்யாதி³ஸ்ம்ருதேஶ்ச । ந சாத்மநி ஸ்வாதந்த்ர்யேண கர்த்ருத்வநிஷேத⁴போ³த⁴கத்வமநயோ:; ஸாமாந்யதோ நிஷேதே⁴ பா³த⁴காபா⁴வாத் । அத ஏவ ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவே'த்யாதா³விவஶப்³த³: । ந சேவஶப்³த³: பரதந்த்ரப்ரபௌ⁴ ப்ரபு⁴ரிவேதிவத் ஜீவகர்த்ருத்வே பரதந்த்ரதாமாத்ரபர:, தத்³வத³த்ர பா³த⁴காபா⁴வாத் । ந ச-பு³த்³த்⁴யபா⁴வே(அ)பி ஆத்மந: கர்த்ருத்வஶ்ரவணாத் பு³த்³தே⁴: கர்த்ருத்வாஸம்ப⁴வ இதி வாச்யம் ; பு³த்³தே⁴: கர்த்ருத்வே ஜநகத்வமாத்ரே வா ஸர்வதா² தஸ்யா ஜீவநிஷ்ட²த்வேநாபி⁴மதாயாம் க்ருதாவபேக்ஷணீயத்வேந தத³பா⁴வே கர்த்ருத்வபோ³த⁴கஸ்ய தவாபி மதே உபசரிதார்த²த்வாத் , நிர்த⁴ர்மகத்வநிர்விகாரத்வநிஷ்க்ரியத்வாதி³போ³த⁴கஶ்ருதிவிரோதா⁴ச்ச । ந ச நிர்த⁴ர்மகத்வரூபத⁴ர்மபா⁴வாபா⁴வாப்⁴யாம் வ்யாகா⁴தாத் ஜ்ஞாநத்வஸாக்ஷித்வாதி³வத் ஸத்யஸ்யாஸத்யஸ்ய வா ஜ்ஞாத்ருத்வாதே³ரப்யாத்மந்யேவ ஸம்ப⁴வாச்ச நித⁴ர்மகத்வஶ்ருதிர்ந ஶ்ரூயமாணார்த²பரேதி–வாச்யம்'; நித⁴ர்மகத்வஸ்ய த⁴ர்மாபா⁴வரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாநதிரேகேண த⁴ர்மத்வாபா⁴வேந வ்யாஹத்யபா⁴வாத் । யத்த்வஸத்யஸ்ய ஸத்யஸ்ய வா ஜ்ஞாத்ருத்வஸ்யாத்மந்யபி ஸம்ப⁴வ இத்யுக்தம் । ததி³ஷ்டமேவ; ந ஹ்யாரோபிதமபி கர்த்ருத்வமாத்மநி ப்ரதிஷேதா⁴ம: । ந ச–நிர்விகாரத்வம் த்³ரவ்யாந்தரரூபதயா பரிணாமாபா⁴வபரம், ந து விஶேஷாகாராபா⁴வபரம் , தச்சாத்மந: கர்த்ருத்வாதி³ஸத்த்வே(அ)ப்யவிருத்³த⁴மிதிவாச்யம் ; த்³ரவ்யாந்தரரூபதயா பரிணாமநிஷேத⁴கமபீத³ம் வாக்யம் நிர்த⁴ர்மகஶ்ருத்யநுஸாரேண விஶேஷாகாரமாத்ரஸ்யைவ நிஷேத⁴பரம், ஸாமாந்யநிஷேதே⁴நைவ விஶேஷநிஷேத⁴ப்ராப்தே: । நாபி-நிஷ்க்ரியத்வே க்ரியா பரிஸ்பந்தோ³ வா தா⁴த்வர்தோ² வா । ஆத்³யே இஷ்டாபத்தி:, த்³விதீயே ஆத்மந்யபி அஸ்த்யாதி³தா⁴த்வர்த²ரூபஸத்தாதே³: ஸத்த்வேநாஸித்³தி⁴ரிதி வாச்யம் ।। ப்³ரஹ்மண ஏவ ஸத்³ரூபத்வேந தத்ர ஸத்தாதே³ரப்யபா⁴வாத் , க்ரியாபத³ஸ்ய க்ருதிபரத்வாச்ச । அத ஏவ மநஸோ(அ)பா⁴வே ஸுஷுப்தௌ கர்த்ருத்வாத்³யத³ர்ஶநம் । ந ச-ததா³பி ஶ்வாஸாதி³கர்த்ருத்வம் த்³ருஶ்யத ஏவ, ஸுஷுப்தௌ ‘பூ⁴ர்பூ⁴ரித்யேவ ப்ரஶ்வஸிதீ'தி ஶ்ருதேரிதி வாச்யம்; 'ந து த்³விதீயமஸ்தீ'த்யாதி³ஶ்ருத்யா தம் ப்ரதி ஶ்வாஸஸ்யைவாபா⁴வேந தத்கர்த்ருத்வஸ்ய ஸுதராமஸம்ப⁴வாத் । யத்³வா க்ரியாஶக்திப்ராதா⁴ந்யேந ப்ராணாத்மகஸ்யாந்த:கரணஸ்ய ததா³பி ஸத்த்வேந தது³பாதி⁴ககர்த்ருத்வஸ்ய ததா³பி ஸத்த்வாத் । ததா²ச ஶ்ருதிரந்யபரா । த³ர்ஶநம் ச த்³ரஷ்ட்ரவித்³யாகல்பிதஶ்வாஸாதி³விஷயம் । இத³ம் ச த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டிவாத³ ஏவ ஸமர்தி²தம் । ‘காம: ஸம்கல்ப' இத்யாரப்⁴ய ‘ஹ்ரீர்தீ⁴ர்பீ⁴ரித்யேதத்ஸர்வம் மந ஏவே'த்யந்தா ஶ்ருதிரபி மநஸ: கர்த்ருத்வபரா, ந து மநஸோ நிமித்தத்வபரா । ந ச–‘மநஸா வா அக்³ரே ஸம்கல்பயதீ'த்யாதி³ஶ்ருத்யா ‘ஆத்மேந்த்³ரியமநோயுக்தம் போ⁴க்தேத்யாஹுர்மநீஷிண' இத்யாதி³ஶ்ருத்யா ச மநஸ: கரணத்வமிதி வாச்யம்; மநோவ்யதிரிக்தஸ்ய ஸம்கல்பாநாஶ்ரயத்வேந ‘மநஸா வா' இதி ஶ்ருதேருபசரிதார்த²த்வாத் । நாபி—(1) ஆத்மா, மோக்ஷஸாத⁴நவிஷயக்ருதிமாந் , தத்ப²லாந்வயித்வாத் , ஸம்மதவத், (2) அஜ்ஞாநம், ஜ்ஞாநஸமாநாதி⁴கரணம் , ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வாத் , ஜ்ஞாநப்ராக³பா⁴வவத், (3) து³:கா²தி³போ⁴க³:, மோக்ஷஸமாநாதி⁴கரண:, ப³ந்த⁴த்வாத் , ஸம்மதவதி³த்யாத்³யநுமாநைராத்மந: கர்த்ருத்வஸித்³தி⁴ரிதி-வாச்யம் , ஆத்³யாநுமாநே ஆரோபிதாநாரோபிதஸாதா⁴ரணக்ருதிமத்த்வம் வா ஸாத்⁴யம் அநாரோபிதக்ருதிமத்த்வம் வா । ஆத்³ய இஷ்டாபத்தி:, த்³விதீயே ஜாதேஷ்டிபித்ருயஜ்ஞஜந்யப²லாந்வயிநி வ்யபி⁴சார:। த்³விதீயாநுமாநே(அ)பி ஆரோபிதாநாரோபிதஸாதா⁴ரணஜ்ஞாநாதி⁴கரணவ்ருத்தித்வம் வா, அநாரோபிதஜ்ஞாநாதி⁴கரணவ்ருத்தித்வம் வா । அத்ராப்யாத்³யே இஷ்டாபத்தி:, த்³விதீயே அநாதி³பா⁴வபி⁴ந்நத்வஸ்யோபாதி⁴த்வம் । த்ருதீயாநுமாநே ஆரோபிதாநாரோபிதஸாதா⁴ரணஸம்ப³ந்தே⁴ந மோக்ஷஸாமாநாதி⁴கரண்யே இஷ்டாபத்தி:,அநாரோபிதஸம்வந்தே⁴ந ஸாமாநாதி⁴கரண்யே ஸாத்⁴யாப்ரஸித்³தி⁴: । தஸ்மாத்ஸித்³த⁴ம் மநஸ: கர்த்ருத்வமாத்மந்யாரோப்யத இதி ॥

நநு-அஹமர்த²ஸ்யாநாத்மத்வே ப்³ராஹ்மணோ(அ)ஹம் காண' இத்யாதி³ப்ரத்யக்ஷம் தே³ஹேந்த்³ரியாதௌ³ ஆத்மைக்யாத்⁴யாஸே ப்ரமாணம் ந ஸ்யாத், ஐக்யபு³த்³தா⁴வாத்மநோ(அ)விஷயத்வாதி³தி-சேந்ந; அஹமித்யஸ்ய த்³வ்யம்ஶத்வேந சித³ம்ஶே கர்த்ருத்வாதி³விஶிஷ்டாந்த:கரணைக்யாத்⁴யாஸவத் ப்³ராஹ்மணத்வகாணத்வாதி³விஶிஷ்டதே³ஹேந்த்³ரியாத்³யைக்யாத்⁴யாஸேநாத்மைக்யவிஷயத்வஸம்ப⁴வாத் । ததா²சாத்மநி தே³ஹேந்த்³ரியாயைக்யாத்⁴யாஸோ யுஜ்யத ஏவ । ந ச–ஏவம் தே³ஹாத்மைக்யஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வே தத்³விரோத்⁴யநுமாநாக³மயோரப்ராமாண்யப்ரஸங்க³:, வஹ்நிஶைத்யாநுமாநவத் , ஶ்ரூயமாணார்தே² ‘யஜமாந: ப்ரஸ்தர' இத்யாக³மவச்ச, ததா²ச ந தே³ஹாத்மநோர்பே⁴த³ஸித்³தி⁴: ஸ்யாதி³தி - வாச்யம்; சந்த்³ரபரிமாணப்ரத்யக்ஷவிரோத்⁴யநுமாநாக³மாதி³த்³ருஷ்டாந்தேந ப்ரத்யக்ஷவிரோதி⁴ந: பரீக்ஷிதாக³மாநுமாநாதே³: ப்ராமாண்யஸ்ய வ்யவஸ்தா²பிதத்வேந ததா²பி தயோர்பே⁴த³ஸித்³தி⁴ஸம்ப⁴வாத் । ந ச-பரஸ்பரபி⁴ந்நத்வேந நிஶ்சிதாநாம் தே³ஹேந்த்³ரியாதீ³நாம் யுக³பதே³காத்மைக்யாத்⁴யாஸாயோக³:, ந ஹி பி⁴ந்நத்வேந நிஶ்சிதயோ ரஜதரங்க³யோரேகதை³கஶுக்திகாயமைக்யாத்⁴யாஸ இதி - வாச்யம் ; ‘தே³ஹாதி³ந்த்³ரியமந்யத்' ‘இந்த்³ரியாத்³தே³ஹோ(அ)ந்ய' இதி பே⁴த³பு³த்³த்⁴யா ‘தே³ஹோ(அ)ஹமிந்த்³ரியமி'த்யைக்யாத்⁴யாஸாஸம்ப⁴வே(அ)பி ப்³ராஹ்மணாத³ந்ய: காண: காணாத³ந்ய: ப்³ராஹ்மண இதி பே⁴த³பு³த்³த்⁴யபா⁴வேந ப்³ராஹ்மணோ(அ)ஹம் காண இத்யேகதா³ ஐக்யாத்⁴யாஸஸம்ப⁴வாத் , ஸமாநப்ரகாரகபே⁴த³தி⁴ய ஏவ விரோதி⁴த்வாத் । நநு-பே⁴த³மாத்ரஸ்யாப்யத்⁴யஸ்தத்வவாதி³நஸ்தவ தே³ஹாத்மநோர்பே⁴த³ஸ்யாப்யத்⁴யஸ்தத்வேந ஜீவப்³ரஹ்மணோரிவ தத³பே⁴த³ஸ்தாத்த்விக: ஸ்யாத், மித்²யாத்வம் ஹி அதி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநாபா³த்⁴யாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம் । தத்³பா³த்⁴யாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வஸ்ய ஸத்த்வே(அ)பி அஸம்ப⁴வாத் । அபே⁴த³ஶ்ச பே⁴தா³த்யந்தாபா⁴வ இதி கத²ம் பே⁴த³ மித்²யாத்வே அபே⁴த³: ஸத்யோ ந ஸ்யாத் ? ந ச தே³ஹஸ்யாப்யத்⁴யஸ்தத்வேந தேந ஸஹாத்மநோ ந பே⁴தோ³ நாப்யபே⁴த³ இதி - வாச்யம்; அத்⁴யஸ்தாத³பி ரூப்யாச்சு²க்தே: ஸ்வஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴த³த³ர்ஶநாதி³தி - சேந்ந; பே⁴த³ஸ்ய மித்²யாத்வே(அ)பி அபே⁴தோ³ ந தாத்த்விக:, பா⁴வாபா⁴வயோருப⁴யோரபி மித்²யாத்வஸ்ய ப்ராகே³வோபபாதி³தத்வாத் । இயாம்ஸ்து விஶேஷ:–யத³த்ராபே⁴தோ³ வ்யவஹாரகாலீநேந பரீக்ஷிதப்ரமாணபா⁴வேநாநுமாநாதி³நா பா³த்⁴யதே, பே⁴த³ஸ்து தே³ஹாத்மநோர்ந தேந, கிம்து சரமவ்ருத்த்யேதி । ந ச–ஏவம் கே³ஹீதிவத் ‘தே³ஹீதி ப்ரதீதி'ர்ந ஸ்யாத் , கிம்து தே³ஹோ(அ)ஹமிதி - வாச்யம் ; தே³ஹத்வேந பே⁴த³க்³ரஹாத் ப்³ராஹ்மணத்வாதி³நா பே⁴தா³க்³ரஹாச்ச ப்³ராஹ்மணோ(அ)ஹம் தே³ஹ்யஹமித்யுப⁴யப்ரதீத்யுபபத்தே: । தே³வத³த்தாத்³யஜ்ஞத³த்தோ(அ)ந்ய இதி பே⁴த³பு³த்³தா⁴வபி தத்த்வேநோபஸ்தி²தாத்³தே³வத³த்தாத்³யஜ்ஞத³த்தே ‘ஸோ(அ)ய'மித்யபே⁴த³ப்⁴ரமத³ர்ஶநாத் । நநு - ப்³ராஹ்மணோ(அ)ஹம் மநுஷ்யோ(அ)ஹமிதி கத²மத்⁴யாஸரூபம் ? மநுஷ்யத்வப்³ராஹ்மணத்வாதே³: ஶரீரவிஶிஷ்டாத்மவ்ருத்தித்வேந ப்ரமாத்வஸ்யைவ ஸம்ப⁴வாத் । தது³க்தம்—“ப்³ராஹ்மணோ(அ)ஹம் மநுஷ்யோ(அ)ஹமித்யாதி³ஸ்து ப்ரமைவ ந: । தே³ஹபே⁴த³யுதோ யஸ்மாத் ப்³ராஹ்மணாதி³பதோ³தி³த: ॥" இதி சேந்ந; மநுஷ்யத்வாதே³ர்தே³ஹவிஶிஷ்டாத்மவ்ருத்தித்வே சக்ஷுராதி³க³ம்யத்வம் ந ஸ்யாத், தே³ஹவிஶிஷ்டாத்மநஶ்சக்ஷுரக³ம்யத்வாத் । ந ச - ஏகதே³ஶஸ்ய சக்ஷுர்க³ம்யத்வாத் விஶிஷ்டக³தஜாதி: சக்ஷுஷா க்³ருஹ்யத இதி - வாச்யம்; வ்யாஸஜ்யவ்ருத்தேருப⁴யயோக்³யதாயாமேவ யோக்³யத்வநியமாத் । அந்யதா² ஐந்த்³ரியகாந்நைந்த்³ரியகவ்ருத்திஸம்யோக³த்³வித்வாதே³: ப்ரத்யக்ஷதா ஸ்யாத் । வ்யாஸஜ்யவ்ருத்தித்வஸ்ய ஜாதாவத்³ருஷ்டசரத்வாத் ப்ருதி²வீத்வாதி³நா ஸம்கராபத்தே:, தவ மதே ஆத்மநோ(அ)ணுத்வேந தவ்ருத்தித்வே(அ)தீந்த்³ரியத்வப்ரஸங்கா³த் । ந சைவம் ‘தே³ஹோ ப்³ராஹ்மணோ மநுஷ்ய' இத்யாதி³ப்ரதீத்யாபத்தி:; அஹம்த்வஸாமாநாதி⁴கரண்யப்⁴ரமஜநகதோ³ஷஸ்யைவ தாத்³ருக்ப்ரதீதிப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாத் உக்தபா³த⁴கைர்தே³ஹவ்ருத்தித்வே அநந்யக³திகத்வேந ததா² கல்பநாத், ‘க்ருஶோ(அ)ஹம் ஸ்தூ²லோ(அ)ஹமி'த்யாதௌ³ கார்ஶ்யாதி³விஶிஷ்டைக்யாத்⁴யாஸஸ்யாவஶ்யகத்வாச்ச । ந ச - அயமௌபசாரிகப்ரயோக³: புத்ரே க்ருஶே அஹம் க்ருஶ இதிவத் , தது³க்தம் —'க்ருஶோ(அ)ஹம் க்ருஷ்ண இத்யாதௌ³ கார்ஶ்யாதி³ர்தே³ஹஸம்ஸ்தி²த: । புத்ராதி³ஸ்தி²தகார்ஶ்யாதி³வதா³த்மந்யுபசர்யதே ॥' இதி வாச்யம்; ஏவம் ஸதி தே³ஹாதி³பி⁴ந்நாத்மாஸ்தித்வப்ரதிபாதி³காயா ‘அஸ்தீத்யேவோபலப்³த⁴வ்ய' இதி ஶ்ருதேரநுவாத³கதாபத்தே:, மம தே³ஹ இத்யநௌபசாரிக:, அஹம் கௌ³ர இத்யாத்³யௌபசாரிக இத்யத்ர விநிக³மகாபா⁴வாச்ச । நநு - இத³ம் விநிக³மகம் , ஜாதமாத்ரஸ்ய பஶ்வாதே³: ப்ரவ்ருத்த்யாதி³ஹேதோரிஷ்டஸாத⁴நதாத்³யநுமிதேர்ஹேதுர்யத்ஸ்தந்யபாநம், ததி³ஷ்டஸாத⁴நம் , யதா² பூர்வதே³ஹீயம் ஸ்தந்யபாநமித்யாதி³வ்யாப்திஸ்ம்ருதிஸ்தாவந்ந தே³ஹாந்தராஸ்ம்ருதௌ யுக்தா, ந ச 'மம ப்ராக் தே³ஹாந்தரமபூ⁴தி³'தி ஸ்மரதஸ்தஸ்யைக்யதீ⁴: ஸம்ப⁴வதிகிம்த்வநேகமண்யநுஸ்யூதஸூத்ரமிவாநேகதே³ஹேஷ்வநுஸ்யூதமாத்மாநம் பஶ்யத: ஸ்வதோ பே⁴த³தீ⁴ரத்ரேதி–சேந்ந; பூர்வதே³ஹஸ்ம்ருதிம் விநாபி அநுமிதிஹேதுவ்யாப்திஸ்ம்ருதே: ஸம்ப⁴வாத் । ந ஹி வ்யாப்யநுப⁴வ இவ வ்யாப்திஸ்மாரணஸமயே(அ)பி த்³ருஷ்டாந்தஜ்ஞாநாபேக்ஷா । யேந தத³ர்த²ம் தத்³தே³ஹஸ்ம்ருதிரபேக்ஷ்யேத । ந ச ததா²பி 'யோ(அ)ஹம் பா³ல்யே பிதராவந்வபூ⁴வம் ஸோ(அ)ஹம் ஸ்தா²விரே ப்ரணப்த்ரூநநுப⁴வாமி யோ(அ)ஹம் ஸ்வப்நே வ்யாக்⁴ரதே³ஹ:, ஸோ(அ)ஹமிதா³நீம் மநுஷ்யதே³ஹ' இதி தே³ஹபே⁴த³தீ⁴பூர்வகம் ஸ்வஸ்யைக்யமநுஸந்த³தா⁴ந: கத²ம் ததோ பே⁴த³ம் ந ஜாநீயாதி³தி - வாச்யம்; விருத்³த⁴த⁴ர்மரூபலிங்க³தீ⁴ஜந்யபே⁴த³தீ⁴ஸம்ப⁴வே(அ)பி அபரோக்ஷாபே⁴த³ப்⁴ரமே அவிரோதா⁴த் । ந ச–ப்ரத்யக்ஷே த⁴ர்மிணி பே⁴த³கஸாக்ஷாத்காரோ , பே⁴த³ஸாக்ஷாத்காரவ்யாப்த:, இஹ ச வ்யாவ்ருத்தத்வேந பு³த்³தி⁴ஸ்த²தே³ஹாதி³தோ பே⁴த³கஸ்யாநுவ்ருத்தத்வஸ்யாத்மநி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴த்வாத் வ்யாவர்தகஸாக்ஷாத்காரஸ்யைவைக்யாபரோக்ஷப்⁴ரமவிரோதி⁴த்வாத் நிருபாதி⁴கத்வேந விஶேஷத³ர்ஶநாப்ரதிப³த்⁴யத்வஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் கத²மைக்யப்⁴ரம இதி - வாச்யம் ; பே⁴த³கஸாக்ஷாத்காரஸ்ய பே⁴த³ஸாக்ஷாஸ்காரேண வ்யாப்தேரைக்யாரோபேண ஸஹ விரோத⁴ஸ்ய சாஸித்³தே⁴: । 'நீலா ப³லாகே'த்யத்ர நீலாத் பே⁴த³கஸ்ய ப³லாகாத்வஸ்ய க்³ரஹே(அ)பி நீலபே⁴த³ஸாக்ஷாத்காராபா⁴வஸ்ய தத³பே⁴த³ஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ச த³ர்ஶநாத் । ந ச தத்ர தோ³ஷப்ராப³ல்யாத் ததா²; ப்ரக்ருதே(அ)பி தோ³ஷப்ராப³ல்யாந்நேதி கேந துப்⁴யமப்⁴யதா⁴யி ? ஏவம் ‘ப்³ராஹ்மணோ யஜேதே'த்யாதி³ஶ்ருதிரபி ப்³ராஹ்மணத்வாஶ்ரயஶரீரஸ்ய ஜட³த்வேநாநியோஜ்யதயா ததை³க்யாத்⁴யாஸாபந்நமாத்மாநம் நியுஞ்ஜாநா தத்ர ப்ரமாணம் । ந ச ப்³ராஹ்மணத்வாஶ்ரயதே³ஹேந ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரமாதா³யைவ நியோஜ்யத்வோபபத்தி:; தஸ்யாநதிப்ரஸக்தஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் । ததா² ஹி ந தாவத்ஸம்யோக³:; ஆத்மநோ விபு⁴த்வேந ஸர்வதே³ஹஸாதா⁴ரண்யாத் । நாபி ஸ்வஸ்வாமிபா⁴வ: ஸம்ப³ந்த⁴:; பஶ்வாதி³ஸாதா⁴ரணத்வாத் । நாபி ஸாக்ஷாத் ஸ்வஸ்வாமிபா⁴வ: ஸம்ப³ந்த⁴:; பஶ்வாதி³வ்யாவ்ருத்தஸ்ய தே³ஹாதி³க³தஸ்வஸ்வாமிபா⁴வே ஸாக்ஷாத்த்வஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் । நாபீச்சா²நுவிதா⁴யித்வம் ; ஆமவாதஜடீ³க்ருதே தத³பா⁴வாத் । நாபி ததி³ந்த்³ரியாஶ்ரயத்வம் । தத்³தி⁴ தத்ஸம்ப³ந்தே⁴ந்த்³ரியாஶ்ரயத்வம் வா, தஜ்ஜ்ஞாநஜநகேந்த்³ரியாஶ்ரயத்வம் வா । நாத்³ய:; அதிப்ரஸங்கா³த் । ந த்³விதீய:; ஜ்ஞாநபதே³ந ஸ்வரூபசைதந்யோக்தாவஸம்ப⁴வ:, அந்த:கரணவ்ருத்த்யுக்தௌ தேநாபி ஸம்ப³ந்தா⁴ர்த²மத்⁴யாஸஸ்யாவஶ்யகத்வாத் । தத்³வரம் தே³ஹஸ்யைவாத்⁴யாஸிக: ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யுச்யதாம் । அத ஏவ ஸாக்ஷாத் ப்ரயத்நஜந்யக்ரியாஶ்ரயத்வம் வா, தத்³போ⁴கா³யதநத்வம் வா, தத்கர்மார்ஜிதத்வம் வா ஸம்ப³ந்த⁴ இதி – நிரஸ்தம்; தத்கர்மார்ஜிதத்வஸ்ய புத்ராதி³ஸாதா⁴ரணத்வாச்ச । ந ச-தத்ராத்³ருஷ்டேந ஸ்வத்வமேவோத்பாத்³யதே, ந து புத்ராதி³ரிதி வாச்யம் ; க்³ராமாதி³வத் புத்ரஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாபா⁴வேந ஸ்வத்வோத்பாத³நார்த²மபி தது³த்பாத³நஸ்யாவஶ்யகத்வாத் । அந்யதா² ஸ்வதே³ஹஸுகா²தி³ஷ்வப்யஸ்யாத்³ருஷ்டேந ஸ்வத்வமேவோத்பாத்³யதே, ந து ஸ்வதே³ஹாதி³ரித்யபி ஸ்யாத் । ததா²ச பூர்வாநுத்பந்நமத்³ருஷ்டேந ஸ்வத்வஸஹிதமேவோத்பாத்³யதே । பூர்வோத்பந்நே து ஸ்வத்வமாத்ரமிதி விபா⁴க³: । ஏதேந - ஶ்ருதிஸ்த²ம் ப்³ராஹ்மணபத³ம் கிம் லக்ஷணயா தே³ஹவிஶேஷைக்யாத்⁴யாஸவத்பரம் , தே³ஹவிஶேஷஸம்ப³ந்த⁴பரம் வா । ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்து அந்யஸ்யாபா⁴வாதை³க்யாத்⁴யாஸ ஏவ । யத்³வா - தே³ஹவிஶேஷபரம், ஆத்மா ததை³க்யாத்⁴யாஸாத்ப்ரவர்தத இதி । நாத்³ய:; விதௌ⁴ லக்ஷணாயா அயோகா³த், 'புத்ரமித்ராதி³ஷு விகலேஷு ஸகலேஷு வா அஹமேவ விகல: ஸகலோ வேதி' அத்⁴யாஸஸ்வீகாரேண ப்³ராஹ்மணமித்ரஸ்ய ஶூத்³ரஸ்யாதி⁴காரப்ரஸங்கா³த்-ஶூத³மித்ரஸ்ய ப்³ராஹ்மணஸ்யாநதி⁴காரப்ரஸங்கா³ச்ச । ந த்³விதீய:; ததி³ந்த்³ரியாஶ்ரயத்வாதே³: ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரஸ்யைவ ஸம்ப⁴வாத் । ந த்ருதீய:; தஸ்ய ஜட³த்வேந நியோஜ்யத்வாஸம்ப⁴வாதி³தி–நிரஸ்தம் ; சரமபக்ஷே தூ³ஷணமநுக்தோபாலம்ப⁴நம் ; ப்ரத²மத்³விதீயபக்ஷயோரேவ க்ஷோத³ஸஹத்வேநாங்கீ³காரவிஷயத்வாத் , விதௌ⁴ லக்ஷணாயா: ‘கோ³பி⁴: ஶ்ரீணீத மத்ஸர'மித்யாதௌ³ த³ர்ஶநாத் ஸ்வீயத்வாத்³யப்ரதிஸந்தா⁴நநிப³ந்த⁴நஸ்ய புத்ரமித்ராதி³வ்யாவ்ருத்தஸ்யைவ ஸர்வாநுப⁴வஸாக்ஷிகஸ்யாத்⁴யாஸஸ்ய ப்ரயோஜகதயா நோக்தஸ்த²லே அதிப்ரஸங்கா³ப்ரஸங்கௌ³ । கதா³சித்கஸ்ய தாத்³ருஶாத்⁴யாஸஸ்யைவ ப்³ராஹ்மணபத³ப்ரயோக³நிமித்தத்வேந ப்³ராஹ்மணோ ந ஹந்தவ்ய இத்யாதே³: ஸுஷுப்தவிஷயத்வாதி³கமபி ஸம்க³ச்ச²தே। ததா² ஜீவந்முக்தவிஷயத்வமபி தஸ்யாவரணஶக்திநிப³ந்த⁴நாத்⁴யாஸாபா⁴வே(அ)பி விக்ஷேபஶக்திநிப³ந்த⁴நாத்⁴யாஸஸம்ப⁴வாத் । ந சைவம் கதா³சித³த்⁴யாஸஸ்ய ப்ரயோஜகத்வே மஹாபாதகேந நஷ்டப்³ராஹ்மண்யஸ்யாப்யதி⁴காரப்ரஸங்க³:; தத்ர மஹாபாதகஸ்யைவாநதி⁴காரப்ரயோஜகத்வம், ந து ப்³ராஹ்மண்யாபா⁴வஸ்ய; ‘பதிதோ ப்³ராஹ்மண' இதி வ்யவஹாரேண தத³பா⁴வஸ்யைவாபா⁴வாத் । ததா²சோக்தம் பா⁴ஷ்யே ‘ஸர்வாணி விதி⁴நிஷேத⁴ஶாஸ்த்ராண்யத்⁴யாஸமூலாநீ'தி । ப்ரமாத்ருத்வாத்³யந்யதா²நுபபத்திரப்யத்⁴யாஸே மாநம் । கதா³சித³த்⁴யாஸஸ்யைவ ப்ரயோஜகத்வேந ஸுஷுப்தௌ தத³பா⁴வே(அ)பி ஜ்ஞாத்ருத்வஸ்ய க⁴டாதி³ப்ரமாகாலே தத³பா⁴வே(அ)பி ப்ரமாத்ருத்வஸ்ய த³ர்ஶநாத் கத²மைக்யாத்⁴யாஸ: தத்ர ப்ரயோஜக இதி–நிரஸ்தம் । தது³க்தம் பா⁴ஷ்யே–‘ப்ரமாத்ருத்வாதி³கமத்⁴யாஸமூலமி'தி । அத ஏவ சார்வாகாதீ³நாமநபி⁴ஸம்ஹிதப்ரப³லாக³மாநுமாநாதீ³நாம் தே³ஹ ஏவாத்மேதி ப்ரவாத³: । அந்யதா² ப்ரத்யக்ஷப்ராமாண்யவாதி³நஸ்தஸ்ய தாத்³ருஶவ்யவஹாராநுபபத்தே: । ந ச - சார்வாகாதே³ரநுமாநாபா⁴ஸாஜாதே தே³ஹாத்மைக்யப்⁴ரமே ப்ரத்யக்ஷத்வாபி⁴மாந இதி - வாச்யம் ; ப்ரத்யக்ஷேண பே⁴தே³ க்³ருஹீதே அநுமாநாபா⁴ஸாதி³நா(அ)பே⁴த³ஸ்ய போ³த⁴யிதுமஶக்யத்வாத் । ததா²ச ப்ரத்யக்ஷ ஏவாயமைக்யப்⁴ரம: । அத ஏவாங்க³ல்யா தே³ஹம் ப்ரத³ர்ஶ்ய வத³த்யயமஹமிதி । அத ஏவ தே³ஹாத்மைக்யநிஷேத⁴கஶ்ருதிரப்யுபபத்³யதே; அந்யதா² தஸ்யாப்ரஸக்தப்ரதிஷேத⁴கதாபத்தே: । ந ச குஸமயப்ராப்தநிஷேதி⁴கா ஸா; ப்ரத்யக்ஷவிருத்³த⁴குஸமயஸ்யாப்யநவகாஶாத் । தஸ்மாதா³பீ⁴ரஸாதா⁴ரணாத் ‘அஹம் கௌ³ர' இத்யாதி³ப்ரத்யயாதா³த்மந்யந்த:கரணைக்யாத்⁴யாஸாத்³தே³ஹதத்³த⁴ர்மாத்⁴யாஸோ(அ)பீதி ஸித்³த⁴ம் ॥

நநு ஏவமவித்³யாயாம் தந்நிப³ந்த⁴நாத்⁴யாஸே ச ஸித்³தே⁴(அ)பி ந தஸ்யாமநிர்வசநீயத்வஸித்³தி⁴:; லக்ஷணப்ரமாணயோரபா⁴வாத் । ததா² ஹி - கிமித³மநிர்வாச்யத்வம், ந தாவந்நிருக்திவிரஹ: (1); தந்நிமித்தஜ்ஞாநவிரஹோ வா (2) தந்நிமித்தார்த²விரஹோ வா, (3) தந்நிமித்தஸாமாந்யவிரஹோ வா (4) । ஆத்³யே அநிர்வாச்ய இத்யநேநைவ நிருக்த்யா 'இத³ம் ரூப்ய’மிதி நிருக்த்யா ச வ்யாகா⁴த:, த்³விதீயே நிருக்திரூபப²லஸத்த்வேந தந்நிமித்தவிரஹஸ்ய வக்துமஶக்யத்வம், அத ஏவ ந த்ருதீய:; அர்த²ஸ்ய நிருக்தாவநிமித்தத்வாச்ச । ப²லஸத்த்வாதே³வ ந சதுர்த²: । நாபி ஸத்³விலக்ஷணத்வே ஸத்யஸத்³விலக்ஷணத்வம் ; ஸத³ஸத்³ரூபத்வே(அ)ப்யுபபத்தே:। அத ஏவ ந ஸத்த்வராஹித்யே ஸத்யஸத்த்வவிரஹ: (6), ததா²ச லக்ஷணாஸம்ப⁴வ இதி–சேந்ந; ஸத்³விலக்ஷணத்வே ஸத்யஸத்³விலக்ஷணத்வே ஸதி ஸத³ஸத்³விலக்ஷணத்வம் (7), ஸத்த்வாஸத்த்வாப்⁴யாம் விசாராஸஹத்வே ஸதி ஸத³ஸத்த்வேந விசாராஸஹத்வம் வா (8), ப்ரதிபந்நோபாதௌ⁴ பா³த்⁴யத்வம் வா (9) இத்யாதி³லக்ஷணே நிரவத்³யத்வஸம்ப⁴வாத் । ந ச-ஆத்³யே ஸதோ(அ)பி ஸத³ந்தரவிலக்ஷணத்வாத் ஸித்³த⁴ஸாத⁴நமிதி வாச்யம்; ஸத்த்வாவச்சி²ந்நபே⁴த³ஸ்ய ஸந்நேதி ப்ரதீதிப்ரயோஜகஸ்ய ஸத்³வைலக்ஷண்யபதா³ர்த²த்வாத் । நஹி ஸதி ஸத³ந்தரபே⁴தே³(அ)பி ஸந்நேதி ப்ரதீதி: । அதோ ந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் । ஏவம் ச ஸத்த்வரஹிதத்வே ஸதி அஸத்த்வரஹிதத்வே ஸதி ஸத³ஸத்த்வரஹிதத்வமபி ஸாது⁴ । ஸ்யாதே³தத்-ஸத்த்வம் தாவத் ஸத்தாஜாதிர்வா(1), அர்த²க்ரியாகாரித்வம் வா (2), அபா³த்⁴யத்வம் வா (3), ப்ராமாணிகத்வம் வா (4), அஶூந்யத்வம் வா (5), ப்³ரஹ்மத்வம் வா (6), பராங்கீ³க்ருதம் வா। (7) நாத்³யத்³விதீயௌ; ஶுத்³தா⁴த்மநி ஸத்³வைலக்ஷண்யஸ்ய ப்ரபஞ்சே ஸத்³வைலக்ஷண்யாபா⁴வஸ்ய சாபாதாத், ந த்ருதீய:; த்வந்மதே துச்ச²ஸ்யாப்யபா³த்⁴யத்வேந தத்ர ஸத்³வைலக்ஷண்யஸ்யாநிர்வாச்யத்வஸ்ய பா³த்⁴யத்வேநாஸத்³வைலக்ஷண்யஸ்ய சாயோகா³த் । ந சதுர்த²:; ப்ரமா ஹ்யந்த:கரணவ்ருத்தி:, தத்³விஷயத்வஸ்ய ப்ரபஞ்சே(அ)பி ஸத்த்வேந ஸத்³வைலக்ஷண்யஸ்ய தத்ராஸத்த்வப்ரஸங்கா³த் । ந பஞ்சம:; தஸ்ய ப்ரபஞ்சே(அ)பி வித்³யமாநத்வேந ஸத்³வைலக்ஷண்யாபா⁴வப்ரஸங்கா³த், ந ஷஷ்ட²:; தத்³வைலக்ஷண்யஸ்ய ஜக³தி ஸத்த்வேநேஷ்டாபத்தே:, ந ஸப்தம:; பராப்⁴யுபக³தஸத்த்வஸ்யாஸத்த்வவிரஹரூபத்வேந உப⁴யவைலக்ஷண்யோக்த்யயோகா³த் । அத ஏவ ஏதேஷாம் விரஹஸ்யாஸத்த்வரூபத்வம்–நிரஸ்தம் । அதா²ஸத்த்வம், நிருபாக்²யத்வம், நி:ஸ்வரூபத்வம் வா । நாத்³ய:; அஸதா³தி³பதே³நைவ க்²யாயமாநத்வாத் , ந த்³விதீய:; ஸ்வரூபேண நிஷேத⁴பக்ஷே ஶுக்திரூப்யாதே³ரபி நி:ஸ்வரூபத்வேநாஸத்³வைலக்ஷண்யாநுபபத்தேரிதி சேந்ந; பராபி⁴மதஸத்த்வாஸத்த்வே ஏவ விவக்ஷிதே, ந து பாரிபா⁴ஷிகே, அதோ ந தாத்³ருக்ஸத³ஸத்³வைலக்ஷண்யோக்தாவிஷ்டாபத்தி: । நாபி தயோ: பரஸ்பரவிருத்³த⁴த்வேந ஏகநிஷேத⁴ஸ்யாபரவிதி⁴பர்யவஸந்நதயா ஏகத்ரோப⁴யவைலக்ஷண்யம் வ்யாஹதமிதி வாச்யம்; நிஷேத⁴ஸமுச்சயஸ்யாதாத்த்விகத்வாங்கீ³காராத் ந வ்யாஹதி: । ந ஹ்யதாத்த்விகரஜதேந ஶுக்தேர்விரோத⁴: । ந ச தர்ஹி ஸதா³தி³வைலக்ஷண்யோக்தி: கத²ம் ? தத்தத்ப்ரதியோகி³து³ர்நிரூபதாமாவப்ரகடநாய । ந ஹி ஸ்வரூபதோ து³ர்நிரூபஸ்ய கிம்சித³பி ரூபம் வாஸ்தவம் ஸம்ப⁴வதி। நநு–ஸத்த்வாதி³ராஹித்யஸ்யாதாத்த்விகத்வே(அ)பி ஸத்த்வாதே³ர்நிரூபத்வமாத்ரேணாநிர்வாச்யத்வே பஞ்சமப்ரகாராவித்³யாநிவ்ருத்தௌ ‘நாநிர்வாச்யோ(அ)பி தத்க்ஷய' இதி அநிர்வாச்யத்வநிஷேதா⁴யோக³:; ஸத்த்வாதி³வத்தத்³ராஹித்யஸ்யாப்யதாத்த்விகத்வே ஸத்த்வாதௌ³ ப்ரமாணநிராஸேந தத்³ராஹியே தது³க்த்யயோக³:, அவிரோதா⁴ய விதி⁴ஸமுச்சயஸ்யைவாதாத்த்விகத்வஸ்வீகாரஶ்சேதி–சேந்ந; பஞ்சமப்ரகாராவித்³யாநிவ்ருத்திபக்ஷே நைதத்த்ரிதயவிலக்ஷணத்வமாத்ரமநிர்வாச்யத்வம் , கிம்து முக்திகாலாநவஸ்தா²யித்வஸஹிதம் । ததா²ச முக்திகாலாவஸ்தா²யிந்யாமவித்³யாநிவ்ருத்தௌ அநிர்வாச்யத்வநிஷேதோ⁴ யுஜ்யதே । ஸத்த்வாதி³ராஹித்யே து அபா³தி⁴தார்த²விஷயகப்ரமாணோக்திர்நாஸ்த்யேவ । ஜ்ஞாபகமாத்ரோக்திஸ்தத³ம்ஶே(அ)ஸாதா⁴ரணீ । அதோ வாதி³ விப்ரதிபத்திநிராஸார்தா²। அதாத்த்விகவிதி⁴ஸமுச்சயாபத்திஸ்த்விஷ்டைவ । ந ஹ்யதாத்த்விகஸத்த்வாஸத்வே நிஷேத⁴ஸமுச்சயே(அ)பி விருத்⁴யேதே । யத்து விதி⁴ஸமுச்சயஸ்யாதாத்த்விகத்வபக்ஷே ப்⁴ராந்திபா³த⁴வ்யவஸ்தா² ந ஸ்யாதி³த்யுக்தம் ; தந்ந; அதாத்த்விகத்வாதே³வ ப்⁴ராந்தேர்பா³த⁴ஸ்ய ஸத்த்வப்ரதிஷேத⁴ஸ்யாப்ரதிக்ஷேபாத் ஸத்த்வஸ்யாதாத்த்விகத்வாச்ச தது³பபத்தே: । நநு–நிஷேத⁴ஸமுச்சயஸ்யாதாத்த்விகத்வம் கிமுப⁴யாதாத்த்விகத்வாத்³வா, ஏகைகாதாத்த்விகத்வாத்³வா । நாத்³ய:; உப⁴யதாத்த்விகத்வவது³ப⁴யாதாத்த்விகத்வஸ்யாபி விருத்³த⁴த்வாத் , விதி⁴ஸமுச்சயஸ்ய தாத்த்விகத்வாபாதாச்ச, ஏகைகப்ரதியோகி³தாத்த்விகத்வாபத்தேரேவ ந த்³விதீயோ(அ)பி; தாத்த்விகாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³ந ஏவ அதாத்த்விகத்வாதி³தி சேந்ந; உப⁴யாதாத்த்விகத்வாதே³வ நிஷேத⁴ஸமுச்சயஸ்யாதாத்த்விகத்வம் । ந சோப⁴யதாத்த்விகத்வவது³ப⁴யாதாத்த்விகத்வமப்யேகத்ர விருத்³த⁴ம் ; வல்மீகாதா³வேகத்ர ஸ்தா²ணுத்வபுருஷத்வயோரதாத்த்விகத்வத³ர்ஶநாத் । ந ச பரஸ்பரவிரஹரூபயோரேகத்ரோப⁴யோரதாத்த்விகத்வம் விருத்³த⁴ம் ; ஏகத்ர தந்த்வாதௌ³ க⁴டதத்ப்ராக³பா⁴வயோருப⁴யோரபி அதாத்த்விகத்வத³ர்ஶநாத் । ந ச ப்ரதியோகி³தத³த்யந்தாபா⁴வயோரேவாயம் நியம:; நியாமகாபா⁴வாத³ஸ்மாகமஸம்ப்ரதிபத்தே: । வஸ்துதஸ்து ஸத்த்வாஸத்த்வயோர்ந பரஸ்பரவிரஹரூபத்வம் , கிம்து பரஸ்பரவிரஹவ்யாப்யதாமாத்ரம் । ந ச தாத்³ருஶபாரிபா⁴ஷிகஸத³ஸத்³வைலக்ஷண்யோக்தௌ நாஸ்மாகமநிஷ்டமிதி வாச்யம் ; ஸத்த்வமபா³த்⁴யத்வம் , அஸத்த்வம் ஸத்த்வேந ப்ரதீத்யநர்ஹத்வம் , தது³ப⁴யவைலக்ஷண்யம் ச தவ ஜக³த்யஸம்ப்ரதிபந்நமிதி கத²மிஷ்டாபத்த்யவகாஶ: ? இஷ்டாபத்தௌ ச கத²ம் ந மதக்ஷதி: ? அத ஏவ த்⁴வம்ஸாநுபலக்ஷிததது³பலக்ஷிதஸத்தாயோகி³த்வரூபநித்யத்வாநித்யத்வயோ: ஸத்தாஹீநே ஸாமாந்யாதா³வபா⁴வவது³த்தராவதி⁴ராஹித்யம் நித்யத்வம், பா⁴வாந்யநிவ்ருத்திமத்த்வம் சாநித்யத்வம் , தது³ப⁴யாபா⁴வ: ப்ராக³பா⁴வ இவ ஶுக்திரூப்யாதௌ³ மித்²யாபூ⁴தே ஸத்த்வாஸத்த்வயோரபா⁴வ: ஸ்யாதி³த்யாஹு:; உக்தஸத்த்வாஸத்த்வயோ: பரஸ்பரவிரஹவ்யாப்யத்வே(அ)பி பரஸ்பரவிரஹாநாத்மகத்வாத் । உக்தநித்யத்வாநித்யத்வவத் । நநு-இத³ம் நித்யத்வாநித்யத்வயோர்மிலிதயோர்வ்யதிரேக: ஸாமாந்யே ப்ராக³பா⁴வே சாஸ்தீத்யுக்தமயுக்தம் ; நித்யத்வஸ்ய ஸாமாந்யாநுக³தத்⁴வம்ஸாப்ரதியோகி³த்வரூபத்வாத் , அநித்யத்வஸ்ய ச ப்ராக³பா⁴வஸ்யாபி ப்ரதியோக்³யேவ த்⁴வம்ஸ:; பா⁴வஸ்யைவாபா⁴வோ நிவ்ருத்தி:, அபா⁴வஸ்ய து பா⁴வ ஏவேதி ஸ்வீகாராத் । த்⁴வம்ஸோபலக்ஷிதாநுபலக்ஷிதஸத்தாராஹித்யரூபநித்யத்வாநித்யத்வயோரேகத்ர ஸாமாந்யாதௌ³ பா⁴வவதே³கத்ர ஸத்த்வாஸத்த்வே ஸ்யாதாமித்யபி ஸ்யாதி³தி–சேந்ந; ந ஹி வயம் த்³ருஷ்டாந்தமாத்ரேண ஸத்த்வாஸத்த்வவ்யதிரேகயோரேகத்ர ஸ்தி²திம் ப்³ரூம:, யேந த்⁴வம்ஸோபலக்ஷிதாநுபலக்ஷிதஸத்தாராஹித்யரூபபாரிபா⁴ஷிகநித்யத்வாநித்யத்வயோரேகத்ர ஸாமாந்யாதௌ³ ஸத்³பா⁴வநித³ர்ஶநேந ஸத்த்வாஸத்த்வயோரேகத்ர ஸத்த்வமுச்யேத, கிம்து ப்ரமாணை: ஸித்³தே⁴ நிஷேத⁴ஸமுச்சயே ஸாமாந்யாதி³வ்யாவ்ருத்தநித்யத்வாநித்யத்வயோர்நிஷேத⁴ஸமுச்சயம் த்³ருஷ்டாந்தயாம: । ஏவம் ச ஸாமாந்யாத்³யநுக³தத்வது³க்தநித்யத்வாநித்யத்வயோர்நிஷேத⁴ஸமுச்சயஸ்யாத்³ருஷ்டாந்தத்வே(அ)பி ந க்ஷதி: । அத ஏவோக்தமத்⁴யஸ்தே நித்யத்வாநித்யத்வயோரிவ ஸத்த்வாஸத்த்வயோரப்யபா⁴வௌ ந விருத்³தௌ⁴ த⁴ர்மிண ஏவ கல்பிதத்வேந விருத்³த⁴யோரபி த⁴ர்மயோரபா⁴வாத் , இதி । ந சைவம் கல்பிதஸ்யாநித்யத்வாப்⁴யுபக³மவிரோத⁴:; தாத்த்விகாநித்யத்வாபா⁴வே(அ)பி த⁴ர்மஸமஸத்தாகநித்யத்வஸத்த்வேநாப்⁴யுபக³மே விரோதா⁴பா⁴வாத் । ந ச கல்பிதத்வஹேதோர்விருத்³த⁴த⁴ர்மாபா⁴வரூபஸாத்⁴யஸ்ய ச பா⁴வாபா⁴வாப்⁴யாம் வ்யாகா⁴த இதி வாச்யம்; அதாத்த்விகஹேதுஸத்³பா⁴வேந தாத்த்விகத⁴ர்மாபா⁴வஸ்ய ஸாத⁴நேந வ்யாகா⁴தாபா⁴வாத் । அத ஏவ ஸ்வரூபதோ து³ர்நிரூபஸ்ய ந கிம்சித³பி ரூபம் வாஸ்தவம் ஸம்ப⁴வதீதி ப்ராசாமுக்திரபி ஸங்க³ச்ச²தே; வ்யாவஹாரிகேணைவ து³ர்நிரூபத்வேந ஹேதுநா வ்யாவஹாரிகவாஸ்தவரூபாபா⁴வஸ்ய ஸாத⁴நாத் । அத ஏவ–து³ர்நிரூபத்வரூபஹேதோர்வாஸ்தவரூபாபா⁴வஸாத்⁴யஸ்ய சாதாத்த்விகத்வே(அ)ஸித்³தி⁴பா³தௌ⁴ தாத்த்விகத்வே வ்யாகா⁴த இதி–நிரஸ்தம் ; த⁴ர்மிஸமஸத்தாகஹேதுஸாத்⁴யாதி³ஸத்த்வேநாஸித்³த்⁴யாத்³யபா⁴வாத் , தாத்த்விகஹேத்வாத்³யபா⁴வாச்ச ந வ்யாகா⁴த: । ஸ்வரூபதோ து³ர்நிரூபத்வம் ச கல்பிதத்வமேவ । ஏதேந–கிமித³ம் ஸ்வரூபதோ து³ர்நிரூபத்வம் கேநாபி ப்ரகாரேண வா, கேநாபி து³ர்நிரூபத்வமித்யேதத³ந்யப்ரகாரேண வா, ஸத்த்வாஸத்த்வாப்⁴யாம் வா । நாத்³ய:; கேநாபி ப்ரகாரேண து³ர்நிரூபத்வமித்யநேந ப்ரகாரேண து³ர்நிரூபத்வாது³ர்நிரூபத்வாப்⁴யாம் வ்யாகா⁴தாத் । அத ஏவ ந த்³விதீய:; கேநாபி ப்ரகாரேண து³ர்நிரூபத்வமித்யேதத³ந்யப்ரகாரேண து³ர்நிரூபத்வஸ்ய கேநாபி ப்ரகாரேண து³ர்நிரூபத்வாந்யத்வாத் , மித்²யாத்வாதி³நா கல்பிதஸ்ய ஸுநிரூபத்வாச்ச । ந த்ருதீய:; தஸ்ய ஸத³ஸத்³வைலக்ஷண்யாவாஸ்தவத்வாஹேதுத்வாதி³தி–நிரஸ்தம்; த்ருதீயபக்ஷஸ்ய க்ஷோத³ஸஹத்வாச்ச । ததா² ஹி–ஸத்த்வாஸத்த்வாப்⁴யாம் து³ர்நிரூபத்வம் ஹி பா³தி⁴ததத்³த்³வயகத்வம் । தச்ச த⁴ர்மவிஶிஷ்டத⁴ர்ம்யதாத்த்விகத்வே ஹேது: । ததா²ச ஸத³ஸத்³வைலக்ஷண்யமபி த⁴ர்மஸ்தத³தாத்த்விகத்வே கத²ம் ந ஹேது: ஸ்யாத் । ந ச–ஏவம் கல்பிதஸ்ய த்³ருஶ்யாத்³ருஶ்யபா³த்⁴யாபா³த்⁴யது³ர்நிரூபஸுநிரூபத்வாதி³ப³ஹிர்பா⁴வோ(அ)பி ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; தாத்த்விகத்³ருஶ்யத்வாத்³யஶேஷத⁴ர்மப³ஹிர்பா⁴வஸ்ய கல்பிதே இஷ்டத்வாத் , அதாத்த்விகஸ்ய த்³ருஶ்யத்வாதே³ர்வ்யாவஹாரிகப்ரமாணைர்யதா²யத²மங்கீ³க்ருதஸ்யைவமப்யவிரோதா⁴த் । அத்³ருஶ்யத்வாதி³கம் து வ்யாவஹாரிகம் நாஸ்த்யேவ । ப்ராதிபா⁴ஸிகம் சைதத³ப்யங்கீ³குர்ம ஏவ । ஏவம் ச தார்கிகமதே ஸம்யோக³தத³பா⁴வயோரிவ ப⁴ட்டமதே பே⁴தா³பே⁴த³யோரிவ ஸத்த்வாஸத்த்வாபா⁴வயோரப்யவிரோத⁴ ஏவ । ந ச–ஏவம் ஸத்த்வாஸத்த்வயோரபி தத்³வதே³வாவிரோத⁴: ஸ்யாதி³தி வாச்யம் அதாத்த்விகயோரவிரோதே⁴ இஷ்டாபத்தே:, நிஷேத⁴ஸமுச்சஸ்யாபி தாத்த்விகஸ்யாநங்கீ³காரேண தத்ஸாம்யேந விதி⁴ஸமுச்சயஸ்ய தாத்த்விகஸ்யாபாத³யிதுமஶக்யத்வாத் । ந ச தாத்த்விகஸம்யோக³தத³பா⁴வநித³ர்ஶநப³லாத்ததா³பாத³நீயம் ; த்³ருஷ்டாந்தே(அ)பி தாத்த்விகத்வாஸம்ப்ரதிபத்தே:। நநு அநிர்வாச்யத்வம் ஸத்த்வாஸத்த்வாதி³நா விசாராஸஹத்வம் । தச்ச ந தாவத் ஸத்த்வாத்³யநதி⁴கரணத்வம் ; அஸதோ ப்³ரஹ்மணஶ்ச நிர்த⁴ர்மகத்வேந தத்ராதிவ்யாப்தே: । ந ச–கல்பிதஸத்த்வாதி⁴கரணத்வம் ப்³ரஹ்மண்யபீதி வாச்யம்; தஸ்ய ஜக³த்யபி வித்³யமாநத்வேந தத்ராவ்யாப்தே: । நாபி ஸத்த்வாத்³யத்யந்தாபா⁴வாதி⁴கரணம் ; நிர்த⁴ர்மகப்³ரஹ்மண: ஸத்த்வவத்தத³த்யந்தாபா⁴வஸ்யாப்யபா⁴வேந துச்சே²(அ)ப்யஸத்த்வவத்தத³த்யந்தாபா⁴வஸ்யாப்யபா⁴வேந கத²ம்சித³திவ்யாப்திநிராஸே(அ)பி துச்ச²ப்³ரஹ்மணோர்நிர்த⁴ர்மகத்வேந த⁴ர்மவத்த்வாதே³ரேவாநிர்வாச்யத்வலக்ஷணத்வாபாதாத் , நிர்விஶேஷஶ்ருத்யாபி வ்யாகா⁴தேந த⁴ர்மமாத்ரநிஷேதா⁴யோகே³ந ப்³ரஹ்மணி ஸத்த்வராஹியே தத³த்யந்தாபா⁴வஸ்ய து³ர்வாரத்வாத் । நாபி ஸத்³ரூபத்வாத்³யபா⁴வ:; ப்³ரஹ்மண: ஸத்த்வாபா⁴வேந ஸத்³ரூபத்வாபா⁴வேந தத்ராதிவ்யாப்தே: । நாபி ஸத்த்வாதே³ரித்த²மிதி நிர்வக்துமஶக்யத்வம் ; ப்³ரஹ்மண்யபி ஸத்த்வஸ்யேத்த²மிதி நிர்வக்துமஶக்யத்வாத் । நாபி ஸத்த்வாதி³நா ப்ரமாணாகோ³சரத்வம் ; அக²ண்டா³ர்த²நிஷ்ட²வேதா³ந்தைகவேத்³யப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ஸத்த்வாதி³ப்ரகாரகப்ரமாணாகோ³சரத்வாதி³தி-சேந்ந; ஸத்த்வாதி³நா விசாராஸஹத்வம் ஸத்த்வாத்³யத்யந்தாபா⁴வாதி⁴கரணத்வம் । ந சாதிவ்யாப்தி:; ப்³ரஹ்மணி ஸத்த்வவத்தத³த்யந்தாபா⁴வஸ்யாப்யபா⁴வாத் , அந்யதா² நிர்விஶேஷத்வாதி³ஶ்ருதிவிரோதா⁴பத்தே: । ந ச நிர்விஶேஷத்வரூபவிஶேஷஸத்த்வாஸத்த்வாப்⁴யாம் வ்யாகா⁴தேந ஶ்ருதிரந்யபரா; விஶேஷஸ்ய கல்பிதத்வேந தத³பா⁴வாஸத்த்வேந தத்ஸத்த்வாபா⁴வேந வ்யாகா⁴தாபா⁴வாத் । ஸ்வாப்நக³ஜதத³பா⁴வவத் । அத ஏவ ஸத்த்வராஹித்யே(அ)பி தத³த்யந்தாபா⁴வ ஆவஶ்யக–இத்யபாஸ்தம் । நநு ஏவம் விஶேஷவத்த்வம், த⁴ர்மவத்த்வம் வா அநிர்வாச்யத்வமஸ்த்விதி–சேந்ந; ஆஸ்தாம் தாவத³யம் ஸுஹ்ருது³பதே³ஶ: । உக்தலக்ஷணஸ்ய நிஷ்பந்நத்வாத் । யத்³வா–ஸத்த்வாதி³நா விசாராஸஹத்வம் ஸத்³ரூபத்வாத்³யபா⁴வ: । ஸத்த்வரூபத⁴ர்மாபா⁴வே(அ)பி யதா² ப்³ரஹ்மண: ஸத்³ரூபத்வம் ததோ²பபாதி³தமத⁴ஸ்தாத் , அதோ ந அத்ராதிவ்யாப்தி: । ந ச–ஏவம் ஸதா³த்மகே ப்³ரஹ்மணி ஶ்ரௌதஸத்யபதா³தௌ³ லாக்ஷணிகத்வம் ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; ஸத்த்வத⁴ர்மவிஶிஷ்டவாசகஸ்ய தஸ்ய நிர்த⁴ர்மகே லக்ஷணாயா ஆவஶ்யகத்வாத் । ந ஹி நிர்த⁴ர்மகஸ்வரூபவாசகத்வம் கஸ்யசித³பி பத³ஸ்யாஸ்தி । நநு ஸத்த்வாதி³ராஹித்யமதாத்த்விகமபி ந தாவத் ப்ராதிபா⁴ஸிகம் ; ரூப்யப்ரபஞ்சயோர்ப்³ரஹ்மவத் பாரமார்தி²கத்வாபத்தே:। நாபி த⁴ர்மிஸமஸத்தாகம் ; பா³த⁴போ³த்⁴யஸ்ய ப்⁴ராந்திஸித்³தே⁴ந ஸாம்யாயோகா³த் । நாபி வ்யாவஹாரிகம் ; ஜக³தி வ்யாவஹாரிகத்வே ரூப்யே ப்ரதிபா⁴ஸிகத்வே சோக்ததோ³ஷாத், ரூப்யே வ்யாவஹாரிகத்வே ச ஜக³தி பாரமார்தி²கத்வாபாதேநாத்³வைதஹாநிரிதி சேந்ந; த⁴ர்மிஸமஸத்தாகஸ்யைவ ஸத்த்வாதி³விரஹஸ்யேஷ்டத்வாத் । ந ச பா³த⁴போ³த்⁴யஸ்ய ப்⁴ராந்திஸித்³தே⁴ந ஸாம்யாயோக³:; பா³த⁴ஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நமாத்ரகோ³சரத்வேந ரூப்யவத்தத்ஸத்த்வவிரஹஸ்யாபி ஸாக்ஷிஸித்³த⁴தயா பா³த⁴போ³த்⁴யத்வாபா⁴வாத் । ந சைவம் ஸத்த்வப்ரதீதிவிரோத⁴:; அதாத்த்விகஸ்ய தஸ்யாப்யங்கீ³காராத் । ந ச ஏவம் தாத்த்விகஸத்த்வவிரஹஸ்யைவ லக்ஷணத்வபர்யவஸாநம் , தாத்த்விகத்வம் சாபா³த்⁴யத்வம், ததா²ச பா³த்⁴யத்வமேவ லக்ஷணமஸ்த்விதி வாச்யம் ; பா³த்⁴யத்வஸ்யாந்யவிஶேஷணத்வேநோபாத்தஸ்ய லக்ஷ்யே த⁴ர்மிண்யநந்வயேந தந்மாத்ரமுபாதா³யேதரவையர்த்²யஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் । ந ச–ஶ்ருத்யா யுக்த்யா ச பே⁴த³ம் நிராகுர்வதா கத²ம் ஸத³ஸத்³பி⁴ந்நத்வரூபம் தத்³வ்யாப்தம் வா(அ)நிர்வாச்யத்வம் ஸமர்த்²யத இதி வாச்யம்; மா விஷீத³; அதாத்த்விகஸ்யைவ தஸ்ய ஸமர்த²நாத், பா³த்⁴யத்வம் து மித்²யாத்வநிரூபணஸமய ஏவ நிரூபிதம் । தஸ்மாத் ந ஶுக்திரூப்யப்ரபஞ்சஸாதா⁴ரணாநிர்வாச்யத்வலக்ஷணாநுபபத்தி: ॥

ப்ரமாணம் ச ப்ரத்யக்ஷாநுமாநாக³மார்தா²பத்தய: । ப்ரத்யக்ஷம் தாவ'ந்மித்²யைவ ரஜதமபா⁴'தி³த்யாதி³ । ந ச மித்²யாஶப்³தோ³(அ)ஸத்பர்யாய:; வக்ஷ்யமாணயுக்த்யா ந்ருஶ்ருங்கா³தி³ஸாதா⁴ரணஸத்த்வஸ்ய க்²யாயமாநரூப்யாதௌ³ வக்துமஶக்யத்வாத் । ந சைதாவந்தம் காலமஸதே³வ ரஜதமபா⁴தி³த்யநுப⁴வவிரோத⁴:; அநிர்வாச்யத்வைகதே³ஶஸத்த்வவ்யதிரேகவிஷயத்வேநைவோபபத்தே: । ந சைவம் ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்மே'த்யத்ராபி ஸத்யமித்யஸ்யாஸத்த்வவ்யதிரேகவிஷயதயைவோபபத்தி:। ப்³ரஹ்மணி ஸத்³ரூபதாயா: ப்ராகு³பபாதி³தத்வேந தஸ்யாஸத்த்வவ்யதிரேகவிஷயத்வகல்பநாயா அநுசிதத்வாத் । ததா²ச ப்³ரஹ்மணி ஸத்ப்ரத்யயஸ்ய ரூப்யே அஸத்ப்ரத்யயஸ்ய ச ஸத்த்வாஸத்த்வயோர்பா³த⁴காஸத்த்வதத்ஸத்த்வாப்⁴யாம் விஶேஷேண ந ப்ரஸங்க³ஸாம்யம் । அநுமாநம் ச ‘விமதம் ஸத்த்வரஹிதத்வே ஸதி அஸத்த்வரஹிதத்வே ஸதி ஸத்த்வாஸத்த்வரஹிதம் , பா³த்⁴யத்வாத்³தோ³ஷப்ரயுக்தபா⁴நத்வாத்³வா, யந்நைவம் தந்நைவம் , யதா² ப்³ரஹ்ம । ந சாப்ரஸித்³த⁴விஶேஷணத்வம் ; ஸத்த்வாஸத்த்வே, ஸமாநாதி⁴கரணாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³நீ, த⁴ர்மத்வாத்³ரூபரஸவத், ஸத்த்வமஸத்த்வாநதி⁴கரணாநிஷ்ட²ம் , அஸத்த்வம் வா, ஸத்த்வாநதி⁴கரணாநிஷ்ட²ம், த⁴ர்மத்வாத்³ரூபவதி³'தி ஸாமாந்யதஸ்தஸித்³தே⁴: । ந ச ஸாத்⁴யைகதே³ஶஸித்³த்⁴யாயா அம்ஶத: ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் ; கு³ணாதி³கம் கு³ண்யாதி³நா பி⁴ந்நாபி⁴ந்நம் ஸமாநாதி⁴க்ருதத்வாதி³த்யத்ரேவ ஸிஷாத⁴யிஷாப³லேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நவிரஹஸ்யோபபாதி³தத்வாத் । ந ச–ஸத்த்வாஸத்த்வயோ: பரஸ்பரவிரஹரூபதயா ஸாத்⁴யம் வ்யாஹதமிதி-வாச்யம்; அதாத்த்விகத்வேந பரஸ்பரவிரஹாநாத்மகத்வேந ச ஸமாஹிதத்வாத் । பே⁴த³ஸ்ய தாத்த்விகஸ்யைவ நிரஸிஷ்யமாணத்வேந ந தேந விரோத⁴: । ந ச ப்³ரஹ்மவத் ஸத்த்வராஹித்யே(அ)பி ஸத்³ரூபத்வேநாநிர்வாச்யத்வாபா⁴வோபபத்த்யா அர்தா²ந்தரம் ; ஸத்த்வரஹிதஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய ஸத்³ரூபத்வே மாநாபா⁴வேந பா³தா⁴த் । ப்³ரஹ்மணி ச ஶூந்யதாபத்திரேவ ஸத்³ரூபத்வே ப்ரமாணம் । ந ச-விமதம் ஸத³ஸதா³த்மகம் , பா³த்⁴யத்வாத் , வ்யதிரேகேண ப்³ரஹ்மவதி³த்யாபா⁴ஸஸாம்யம், விமதமஸத் ஸத்த்வாநதி⁴கரணத்வாத், ந்ருஶ்ருங்க³வதி³தி ஸத்ப்ரதிபக்ஷஶ்சேதி வாச்யம் ; க்²யாதிபா³தா⁴ந்யதா²நுபபத்திலக்ஷணவிபக்ஷபா³த⁴கதர்கஸ்ய வக்ஷ்யமாணத்வேநாபா⁴ஸஸாம்யஸத்ப்ரதிபக்ஷயோரபா⁴வாத் । ந சாஸதே³வ ரஜதமபா⁴தி³தி ப்ரத்யக்ஷபா³த⁴:; அஸதி³த்யஸ்ய ஸத்த்வாபா⁴வவிஷயகத்வஸ்யோக்தத்வாத் , அந்யதா² க்²யாத்யநுபபத்தே: । அதஏவ–மித்²யாஶப்³தோ³(அ)ப்யஸத்பர்யாய இதி–நிரஸ்தம் । ந சைவம் ப்³ரஹ்மண்யபி ஸத்த்வாபா⁴வேநாஸதி³தி பு³த்³தி⁴: ஸ்யாத் ; நிர்த⁴ர்மகே ஸத்த்வரூபத⁴ர்மாபா⁴வவிஷயகப்ரதீதேரிஷ்டத்வாத் , துச்ச²த்வவிஷயகப்ரதீதேராபாத³காபா⁴வாத் । ந சைவமஸத்த்வாபா⁴வேந ஜக³தி ஸதி³தி ப்ரதீத்யாபத்தி:; இஷ்டாபத்தே: । ந ச ந்ருஶ்ருங்கா³ஸத்த்வபு³த்³தி⁴தோ நாஸ்யா வைலக்ஷண்யமநுபூ⁴யத இதி வாச்யம் ; ஏதாவதா தஸ்யா அபி ஸத்த்வராஹித்யவிஷயகத்வமஸ்து ந து தத³நுரோதே⁴ந ஏதஸ்யாஸ்துச்ச²த்வவிஷயகத்வம் ; துச்ச²த்வே அத்ர பா³த⁴கஸத்த்வாத் , ஸமாநாகாரப்ரதீத்யோரபி விசித்ரவிஷயகத்வஸ்ய ப்ராகே³வ த³ர்ஶிதத்வாச்ச । யத்து–ஸத்த்வாஸத்த்வவிகல்பேஷு ஆத்³யத்³விதீயயோர்ஜக³தி ஸத்த்வராஹித்யாம்ஶே ரூப்யாதா³வஸத்த்வராஹித்யாம்ஶே த்ருதீயசதுர்த²யோ: உப⁴யத்ராப்யஸத்த்வராஹித்யாம்ஶே பஶ்சமே தூப⁴யத்ர ஸத்த்வராஹித்யாம்ஶே ஸப்தமே(அ)ப்யுக்தந்யாயேந உப⁴யத்ராப்யஸத்த்வராஹித்யாம்ஶே ஏவமேவாபா³த்⁴யத்வஶூந்யத்வே ப்ராமாணிகத்வஶூந்யத்வே ச பக்ஷே பா³தா⁴:, ஷஷ்டே² த்வபா³த்⁴யத்வரூபஸத்த்வேநாப்யுபபத்த்யா அர்தா²ந்தரம்-இதி, தந்ந; பூர்வோக்தாஸத்த்வமாதா³யாம்ஶதோ பா³த⁴ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாதே³: பரிஹ்ருதத்வாத் । ஏவம் ஸாமாந்யதோ(அ)நிர்வாச்யத்வஸாத⁴கமப்யேதத³ர்த²பரதயா நேயம் । வ்யாகா⁴தாதி³பரிஹாரோ(அ)ப்யேவமேவ । நநு ஸாத்⁴யப்ரஸித்³த்⁴யர்தா²நுமாநே ஸத்த்வாஸத்த்வே, ஸமாநாதி⁴கரணாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³நீ ந ப⁴வத:, பரஸ்பராத்யந்தாபா⁴வத்வாத் , க⁴டத்வாக⁴டத்வவத், அஸத்த்வம், ஸத்த்வாநதி⁴கரணாநிஷ்ட²ம் ந, தத்ப்ரதிஷேத⁴ரூபத்வாத் , யதா² அநித்யத்வம், நித்யத்வாநதி⁴கரணாநிஷ்ட²ம் ந, ஏவம் ஸத்த்வமபி பக்ஷீக்ருத்ய ப்ரயோக்தவ்யமிதி ஸத்ப்ரதிபக்ஷதா, பரஸ்பரவிரஹாநாத்மகத்வம் சோபாதி⁴ரிதி-சேந்ந; ஸத்த்வாஸத்த்வயோ: பரஸ்பரவிரஹாநாத்மகத்வஸ்யோக்தத்வேந ஹேதோரஸித்³த⁴த்வாத் , உபாதே⁴: ஸாத⁴நவ்யாபகத்வாச்ச, க்²யாதிபா³தா⁴ந்யதா²நுபபத்த்யா விபக்ஷபா³த⁴கதர்கேண உபாதி⁴ஸத்ப்ரதிபக்ஷயோரநவகாஶாத் । யத்து-நித்யாநித்யத்வத்³ருஷ்டாந்தே ஸாத⁴நவைகல்யமுக்தம், தத³யுக்தம் । பரேண த்⁴வம்ஸாப்ரதியோகி³த்வதத்ப்ரதியோகி³த்வயோ: பரஸ்பரவிரஹரூபயோ: நித்யத்வாநித்யத்வயோ: ஸவித⁴ ஏவோக்தே: । யத்து-க⁴டத்வாக⁴டத்வே, ஸமாநாதி⁴கரணாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³நீ, த⁴ர்மத்வாத்³ரூபரஸவத், கல்பிதத்வமகல்பிதத்வாநதி⁴கரணாநிஷ்ட²ம், த⁴ர்மத்வாத்³ரூபவதி³தி சாபா⁴ஸஸாம்யம், ஸத்³விலக்ஷணத்வாஸத்³விலக்ஷணத்வகல்பிதத்வாகல்பிதத்வத்³ருஶ்யத்வாத்³ருஶ்யத்வது³ர்நிரூபத்வாது³ர்நிரூபத்வாதௌ³ ப்ரத²மஸ்ய த்³விதீயத்ருதீயயோர்யதா²க்ரமமஸத்³வைலக்ஷண்யே ஸத்³வைலக்ஷண்யே ச த்ரிஷ்வபி ஜ்ஞேயத்வவ்யவஹார்யத்வாதௌ³ வ்யபி⁴சாரஶ்ச-இதி, தந்ந; க்ஷிதி: ஸகர்த்ருகா, கார்யத்வாத் , க⁴டவதி³த்யநுமாநே அங்குர: ஸகர்த்ருக: கார்யத்வாதி³த்யாபா⁴ஸஸாம்யம் அங்குராதௌ³ வ்யபி⁴சாரோ வா யதா² ந தோ³ஷ:, ததா² த⁴ர்மத்வேந ஹேதுநா ஸமாநாதி⁴கரணாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம் ஸாத⁴யதோ மம க⁴டத்வாக⁴டத்வாதௌ³ ஸாத்⁴யஸத்த்வேந வ்யபி⁴சாராபா⁴வாத் ஹேதோஶ்சாநாபா⁴ஸத்வாத் । நஹ்யவிருத்³த⁴த⁴ர்மத்வாதி³கம் தாத்³ருக்ஸாத்⁴யஸத்த்வே ப்ரயோஜகம் , கிம்து த⁴ர்மத்வமாத்ரம் । நஹி த்³ருஶ்யத்வாதி³த⁴ர்மாணாம் குத்ராப்யபா⁴வாஸம்ப⁴வ: । தது³க்தம் ’ந ஹி ஸ்வரூபதோ து³ர்நிரூபஸ்ய கிம்சித³பி ரூபம் வாஸ்தவம் ஸம்ப⁴வதீ’தி । அதஏவாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வே(அ)பி ந வ்யபி⁴சார: । ந சாத்மநிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வேநார்தா²ந்தரம்; ஆத்மநோ நிர்த⁴ர்மகத்வேநாத்யந்தாபா⁴வஸ்யாப்யபா⁴வாத் , அநாத்மநிஷ்ட²த்வேந விஶேஷணாத்³வா । ந சைவம் கல்பிதத்வமகல்பிதத்வாநதி⁴கரணாநாத்மநிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³, அநாத்மநிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வாத் , அகல்பிதத்வவதி³த்யாபா⁴ஸஸாம்யம் । அஸ்யா: ப்ரஸக்தேரிஷ்டத்வாத் । மித்²யாத்வே யதா² மித்²யாத்வஸாத⁴கத்³ருஶ்யத்வாதே³ர்ந வ்யபி⁴சார:, ததா²ஸ்யாபி வாதி³விஶேஷம் ப்ரதி ஏகதே³ஶஸாத⁴நேந ஸாத்⁴யாப்ரஸித்³தி⁴ஶங்காபி । ததா² ஹி ஸத்க்²யாதிவாதி³நம் ப்ரதி அஸத்³விலக்ஷணம் விமதம் ஸத்³விலக்ஷணம், பா³த்⁴யத்வாத் , ஶுக்திரஜதஸம்ஸர்க³வத் , அஸத்க்²யாதிவாதி³நம் ப்ரதி ஸத்³விலக்ஷணம் விமதம் , அஸத்³விலக்ஷணம், அபரோக்ஷதீ⁴விஷயத்வாத், க⁴டவத் । பக்ஷத⁴ர்மதாப³லாத³நிர்வசநீயத்வஸித்³தி⁴: । யதா² ச ந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நவ்யாகா⁴தாதி³கம், ததோ²க்தமத⁴ஸ்தாத் । ஏவம் ப்ரபஞ்சநிஷ்ட²வ்யதிரேகப்ரதியோகி³த்வம், ஸத்த்வாஸத்த்வோப⁴யவ்ருத்தி, ப்ரபஞ்சநிஷ்ட²வ்யதிரேகப்ரதியோகி³மாத்ரவ்ருத்தித்வாத் , வ்யவஹார்யத்வவத் । ஸத³ஸது³ப⁴யவ்ருத்தித்வம், ப்ரபஞ்சநிஷ்ட²வ்யதிரேகப்ரதியோகி³த்வவ்ருத்தி, ஸத்த்வாஸத்த்வோப⁴யவத்³வ்ருத்த்யஶேஷவ்ருத்தித்வாத் , பே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வவத் । அப்ரயோஜகத்வமநுகூலதர்கோக்த்யா நிரஸிஷ்யதே । தஸ்மாத³நுமாநமத்ர மாநம் ॥

அர்தா²பத்திரபி க்²யாதிபா³தா⁴ந்யதா²நுபபத்த்யாதி³ரூபா தத்ர ப்ரமாணம் । ததா² ஹி விமதம் ரூப்யாதி³। ஸச்சேந்ந பா³த்⁴யேத, அஸச்சேந்ந ப்ரதீயேத, பா³த்⁴யதே, ப்ரதீயதே(அ)பி, தஸ்மாத் ஸத³ஸத்³விலக்ஷணத்வாத³நிர்வசநீயம் , நநு ஸத்தாஜாத்யர்த²க்ரியாகாரித்வாதி³கமநங்கீ³காரபராஹதம் த்வந்மதே வ்யபி⁴சாரி ச, ந ச வ்யவஹாரத³ஶாபா³த்⁴யத்வமாபாத்³யம் ; ததா² ஸதி ‘நேஹ நாநே'தி ஶ்ரௌதநிஷேதே⁴ந வ்யவஹாரத³ஶாயாமபா³த்⁴யஸ்ய ஜக³தோ(அ)நிர்வசநீயத்வாஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³த் , யௌக்திகபா³த⁴ஸ்ய வ்யவஹாரத³ஶாயாமபி த³ர்ஶநாச்ச । அபா³த்⁴யத்வரூபம் ஸத்த்வமாபாத்³யாவிஶிஷ்டம் , ப்ராமாணிகத்வம் து ப்³ரஹ்மநிஷ்ட²நிர்விஶேஷத்வாதௌ³ தத்த்வாவேத³கஶ்ருதிவேத்³யே ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நதயா பா³த்⁴யே வ்யபி⁴சாரீதி ஸத்த்வாநிருக்தி: இதி, மைவம் ; ஸத்த்வம் ஹ்யத்ர ப்ராமாணிகத்வம், ப்ரமாணத்வம் ச தத்த்வாவேத³கத்வம் , தச்ச லக்ஷணயா ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மபோ³த⁴கவேதா³ந்தவாக்யே, ந து நிர்விஶேஷத்வாதி³த⁴ர்மப்ரதிபாத³கே, அதோ ந தத்ர வ்யபி⁴சார: । ந ச–ஸ்வத: ப்ரகாஶமாநே ப்³ரஹ்மணி சிந்மாத்ரே வையர்த்²யாந ப்ரமாணாப்ரவ்ருத்த்யா ப்ராமாணிகத்வாபா³த்⁴யத்வயோர்வ்யாப்திக்³ரஹோ ந ஸ்யாத், ப்ரத்யுத ப்³ரஹ்மபி⁴ந்ந ஏவ ப்ராமாணிகத்வஸத்த்வேந தஸ்ய பா³த்⁴யத்வேநைவ ஸஹ வ்யாப்தி: ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; ப்³ரஹ்மண: ஸ்வப்ரகாஶத்வே(அ)பி வ்யவஹாரப்ரதிப³ந்த⁴காஜ்ஞாநநிவ்ருத்த்யர்த²ம் ப்ரமாணப்ரவ்ருத்தே: ஸப²லத்வாத் । அதஏவ ந பா³த்⁴யத்வேந ஸஹ ப்ராமாணிகத்வஸ்ய வ்யாப்தி:; ப்³ரஹ்மணி வ்யபி⁴சாராத்³விரோதா⁴ச்ச । நஹி தத்த்வமாவேத³யதா வேத்³யமதத்த்வம் நாம । நநு ரூப்யாதி³பா³த⁴கஸ்ய தத்த்வாவேத³கத்வே அத்³வைதஹாநி:, அதத்த்வாவேத³கத்வே தந்நிப³ந்த⁴நம் ரூப்யாதே³ரப்ராமாணிகத்வம் ந ஸ்யாதி³தி சேந்ந; பா³த⁴கஸ்யாதத்த்வாவேத³கத்வே(அ)பி ரூப்யாத்³யப்ராமாணிகத்வே ப்ரயோஜகதைவ, பா³த்⁴யாந்யூநஸத்தாகத்வஸ்யைவ பா³த⁴கத்வே தத்ரத்வாத் , அதஏவ அதத்த்வாவேத³கவ்யாவஹாரிகப்ரமாணபா³தி⁴தஸ்யாபி ரூப்யாதே³ரத்³வைதவத் ஸ்வத:ப்ராமாண்யப்ரயுக்தபாரமார்தி²கத்வமஸ்து । ந சாஸ்ய தத்த்வாவேத³காத்³வைதஶ்ருதிபா³த⁴:; தஸ்யா: பே⁴த³ஶ்ருதிவத் ப்ரத்யக்ஷப்ராப்தவ்யாவஹாரிகரூப்யநிஷேதா⁴நுவாதி³தயோபபத்தேரிதி–நிரஸ்தம்। அதி⁴கரணாநாத்மகத்வபக்ஷே த்³வைதநிஷேத⁴ஸ்யாபி வ்யாவஹாரிகத்வோபபாத³நாச்ச ॥கேசித்து–ஸதி³த்யஸத ஏவ விலக்ஷணமிஹ விவக்ஷிதம் । ந ச–அஸத ஏவேத்யவதா⁴ரணஸ்ய ஸத³ஸத்³விலக்ஷணம் ந சேதி³த்யர்த²பர்யவஸாநேந ப்ரதியோக்³யப்ரஸித்³த்⁴யா ஆபாத³காப்ரஸித்³தி⁴ரிதி வாச்யம் । ப்ரதியோகி³ப்ரஸித்³தே⁴ரநுமாநேந ப்ராகே³வ ஸாதி⁴தத்வாத் । ந ச ஸத³ஸத்³விலக்ஷணம் ந சேதி³த்யத்ர ஸத் கிமிதி பூர்வவிகல்பப்ரஸர:; ப்ராமாணிகத்வரூபஸத்த்வே தோ³ஷாநவகாஶாத் । ந ச பா³தே⁴நைவாநிர்வாச்யத்வஸித்³த்⁴யா க்²யாத்யுக்த்யயோக³:; தஸ்யா அர்தா²பத்த்யந்தரத்வாத் , ஆகரே ஏகத்வோக்திஸ்து ப்ரயோஜநைக்யாதி³தி கண்ட²தஸ்தாத்பர்யதஶ்சேதி-ஆஹு: । யத்³வா—அபா³த்⁴யத்வமேவ ஸத்த்வம் ; ந ச தர்ஹ்யாபாத்³யாவைஶிஷ்ட்யம், அபா³த்⁴யத்வம் ஹி த்ரைகாலிகநிஷேதா⁴ப்ரதியோகி³த்வம் । தேந ச விபரீதப்ரமாவிஷயத்வாபா⁴வ ஆபாத்³யத இதி நாபாத்³யாவைஶிஷ்ட்யம் । வ்யவஹாரஸ்யாபாத்³யத்வேந வா நாபாத்³யாவைஶிஷ்ட்யம் । ந ச–பா³த்⁴யத்வேநைவாஸத்³வ்யாவ்ருத்தேரபி ஸித்³த்⁴யா அநிர்வசநீயத்வஸித்³தி⁴பர்யவஸாநேந ஶேஷவையர்த்²ய॑ம் , ந ப்ரதீயேதேத்யத்ர விபர்யயே த்³ருஶ்யத்வேநைவ ஸத்³வைலக்ஷண்யஸித்³த்⁴யா ந பா³த்⁴யேதேத்யுக்திரப்யயுக்தேதி வாச்யம் ; பா³த்⁴யத்வத்³ருஶ்யத்வயோரேகைகஸ்ய ஸத³ஸத்³வ்யாவ்ருத்த்யுப⁴யஸாத⁴கத்வம் யத்³யபி ஸம்ப⁴வதி; ததா²ப்யேகைகஸ்ய ஏகைகதே³ஶவ்யாப்யத்வக்³ரஹத³ஶாயாமுப⁴யோ: ஸாப²ல்யாத், உப⁴யவ்யாப்யமப்யேகைகமேகதே³ஶஸாத⁴கத்வேநோபந்யஸ்யத:। ப்ரதி ஏகைகஸாத⁴கத்வஸ்ய தோ³ஷாவஹத்வாபா⁴வாத் । அர்தா²பத்தித்³வயம் வைதத் , ஏகத்வோக்திஸ்து அஸதோ பா³த்⁴யத்வம் ஸதோ(அ)ப்யாத்மநோ த்³ருஶ்யத்வமங்கீ³குர்வத: பரஸ்ய மதே ஏகைகேந உப⁴யஸாத⁴நாஸம்ப⁴வநிப³ந்த⁴நா । நநு ந பா³த்⁴யேதேத்யத்ர பா³த⁴: கிம் பா³த⁴கஜ்ஞாநேந நிவ்ருத்தி:, த்ரைகாலிகநிஷேதோ⁴ வா । ஆத்³ய இஷ்டாபத்தி: । த்³விதீயே அஸத்³விலக்ஷணத்வபக்ஷேண பா³த்⁴யதே சேதி விபர்யயாபர்யவஸாநமிதி–சேந்ந; உப⁴யதா²ப்யதோ³ஷாத் । ந சாத்³ய இஷ்டாபத்தி:; ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வே ஶ்ருத்யாதி³ஸம்மதேருக்தத்வாத் । த்³விதீயே(அ)பி நாஸத்³விலக்ஷணத்வேந விபர்யயாபர்யவஸாநம் ; ப்ரதிபந்நோபாதி⁴ஸ்த²நிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வஸ்யாஸத்யஸம்ப⁴வேநாஸத்³வைலக்ஷண்யஸ்யைவ விபர்யயபர்யவஸாநப்ரயோஜகத்வாத் । அஸச்சேதி³த்யத்ராபி யத்³யப்யஸத்த்வம் ந ஸத்தாஜாதிராஹித்யம் ; ஸத்தாஹீநே ஸாமாந்யாதௌ³ வ்யபி⁴சாராத் । யத்வாத்மநி வ்யபி⁴சாராதி³த்யுக்தம் பரை:, தந்ந; தந்மதே ஆத்மநி ஸத்தாயா: ஸத்த்வேநாபாத³கஸ்யைவாபா⁴வாத் , அஸ்மந்மதே ச தத்ர த்³ருஶ்யத்வஸ்யைவாபா⁴வேநாபாத்³யஸ்யைவாபா⁴வாத் , நாபி பா³த்⁴யத்வம் , ஶுக்திரூப்யாதௌ³ வ்யபி⁴சாராபத்தே:; ததா²பி நிருபாக்²யத்வம் நி:ஸ்வரூபத்வம் வா அஸத்த்வம் । ந ச–நிருபாக்²யத்வம் க்²யாத்யபா⁴வ: ததா²சாபாத்³யாவைஶிஷ்ட்யமிதி வாச்யம்; நிரூபாக்²யத்வஸ்ய பத³வ்ருத்த்யவிஷயத்வரூபத்வாத் । நநு–நி:ஸ்வரூபத்வம் ஸ்வரூபேண நிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வம் , தச்ச ப்ரபஞ்சஸாதா⁴ரணமிதி தத்ர வ்யபி⁴சார:, ந ச-பாரமார்தி²கத்வாகாரேண நிஷேதோ⁴ ந ஸ்வரூபத: ப்ரபஞ்சஸ்யேதி வாச்யம் ; நிர்த⁴ர்மகப்³ரஹ்மண்யபி தேந ரூபேண நிஷேதா⁴த்தஸ்யாபி மித்²யாத்வாபத்தேரிதி-சேந்ந; மித்²யாத்வலக்ஷணே ப்ரதிபந்நோபாதா⁴விதி விஶேஷணப³லாத்தத்ர நாதிவ்யாப்திரித்யுக்தத்வாத் । யஸ்மிந்நபி பக்ஷே ப்ரபஞ்சஸ்ய ஸ்வரூபேண நிஷேத⁴:, ததா³ அப்ரதிபந்நோபாதி⁴கத்வே ஸதி ஸ்வரூபேண நிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வம் நி:ஸ்வரூபத்வம் । ந சைதத் ப்ரபஞ்சே(அ)ஸ்தி, யேந தஸ்மாத³ஸந்ந ப⁴வதீதி விபர்யயபர்யவஸாநம் ந ஸ்யாத் । நநு - ந ப்ரதீயேதேத்யத்ர ப்ரதீதிஸாமாந்யவிரஹஸ்தாவதா³பாத்³யதே, தத³யுக்தம் , அஸந்ந்ருஶ்ருங்க³மித்யாதி³வாக்யாத³ஸதோ(அ)பி ப்ரதீதே:, அந்யதா² அஸத்³வைலக்ஷண்யஜ்ஞாநாயோக³:, அஸத்ப்ரதீதிநிராஸாயோக³ஶ்ச, அஸத்பத³ஸ்ய அநர்த²கத்வே ப்ரயுக்தபதா³நாம் ஸம்பூ⁴ய கார்யகாரித்வாயோகே³ போ³த⁴கத்வாநுபபத்தி:, அஸதோ(அ)ஸத்த்வேநாப்ரதீதௌ அஸத்³வ்யவஹாராநுபபத்தி:, தது³க்தம்—“அஸத்³விலக்ஷணஜ்ஞப்தௌ ஜ்ஞாதவ்யமஸதே³வ ஹி । தஸ்மாத³ஸத்ப்ரதீதிஶ்ச கத²ம் தேந நிவார்யதே ॥" இதி–சேந்ந, ப்ரதீத்யபா⁴வே(அ)பி அஸதோ அஸந்ந்ருஶ்ருங்க³மிதி விகல்பமாத்ரேணைவ ஸர்வோபபத்தே: । தது³க்தம்-‘ஶப்³த³ஜ்ஞாநாநுபாதீ வஸ்துஶூந்யோ விகல்ப' இதி । ந ச–விகல்ப இச்சா²தி³வத் ஜ்ஞாநாந்யவ்ருத்திர்வா, ஜ்ஞாநவிஶேஷோ வா । ஆத்³ய அநுப⁴வவிரோத⁴ப்ரதீத்யயோகௌ³, த்³விதீயே அஸத: ப்ரதீதிராக³தைவ । வஸ்துஶூந்ய இத்யத்ராபி கிமபி நோல்லிக²தீதி வா, அஸதே³வோல்லிக²தீதி வா, ஆத்³ய அநுப⁴வவிரோத⁴:, த்³விதீயே இஷ்டாபத்திரிதி வாச்யம் ; விகல்பஸ்ய ஜ்ஞாநாந்யவ்ருத்தித்வே பா³த⁴காபா⁴வாத் , ஶஶவிஷாணமநுப⁴வாமீத்யப்ரத்யயாச்ச । வஸ்துஶூந்யதா ச ஸோபாக்²யத⁴ர்மாநுல்லேகி²த்வம், அதோ ந கோ(அ)பி தோ³ஷ: । விகல்பஸ்ய ஜ்ஞாநத்வே து தத³ந்யஜ்ஞாநவிஷயத்வாபா⁴வ ஆபாத்³ய: । ஶுக்திரூப்யாதே³ரஸத்த்வே ச ப்ரதீதிவிஷயகத்வம் விகல்பாந்யப்ரதீதிவிஷயத்வம் வாநுபபந்நமித்யநிர்வாச்யத்த்வாஸித்³தி⁴: । யத்³வா–ஸத்த்வேந ப்ரதீத்யபா⁴வ ஏவாபாத்³ய: । நநு–ப்ரமாரூபதாத்³ருக்ப்ரத்யயாபா⁴வாபாத³நமிஷ்டமேவ । நஹ்யஸத: ஸத்த்வேந ப்ரதீதி: கேநசித் ப்ரமோச்யதே । ந ச தாத்³ருக்³ப்⁴ராந்திவிரஹ: தாத்³ருக்ப்ரதீதிஸாமாந்யவிரஹோ வா(அ)(அ)பாத்³ய:; யேந பும்ஸா ஶஶே ஶ்ருங்கா³பா⁴வோ நாவக³த: தஸ்ய கோ³ஶ்ருங்க³மஸ்தீதி வாக்யாதி³வ ஶஶஶ்ருங்க³மஸ்தீதி வாக்யாத³பி ப்⁴ராந்தித³ர்ஶநாத் , நஹி க⁴ட⁴த⁴ஷாதி³ஶப்³த³வத³த்ர பதா³ர்தா²நுபஸ்தா²பகத்வம் , நவா குண்ட³மஜாஜிநமித்யாதி³வத³ந்வயாபோ³த⁴கத்வம், அயோக்³யதாஜ்ஞாநாபா⁴வஸ்ய யோக்³யதாப்⁴ரமஸ்ய வா ஆகாங்க்ஷாதி³ஸாமக்³ரீஸத்⁴ரீசீநஸ்ய ஸத்த்வாத் , அந்யதா² ப்ரதீத்யாத்³யபா⁴வப்ரஸங்க³ இதி–சேந்ந; "இத³ம் ரஜத மிதி ப்ராத்யக்ஷிகப்⁴ரமவத் அஸ்யாப்யநிர்வாச்யவிஷயத்வாத் , ந ச–அஸ்யாப்யநிர்வாச்யத்வே ரூப்யாத் பே⁴தோ³ ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; கோ ஹி அநிர்வாச்யாத³நிர்வாச்யம் பே⁴த்துமத்⁴யவஸித: ? யமேவமாக்ஷிபஸி, கிம்து நி:ஸ்வரூபாத் । யதா² ச ஸத்த்வேந ந நி:ஸ்வரூபவிஷயத்வம் ததோ²க்தம் ப்ராக் । ந சைவம் ஶஶஶ்ருங்கா³தே³ரநிர்வாச்யத்வே நி:ஸ்வரூபத்வோச்சே²த³:; ஶஶஶ்ருங்க³மஸ்தீத்யத்ர ஶஶே ஶ்ருங்கா³ரோபேண ஶஶீயத்வாரோபேண வா அநிர்வாச்யவிஷயத்வே(அ)பி அஸந்ந்ருஶ்ருங்க³மித்யாதி³வாக்யஶ்ரவணஸமநந்தரம் விகல்ப்யமாநாக²ண்ட³ஶஶஶ்ருங்கா³தே³ரநிர்வாச்யாநாத்மகஸ்ய நி:ஸ்வரூபத்வாத் । ந சாத்ர நி:ஸ்வரூபத்வாதி³விகல்ப:; உக்தோத்தரத்வாத் । ந ச– ’அத்யந்தாஸத்யபி ஜ்ஞாநமர்தே² ஶப்³த³: கரோதி ஹி ।’ இதி த்வந்மதே தஸ்யாத்⁴யஸ்தஸ்யாஸ்தித்வஸ்யாநிர்வாச்யத்வே(அ)பி ஶஶஶ்ருங்க³மஸதி³தி வாக்யாதி³வ ‘ஶஶஶ்ருங்க³மஸ்தீ’தி வாக்யே(அ)பி ஶஶஶ்ருங்க³ஶப்³தே³நாஸத ஏவ ப்ரதீதிரிதி வாச்யம்; அஸ்தித்வஸ்யாநிர்வாச்யத்வேந ஶஶஶ்ருங்க³பதா³ப்⁴யாம் தத³தி⁴ஷ்டா²நமவஶ்யம் வக்தவ்யம் । அத்யந்தாஸச்சாநதி⁴ஷ்டா²நமிதி ந ஶஶஶ்ருங்க³பதா³ப்⁴யாம் தது³பஸ்தி²தி:, த்³ருஷ்டாந்தீக்ருதவாக்யே து நாநிர்வாச்யம் கிம்சித³பி ப்ரதீயத இதி நாதி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநாபேக்ஷேதி வைஷம்யாத் । அத்யந்தாஸத்யபி ஜ்ஞாநமித்யாதி³ து அஸ்த்யாதி³பதா³ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதஶஶஶ்ருங்க³மஸதி³தி வாக்யபரம் । ந ச-‘தத்³தை⁴க ஆஹு: அஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீதி³’தி ஶ்ருத்யா அஸத: ஸத்த்வேந ப்ரதீதிரிதி வாச்யம் ; யதா² நாநயா அஸத: ஸத்த்வப்ரதிபாத³நம் ததோ²க்தம் மித்²யாத்வலக்ஷணே । தார்கிகாஸ்து ஶஶஶ்ருங்கா³தி³பதா³நாமபார்த²கதைவேதி வத³ந்தி । ந சாநந்வயநிஶ்சயவிரஹத³ஶாயாம் ப்ரவ்ருத்திபர்யந்தாநுப⁴வவிரோத⁴:, அநந்வயநிஶ்சயத³ஶாயாமேவாபோ³த⁴கதோக்தேஸ்தத்³விரஹத³ஶாயாமபி நாக²ண்ட³ஶஶஶ்ருங்கா³தி³போ³த⁴கத்வம், கிம்து ஸந்மாத்ரகோ³சரவ்யதி⁴கரணப்ரகாரகஜ்ஞாநம் வா, ஸது³பராகே³ணாஸத்³கோ³சரஜ்ஞாநம் வா । கேவலாஸத்³பா⁴நே ஸாமக்³ரீவிரஹாத் । தது³க்தம் பௌ³த்³தா⁴தி⁴காரே–“ஸங்க³திக்³ரஹணாபா⁴வாத் ஶஶஶ்ருங்கா³தி³பதா³நாமபோ³த⁴கதேதி । ந ச யௌகி³கஶப்³தா³நாமவயவஸங்க³த்யதிரேகேண ப்ருத²க்ஸங்க³த்யநபேக்ஷத்வம் ; அவயவஶக்திப்ராதா⁴ந்யேந போ³த⁴நே அக²ண்டா³ஸத்³போ³த⁴நஸ்யாஶக்தத்வாத் , அவயவாநாம் ஸ்வஶக்த்யபுரஸ்காரேணாப்ரத்யாயகத்வாத் । நஹி பாசகாதி³: பாகாதி³மபோ³த⁴யந் போ³த⁴யதி । ந ச தர்ஹி ஶஶஶ்ருங்க³மஸச்ச²ஶஶ்ருங்க³ம் நாஸ்தீத்யாதி³வாக்யாநாமபோ³த⁴கத்வம் ; தேஷாம் ஶஶே ஶ்ருங்கா³பா⁴வபோ³த⁴கத்வாத் । ஏஷா து போ³த⁴கதா ந ஶஶஶ்ருங்க³பத³மாத்ரே, கிம்து நாஸ்தீதி பத³ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதே । அதோ ந நாஸ்தீதி பௌநருக்த்யரூபஶங்காபா⁴ஸாத்³யவகாஶ இதி । யத்³வா–அபரோக்ஷப்ரதீத்யபா⁴வ ஆபாத்³ய: । ந ச-யத³ஸத்தந்ந ப்ரதீயத இதி வ்யாப்திஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரத்யக்ஷமாவஶ்யகம் , அதஶ்சாஸதோ(அ)பி ப்ரத்யக்ஷத்வம் ; ஜ்ஞாநஜ்ஞாநஸ்ய தத்³விஷயவிஷயகத்வநியமாத் । கிம்ச ஶஶஶ்ருங்கா³த்³யத்யந்தாபா⁴வப்ரத்யக்ஷமாவஶ்யகம்; அந்யதா² அஸதோ(அ)பி அஸத்த்வபு³த்³தி⁴ர்ந ஸ்யாத் , ததா²ச ஶஶஶ்ருங்கா³தே³: ப்ரத்யக்ஷத்வமேவேதி வாச்யம் ; ஸாக்ஷாதி³த்யநிஷேத்⁴யதயேதி சாபரோக்ஷப்ரதீதிவிஷயவிஶேஷணாத் । உக்தஸ்த²லே ச ஜ்ஞாநவிஷயதயா நிஷேத்⁴யதயா ச விஷயத்வமிதி நாஸ்தி விஶிஷ்டாபா⁴வஸ்யாபத்³யஸ்யாஸம்ப⁴வ: । யத்³வா-ஸத்த்வேநாபரோக்ஷப்ரதீதிவிஷயத்வாபா⁴வ ஆபாத்³ய: । ந ச-இத³ம் ரூப்யமித்யாதி³ப்⁴ராந்த்யா அத்யந்தாஸதே³வ ஸத்த்வேந ப்ரதீயத இதி வாச்யம் । அத்யந்தாஸதஸ்தாத்³ருஶப்ரதீதிவிஷயத்வே ஸாமக்³ர்யபா⁴வாத் । இந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷோ ஹி ப்ரத்யக்ஷஸாமாந்யஸாமக்³ரீ, ந சாஸதி ஸோ(அ)ஸ்தி । ந ச–ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வபக்ஷே ரூப்யாதே³: ப்ரதீதிபூர்வகாலே(அ)ஸத்த்வேந கத²ம் ஸந்நிகர்ஷரூபப்ரத்யக்ஷஸாமக்³ரீஸம்ப⁴வ இதி வாச்யம்; அஸ்மந்மதே ஜ்ஞாதைகஸதி ரூப்யாதௌ³ ஸாக்ஷ்யபரோக்ஷே அஜ்ஞாநநாஶகாந்த:கரணவ்ருத்திப்ரயோஜகஸந்நிகர்ஷாநுபயோகா³த் । நஹி தவாபீஶ்வரஸாதா⁴ரணப்ரத்யக்ஷமாத்ரே ஸந்நிகர்ஷோ ஹேது: । ந ச–ப்ரமாயாம் நிர்து³ஷ்டேந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷோ ஹேது:, ந து ப்⁴ரமே, ஸ ஹி தோ³ஷஸஹிதேந்த்³ரியாதே³வ ப⁴விஷ்யதீதி வாச்யம், ஸந்நிகர்ஷோ ஹி இந்த்³ரியவத்ஸாமாந்யஸாமக்³ரீ, தத³நபேக்ஷஸ்யேந்த்³ரியஸ்யாஜநகத்வமித்யுக்தத்வாத் । ந ச தர்ஹி ஶாப்³த³போ³த⁴ஸாமாந்யஸாமக்³ர்யா யோக்³யதாஜ்ஞாநாதே³ரபா⁴வாத் கத²ம் பரோக்ஷவிகல்ப: ஸ்யாத் ? அயோக்³யதாஜ்ஞாநவிரஹோ ஹி ஸாமாந்யஸாமக்³ரீ, ந து யோக்³யதாஜ்ஞாநம் ; அஸம்ஸர்கா³க்³ரஹரூபாயோக்³யதாஜ்ஞாநவிரஹஸ்ய விஶிஷ்டஜ்ஞாநே ஆவஶ்யகத்வாத் । ஸ சாஸத்³போ³த⁴கே வாக்யே(அ)ஸ்த்யேவ । நஹி ஶஶஶ்ருங்கே³ அஸத்த்வம் நாஸ்தீதி ஜாநாந: ஶஶஶ்ருங்க³மஸதி³த்யவக³ச்ச²தி । ஏதந்நிப³ந்த⁴ந ஏவாபரோக்ஷப்ரதீதௌ ப்ரத்³வேஷ: ஏதேந ஸந்மாத்ராவிஷயகாபரோக்ஷஜ்ஞாநமஸத்³விஷயகம் , ஸத்த்வாநதி⁴கரணவிஷயகப்ரதீதித்வாத³ஸத்³விஷயகபரோக்ஷப்ரதீதிவத் । ந ச–அத்ர ப்ராதிபா⁴ஸிகஸாதா⁴ரணஸத்³விவக்ஷாயாமாஶ்ரயாஸித்³தி⁴: । பரமார்த²ஸத்³விவக்ஷாயாம் மாத்ரபத³வையர்த்²யமிதி–வாச்யம் ; ப்⁴ரமமாத்ரஸ்யைவாதி⁴ஷ்டா²நீபூ⁴தபரமார்த²ஸத்³விஷயதயா மாத்ரபத³ம் விநா ஆஶ்ரயாஸித்³தே⁴ர்து³ஷ்பரிஹரத்வாதி³தி–நிரஸ்தம் ; ஸாமக்³ரீவிரஹேண பா³தா⁴த் ; ஶாப்³த³த்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத், த⁴ர்மாதி³கமபரோக்ஷப்ரதீதிவிஷய: ப்ரதீதிவிஷயத்வாதி³த்யாத்³யாபா⁴ஸஸாம்யாச்ச। கிம்சாஸதோ ரூப்யஸ்யாபரோக்ஷப்ரதீதிவிஷயத்வே ஶஶஶ்ருங்கா³தே³ரப்யபரோக்ஷப்ரதீதிவிஷயத்வம் ஸ்யாத், விஶேஷாபா⁴வாத் , ஸவிஶேஷத்வே அஸத்த்வவ்யாகோபாத் । நநு–ஸத³ஸதோ: ஸத்தாநி:ஸ்வரூபத்வாதி³நேவ ந்ருஶ்ருங்க³ஶஶஶ்ருங்கா³தீ³நாமபி பரஸ்பரம் நுஶ்ருங்க³ஶஶஶ்ருங்கா³தி³ஶப்³தை³ரேவ பரோக்ஷப்ரதீதிவ்யவஹாரவிஷயத்வாதே³ர்விஶேஷஸ்யாஸத்த்வாவிரோதி⁴நோ பு³த்³தி⁴ஸித்³த⁴ஸ்ய ஸம்ப⁴வ:, ந ச ஸர்வஸாமர்த்²யஹீநஸ்யாஸத: ஸதா ஜ்ஞாநேந கத²ம் ஸம்ப³ந்த⁴: ? விஷயத்வஸ்ய தத்ர வக்துமஶக்யத்வாத் , பா⁴தி ப்ரதீயத இத்யாதி³கர்த்ருகர்மத்வாதி³விரோதா⁴ச்சேதி வாச்யம் ; அதீதாதே³: ஸ்ம்ருத்யநுமித்யாதி³விஷயத்வாதி³வது³பபத்தே:, ந ச தத்ர ப்ரதீத்யாதே³ரேவ விஷயத்வம், தாவதைவ தத்ர விஷயதாவ்யவஹார இதி வாச்யம் ; ஸமம் மமாபீதி சேத், மைவம் ; ஶஶஶப்³த³ஸ்ய நரி ப்⁴ரமத³ஶாயாம் ந்ருஶ்ருங்க³ஶப்³தே³நேவ ஶஶஶ்ருங்க³ஶப்³தே³நாபி ஶ்ருங்க³ஸ்ய ப்ரதீயமாநத்வேந ந்ருஶ்ருங்கா³தி³ஶப்³தை³ரேவ ப்ரதீயமாநத்வாதே³ரபி பரஸ்பரவிஶேஷஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் । ந ச து³ஷ்டேந்த்³ரியாதே³ ரூப்யஸம்ஸ்காரஸாசிவ்யவச்ச²ஶஶ்ருங்க³ஸம்ஸ்காரஸாசிவ்யாபா⁴வாத் தஸ்யாபரோக்ஷப்⁴ரமாவிஷயத்வம், அந்யதா² தவாப்யநிர்வாச்யாந்தரமேவ தத்ர கத²ம் நோத்பத்³யதேதி வாச்யம்; ஸம்ஸ்காரஸ்ய ந தாவத்ப்ரதீதௌ ஸாக்ஷாது³பயோக³:; ஸ்ம்ருதித்வாபத்தே:, கிம்த்வர்தோ²த்பத்தித்³வாரா। ததா²ச ஸம்ஸ்காரநியாமகதாபி அநிர்வாச்யதா பக்ஷ ஏவ, ந த்வஸத்³விஷயதாபக்ஷே । வஸ்துதஸ்து–ஸம்ஸ்காரஸ்தாவத் தாத்த்விகரஜதாதி³கோ³சர ஏவ ப்ராத²மிகரஜதாதி³ப்⁴ரமே ப்ரயோஜக: ஸர்வமதே, ஸ சாஸத்³ரூப்யஶஶஶ்ருங்கா³தி³ஸர்வஸாதா⁴ரண ஏவ, தத³விஷயத்வாவிஶேஷாத் । ததா²ச கத²ம் ஸ நியாமகோ ப⁴வது ? ஏவம் ப்ரவ்ருத்திவிஷயத்வாந்யதா²நுபபத்திரபி ப்ரமாணம் । இத³மம்ஶஸ்யாஸதூ³ப்யாத்மநா ப்ரதீதௌ ஸாமக்³ரீவிரஹஸ்யோபபாத³நாத் । நநு-அநித³ம்ரூபே ப்ரதிபா⁴ஸிகே யதி³த³ம்த்வம் வ்யாவஹாரிகஸத்த்வம் ச தத்³த்³வயம் ந தாவத் ஸத் ; அத்³வைதவ்யாகோபாத், நாப்யநிர்வாச்யம்; ததா² ஸதி தஸ்யாஸத்³வைலக்ஷண்யார்த²ம் ப்ரதிபா⁴ஸிகத்வாய ஸத்த்வேந ப்ரதீத்யா பா⁴வ்யம் । ஏவம் ச தத³பி ஸத்த்வமநிர்வாச்யம் சேத், தஸ்யாபி ஸத்த்வேந ப்ரதீத்யா பா⁴வ்யமித்யநவஸ்தா², ததா²ச தயோரஸத்த்வம் வாச்யம் । தது³க்தம்-‘அந்யதா²த்வமஸத்தஸ்மாத் ப்⁴ராந்தாவேவ ப்ரதீயதே । ஸத்த்வஸ்யாஸத ஏவம் ஹி ஸ்வீகார்யைவ ப்ரதீததா ॥ தஸ்யாநிர்வசநீயத்வே ஸ்யாதே³வ ஹ்யநவஸ்தி²தி: ।' இதி । டீகாயாமபி இத³ம்த்வஸத்த்வயோ: ஸத்த்வாயோகா³த³நிர்வாச்யத்வே இத³ம்த்வேந ரூப்யாவகா³ஹி தத³ப்ரதீதௌ ப்ரவ்ருத்த்யயோகா³த் ஸத்த்வேந பா⁴நே ச தஸ்மிந்நபி ஸத்த்வாதி³விகல்பப்ரஸரேணாநவஸ்தா²நாதி³த³ம்த்வவ்யாவஹாரிகஸத்த்வயோரஸத்த்வமித்யுக்தமிதி–சேந்ந; தயோரஸத்த்வே அபரோக்ஷப்ரதீதிவிஷயத்வே ஸாமக்³ர்யபா⁴வாதே³ர்பா³த⁴கஸ்யோகத்வாத் அநிர்வாச்யத்வமேவ । ந ச ததா² ஸத்த்வேந ப்ரதீத்யா பா⁴வ்யம் ; இஷ்டாபத்தே: । ந சைவமநவஸ்தா²; ஸத்த்வஸ்ய ஸதி³தி ப்ரதீதாவதிரிக்தஸத்த்வஸ்யாநபேக்ஷணாத், அந்யதா² த்வத்பக்ஷே(அ)ப்யஸதி ரூப்யே யத்ஸத்த்வம் ப்ரதீயதே தஸ்ய ஸத்த்வாயோகா³த் அஸத்த்வே ச ததை²வ ப்ரதீதௌ ப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தி:, ஸத்த்வேந ப்ரதீதாவநவஸ்தா² ச ஸ்யாத் । ந ச-ஸத்த்வே ஸத்த்வாஸத்த்வயோரௌதா³ஸீந்யே(அ)பி அஸத: ஸத்த்வேந ப்ரதீத்யா ப்ரவ்ருத்த்யுபபத்தே: அஸதி ப்ரதீதஸ்ய ஸத்த்வஸ்ய ஸத்த்வேநாப்ரதீதாவபி அஸத்த்வஸித்³தே⁴ஶ்ச நாஸ்மாகம் காப்யநுபபத்தி:, தவ து ரூப்யாதி³ஸத்த்வஸ்ய ஸத்த்வேநாப்ரதீதௌ ப்ரவ்ருத்த்யுபபத்தாவபி ப்ரதிபா⁴ஸிகத்வாநுபபத்திரிதி வாச்யம்; ஏவம் ஹி தத்ஸத்த்வம் ஸ்வரூபதோ ந ஸத், துச்ச²த்வாத், விஜ்ஞாநதோ(அ)பி ந ஸத்; ஸத்த்வேநாப்ரதீதே: । ததா²ச அஸதி கத²ம் தந்நிப³ந்த⁴நோ வ்யவஹார:, ந ச ப்ரதிபா⁴ஸகாலே ஸத்த்வே ஸ்வரூபதோ நிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வம் ந ஸ்யாத், பாரமார்தி²கத்வே நிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வே அநவஸ்தை²வேத்யஸத்த்வமேவ ரூப்யாதீ³நாமிதி வாச்யம் ; ப்ரதீதிகாலே ஸத்த்வே(அ)பி ஸ்வரூபதோ நிஷேத⁴ஸ்ய பாரமார்தி²கத்வேந நிஷேதே⁴(அ)ப்யநவஸ்தா²பரிஹாரஸ்ய சோக்தத்வாத் । நாபி–ப்ரத்யேகாத்மகத்வே அநுபபத்த்யா உப⁴யாத்மகதைவாஸ்த்விதி வாச்யம், த³த்தோத்தரத்வாத் , ப்⁴ரமத்வாநுபபத்தேஶ்ச । ந சாநிர்வாச்யவிஷயத்வேந யதா² தவ மதே ப்⁴ரமத்வம், ததா² ஸத³ஸதா³த்மகத்வே யத் ஸத்த்வம் தத்³விஷயத்வேந ப்⁴ரமத்வமஸ்து; ஏவம் தர்ஹி ‘ஸச்சாஸச்ச ரஜதமி’த்யாகாரதாயா து³ர்நிவாரத்வாபத்தே: । ந ச-அஸதே³வ ரூப்யமிதி பா³த⁴ஸ்ய ஸத்³வைலக்ஷண்யவிஷயத்வவத் ஸத்³ரஜதமிதி ப்⁴ரமஸ்யாப்யஸத்³வைலக்ஷண்யமேவ விஷயோ(அ)ஸ்து, ததா²ச ப்ராதீதிகமபி ஸத்த்வம் மாஸ்த்விதி வாச்யம் । ததா² ஸதி பா³தே⁴ந ப்⁴ரமவிஷயஸத்த்வாநபஹாரே பா³த⁴கத்வவ்யவஹாரோச்சே²த³ப்ரஸங்கா³த், அக்³ருஹீதாஸத்த்வஸ்யாபி இத³ம் ரஜதம் ஸதி³தி ப்ரதீதேஶ்ச । நஹி புநரக்³ருஹீதஸத்த்வஸ்யாஸத்³ரூப்யமபா⁴தி³தி ப்ரத்யய:; பா³த⁴ஸ்ய ப்ரஸக்திபூர்வகத்வாத் । நநு-அஸத்³விலக்ஷணம் சேந்ந பா³த்⁴யேத, ஸத்³விலக்ஷணம் சேந்ந ப்ரதீயேத, அதோ(அ)நுபபத்த்யா அநிர்வாச்யத்வாபா⁴வ ஏவ கிம் ந ஸித்⁴யேத், ந ச-பா³தா⁴ப்ரதீத்யோர்லாக⁴வாத் ஸூத்த்வாஸத்த்வே ப்ரயோஜகே, நத்வஸத்³வைலக்ஷண்யஸத்³வைலக்ஷண்யே, கௌ³ரவாதி³தி வாச்யம்; பா³த⁴ப்ரதீத்யோரேவ ப்ரத²மோபஸ்தி²தயோ: ப்ரயோஜகஜிஜ்ஞாஸாயாமஸத்த்வஸத்த்வயோ: ப்ரயோஜகத்வம் கல்ப்யதே, லாக⁴வாத் , ப்ரத²மோபஸ்தி²தத்வாச்ச, ந து ஸத்³விலக்ஷணத்வாதே³:; கௌ³ரவாத், சரமோபஸ்தி²தத்வாச்ச । தத³நந்தரம் ச பா⁴நப்ரயோஜகாபா⁴வாதே³வாபா⁴நோபபத்தௌ ந ப்ரயோஜகாந்தரகல்பநா । ந்ருஶ்ருங்கா³தே³ரஸத்த்வே(அ)பி ந பா³த⁴:, ப்ரஸக்த்யபா⁴வாதி³தி சேத், மைவம் ; ஸத்த்வம் ந தாவத் ப்ரதீதிப்ரயோஜகம் । ரூப்யஸ்ய உப⁴யமதே(அ)ப்யப்ரதீத்யாபத்தே:, நாப்யஸத்த்வம் பா³த⁴ப்ரயோஜகம் ; உப⁴யமதஸித்³தா⁴ஸதி பா³தா⁴த³ர்ஶநாத், ரூப்யே சாஸத்த்வஸ்யாத்³யாப்யஸித்³தே⁴:, ப்ரத்யுதாஸத்த்வே(அ)நுபபத்தேர்வக்ஷ்யமாணத்வாத் கௌ³ரவம் ப்ராமாணிகம் । தஸ்மாத் ஸித்³த⁴ம் க்²யாதிபா³தா⁴ந்யதா²நுபபத்த்யா அநிர்வாச்யத்வமிதி ॥

கேசித்து–பா³த்⁴யத்வம் ஸத்யஸதி சாநுபபந்நமிதி அநிர்வாச்யத்வமிதி-ஆஹு: । ந ச–அதீதே தத்காலாஸதி த்⁴வம்ஸப்ரதியோகி³த்வவத் ஸர்வதா³ அஸத்யப்யத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம் ஸ்யாத் । ததா²ச பா³த்⁴யத்வம் நாத்யந்தாஸத்த்வவிரோதீ⁴தி வாச்யம்; காலாந்தரஸத்தாயா: காலாந்தரஸத்தாம் ப்ரத்யநுபயோகே³(அ)பி வித்³யமாநதாத³ஶாயாமேவ க⁴டாதௌ³ த்⁴வம்ஸப்ரதியோகி³த்வம் ; “அநித்யோ க⁴டோ(அ)ஸ்தீ"தி ப்ரதீதே:, ந து த்⁴வம்ஸாதி³காலே க⁴டே த்⁴வம்ஸப்ரதியோகி³த்வம்; ததா³நீம் க⁴டாதீ³நாமேவாபா⁴வாத் । ந ச தர்ஹி க⁴டோ ந த்⁴வம்ஸப்ரதியோகீ³தி ப்ரத்யய: | ந ரூபவாநித்யஸ்யாபி ப்ரஸங்கா³த்। அத² யாவத்ஸத்த்வம் ரூபஸத்த்வாந்நைவம் , ஸமம் ப்ரக்ருதே(அ)பி । வஸ்துதஸ்து த்⁴வம்ஸகாலே(அ)பி க⁴டோ த்⁴வஸ்த இதி த்⁴வம்ஸப்ரதியோகி³தா க⁴டே ப்ரதீயத ஏவ । ததா² சாநாக³தவர்தமாநாதீதாவஸ்தா²: க்ரமேணாவிர்பா⁴வயந் திரோபா⁴வயஶ்சாநிர்வாச்யோ க⁴ட: காலத்ரயே(அ)ப்யநுஸ்யூத இதி ந: ஸித்³தா⁴ந்த: । ஏவம் ச ஸத்யநிர்வாச்யத்வமேவ ப்ரதியோகி³த்வாதௌ³ ப்ரயோஜகமிதி ஸ்தி²தம் । நநு-அஸத்³வைலக்ஷண்யாபேக்ஷயா லகு⁴த்வாத் ஸத்த்வமேவ ப்ரதியோகி³த்வாதௌ³ ப்ரயோஜகமஸ்து, ததா² சாநிர்வாச்யத்வே(அ)பி ப்ரதியோகி³த்வாதி³கமநுபபந்நமேவேதி சேத் , ஸத்யம்; ஸத்த்வமேவ யத்கிம்சித்காலாபா³த்⁴யத்வரூபம் தத்ர ப்ரயோஜகம், ந து த்ரிகாலாபா³த்⁴யத்வரூபம்। கௌ³ரவாத் । ந ச தர்ஹி கத²ம் ? ஸதி பா³த்⁴யத்வமநுபபந்நம் ; ந ஸந்மாத்ரே, கிம்து பரமார்த²ஸதீத்யவேஹி । ததா²சாநிர்வாச்யதாபக்ஷே நாநுபபத்தி: । ந ச தர்ஹி கத²மஸத்³வைலக்ஷண்யப்ரதியோகி³த்வமஸதி கத²ம் வா நாஸதா³ஸீதி³தி ஶ்ரௌதநிஷேத⁴:; அஸத்த்வம் தாவந்நி:ஸ்வரூபத்வம் । தத்³வைலக்ஷண்யம் ஸத்ஸ்வரூபத்வம் தச்ச நிஷ்ப்ரதியோகி³கமேவ । ஶ்ருத்யர்தோ²(அ)பி ததே³வ । ததா²ச நாஸ்திப்ரதியோகி³த்வப்ரதிபத்தி: । ந ச ஶஶஶ்ருங்க³ம் நாஸ்தீதி ப்ரத்யக்ஷத ஏவாஸதி நிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வமநுபூ⁴யத இதி வாச்யம் ; யோக்³யாநுபலப்³தி⁴ஸ்தாவத³பா⁴வக்³ராஹிகா । யோக்³யதா ச ஶஶஶ்ருங்கா³தீ³நாம் தோ³ஷக⁴டிதா வாச்யா । தஸ்யாம் நாநுபலம்ப⁴: । அநுபலம்பே⁴ ச ந ஸேதி யோக்³யாநுபலப்³தே⁴ரஸம்ப⁴வாத் । தது³க்தம்-“து³ஷ்டோபலம்ப⁴ஸாமக்³ரீ ஶஶஶ்ருங்கா³தி³யோக்³யதா । தஸ்யாம் நாநுபலம்போ⁴(அ)ஸ்தி நாஸ்தி ஸாநுபலம்ப⁴ந' இதி । ந ச–ப்ரதியோகி³ஸத்த்வவிரோத்⁴யநுபலப்³தி⁴ரேவ தத்³க்³ராஹிகா, ஸா ச ப்ரக்ருதே(அ)ஸ்த்யேவேதி வாச்யம்; ஸ்தம்பா⁴த்மநி யோக்³யத்வப்ரஸித்³த்⁴யா பிஶாச உபலம்பா⁴பாத³நம் ஸம்ப⁴வதி । ஶஶஶ்ருங்கா³ஸ்தித்வம் ந யோக்³யதயா வ்யாப்தம் । யத்³ப³லாத்தேந உபலம்ப⁴ ஆபாத்³யேத । ததா²ச நாத்ர ப்ரதியோகி³ஸத்த்வவிரோதி⁴நீ அநுபலப்³தி⁴:। அதஏவ பிஶாசாதீ³நாம் பே⁴த³: ப்ரத்யக்ஷ:, நாத்யந்தாபா⁴வ: । ந ச- ஶ்ருங்கா³தி³கம் யோக்³யதயா வ்யாப்தமேவேதி வாச்யம்; தாவதா ஹி ஶ்ருங்கா³பா⁴வ ஏவ யோக்³யாநுபலப்³தி⁴ஸம்ப⁴வ:, ந த்வலீகாபா⁴வே । ஏவம் ச ஶஶஶ்ருங்க³ம் நாஸ்தீத்யுல்லிக²ந்த்யா அபி பு³த்³தே⁴: ஶஶே ஶ்ருங்கா³பா⁴வ ஏவ விஷய: । க³வி ஶஶஶ்ருங்க³ம் நாஸ்தீத்யஸ்யா அபி க³வாதி⁴கரணகஶ்ருங்கே³ ஶஶீயத்வாபா⁴வோ விஷய:, அநந்யக³திகத்வாத் । அதஏவ கோ³ரநந்வயோ(அ)பி நாஸ்தி; ஶஶஶ்ருங்கா³தே³ருபஸ்தி²த்யபா⁴வாத் ந தத³பா⁴வக்³ரஹ இதி தார்கிகரீத்யா உக்தத்வாச்ச । அதஏவ ஸப்தமே பதா³ர்த²த்வநிஷேத⁴ஸ்யாஸம்ப⁴வாத் பதா³ர்தா²: ஷடே³வேத்யத்ர குஸ்ருஷ்டிவ்யாக்²யாநம் । ந ச ‘க⁴டோ நாஸ்தீ'தி பு³த்³தே⁴ர்க⁴டஸம்ஸர்கா³பா⁴வ ஏவ விஷய:, ந து க⁴டாபா⁴வ:। பூர்வம் தத்ர க⁴டஸ்ய ஸத்த்வேந தத³த்யந்தாபா⁴வஸ்யாபா⁴வாத் , ப்ராக்ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வயோ: ப்ரதியோகி³காலே அஸம்பா⁴விதத்வாத் , பே⁴த³ஸ்ய க⁴டாபஸரணாநபஸரணயோஸ்துல்யத்வாத் , ஸம்ஸர்கோ³(அ)பி ந தாத்த்விக:; ப்ரதியோகி³நி பூர்வவத்³த்⁴வம்ஸாத்³யநுபபத்தே:, கிம்து அஸந் ஸம்ஸர்க³ இதி வாச்யம் । உக்தமத்ரோத³யநாசார்யை:–யந்நிவந்த⁴நா ஹி யத்ப்ரதீதி: தத³பா⁴வநிப³ந்த⁴நைவ தத³பா⁴வப்ரதீதி: । இஹச க⁴டாஸ்தித்வப்ரதீதி: ஸம்யோக³நிப³ந்த⁴நா, தத³பா⁴வப்ரதீதி: ஸம்யோகா³பா⁴வநிப³ந்த⁴நைவ । ஸ ச ஸம்யோக³ஸ்தாத்த்விக ஏவ । ந ச த்⁴வம்ஸாதி³விகல்ப: க⁴டாநயநாத் ப்ராக் ஸம்யோக³ப்ராக³பா⁴வஸ்ய க⁴டே அபஸாரிதே ஸம்யோக³த்⁴வம்ஸஸ்ய ஸத்த்வாத் । நஹி க⁴டே அந்யத்ர நீதே தத்³தே³ஶே க⁴டஸம்யோகோ³(அ)ஸ்தி, யேந ப்ராக³பா⁴வாதி³ர்வ்யாஹந்யேத । ததா²ச ஸம்ஸர்க³ப்ரதியோகி³காபா⁴வஸ்வீகாரே(அ)பி நாஸத்ப்ரதியோகி³காபா⁴வஸித்³தி⁴: । வஸ்துதஸ்து–க⁴டப்ரதியோகி³கத்வேநைவாபா⁴வஸ்யாநுப⁴வாந்நாயம் ஸம்யோக³ப்ரதியோகி³கோ ப⁴விதுமர்ஹதி । ஏவம் ச ஸதி காலவிஶேஷஸம்ஸர்க்³யத்யந்தாபா⁴வோ வா உத்பாத³விநாஶஶீல: துரீய: ஸம்ஸர்கா³பா⁴வோ வா பூ⁴தலாதி³ஸம்யுக்தஸ்ய க⁴டஸ்ய விஶேஷணாபா⁴வப்ரயுக்தவிஶிஷ்டாபா⁴வோ வா அங்கீ³கரணீய: । ந ச–அத்ராத்³யே த்⁴வம்ஸாதே³ருச்சே²த³: கபாலே(அ)பி க⁴டாந்யகாலஸம்ஸர்கி³ணைவாத்யந்தாபா⁴வேந தத்³வ்யவஹாரோபபத்தேரிதி வாச்யம் ; த³ண்டீ³ கௌ³ரஶ்சலதீதி விலக்ஷணவ்யவஹாரத்ரயே த்³ரவ்யகு³ணகர்மாணி விலக்ஷணாநி ஹேதுர்யதா², ததா²த்ராபி நாஸ்தி நஷ்டோ ப⁴விஷ்யதீதி விலக்ஷணவ்யவஹாரத்ரயஸ்யைகேநாத்யந்தாபா⁴வேநோபபாத³யிதுமஶக்யத்வாத்³விலக்ஷணாபா⁴வத்ரயஸித்³தி⁴:। ஸமயவிஶேஷஸம்ஸர்க³ஶ்ச தத்ஸமயாவச்சி²ந்நம் ஸ்வரூபமேவ ஸம்யோக³த்⁴வம்ஸாதி³வ । ந ச–ஸம்யோகா³தி³த்⁴வம்ஸாதி³நைவாவஶ்யகேந தர்ஹி ப்ரதீத்யுபபத்திரிதி வாச்யம் ; க⁴டப்ரதியோகி³கத்வேநாநுப⁴வாநுபபத்தேருக்தத்வாத் । ந ச–கபாலே(அ)பி க⁴டத்⁴வம்ஸாதி³: ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்தா²நீயோ(அ)ஸ்து, ஏக ஏவாத்யந்தாபா⁴வோ வ்யவஹாரயத்விதி வாச்யம் ; விலக்ஷணவ்யவஹாரத்ரயாநுபபத்த்யா த³த்தோத்தரத்வாத் । அதஏவ த்³விதீயத்ருதீயபக்ஷாவபி க்ஷோத³ஸஹௌ; க⁴டப்ரதியோகி³கத்வாநுப⁴வஸ்யாந்யதா² உபபாத³யிதுமஶக்யத்வாத் । ஏதேந-த³ண்ட³ஸத்த்வே(அ)பி புருஷாஸத்த்வாத்³த³ண்ட்³யபா⁴வத³ர்ஶநாத³ஸ்து தத்ர விஶிஷ்டாபா⁴வ:, ந சாத்ர ஸம்யோக³ஸத்த்வே ஸம்யோக்³யபா⁴வோ த்³ருஷ்ட:, ததா²ச ந விஶிஷ்டஸ்யாபா⁴வ:, கிம்து விஶேஷணஸ்யைவேதி-நிரஸ்தம் ; ஸம்யோகி³ப்ரதியோகி³கத்வேநாநுப⁴வாத் । ஸம்விதே³வ ஹி ப⁴க³வதீ வஸ்தூபக³மே ஶரணமிதி । தஸ்மாந்நிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வாந்யதா²நுபபத்த்யாபி அநிர்வாச்யத்வஸித்³தி⁴: ॥

‘நாஸதா³ஸீந்நோ ஸதா³ஸீ' தி³த்யாதி³ஶ்ருதயோ(அ)ப்யநிர்வாச்யத்வே ப்ரமாணம் । ந ச–அத்ர ஸத³ஸச்ச²ப்³தௌ³ பஞ்சபூ⁴தபரௌ, ‘ந ஸத்தந்நாஸது³ச்யத' இத்யாதௌ³ பூ⁴தே ப்ரயோகா³த், ‘யத³ந்யத்³வாயோரந்தரிக்ஷாச்சைதத்ஸத்³வாயுரந்தரிக்ஷம் சேத்யஸதி³’தி ஶ்ருதேஶ்சேதி வாச்யம், ப்ரஸித்³த⁴பரத்வே ஸம்ப⁴வதி அப்ரஸித்³த⁴பரதாயா அயுக்தத்வாத் , நஹி பூ⁴தே ஸத³ஸச்ச²ப்³தௌ³ ப்ரஸித்³தௌ⁴, கிம்து பாரமார்தி²காபாரமார்தி²கயோரேவ । ந ச ‘நாஸதா³ஸீதி³’த்யத்ராப்ரஸித்³த⁴ப்ரதிஷேதா⁴பத்தி:; ‘நோ ஸதா³ஸீதி³’த்யநேந ஸத்³பி⁴ந்நத்வே உக்தே அஸத்த்வஸ்யாபி ப்ரஸக்தே: । ந ச ததா³நீமித்யஸ்ய வையர்த்²யம்; ‘நாஸீத்³ரஜோ நோ வ்யோமே’தி ரஜோநிஷேதா⁴தா³வேவ தத³ந்வயாத் । நஹி ரஜ:ப்ரப்⁴ருதீநாம் ஸர்வதா³ அநஸ்தித்வம் । ந ச ‘நோ ஸதா³ஸீதி³’த்யநேநைவ ரஜ:ப்ரப்⁴ருதிநிஷேதே⁴ ஸித்³தே⁴ ப்ருத²ங்நிஷேதா⁴நுபபத்தி:; ‘நோ ஸதா³ஸீதி³’த்யத்ர ஸச்ச²ப்³த³ஸ்ய பரமார்த²ஸத்பரத்வேந வ்யாவஹாரிகஸதோ ரஜ:ப்ரப்⁴ருதேர்நிஷேத⁴ஸ்ய தத: ப்ராப்த்யபா⁴வாத் , ’ஆநீத³வாதம்ஸ்வத⁴யா ததே³கமி’தி வாக்யஶேஷாத் ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி அநிர்வாச்யத்வப்ரஸங்க³: ‘தம ஆஸீதி³’தி வாக்யாத் அவித்³யாயா இவேதி சேத், ஶ்ருத்யந்தராவிரோதா⁴ய ஸதே³கம் ப்³ரஹ்ம ஸதா³ஸீந்ந ஸத³ஸத்³விலக்ஷணமித்யர்த²பர்யவஸாநாத் ॥

தஸ்மாத³நிர்வாச்யக்²யாதிரேவ । ப்ரமாணஸம்ப⁴வாத், ந த்வஸத³ந்யதா²க்²யாதி: ப்ரமாணவிரஹாத் । ந சாஸத்³பா⁴நே அஸதே³வ ரஜதமபா⁴தி³தி ப்ரத்யக்ஷம் மாநம் ; அநந்தரோக்தபா³த⁴கேந ஸத்³வைலக்ஷண்யவிஷயகத்வாத் ; ந சேத³ம் ப்ரத்யக்ஷமபி, த்வயாபி ஹி அஸதா³த்மந: ஸத: ப்ரத்யக்ஷத்வமங்கீ³க்ரியதே । ந சாத்ர பூர்வகாலீநபா⁴நவிஷயே ரஜதே அஸத்த்வமிதி ஜ்ஞாநம் அஸதா³த்மநா ஸத்³விஷயீகரோதி । ந ச விமதமஸத் , ஸத்த்வாநதி⁴கரணத்வாத் , ஶஶஶ்ருங்க³வத் , விமதா அப்ரமா அஸத்³விஷயிணீ, ஸத்த்வாநதி⁴கரணவிஷயகத்வாத் , ஸந்மாத்ராவிஷயகத்வே ஸதி ஸவிஷயகத்வாத் । ந்ருஶ்ருங்க³மஸதி³த்யாதி³வாக்யாஜந்யபரோக்ஷவதி³த்யநுமாநம் தத்ர மாநம் । பூர்வோக்தயுக்த்யா தத்ர பா³தா⁴த் , ப்ரத²மாநுமாநே ஶப்³தை³கஸமதி⁴க³ம்யத்வஸ்ய த்³விதீயத்ருதீயயோ: பரோக்ஷத்வஸ்யோபாதி⁴த்வாச்ச । கிம்சாஸத்க்²யாத்யங்கீ³காரேண பௌ³த்³த⁴மதப்ரவேஶாபத்தி: । ந ச ஸது³பராகோ³ விஶேஷ:; ததா²ப்யஸத்க்²யாத்யாபத்தே: தத³வஸ்த²த்வாத் । ந ச–தார்கிகைரபி அஸத: ஸம்ஸர்க³ஸ்ய பா⁴நாங்கீ³காரேண தேஷாமப்யேவமாபாத்³யதேதி வாச்யம் ; ததா²ங்கீ³காரே தேஷாமபி ததை²வ । வஸ்துதஸ்து தேஷாமபி ஸத்ஸம்ஸர்க³பா⁴ந ஏவ நிர்ப⁴ரதா । ஶுக்திரூப்யம் தத்தாதா³த்ம்யம் சேத்யதோ(அ)ந்யஸ்ய ரஜதப்⁴ரமே அவிஷயத்வாத் , தேஷாம் ச ஸத்யத்வாத் , ந ச தர்ஹி ப்⁴ரமத்வாநுபபத்தி:; வ்யதி⁴கரணப்ரகாரகத்வேந தத்த்வாத் । ந ச-ரஜதப்ரதியோகி³கஸம்ஸர்க³ஸ்ய ஶுக்த்யநிஷ்ட²த்வாத³ஸத்ஸம்ஸர்க³பா⁴நம் விநா வ்யதி⁴கரணப்ரகாரகத்வமேவ ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ; தத்கிமாயுஷ்மந்நஸத்ஸம்ஸர்க³:। ஶுக்திநிஷ்ட²:, யேந தத்³விஷயத்வம் வ்யதி⁴கரணப்ரகாரகத்வாய அங்கீ³குருஷே । தஸ்மாத் பா⁴ஸமாநவைஶிஷ்ட்யப்ரதியோகி³த்வம் ந ப்ரகாரத்வம், கிம்து ஜ்ஞாநவிஷயயோ: ஸ்வரூபஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷ: । ஸ ச ஸ்வரூபஸம்ப³ந்த⁴: ஸந் வா ஸம்ஸர்கோ³ பா⁴ஸதாமஸந்வா । உப⁴யதா²பி ஸமாந ஏவ । ந ச ஶஶஶ்ருங்க³மஸதி³த்யாதி³வாக்யைரஸத்யபி பரோக்ஷப்ரதீதேஸ்த்வயாங்கீ³காரேண தவாப்யஸத்க்²யாத்யாபத்தி:; தத்ர ஹி ந ப்ரதீதி:, கிம்து விகல்பமாத்ரமித்யுக்தத்வாத் । தஸ்மாந்நாஸத்க்²யாதி: ॥

நாப்யந்யத்ர ஸ்தி²தஸ்ய ரூப்யஸ்ய பா⁴நாத³ந்யதா²க்²யாதி:; அத்யந்தாஸத இவாந்யத்ர ஸதோ(அ)ப்யபரோக்ஷப்ரதீதிப்ரயோஜகஸந்நிகர்ஷாநுபபத்தேஸ்துல்யத்வாத் । ந ச ஸம்ஸ்காரஸ்ம்ருதிதோ³ஷாணாம் ப்ரத்யாஸத்தித்வம் ; ரஜதப்ரத்யக்ஷமாத்ரே ரஜதஸம்யோக³த்வேந காரணத்வாவதா⁴ரணாத் , ஸந்நிகர்ஷாந்தரஸத்த்வே(அ)பி தத³பா⁴வே ரஜதப்ரத்யக்ஷோத்பத்தேர்வக்துமஶக்யத்வாத் । ந ச லௌகிகப்ரமாரூபப்ரத்யக்ஷ ஏவ தஸ்ய காரணத்வம் ; அஸ்ய விபா⁴க³ஸ்ய ஸ்வஶிஷ்யாநே வா ப்ரத்யுசிதத்வாத் , கௌ³ரவகரத்வாத் , நிர்விகல்பகஸாதா⁴ரண்யாபா⁴வாச்ச । ரஜதேந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷஜஸ்ய ரஜதே ரஜதத்வப்ரகாரகஜ்ஞாநஸ்ய ப்⁴ரமத்வாநுபபத்தே: । ‘இமே ரங்க³ரஜதே’ இதி ப்⁴ரமே வித்³யமாநோ(அ)பி ரஜதஸந்நிகர்ஷோ ஜநகோ ந ப⁴வதி, அநுமிதாவிவ க்வசித்³வித்³யமாநோ(அ)பி விஷய: । அதா²நுமிதேர்விஷயஜந்யத்வே ப்ரத்யக்ஷத்வாபத்தி:, அதீதே அநாக³தே ச விஷயே அநுமிதிர்ந ஸ்யாதி³தி பா³த⁴கம் , ரஜதப்ரத்யக்ஷஸ்ய ரஜதஸந்நிகர்ஷஜந்யத்வே ப்ரமாத்வாபத்தி:, அஸந்நிகர்ஷே ச தத்ப்ரத்யக்ஷம் ந ஸ்யாதி³தி பா³த⁴கம் ப்ரக்ருதே(அ)பி துல்யம் । யதி³ து தோ³ஷமஹிம்நா ரஜதஸந்நிகர்ஷஸ்ய ரங்க³ஜ்ஞாநாம்ஶே ஜநகத்வம் , ரங்க³ஸந்நிகர்ஷஸ்ய ச ரஜதஜ்ஞாநாம்ஶே, ததா³ ரஜதஜ்ஞாநாம்ஶே தத்ஸந்நிகர்ஷாஜந்யத்வாத் ப்ரமாத்வாபா⁴வவத் ப்ரத்யக்ஷத்வாபா⁴வோ(அ)பி ஸ்யாத் । தஸ்மாத் இமே இத்யேவேந்த்³ரியஜந்யம் । ‘ரங்க³ரஜதே' இதி து ஸ்ம்ருதிரூபமவித்³யாவ்ருத்த்யாத்மகமநிர்வசநீயத்வாதி³யந்யத்ர விஸ்தர: ॥

தச்சாநிர்வசநீயமஜ்ஞாநோபாதா³நகம், தத்த்வஜ்ஞாநேந நாஶ்யம் ச । நநு – ஏவம் ‘ரூப்யமுத்பந்நம் நஷ்டம் சே’தி தீ⁴ப்ரஸங்க³:, த்ரைகாலிகநிஷேத⁴ப்ரதீதிஶ்ச ந ஸ்யாதி³தி – சேந்ந, உத்பாத³விநாஶப்ரதீதிரியம் ப்⁴ராந்திஸமயே ஆபாத்³யதே, பா³த⁴ஸமயே வா । நாத்³ய: ; பூர்வோத்பந்நாவிநஷ்டஶுக்த்யபி⁴ந்நதயா க்³ரஹஸ்யைவ தத்ர ப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாத், விரோதி⁴ஜ்ஞாநாநுத³யேந ரூப்யஸ்யாவிநாஶாச்ச । ந த்³விதீய: ; அத்யந்தாபா⁴வக்³ரஹஸ்யைவ ப்ரதியோகி³க்³ரஹ இவ தது³த்பாத³விநாஶக்³ரஹே(அ)பி ப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாத் । ந ஹி குத்ராபி கதா³பி அத்யந்தாபா⁴வாதி⁴கரணத்வேந ப்ரதீதே உத்பாத³விநாஶப்ரதீதிரஸ்தி । ந ச - த்ரயாணாம் ஸத்த்வே கத²மத்யந்தாபா⁴வபு³த்³த்⁴யா விநாஶபு³த்³தி⁴ப்ரதிப³ந்த⁴: ? விநாஶபு³த்³த்⁴யைவாத்யந்தாபா⁴வபு³த்³தி⁴: கிமிதி ந ப்ரதிப³த்⁴யதே ? நியாமகாபா⁴வாதி³தி – வாச்யம் ; ப²லப³லேநாத்யந்தாபா⁴வதீ⁴ஸாமக்³ர்யா ஏவ ப³லவத்த்வேந தஸ்யைவ விநிக³மகத்வாத் । ந ச தர்ஹி உத்பாதா³த்³யதி⁴கரணே அத்யந்தாபா⁴வ: கத²ம் ? ப்ரதீதிமுபலப⁴ஸ்வ । யதா² அபரோக்ஷப்ரதீத்யாத்³யந்யதா²நுபபத்த்யா ஸித்³தோ⁴த்பாதா³தி³கஸ்ய த்ரைகாலிகநிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வம் விஷயீக்ரியதே । யத்³வா – ந ஸ்வரூபேண த்ரைகாலிகநிஷேத³ப்ரதியோகி³த்வம், கிந்து பாரமார்தி²கத்வாகாரேண । ந ச பாரமார்தி²கஸத்த்வஸ்யாபி ப்ரதிபா⁴ஸஸமயே ப்ரதீதத்வேந ந த்ரைகாலிகநிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வம் ஸம்ப⁴வதி ரஜதப்ரதியோகி³த்வேநாநுப⁴வவிரோத⁴ஶ்சேதி – வாச்யம் ; ப்ரதீதிகாலப்ரதீதம் பாரமார்தி²கத்வமபி ப்ராதீதிகமேவேதி ந தத் நிஷித்⁴யதே, கிந்த்வந்யத்ரவ்ருத்த்யேவேதி தேநாகாரேண ரஜதஸ்யைவ நிஷேத⁴ இதி ந தத்ப்ரதியோகி³த்வே(அ)நுப⁴வவிரோதோ⁴(அ)பி । நநு – யத்³யபி ப்ரஸக்திர்ஜ்ஞாநம், ஸா ச ஸ்ம்ருதிரூபா பாரமார்தி²கத்வஸ்யாஸ்த்யேவ ; ததா²பி நிஷேத்⁴யதாப்ரயோஜகபாரமார்தி²கத்வாகாரேண ப்ராதிபா⁴ஸிகஸ்ய ப்ரஸக்திர்நாஸ்தீதி – சேந்ந ; வ்யதி⁴கரணத⁴ர்மாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³கோ ஹ்யயமபா⁴வ:, தத்ப்ரதீதௌ ச ந விஶிஷ்டப்ரஸக்திருத்³தே³ஶ்யா ; ப்ரத்யேகப்ரஸக்த்யைவ தத்ப்ரதீத்யுபபத்தே: । நிர்விகல்பகாத³பா⁴வப்ரதீதிரிஷ்டாபத்த்யைவ பரிஹரணீயா । யத்³வா – லௌகிகபரமார்த²ரஜதஸ்யைவ தத்ர த்ரைகாலிகநிஷேத⁴: । ந ச தர்ஹி ‘நேஹ நாநே’தி நிஷேதா⁴யாபி தாத்த்விகப்ரபஞ்சாந்தரோரரீகாராபத்தி: ; நேஹ நாநேதி நிஷேத⁴ஸ்த²லே கிஞ்சநேதி பத³ஸந்த³ம்ஶாத் ப்ரதீயமாநஸர்வநிஷேத⁴ஸ்யாவஶ்யகதயா நிஷேத்⁴யத்வேந ப்ரபஞ்சாந்தரகல்பநாயா கௌ³ரவகரத்வாத் , ப்ரக்ருதே து ஸர்வத்வேந ப்ரதியோக்³யநுல்லேகா²த் ஆபணஸ்த²ரூப்யநிஷேத⁴ஸ்ய இத³ம்யாவஶ்யகத்வேநாப்ரதீதநிஷேத⁴கல்பநைவ யுக்தா । ந சாந்யதா²க்²யாதிபி⁴யா தஸ்யாப்ரஸக்தௌ கத²ம் தந்நிஷேத⁴: ? அபரோக்ஷத்வாபா⁴வே(அ)பி ஸ்ம்ருதிரூபதத்ப்ரஸக்தே: ஸம்ப⁴வாத் । ஏதேந – அதீ⁴ஸ்த²ம் பாரமார்தி²கத்வமவச்சே²த³கம், அநவச்சே²த³கஸ்யாபா⁴ஸஸ்ய தீ⁴ஸ்து நிஷேத³தீ⁴ஹேதுரிதி – பராஸ்தம் । ந ச – ஆரோபபூர்விகைவ நிஷேத⁴தீ⁴:, தஸ்யாநாரோபாத் கத²ம் தத³பா⁴வப்ரத்யய இதி – வாச்யம் ; ஆரோபஸ்ய ஹேதுதாயாம் மாநாபா⁴வேந ப்ரதியோகி³ஸ்மரணாதி⁴கரணாநுப⁴வாதி³நைவ தது³பபத்தே: । அத ஏவ ந பு³த்³தி⁴பூர்வகததா³ரோபோ(அ)பி । அந்யதா²க்²யாதே: ஸாமக்³ர்யபா⁴வேநாஸத்க்²யாதிவத் ப்ராகே³வ நிராஸாதா³ரோபஸ்ய விஶேஷாத³ர்ஶநஜந்யத்வேந பு³த்³தி⁴பூர்வகத்வாநுபபத்தேஶ்ச । கிஞ்சாபா⁴ஸப்ரஸக்திரேவ தத்ப்ரஸக்தி: । நநு – ஆபா⁴ஸ இத்யப்ரஸக்தே ரஜதத்வாகாரேணாபா⁴ஸாநாபா⁴ஸயோ: ப்ரஸக்திர்வாச்யா, ஸா சாநுபபந்நா ; உப⁴யோரேகஸாமாந்யாபா⁴வாத் ப²லப³லேந வ்யாப்திக்³ரஹே ஸாமாந்யஸ்ய ப்ரத்யாஸத்தித்வே(அ)பி அந்யத்ராதிப்ரஸங்கே³ந தத³பா⁴வாச்சேதி – சேந்ந ; ஶுக்திரூப்யஸ்யாபணரூப்யேண ப்ராதீதிகஸ்ய ஸாமாந்யஸ்யாபா⁴வே தத³ர்தி²ப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்த்யா தது³ப⁴யஸாமாந்யஸ்யைகஸ்யாவஶ்யகத்வாத் । தேந ஸாமாந்யேந ப்ரத்யாஸத்த்யா ஆபணரூப்யே ஜ்ஞாநம் ந ப்³ரூம:, கிந்து ப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கப்ரகாரகம் ஜ்ஞாநம் ப்ரதியோக்³யவிஷயகமபி அபா⁴வப்ரதீத்யுபயுக்தம் ஸம்வ்ருத்தமிதி । அதோ ந ஸாமாந்யப்ரத்யாஸத்திநிப³ந்த⁴நாதிப்ரஸங்கா³வகாஶ: । யத்து வ்யாப்திக்³ரஹே ஸாமாந்யப்ரத்யாஸத்திமங்கீ³க்ருத்யாதிப்ரஸங்கே³நாந்யத்ர தத³நங்கீ³கரணம், ததா³ஶீவிஷமுகே² அங்கு³லிம் நிவேஶ்ய வ்ருஶ்சிகாத்³ப⁴யநாடநம் । ப்ரமேயத்வேந வ்யாப்திம் பரிச்சி²ந்த³ந் ஸர்வஜ்ஞ: ஸ்யாதி³தி வ்யாப்திக்³ரஹ ஏவாதிப்ரஸங்க³ஸ்ய ப்ராசீநைருக்தத்வாத் । இத³ம் ச யதா²ஶ்ருதப்ராசீநக்³ரந்தா²நுஸாரேணோக்தம் । அந்யோந்யாபா⁴வமாதா³ய து லௌகிகபரமார்த²ரஜதஸ்ய நிஷேத்⁴யத்வம் ப்ரத்யாக்²யாதம் ந விஸ்மர்தவ்யம் । ந ச ஸோபாதா³நத்வே ஸகர்த்ருகத்வாபத்தி: ; இஷ்டாபத்தே: । நநு – ஏவமபி ரூப்யஸ்ய கத²மஜ்ஞாநமுபாதா³நம் ? தத³நுவித்³த⁴தயா அப்ரதீதே:, இத³மம்ஶாநுவித்³த⁴தயா ப்ரதீதேரங்கு³லிநிர்தே³ஶாச்சேலாஞ்சலப³ந்த⁴நாதி³தஶ்சேத³மம்ஶ ஏவ ஸத்யவிகாராவிரோதே⁴ந மித்²யாவிகாராத்மநா விவர்தத இத்யங்கீ³க்ரியதாமிதி – சேந்ந ; ஶுக்த்யஜ்ஞாநஸ்ய தாவத³ந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் காரணத்வமாவஶ்யகமிதி உபாதா³நமபி ததே³வாஸ்து । தத்கல்பநாயா ஏவாப்⁴யர்ஹிதத்வாத், உபாதா³நாந்தராஸித்³தே⁴: । கிஞ்ச ஶுக்திஜ்ஞாநமஜ்ஞாநம் நாஶயத்³ரூப்யமபி நாஶயதி । தச்ச தது³பாதா³நத்வம் விநா ந க⁴டதே ; நிமித்தநாஶஸ்ய கார்யநாஶம் ப்ரத்யப்ரயோஜகத்வாத் , உபாதே³யே உபாதா³நாநுவேத⁴நியமாபா⁴வாத் , ‘ரூபம் க⁴ட:’, ‘கபாலம் க⁴ட’ இத்யப்ரதீதே: , கத²ஞ்சித³நுவேத⁴ஸ்ய ஜட³த்வாதி³நாத்ராபி ஸம்ப⁴வாத் । அஜ்ஞாநாவச்சே²த³கதயா இத³மம்ஶே இத³மம்ஶாநுவித்³த⁴தயா ப்ரதீதிரேவ தத³நுவித்³த⁴தயா ப்ரதீதி: । கார்யகாரணயோரபே⁴தா³ங்கு³லிநிர்தே³ஶாதி³கமப்யுபபத்³யதே । ந ச–பரோக்ஷஜ்ஞாநஸ்யாப்யஜ்ஞாநநாஶகதயா ஶ்வைத்யாநுமித்யா அஜ்ஞாநே நாஶிதே பீதப்⁴ரமாநுத³ய: ஸ்யாத், உபாதா³நாபா⁴வாதி³தி வாச்யம் , விஷயக³தாஜ்ஞாநஸ்ய பரோக்ஷவ்ருத்த்யா(அ)நாஶாத் । ந ச–அபரோக்ஷவ்ருத்தேரஜ்ஞாநநாஶகதாயாமபி ‘க⁴டோ(அ)யமி’தி ஸாக்ஷாக்ருதே படோ(அ)யமிதி வாக்யாபா⁴ஸாத் ப்⁴ரமாநுத்பத்திப்ரஸங்க³: । ந ஹ்யத்ர வஹ்நிநா ஸிஞ்சதீத்யத்ரேவாந்வயவிரோத்⁴யுபஸ்தி²திரஸ்தி, யேநேஷ்டாபத்திரவகாஶமாஸாத³யேதி³தி வாச்யம்; யதா³ ஹி க⁴டத்வம் படத்வவிருத்³த⁴தயா(அ)வக³தம், ததா³ ஹி தத்³த³ர்ஶநம் விரோதி⁴த³ர்ஶநமேவேதி கத²ம் நேஷ்டாபத்த்யவகாஶ: ? யதா³ க⁴டத்வஸ்ய படத்வவிருத்³த⁴தயா ந ஜ்ஞாநம், ததா³ க⁴டத்வஜ்ஞாநேந தத³ஜ்ஞாநநாஶே(அ)பி படத்வவிருத்³த⁴தயா அஜ்ஞாதவிஶேஷாஜ்ஞாநஸ்ய ஸத்த்வாத்தது³பாதா³நக ஏவ ப்⁴ரம இதி ந காப்யநுபபத்தி: । ந ச–ஸாக்ஷிவேத்³யாஜ்ஞாநஸுகா²தௌ³ ஜ்ஞாநாபா⁴வத்வது³:கா²பா⁴வத்வாரோபௌ ந ஸ்யாதாம் , அஜ்ஞாநரூபோபாதா³நாபா⁴வாதி³தி வாச்யம் ; து³:கா²பா⁴வபி⁴ந்நத்வேந ஜ்ஞாநாபா⁴வபி⁴ந்நத்வேந து³:க²த்வவிருத்³த⁴த⁴ர்மவத்தயா(அ)ஜ்ஞாநத்வவிருத்³த⁴த⁴ர்மவத்தயா வா அதி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநம் ப்⁴ரமநிவர்தகம் । தச்ச விரோத⁴பே⁴தா³தி³ ந ஸாக்ஷிக³ம்யம், கிம்த்வநுபலப்³தி⁴க³ம்யம் । ததா²ச தத³ஜ்ஞாநமேவ ப்⁴ரமோபாதா³நம் । ந ச பரோக்ஷாத்⁴யாஸோ ந பரோக்ஷஜ்ஞாநேந நிவர்தேத, தஸ்யாஜ்ஞாநாநிவர்தகத்வாதி³தி வாச்யம் ; பரோக்ஷாத்⁴யாஸே ஹி ப்ரமாத்ருக³தாஜ்ஞாநமேவோபாதா³நம் । தச்ச பரோக்ஷஜ்ஞாநேநாபி நிவர்தத இத்யுக்தத்வாத் । ந ச-ரூப்யம் த்³ருஷ்ட்வா(அ)தி⁴ஷ்டா²நதத்த்வஜ்ஞாநம் விநா நிவ்ருத்தஸ்ய பும்ஸோ(அ)ஜ்ஞாநநிவ்ருத்த்யபா⁴வேந ரூப்யதஜ்ஜ்ஞாநயோரவித்³யாபரிணாமயோரநிவ்ருத்த்யா ரூப்யதீ⁴ஸாமக்³ரீஸத்³பா⁴வேந தத்³தீ⁴ர்து³ர்வாரைவேதி-வாச்யம்; ரூப்யம் தத்³தீ⁴ஶ்ச உத்பந்நே தாவது³தீ³ச்யஜ்ஞாநேந உபாதா³நே விலீயதே । உபாதா³நஸ்ய நிவ்ருத்தி: பரம் ந ப⁴வதி; அதி⁴ஷ்டா²நதத்த்வஜ்ஞாநாபா⁴வாத் । ரூப்யபு³த்³த்⁴யந்தரோத்பத்திஸ்து இத³மாகாராந்த:கரணவ்ருத்திஸத்³பா⁴வேநாநுத்பந்நாதி⁴ஷ்டா²நதத்த்வஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ப⁴வத்யேவ । தத³பா⁴வே தத்³விலம்பா³தே³வ விலம்ப³ இதி ந காப்யநுபபத்தி: । ததா²ச ஸர்வப்ரத்யயாநாம் ஸ்வகோ³சரஶூரத்வாத் ப்ரதீதிகாலே ரஜதஸ்ய வித்³யமாநதா ஸித்³தா⁴। ந சைவம்-தாத்த்விகத்வமபி ஸித்⁴யேத் , தஸ்யாபி ப்ராதீதிகத்வாதி³தி வாச்யம்; அபரோக்ஷப்ரதீத்யா தாவத் த்ரிகாலாபா³த்⁴யத்வரூபம் தாத்த்விகத்வம் விஷயீகர்தும் ந ஶக்யத இத்யுக்தத்வாத் । பரோக்ஷப்ரதீத்யா விஷயீக்ருதமபி தாத்த்விகத்வம் ப்ராதீதிகமேவ; காலாந்தரபா³தே⁴ந புநரதாத்த்விகத்வஸ்ய ஸம்ப⁴வாத் ॥

தஸ்மாத³தி⁴ஷ்டா²நாம்ஶே அந்த:கரணவ்ருத்தி:, அத்⁴யஸ்தாம்ஶே சாவித்³யாவ்ருத்தி: । தஸ்யாம் ச தாதா³த்ம்யஸ்ய பா⁴நாத் நாக்²யாதிமதப்ரவேஶ: ॥ நநு–ஏவமித³மஸ்யாப்யத்⁴யஸ்தத்வேந இத³மிதி த்³வ்யாத்மகம் , இத³ம் ரூப்யமிதி ச த்ர்யாத்மகம் , ஸ்வப்நே இத³ம் ரூப்யமிதி ஜ்ஞாநம் சதுராத்மகம் ச ஸ்யாதி³தி சேந்ந; இத³ம்த்வஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வே(அ)பி நேத³மிதி த்³வ்யாத்மகம் ; இத³ம்த்வாத்³யதி⁴ஷ்டா²நஸ்ய ஸ்வப்ரகாஶகத்வாத் । ந ஹி வயம் ஸர்வத்ராத்⁴யாஸே த்³வ்யாத்மகதாம் ப்³ரூம:, அபி த்வந்த:கரணவ்ருத்திஸவ்யபேக்ஷாதி⁴ஷ்டா²நப்ரகாஶே । அத ஏவ நேத³ம் ரூப்யமிதி த்ர்யாத்மகம் , ஸ்வப்நே து சதுராத்மகத்வஶங்கா ஸர்வதா²(அ)நுபபந்நா; இத³ம்ரூப்யயோரப்யத்⁴யஸநீயத்வாத் , அவித்³யாவச்சி²ந்நசைதந்யரூபாதி⁴ஷ்டா²நஸ்ய ஸ்வப்ரகாஶத்வாத் । ந ச ரூப்யஜ்ஞாநஸ்யாசாக்ஷுஷத்வே ‘ரூப்யம் பஶ்யாமீ’தி சாக்ஷுஷத்வாநுப⁴வவிரோத⁴:; சாக்ஷுஷேத³ம் வ்ருத்த்யவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்தா²வித்³யாபரிணாமத்வேந சாக்ஷுஷத்வோபசாராத், அநுப⁴வத்வமாத்ராநுப⁴வ ஏவ ‘ஆத்மாநம் பஶ்யாமீ'த்யுல்லேக²த³ர்ஶநாச்ச । நநு - ரூப்யஜ்ஞாநஸ்யாவித்³யாவ்ருத்தித்வேந ப்ரதிபா⁴ஸிகதயா ப்ரதிபா⁴ஸாவஶ்யம்பா⁴வேநாத்⁴யஸ்தவிஷயஜ்ஞாநஸ்ய சாத்⁴யஸ்தத்வநியமேநாவித்³யாவ்ருத்தேரபி அவித்³யாவ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தசைதந்யவேத்³யத்வம் , ஏவம் தஸ்யாபி தஸ்யாபீத்யநவஸ்தி²திரிதி சேத், ஸத்யமேதத் । ந புநரநவஸ்தா²; அவித்³யாவ்ருத்திப்ரதிபா⁴ஸகே சைதந்யே அவித்³யாவ்ருத்தே: ஸ்வத ஏவ உபாதி⁴த்வேந வ்ருத்த்யந்தராநபேக்ஷத்வாத் । நநு–அஜ்ஞாநஸ்ய ரூப்யாகாரஜ்ஞாநாத்மநா பரிணாமே ரூப்யமிதி ப்ரதீதேர்ஜ்ஞாநக³தாகாரேணைவோபபத்தாவதீதவிஷயகஜ்ஞாநந்யாயேந வோபபத்தௌ ரூப்யரூபாவித்³யாபரிணாமகல்பநா ந யுக்தேதி–சேந்ந; ஜ்ஞாநாகாரேணைவ ஸவிஷயகத்வே ஸாகாரவாத³ப்ரஸங்கா³த் । அதீதவிஷயவது³பபாத³நே(அ)பி அபரோக்ஷத்வாநுபபத்தேருக்தத்வாத் । ந ச-தோ³ஷாணாம் ஸ்வாஶ்ரய ஏவாதிஶயஹேதுத்வேந சக்ஷுர்க³ததோ³ஷஜந்யோ ப்⁴ரம: கத²மசாக்ஷுஷ: ஸ்யாத் ? அந்யதா² த்வசா க்³ருஹீதே ஶங்கே² சக்ஷுஷா க்³ருஹீதே ரூப்யஸாத்³ருஶ்யே ச நிமீலிதசக்ஷுஷோ(அ)பி பீதப்⁴ரமரூப்யப்⁴ரமயோராபத்தேரிதி-வாச்யம் ; தோ³ஷாணாம் ஸ்வாஶ்ரய ஏவாதிஶயஜநகத்வமித்யஸ்யைவாஸித்³தே⁴: நியாமகாபா⁴வாத் । ந சோக்தாதிப்ரஸங்கோ³ நியாமக:; ஸ்வஸம்ப³ந்தி⁴நி கார்யஜநகத்வாங்கீ³காரேணாநதிப்ரஸங்கா³த் । ஸம்ப³ந்த⁴ஶ்ச ஸ்வாஶ்ரயஜந்யஜ்ஞாநவிஷயத்வரூப: । ஸ ச ந ததே³தி ஸம்ஸ்காரவிஷயக்³ராஹீந்த்³ரியஜந்யாதி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநஸ்யாபரோக்ஷப்⁴ரமஹேதுத்வாத் த்வசா க்³ருஹீதே தத³பா⁴வாத் ஸாத்³ருஶ்யம் க்³ருஹீத்வா சக்ஷுர்நிமீலநஸ்த²லே இத³ம்வ்ருத்திஸத்³பா⁴வே ப்ரமாணாபா⁴வேந நாதிப்ரஸங்கா³பாத³நம் ஶக்யம் । தத்ஸத்த்வே இஷ்டாபத்திரேவ । நநு–ஏவம் வ்ருத்திபே⁴தே³ ஜ்ஞாநைக்யாநுப⁴வவிரோத⁴: । ந ச–அத்⁴யஸ்தேநாபே⁴தே³ந விஷயயோரேகதாபந்நத்வாத் ஜ்ஞாநயோரைக்யமுபசர்யத இதி வாச்யம்; ஏவமேகத்வப்ரதிபாத³கப்ரயோக³ஸமர்த²நே(அ)பி அநுப⁴வவிரோத⁴ஸ்யாபரிஹாராதி³தி-சேந்ந; விஷயயோரபே⁴தா³த்⁴யாஸே ஜ்ஞாநயோரப்யபே⁴தா³த்⁴யாஸ இத்யஸ்ய உபசாரஶப்³தா³ர்த²த்வேநாநுப⁴வவிரோதா⁴பா⁴வாத் । ந ச தர்ஹி தா⁴ராவாஹிகஜ்ஞாநேஷ்வைக்யாத்⁴யாஸாபத்தி: விஷயைக்யஜ்ஞாநஸ்யாரோபநிதா³நஸ்ய ஸத்த்வாதி³தி-வாச்யம்; ஆரோபஸ்ய காரணாநாபாத்³யத்வாத் । ந ச விஷயைக்யஸ்ய ஜ்ஞாநைக்யாத்⁴யாஸநிமித்தத்வம் ந த்³ருஷ்டமிதி வாச்யம் ; பூர்வோக்தயுக்த்யா ஜ்ஞாநபே⁴தே³ ஸித்³தே⁴ அபூர்வகல்பநாயாமபி தோ³ஷாபா⁴வாத் । யத்³வா யதே²த³மம்ஶாவச்சி²ந்நசைதந்யக³தாவித்³யாபரிணாமத்வாத் ரூப்யமித³ம்த்வேந பா⁴தி, ததே²த³மாகாராந்த:கரணவ்ருத்த்யவச்சி²ந்நசைதந்யக³தாவித்³யாபரிணாமத்வேந ரூப்யஜ்ஞாநமித³ம்ஜ்ஞாநத்வேந பா⁴தி । ந ச தர்ஹி பா³த⁴காத்³விஷயயோரிவ ஜ்ஞாநயோரபி பே⁴த³தீ⁴ப்ரஸங்க³:; விஷயபே⁴த³க்³ரஹஜ்ஞாநபே⁴த³க்³ரஹயோர்பி⁴ந்நஸாமக்³ரீகத்வேநாபாத³நஸ்யாஶக்யத்வாத் । கேசித்து–ப்⁴ரமகாலே விஷயைக்யக்³ரஹநியமவத் ந ஜ்ஞாநைக்யக்³ரஹநியம:; தம் விநாபி ப்ரவ்ருத்த்யாத்³யுபபத்தே:, ததா²ச பா³த⁴காலே ந தத³நைக்யக்³ரஹநியமோ(அ)பீதி-ஆஹு: । ந ச இத³ம் வ்ருத்தேர்ஜ்ஞாதைகஸத்த்வேந தத³வச்சி²ந்நசைதந்யக³தாஜ்ஞாநமேவ நாஸ்தீதி வாச்யம்; வ்ருத்தே: ஸாக்ஷிவேத்³யத்வேந யத்³யபி தத்³கோ³சராஜ்ஞாநம் நாஸ்தி; ததா²பி தத³வச்சி²ந்நசைதந்யே ஶுக்த்யவச்சி²ந்நகோ³சராஜ்ஞாநஸத்த்வாத் । ததா²ச இத³ம்வ்ருத்திராஶ்ரயாவச்சே²தி³கா ந து விஷயாவச்சே²தி³கேதி வஸ்துஸ்தி²தி: । அத ஏவ-ஶுக்திதத்த்வம் ஜாநத: இத³ம்வ்ருத்திதத்த்வம் சாஜாநதோ ரூப்யநிவ்ருத்தாவபி தத³ஜ்ஞாநாநுவ்ருத்திப்ரஸங்க³ இதி–நிரஸ்தம் ; ஶுக்திதத்த்வஜ்ஞாநஸ்யைவ உப⁴யபரிணாமித்வாத் , இத³மம்ஶஸ்ததா³காரவ்ருத்திஶ்ச ஏதத்³த்³வயமாஶ்ரயமாத்ராவச்சே²த³கமித்யுக்தத்வாத் । ந சைவமபி அபா³தி⁴தஜ்ஞாநைக்யாநுப⁴வவிரோத⁴:; அத்⁴யஸ்தேந ஸஹேந்த்³ரியஸம்ப்ரயோக³ஸ்யைவ பா³த⁴கத்வாத் । ந ச ஸந்நிகர்ஷ: ப்ரமாஸாமக்³ரீ; கரணாநாம் ப்ராப்யகாரித்வாநியமேந ஸந்நிகர்ஷஸ்யாபி ஸாமாந்யஸாமக்³ரீத்வாத் । நஹி த்³ருஷ்டா சி²தா³ தா³ருவியுக்தகுடா²ரேணேத்யந்யத்ர விஸ்தர: । யத்து ஶுக்திரேவ விவர்தாதி⁴ஷ்டா²நமஸ்து, ந சைதந்யமிதி, தந்ந அதி⁴ஷ்டா²நஸ்ய ப்⁴ரமஜநகாஜ்ஞாநவிஷயத்வேந தத³கல்பிததயா ஸத்யத்வநியமாத், ஶுக்தேஶ்ச மித்²யாத்வாத் । யத்³வா—அவித்³யாவ்ருத்தேர்ந ஜ்ஞாநத்வம் , அத: ஜ்ஞாநைக்யதீ⁴:; ஜ்ஞாநத்வஸ்யாஜ்ஞாநநிவர்தகமாத்ரவ்ருத்தித்வாத் । ந ச–ஏவம் தா⁴ராவாஹநஸ்த²லே த்³விதீயாதி³ஜ்ஞாநே ஜ்ஞாநத்வம் ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; தஸ்யாபி தத்தத்காலவிஶிஷ்டக்³ராஹகத்வேநாக்³ருஹீதக்³ராஹகதயா(அ)ஜ்ஞாநநிவர்தகத்வாத் । வஸ்துதஸ்து–யாவந்தி ஜ்ஞாநாநி தாவந்த்யஜ்ஞாநாநீதி வ்யவஹிதஜ்ஞாநேநேவாவ்யவஹிதஜ்ஞாநேநாபி அஜ்ஞாநநிவர்தநாதி³தி ந காப்யநுபபத்தி: । பரோக்ஷஸ்த²லே(அ)பி ப்ரமாத்ருக³தாஜ்ஞாநநிவ்ருத்திரஸ்த்யேவேதி தத்ர ஜாநாமீதி ப்ரத்யய: । தேந ஸஹாபே⁴த³க்³ரஹாத் பரோக்ஷப்⁴ரமே(அ)பி ஜாநாமீதி ப்ரத்யய: । ந ச விவரணே அந்த:கரணபரிணாமே ஜ்ஞாநத்வோபசாராத் இத³ம்வ்ருத்தேரபி ஜ்ஞாநத்வோக்தௌ விவரணவிரோத⁴:; தஸ்ய ப்ரகாஶத்வநிப³ந்த⁴நஜ்ஞாநபத³ப்ரயோக³விஷயத்வமித்யேதத்பரத்வாத் , ந த்வஜ்ஞாநநிவர்தகத்வநிப³ந்த⁴நஜ்ஞாநபத³ப்ரயோகோ³(அ)ப்யௌபசாரிக இதி தஸ்யார்த²: । ததா² சாவித்³யாவ்ருத்தௌ யத்ர ஜ்ஞாநபத³ப்ரயோக³:, தத்ரௌபசாரிக ஏவ । ந ச–அவித்³யாவ்ருத்தேரஜ்ஞாநத்வே ஜ்ஞாநஸ்யௌத்ஸர்கி³கம் ப்ராமாண்யமிதி விருத்⁴யேத, நிரபவாத³நியமஸ்யைவ ஸம்ப⁴வாதி³தி வாச்யம் ; இச்சா²ஜநகவ்ருத்திமாத்ரஸ்ய ஜ்ஞாநத்வமபி⁴ப்ரேத்ய உத்ஸர்க³த்வோக்தே: । யத்³வா-வ்ருத்திபே⁴தே³(அ)பி இத³ம்ரூப்யயோரித³மம்ஶாவச்சி²ந்நசைதந்யப்ரகாஶ்யத்வேந ப²லைக்யாத் ஜ்ஞாநைக்யதீ⁴: । ந ச–பரோக்ஷப்⁴ரமே அபரோக்ஷைகரஸசைதந்யரூபப²லைக்யாபா⁴வாத் கத²ம் தந்நிப³ந்த⁴நஜ்ஞாநைக்யாநுப⁴வ இதி–வாச்யம் । தத்ர ப²லைக்யமப்யுபசர்ய ஜ்ஞாநைக்யோபசார இத்யேவ விஶேஷாத் । நநுத்வந்மதே யதா²க்ரமமித³ம்ரூப்யாகாராந்த:கரணவ்ருத்த்யவித்³யாவ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தாப்⁴யாம் வா, தத³பி⁴வ்யக்தாப்⁴யாம் வா, இமம்ஶாவச்சி²ந்நதத³நவச்சி²ந்நாப்⁴யாஸித³மம்ஶரூப்யாதி⁴ஷ்டா²நசைதந்யாப்⁴யாம் வா, வேத்³யத்வேநாவச்சி²ந்நப²லஸ்ய பே⁴தா³த் கத²ம் ப²லைக்யம் ? அநவச்சி²ந்நப²லீபூ⁴தசிந்மாத்ராபே⁴த³ஸ்ய ஸர்வத்ர ஸமாநத்வாத் । ந ஹீத³மம்ஶே(அ)பி தத³வச்சி²ந்நமேவ சைதந்யமுபாதா³நம் ; ஆத்மாஶ்ரயாத் । ந வா ரூப்யே இத³மம்ஶாநவச்சி²ந்நமுபாதா³நம் ; 'இத³ம் ரூப்ய’மிதி ப்ரதீத்யநுபபத்தேரிதி சேந்ந; அவித்³யாவ்ருத்திஸ்தாவந்நாஜ்ஞாநநாஶிகா கிம்த்வந்த:கரணவ்ருத்திரித³மாகாரா । ததா²ச தத³பி⁴வ்யக்தசைதந்யமேவ ரூப்யமபி⁴வ்யநக்தீதி ப²லைக்யஸம்ப⁴வாத் । ந ஹ்யவச்சே²த³கபே⁴தே³ந ப²லபே⁴த³:, கிம்து வ்யஞ்ஜகபே⁴தே³ந । ததா²ச பரமார்த²ஸச்சைதந்யமதி⁴ஷ்டா²நமத்⁴யஸ்தஜ்ஞாநஸ்ய । தச்ச த்³விவித⁴ம் வ்யாவஹாரிகஸத் ப்ராதிபா⁴ஸிகஸச்சேதி । தது³க்தம் - ‘ப்ராக்³வ்யாவஹாரிகஸத்வவிஷயத்வாத் ப்ரத்யக்ஷம் நாக³மபா³த⁴கமி'தி । பரமார்த²ஸத்த்வமாதா³ய த்ரிவித⁴ம் ஸத்த்வம் ॥

நநு–ஏவம் ஸத்த்வவைவித்⁴யவிபா⁴கோ³ நோபபத்³யதே, ப்ரதிபா⁴ஸிகாத³ப்யபக்ருஷ்டஸ்ய ஸ்வாப்நரூப்யஸ்ய வ்யாவஹாரிகாத³ப்யுத்க்ருஷ்டாயா அவித்³யாநிவ்ருத்தே: ஸத்³பா⁴வாதி³தி சேந்ந; ஸ்வாப்நே ப்ரதிபா⁴ஸிகநிக்ருஷ்டத்வே ப்ரமாணாபா⁴வாத் । ததா² ஹி-ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வம் ஹி ப்ரதிபா⁴ஸமாத்ரஸத்த்வம் , தச்ச ஸ்வப்நஜாக³ரயோ: ஸமாநம் । நநு-ஜாக³ரே அதி⁴ஷ்டா²நதாவச்சே²த³கேத³மம்ஶஸ்யாதி⁴கஸத்தாகத்வம், ஸ்வப்நகாலே தஸ்யாபி ப்ரதிபா⁴ஸிகத்வமித்யேவ நிக்ருஷ்டத்வமிதி–சேந்ந; ஸ்வப்நே ஹி இத³மோ நாதி⁴ஷ்டா²நாவச்சே²த³கத்வம் ; துல்யவதா³ரோப்யத்வாத் । தத்ராதி⁴ஷ்டா²நமவித்³யாவச்சி²ந்நமேவ சைதந்யமிதி வக்ஷ்யதே । அவித்³யாநிவ்ருத்தே: பஞ்சமப்ரகாரதாபக்ஷே ஸம்ஸாரகாலீநஸத்த்வஸ்யைவாயம் விபா⁴க³ இதி ந ந்யூநதா । யத்³வா-அவித்³யாநிவ்ருத்தே: ஸத்த்வாபா⁴வேந ஸத்த்வவிபா⁴கே³ ந தத³ஸம்க்³ரஹநிப³ந்த⁴நோ தோ³ஷ: । வஸ்துதஸ்து–அவித்³யாநிவ்ருத்தி: ப்³ரஹ்மஸ்வரூபா அநிர்வசநீயா வேதி ந விபா⁴க³ந்யூநதா । ந ச விபா⁴க³ஸ்ய தாத்த்விகத்வே அபஸித்³தா⁴ந்த:, அதாத்த்விகத்வே த்ரிவித⁴த்வம் க³தமேவேதி வாச்யம்; ப்³ரஹ்மாதிரிக்தமதாத்த்விகமிதி வத³தோ விபா⁴கா³தாத்த்விகத்வஸ்யேஷ்டத்வாத் । ந ச தர்ஹி தாத்த்விகத்ரைவித்⁴யஹாநி:; கோ ஹி த்ரைவித்⁴யஸ்ய தாத்த்விகத்வம் ப்³ரவீதி ? கிம்து வ்யாவஹாரிகத்வமேவ । ந ச–தாத்த்விகஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)தாத்த்விகாச்சு²க்திரூப்யாத் பா³தா⁴தி⁴க³ம்யஸ்ய விபா⁴க³ஸ்ய கத²மதாத்த்விகத்வமிதி–வாச்யம் ; பா³த⁴போ³த்⁴யத்வம் ந தாத்த்விகத்வே ப்ரயோஜகம் , கிம்த்வபா³த்⁴யத்வம் । தச்ச ந ப்³ரஹ்மாதிரிக்தவ்ருத்தி; நேஹநாநேத்யாதி³நா பா³தா⁴த் । ந ச த்ரிவித⁴ஸத்த்வாங்கீ³காரே ப்³ரஹ்மைவ ஸதி³தி ஸ்வமதவிரோத⁴:। தஸ்ய பரமார்த²ஸத்³ப்³ரஹ்மைவேத்யேதத்பரத்வாத் । ஏதேந–விஶ்வமித்²யாத்வப்³ரஹ்மநிர்விஶேஷத்வாதா³வப்யேவம் விகல்ப்ய தூ³ஷணமிதி–அபாஸ்தம் । நநு–அத்ர பரமார்த²ஸதே³வ ஸதி³தரத்³வயம் ஸத்³விலக்ஷணமேவ ஸத்த்வேந பா⁴தி, பா³த⁴விலம்பா³விலம்பா³ப்⁴யாம் தத்³பே⁴த³ இத்யபி⁴ப்ரேதம், உத வா ஸத்த்வஸ்யைவாவாந்தரபே⁴த³ இதி । நாத்³ய:; த்வந்மதே ரூப்யாபா⁴வே ரூப்யதீ⁴ரிவ ஸத்த்வாபா⁴வே ஸத்த்வபு³த்³தே⁴ரயோகா³த் । கதா³சித³பி ஸத்த்வாபா⁴வே துச்ச²வது³த்பத்த்யாத்³யயோகா³த், வ்யாவஹாரிகே ப்ராதிபா⁴ஸிகார்த²க³தவிஶேஷாபா⁴வேந தத்ரார்த²க்ரியாதே³: ஶ்ருதீநாம் தத்³விஷயத்வேந ப்ராமாண்யஸ்ய சாயுக்த்யாபாதாத் । ப்ரத்யுத நபோ⁴நைல்யப்⁴ரமஹேதோரிவ அர்த²ப்⁴ராந்திஹேதுத்வேநாப்ராமாண்யநிஶ்சய ஏவ ஸ்யாத்। நாந்ய:; ஆரோபிதாநாரோபிதஸாதா⁴ரணஸாமாந்யத⁴ர்மாபா⁴வாத், வ்யாவஹாரிகஸ்யாநாரோபிதவிஶேஷத்வே இஷ்டாபத்தேஶ்சேதி–சேந்ந; த்³விதீயபக்ஷஸ்யைவ க்ஷோத³க்ஷமத்வாத் । ததா² ஹிஅபா³த்⁴யத்வரூபமாரோபிதாநாரோபிதயோ: ஸாமாந்யம் । அந்யதா³ பா³த்⁴யே(அ)பி ஸ்வகாலாபா³த்⁴யத்வமாத்ரேணாரோபிதே(அ)பி தஸ்ய ஸம்ப⁴வாத், ஆரோபிதாநாரோபிதயோரேகஸாமாந்யாபா⁴வே ப்ரவ்ருத்த்யாத்³யநுபபத்தேருக்தத்வாத் । அத ஏவோக்தம் 'ஆகாஶாதௌ³ ஸத்யதா தாவதே³கா ப்ரத்யங்மாத்ரே ஸத்யதா காசித³ந்யா । தத்ஸம்பர்காத் ஸத்யதா தத்ர சாந்யா வ்யுத்பந்நோ(அ)யம் ஸத்யஶப்³த³ஸ்து தத்ர ॥ இதி । யதா² ப்ரதிபா⁴ஸிகரஜதே ஜ்ஞாதைகஸதே³கம் ரஜதத்வம் । லௌகிகபரமார்த²ரஜதே சாஜ்ஞாதஸத³பரம் ரஜதத்வம், தது³ப⁴யாநுக³தம் சாரோபிதாநாரோபிதஸாதா⁴ரணம் ரஜதத்வம் ரஜதஶப்³தா³லம்ப³நம் , ஏவமாகாஶாதா³வாரோபிதைகா ஸத்யதா, சிதா³த்மநி சாநாரோபிதா(அ)பரா, தது³ப⁴யஸாதா⁴ரணீ சாந்யா வ்யாவஹாரிகீ ஸத்யதா, ஸத்யஶப்³தா³லம்ப³நமிதி பா⁴வ: । ஸத்³விஶேஷத்வே(அ)பி வ்யாவஹாரிகஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய நாநாரோபிதவிஶேஷத்வம் , யேநேஷ்டாபத்திரவகாஶமாஸாத³யேத் ; ஸத்த்வஸ்யாநாரோபிதத்வாத்மகத்வாபா⁴வாத் । ஸத்த்வாங்கீ³காராதே³வ நோத்பத்யாதி³விரோதோ⁴(அ)பி । ந ச ஸ்வரூபேண பா³த்⁴யத்வம் ப்ரபஞ்சே(அ)பி நாஸ்தி; துச்ச²த்வப்ரஸங்கா³த், பாரமார்தி²கத்வாகாரேண பா³த்⁴யத்வம் நிர்த⁴ர்மகதயா ப்³ரஹ்மண்யப்யஸ்தீதி கத²ம் கதா³சித்³பா³த்⁴யத்வமாதா³ய வ்யாவஹாரிகத்வாதி³ஸ்தி²திரிதி வாச்யம் ; மித்²யாத்வரூபஸாத்⁴யநிருக்தாவேவாஸ்ய த³த்தோத்தரத்வாத் । யத்து—ஸப்ரகாரகஸ்யைவ ஜ்ஞாநஸ்ய–ப்ரபஞ்சபா³த⁴கத்வம் வக்தவ்யம் ; நிஷ்ப்ரகாரகத்வே பா³த⁴கத்வாயோகா³த் । ததா²ச ஸ ப்ரகாரஸ்தாத்த்விக ஏவ ஸ்யாத் இதி, தந்ந; ஸ்வரூபோபலக்ஷணோபலக்ஷிதஸ்வரூபவிஷயகவ்யாவ்ருத்தாகாரஜ்ஞாநஸ்யைவ நிஷ்ப்ரகாரகத்வே(அ)பி பா³த⁴கத்வமித்யஸ்யாபி ப்ராகே³வோக்தத்வாத் । ஸ்வரூபோபலக்ஷணநிப³ந்த⁴நவ்யாவ்ருத்தாகாரத்வே(அ)பி யதா² நாக²ண்டா³ர்த²த்வக்ஷதி:; தத³ப்யுக்தமத⁴ஸ்தாத் । நநு–வ்யாவஹாரிகப்ராதிபா⁴ஸிகயோர்பா³த்⁴யத்வாவிஶேஷே கிம்நிப³ந்த⁴நோ பே⁴த³:, ந தாவந்மாயிகத்வாவித்³யகத்வாப்⁴யாம் பே⁴த³:; மாயாவித்³யயோரபே⁴தா³த் , அர்த²க³தவிஶேஷாபா⁴வே தத³யோகா³ச்ச । நாப்யர்த²க்ரியாகாரித்வாகாரித்வாப்⁴யாம் விஶேஷ:; ஸ்வாப்நக⁴டாதௌ³ ஸ்வாப்நஜலாஹரணாத்³யர்த²க்ரியாத³ர்ஶநாத் । ந சார்த²க்ரியாயாம் வ்யாவஹாரிகத்வம் விஶேஷணம்; அந்யோந்யாஶ்ரயாத், ஸ்வாப்நாங்க³நாலிஜநாதௌ³ ப்ராதிபா⁴ஸிகே வ்யாவஹாரிகஸுக²ஜநகே அதிவ்யாப்தேஶ்ச । நாபி ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநபா³த்⁴யத்வதத்³பி⁴ந்நஜ்ஞாநபா³த்⁴யத்வாப்⁴யாம் விஶேஷ:; த்வந்மதே ரூப்யாதே³ரபி ஶுக்த்யவச்சி²ந்நப்³ரஹ்மதீ⁴பா³த்⁴யத்வாத் , ப்³ரஹ்மண்யத்⁴யஸ்தஸ்ய க்ஷணிகத்வாதே³ரபி ப்ராதிபா⁴ஸிகஸ்ய ப்³ரஹ்மதீ⁴பா³த்⁴யத்வேநாதிப்ரஸங்கா³ச்ச । நாபி ப்³ரஹ்மப்ரமாபா³த்⁴யத்வதத³ந்யப்ரமாபா³த்⁴யத்வாப்⁴யாம் விஶேஷ:; த்வந்மதே ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்யைவ ப்ரமாத்வாத் । நாபி ப்ரமாபா³த்⁴யத்வப்⁴ராந்திபா³த்⁴யத்வாப்⁴யாம் விஶேஷ:; ப்⁴ராந்திபா³த்⁴யத்வஸ்ய ப்³ரஹ்மண்யபி ஸத்த்வாத் । நாபி பாரமார்தி²கவிஷயதீ⁴பா³த்⁴யத்வவ்யாவஹாரிகவிஷயதீ⁴பா³த்⁴யத்வாப்⁴யாம் விஶேஷ:; அந்யோந்யாஶ்ரயாத் । நாப்யந்யோந்யேதரத்வாப்⁴யாம் ; பே⁴த³காபா⁴வே இதரத்வஸ்யைவாயோகா³த்; அந்யோந்யாஶ்ரயாச்சேதி சேந்ந; ஸப்ரகாரகநிஷ்ப்ரகாரகஜ்ஞாநபா³த்⁴யத்வாப்⁴யாம் ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மதீ⁴பா³த்⁴யத்வதத³ந்யதீ⁴பா³த்⁴யத்வாப்⁴யாம் வா மஹாவாக்யஜந்யதீ⁴பா³த்⁴யத்வதந்யதீ⁴பா³த்⁴யத்வாப்⁴யாம் வா ஸ்வபா³த⁴கதீ⁴பா³த்⁴யத்வதந்யதீ⁴பா³த்⁴யத்வாப்⁴யாம் வா பே⁴த³ஸம்ப⁴வாத் । ஶுத்³த⁴ஶப்³தே³ந நிர்த⁴ர்மகாதி⁴ஷ்டா²நமாத்ரமேவாத்ர விவக்ஷிதம் । ந ச–நிர்த⁴ர்மகம் யத்³ வஸ்துக³த்யா தஜ்ஜ்ஞாநம் ப்⁴ரமகாலே(அ)பி, நிர்த⁴ர்மகத்வவிஶிஷ்டஸ்ய தது³பலக்ஷிதஸ்ய வா ஜ்ஞாநம் சேத்³விவக்ஷிதம், ததா³ அக²ண்டா³ர்த²தாஹாநி:; ப்ரகாரீபூ⁴தநிர்த⁴ர்மகத்வத்³விதீயாபா⁴வாதே³ஸ்தாத்த்விகத்வாபத்திஶ்சேதி வாச்யம்; நிர்த⁴ர்மகம் யத்³ வஸ்துக³த்யா தந்மாத்ரகோ³சரஜ்ஞாநஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் , தஸ்ய ச ப்⁴ரமகாலே(அ)பா⁴வாத் । நிர்த⁴ர்மகத்வாதே³ஸ்தத்³பு³த்³தா⁴வுபாயத்வமாத்ரம், ந து தத்³பு³த்³தௌ⁴ விஷயத்வம் । அதோ நாக²ண்டா³ர்த²தாஹாநிப்ரகாரதாத்த்விகத்வாபத்தீ । நிஷ்ப்ரகாரகத்வே(அ)பி ஸம்ஶயாதி³நிவர்தகத்வமுபபாதி³தமேவ । தஸ்மாத³ஜ்ஞாநோபாதா³நகம் ஜக³ந்மித்²யேதி ஸித்³த⁴ம் ॥ உபாதி⁴பா³த⁴ப்ரதிபக்ஷஶூந்யம் நிபக்ஷபா³தா⁴க³மஸவ்யபேக்ஷம் । த்³ருஶ்யத்வமவ்யாஹதமம்ப³ராதி³மித்²யாத்வஸித்³தௌ⁴ ஸுத்³ருட⁴ம் ஹி மாநம் ॥ ததே³வம் த்³ருஶ்யஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய மித்²யாத்வாத்தத³திரிக்தப்³ரஹ்மரூபாக²ண்டா³ர்த²நிஷ்ட²வேதா³ந்தவாக்யம் பரதத்த்வாவேத³கம் ।। ஸக²ண்டா³ர்த²விஷயகம் ஸர்வமதத்த்வாவேத³கமேவேதி । யத்³யபீத³ம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாவ்யவஹிதப்⁴ரமவிஷயே ப்ரதிபா⁴ஸிகே வ்யாவஹாரிகலக்ஷணமதிவ்யாப்தம் । ப்ரதிபா⁴ஸிகலக்ஷணம், சாவ்யாப்தம் , ததா²பி கரணஸம்ஸர்கி³தோ³ஷப்ரயுக்தத்வம் தத³ஸம்ஸர்கி³தோ³ஷப்ரயுக்தத்வம் ச தயோர்லக்ஷணம் நிரவத்³யம் ॥

தத்ராக²ண்டா³ர்த²லக்ஷணோபபத்தி: । ஹேயம் நிரூப்ய ப³ந்தா⁴க்²யம் தந்நிவ்ருத்தேர்நிப³ந்த⁴நம் । யஜ்ஜ்ஞாநம் தத³க²ண்டா³ர்த²மாதே³யமது⁴நோச்யதே ॥ தச்சாக²ண்டா³ர்த²ம் த்³விவித⁴ம் । ஏகம் பதா³ர்த²நிஷ்ட²ம் , அபரம் வாக்யார்த²நிஷ்ட²ம் । ஏகைகம் ச புநர்வைதி³கலௌகிகபே⁴தே³ந த்³விவித⁴ம் । பதா³ர்த²நிஷ்ட²ம் வைதி³கமபி த்³விவித⁴ம்। தத்பதா³ர்த²நிஷ்ட²ம் த்வம்பதா³ர்த²நிஷ்ட²ம் ச । தத்ர ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்த'மித்யாதி³ தத்பதா³ர்த²நிஷ்ட²ம் । 'யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு ஹ்ருத்³யந்தஜ்யோதி: புருஷ' இத்யாதி³ த்வம்பதா³ர்த²நிஷ்ட²ம் । ‘ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶ' இத்யாதி³ து லௌகிகபதா³ர்த²நிஷ்ட²ம் । வாக்யார்த²நிஷ்ட²மபி வைதி³கம் 'தத்த்வமஸ்யா'தி³வாக்யம், ‘ஸோ(அ)யம் தே³வத³த்த' இத்யாதி³ து லௌகிகம் ॥ அத்ராஹு:–கிமக²ண்டா³ர்த²த்வம் ? ந தாவந்நிர்பே⁴தா³ர்த²த்வம் ; யதோ நிர்பே⁴தா³ர்த²த்வஸ்ய ஶப்³த³போ³த்⁴யத்வே விஶேஷணதாயாமுபலக்ஷணதாயாம் ச ‘நிர்க⁴டம் பூ⁴தலமி'திவத் ஸக²ண்டா³ர்த²தைவ ஸ்யாத் , ஶப்³தா³போ³த்⁴யத்வே து வஸ்துக³த்யா யந்நிர்பே⁴த³ம் ப்³ரஹ்ம தத்³போ³த⁴கஸகு³ணவாக்யாநாமபி அக²ண்டா³ர்த²த்வாபத்தி: । அத² யந்நிர்பே⁴த³ம் வஸ்துக³த்யா, தந்மாத்ரபரத்வம், ந; ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶாதி³வாக்யே(அ)வ்யாப்தே:, தேஷாம் த⁴ர்மிஸமஸத்தாகபே⁴த³வத்³வஸ்துபரத்வேந வஸ்துக³த்யா நிர்பே⁴தா³ர்த²நிஷ்ட²த்வாபா⁴வாத் । அத ஏவ நிர்விஶேஷார்த²த்வமபி ந । நாப்யபர்யாயஶப்³தா³நாம் ப்ராதிபதி³கார்த²மாத்ரபர்யவஸாயித்வம் ; ஶீதோஷ்ணஸ்பர்ஶவந்தௌ பய:பாவகாவித்யாதா³வநேகப்ராதிபதி³கார்த²பரே(அ)திவ்யாப்தே: । ந ச–ஸம்பூ⁴யார்த²பரத்வமத்ர நாஸ்த்யேவ, ப்ரத்யேகம் த்வேகைகார்த²பரத்வம் லக்ஷணவாக்யத்வாதி³தி நாதிவ்யாப்திரிதி-வாச்யம் ; ததா²பி ப்³ரஹ்மண்யபா⁴வாத் , அபி⁴த⁴யா லக்ஷணயா வா வேதா³ந்தவாக்யாநாம் நி:ஸம்ப³ந்தே⁴ ப்³ரஹ்மணி பர்யவஸாநாநுபபத்தே: । அத ஏவ நைகவிஶேஷ்யபரத்வமபி; தத்³விஶிஷ்டைகவிஶேஷ்யபோ³த⁴கநீலோத்பலாதி³வாக்யே அதிவ்யாப்தேரிஷ்டாபத்தேஶ்ச । யத்து–அபர்யாயஶப்³தா³நாம் ஸம்ஸர்கா³கோ³சரப்ரமிதிஜநகத்வம் வா தேஷாமேகப்ராதிபதி³கார்த²மாத்ரபர்யவஸாயித்வம் வா அக²ண்டா³ர்த²த்வம் । தது³க்தம் பஞ்சபாதி³காக்ருத்³பி⁴: ‘பதா³நாம் பரஸ்பராநவச்சி²ந்நார்தா²நாம் அநந்யாகாங்க்ஷாணாம் அவ்யதிரிக்தைகரஸப்ராதிபதி³கார்த²மாத்ராந்வய:' இதி । உக்தஞ்ச தத்த்வப்ரதீ³பிகாக்ருத்³பி⁴:–‘ஸம்ஸர்கா³ஸங்கி³ஸம்யக்³தீ⁴ஹேதுதா யா கி³ராமியம் । உக்தா(அ)க²ண்டா³ர்த²தா யத்³வா தத்ப்ராதிபதி³கார்த²தா ॥' இதி । தந்ந; ஆத்³யே ‘அப்ராப்தயோ: ப்ராப்தி: ஸம்யோக³' இத்யாதௌ³ ஸம்யோக³லக்ஷணவாக்யே(அ)வ்யாப்தே: । அத² பத³ஸ்மாரிதபதா³ர்த²ஸம்ஸர்கா³ப்ரமாபகத்வம் விவக்ஷிதம் , தத்ராபி “த்³விஷத³ந்நம் ந போ⁴க்தவ்ய’மித்யேதத்பரே ‘விஷம் பு⁴ங்க்ஷ்வே'தி வாக்யே அதிவ்யாப்தி: । ந ச–‘த்³விஷத³ந்நம் ந போ⁴க்தவ்யமி'தி ஶாஸ்த்ரமூலத்வேந ஶாஸ்த்ரீயபத³ஸ்மாரிதபதா³ர்த²ஸம்ஸர்க³ப்ரமாபகத்வாத³த்ர நாதிவ்யாப்திரிதி வாச்யம்; யுக்திமூலத்வேநாஸ்ய ஶாஸ்த்ரமூலத்வாஸித்³தே⁴: । அத² ப்ரதிபிபாத³யிஷிதபதா³ர்த²ஸம்ஸர்கா³ப்ரமாபகத்வமத்ர விவக்ஷிதம், தத்ராப்யஸம்ப⁴வ:; சந்த்³ரப்³ரஹ்மாதி³ஶப்³தா³ர்தா²நாம் ஸ்வரூபதோ ஜ்ஞாததயா(அ)ப்ரதிபிபாத³யிஷிதத்வேந ஸம்ஸர்க³விஶேஷப்ரதியோகி³த்வேநைவ ப்ரதிபிபாத³யிஷிதத்வாத் । அத ஏவ ந த்³விதீயலக்ஷணமபி, ததா²ச லக்ஷணாஸம்ப⁴வாத் ப்ரமாணமப்யஸம்ப⁴வி; அலக்ஷிதே ப்ரமாணஸ்யோபந்யஸிதுமஶக்யத்வாத் இதி । அத்ரோச்யதே-பத³வ்ருத்திஸ்மாரிதாதிரிக்தமத்ர ஸம்ஸர்க³பதே³ந விவக்ஷிதம் । ததா²சாபர்யாயஶப்³தா³நாம் பத³வ்ருத்திஸ்மாரிதாதிரிக்தாகோ³சரப்ரமாஜநகத்வமாத்³யலக்ஷணம் பர்யவஸிதம்। ததா²ச ந ஸம்யோக³லக்ஷணே அவ்யாப்தி:; தஸ்ய பத³வ்ருத்திஸ்மாரிதத்வாத் । நாபி த்³விஷத³ந்நபோ⁴ஜநநிஷேத⁴கே அதிவ்யாப்தி:; தத்ராநிஷ்டஸாத⁴நத்வஸம்ஸர்க³ஸ்ய பத³வ்ருத்த்யஸ்மாரிதஸ்ய ப்ரதிபாத்³யத்வாத் । ‘ஶீதோ(அ)ஷ்ணஸ்பர்ஶவந்தௌ பய:பாவகா'வித்யத்ர த்வக²ண்டா³ர்த²த்வமிஷ்டமேவ । ந ச-த⁴ர்மத⁴ர்மிபா⁴வாஸஹமக²ண்டா³ர்த²த்வம் கத²ம் த⁴ர்மபே⁴த³ம் ஸஹதாமிதி–வாச்யம் ; ஏகத்ராஸஹிஷ்ணுதாயா: ஸர்வத்ராஸஹிஷ்ணுதாயாமஹேதுத்வாத் , ஶீதஸ்பர்ஶவத் பய:, உஷ்ணஸ்பர்ஶவாந் பாவக இதி வாக்யார்த²பே⁴தா³ச்ச । அஸம்ப⁴வஸ்து தந்மாத்ரப்ரஶ்நோத்தரத்வாதி³தி ஹேத்வஸித்³த்⁴யுத்³தா⁴ரே நிரஸிஷ்யதே । அத்ர ச ‘க⁴ட: கலஶ' இத்யாதௌ³ ஸம்ஸர்கா³ப்ரமாபகே ஏகார்த²பரே(அ)திவ்யாப்திவாரணாயாபர்யாயஶப்³தா³நாமிதி । தத்ராபி ப³ஹுவசநேந ஸம்பூ⁴யைகார்த²ப்ரதிபாத³கத்வஸ்ய லாபா⁴ந்ந ‘த⁴வக²தி³ரபலாஶா' இத்யாதா³வதிவ்யாப்தி: । பத³ஜ்ஞாப்யேத்யுக்தே அர்தா²பத்த்யா பத³ஜ்ஞாப்யமநிஷ்டஸாத⁴நத்வமாதா³ய ‘விஷம் பு⁴ங்க்ஷ்வே'தி வாக்யே அதிவ்யாப்தி: ஸ்யாத்தத்³வாரணாய-வ்ருத்தீதி । ததா²ப்யந்விதாபி⁴தா⁴நவாதி³மதே ஶக்த்யா(அ)பி⁴ஹிதாந்வயவாதி³மதே ச லக்ஷணயா வாக்யார்த²பூ⁴தஸம்ஸர்க³ஸ்ய வ்ருத்திஜ்ஞாப்யத்வாத் ஸர்வத்ர ப்ரமாணவாக்யே அதிவ்யாப்தி: ஸ்யாத்தத்³வாரணாய உக்தம்—ஸ்மாரிதேதி । ஆத்³யபக்ஷே குப்³ஜஶக்த்யங்கீ³காராத், த்³விதீயபக்ஷே சாஜ்ஞாதாயா ஏவ பதா³ர்த²நிஷ்டா²யா லக்ஷணாயா வ்ருத்தித்வாங்கீ³காராத் ந ஸம்ஸர்க³ஸ்ய பத³ஸ்மாரிதத்வம் , கிம்த்வநுபா⁴வ்யத்வமித்யதிவ்யாப்திபரிஹார: । ஏவம் த்³விதீயமபி லக்ஷணம் ஸம்யகே³வ । தத்ராப்யேகத்வம் ப்ராதிபதி³கார்த²ஸ்யைகத⁴ர்மாவச்சே²தே³ந வ்ருத்திவிஷயத்வம் , ந த்வேகமாத்ரவ்யக்தித்வம் । அதோ யௌகி³கார்தோ²பக³வாதி³ப்ரஶ்நோத்தரே ‘ஶ்யாமோ தீ³ர்க⁴: லோஹிதாக்ஷ ஔபக³வ' இத்யாதௌ³ அநேகார்தா²த்மகே வநஸேநாதி³ப்ரஶ்நோத்தரே ஏகதே³ஶஸ்தா² வ்ருக்ஷா வநமித்யாதௌ³ ச நாவ்யாப்தி: । ‘ஶீதோஷ்ணஸ்பர்ஶவந்தௌ பய:பாவகாவி'தி து ப்ரத்யேகமேகைகார்த²பரத்வாத் ஸம்க்³ராஹ்யமேவ । தது³க்தம் கல்பதருக்ருத்³பி⁴:–"அவிஶிஷ்டமபர்யாயாநேகஶப்³த³ப்ரகாஶிதம் । ஏகம் வேதா³ந்தநிஷ்ணாதா அக²ண்ட³ம் ப்ரதிபேதி³ரே ॥” இதி । நநு-ப்ரவ்ருத்திநிமித்தபே⁴தே³ அபர்யாயத்வம் , ஸ சாநந்தாதி³பதே³ஷு ந ஸம்ப⁴வதி; ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மமாத்ரநிஷ்ட²த்வாத் , அதோ வேதா³ந்தேஷு லக்ஷணா(அ)வ்யாப்திரிதி-சேந்ந; ப்ரவ்ருத்திநிமித்தபே⁴த³ம் ஸ்வீக்ருத்யைவ லக்ஷணயா(அ)நந்தாதி³பதா³நாம் ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மபரத்வஸ்ய வக்ஷ்யமாணத்வாத் । ந ச ஶுத்³தே⁴ ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாந்ந லக்ஷணாபீதி வாச்யம் ; அதாத்த்விகஸம்ப³ந்தே⁴நைவ லக்ஷணோபபத்தே:, ப்⁴ரமப்ரதீதரஜதத்வேந ஸம்ப³ந்தே⁴ந ஶுக்தௌ ரஜதபத³லக்ஷணாவத் । ஶுத்³த⁴ஸ்யைவ ஸர்வகல்பநாஸ்பத³த்வேந ஶுத்³தே⁴ ந கல்பிதஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தி: । யதா² சாநந்தாதி³பதா³நாம் லாக்ஷணிகத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மணி நாந்தவத்த்வாதி³ப்ரஸங்க³:, ததா² வக்ஷ்யதே ॥

ஏவம் லக்ஷணஸம்ப⁴வே ப்ரமாணஸம்ப⁴வோ(அ)பி । ததா² ஹி ஸத்யாதி³வாக்யமக²ண்டா³ர்த²நிஷ்ட²ம், ப்³ரஹ்மப்ராதிபதி³கார்த²நிஷ்ட²ம் வா, லக்ஷணவாக்யத்வாத் தந்மாத்ரப்ரஶ்நோத்தரத்வாத்³வா, ‘ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஶ்சந்த்³ர' இத்யாதி³வாக்யவதி³தி பதா³ர்த²விஷயாக²ண்டா³ர்த²த்வாநுமாநம் । தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யமக²ண்டா³த²நிஷ்ட²மாத்மஸ்வரூபமாத்ரநிஷ்ட²ம் வா, அகார்யகாரணத்³ரவ்யமாத்ரநிஷ்ட²த்வே ஸதி ஸமாநாதி⁴கரணத்வாத் , தந்மாத்ரப்ரஶ்நோத்தரத்வாத்³வா, ஸோ(அ)யமித்யாதி³வாக்யவதி³தி வாக்யார்த²விஷயாக²ண்டா³ர்த²த்வாநுமாநம் । ந ச ஸத்யாதி³வாக்யே தந்மாத்ரப்ரஶ்நோத்தரத்வமஸித்³த⁴ம் ; ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரமி'தி ப்³ரஹ்மவேத³நஸ்யைவேஷ்டஸாத⁴நதயா தந்மாத்ர ஏவ பு³பு⁴த்ஸாத: தந்மாத்ரஸ்யைவ ப்ரஶ்நவிஷயத்வாத் । ந ச ப்ரக்ருஷ்டாதி³வாக்யே ஸாத்⁴யவைகல்யம்; தத்³வாக்யம் பக்ஷீக்ருத்ய தந்மாத்ரப்ரஶ்நோத்தரத்வேந சந்த்³ரமாத்ரநிஷ்ட²தாயா: ஸாமாந்யவ்யாப்திமவலம்ப்³ய ஸாத⁴நாத் । ஏவம் 'தத்த்வமஸ்யா'தி³வாக்யே(அ)பி தந்மாத்ரப்ரஶ்நோத்தரத்வம் நாஸித்³த⁴ம் ; ‘கோ(அ)ஹமி'த்யாத்மஸ்வரூபஸ்யைவ ப்ரஶ்நவிஷயத்வேந தத³தி⁴கப்ரத்யுக்தேரயுக்தே: । நாப்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தாஸித்³தி⁴:; தே³வத³த்தஸ்வரூபமாத்ரே ப்ருஷ்டே அஸ்ய ப்ரவ்ருத்தே: । ந சாப்ரயோஜகத்வம் ; ப்ரஶ்நோத்தரயோர்வையதி⁴கரண்யாபத்தே:, விபக்ஷபா³த⁴கதர்கஸ்ய வித்³யமாநத்வாத் । ந ச–ஸம்ஸர்கா³கோ³சரப்ரமிதிஜநகத்வம் ஸாத்⁴யமப்ரஸித்³த⁴ம் , ப்ரத்யக்ஷாதி³நாபி இத³மித்த²மிதி விஶேஷஸம்ஸர்க³கோ³சராயா ஏவ ப்ரமிதேர்ஜநநாதி³தி வாச்யம் ; நிர்விகல்பகஸ்வீகர்த்ரூணாம் தஸ்மிந்நேவ ப்ரஸித்³தே⁴:, இதரேஷாம் து ப்ரமாத்வம் ஸம்ஸர்கா³கோ³சரவ்ருத்தி, ஸகலப்ரமாவ்ருத்தித்வாத³பி⁴தே⁴யத்வவதி³தி ஸாமாந்யதஸ்தத்ப்ரஸித்³தே⁴: । யத்³யப்யத்ராபி அப்ரயோஜகத்வம் ஸம்பா⁴வ்யதே; ததா²பி ஸந்தே³ஹரூபா ஸாத்⁴யப்ரஸித்³தி⁴ர்ந து³ர்லபா⁴ । வஸ்துதஸ்து ப்ரக்ருஷ்டாதி³வாக்ய ஏவ தத்ப்ரஸித்³தி⁴ர்த³ர்ஶிதா । ந ச லக்ஷணவாக்யத்வம் ஸத்யாதி³வாக்யேஷ்வஸித்³த⁴ம் ; ஸத்யத்வாதே³: பராபரஜாதிதயா தஸ்யாஶ்சாந்யத்ராபி வித்³யமாநத்வேநாஸாதா⁴ரண்யாபா⁴வாத் , ந ச தாத்த்விகம் தத் ப்³ரஹ்மணி, அத்³வைதஶ்ருதிவிரோதா⁴த், அதாத்த்விகம் த்வந்யத்ராபி துல்யமிதி வாச்யம்; பரமார்த²ஸத்யாதி³ரூபதாயா: ப்³ரஹ்மஸ்வரூபலக்ஷணத்வாத் । அஸ்மந்மதே யத்³யபி ஸத்யாத்³யந்யதமபத³ம் ஸ்வரூபலக்ஷணபரம், ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யஸ்ய ததா³பா⁴ஸத்வாத்; ததா²பி பரைரபி ஸத்யத்வஸ்ய ஸத்யத்வே ஸதி ஜ்ஞாநத்வஸ்ய ஸத்யத்வே ஸத்யாநந்த³த்வஸ்ய ஶூந்யவாதி³பி⁴ரபி ஸத்த்வரஹிதஜ்ஞாநாநந்தா³த்மகத்வஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்ராங்கீ³காராந்மிலிதம் விநா ந நிர்விசிகித்ஸப்³ரஹ்மஸித்³தி⁴ரிதி மிலிதம் லக்ஷணம் । ந சைவம் விஶிஷ்டஸ்ய லக்ஷணத்வே ஸக²ண்டா³ர்த²த்வப்ரஸங்க³:, வாச்யஸ்ய ஸக²ண்டா³ர்த²த்வே(அ)பி லக்ஷ்யஸ்யாக²ண்ட³த்வாத் । யத்³யபி ஸர்வேஷாம் ஸத்யாதி³பதா³நாம் லக்ஷ்யமேகமேவ நிர்விஶேஷம் ப்³ரஹ்ம; ததா²பி நிவர்தநீயாம்ஶாதி⁴க்யேந ந பதா³ந்தரவையர்த்²யம் । அதோ வாச்யார்த²வைஶிஷ்ட்யஸ்யாக²ண்ட³ஸித்³தா⁴வுபாயத்வாத் ந தத்³விரோதி⁴தா । நநு–இத³ம் விருத்³த⁴மஸாதா⁴ரணத⁴ர்மரூபலக்ஷணபரவாக்யஸ்ய ஸக²ண்டா³ர்த²த்வநியமாதி³தி சேத், ந; ஸர்வலக்ஷணவாக்யாநாம் ஸ்வரூபமாத்ரபர்யவஸாயித்வேந நியமாஸித்³தே⁴:, த⁴ர்மலக்ஷணஸ்யாக²ண்ட³த்வவிரோதி⁴த்வே(அ)பி ஸ்வரூபலக்ஷணஸ்ய தத³விரோதி⁴த்வாச்ச । ந சாபே⁴தே³ லக்ஷ்யலக்ஷணபா⁴வாயோக³:; அந்த:கரணவ்ருத்திநிவந்த⁴நாகாரபே⁴தே³ந உப⁴யோபபத்தே:, ஆவ்ருதத்வாநாவ்ருதத்வவத், அந்யதா² ஸ்வரூபலக்ஷணதடஸ்த²லக்ஷணவிபா⁴கோ³ ந ஸ்யாத் । ந ச யாவத்³த்³ரவ்யபா⁴வித்வாபா⁴வித்வாப்⁴யாம் வ்யவஸ்தா²; தாவதா ஹி ஸ்தா²யித்வாஸ்தா²யித்வவ்யவஸ்தா² ஸ்யாத் , ந து ஸ்வரூபாதி³ரூபா: தவ மதே பார்தி²வரூபாதௌ³ ஸ்வரூபலக்ஷணே அவ்யாப்தேஶ்ச, ப்³ரஹ்மணி யாவத்³த்³ரவ்யபா⁴வித⁴ர்மவிரஹாச்ச । வஸ்துதஸ்து த்³வாரத்வேந லக்ஷணே தாத்பர்யம் ந த்³வாரிணோ(அ)க²ண்டா³ர்த²த்வம் விருணத்³தி⁴ । ந ச–ஸ்வரூபஜ்ஞாநஸ்ய ப்ராகே³வ ஸாமாந்யதோ ஜாதத்வாத் தஜ்ஜ்ஞாநே நைதத்³த்³வாராபேக்ஷேதி வாச்யம் ; ஜ்ஞாநமாத்ரே(அ)ஸ்ய த்³வாரத்வாபா⁴வே(அ)பி ஸம்ஶயாதி³நிவர்தகைதஜ்ஜ்ஞாநே தத்³த்³வாராபேக்ஷணாத் । ந ச ஸக²ண்ட³வநாதி³லக்ஷணவாக்யே வ்யபி⁴சார:। தத்ராபி ஸாத்⁴யஸத்த்வஸ்ய வ்யுத்பாத³நாத் । ந ச கிம் சந்த்³ரலக்ஷணமித்யஸாதா⁴ரணத⁴ர்மப்ரஶ்நோத்தரே ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶாதி³வாக்யே வ்யபி⁴சார:; தத்ர ஹி ந சந்த்³ரஸ்வரூபபரத்வம் , கிம்து ப்ரகர்ஷாஶ்ரயோ ய: ப்ரகாஶ:, தத்ஸ்வரூபபரத்வம் । ததா²ச ப்ரகர்ஷோபலக்ஷிதப்ரகாஶவ்யக்திஸ்வரூபமாத்ரப்ரதிபாத³கத்வேந தத்ராப்யக²ண்டா³ர்த²த்வாவிரோதா⁴த் । அத ஏவ-த⁴ர்மே ப்ருஷ்டே சந்த்³ரஸ்வரூபம் வக்தும் நோசிதமிதி–நிரஸ்தம் ; த⁴ர்மஸ்யைவ ஸ்வரூபத உக்தத்வாத் , அந்யதா² ப்ரஶ்நோத்தரயோர்வையதி⁴கரண்யாபதே: । நநு-இத³ம் பா³தி⁴தம் , த⁴ர்மிஜ்ஞாநாதீ⁴நஸப்ரகாரகஸம்ஶயாதி³நிவர்தகம் மோக்ஷஹேதும் ஸப்ரகாரகஜ்ஞாநம் ப்ரதி ஸாத⁴நத்வேந வேதா³ந்தவிசாரவிதா⁴நாந்யதா²நுபபத்த்யா வேதா³ந்தவாக்யே ஸாத்⁴யாபா⁴வநிஶ்சயாதி³தி-சேந்ந; அந்ருதாதி³ப்ரதிஷேத⁴கவ்யாவ்ருத்தாகாரஜ்ஞாநேநைவ அந்ருதாதி³ஸம்ஶயாதி³நிவ்ருத்த்யுபபத்தேரந்யதா²ஸித்³த⁴த்வாத் । ந ஹி ஸப்ரகாரகத்வமாத்ரம் தத்ர தந்த்ரம் । ப்⁴ரமகாலீநாநுவ்ருத்தாகாரஜ்ஞாநஸ்ய ஸப்ரகாரகத்வேந ஸம்ஶயாதி³நிவர்தகத்வே ப்⁴ரமகதை²வோச்சி²த்³யேத । ஜ்ஞாநஸ்யாஜ்ஞாநஸமவிஷயத்வேநைவ தந்நிவர்தகத்வம், ந து ஸமாநப்ரகாரகத்வேநா(அ)பி கௌ³ரவாத் । அஜ்ஞாநவிஷயஶ்ச ஶுத்³த⁴ம் ப்³ரஹ்ம; அஜ்ஞாநகல்பிதஸ்ய ததி³தரஸ்யாஜ்ஞாநவிஷயத்வாயோகா³த் । ததா²ச ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மாகாரா சித்தவ்ருத்தி: நிஷ்ப்ரகாரகைவாஜ்ஞாநநிவர்திகா; ப்ரகாரமாத்ரஸ்யாவித்³யாகல்பிதத்வேந தத்³விஷயதாயாம் வ்ருத்தேரவித்³யாஸமவிஷயத்வாபா⁴வாத் । யதா² சாவித்³யாதத்கார்யவிஷயம் ஜ்ஞாநம் தத³நிவர்தகம் ததா² வ்யுத்பாதி³தம் ப்ராக் । த்³ரவ்யாத்³யாகாரஜ்ஞாநாநாம் ச க⁴டாத்³யாகாரத்வஸ்யாநுப⁴வநிரஸ்தத்வாந்ந த்³ரவ்யாத்³யாகாரஜ்ஞாநேந க⁴டாத்³யாகாராஜ்ஞாநநிவ்ருத்திப்ரஸங்க³:; த்³ரவ்யத்வக⁴டத்வயோர்ப⁴தே³ந விஷயபே⁴தா³ச்ச । யதா² ச ஸமாநப்ரகாரகத்வமாதா³யாபி ந நிஸ்தார:, ததா² ப்ரதிபாதி³தமஸ்மாபி⁴ர்வேதா³ந்தகல்பலதிகாயாமிதி தி³க் । நநு-அஸ்து ஸத்ப்ரதிபக்ஷ:, ததா² ஹி-ஸத்யாதி³வாக்யதாத்பர்யவிஷய:, ஸம்ஸ்ருஷ்டரூப: ஸம்ஸர்க³ரூபோ வா, ப்ரமாணவாக்யதாத்பர்யவிஷயத்வாத் , ஸம்மதவத், ஸத்யாதி³வாக்யம், ஸ்வதாத்பர்யவிஷயஜ்ஞாநாபா³த்⁴யஸம்ஸர்க³பரம், ஸ்வதாத்பர்யவிஷயஜ்ஞாநாபா³த்⁴யஸ்வகரணகப்ரமாவிஷயபதா³ர்த²நிரூப்யஸம்ஸர்க³பரம் வா, ப்ரமாணவாக்யத்வாத³க்³நிஹோத்ராதி³வாக்யவத், ‘விஷம் பு⁴ங்க்ஷ்வே'த்யாதௌ³ வாச்யார்த²ஸம்ஸர்க³பரத்வாபா⁴வே(அ)பி ஸ்வகரணகப்ரமாவிஷயபதா³ர்த²ஸம்ஸர்க³பரத்வாந்ந வ்யபி⁴சார:, ‘க²ம் சி²த்³ரம் கோகில: பிக' இத்யாதௌ³ சாநதிபி⁴ந்நார்த²த்வே ஸாமாநாதி⁴கரண்யாயோகே³ந சி²த்³ரகோகிலாதீ³நாம் க²பிகாதி³ஶப்³த³வாச்யத்வஸம்ஸர்க³பரத்வாந்ந வ்யபி⁴சார இதி–சேந்ந, ஆத்³யாநுமாநே ஸம்ஸ்ருஷ்டரூப இதி ஸாத்⁴யே ஸம்ஸர்கே³ ஸம்ஸர்க³ரூப இதி ஸாத்⁴யே ச ஸம்ஸ்ருஷ்டரூபே பதா³ர்தே² வ்யபி⁴சாராத் । தயோருப⁴யோரபி ப்ரமாணவாக்யதாத்பர்யவிஷயத்வாத் । த்³விதீயாநுமாநே ப்ரமாணவாக்யத்வஸ்யாபா³த்⁴யபரத்வமாத்ரேண ப்ரமிதிவிஷயபரத்வமாத்ரேண வோபபத்தௌ விஶிஷ்டஸாத்⁴யஸ்ய தத்ராதந்த்ரத்வேநாப்ரயோஜகத்வாத் , அலக்ஷணவாக்யத்வஸ்யோபாதி⁴த்வாச்ச । நாபி வேதா³ந்தவாக்யஜந்யப்ரமா, ஸப்ரகாரிகா, விசாரஜந்யத்வாத் , ஸம்ஶயநிவர்தகத்வாத்³வா, கர்மகாண்ட³ஜந்யஜ்ஞாநவத், வேதா³ந்தஜந்யா ப்ரமா, ப்³ரஹ்மப்ரகாரவிஷயா, ப்³ரஹ்மத⁴ர்மிகஸம்ஶயவிரோதி⁴த்வாத் ப்³ரஹ்மவிசாரஜந்யத்வாத்³வா, யதே³வம் ததே³வம் , யதா² கர்மகாண்ட³ஜந்யோ நிஶ்சய இதி ப்ரதிஸாத⁴நமஸ்த்விதி - வாச்யம் ; தவ மதே ஜ்ஞாநமாத்ரஸ்ய ஸப்ரகாரகத்வேந விசாரஜந்யத்வஸம்ஶயவிரோதி⁴த்வயோர்வ்யர்த²த்வாத் , அப்ரயோஜகத்வாத், நிஷ்ப்ரகாரகஜ்ஞாநாத³பி ஸம்ஶயாதி³நிவ்ருத்திஸம்ப⁴வாத் , லக்ஷணவாக்யாஜந்யத்வஸ்யோபாதி⁴த்வாச்ச । அத ஏவ த்³விதீயாநுமாநமபி-அபாஸ்தம் ; ப்³ரஹ்மநிஷ்ட²ப்ரகாரவிஷயத்வஸாத⁴நே த்³ருஷ்டாந்தாபா⁴வாச்ச । ஸர்வேஷு ச ப்ரதிஸாத⁴நேஷு ப்ரஶ்நோத்தரயோ: வையதி⁴கரண்யாபத்தி: ப்ரதிகூலதர்கோ(அ)வஸேய: । நநு–த்³ருஷ்டாந்தே ஸாத்⁴யவைகல்யம், ததா² ஹி-ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶாதி³வாக்யம் ந தாவத³பி⁴த⁴யா அக²ண்டா³ர்த²நிஷ்ட²ம் ; ப்ரக்ருஷ்டாதி³பத³ஸ்யாக²ண்டே³ அபி⁴தா⁴யா அபா⁴வாத் , த்வயாநங்கீ³காராச்ச, நாபி லக்ஷணயா; ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஸ்ய த்³ரவ்யஸ்ய கு³ணஸ்ய வா சந்த்³ரே அந்வயோபபத்தே:। அந்வயாநுபபத்திரூபலக்ஷணாபீ³ஜாபா⁴வாதி³தி–சேந்ந; 'யஷ்டீ: ப்ரவேஶயேதி³த்யாதௌ³ லோகே ‘தரஸமயா: புரோடா³ஶா ப⁴வந்தீ'த்யாதௌ³ வேதே³ ச யதா²ஶ்ருதாந்வயஸம்ப⁴வே(அ)பி யதா² தாத்பர்யவிஷயீபூ⁴தாந்வயாநுபபத்த்யா யஷ்டித⁴ரபுருஷேஷு ஸவநீயஹவிர்மாத்ரே ச யஷ்டிபுரோடா³ஶஶப்³த³யோர்லக்ஷணா(அ)(அ)ஶ்ரிதா, ததை²வேஹ தாத்பர்யவிஷயீபூ⁴தாந்வயாநுபபத்திநிமித்தயா லக்ஷணயா அக²ண்டா³ர்த²பரத்வோபபத்தே:, கஶ்சந்த்³ர இதி சந்த்³ரஸ்வரூபே ப்ருஷ்டே தந்மாத்ரபரஸ்யைவோத்தரஸ்யோசிதத்வாத் । நநு சந்த்³ரஸ்வரூபஸ்ய ஜ்ஞாதத்வே தத்ர ப்ரஶ்நோ ந யுஜ்யதே; அஜ்ஞாதத்வே த⁴ர்மிஜ்ஞாநஸாத்⁴யபு³பு⁴த்ஸாஸம்தே³ஹயோஶ்சந்த்³ர இத்யநூத்³ய க இதி ப்ரஶ்நஸ்த²சந்த்³ரஶப்³த³ஸ்யார்த²வத்த்வாஜ்ஞாநேநாப்ராதிபதி³கதயா தது³த்தரஸுப்³விப⁴க்தேஶ்சாயுக்தத்வப்ரஸங்கா³த் , சந்த்³ரஸ்வரூபே ஜ்ஞாதே(அ)பி தஸ்யாஸங்கீர்ணம் ஸ்வரூபம் ந ஜ்ஞாதமிதி ந யுக்தம் ; தஸ்மிந் ரூபத்³வயாபா⁴வாத் , அஸங்கீர்ணத்வேந ந ஜ்ஞாதமிதி சேத் , அஸங்கீர்ணத்வப்ரகாரகப்ரதீதிபரத்வம் பர்யவஸிதம், தச்ச வ்யாவர்தகவைஶிஷ்ட்யம் வா வ்யாவ்ருத்திவைஶிஷ்ட்யம் வா, உப⁴யதா²ப்யக²ண்டா³ர்த²த்வப⁴ங்க³ இதி - சேந்ந; பா⁴வாநவபோ³தா⁴த் । ததா² ஹி–சந்த்³ரஸ்வரூபஸ்ய ஜ்ஞாதத்வாப்⁴யுபக³மாதே³வ தத³ஜ்ஞாதத்வநிப³ந்த⁴நதோ³ஷாநவகாஶ: । ஜ்ஞாதத்வே(அ)பி ச விபர்யயவிரோதி⁴ஜ்ஞாநாநுத³யத³ஶாயாம் தது³த³யார்த²ம் ப்ரஶ்நோ யுஜ்யத ஏவ; அந்யதா² ஸர்வத்ர ப்ரஶ்நமாத்ரோச்சே²தா³பத்தே: । அதா²நப்⁴யாஸத³ஶாபந்நம் ஜ்ஞாநம் ந விபர்யயவிரோதி⁴; ப்ரக்ருதே(அ)பி ஸமம் , விஷயதுல்யத்வே(அ)பி ஜ்ஞாநவிஶேஷஸ்யைவ விபர்யயநிவர்தகத்வஸ்ய ஸர்வதந்த்ரஸித்³தா⁴ந்தத்வாத் । ‘ஶங்க²: ஶ்வேதோ ந பீத' இத்யாதி³பரோக்ஷஜ்ஞாநே பா⁴ஸதே யாத்³ருஶம் ஶ்வைத்யஸ்வரூபம் பீதாபா⁴வஸ்வரூபம் வா, தாத்³ருஶமேவாபரோக்ஷஜ்ஞாநவிஷயதாத³ஶாயாம் விபர்யயவிரோதீ⁴தி விபர்யயவிரோதி⁴ப²லோபஹிதமேவாஸங்கீர்ணமித்யுச்யதே । ப²லோபதா⁴நதத³பா⁴வௌ ச தோ³ஷவிஶேஷதத³பா⁴வயோர்வைபரீத்யேநேத்யந்யதே³தத் । ததா²ச ஏகமேவ ஸ்வரூபம் த³ஶாவிஶேஷபே⁴தே³ந ஸம்கீர்ணமஸம்கீர்ணம் சேதி ஸம்கீர்ணதாத³ஶாயாம் யுக³பத் ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநயோருபபத்தி: । அதஏவ–வ்யாவ்ருத்திவைஶிஷ்ட்யம் வ்யாவர்தகவைஶிஷ்ட்யம் வா அஸம்கீர்ணத்வமிதி – அபாஸ்தம்; 'ஶங்க²: ஶ்வேதோ ந பீத' இத்யத்ரோப⁴யஸத்³பா⁴வே(அ)பி விபர்யயாவிரோதி⁴த்வரூபஸம்கீர்ணதாயா த³ர்ஶநாத் । யத்³யபி யஶ்சந்த்³ர: தத்ர சந்த்³ரத்வம் தமோநக்ஷத்ராதி³வ்யாவ்ருத்திஶ்சாஸ்தீதி மயா ஜ்ஞாயத ஏவ; ததா²பி சந்த்³ரஸ்வரூபம் பரம் ந ஜ்ஞாயத' இத்யநுப⁴வேந வ்யாவர்தகவ்யாவ்ருத்திவைஶிஷ்ட்யஸ்யாஜிஜ்ஞாஸிதத்வேந ஜிஜ்ஞாஸிதம் சந்த்³ரஸ்வரூபமேவ விபர்யயவிரோதி⁴ஜ்ஞாநவிஶேஷம் ஜநயதா ‘ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஶ்சந்த்³ர' இதி வாக்யேந போ³த்⁴யத இதி கிமநுபபந்நம் ? வ்யாவ்ருத்தே: ஶாப்³த³போ³த⁴ப²லத்வே(அ)பி தத³விஷயத்வாந்நாக²ண்டா³ர்த²த்வவ்யாகா⁴த:; தத்³போ³த⁴கபதா³பா⁴வாச்ச । அத² லக்ஷணயா வ்யாவ்ருத்தே: ஶாப்³த³போ³தே⁴ பா⁴நம், ந; வையர்த்²யாத்தத்ர தாத்பர்யாபா⁴வேந லக்ஷணாயா அயோகா³த் । ததா² ஹி - சந்த்³ரே வ்யாவ்ருத்திர்போ³த்⁴யதே வ்யக்திவிஶேஷே வா, நாத்³ய:, ‘யா ஶுக்தி: ஸா ரஜதாதி³பி⁴ந்நேதி ஜ்ஞாநே(அ)பி ஶுக்திஸ்வரூபாஜ்ஞாநதத்கார்யவிபர்யயத³ர்ஶநவத் ‘யஶ்சந்த்³ர:; ஸ தமஆதி³விலக்ஷண' இதி ஜ்ஞாநே(அ)பி சந்த்³ரஸ்வரூபாஜ்ஞாநதத்கார்யவிபர்யயாதி³த³ர்ஶநாத் । த்³விதீயே த்வாவஶ்யகத்வாத்³வ்யக்திவிஶேஷ ஏவ போ³த்⁴யதாம் , கிம் வ்யாவ்ருத்த்யா ஶப்³தா³நுபஸ்தி²தயா? வ்யக்திவிஶேஷபோ³தா⁴தே³வ தத்ஸித்³தே⁴: । ந ஹி ‘தூ⁴மோ(அ)ஸ்தீ'தி வாக்யே வஹ்நௌ லக்ஷணா । அத ஏவ விநைவ லக்ஷணாம் வ்யாவ்ருத்தி: ஶாப்³த³போ³தே⁴ பா⁴ஸதே, ‘க⁴டேந ஜலமாஹரே'த்யத்ர சி²த்³ரேதரத்வவதி³தி–நிரஸ்தம் ; சி²த்³ரேதரத்வஸ்யாநந்யலப்⁴யத்வேந ஶப்³த³தாத்பர்யவிஷயத்வே(அ)பி ந வ்யாவ்ருத்தேஸ்ததா²த்வம் ; ஹாநோபாதா³நாதி³வத் ப²லத்வேநாந்யலப்⁴யத்வாத் । சி²த்³ரேதரத்வமபி லக்ஷணாம் விநா ந ஶாப்³த³போ³த⁴விஷய:; அந்யதா² லக்ஷணோச்சே²தா³பத்தே:, கிம்து ஶாப்³த³போ³த⁴விஷயே ஜலாஹரணஸாத⁴நே வஸ்துக³த்யா(அ)ஸ்தீத்யந்யத்ர விஸ்தர: । அத ஏவோக்தமாகரே-‘அந்யதோ வ்யாவ்ருத்திரர்தா²த் ந ஶப்³தா³தி³'தி । ந ச கஶ்சந்த்³ர இதி த⁴ர்மப்ரஶ்நோ(அ)யம் ; கஶ்சந்த்³ரத⁴ர்ம இதி ஸ்வாதீ⁴நே ஶப்³த³ப்ரயோகே³ நிஷ்ப்ரயோஜநலக்ஷணாயா அந்யாய்யத்வாத் , தத்³போ³த⁴நே(அ)ப்யக²ண்டா³ர்த²த்வஸ்யோபபாதி³தத்வாச்ச । நநு–ஸர்வலக்ஷணவாக்யாநாம் வஸ்துக³த்யா பரஸ்பரபி⁴ந்நதத்தத்ப்ராதிபதி³கார்த²மாத்ரவிஷயஜ்ஞாநஜநகத்வேந ஸப்ரகாரகஜ்ஞாநஜநகத்வாபா⁴வாத் ப்ரஶ்நவாக்யஸ்த²ம் விஶேஷ்யமாத்ரஸமர்பகம் சந்த்³ராதி³பத³மேவ ப்ரயோக்தவ்யமுத்தரவாதி³நா, கிம் ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶாதி³பதே³நேதி-சேந்ந; ஸ்வரூபமாத்ரஸ்ய ஜ்ஞேயத்வே(அ)பி ஸ்வரூபஜ்ஞாநஸ்ய தாவத்பதா³ர்தா²தீ⁴நத்வே ஸத்யேவ தாவத்பதா³ர்தே²தரவ்யாவ்ருத்திப²லத்வேந ஸர்வபதா³நாம் ஸப²லத்வாத் , அந்யதா² ஸம்ஶயாத்³யநுவ்ருத்தேரநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாத் । நநு-உத்தரஸ்ய ப்ரக்ருஷ்டத்வாதி³விஶிஷ்டபோ³த⁴பரத்வாபா⁴வே தாத்பர்யதோ ய:கஶ்சிச்சந்த்³ர இத்யேவாவபோ³த⁴நாத்³வஸ்துதோ யஸ்ய கஸ்யாபி சந்த்³ரத்வம் ஸ்யாத் , தாத்பர்யவிஷயே சாயம் சந்த்³ர இதி லக்ஷ்யலக்ஷணரூபோத்³தே³ஶ்யவிதே⁴யவிபா⁴கா³பா⁴வேந சந்த்³ரபு³பு⁴த்ஸாயா அநிவ்ருத்தி:, கஶ்சந்த்³ர இதி ப்ரஶ்நஸ்யோத்தரம் ச ந ஸ்யாதி³தி சேந்ந; யதா² க³ங்கா³ஸம்ப³ந்தி⁴த்வவிஶிஷ்டே தாத்பர்யாபா⁴வே(அ)பி வஸ்துக³த்யா க³ங்கா³ஸம்ப³ந்த்⁴யேவ தீரம் க³ங்கா³பதே³ந லக்ஷ்யதே, யதா² வா ‘வ்ரீஹீந் ப்ரோக்ஷதீ'த்யாதௌ³ வ்ரீஹ்யாதி³ஸ்வரூபே ப்ரோக்ஷணாதி³விதா⁴நவையர்த்²யாத்³வ்ரீஹிபி⁴ர்யஜேதேத்யாதி³வாக்யஸித்³தா⁴பூர்வஸம்ப³ந்தி⁴த்வலக்ஷணாயாமபி வஸ்துக³த்யா வ்ரீஹித்வாத்³யாஶ்ரயீபூ⁴தா ஏவ வ்யக்தயோ வ்ரீஹ்யாதி³பதை³ர்லக்ஷ்யந்தே, ததா² ப்ரக்ருதே(அ)பி ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶபதா³ப்⁴யாம் வஸ்துக³த்யா ஸ்வாஶ்ரயீபூ⁴தைவ வ்யக்திர்லக்ஷ்யதே, ந து யா காசிதி³தி விஶிஷ்டதாத்பர்யாபா⁴வே(அ)பி ந பூர்வோக்ததோ³ஷ: । அயம் சந்த்³ர இதி லக்ஷ்யலக்ஷணபா⁴வாபா⁴வே(அ)பி தது³ப⁴யப்ரதிபாத³கபதா³ப்⁴யாமுபஸ்தி²தஸ்யைகஸ்வரூபஸ்யைவ உத்³தே³ஶ்யவிதே⁴யபா⁴நஸம்ப⁴வேந பு³பு⁴த்ஸாநிவ்ருத்தேருத்தரத்வஸ்ய ச ஸம்ப⁴வாத் । நிஷ்ப்ரகாரகஸ்யாபி ஜ்ஞாநஸ்ய ஸம்ஶயாதி³நிவர்தகத்வம் ப்ராகு³பபாதி³தமேவ । ததே³தந்நிஷ்க்ருஷ்டம் - ப்ரஶ்நோத்தரே தாவத் சந்த்³ரப்ராதிபதி³கார்த²மாத்ரவிஷயே, சந்த்³ரப்ராதிபதி³கார்த²ஶ்ச ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶாஶ்ரயீபூ⁴தாஸாதா⁴ரணீ விஶேஷ்யபூ⁴தா வ்யக்தி:, ந து ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶவிஶிஷ்டா; ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஶ்சந்த்³ர இதி ஸஹப்ரயோகா³நுபபத்தே: விஶேஷ்யவ்யக்திஶ்சாக²ண்டே³த்யக²ண்டா³ர்த²தைவ । நநு-கா³மாநயேத்யத்ர கா³முத்³தி³ஶ்யாநயநவிதா⁴நாத் யதா² கோ³த்வஸ்ய உத்³தே³ஶ்யதாவச்சே²த³கத்வாதா³நயநேநாநந்வயே(அ)பி ப்ரகாரத்வம், ததா² ப்ரக்ருதே(அ)பி ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஸ்ய சந்த்³ரப்ராதிபதி³கார்த²த்வேநாநந்வயே(அ)ப்யுத்³தே³ஶ்யதாவச்சே²த³கத்வாத் ப்ரகாரத்வம் து³ர்வாரம், ந ஹி கா³மாநயேத்யத்ர கோ³த்வம் விநா(அ)ந்வய இதி–சேந்ந; ப்ராதிபதி³கார்த²தாவச்சே²த³கத்வஸ்ய ப்ராதிபதி³கார்த²த்வநியதத்வேநாப்ராதிபதி³கார்தே² தத³வச்சே²த³கத்வஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் । ததா²ச ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஸ்ய ப்ராதிபதி³கார்த²தாவச்சே²த³கத்வே ப்ராதிபதி³கார்த²த்வம் து³ர்வாரமேவ । நநு - ப்ருதி²வீத்வவதீ ப்ருதி²வீத்யாதௌ³ ப்ருதி²வீத்வஸ்ய விதே⁴யேந ப்ருதி²வீப்ராதிபதி³கார்த²த்வேந நாநந்வய:; ப்ருதி²வீத்வஸ்ய ப்ருதி²வீப்ராதிபதி³கார்த²த்வாத் , ஸஹப்ரயோக³ஸ்து ப்ருதி²வீஶப்³த³ஸ்ய தத்³வ்யவஹர்தவ்யதாபரதயேதி தத்ர வ்யபி⁴சார இதி - சேத், ந; ப்ருதி²வீஶப்³தா³ர்த²த்வேந ப்ருதி²வீத்வஜாதிவிஶிஷ்டமஜாநத: ப்ருதி²வீத்வபதே³ந ஜாதேருபஸ்தி²த்யபா⁴வாத் அநந்வய ஏவ ஸ்யாதி³தி ப்ருதி²வீத்வஜாதிவிஶிஷ்டே ப்ருதி²வீஶப்³தா³ர்த²த்வக்³ரஹோ(அ)வஶ்யம் ப்ராகே³வ ஶ்ரோதுர்வக்தவ்ய: । ததா²ச வசநவைப²ல்யமித்யநந்யக³த்யா ஜலாதி³வ்யாவ்ருத்தக³ந்த⁴ஸமாநாதி⁴கரணஜாதிமதீ ப்ருதி²வீத்யாத்³யர்தே² பர்யவஸிதமுத்தரம் । க³ந்த⁴ஸமாநாதி⁴கரணஜாதிமத்த்வாதி³கம் ச ந ப்ருதி²வீபத³வாச்யமிதி கத²ம் நாநந்வய: ? வ்யவஹர்தவ்யதாலக்ஷணயா ஸஹப்ரயோகோ³பபாத³நம் சாயுக்தம் ; வ்யவஹர்தவ்யதாயாம் ஹி ஜஹல்லக்ஷணா, தத்ர ச ஸ்வார்த²ஹாநி:, ஸ்வரூபே து ஜஹத³ஜஹல்லக்ஷணா, தத்ர ஸ்வார்தா²ந்வய இதி ஸ்வரூபே ஜஹத³ஜஹல்லக்ஷணாயா ஏவோசிதத்வாத் । தது³க்தம் 'வ்யாப்தேஶ்ச ஸமஞ்ஜஸமி'த்யதி⁴கரணே பா⁴ஷ்யக்ருத்³பி⁴: லக்ஷணாயாமபி ஸந்நிகர்ஷவிப்ரகர்ஷோ ப⁴வத' இதி । ‘ஓமித்யேதத³க்ஷரமுத்³கீ³த²முபாஸீதே'த்யத்ர கிமோங்காரஸத்³ருஶமுத்³கீ³த²மித்யர்த²:, கிம்வோத்³கீ³தா²வயவமோங்காரமிதி விவக்ஷாயாம் கௌ³ண்யாம் வ்ருத்தௌ ஸ்வார்த²ஹாநேரவயவலக்ஷணைவ ஜ்யாயஸீ । ஸந்நிக்ருஷ்டத்வாதி³தி தத்ர நிர்தா⁴ரிதம் । ஏதேந-த⁴ர்மிணஶ்சந்த்³ரஸ்ய ஸாமாந்யதோ ஜ்ஞாதத்வாத் நக்ஷத்ராதி³ப்⁴யோ வ்யாவர்தகத⁴ர்மஸ்ய வ்யாவ்ருத்தேஶ்ச க⁴டாதௌ³ ப்ராகே³வ ஜ்ஞாதத்வாத்³விஶிஷ்டவிஷயே ஏவ ப்ரஶ்நோத்தரே, தத்ர யதி³ வ்யாவ்ருத்திவைஶிஷ்ட்யமேவ ப்ரஷ்டு: ஸாக்ஷாத்³ பு³பு⁴த்ஸிதம், ததா³பி தத்தத்³வ்யாவ்ருத்தே: ஸமாஸஹஸ்ரேணாபி வக்துமஶக்யதயா வஹ்நிபு³பு⁴த்ஸாயாம் தூ⁴மமிவ வ்யாவர்தகத⁴ர்மவைஶிஷ்ட்ய மேவாபி⁴த⁴த்தே, நஹி வஹ்நிபோ³தா⁴ர்த²ஸ்ய தூ⁴மோ(அ)ஸ்தீதிவாக்யஸ்ய ந தூ⁴மே தாத்பர்யம், ந வா யாகா³க்ஷேபகஸ்ய ‘யதா³க்³நேய' இத்யாதி³வாக்யஸ்ய த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்தே⁴ । யதா³ து தத்தத்³வ்யாவ்ருத்தேர்வக்துமஶக்யதாமவக³ம்ய வ்யாவர்தகத⁴ர்மவைஶிஷ்ட்யமேவ ப்ருச்ச²தி, ததா³ ஸுதராம் ப்ரஶ்நோத்தரயோர்விஶிஷ்டபரத்வமிதி-நிரஸ்தம் ; ப்ரத²மே ப்ரஶ்நோத்தரயோர்வையதி⁴கரண்யாபத்தே:, த்³விதீயே ஶ்ருதார்த²பரித்யாகா³பத்தே: । ப்ரத²மே(அ)பி ஶ்ருதார்த²பரித்யாக³: ஸ்தி²த ஏவ । ந சாநந்யக³த்யா ஶ்ருதார்த²பரித்யாகா³ப்⁴யுபக³ம:; க³த்யந்தரஸ்யோக்தத்வாத் । நநு–ப்ரஶ்நோத்தரயோர்வையதி⁴கரண்யாபத்தே: யதி³ ஸ்வரூபே லக்ஷணா, ததா³ வஹ்நிப்ரஶ்நே தூ⁴மோ(அ)ஸ்தீத்யுத்தரே வஹ்நௌ லக்ஷணாஸ்த்விதி–சேந்ந; தூ⁴மோ(அ)ஸ்தீதி வாக்யேநாஹத்ய ஶக்த்யா லிங்கே³ போ³தி⁴தே தத ஏவ வஹ்நிபோ³தோ⁴பபத்தௌ தாத்பர்யாநுபபத்திகல்ப்யலக்ஷணாயா அயோகா³த், ஶ்ருதிலிங்கா³தி⁴கரணந்யாயேந வாக்யாபேக்ஷயா லிங்க³ஸ்ய ப³லவத்த்வாச்ச, ப்ரக்ருதே சாஸம்கீர்ணசந்த்³ரஸ்வரூபஸித்³தௌ⁴ வாக்யாதிரிக்தப்ரமாணாபா⁴வேந வைஷம்யாச்ச । நநு–கிம்லக்ஷணஶ்சந்த்³ர இத்யஸ்யாஸாதா⁴ரணத⁴ர்மவிஷயகஸ்ய கதமஶ்சந்த்³ர இத்யஸ்ய ஜாதிவிஷயகஸ்யாநயோ: கதரஶ்சந்த்³ர இத்யஸ்ய ஜாதிகு³ணக்ரியாபி⁴: ப்ருத²க்கரணரூபநிர்தா⁴ரணவிஷயகஸ்ய ப்ரஶ்நஸ்யோத்தர இவாத்ராபி ப்ரதிவசநே லக்ஷணோக்தே: ப்ரஶ்நே(அ)பி ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶ: அப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶோ வேதி த⁴ர்மவாசகம் பத³ம் கல்பநீயம் தத்ஸூசககிம்ஶப்³த³ப்ரயோகா³ச்சேதி–சேந்ந; வஹ்நிப்ரஶ்நே தூ⁴மோ(அ)ஸ்தீதி ப்ரதிவசநத³ர்ஶநேந ப்ரதிவசநோக்தத்வஸ்ய ப்ரஷ்டுர்பு³பு⁴த்ஸிதத்வே(அ)தந்த்ரத்வாத் । அத² தத்ர பு³பு⁴த்ஸிதபோ³தோ⁴பயுக்தத்வாத்தது³க்தி:, ப்ரக்ருதே(அ)பி நோபயோக³ இதி கேந துப்⁴யமப்⁴யதா⁴யி ? கிம்லக்ஷண இத்யாதி³ப்ரஶ்நததா²த்வே தத்³வாசகபத³வத்த்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் , க்வசித்³த³ர்ஶநமாத்ரஸ்யாப்ரயோஜகத்வாச்ச, கிம்ஶப்³த³ஸ்ய பு³பு⁴த்ஸாஸூசகத்வேந தஸ்ய த⁴ர்மபு³பு⁴த்ஸாநியதத்வாபா⁴வாச்ச । ஏவம் ச ப்ரஶ்நே த⁴ர்மவாசிபதா³பா⁴வாத்தத³நுரோதி⁴ந்யுத்தரே த⁴ர்மவாசகம் பத³ம் ஸ்வரூபபரமேவ । ஸ்வரூபபு³பு⁴த்ஸாயா உபபாதி³தத்வேந லக்ஷணாபீ³ஜாபா⁴வாத் ந ப்ரஶ்நவாக்யஸ்த²ம் சந்த்³ரபத³ம் தத³ஸாதா⁴ரணத⁴ர்மலக்ஷகம் । யத்து-லக்ஷணவாக்யம் சந்த்³ரவ்யவஹாரகர்தவ்யதாவைஶிஷ்ட்யபரம், அதோ நாக²ண்டா³ர்த²தா, சந்த்³ரவ்யவஹாரஸ்து சந்த்³ரபத³விஶேஷிதோ வ்யவஹார:, ந து சந்த்³ரரூபார்த²விஶேஷித இதி தஜ்ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநாப்⁴யாம் வையர்த்²யபோ³த⁴நாஶக்யதாதோ³ஷௌ ந ப⁴வத:। ந ச–வ்ருத்³த⁴வ்யவஹார ஏவ ஶக்திக்³ராஹகோ(அ)ஸ்து, கிம் லக்ஷணவாக்யேநேதி - வாச்யம்; உபாயஸ்ய உபாயாந்தராதூ³ஷகத்வாத் - இதி, தந்ந; ப்ரஶ்நோத்தரவையதி⁴கரண்யாபத்தேருக்தத்வாத் , ப்ரஶ்நவாக்யஸ்த²சந்த்³ரஶப்³தே³ லக்ஷணாபீ³ஜாபா⁴வாத் அஸாதா⁴ரணம் சந்த்³ரஸ்வரூபமஜ்ஞாத்வா தத்ர சந்த்³ரஶப்³த³விஶேஷிதவ்யவஹாரவைஶிஷ்ட்யஸ்ய ஜ்ஞாதுமஶக்யத்வாத் தஜ்ஜ்ஞாநஸ்யாவஶ்யகத்வேந தேநைவ வாக்யப்ராமாண்யோபபத்தேர்வ்யவஹாரகர்தவ்யதாபரத்வே மாநாபா⁴வாத் । அத ஏவோக்தம்-‘மாநாந்தரஸித்³த⁴ம் ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶவைஶிஷ்ட்யமக²ண்டா³ர்த²ஸித்³தா⁴வுபாயமாத்ரமி'தி । அஸ்மிந் ஜ்யோதிர்மண்ட³லே கஶ்சந்த்³ர இதி ப்ரஶ்நஸமயே ப்ரத்யக்ஷேணேவ அந்யதா³பி ப்ரகாராந்தரேணைவ தஸ்ய ஜ்ஞாதத்வாத் , அந்யதா² தஸ்யாநுவாத்³யத்வாநுபபத்தே:, சந்த்³ரஸ்வரூபே து ஜ்ஞாதே(அ)ப்யஸங்கீர்ணஜ்ஞாநாபா⁴வாத் பு³பு⁴த்ஸோபபாதி³தைவேதி ப்ரத²மாநுமாநமநாவிலம் । த்³விதீயாநுமாநே(அ)பி நாப்ரஸித்³த⁴விஶேஷணத்வபா³த⁴ஸத்ப்ரதிபக்ஷஸாத்⁴யவைகல்யாத³யோ தோ³ஷா: । ததா² ஹி–ஸாத்⁴யம் தாவத் ப்³ரஹ்மப்ராதிபதி³கார்த²விஶேஷ்யநிஷ்ட²த்வம், அந்யதா² ப்³ரஹ்மபத³ஸ்ய யௌகி³கத்வேந ஸக²ண்டா³ர்த²த்வப்ரஸங்கா³த் । ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶாதி³வாக்யம் ச ப்ராதிபதி³கார்த²விஶேஷ்யமாத்ரபரம் ப⁴வதீதி ஸாமாந்யவ்யாப்தௌ த்³ருஷ்டாந்தே ந ஸாத்⁴யவைகல்யமபி । ப்³ரஹ்மப்ராதிபதி³கார்த²விஶேஷ்யமாத்ரநிஷ்ட²த்வம் ஹி அக²ண்டா³ர்த²த்வமேவ । தத்ப்ரஶ்நோத்தரத்வஹேதுவ்யுத்பாத³நமபி பூர்வோக்தப்ரக்ருஷ்டாதி³வாக்யந்யாயேநைவேதி நாஸித்³தி⁴பா³தௌ⁴ । ப்ரஶ்நோத்தரவையதி⁴கரண்யாபத்திரூபவிபக்ஷபா³த⁴கஸத்⁴ரீசீநதயா ஸத்ப்ரதிபக்ஷாப்ரயோஜகத்வோபாதீ⁴நாமநவகாஶ: । ந ச - ஸத்யாதி³ரூபப்ரதிவசநே ப்ரஶ்நஸ்ய கஶ்சந்த்³ர இதிவத³ஶ்ரவணாத்தது³த்தராநுஸாரேண ப்ரஶ்நவாக்யே கல்பநீயே த⁴ர்மவிஷயகமேவ தத் கல்ப்யதே, பா³த⁴காபா⁴வாத் , ததா²சாஸித்³தி⁴ரிதி வாச்யம்; ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்' ‘ஏகதை⁴வாநுத்³ரஷ்டவ்யமித்யாதி³வாக்யப³லாத்ஸத்யத்வாதி³வைஶிஷ்ட்யாவிஷயகஸ்யைவ ப்³ரஹ்மவிஷயகவேத³நஸ்ய மோக்ஷஜநகத்வாத் தத³திரிக்தபு³பு⁴த்ஸாவிரஹேண தத்³விஷயகப்ரஶ்நவாக்யஸ்ய கல்பயிதுமஶக்யத்வேந கஶ்சந்த்³ர இதீவ கிம் ப்³ரஹ்மேத்யேவ வாக்யம் கல்ப்யத இதி நாஸித்³தி⁴: । நநு–கதம ஆத்மேத்யத்ர கதர: ஸ ஆத்மேத்யத்ர ச த்வம்பதா³ர்த²ப்ரஶ்ந ‘வா ப³ஹூநாம் ஜாதிபரிப்ரஶ்ந உதமசு’ ‘த்³வயோரேகஸ்ய நிர்தா⁴ரணே உதரச' இதி ஸூத்ராப்⁴யாம் நிர்ணீதஜாத்யாத்³யர்த²கதமாதி³பத³ப்ரயோகா³த் தத்ப்ரதிவசநே “யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய' இத்யாதீ³ பக்ஷே த்வத³பி⁴மதஹேதோரஸித்³தி⁴:, ந ச-யத்³யத்ப்ரஶ்நோத்தரம் தத்தத³க²ண்டா³ர்த²மிதி ந ப்³ரூம:, கிம்து யத் யத்ப்ரஶ்நோத்தரம் தத்தத³ர்த²கமிதி வாச்யம்; ஏவம் ஸாமாந்யவ்யாப்யோ வ்யபி⁴சாரே(அ)பி தத்³வலாதே³தத் பக்ஷீக்ருத்யாக²ண்டா³ர்த²த்வஸாத⁴நே(அ)க²ண்டா³ர்த²ப்ரஶ்நோத்தரத்வாதி³தி பர்யவஸிதஹேதாவஸித்³தே⁴ரநுத்³தா⁴ராதி³தி சேத், நைஷ தோ³ஷ:, தாத்பர்யவிஷயஸ்யைவார்த²த்வேந விவக்ஷித த்வாத் , யதா²ஹி த⁴ர்மவாசகபத³ஸத்வே(அ)பி உத்தரஸ்ய ந த⁴ர்மே முக்²யதஸ்தாத்பர்ய ததா² ப்ரஶ்ஶே(அ)பி தத்³வாசகதமாதி³ப்ரத்யயஸத்த்வே(அ)பி ந முக்²யதஸ்தத்பரத்வம் ; அஸாதா⁴ரணாத்மஸ்வரூபஸ்ய முக்²யதோ பு³பு⁴த்ஸிதஸ்யோபாயத்வேந தது³பயோகா³த், ஆத்மக²ரூபபோ³த⁴ஸ்யைவ புருஷார்த²த்வாத் । ந ச ஸர்வஸ்யாப்யுத்தரஸ்ய ப்ரஶ்நநிர்தா⁴ரிததா⁴ர்மிநிஷ்டா²நிர்தா⁴ரிதைகத⁴ர்மபரத்வாத்³விருத்³தோ⁴ ஹேதுரிதி வாச்யம் : அநிர்தா⁴ரிதநிர்தா⁴ரணத்வேநைவோத்தரதோபபத்தௌ தாத்³ருக்³த⁴ர்மபரத்வஸ்யோத்தரத்வாப்ரயோஜகத்வேந நியமாஸித்³தே⁴: । நநு கத²ம் ஸ்வரூபமாத்ரபரஸ்ய நிர்தா⁴ரகத்வம் ? லக்ஷணவாக்யத்வாதி³தி க்³ருஹாண । ந ச–ஏவமுத்தரஜந்யஜ்ஞாநஸ்ய நிஷ்ப்ரகாரகதயா கத²ம் ஸப்ரகாரகஸம்ஶயநிவர்தகத்வமிதி வாச்யம் ; நிஷ்ப்ரகாரகத்வே(அ)பி ஸம்ஶயநிவர்தகதாயா உபபாதி³தத்வாத் । நநு யதி³ ப்ரஶ்நாது³த்தரமதி⁴கவிஷயம் ந ஸ்யாத் , உத்தரமேவ ந ஸ்யாத் , ப்ரஶ்ந ஏவோத்தரம் ஸ்யாதி³தி சேந்ந; ப்ரஶ்நாத³நதி⁴க விஷயத்வே(அ)பி அஸாதா⁴ரணத⁴ர்மவாசகபத³வத்வேந நிர்விசிகித்ஸத⁴ர்மப்ரதிபாத³கத்வேந வோத்தரத்வஸம்ப⁴வாத் । அத ஏவ ப்ரஶ்நோ நோத்தரம் ; தத்ப்ரயோஜகரூபவிரஹாத் । ந ச-கிம் கரோதி கிமாநேயமித்யாதி³ப்ரஶ்நோத்தரே அத்⁴யயநம் கரோதி கா³மாநயேத்யாதௌ³ வ்யபி⁴சார:, ந ஹி தத்ராத்⁴யயநத்வகோ³த்வாதி³த்யாகே³ந லக்ஷணயா கர்மாதி³மாத்ரபரத்வமிதி வாச்யம் । அத்ர ஹி ந க்ருத்யாநயநயோ: ப்ரஶ்ந:, கிம்து க்ருதிகர்மாநயநகர்மணோ:, அந்யதா² கிம் கரணம் கிமாநயநமித்யேவ ப்ருச்சே²த் । ததா²ச ப்ரஶ்நோத்தரயோரத்⁴யயநத்வாதி³விஶிஷ்டகர்மாவிஷயத்வாத் யத் யத்ப்ரஶ்நோத்தரம் தத்தத³ர்த²கமிதி ஸாமாந்யவ்யாப்தௌ வ்யபி⁴சாராபா⁴வாத் । ஏவம்ஸதி–ஸத்யாதி³வாக்யா ப்³ரஹ்மப்ராதிபதி³கார்த²மாத்ரம் தந்மாத்ரப்ரஶ்நோத்தரவாக்யார்த²த்வாதி³த்யாதி³ ந்யாயதீ³பாவலீத²மப்யநுமாநஸாது⁴ । நநு–ஏகப்ராதிபதி³கார்த²மாத்ரப்ரஶ்நோத்தரத்வேந ஏகப்ராதிபதி³கார்த²மாத்ரபரத்வே(அ)பி கத²மக²ண்டா³ர்த²த்வம் ? பஞ்சகஸ்ய த்ரிகஸ்ய வா வையாகரணமதே ப்ராதிபதி³கார்த²த்வாத் , தது³க்தம்—“ஸ்வார்தீ² த்³ரவ்யம் ததா² லிங்க³ ஸம்க்²யா கர்மாத³யோ(அ)பி ச । நாமார்த²பஞ்சகம் ப்ராஹுராத்³யம் த்ரிகமதா²பரே ॥” இதி । ப்ராபா⁴கரமதே(அ)ஸ்மதே³கதே³ஶிமதே சாந்விதஸ்யைவ ப்ராதிபதி³கார்த²த்வாச்ச, அபி⁴ஹிதாந்வயவாதி³மதே(அ)பி ஜாதிவிஶிஷ்டாயா ஏவ வ்யக்தே: ப்ராதிபதி³கார்த²த்வபக்ஷே ப்ராதிபதி³கார்த²ஸ்யைவ விஶிஷ்டத்வாச்ச । ஜாதவேவ ஶக்தி: வ்யக்திஸ்வாக்ஷேபலப்⁴யேதி மதே ப்ராதிபதி³கார்த²மாத்ரபரத்வேந விஶேஷ்யசந்த்³ராதி³வ்யக்திபரத்வம் ந ஸ்யாத் । ப்³ரஹ்மபத³ஸ்ய யௌகி³கத்வேந ஸுதராமஸ்ய ப்ராதிபதி³கார்த²ஸ்ய விஶிஷ்டத்வாதி³தி சேந்ந: ப்³ரஹ்மப்ராதிபதி³கார்த²விஶேஷ்யாம்ஶமாத்ரபரத்வஸ்ய ஸாத்⁴யத்வாத் । ததா²ச ப்ராதிபதி³கார்த²ஸ்ய விஶிஷ்டத்வே(அ)ப்யக²ண்டா³ர்த²த்வஸித்³தி⁴:; ‘ப்ராதிபதி³கார்த²லிங்க³பரிமாணவசநமாத்ர' இத்யத்ர லிங்கா³தே³ரபி ப்ராதிபதி³கார்த²த்வேந தத்³ரஹணவையர்த்²யமாஶங்ய ப்ராதிபதி³கார்த²பத³ஸ்ய லிங்கா³த்³யவிஶிஷ்டஸ்வரூபமாத்ராபி⁴தா⁴யகதயா ஸமாதா⁴நஸ்யாபி⁴யுக்தைருக்தேஶ்ச । யத்து பஞ்சகத்வாதி³கம் ப்ராதிபதி³கார்த²ஸ்யோக்தம், தத³நங்கீ³காரபராஹதம் யுக்திவிருத்³த⁴ம் ச; த்³ரவ்யாதி³ப்ராதிபதி³காத் கு³ணகர்மணோரப்ராப்தே: । அந்யதா² த்³ரவ்யமித்யுக்தே 'நீலம் பீதம் வா சலதி ந வேதி ஸந்தே³ஹோ ந ஸ்யாத் । ந ச–ஜிஜ்ஞாஸாந்யதா²நுபபத்த்யா ஸாமாந்யதஸ்தது³க்தாவபி விஶிஷ்யாநபி⁴தா⁴நாத் ஸந்தே³ஹ இதி வாச்யம்; த்³ரவ்யத்வாத்³யாக்ஷிப்தஸாமாந்யஜ்ஞாநாதே³வ ஜிஜ்ஞாஸோபபத்தே:, ஸங்க்²யாகர்மத்வாதீ³நாம் ச வசநவிப⁴க்த்யாதி³நைவ ப்ராப்தேஶ்ச । அந்விதாபி⁴தா⁴நரூபைகதே³ஶிமதமபி ந யுக்திஸஹம் , அந்வயஸ்யாகாங்கா²தி³ஸஹகாரிவஶாத் பதா³ர்த²மாத்ரஶக்தாதே³வ ஸித்³தே⁴: । ந ச ப்ராதிபதி³கார்த²மாத்ரபரஸ்ய கத²மேகதே³ஶபரத்வம் ? விஶேஷணஸ்யாநாகால்லிதத்வேந ப்ராகே³வ தது³பபாத³நாத் । ந சாப்ரயோஜகத்வம் ; ஸ்வரூபமாத்ரபு³பு⁴த்ஸாப்ரவ்ருத்தத்வரூபவிபக்ஷபா³த⁴கஸ்யோக்தத்வாத் । நநு–ஸத்யாதி³வாக்யே ஸத்ஸு விஶேஷணேஷு ஸஸ்துதிகவிதி⁴வாக்யே ப்ராஶஸ்த்ய இவ விஶேஷணார்தே²(அ)பி ரக்தபடந்யாயேநாகாங்க்ஷோத்தா²பநீயா, உக்தம்ஹி—‘ஆகாங்க்ஷணீயாபா⁴வ ஆகாங்க்ஷாயா அபா⁴வ இதீதி–சேந்ந; ஸத்யாதி³வாக்யே விஶேஷணே ஸத்யபி ந தத்³கோ³சராகாங்கா⁴கல்பநம் ; ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஶ்சந்த்³ர இத்யத்ர விஶேஷணே ஸத்யபி கஶ்சந்த்³ர இதி ஸ்வரூபமாத்ராகாங்க்ஷாத³ர்ஶநாத் । ந ச தத்ராபி தத்கல்பநம் ; தத்கல்பநம் விநாபி வ்யாவ்ருத்திபோ³த⁴மாத்ரேணைவ தத்ஸார்த²கத்வோபபத்தே: । வ்யாவ்ருத்திவிஶேஷபோ³த⁴ஶ்ச விஶேஷணபரத்வாபா⁴வே(அ)பி தத்³வாரகஸ்வரூபமாத்ரஜ்ஞாநமாத்ரேணைவோபபத்³யதே । நநு–ஸப்ரகாரகஜ்ஞாநஸ்யத்ர மோக்ஷஹேதுதயா ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரஸியர்த²ந ‘ய ஏவம் வித்³வாநம்ருத இஹ ப⁴வதீதி ஶ்ருத்யா 'யோ வேத³ நிஹிதம் கு³ஹாயா'மித்யுத்தரவாக்யேந ச முமுக்ஷோ: ஸப்ரகாரக ஏவம் தா⁴ர்மிஜ்ஞாநே ஸாத்⁴யே பு³பு⁴ஸோசிதேதி-சேந்ந; நிஷ்ப்ரகாரகஜ்ஞாநஸ்யைவ ஸ்வரூபோபலக்ஷணோபலக்ஷிதாதி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநத்வேந ப்⁴ரமாதி³நிவ்ருத்த்யா மோக்ஷஹேதுதாயா உபபாதி³தத்வேந தத³நுரோதா⁴த் ப்³ரஹ்மவிதி³த்யாதே³: ஸப்ரகாரகவ்ரஹ்மஜ்ஞாநபரதாயாம் மாநாபா⁴வாத் । ய ஏவம் வித்³வாநித்யஸ்யாதே² இதரப்ரகாரத்வம் நார்த²:, கிம்து ஏவம்ப்ரகாரோபலக்ஷிதத்வம் । ஏகதை²வேத்யாத்³யநுஸாராத் । ந ச–ஏவம் ஸகு³ணவாக்யஸ்யாபி ப்³ரஹ்மபு³பு⁴த்ஸாயாம் கர்மகாண்ட³ஸ்யாபி கர்மபு³பு⁴த்ஸாயாம் வைத்³யகாதி³ஶாஸ்த்ரஸ்யாபி ஓஷதா⁴தி³பு³பு⁴த்ஸாயாமக²ண்ட³ப்³ரஹ்மாக²ண்ட³கர்மாக²ண்டௌ³ஷதா⁴தி³பரத்வம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ; நஹி வயம் பு³பு⁴த்ஸாப்ரவ்ருத்தவாக்யத்வமாத்ரணாக²ண்டா³ர்த²த்வம் ப்³ரூம:, கிம்து ஸ்வரூபமாத்ரபு³பு⁴த்ஸாப்ரவ்ருத்தவாக்யத்வேந । ந ச தத்ராபி ஸ்வரூபமாத்ரபு³பு⁴த்ஸா; விஶிஷ்டபரத்வே பா³த⁴காபா⁴வாத் । தத்ராபி சேல்லக்ஷணவாக்யாதௌ³ ததா², ததே³ஷ்டாபதேஶ்ச । ந ச தர்ஹி ஸகு³ணவாக்யாநாம் ஸத்யஶுத்³தா⁴ந்யமித்²யாவிஶிஷ்டார்த²பரத்வேந ப்ராமாண்யாயோக³:, கர்மகாண்ட³வத்³யாவஹாரிகப்ராமாண்யாவிரோதா⁴த் । நநு–ப்³ரஹ்மணி த⁴ர்ம இவலக்ஷணவாக்யமஸ்தி, தத³ப்யக²ண்டா³ர்த² ஸ்யாதி³தி சேந்ந; அவாந்தரதாத்பர்யமாதா³ய சேத், ததா³ ப்³ரஹ்மபரத்வஸ்யைவாபா⁴வாத் மஹாதாத்பர்யமாதா³ய சேத்ததே³ஷ்டாபத்தே: । கிம்ச ‘ஏகதை⁴வாநுத்³ரஷ்டவ்யமித்யாத்³யநேகாகாரநிஷேத⁴கவாக்யம் உத³ரமந்தரம் குருத' இத்யாதி³பே⁴த³நிஷேத⁴கவாக்யம் “கேவலோ நிர்கு³ணஶ்சேதி கு³ண நிஷேத⁴கம் “ஏகமேவாத்³விதீயமிதி த்³விதீயமாத்ராநிஷேத⁴கவாக்யம் ச பா³த⁴கம், ததா² ஸர்வதோ(அ)நவச்சி²ந்நவஸ்துபராநந்தஶப்³த³ப்³ரஹ்மஶப்³தௌ³ ச । ந ச-தேஷாமைக்யபே⁴தா³பா⁴வாதி³விஶிஷ்டார்த²பரத்வே வேதா³ந்தமாத்ரஸ்யாக²ண்டா³ர்த²த்வாஸித்³தி⁴:, ஸத்யஶுத்³தா⁴ந்ய மித்²யாவிஶிஷ்டார்த²பரத்வே ப்ராமாண்யாயோக³ இதி வாச்யம்; ஐக்யபே⁴தா³பா⁴வாதீ³நாம் ஸ்வரூபத்வேந விஶிஷ்டபரத்வஸ்யைவாபா⁴வாத் , பே⁴தா³பா⁴வாதே³: கல்பிதப்ரதியோகி³கதயா கல்பிதத்வே து ஸத்யாதி³பத³வத்³விஶிஷ்டார்தா²பி⁴தா⁴நத்³வாரா ஸ்வரூபபரத்வேந ப்ராமாண்யோபபத்தேஶ்ச । ந ச ஏவம் தேஷாம் லக்ஷணயா(அ)க²ண்டா³ர்த²த்வேந தத்³விரோதே⁴ந விஶிஷ்டார்த²ஸ்ய ஸத்யாதி³வாக்யஸ்ய முக்²யார்த²த்யாக³:, விஶேஷ்யபரஸ்ய விஶிஷ்டபரேணாவிரோதா⁴தி³தி வாச்யம் ; த்³வாரதயோபஸ்தி²தஸ்யாப்யைக்யபே⁴தா³பா⁴வாதே³ர்விஶிஷ்டார்த²விரோதி⁴தயா முக்²யார்த²த்யாக³ஸம்ப⁴வாத் । ந ச த்³வாரதயோபஸ்தி²தைக்யாதே³: மித்²யாத்வேந ஸத்யத்வாதி³த⁴ர்மபரத்வவிரோதி⁴தா, ஸத்யத்வே சாபஸித்³தா⁴ந்த இதி வாச்யம்; பி⁴ந்நத்வே ஸதி ஸத்யதாயாமேவாபஸித்³தா⁴ந்தாத் । ந சாபே⁴தே³ த்³வாரத்வாநுபபத்தி:; கல்பிதத⁴ர்மதாகத்வேந த்³வாரத்வஸம்ப⁴வாத் । ந ச–அத்ர ஸத்யத்வாதே³த்³வரத்வேநோபாதா³நாத்தேஷாமேவைதத்³விரோத⁴ இதி வாச்யம் ; ஸத்யத்வாதே³: கல்பிதஜாதிரூபஸ்ய த்³வாரதயா ஸ்வரூபேணோபாதா³நே(அ)பி பாரமார்தி²கத்வாகாரேண நிஷேத⁴காநாமவிரோதா⁴த் । ஏதேந–ப்³ரஹ்மாநந்தபத³யோரபி பா³த⁴கத்வம் வ்யாக்²யாதம் । நநு–“அத² கஸ்மாது³ச்யதே ப்³ரஹ்மேதி ப்³ருஹந்தோ ஹ்யஸ்மிந்கு³ணா' இத்யாதி³ ஶ்ருத்யா ‘மஹங்கு³ணத்வாத்³யமநந்தமாஹுரித்யாதி³ஸ்ம்ருத்யா ச ப்³ரஹ்மாநந்தபத³யோ: ஸகு³ணவாசித்வேந நிர்வசநாத் கத²ம் ந தாப்⁴யாம் விரோத⁴: ? இதி–சேந்ந; உக்தஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோ: ஸகு³ணப்ரகரணஸ்தி²தவ்ரஹ்மாநந்தஶப்³தா³ர்த²விஷயத்வேந லக்ஷணவாக்யஸ்தி²தவ்ரஹ்மாநந்தஶப்³தா³ர்த² நிர்வசநபரத்வாயோகா³த் । நநு–இமே ஹேதவ: ப்ரதிகூலதர்கபராஹதா: । ததா² ஹி-பக்ஷத்³த³ஷ்டாந்தலக்ஷணமைக்யபரவாக்யம் யதி³ ஸம்ஸ்ருஷ்டார்த² ந ஸ்யாத், வாக்யமேவ ந ஸ்யாத் । ஆகாங்க்ஷாயோக்³யதாஸந்நிதி⁴மத்த்வாபா⁴வாத் । ஆகாங்க்ஷா ஹி அபி⁴தா⁴நாபர்யவஸாநம் , தச்ச யேந விநா யஸ்ய ந கா²ர்தா²ந்வயாநுபா⁴வகத்வம் , ததே³வ தஸ்யாபர்யவஸாநம் । ஸந்நிதி⁴ஸ்த்வவ்யவதா⁴நேநாந்வயப்ரதியோக்³யுபஸ்தி²தி:, யோக்³யதா ச ஏகபதா³ர்த²ஸம்ஸர்கே³ அபரபதா³ர்த²நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கத⁴ர்மஶூந்ய த்வம், நைதத்ரயம் ஸம்ஸர்கா³விஷயே ஸம்ப⁴வதி இதி, நைஷ தோ³ஷ:; அக²ண்டா³ர்தே²(அ)ப்யேதத்ரிதயஸம்ப⁴வாத் । ததா² ஹிநிராகாங்க³யோரபி யத்கிம்சித³ந்வயாநுபா⁴வகதயா தாத்பர்யவிஷயாந்வயாநநுபா⁴வகத்வமேவாகாங்க்ஷா வாச்யா । ததா²சாந்வயாம்ஶோ வ்யர்த²:; யேந விநா யஸ்ய தாத்பர்யவிஷயாநநுபா⁴வகத்வமித்யேதாவந்மாத்ரஸ்யைவ ஸாமஞ்ஜஸ்யாத் । தாத்பர்ய விஷயஶ்ச க்வசித்ஸம்ஸ்ருஷ்ட: க்வசித³க²ண்ட³ இதி ந விஶேஷ: । அத: ஸா தாத்பர்யவிஷயாக²ண்டா³நுப⁴வஜநநாத் ப்ராக்³வேதா³ந்தவாக்யே(அ)ப்யஸ்யேவ । ஆஸத்திரப்யவ்யவதா⁴நேந ஶாப்³த³போ³தா⁴நுகூலபதா³ர்தோ²பஸ்தி²தி மாத்ரம், ந த்வந்வயப்ரதியோகி³த்வவிஶேஷிதபதா³ர்தோ²பஸ்தி²தி:; கௌ³ரவாத் । ஸா ச ஸம்ஸர்கா³போ³த⁴கே(அ)ப்யஸ்த்யேவ । யோக்³யதாபி தாத்பர்யவிஷயாபா³த⁴ ஏவ, நத்வேகபதா³ர்த²ஸம்ஸர்க³ இத்யாதி³ஸ்வரூபா; யத்ர பா³தி⁴தாபா³தி⁴தஸம்ஸர்க³த்³வயஸம்ப⁴வ:, தத்ர பா³தி⁴ததாத்பர்யவிஷயகே(அ)திவ்யாப்தே: । தாத்பர்யவிஷயாபா³த⁴ஶ்சாக²ண்டா³ர்தே²(அ)பி ஸுலப⁴: । அத²வா-அந்வயஸ்ய பே⁴த³க⁴டிதத்வநியமாபா⁴வேநாபே⁴த³ஸம்ஸர்க³மாதா³யாகாங்கா²தி³நிர்வாஹ: கர்தவ்ய:; ஏகபதா³ர்த²ஸ்யாக²ண்ட³ஸ்ய தாத்பர்யவிஷயத்வமபி நாநுபபந்நம் । யத்ர ஹ்யஸாதா⁴ரணஸ்வரூபேணைக: பதா³ர்தோ²ம் ஜ்ஞாத:, தத்ர பதா³ர்தா²ந்தரவிஶிஷ்ட: ஸ ப்ரதிபாத்³யதே । யத்ர து ந ததா² ஜ்ஞாத:, தத்ர ஸ ந ஶக்ய: பதா³ர்தா²ந்தரைர்விஶேஷ்டுமிதி ஸ ஏவ ப்ரதிபாத்³ய:; தத்ரைவ வாக்யபரிஸமாப்தே: । ப்ரக்ருஷ்டத்வஸத்யத்வாதே³ஸ்தத்தத்³தா⁴ரகத்வரூபபோ³தே⁴ந வ்யாவ்ருத்திபே⁴த³ உபயோகா³தி³தி ந வாக்யத்வாநுபபத்திலக்ஷணப்ரதிகூலதர்கபராஹதி: । நநு–ஸம்ஸ்ருஷ்டார்த²த்வம் ந சேத், ததா³ வேதா³ந்தாநாம் நிர்விஷயத்வாபத்தி: அக²ண்ட³வாக்யார்த²ஸ்ய ஸ்வப்ரகாஶசிந்மாத்ரஸ்யாவித்³யாத்³யத்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நத்வேந தத்ஸாக்ஷித்வேந ச நித்யஸித்³த⁴த்வாதி³தி சேந்ந; அநாத்³யவித்³யோபஹிதத்வேநாதோ³ஷாத், ஸ்வத:ஸித்³த⁴ஸ்யாபி ப்ரமாணவ்ருத்திமந்தரேணாவித்³யாநிவர்தகத்வாபா⁴வாத் । ப்ரமாணவ்ருத்தேஶ்சாவித்³யாநிவ்ருத்திப²லோபஹிதத்வாத் ந காப்யநுபபத்தி: । ந ச-பா³த⁴கம் விநா முக்²யார்த²த்யாகா³யோக³: ப்ரதிகூலதர்க:, ஏகரஸத்வாதி³ப்ரதிபாத³கஶ்ருதீநாமப்யக²ண்டா³ர்த²பரத்வேந பா³த⁴கத்வாபா⁴வாதி³தி வாச்யம் ; த்³வாரதயோபஸ்தி²த ஸ்யாபி பா³த⁴கதாயா உக்தத்வாத் । நநு வேதா³ந்தவாக்யஜந்யஜ்ஞாநம் நிஷ்ப்ரகாரகம் சேத் , ஜ்ஞாநமேவ ந ஸ்யாத் ; ஜ்ஞாநஸ்யேச்சா²தி³துல்யதயா ஸவிஷயகத்வவத்ஸப்ரகாரகத்வஸ்யாபி நியமாத், கிம்சித்ப்ரகாரம் விநா வஸ்துநோ பு³த்³தா⁴வநாரோஹாச்சேதி–சேந்ந; வ்யாஸ்யஸித்³தே⁴:, தார்கிகாதி³பி⁴ரபி நிர்விகல்பகஜ்ஞாநாப்⁴யுபக³மாத் । ஶப்³த³வாச்யத்வம் து கிம்சித்ப்ரகாரமந்தரேண ஸம்ப⁴வதி ந வேதி வாதி³நோ விவத³ந்தே । தச்சாஸ்மாபி⁴ர்ப்³ரஹ்மணோ நாப்⁴யுபேயதே । ஆகாஶாதி³பத³வத் கிம்சித்ப்ரயோகோ³பாதி⁴மாதா³ய தத³பி ஸம்ப⁴வத்யேவ । ந ச ஶாப்³த³த்வேந ஸவிகல்பகத்வஸாத⁴நம், ஸ்வரூபோபலக்ஷணஜ்ஞாநாஜந்யத்வஸ்ய ஸ்வரூபபரவாக்யாஜந்யஜ்ஞாநத்வஸ்ய சோபாதி⁴த்வாத் , ஜ்ஞாநத்வஸ்யேவ ஶாப்³த³த்வஸ்யாபி ஸவிகல்பகத்வவ்யாப்யத்வக்³ரஹே மாநாபா⁴வாச்ச । ந ச–வேதா³ந்தாநாமபு³பு⁴த்ஸிதார்த²த்வாபத்தி:, த⁴ர்மிண: ப்ராகே³வ ஜ்ஞாநாத் தத்ர பு³பு⁴த்ஸாவிரஹாதி³தி வாச்யம் ; ஸ்வரூபஸ்ய ஜ்ஞாதத்வே(அ)ப்யஸாதா⁴ரணஸ்வரூபபு³பு⁴த்ஸாயா உபபாதி³தத்வாத் । நாபி விசாரவித்⁴யநுபபத்தி:; விசாரஸ்ய வேதா³ந்ததாத்பர்யநிஶ்சயாதி³ப²லகதயா நிஷ்ப்ரத்யூஹநிஷ்ப்ரகாரகப்³ரஹ்மஜ்ஞாநார்த²த்வோபபத்தே:, ஆபாதத³ர்ஶநஸ்ய ப்ரதிப³த்³த⁴த்வேநாஜ்ஞாநாநிவர்தகத்வாத் । ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மவிஷயாணாமப்யாதி⁴கரணாநாமப்யாரம்போ⁴ நாநுபபந்ந:; விஷயாதி³பஞ்சகஸம்ப⁴வாத் ।। வ்யாவ்ருத்தாகாரணாஜ்ஞாதோ ஹி விஷய:, ப்³ரஹ்ம ச ததா² ப⁴வத்யேவ । விஷயஸ்வரூபநிர்தா⁴ரணாதீ⁴நம் ச ப்ரயோஜநம் ந நிர்தா⁴ரணே ஸப்ரகாரகத்வமபேக்ஷதே । நிஷ்ப்ரகாரகே வஸ்துநி ஸ்வரூபநிர்தா⁴ரணத்வாவ்யாகா⁴தாத் । அத்³வைதாத்³யுபலக்ஷிதாக²ண்டா³ர்த²ஜ்ஞாநம் ச நிர்தா⁴ரணம் । தத³தீ⁴நம் ப்ரயோஜநம் முக்திரேவ । பூர்வபக்ஷஸித்³தா⁴ந்தௌ ச கல்பிதப்ரகாராவலம்பி³நௌ । ஸம்ஶயோ(அ)பி கல்பிதஸமாநத⁴ர்மதீ⁴ஜந்மைவேதி நாநுபபத்தி: । அதஏவ—ப்ரத²மாத்⁴யாயத்ருதீயபாதீ³யாதி⁴கரணாநாமநாரம்ப⁴ ஏவ ப்ராப்த:; விஷயாதி³பஞ்சகாபா⁴வாத் , விஶிஷ்யாஜ்ஞாதோ ஹி விஷய:, ஸாதா⁴ரணத⁴ர்மதீ⁴ஜந்யஶ்ச ஸம்ஶய:, மித்²யாஸத்யைகப்ரகாராவலம்பி³நௌ ச பூர்வபக்ஷஸித்³தா⁴ந்த, ஏகப்ரகாரேண நிர்தா⁴ரணாதீ⁴நம் ச ப்ரயோஜநம், தச்ச பஞ்சகம் நிர்விஶேஷே கத²ம் ஸ்யாதி³தி–பராஸ்தம் ; உக்தரீத்யோபபத்தே: । ந ச ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பர மிதி ஸாமாந்யதோ ஜ்ஞாதத்வாத் ஸத்யாதி³வாக்யவையத்²யபத்தி:; அஸாதா⁴ரணஸ்வரூபஜ்ஞாநார்த²த்வேந ஸாப²ல்யாத் । ந ச-ஸத்யத்வாதி³விஶிஷ்டே தாத்பர்யாபா⁴வே தாத்பர்யதோ யத்கிசிட்³ரஹ்மேத்யேவ போ³த⁴நாத் யஸ்ய கஸ்யாபி ப்³ரஹ்மத்வம் ஸ்யாத், இத³ம் ப்³ரஹ்மேதி லக்ஷ்யலக்ஷணரூபோத்³தே³ஶ்யவிதே⁴யவிபா⁴கா³பா⁴வாசேதி வாச்யம்; லக்ஷணஸ்வாபா⁴வ்யாத்³வஸ்துக³த்யா தத்ஸ்வரூபலாப⁴ஸ்ய ப்ராகே³வோக்தத்வாத் , ஏகஸ்மிந்நபி கல்பிதோத்³தே³ஶ்யவிதே⁴யபா⁴வஸம்ப⁴வாத் । அப்ராப்த விதே⁴யமாஞபரத்வாத்³வாக்யஸ்ய நாக²ண்டா³ர்த²த்வவ்யாகா⁴த: । நநு ஸ்வரூபேண ஜ்ஞாதஸ்ய விதே⁴யஸ்யோத்³தே³ஶ்யஸம்ஸ்ருஷ்டதயைவ போ³த⁴நீயத்வம் வாச்யம் । ததா²ச ஸக²ண்டா³ர்த²தைவ । உக்தம்ஹி–‘கிம்சித்³விதீ⁴யதே(அ)நூத்³ய வாக்யேநேதி ஸதாம் ஸ்தி²தி: । ஸத்யஜ்ஞாநாதி³வாக்யேந கத்²யதாம் கிம் விதீ⁴யதே ॥ இதி, நைஷ தோ³ஷ:; அஸாதா⁴ரணஸ்வரூபஸ்ய ப்ரமேயதயா விதே⁴யத்வாத் , ஸத்யத்வாதி³த்³வாரகஸ்வரூபஜ்ஞாநேநாஸாதா⁴ரணஜ்ஞாபநபர்யவஸாநாத், த்³வாரப²லாப்⁴யாமப்ராப்தப்ராபணஸம்ப⁴வாத் । ததா²சோத்³தே³ஶ்யதா ச விதே⁴யதா ச ஸ்வரூபமாத்ரபர்யவஸந்நைவ । நநு ஏவம் ஸத்யாதி³பதா³நாம் லக்ஷணா ந ஸ்யாத் , அஶக்யாஸத்³ருஶாந்வயப்ரதியோக்³யுபஸ்தி²திரூபாயாஸ்தஸ்யா அஸம்ப⁴வத்தத்³வீஜஸ்யாந்வயாநுபபத்தேஶ்சாத்ராபா⁴வாதி³தி சேந்ந; வ்ருத்த்யா ஹி பதா³ர்தோ²பஸ்தி²தி:, ந து ஸைவ வ்ருத்தி:, அதோ நோக்தரூபா லக்ஷணா, கிம்து ஶக்யஸம்ப³ந்த⁴:। ஸ ச ப்ரக்ருதே(அ)ப்யஸ்த்யேவ । உபஸ்தி²திரூபத்வே(அ)பி லக்ஷணாயாஸ்தாத்பர்யவிஷயாநுகூலோபஸ்தி²திரேவ ஸா நோக்தோபஸ்தி²திரூபா; அதாத்பர்யவிஷயதாத்³ருகு³பஸ்தி²தௌ க³தத்வாத் ।நாபி பீ³ஜாநுபபத்தி:। தாத்பர்யாநுபபத்தேரேவ பீ³ஜத்வாத் । நாபி ஸத்யாதி³பதா³நாம் பர்யாயதாபத்தி:; வாச்யார்த²பே⁴தா³த் । ஸத்யத்வம் ஹ்யஸ்மந்மதே த்ரிகாலாபா³த்⁴யத்வம் , பரமதே கும்பா⁴தி³ஸாதா⁴ரணீ பரஜாதி: ஸத்யபப்ரவ்ருத்தி நிமித்தம்। ஜ்ஞாநபதா³நந்த³பயோரப்யஸ்மந்மதே(அ)ந்த:கரணவ்ருத்த்யுபதா⁴நலப்³த⁴பே⁴த³சிதா³நந்த³விஶேஷாநுக³தே ஜ்ஞாநத்வாநந்த³த்வே, பரமதே து ஸ்வபா⁴வலப்³த⁴பே⁴த³ஜ்ஞாநாநந்த³நிஷ்டே² அபரஜாதீ ப்ரவ்ருத்திநிமித்தே । ததா²ச லக்ஷ்யார்த²பே⁴தே³(அ)பி ந பர்யாயதாஶங்கா । நநு கும்பா⁴த்³யநுக³தஸத்தாயா ப்³ரஹ்மலக்ஷணத்வாயோக³:; ஸியாஸத்யாநுக³தஸாமாந்யாபா⁴வாத் , ததா²சாந்ருதோத்³யாவ்ருத்த்யஸித்³தி⁴:, த்ரிகாலாபா³த்⁴யத்வம் ப்³ரஹ்மணி ஶ்ரௌதமிதி த்வந்மதஹாநாபத்திஶ்சேதி–சேந்ந; ப்³ரஹ்மண: ஸர்வாதி⁴ஷ்டா²நதயா தத்³ரூபஸத்தாயா: ஸர்வாநுஸ்யூதத்வேந ஜாதித்வவ்யபதே³ஶாத், கல்பிதத⁴ர்மத்வமாதா³ய ப்³ரஹ்மவ்யக்திகத்வாச்ச । தச்ச ஸத்த்வம் த்ரிகாலாபா³த்⁴யத்வமேவேதி । ந தஸ்ய ஶ்ரௌதத்வஹாநி:; தஸ்யாந்ருதம் ப்ரத்யதி⁴ஷ்டா²நத்வே(அ)பி அந்ருதாஶ்ரிதத்வாபா⁴வேந தயாவர்தகத்வஸம்ப⁴வாத் । ஆநந்த³த்வாதி³கல்பிதஜாதிஸாஹித்யேந லக்ஷணோக்தி: பரரீத்யா । ந ச-த⁴ர்மஸமாநஸத்தாகபே⁴த³ம் விநைவௌபாதி⁴கபே⁴த³மாத்ரேணாகாஶத்வாதே³ரிவ ஜ்ஞாநத்வாதே³ரபி ஜாதிவாயோக³ இதி வாச்யம்; ஜ்ஞாநத்வாதீ³நாம் த⁴ர்மிஸமஸத்தாகபே⁴த்³வது³பஹிதவ்ருத்தித்வாத் । தர்ஹி ஶுத்³த⁴ஸ்ய கத²ம் ஜ்ஞாநத்வாதி³ லக்ஷணம் ? நஹி க³ந்தோ⁴ ஜலஸ்ய லக்ஷணமிதி சேந்ந; உபஹிதவ்ருத்தித்வே(அ)ப்யுபதே⁴யவ்ருத்தித்வாநபாயாத் । தது³க்தம்—‘ஸத்யத்வாதி³விஶிஷ்டஶப³லப்³ரஹ்மவாசிந ஸத்யாதி³பதா³நாம் ஶுத்³தே⁴ ப்³ரஹ்மணி லக்ஷணே தி । ந ச–அந்ருதஸ்வரூபே ஶப³லே ஸத்யத்வாயோக³:, யோகே³ வா ததோ। நாந்ருதவ்யாவ்ருத்திரிதி வாச்யம் ; ஶப³லே ஹி ஸத்யதா ஏஷைவ யத் பரமார்த²ஸம்ஸர்கே³ண ப்ரதீயமாநே தஸ்மிந் ஸத்யஶப்³த³ஸங்க³திக்³ரஹ: । தது³க்தம் ஸம்க்ஷேபஶாரீரகே–‘ஆகாஶாதௌ³ ஸத்யதா தாவதே³கா ப்ரத்யங்மாத்ரே ஸத்யதாகாசித³ந்யா । தத்ஸம்பர்காத்ஸத்யதா தத்ர சாந்யா வ்யுத்பந்நோ(அ)யம் ஸத்யஶப்³த³ஸ்து தத்ர ॥” இதி । ஏவமாநந்தா³தி³பதே³ஷ்வபி த்³ரஷ்டவ்யம் । ததா²ச கத²ம் தேஷாம் நாந்ருதாதி³வ்யாவர்தகத்வம் ? ஏதேந–ஶுத்³தா⁴த³ந்யத்ர ஸத்யத்வாத்³யஸம்ப⁴வாத் ஸத்யாதி³வாக்யஸ்ய லக்ஷணயா அக²ண்டா³ர்த²த்வே ஶுத்³த⁴ ஸத்யத்வாதே³ரபா⁴நாத் பர்யாயத்வம் து³ர்வாரமிதி– பராஸ்தம் । ஸ்வரூபமாத்ரபரத்வே(அ)பி ந பதா³ந்தரவையர்த்²யம் வ்யாவ்ருத்திபே⁴த³போ³த⁴நேந ஸாப²ல்யாதி³தி சோக்தமேவ । ந ச–வ்யாவர்தகஸ்ய ஸத்யத்வாதே³ஸ்தாத்பர்யதோ(அ)ஸமர்பணே வ்யாவ்ருத்யஸித்³தி⁴ரிதி வாச்யம் ; ‘க³ம்பீ⁴ராயாம் நத்³யாம் கோ⁴ஷ: ப்ரதிவஸதீ' த்யத்ர யதா² தீரே தாத்பர்யே(அ)பி நத்³யாமக³ம்பீ⁴ரவ்யாவ்ருத்திரபி⁴தா⁴ப³லாலப்⁴யதே; தாத்பர்யவிஷயாக³ம்பீ⁴ரநதீ³தீரவ்யாவ்ருத்ததீரபு³த்³தா⁴யுபாயத்வாத் , ததா²த்ராப்யபி⁴தா⁴ப³லாத் ஸத்யத்வாதி³விஶிஷ்டே தாத்பர்யாபா⁴வே(அ)ப்யாபாததஸ்தத்ப்ரதீதிமாத்ரேணைவ வ்யாவ்ருத்திஸித்³தி⁴:; தாத்பர்ய விஷயாந்ருதாதி³வ்யாவ்ருத்தஸ்வரூபபு³த்³தா⁴துபாயத்வஸ்ய துல்யத்வாத் । ந ச நத்³யாதி³பலக்ஷ்யே தீராதா³வநதீ³த்வாதி³வத் ஸத்யத்வாதி³பலக்ஷ்யே(அ)பி ப்³ரஹ்மண்யஸத்யத்வாத்³யாபத்தி:, ஜஹல்லக்ஷணாநப்⁴யுபக³மாத் । யதி³ ஹி தீராதௌ³ நதீ³த்வாதி³வத் ப்³ரஹ்மண்யபி ஸத்யத்வாதி³கமபி⁴தா⁴வலாத் ந ப்ரதீயேத, ததை³வம் ஸ்யாத், நத்வேவமஸ்தி; நத்³யாதௌ³ நதீ³த்வாதி³வத் ஸத்யத்வாதே³ர்ப்³ரஹ்மண்யேவ ப்ரதீதே: । நசைவம் நிர்த⁴ர்மகத்வவ்யாகோப:, வ்யாவஹாரிகஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய ஸத்த்வே(அ)பி ஸ்வஸமாநஸத்தாகத⁴ர்மவிரஹேண தது³பபத்தே:, வாசகாநாமபி லக்ஷகத்வமந்யாநுபரக்தஸ்வரூபபா⁴நாயேத்யந்யத் । தது³க்தம் கல்பதருக்ருத்³பி⁴: ‘ஸத்தாதீ³நாம் து ஜாதீநாம் வ்யக்திதாதா³த்ம்யகாரணாத் । லக்ஷ்யவ்யக்திரபி ப்³ரஹ்ம ஸத்தாதி³ ந ஜஹாதி ந ॥ இதி । கௌ³ர்நித்யோ கௌ³ரநித்ய இத்யுப⁴யத்ராபி ஏகதே³ஶாந்வயார்த² லக்ஷணாப்⁴யுபக³மே(அ)பி ஜாதிவ்யக்த்யோருப⁴யோரபி தார்கிகைபதா³ர்த²த்வாப்⁴யுபக³மாச்ச । நநு–ஔபநிஷதே³ புருஷே த⁴ர்மா ந ப்ரத்யக்ஷேண ப்ராப்தா:, கிம்து தத்த்வாவேத³கேந வேதே³ந, ததா²ச கத²ம் வ்யாவஹாரிகா இதி–சேந்ந வேதா³தா³பாதத: ப்ரதீதாநாமபி வேத³தாத்பர்யவிஷயத்வாபா⁴வாத³தாத்விகத்வோபபத்தே: । தாத்பர்யவிஷயே ஹி வேத³ஸ்ய ப்ராமாண்யம் , யத்ர ச தஸ்ய ப்ராமாண்யம், ததே³வ தாத்விகமிதி நியமாத் । ந ச–வேத³ஸ்யதத்பரத்வமாத்ரேண । கத²ம் வ்யாவஹாரிகத்வம் 1 பா³த்⁴யத்வேந சேத், ப்ரஸ்தரே(அ)பி யஜமாநத்வம் வ்யாவஹாரிகம் ஸ்யாத் , யஜமாநத்வஸ்ய தத்ராநத்⁴யாஸாத் அவ்யாவஹாரிகத்வே ஶுக்திரூப்யாதே³வ்யவஹாரிகத்வாபத்திரிதி வாச்யம்; வேத³தாத்பர்யாவிஷயத்வேநாதாத்விகத்வே ஸித்³தே⁴ தத்த்வாவேத³வபா³த்⁴யத்வவ்யாவஹாரிகாவேத³கபா³த்⁴யத்வாப்⁴யாம் வ்யாவஹாரிகப்ரதிபா⁴ஸிகவ்யவஸ்தோ²பபத்தே: । ந ச தத்த்வாவேத³கஸ்ய விஶேஷ்யமாத்ரபரத்வாந்ந பா³த⁴கத்வம் ; விஶேஷணபு³த்³தி⁴த்³வாரகத்வேந தந்மாத்ரபரஸ்யாபி பா³த⁴கத்வஸம்ப⁴வாத் ; விஶேஷணே(அ)ப்யவாந்தரதாத்பர்யாப்⁴யுபக³மாத்³வா । 'யஜமாந: ப்ரஸ்தர' இத்யாதௌ³ து ந விஶேஷணே அவாந்தரதாத்பர்யம்; தாத்பர்யவிஷயஸித்³தா⁴வநுபாயத்வாத் । மஹாதாத்பர்யவிஷயஸிசு²பாயே ஹி அவாந்தரதாத்பர்யமிதி ஸர்வமதஸித்³த⁴ம் । நநு–வ்யாவ்ருத்தய: ஸத்யா மித்²யா வா, நாத்³ய:; வ்யாவர்தகாநாமபி ஸத்யத்வாபத்தேப்³யவஹாரிகாணாம் பாரமார்தி²கவ்யாவ்ருத்த்யஸாத⁴கத்வாத் , நாந்ய:; ஶுக்தே: ஶுக்திதோ வ்யாவ்ருத்தேர்மித்²யாத்வே ஶுக்தித்வஸ்ய ஶுக்திஸமஸத்தாகத்வவத³ந்ருதவ்யாவ்ருத்தே: ப்³ரஹ்மணி மித்²யாத்வே அந்ருதத்வஸ்ய ப்³ரஹ்மஸமஸத்தாகத்வாபத்தேரிதி சேந்ந; உப⁴யதா²ப்யதோ³ஷாத் । ததா² ஹி-வ்யாவ்ருத்தேர்ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நதயா பாரமார்தி²கத்வே(அ)பி வ்யாவர்தகம் பாரமார்தி²கமிதி குத: ? நஹி யத் பாரமார்தி²கபோ³த⁴க, தத் பாரமார்தி²கமிதி நியமோ(அ)ஸ்தி; போ³த்⁴யபோ³த⁴கயோ: ஸமஸத்தாகத்வஸ்ய பத³தத³ர்த²தௌ³ வ்யபி⁴சாரேண ப்ராகே³வ நிரஸ்தத்வாத் , தோ³ஷாப்ரயுக்தபா⁴நத்வஸ்ய ஸத்த்வப்ரயோஜகத்வாத் । நாபி வ்யாவ்ருத்திபோ³த⁴கம் வ்யாவ்ருத்திஸமஸத்தாகஸிதி நியம:; ஸ்வாப்தாங்க³நாதே³ரபி ஸ்வஜந்யஸுகா²பேக்ஷயா ஸுகா²ந்தரவ்யாவ்ருத்திபு³த்³தி⁴ஜநகத்வாத் , காரணஸ்ய கார்யவ்யாவர்தகத்வாத் । ஸா ச வ்யாவ்ருத்தி: தவ மதே பாரமார்தி²க்யேவ । மம து மதே வ்யாவஹாரிகீ । ஸர்வதா²பி ப்ரதிபா⁴ஸிகவ்யாவர்தகாபேக்ஷயாதி⁴கஸத்தாகைவ । ந ச வ்யாவ்ருத்தேர்ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நத்வே ப்³ரஹ்மபதே³நைவ தல்லாபா⁴தி³தரபத்³வையர்த்யம் : ஸாமாந்யதஸ்தத்ஸித்³தா⁴வப்யந்ருதாதி³வ்யாவ்ருத்த்யா காரேண தத்ஸித்³தௌ⁴ ஸாப²ல்யாத் । ஏவமஜ்ஞாநாதி³வ்யாவ்ருத்தீநாமந்யோந்யாபே⁴தே³ ஸத்யபதே³நைவ சாரிதார்த்²யமிதி அபாஸ்தம் ; தத்ததா³காரேண ஸித்³தே⁴ஸ்தத்தத்பத³ம் விநாநுபபத்தே: । ந ச–ஏவம் ஸத்யத்வஜ்ஞாநத்வாதி³த⁴ர்மாணாமபி வ்யாவ்ருத்திவத் ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நதயா பாரமார்தி²கத்வமஸ்த்விதி வாச்யம் ; இஷ்டாபத்தே: । ததே³வம் வ்யாவ்ருத்தே: ஸத்யத்வே ந கோ(அ)பி தோ³ஷ: । வ்யாவ்ருத்தேர்மித்²யாத்வபக்ஷே(அ)பி நாந்ருதத்வஸ்ய ப்³ரஹ்மஸமஸத்தாகத்வாபத்தி:, ஏகபா³த⁴கபா³த்⁴யத்வஸ்யோப⁴யத்ராபி துல்யத்வாத் , வ்யாவ்ருத்திபா³த⁴கபா³த்⁴யஸ்யைவ ப்ரதியோகி³நோ வ்யாவ்ருத்த்யதி⁴கஸத்தாகத்வம், நத்வேகபா³த⁴கபா³த்⁴யஸ்யாபி கல்பிதரஜதவ்யாவ்ருத்தே: கல்பிதரஜதே மித்²யாத்வே(அ)பி தத்³பேக்ஷயா தஸ்யாதி⁴கஸத்தாகத்வாபா⁴வாத் । அதி⁴கம் மித்²யாத்வமித்²யாத்வோபபாத³நே த்³ரஷ்டவ்யம் । நநு தத்த்வஜிஜ்ஞாதும் முமுக்ஷு ப்ரதி மித்²யாபோ³த⁴நாயோக³:, நசாந்ருதத்வாதி³ப்⁴ராந்திநிவ்ருத்யர்த² தத்; அதி⁴ஷ்டா²நப்³ரஹ்மதத்த்வஸாக்ஷாத்காரே கை³வ தந்நிவ்ருத்திஸம்ப⁴வே ப்⁴ராந்த்யந்தரோத்பாத³நாயோகா³த், நஹி வல்மீகே ஸ்தா²ணுரயமிதி ப்⁴ராம்யத: புருஷோ(அ)யமித்யுபதி³ஶ்யத இதி சேந்ந; நிவர்தகாதி⁴ஷ்டா²நதத்த்வஸாக்ஷாத்கார ஏவ தஸ்யோபாயத்வாத், ஸ்தூ²லாருந்த⁴தீந்யாயேந பூர்வபூர்வப்⁴ரமநிவ்ருத்தயே கால்பநிகோபதே³ஶஸ்ய பஞ்சகோஶஸ்த²லே த³ர்ஶநாச்ச । யதா²வாத்மநி கல்பிதேந ப்³ராஹ்மண்யேநாஶங்கிதா ப்³ராஹ்மண்யப்⁴ராந்திர்நிவர்ததே, ததா² வ்யாவஹாரிக்யா வ்யாவ்ருத்த்யா ப்ரதிபா⁴ஸிக்யந்ருதாதி³ப்⁴ராந்திர்நிவர்ததே । ந சாஸத்³யாவ்ருத்தேர்யாவஹாரிகத்வே(அ)நபோதி³தப்ராமாண்யேந ‘அஸா இத³மக்³ர ஆஸீ'தி³தி வாக்யேநாஸத்த்வஸ்ய பாரமார்தி²கத்வப்ரஸங்க³:; ‘நேஹ நாநே த்யநேந தஸ்ய நிஷேதா⁴த் , அஸத்³வா இத்யாதே³ரந்யபரத்வஸ்ய ப்ராகே³வ த³ர்ஶிதத்வாச்ச । ததா²ச மீமாம்ஸகமதே அந்ருதஸ்யாப்யர்த²வாதா³ர்த²ஸ்ய ஸத்யே ப்ராஶஸ்த்ய இவ மித்²யாபூ⁴தாநாமபி வ்யாவ்ருத்தீநாம் ஸத்யே ப்³ரஹ்மணி த்³வாரத்வேந போ³த⁴நம் யுக்தம் । உக்தம் ஹி ஸத்யே ப்³ரஹ்மணி ஸத்யாதி³ஶப்³தா³ வ்யாவ்ருத்தித்³வாரா பர்யவஸ்யந்தீதி । ந ச வ்யாவ்ருத்திஜ்ஞாநஸ்ய த⁴ர்மதீ⁴ஸாத்⁴யத்வேந வைபரீத்யாபாத:; த⁴ர்மவிஶிஷ்டத⁴ர்மிஜ்ஞாநஸாத்⁴யாயா வ்யாவ்ருத்தே: ஶுத்³த⁴த⁴ர்மிஜ்ஞாநே த்³வாரத்வாங்கீ³காராத் । ந ச ஶாப்³தே³ அர்தே² ஆர்தி²கஸ்ய த்³வாரத்வமநுபபந்நம், அந்யதா² நீலமுத்பலமித்யாதே³ரநீலவ்யாவ்ருத்தித்³வாரா ஸ்வரூபமாத்ரபரத்வம் ஸ்யாதி³திவாச்யம்; நீலமுத்பலமித்யாதௌ³ க²ரூபமாத்ரபோ³தே⁴ தாத்பர்யாபா⁴வாந்ந ஶாப்³தே³(அ)ர்தே² ஆர்தி²கார்தா²பேக்ஷா, விஶிஷ்டார்த²தாத்பர்யாத் । அத்ர து ஸ்வரூபமாத்ரே தாத்பர்யம், தச்சார்தி²கார்த²ஸ்ய த்³வாரத்வம் விநா(அ)நுபபந்நம் । ந ச விஶேஷஸ்ய த்வந்மதே(அ)பா⁴நாத் கிம் ப்ராக³ஜ்ஞாத வ்யாவ்ருத்த்யா ஜ்ஞாபநீயமிதி வாச்யம்; அந்யாவிஷயகஸ்ய க²ரூபஜ்ஞாநஸ்ய ப்⁴ரமவிரோதி⁴ந: ஸாத்⁴யத்வாத் । நசைவமந்யாஜ்ஞாநே த்³வாரத்வம்; அந்யஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்த⁴த்³வாரேண ஶுத்³த⁴ஜ்ஞாந ஏவ த்³வாரத்வஸம்ப⁴வாத் । ந ச வ்யாவ்ருத்திஜ்ஞாந ஏவ ஸ்வரூபஜ்ஞாநம் த்³வாரமஸ்து; தஸ்யாபி⁴தா⁴ப³லலப்³த⁴விஶிஷ்டஜ்ஞாநாதே³வோபபத்தே: । ந ச–ப்ராசீநே ப்³ரஹ்மாஜ்ஞாநநிவர்தகப்³ரஹ்மாபரோக்ஷஜ்ஞாநே தத³ஜ்ஞாநகார்யஸ்யாந்யஸ்ய பா⁴நாயோக³:, ப்³ரஹ்மப்ராதிபதி³கார்த²பு³பு⁴த்ஸாயாமேவ ஏதத்³வாக்யப்ரவ்ருத்திரிதி ஸ்வப்ரக்ரியாவிரோத⁴ஶ்சேதி வாச்யம்; ப்³ரஹ்மாபரோக்ஷஜ்ஞாநம் ஹி தத்ஸ்வரூபம் வா, வ்ருத்திரூபம் வா । ஆத்³யே நாந்யபா⁴நாநுபபத்தி:। தஸ்யாவித்³யாநிவர்தகத்வாபா⁴வாத் । வ்ருத்திரூபமப்யாபாதத³ர்ஶநம் நாவித்³யாநிவர்தகம் ; தஸ்யாஸாக்ஷாத்காரத்வாத்³வா, ஸாக்ஷாத்காரத்வே(அ)பி ப்ரதிப³த்³த⁴த்வாத்³வா । விசாரஜந்யம் து ப²லீபூ⁴தம் ப⁴வத்யவித்³யாநிவர்தகம் । ந து தத்ப்ராசீநமிதி கிமநுபபந்நம் ? நநுஸத்யஶப்³தே³நாஸச்யாவ்ருத்தித்³வாரா யத்³போ³தி⁴தம், ததே³வ ஜ்ஞாநாதி³பதை³ரஜ்ஞாநாதி³வ்யாவ்ருத்தித்³வாரா போ³த்⁴யமிதி பதா³ந்தரவைப²ல்யம், ந ச த்³வாரவிகல்ப:; ஸத்யாதி³பதா³நாம் நித்யவச்ச்²ரவணாத், ஏகஸ்மிந் ப்ரயோகே³ ப்³ரீஹியவயோரிவைகஸ்மிந் வாக்யே ஸத்யாத்³யநேகபதோ³பாதா³நாயோகா³த், அந்ருதத்வாதி³ப்⁴ராந்திநிவ்ருத்திரூபத்³த³ஷ்டகார்யாணாம் பி⁴ந்நத்வேந வ்ரீஹியவாதி³வத் விகல்பப்ரயோஜகஸ்யைககார்யத்வஸ்யாப்யபா⁴வாச்சேதி சேந்ந; ஸமுச்சிதாநாம் த்³வாரத்வேந ஸப² லத்வாத் । ப்ரதா⁴நஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிபத்த்யுபயோகி³நாமாநந்தா³தீ³நாம் பா⁴வரூபாணாம் ‘ஆநந்தா³த³ய: ப்ரதா⁴நஸ்யே த்யநேநாஸ்தூ²லத்வாதீ³நாமபா⁴வரூபாணாம் ‘அக்ஷரதி⁴யாம் த்வவரோத⁴: ஸாமாந்யதத்³பா⁴வாப்⁴யாமௌபஸத்³வத்தது³க்த'மி- த்யநேந ச ஸூத்ரேண நிர்கு³ணப்³ரஹ்மப்ரதிபத்தாவேவ ஸர்வஶாகோ²பஸம்ஹாரஸ்ய ப்ரதிபாதி³தத்வேந த்³வாரஸமுச்சயஸ்யைவேஷ்டத்வாத் । நநு ஸகு³ணே ப்³ரஹ்மண்யுபாஸநார்த²ம் ப⁴வது ஶாகா²ந்தரீயகு³ணோபஸம்ஹார:, நிர்கு³ணப்³ரஹ்மப்ரதிபத்தௌ து கிம் ஶாகா²ந்தரீயகு³ணோபஸம்ஹாரேண? ஸத்யாதி³பதா³நாம் ப்ரத்யேகம் லக்ஷகத்வேந லக்ஷ்யவ்ரஹ்மபோ³த⁴நே ப்ரத்யேகமேவ ஸமர்த²த்யாத், ஸத்யத்வாதே³ஶ்ச ப்ரத்யேகம் லக்ஷணத்வாத் । நஹி ப்ரக்ருஷ்டத்வாதி³கமிவ ஸத்யத்வாதி³கமதிவ்யாப்தமிதிசேத், ந; ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶபத³யோரிவ ஸத்யாதி³பதா³நாமபி குமதப்ராப்தாதிவ்யாப்திநிவ்ருத்யர்த²ம் ஸமுச்சயாபேக்ஷணாத் । நஹ்யந்ருதவ்யாவ்ருத்திபோ³த⁴நம் விநா விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்மே” த்யா ஶூந்யவாஜ்²யாவ்ருத்தவ்ரஹ்மஸித்³தி⁴: । ஏவமேகைகபதா³பா⁴வே ஸர்வத்ராதிவ்யாப்திரூஹநீயா । ததா²ச வைசாதி³கமந்ருதாதி³வ்யாவ்ருத்தித்³வாரா ஶூந்யவாதா³தி³வ்யாவ்ருத்தப்³ரஹ்மஸித்³த⁴ருபாய: । ந ச–வ்யாவ்ருத்தி ப்³ரஹ்மவிஶேஷணத்வேந போ³த்⁴யா, ஸ்வதந்த்ர வா, ஆதே⁴ ஸக²ண்டா³ர்த²த்வம் , த்³விதீயே ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸு ப்ரதி தது³பதே³ஶோ(அ)ஸங்க³த இதி வாச்யம் ; வ்யாவ்ருத்திர்யத்³யபி விஶேஷணதயைவார்தி²கபோ³தே⁴ பா⁴ஸதே, ததா²பி ந ஶாப்³த³போ³தே⁴ ஸக²ண்டா³ர்த²த்வம்। யஶ்சார்யோம் ந ஸ சோத³நார்த² இதி ந்யாயாத் । தது³க்தம் வார்திககாரை:–‘மாநாந்தராபோஹஸ்து ந ஶாப்³த³ஸ்தேந ஸ ஸ்ம்ருத: । இதி । ந சார்தி²கேநாபி விஶேஷணேந ப்³ரஹ்மண: ஸக²ண்ட³த்வாபத்தி:; நிர்த⁴ர்மகத்வாதி³ஶ்ருதேர்விஶேஷணஸ்ய த⁴ம்ர்யஸமாநஸத்தாகத்வேந ஸக²ண்ட³த்வாப்ரயோஜகத்வாத் । ந ச–அநந்தஶப்³தே³நாந்தவக்⁴யாவ்ருத்தேஸாக்ஷாதே³வ போ³த⁴நாந்ந தஸ்ய ஆர்தி²கத்வம், ததா²சாநந்தபத³ஸ்ய ஸக²ண்டா³ர்த²த்வம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । யத்³யபி தத்ராநந்தோ(அ)ந்தவத்³வஸ்துவ்யாவ்ருத்த்யைவ விஶேஷணம் । ஸ்வார்தா²ர்பணப்ரணாட்³யா து பரிஶிஷ்டௌ விஶேஷணம் ॥” இதி தைத்திரீயவார்திகோக்ததி³ஶா விதி⁴பதா³நாம் ஸ்வாத²ர்பணப்ரணாடி³கயா அர்தா²தி³தரநிவ்ருத்திபோ³த⁴கத்வம்; நிஷேத⁴பதா³நாம் து ஸாக்ஷாதி³தி ஸ்தி²தம், ததா²பி த்³வாரபூ⁴தே ஜ்ஞாநே ஸக²ண்டா³ர்த²த்வே(அ)பி பரமதாத்பர்ய விஷயஜ்ஞாநே நாக²ண்டா³ர்த²த்வவ்யாகா⁴த இத்யஸக்ருது³க்தம் । ஏததே³வோக்தமாநந்த³போ³தா⁴சார்யை:–‘லக்ஷ்யார்த²பே⁴தா³பா⁴வே(அ)பி வ்யவச்சே²த்³யவிபே⁴த³த: । விஜ்ஞாநாநந்த³பயோ: பர்யாயவ்யர்த²தே நஹி ॥ இதி । ஏவம் பதே³ லக்ஷணேதி பக்ஷே ஸமாஹிதம் । கேசித்வத்ர வாக்யே லக்ஷணாமாஹு:, ந பதே³ । ததா² ஹி—யதா² க³ம்பீ⁴ராயாம் நத்³யாம் கோ⁴ஷ' இத்யத்ர க³ம்பீ⁴ரநத்³யோ: பரஸ்பரமந்வயபோ³தா⁴நந்தரம் விஶிஷ்டார்த²ஸம்ப³ந்தி⁴ தீரம் லக்ஷ்யதே, ததா² ப்ரக்ருதே பரஸ்பர விஶிஷ்டார்த²போ³தா⁴நந்தரம் தத்ஸம்ப³ந்த்⁴யக²ண்ட³ம் லக்ஷ்யதே । ததா²ச ந பவையயம் । ந ச தத்ராபி ப்ரத்யேகம் லக்ஷணா; ததா²ஸதி க³ம்பீ⁴ரநதீ³தீராதி³லாபே⁴ந விஶிஷ்டதீரபு³த்³தி⁴ர்ந ஸ்யாத் । ந ச தத்ர க³ம்பீ⁴ரநதீ³பயோரிவ இஹ ஸத்யாதி³பதா³நாம் பரஸ்பரமந்வயபோ³த⁴கத்வம் த்வந்மதே நாஸ்தீதிவாச்யம் ; ஏகஸ்மிந் ப்³ரஹ்மணி த்³வாரீபூ⁴தஸ்ய பரஸ்பரார்தா²ந்வயபோ³த⁴ஸ்ய ஸத்யாதி³பதை³: மிலித்வா ஜநநாத், உத்தரகால ஏவ லக்ஷணயா அக²ண்ட³போ³த⁴ஸ்யாப்⁴யுபக³மாத் । ந ச–‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநம் விஜ்ஞாநமாநந்த³'மித்யாதீ³ அந்யோந்யாநபேக்ஷாணாம் ஸத்யாதி³பதா³நாம் ப்³ரஹ்மலக்ஷகத்வத³ர்ஶநாத் கத²ம் க³ம்பீ⁴ராயாமித்யாதி³துல்யந்யாயதேதிவாச்யம்; யத்ர வஸ்துக³த்யா க³ம்பீ⁴ரநத்³யபி⁴ப்ராயேணைவ நத்³யாம் கோ⁴ஷ இத்யுக்தம், தத்ர பரஸ்பரநிரபேக்ஷலக்ஷகத்வஸ்ய க³ம்பீ⁴ராயாமித்யுக்தௌ ச மிலிதலக்ஷகத்வஸ்ய த³ர்ஶநாத் , கு³ணோபஸம்ஹாரந்யாயேந த்³வாரஸமுச்சயஸ்ய ஸ்தா²பித த்வாச்ச । ந ச-பரஸ்பரபஸாஹித்யேந தத்ர க³ம்பீ⁴ரநதீ³ஸம்ப³ந்தி⁴ தீரம் லக்ஷ்யதே, அந்யதா² த்வேகைகஸம்ப³ந்தி⁴, ப்ரக்ருதே த்வதி⁴கலாபோ⁴ ந பதா³ந்தரேணாபீதி வாச்யம்; தத்ராபி யுக³பட்டத்தித்³வயவிரோதா⁴பத்த்யா க³ம்பீ⁴ரநதீ³தீரத்வேந லக்ஷணாநப்⁴யுபக³மாத், வஸ்துக³த்யா விஶிஷ்டஸம்ப³ந்தி⁴ந: ப்ரத்யேகபதா³த³பி லாபா⁴த் । அத² விஶிஷ்டபு³த்³தி⁴த்³வாரத்வாத்³வாரத்வாப்⁴யாம் விஶேஷ:, ப்ரக்ருதே(அ)பி ஸ துல்ய ஏவ । நநு க³ம்பீ⁴ராயாமித்யத்ராபி ந மிலதே லக்ஷணா, கிம்து நதீ³பத³ ஏவ; பரஸ்பரஸாஹித்யேந விஶிஷ்டபோ³தா⁴நந்தரம் ஸ்வஜ்ஞாப்யவிஶிஷ்டஸம்ப³ந்தி⁴நி லக்ஷணாஸம்ப⁴வாத் , ஸ்வஜ்ஞாப்யஸம்ப³ந்த⁴ ஏவ ஹி லக்ஷணா; லாக⁴வாத் , ந து தத்³விஶேஷ: ஶக்யஸம்வந்த⁴:; கௌ³ரவாத் , ததா²ச பத்³வயே லக்ஷணா, லக்ஷணாத்³வயம் வா ந யுக்தம் । ஏவம் ச வ்ருத்தே: பத³வ்ருத்தித்வநியமோ(அ)பி ஸங்க³ச்ச²த இதி–சேத், நைதத்ஸாரம்; ஸ்வஜ்ஞாப்யஸம்வந்தோ⁴ ஹி லக்ஷணேதி த்வயோச்யதே । தச்ச ஜ்ஞாப்யம் ப்ரக்ருதே விஶிஷ்டம் , தஜ்ஜ்ஞாபகத்வம் சோப⁴யோ: ஸாதா⁴ரணமிதி கத²ம் நதீ³பத³ ஏவ லக்ஷணா ? ந க³ம்பீ⁴ரபதே³; விநிக³மகாபா⁴வாத் ।। ந ச–கா³ம்பீ⁴ர்யேண ஸஹ தீரஸ்ய பரம்பரயா ஸம்ப³ந்த⁴:, நத்³யா: ஸாக்ஷாத்ஸம்ப³ந்த⁴ ஏவ விநிக³மக இதிவாச்யம்; ‘நிம்நம் க³பீ⁴ரம் க³ம்பீ⁴ர' மிதி கோஶாத் க³ம்பீ⁴ரபத³ஸ்ய நிம்நரூபநதீ³த்³ரவ்யவாசத்வேந ஸாக்ஷாஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாபி ஸாதா⁴ரணத்வாத் । ந ச–விஶேஷணவிப⁴க்தே: ஸாது⁴த்வார்த²கத்வாத் க³ம்பீ⁴ரபத³லக்ஷணாயாம் விப⁴க்த்யர்தா²நந்வய இதி வாச்யம் ; விஶிஷ்டபோ³த⁴ஸமயே க³ம்பீ⁴ரபத³ஸ்ய விஶேஷணபத³த்வே(அ)பி விஶிஷ்டஸம்ப³ந்தி⁴லக்ஷணாஸமயே விஶேஷ்யபத³த்வாத் । விஶேஷணவிப⁴க்தே: ஸாது⁴த்வார்த²கத்வமித்யப்யஸம்ப³த்³த⁴ம் ; அபே⁴தா³ர்த²கத்வஸ்ய நையாயிகை: ப்ரத்யேகமந்வயஸ்ய ச மீமாம்ஸகைரருணாதி⁴கரணஸித்³த⁴ஸ்ய சாப்⁴யுபக³மாத் । ஏவமந்யபி | வாக்யலக்ஷணோதா³ஹரணமநுஸந்தே⁴யம் । க³ச்ச² க³ச்ச²ஸி சேத் காந்தேத்யாதி³ விஷம் பு⁴ங்க்ஷ்வேத்யாதி³ ச। நநு–அத்ர ஜந்மநா மரணாநுமாநம் , தேந ச தத்ஸாத⁴நீபூ⁴தாயா: க³தேரகர்தவ்யதாநுமாநமித்யநுமாநபரம்பரைவ, ந லக்ஷணா; அநந்யலப்⁴யஸ்யைவ ஶப்³தா³ர்த²த்வாத் , ந ஹி தூ⁴மோ(அ)ஸ்தீதி வாக்யம் வஹ்ரிலக்ஷகம் , விஷமித்யாதா³வபி விஷபோ⁴ஜநஸ்யேஷ்டஸாத⁴நதோக்த்யா ஶத்ருக்³ருஹாந்நபோ⁴ஜநஸ்யாநிஷ்டஸாத⁴நத்வமாக்ஷிப்யதே । யத்³வா–ஆப்தஸ்ய ப்ரமாணவிருத்³தோ⁴பதே³ஷ்டுத்வேந கோபோ(அ)நுமீயதே । தத்ர ச ப்ரஸக்தஶத்ருக்³ருஹாந்நபோ⁴ஜநஸ்ய ஹேதுத்வம் கல்பயித்வா தத்ராகர்தவ்யதாநுமாநம் , ந லக்ஷணேதி சேத் , நைதத்ஸாது⁴: ஜந்மநா மரணாக்ஷபே(அ)பி தந்மரணே க³மநஸ்ய ஹேதுத்வாநாக்ஷேபாத , ஶதவர்ஷாநந்தரம் ஜராதி³நாபி தது³பபத்தே: । ததா²ச ப்ரியாமரணே ஹேதுத்வம் க³மநஸ்ய ந லக்ஷணாம் விநா(அ)வக³ந்தும் ஶக்யம் । நாபி ப்ரியாமரணஹேதுத்வேந க³மநஸ்யாகர்தவ்யத்வாநுமாநம் ; ப்ரியாமரணஹேதோரபி தத்த்வேநாஜ்ஞாநத³ஶாயா கு³ருநிதே³ஶாத்³வா ஆத்மத்ராணார்த² வா குலாபகீர்திபரிஹாரார்த² வா கர்தவ்யத்வத³ர்ஶநேந வ்யபி⁴சாராத் । ததா²ச க³மநஸ்ய ப்ரியாமரணஹேதுத்வம் தாத்³ருஶஸ்ய சாகர்தவ்யத்வமித்யுப⁴யமபி லக்ஷணாதீ⁴நம் ; ஜந்மநிர்தே³ஶஸ்ய ச ப்ரக்ருதே(அ)நுபயோகா³த் தேந ப்ரக்ருதோபயோகி³ந்யக³மநே தாத்பர்ய ஜ்ஞாப்யதே ஸமுதா³யஸ்ய । ததா²ச ஸமுதா³ய ஏவ லக்ஷணா । ந ப்ரத்யேகபதே³, ப்ரத்யேகம் தாத்பர்யஜ்ஞாபகாபா⁴வாத் । ததா²ச நாத்ராநுமிதிபரஸ்பரா, நவா ப்ரத்யேகபதே³ லக்ஷணா । ஏவம் விஷம் பு⁴ங்க்ஷ்வே'த்யத்ராபி விஷபோ⁴ஜநேஷ்டஸாத⁴நத்வேந ஶத்ருக்³ருஹாந்நபோ⁴ஜநாநிஷ்டஸாத⁴ நத்வம் நாக்ஷேப்தும் ஶக்யதே; யதி⁴கரணத்வாத் , தேந விநாப்யுப⁴யோரபீஷ்டஸாத⁴நதயோபபத்திஸம்ப⁴வாச்ச । நஹி யேந கேநாசித்³யத்கிசிதா³க்ஷிப்யதே, கிம்த்வநுபபத்³யமாநேநோபபாத³கம் । நாப்யாப்தத்வே ஸதி ப்ரமாணவிருத்³தோ⁴பதே³ஷ்டத்வேந கோபாநுமாநம், கோபேந ச தத்³தே⁴தௌ ஶத்ருக்³ருஹாந்நபோ⁴ஜநே அகர்தவ்யதாநுமாநம், ஆப்தஸ்யாபி பித்ராதே³ர்ப⁴மாதி³நா விநாபி கோபம் ப்ரமாணவிருத்³தோ⁴பதே³ஶ்ருத்வத³ர்ஶநேந வ்யபி⁴சாராதா³ப்தகோபஹேதோரபி ப்⁴ரமாதி³நா ப்ரியாமரணஹேதோரிவ கர்தவ்யத்வத³ர்ஶநேந தத்ராபி வ்யபி⁴சாராச்ச । ததா²சாப்ரஸக்தப்ரதிபாத³நேந ப்ரஸக்தவாரணே தாத்பர்ய ஜ்ஞாத்வா தேநாகல்பிதபத³விபா⁴கே³ ஸமுதா³ய ஏவ லக்ஷணாம் கல்பயதி, ந து ப்ரத்யேகபதே³; தத்ர தத்ர விஶிஷ்ய தாத்பர்யஜ்ஞாபகாபா⁴வாத் । ததா²ச பதா³ர்த²தாத்பர்யாந்வயாநுபபத்திப்⁴யாம் லக்ஷணா பதே³ । வாக்யார்தே² தட்³யாநுபபத்த்யா லக்ஷணா வாக்யே । வாக்யார்தா²ந்வயாநுபபத்த்யநிப³ந்த⁴நத்வம் ச லக்ஷணாயா: பத³வ்ருத்தித்வஸாத⁴நே உபாதி⁴ரித்யவதே⁴யம் । ஏவமேவார்த²மந்தர ப³ஹிரித்யாதௌ³ லோகே அர்த⁴மந்தவைத்³யதை⁴ ப³ஹிர்வேதீ³தி வேதே³(அ)பி வாக்ய ஏவ லக்ஷணா । ந ச-தத்ராப்யர்த⁴ஸ்யாந்தஸ்த்வே ஸத்யர்த⁴ஸ்ய ப³ஹிஷ்டேநாந்தராலாநுமாநம், ந லக்ஷணேதி வாச்யம்; சி²ந்நே க்³ருஹே அந்தராலராஹித்யே(அ)பி தத்³த்³யத³ர்ஶநேந வ்யபி⁴சாராத் , யதா²கத²ம்சித³நுமாநஸம்ப⁴வே வா ஸர்வத்ர ஶப்³த³ப்ரமாணோச்சே²தா³பாதாச்ச । ஏவம் ச ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாபதே³ந விசாரோ லக்ஷ்யத இதி விவரணகாரோக்தம் யஜ்ஞாயுத⁴பதே³ந யஜமாநோ லக்ஷ்யத இதி ஸம்க்ஷேபஶாரீரகோக்தம் ச வாக்யலக்ஷணயோபபந்நம்; ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயஜ்ஞாயுத⁴ஶப்³த³யோ: ஸுப³ந்தத்வலக்ஷணபத³த்வே(அ)பி ஶக்தத்வலக்ஷணபத³த்வாபா⁴வேந ஶக்யஸம்ப³ந்த⁴ரூபாயா லக்ஷணாயா அயோகா³த், க²ஜ்ஞாப்யஸம்வந்த⁴ரூபா து லக்ஷணா யௌகி³கபத³ஸமுதா³யே(அ)பி வாக்யஸ்தா²நீயே நாநுபபந்நா। ஏவம் ‘வாயுர்வை க்ஷேபிஷ்டா² தே³வதே'த்யாதௌ³ அர்த²வாதே³(அ)பி ப்ராஶ ஸ்த்யப்ரதிபத்தயே வாக்ய ஏவ லக்ஷணா(அ)ங்கீ³கார்யா; ப்ரத்யேகபதா³த்தத³நுபபத்தே: । ந ச-தத்ர கர்மணி க்ஷிப்ரதே³வதாப்ரஸாத³ஹேதுத்வரூபதத்பதா³ர்த²ஸம்ப³ந்த⁴போ³த⁴கத்வமேவ, ந து தத³ந்யப்ராஶஸ்த்யலக்ஷகத்வமிதி வாச்யம் ; பதா³ர்த²மாத்ரஸம்ஸர்க³போ³தே⁴ வாயு: ஶீக்⁴ரதம இத்யேவ தீ⁴: ஸ்யாத், ந கர்மப்ராஶஸ்த்யவிஷயா ஸா ஸ்யாத்। ந ச–லிஙாத்³யபி⁴தே⁴யகார்யஸ்யாந்வயாநுபபத்திஸ்தத்ர லக்ஷணாபீ³ஜமஸ்தி, ப்ரக்ருதே ச ஸர்வபதா³நாம் லக்ஷகத்வாத³பி⁴தே⁴யாந்வயாஜுபபத்திர்நாஸ்தீதி வாச்யம் கேந துப்⁴யமபா⁴ண்யபி⁴தே⁴யாநுபபத்யா லக்ஷணேதி ? கிம்து தாத்பர்யாநுபபத்த்யா । தச்ச தாத்பர்யமபி⁴தே⁴யாந்வயவிஷயமந்வயஸாமாந்யவிஷயம் ஸ்வரூபமாத்ரவிஷயம் வேதி ந கஶ்சித்³விஶேஷ: । அந்யதா² யஷ்டீ: ப்ரவேஶயேத்யத்ர லக்ஷணா ந ஸ்யாத் । ந ச–போ⁴ஜநப்ரயோஜநகப்ரவேஶநஸ்ய யஷ்டிஷ்வந்வயாநுபபத்திரேவாஸ்தீதி வாச்யம் । ஏவமபி ப்ரவேஶநவிஶேஷே தாத்பர்யக்³ரஹ ஏவோபஜீவ்ய இதி தத³நுபத்திரேவ லக்ஷ ணாபீ³ஜமஸ்து । விநிக³மநாவிரஹேண த்³வயோரபி வ்யவஸ்தி²தவிகல்பே(அ)ப்யஸ்மாகம் ந க்ஷதிரித்யவதே⁴யம் । நநு ஸர்வபதா³நாம் லாக்ஷணிகத்வே வாக்யாநுப⁴வோ ந ஸ்யாத், லாக்ஷணிகஸ்யாநநுபா⁴வகத்வாதி³தி சேந்ந; லாக்ஷணிகத்வே(அ)ப்யநுபா⁴வகத்வோபபத்தே: । ஶக்தத்வேந ஹ்யநுபா⁴வகத்வம், ந து தச்ச²க்தத்வேந; கௌ³ரவாத் । லாக்ஷணிகமபி க்வசிச்ச²க்தமேவ; ப⁴ட்டாசார்யைர்வாக்யார்த²ஸ்ய ஸர்வபலக்ஷ்யத்வாப்⁴யுபக³மாஞ்ச । ததா² ஹி-அபி⁴ஹிதாந்வயவாதே³ பதை³: ஸ்வஶக்திவஶாத் பதா³ர்தா² அபி⁴தீ⁴யந்தே, ந து ஸ்மார்யந்தே; ஸ்மார்யஸ்மாரகஸம்ப³ந்தா⁴திரிக்தமூலஸம்வந்த⁴கல்பநாபத்தே: । ஏகஸம்ப³ந்தி⁴ஜ்ஞாநம் ஹ்யபரஸம்ப³ந்தி⁴ஸ்மாரகம் ; ந து ஸ்மாரகத்வமேவ ஸம்ப³ந்த⁴:; ஹஸ்திபகாதி³ஷு ததா² த³ர்ஶநாத் । அதஏவோக்தம்-‘பத்³மப்⁴யதி⁴காபா⁴வாத் ஸ்மாரகாந்ந விஶிஷ்யதே ॥' இதி । அஜ்ஞாதஜ்ஞா பகத்வாபா⁴வாந்நாநுபா⁴வகம் , ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தராபா⁴வாச்ச ந ஸ்மாரகம் , கிம்து ஶக்த்யா(அ)ஜ்ஞாதஜ்ஞாபகமிதி ஸ்மாரகஸத்³ருஶமித்யர்த²: । ஸ்ம்ருத்யநுப⁴வாதிரிக்தம் ச ஜ்ஞாந ப்ரமாணப³லாதா³யாதமங்கீ³கார்யமேவ; பதா³ர்த²ஜ்ஞாநே தத்தாநுல்லேகா²ச்ச, தத்தோல்லேக²நியமப⁴ங்கே³நாத்ர தத்ப்ரமோஷகல்பநே சாதிகௌ³ரவாத் । ததா²ச பத³ஜந்யஸ்ம்ருத்யநுப⁴வவிலக்ஷணஜ்ஞாநவிஷயீபூ⁴தா: பதா³ர்தா²: அபி⁴ஹிதா இத்யுச்யந்தே । தாத்³ருஶாஶ்சாகாங்கா⁴த்³யநுஸாரேண ஸ்வாந்வயமநுபா⁴வயந்தீதி வாக்யார்தீ² லக்ஷ்ய இத்யுச்யதே; பதே³ந யத் போ³த்⁴யதே தச்ச²க்யம் பதா³ர்தே²ந யத் போ³த்⁴யதே, தல்லக்ஷ்யமிதி நியமாத் । அதஏவோக்தம்—‘வாக்யார்தீ² லக்ஷ்யமாணோ ஹி ஸர்வத்ரைவேதி ந: ஸ்தி²தம் । இதி । யத்³யபி பதா³பி⁴ஹிதபதா³ர்த²ஸ்மார்யத்வம் தீராதௌ³ லக்ஷ்யத்வம், வாக்யார்த²ம் து தத்³நுபா⁴வ்யத்வமிதி விஶேஷ:; ததா²பி பதா³ர்த²போ³த்⁴யத்வமாதா³ய லக்ஷ்யத்வவ்யபதே³ஶ: । அதஏவ பதா³ர்தே²ந பதா³ர்த²லக்ஷணாயா பூர்வஸம்ப³ந்த⁴ஜ்ஞாநாபேக்ஷா தஸ்ய ஸ்மார்யத்வாத் , வாக்யார்த²லக்ஷணாயாம் து ந தத³பேக்ஷா; தஸ்யாநுபா⁴வ்யத்வேந பூர்வஸம்ப³ந்த⁴ஜ்ஞாநாநபேக்ஷத்வாத் । பதா³ர்த²லக்ஷணாயாம் பூர்வஸம்வந்த⁴ஜ்ஞாநமேவ வாக்யார்த²லக்ஷணாயாமாகாங்க்ஷாதி³கமேவேதி பரஸ்பரநிரபேக்ஷமுப⁴யம் நியாமகம் । அதோ(அ)பூர்வே வாக்யார்தே² ஶக்யஸம்ப³ந்தி⁴தயா ஜ்ஞாதுமஶக்யே கத²ம் லக்ஷணேத்யபாஸ்தம்; பதா³ர்த²லக்ஷணாயா ஏவ ததா²த்வாத் । ஏவம் ச பத³ஶக்தே: பதா³த²பஸ்தி²தாவேவோபக்ஷயாது³பஸ்தி²தாநாம் ச பதா³ர்தா²நாமந்வயாநுபா⁴வகத்வாத் ஸர்வபத³லாக்ஷணிகத்வே(அ)பி ந வேதா³ந்தவாக்யாநாமந்வயாநுபா⁴வகத்வாநுபபத்தி: । ஸ்யாதே³தத்அபி⁴ஹிதாந்வயவாதே³ மா பூ⁴த³நுபபத்தி:; அந்விதாபி⁴தா⁴நே து ப⁴வதி । ததா² ஹி பதா³நாமந்வயாநுப⁴வ ஜநநஸாமத்²ர்யமேவ ஶக்திரித்யுச்யதே, ஏகைகபதா³ர்தோ²பஸ்தி²திஸ்து ஸ்ம்ருதிரூபா, ந ஶக்திஸாத்⁴யா; ஏகஸம்வந்தி⁴ஜ்ஞாநாத³பரஸம்ப³ந்தி⁴ஸ்ஸரணஸ்ய ஹஸ்திபகாதி³ஸாதா⁴ரணத்வாத் , அந்வயாநுப⁴வஜநநஸாமத்²ர்யரூபஸ்ய ச மூலஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய வித்³யமாநத்வாத்। அதஏவ பத³ஶக்த்யஸாத்⁴யத்வாத் பதா³ர்தோ²பஸ்தி²தே: ஸ்ம்ருத்யந்தரஸாதா⁴ரணாயாஸ்தத்³வைஜாத்யகல்பநே ச மாநாபா⁴வார்தா²த்⁴யாஹார ஏவாஸதி பா³த⁴கே, ந பதா³த்⁴யாஹார:; புஷ்பேப்⁴ய இத்யத்ர ஸாது⁴த்வார்த² ஸ்ப்ருஹயதிபத³ஸ்ய விஶ்வஜிதா யஜேதே'த்யத்ர நியோஜ்யலாபா⁴ர்த² ஸ்வர்க³காமபத³ஸ்ய ஸௌர்யே சராவதிதே³ஶப்ராப்தே ‘அக்³நயே ஜுஷ்டம் நிர்வபாமீதி மந்த்ரே ப்ரக்ருதௌ வாசகபத³வத்தயா க்லப்தோபகாரே அக்³நிபத³பா³தே⁴ந வாசகபத³லாபா⁴ய ஸூர்யபத³ஸ்ய சாத்⁴யாஹாரே(அ)பி பதா³ர்த²ஸ்மரணாய வாக்யார்தா²நுப⁴வாய வா தத³நபேக்ஷணாத் । ஶாப்³த³த்வம் ச பஜந்யாந்வயாநுப⁴வத்வேநைவ, ந பத³ஜந்யோபஸ்தி²திஜந்யாந்வயாநுப⁴வத்வேந; கௌ³ரவாத் । அதஏவ யோக்³யதாவச்சே²த³கஸ்ய சி²த்³ரேதரத்வாதே³: பதா³த³நுபஸ்தி²தஸ்யாபி பத³ஜந்யாந்வயாநுப⁴வவிஷயத்வாச்சா²ப்³த³த்வம் ; அந்யைரப்யநுகூலத்வப்ரதியோகி³த்வாதீ³நாம் ததா²த்வாப்⁴யுபக³மாத் । ஏவம் ச சைத்ரோ(அ)யமித்யாதௌ³ லோகே ‘உத்³பி⁴தா³ 703 யஜேத பஶுகாம' இத்யாதௌ³ ச வேதே³ ப்ரத்யக்ஷோபஸ்தி²தாநாமேவ சைத்ரோத்³பி⁴தா³தி³பதா³நாம் நாமத்வேநாந்வய:; அந்யதா² சைத்ரபதா³ச்யோ(அ)யம் உத்³பி⁴த்பத³வாச்யேந யாகே³நேத்யாதி³கல்பநே லக்ஷணாப்ரஸங்கா³த் , அக்³ருஹீதஸங்க³திகே பதே³ தத்³யோகா³த் । ‘க⁴ட: படோ நே’ த்யத்ர நஜந்வய இவ சைத்ரோ(அ)யமித்யாதி³நாமதே⁴யாந்வயே(அ)பி விப⁴க்த்யர்த²த்³வாரத்வாநபேக்ஷணேந வ்யுத்பத்த்யந்தரகல்பநாத் நஅந்வயே விப⁴க்த்யர்தா²பேக்ஷாயாம் ஜிதமத்³வைதவாதி³பி⁴:; நீலம் ஸுக³ந்தி⁴ மஹது³த்பலமிதிவத் க⁴டபடநாதீ²நாமபே⁴தா³ந்வயோபபத்தே: । நாமதே⁴யே விப⁴க்த்யர்தா²பேக்ஷாயாம் வேதே³ நாமதே⁴யத்வம் ந ஸித்⁴யேதி³தி ஜிதம் பூர்வபக்ஷிணா, ‘ஸோமேந யஜேதே'த்யத்ரேவ மத்வர்த²லக்ஷணயோத்³பி⁴தா³ யஜேதே த்யாதா³வபி விஶிஷ்டவிதி⁴த்வோபபத்தே:, உப⁴யத்ர லக்ஷணாயாஸ்துல்யத்வே(அ)பி ப்ரவ்ருத்தி விஶேஷகரத்வேந விதி⁴த்வஸ்யைவோசிதத்வாத் । வார்திககாராணாம் து பதா³ர்தோ²பஸ்தி²தே: பஶக்திஸாத்⁴யத்வாத்தத³ர்த² ஸர்வத்ர பதா³த்⁴யாஹாராங்கீ³காரே(அ)பி நாமதே⁴யாந்வயே வ்யுத்பத்த்யந்தராஶ்ரயணமஸ்த்யேவ । ததா²ச ஸ்வயமேவ வ்யுத்பாதி³தம் நாமதே⁴யாதி⁴கரண இத்யலம் ப்ரஸக்தாநுப்ரஸக்த்யா । ப்ரக்ருதமநுஸராம:–ஏவம் ஸ்தி²தே லாக்ஷணிகமப்யந்வயாநுபா⁴வகம் சேந்வயாநுப⁴வஜநநஸாமத்²ர்யமேவ ஶக்திரிதி லாக்ஷணிகஸ்யாபி தத்³வத்த்வாந்முக்²யஜக⁴ந்யவிபா⁴கோ³ ந ஸ்யாத் । ததா²ச லிங்கா³தி⁴கரணவிரோத⁴: । தத்ர ஹி ‘ப³ர்ஹிதே³வஸத³நம் தா³மீ'த்யாதி³மந்த்ராணாம் முக்²யே ஜக⁴ந்யே சாதை² லிங்கா³த்³விநியோக³: உத முக்²ய ஏவேதி ஸம்ஶய்ய உப⁴யோரபி ஶாப்³த³த்வாது³ப⁴யத்ராபி விநியோக³ இதி ப்ராப்தே, முக்²ய ஏவேதி ஸித்³தா⁴ந்திதம் । ‘அர்தா²பி⁴தா⁴நஸம்யோகா³ந்மந்த்ரேஷு ஶேஷபா⁴வ: ஸ்யாத்தஸ்மாது³த்பத்திஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ர்தே²ந நித்யஸம்யோகா³தி³தி । அர்தா²பி⁴தா⁴நஸாமர்த்²யரூபால்லிங்கா³ச்சு²த்யவிநியுக்தேஷு ப³ர்ஹிதே³வஸத³நம் தா³மீத்யாதி³மந்த்ரேஷு ஶேஷபா⁴வோ விநியோக³: ஸ்யாத் । தச்ச ஸாமத்²ர்ய முக்²யே, ந ஜக⁴ந்யே ஶப்³த³ஸாமர்யாது³பஸ்தி²தோ ஹ்ய முக²மிவாவ்யவஹிதோ ப⁴வதீதி முக்²ய உச்யதே । முக்²யார்த²ஸம்ப³ந்தா⁴து³பஸ்தி²தஸ்து ஜக⁴நமிவ வ்யவஹிதோ ப⁴வதீதி ஜக⁴ந்ய உச்யதே । ததா²ச ஜக⁴ந்யே(அ)ர்தே² விநியோக³ம் ப்³ருவதாபி தது³பஸ்தி²தயே முக்²யோபஸ்தி²திர்வக்தவ்யா। ததா²சோத்பத்திஸம்ப³ந்த⁴: ஸ்வபா⁴வஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ர்தா² பி⁴தா⁴நஸம்ப³ந்த⁴ ஏவ விநியோஜக: ஸ்யாத் । தஸ்யார்த²நியதத்வாத் , தாவதைவ ஸ்வாத்⁴யாயவிதே⁴ஶ்சரிதார்த²த்வாத் । முக்²யஸம்ப³ந்த⁴ஸ்து ந லிங்க³ம் ; அநேகேஷாம் முக்²யஸம்ப³ந்தி⁴த்வேநாநியமாஞ்சரமத்வாச்சேதி ஸூத்ரார்த²: । அத ஏவ முக்²யஸம்ப⁴வே லக்ஷணா நோபாதே³யேதி ஸர்வதந்த்ர ஸித்³தா⁴ந்த: । பத³வ்ருத்திர்ஹி ஶக்தி: பதா³ர்த²வ்ருத்திஶ்ச லக்ஷணா । ஸா ச ப³ஹுப்ரகாரேத்யந்யத் । லாக்ஷணிகபதே³நாந்வயப்ரதியோக்³யுபஸ்தி²தௌ க்ருதாயாம் யத³வஶிஷ்டும் ஶக்தம், ததே³வாந்வயாநு பா⁴வகம் । அர்த²வாத³பதா³நாம் ஸர்வேஷாம் லாக்ஷணிகத்வே(அ)பி ததே³கவாக்யதாபந்நம் விதி⁴பத³மேவாநுபா⁴வகம் ; விதி⁴நா த்வேகவாக்யத்வாத் ஸ்துத்யர்தே²ந 'விதீ⁴நாம் ஸ்யுரிதி ந்யாயாத் । ததா²ச ஸத்யாதி³பதா³நாம் ஸர்வேஷாமபி லாக்ஷணிகத்வே கத²மந்வயாநுப⁴வோபபத்திரிதி சேத், நைஷ தோ³ஷ:; ஶக்யஸ்யைவாந்வயாநுப⁴வாப்⁴யுபக³மாத் , லக்ஷணா த்வேகதே³ஶத்யாக³மாத்ராய, நத்வஶக்யார்தீ²பஸ்தி²தயே கௌ³ர்நித்ய இத்யாதி³வத் । அத ஏவ வாசகாநாமேவ ஸ்வார்தே² லக்ஷணேயமித்யுக்தம் ப்ராக் । நநு ஜஹல்லக்ஷணாப்⁴யுபக³மே கத²மந்வயாநுப⁴வ: ? ஶக்யைகதே³ஶஸ்யாபி தத்ராபா⁴வாத் । ததா²சோக்தம் ஸம்க்ஷேபஶாரீரகே–‘ஸாபா⁴ஸாஜ்ஞாநவாசீ யதி³ ப⁴வதி புநர்ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ததா² ஶப்³தோ³(அ)ஹங்காரவாசீ ப⁴வதி து ஜஹதீ லக்ஷணா தத்ர பக்ஷ' இதி । அஸ்மிந் பக்ஷே அந்விதாபி⁴தா⁴நவாதா³நப்⁴யுபக³மாந்ந தோ³ஷ: । பக்ஷத்³வயாஶ்ரயணம் து ஜஹத³ஜஹல்லக்ஷணாபக்ஷ ஏவ । ததா²ச த³ர்ஶிதம் தத்ரைவ‘அபி⁴ஹிதக⁴டநா யதா³ ததா³நீம் ஸ்ம்ருதி ஸமபு³த்³தி⁴யுக³ம் பதே³ வித⁴த்த: । பரத்³ருஶ புநரந்விதாபி⁴தா⁴நே பத³யுகு³லாத் ஸ்ம்ருதியுக்³மமேவ பூர்வம் ॥” இதி । தத்த்வப்ரதீ³பிகாக்ருதா³த³யஸ்து அபி⁴ஹிதாந்வயபக்ஷமேவோரரீசக்ரு:, ஸர்வதா²பி ஸித்³தா⁴ந்தாநுகூலத்வாதி³தி ந கிம்சித்³வத்³யம் । தார்கிகமதஸ்யோப⁴யபக்ஷப³ஹிர்பா⁴வாதி³கம் ச வேதா³ந்தகல்பலதாயாம் வ்யுத்பாதி³த மித்யுபரம்யதே ॥

ஏவம் தத்த்வமஸ்யாதி³மஹாவாக்யபக்ஷகாநுமாநமபி நிர்தோ³ஷம் । ந ச ஸோ(அ)யம் தே³வத³த்த இத்யயம் த்³ருஷ்டாந்த: ஸாத்⁴யவிகல:; விஶிஷ்டாபே⁴த³ஸ்ய போ³த⁴யிதுமஶக்யத்வாத் । ததா² ஹி கிமத்ர தத்³தே³ஶகாலவிஶிஷ்ட ஏதத்³தே³ஶகாலவைஶிஷ்ட்யம் ப்ரதிபாத்³யதே, ஏதத்³தே³ஶகாலவிஶிஷ்டே வா தத்³தே³ஶகாலவைஶிஷ்ட்யம், தத்³விஶேஷணயோரைக்யம் வா தத்³விஶிஷ்ட² யோரைக்யம் வா । நாத்³ய:; தத்³தே³ஶகாலவைஶிஷ்ட்யஸ்யாப்ரத்யக்ஷத்வேநாநுத்³தே³ஶ்யத்வாத் , தத்காலாதே³ரிதா³நீம் ஸவாபத்தேஶ்ச । ந த்³விதீய:; ஏதத்காலாதே³ரந்யதா³ ஸத்த்வாபத்தே:; ந த்ருதீய:; பா³தா⁴த் । அதஏவ ந சதுர்தோ²(அ)பி; விஶேஷணஸ்ய பி⁴ந்நத்வேந விஶேஷணவிஶேஷ்யதத்ஸம்ப³ந்தா⁴த்மகஸ்ய விஶிஷ்டஸ்ய பி⁴ந்நத்வாத் , அதிரிக்தத்வே(அ)பி விஶேஷணபே⁴தே³ந விஶேஷ்யபே⁴தே³ந ச தத்³பே⁴த³நியமாத் । ததா²சோப⁴யவிஶேஷணபரித்யாகே³ந விஶேஷ்யமாத்ரமபி⁴ந்நம் போ³த்⁴யத இதி ஸித்³த⁴மக²ண்டா³ர்த²த்வம் । தது³க்தம்-‘அவிருத்³த⁴விஶேஷணத்³வயப்ரப⁴வத்வே(அ)பி விஶிஷ்டயோத்³வயோ:। க⁴டதே ந யதே³கதா ததா³ நதராம் தத்³விபரீதரூபயோ: ॥ இதி । யதா³ ஹி ‘த³ண்டீ³ குண்ட³லீ த்யாதௌ³ த³ண்ட³குண்ட³லாதே³ரேக தே³ஶகாலாவஸ்தி²தத்வேநாவிரோதே⁴(அ)பி ந தத்³விஶிஷ்டயோரைக்யம் ; விஶேஷணயோரப்யைக்யாபத்தே:, ததா³ கைவ கதா² ஸோ(அ)யமித்யத்ர தத்தேத³ந்தயோரேககாலாநவஸ்தா²நநியமேந பரஸ்பரவிருத்³த⁴த்வாத்தத்³விஶிஷ்டயோரைக்யஸ்ய । லக்ஷணயைக்யபோ³த⁴நம் தூப⁴யத்ராபி ஸமாநம் । லாக்ஷணிகத்வே(அ)பி த³ண்டீ³ குண்ட³லீத்யாதௌ³ விஶிஷ்டதாத்பர்யாந்நாக²ண்டா³ர்த²த்வவ்யவஹார:, ஸோ(அ)யமித்யத்ர து‘அயம் ஸ ந வா அயம் நைவ ஸ' இத்யாதி³ஸம்ஶயவிபர்யயஜ்ஞாநவிஷயீபூ⁴தபே⁴த³மாத்ரஸ்ய பு³பு⁴த்ஸிதத்வேந தத்ரைவ தாத்பர்யாத³க²ண்டா³ர்த²த்வம் ; நஹ்யந்யஸ்மிந் பு³பு⁴த்ஸிதே அந்யத் ப்ரதிபாத³யிதுமுசிதமித்யுக்தம் । தத்தேத³ந்தோபஸ்தி²தித்³வாரகாபே⁴த்³போ³த⁴ஸ்யைவ பே⁴த³ப்⁴ரமவிரோதி⁴தயா நாந்யதரபத³வையயம் । ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாப்ரத்யக்ஷஸ்யாப்யபி⁴ஜ்ஞாத்³வயோபஸ்தி²தக²ரூபாதிரிக்தாவிஷயத்வே(அ)பி உப⁴யோபஸ்தி²தித்³வாரகாபே⁴த்³போ³த⁴நேந ப்⁴ரமநிவர்தகத்வம், தத்ஸமாநார்த²கம் ச வாக்யமேததி³தி ந விஶிஷ்டபரம் । யதா² சாபி⁴ஜ்ஞாத்³வயாத் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயா விஷயவைலக்ஷண்யாபா⁴வே(அ)பி த்³வாரவிஶேஷநிவந்த⁴நஜ்ஞாநக³தவைலக்ஷண்யாதே³வ ப²லபே⁴த³:, ததா² ஸ்ம்ருதிரூபாயாஸ்ததி³பதா³ர்தோ²பஸ்தி²தேரநுப⁴வரூபஸ்ய வாக்யார்த²போ³த⁴ஸ்ய । ஏவம் ச ‘பி⁴ந்நப்ரவ்ருத்திநிமித்தயோரேகார்த²போ³த⁴பரத்வம் ஸாமாநாதி⁴கரண்ய'மிதி ப்ராசாம் வசோ(அ)பி நிஷ்ப்ரகாரகே ஸுதராமுபபத்³யதே । நநு–ஸோ(அ)யமிதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா தாவந்நாக²ண்டா³ர்த²விஷயா; தத்ர ப்ரத்யக்ஷே ஶப்³த³வ்ருத்தேர்லக்ஷணாயா அபா⁴வாத், தத்தேத³ந்தோல்லேகி²த்வேந தத்ர நிஷ்ப்ரகாரகத்வஸ்யாநுப⁴வபராஸ்தத்வாத் , தத³நுல்லேகே² த்வபி⁴ஜ்ஞாதோ விஷயவைலக்ஷண்யாநுபபத்தே: । ததா²ச ஶாப்³த³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா(அ)பி ததா², ஸ்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாவக³தஸ்ய பரம் ப்ரதி போ³த⁴நாதி³தி–சேந்ந; வ்ருத்யநபேக்ஷத்வே(அ)பி ப்ரத்யக்ஷஸ்ய விஶிஷ்டாபே⁴த³விஷயத்வே பா³த⁴ஸ்ய ப்ரதிப³ந்த⁴கதயா ஸ்வரூபாபே⁴த³மாத்ரவிஷயத்வாத் । அபே⁴த³ஶ்ச ந ப்ரகார:; ஸ்வரூபதயா। ப்ராதா⁴ந்யாத்। தத்தேத³ந்தயோரபி ந ப்ரகாரதா; பா⁴ஸமாநாபே⁴த³ரூபவைஶிஷ்ட்யப்ரதியோகி³த்வாபா⁴வாத் । அதஏவ ந தஸ்யாஸ்தத்தேத³ந்தோல்லேகி²தா, தத³பி⁴லாபே து நிரந்தரோத்பந்நாபி⁴ஜ்ஞாத்³வயாதே³வ ததோ²ல்லேக²வ்யவஹாராத் தத்ர ச லக்ஷணா லப்³த⁴பதை³வ । ஸர்வத்ர நிர்விகல்பகாபி⁴லாப இயம் க³தி: । ந சாபி⁴ஜ்ஞாயா அவிஶேஷ:; ஸப்ரகாரகத்வநிஷ்ப்ரகாரகத்வாப்⁴யாமேவ விஶேஷாத் । ப²லவைலக்ஷண்யம் தூக்தமேவ । அதஏவ தத்தோபலக்ஷிதப்ரதியோகி³கபே⁴த³ரஹித இத³ந்தோபலக்ஷிததே³வத³த்தஸ்வரூபே தாத்பர்யாத் யதா²ஜ்ஞாநமுபதே³ஶோ(அ)ப்யுபபத்³யதே । பே⁴த³விரஹஶ்ச ந கஶ்சித்³த⁴ர்ம:, கிம்து ஸ்வரூபமேவ । ததே³வ சைக்யமித்யுச்யதே । ந சாயமஸ்தி நியம: கே²ந யதா²வக³தம் பரம் ப்ரதி ததை²வ வாச்யமிதி; ஸமூஹஜ்ஞாநேநாபி ஶ்ரோத்ருவுபு⁴த்ஸிதைகதே³ஶோபதே³ஶத³ர்ஶநாத் , ஜ்ஞாநமாத்ரஸாத்⁴யத்வாத் பு³பு⁴ஸாநுஸாரித்வாச்சோபதே³ஶஸ்ய । ஏவம் ச விஶிஷ்டவிஷயாத³பி ஜ்ஞாநாத³க²ண்டோ³பதே³ஶோபபத்தி: । விஶேஷணோபலக்ஷணாதி³விவேகஶ்சாந்யத்ர ஸ்பஷ்ட இதி நேஹ ப்ரதந்யதே । ததா²ச ந த்³ருஷ்டாந்த: ஸாத்⁴யவிகல: । ஏவம் தத்த்வமஸ்யாதி³மஹாவாக்யே(அ)பி போ³த்³த⁴வ்யம் । நநு–சிந்மாத்ரஸ்ய சிந்மாத்ரேண ஸஹாபே⁴த³போ³த⁴நே இஷ்டாபத்தி:, அப்ரஸக்தநிஷேத⁴ஶ்ச, அபே⁴த³ஶ்சேத்ஸ்வரூபமேவ தஸ்ய ஸ்வப்ரகாஶதயா நித்யஸித்³த⁴த்வேநோபதே³ஶவையய॑ம் , தத³ஸ்பு²ரணே ச தஹுபு⁴த்ஸாத்³யநுபபத்தி:, தத்த்வம்பதா³ர்த²ஶோத⁴கேநாவாந்தரவாக்யேநைவோபபத்த்யா மஹாவாக்யவைப²ல்யம் ச, ஏகபதே³நைவோபபத்தே: பதா³ந்தரவையத்²யம் ச, ப்⁴ரமகாலஜ்ஞாதாதி⁴காப்ரதிபத்தேர்மஹாவாக்யாத் பே⁴த³ப்⁴ரமநிவ்ருத்திஶ்ச ந ஸ்யாதி³தி சேந்ந சைதந்யஸ்ய நித்யஸித்³த⁴த்வே(அ)பி ஸார்வஶ்யாத்³யுபலக்ஷிதக²ரூபஜ்ஞாநஸ்யாஜ்ஞாநாதி³நிவர்தகஸ்ய ஸாத்⁴யத்வாத் । ந சைவம் ஸப்ரகாரதா; தத்தாதி³வத் ஸார்வஶ்யாதீ³நாமந்வயபோ³தா⁴ப்ரகாரத்வாத் உபாயாந்தரேணைதாத்³ருஶஜ்ஞாநாஸம்ப⁴வாச்ச நோபதே³ஶவையர்த்யாயோ தோ³ஷா: । ப்⁴ரமப்ரதீதபே⁴தா³ஶ்ரயதாவச்சே²த³கப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கத்³வயோபலக்ஷிதஸ்வரூபமாத்ரஜ்ஞாநஸ்ய பே⁴த³ப்⁴ரமநிவர்தகத்வேந விஷயாவைலக்ஷண்யே(அ)பி ப²லவைலக்ஷண்யாத், ஶங்க²ஶ்சைத்யவிஷயத்வே துல்யே(அ)பி தத³நுமாநாநிவயபீதப்⁴ரமஸ்ய தத்ப்ரத்யக்ஷநிவர்த்யத்வத³ர்ஶநாத் । அதஏவோக்தம் விவரணே–அபி⁴ஜ்ஞாத: ப்ரத்யபி⁴ஜா²யாஸ்தாவந்ந ப்ரமேயதோ விஶேஷ:; அபி⁴ஜ்ஞயா ஜ்ஞாதஸ்யைவ தே³வத³த்தைக்யஸ்ய ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயாபி க்³ரஹணாத் । நஹி தே³வத³த்தஸ்ய ஸ்கே²நைக்யமபி⁴ஜ்ஞாயாம் ந பா⁴தி । ந ச தஸ்யைக்யாந்தரமஸ்தி யத³நபி⁴ஜ்ஞாதம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயதே । ஏகஸ்ய காலத்³வயஸம்ப³ந்த⁴: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாகோ³சர இதி சேந்ந; ஐக்யே காலத்³வயஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாபி⁴ஜ்ஞாத்³வயாதே³வ ஸித்³தே⁴: । தஸ்மாத் காலத்³வயஸம்ப³ந்தி⁴பதா³ர்தே²க்யவிஷயத்வே த்³வயோரப்யவிஶிஷ்டே ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயா ஏவ காலத்³வயபராமர்ஶத்வேந பதா³ர்த²பே⁴த³ப்⁴ரமநிவர்தகத்வம் , நாபி⁴ஜ்ஞாயா: । ஏவம் தத்த்வமஸீதி வாக்யஸ்ய ஸத்யாதி³வாக்யாத்தத்பதா³ச்ச ப்ரமேயாவைலக்ஷண்யே(அ)பி த⁴ர்மத்³வயபராமர்ஶத்வேந பே⁴த³ப்⁴ரமநிவர்தகத்வாத் ப்ராமாண்யம் । உக்தம்ச காத்யாயநேந ‘ஸித்³த⁴ து நிவர்தகத்வாதி³தி । ஸ்யாதே³தத்-அபி⁴ஜ்ஞயா வஸ்துத ஏகஸ்மிந் காலத்³வயஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய தே³வத³த்தாபே⁴த³ஸ்ய ச க்³ரஹணே(அ)பி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா ஏகஸ்மிந் காலத்³வயஸம்ப³ந்த⁴ இதி வா, காலத்³வயஸம்ப³ந்த்⁴யேக இதி வா க்³ரஹணேந ப்ரமேயத ஏவ பே⁴த³: । நஹீத³மிதி ஜ்ஞாநம் வஸ்துத: ஶுக்தௌ ஶுக்த்யபே⁴க்³ராஹ்யபி இயம் ஶுக்திரிதி ஜ்ஞாநவதி³த³ம்த்வஶுக்தித்வாதா⁴ர ஏக இத்யாகாரம் , அந்யதா² து ப²லதோ(அ)பி விஶேஷோ ந ஸ்யாத் ; காலத்³வயபராமர்ஶஸ்ய பே⁴த³ப்⁴ரமே(அ)பி ஸத்த்வாத் । ஏவம் தத்த்வமஸீத்யத்ராபீதி । உச்யதே–நஹி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயாமைக்யம் ப்ரகார இதி கஸ்யசிந்மதம் । தஸ்ய ஸ்வரூபத்வேந விஶேஷ்யத்வாத் । அபே⁴த³ஸ்வரூபவிஷயத்வே துல்யே தத்தேத³ந்தோப⁴யப்ரகாரகா ஸேதி தவ மதம் , நிஷ்ப்ரகாரிகைவேதி மம । ஏகத்வம் ச நைகத்வஸங்க்²யா; கு³ணாதா³வபா⁴வாத் , தஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய பே⁴த³ப்⁴ரமாவிரோதி⁴த்வாச்ச, கிம்து பே⁴த³விரஹரூபம் ஸ்வரூபமித்யுக்தம் । அந்யதா² தத³பி⁴லாபகவாக்யமபி ஸோ(அ)யமேக இதி ஸ்யாத், ந து ஸோ(அ)யமிதி । ஸோ(அ)யமிதி வாக்யே த்வைக்யஸ்ய ப்ரகாரத்வம் தத்ப்ரதிபாத³கபதா³பா⁴வாதே³வ தூ³ரநிரஸ்தம்। பே⁴த³ப்⁴ரமே காலத்³வயபராமர்ஶே(அ)பி ப்⁴ரமப்ரதீதபே⁴தா³ஶ்ரயதாவச்சே²த³கேத்யாதி³நிருக்தப²லவைலக்ஷண்யமுபபந்நமேவ । அதஏவ உபாதி⁴பே⁴த³பி⁴ந்நார்தீ² யேநைக: ப்ரதிபாத்³யதே । தத³பி ஸ்யாத்³க²ண்டா³தை² மஹத் க²ம் கும்ப⁴கம் யதா² ॥' இத்யாதி³ கல்பதரூக்தம் ‘க⁴டாகாஶோ மஹாகாஶ இத்யுக்தேஶ்சைக்யதீ⁴ர்யதே²தி வார்திகம் ச நிரவத்³யம் । ததா²ச தத்த்வமஸிவாக்யமக²ண்டா³ர்த²ம் , உபாதி⁴பே⁴த³ப⁴ந்நே(அ)ர்தே² ஐக்யப்ரதிபாத³கத்வாத் , க⁴டக²ம் மஹாக²மிதி வாக்யவதி³த்யுக்தம் ப⁴வதி । ஏவம் ச‘ஸத்யஜ்ஞாநாதி³ரேதஸம்ஸர்க³வ்யரேகிணி அர்தே² ப்ரமாணம் , மாநத்வாத், ‘நயநாதி³ப்ரமாணவதி³தி சித்ஸுகா²சார்யோக்தமபி–ஸாது⁴ । ஸத்யாதி³வாக்யமேதத்பதா³ர்த²ஸம்ஸர்க³வ்யதிரிக்த ஏவார்தே² ப்ரமாணமிதி ஸாவதா⁴ரணம் ஸாத்⁴யம் விவக்ஷிதம் , தேந ஸம்ஸர்கா³திரிக்தஸம்ஸர்கி³ண்யபி ப்ராமாண்யாங்கீ³காராத் ந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் । கண்டகோத்³தா⁴ரஸ்து பூர்வவத் । ஏவமந்யேஷாமபி ப்ரயோகா³: யதா²யத²முபபாத³நீயா: ॥தஸ்மாத்³ வ்ருதா² ரோதி³ஷி மந்த³பு³த்³தே⁴ தவ ப்⁴ரமாதே³வ ஹி து³:க²மேதத் । தஸ்யாபநோதோ³ விஹித: ப்ரமாணைஸ்துப்⁴யம் து ரோசேத ஸ நேதி சித்ரம் ॥ மாநம் வேதா³ந்தவாக்யாநி நிர்கு³ணாக²ண்ட³போ³த⁴நாத் । நிர்கு³ணத்வம் ச தஸ்யோக்தம் ஶ்ருத்யா யுக்திஸஹாயயா ॥ இஹ குமதிரதத்த்வே தத்த்வவாதீ³ வராக: ப்ரலபதி யகாண்டே³ க²ண்ட³நாபா⁴ஸமுச்சை: ।। ப்ரதிவசநமமுஷ்மை தஸ்ய கோ வக்த வித்³வாந் ந ஹி ருதமநுரௌதி க்³ராமஸிம்ஹஸ்ய ஸிம்ஹ: ॥

கைவல்யஶ்ருத்யா தாவதா³த்மா நிர்கு³ண: । நநு–‘ப்³ருஹந்தோ(அ)ஸ்ய த⁴ர்மா' இதி ஶ்ருத்யா ‘ப்³ரஹ்மஶாநாதி³பி⁴ர்தே³வை: ஸமேதைர்யஹுணாம்ஶக: । நவஸாயயிதும் ஶக்யோ வ்யாசக்ஷாணைஶ்ச ஸர்வதா³ ॥” இதி ஸ்ம்ருத்யா ச ப்³ரஹ்ம, த⁴ர்மவத், பதா³ர்த² வாதி³த்யாத்³யநுமாநேந ச ஸ்வஸமாநஸத்தாகத⁴ர்மவத் ப்³ரஹ்மேதி சேத், மைவம்; ந தாவச்சு²த்யா ஸகு³ணத்வஸித்³தி⁴: । ஸகு³ணப்ரகரணஸ்தா²யா உபாஸ்திவிதி⁴விஷயவிஶேஷணஸமர்பகத்வேந தத்பரத்வாபா⁴வாத் । நசாபூர்வத்வாத் ஸத்யகாமாதௌ³ விஶேஷணே தாத்பர்யம் ; அபூர்வவே(அ)ப்யந்யஶேஷஸ்யதத்பரத்வத³ர்ஶநாத் , யதா²ஹி ‘ஜத்திலயவாக்³வா வா ஜுஹுயாத் க³வீது⁴கயவாக்³வா வா ஜுஹுயாதி³த்யாதௌ³ ஜர்திலயவாக்³வாதே³ஹமஸாத⁴நத்வஸ்ய ‘அநாஹுதிவேம் ஜார்த்திலாஶ்ச க³வீது⁴காஶ்சேதி நிந்தா³யாஶ்ச ‘அஜக்ஷீரேண ஜுஹோதீ’தி வித்⁴யேகவாக்யதயா அதத்பரத்வம், ததை²வாத்ராப்யுபபத்தே:, நிர்கு³ணப்ரகரணஸ்தா²யாஸ்து அத்³விதீயவ்ரஹ்மப்ரதிபயநுகூலநிஷேதா⁴பேக்ஷிதவிஷயஸமர்பகதயா அந்யதா²ஸித்³தே⁴: । ந ச–‘கிஞ்சநேத்யாதி³ஸாமாந்யவாசகபதே³நைவ ப்³ரஹ்மாதிரிக்த ஸர்வநிஷேத்⁴யோபஸ்தி²தௌ விஶேஷக்³ரஹணமநர்த²கமிதி–வாச்யம்; அலௌகிகதயா வாக்யப்ரமேயத்வப்⁴ரமவ்யுதா³ஸார்த²த்வாத் । அதஏவ–ஶ்ருதிப்ராப்தஸ்ய ஶ்ருத்யா நிஷேதே⁴ அஹிம்ஸாவாக்யம் அக்³நீஷோமீயஹிம்ஸாயா:; அக்³ரஹணவாக்யம் ச ஷோட³ஶிக்³ரஹணஸ்ய, அஸத்³வேத்யாதி³வாக்யம் ப்³ரஹ்மஸத்த்வஸ்ய பே⁴த³வாக்யம் சைக்யஸ்ய நிஷேத⁴கம் ஸ்யாதி³தி–நிரஸ்தம்; ப்ரக்ருதே ஶ்ருதிப்ராப்த ஸ்யைவாபா⁴வாத் । ஶ்ருதிப்ராப்தத்வம் ஹி ந தத்ப்ரஸக்தத்வம் ; அதிப்ரஸங்கா³த் , தத்ப்ரமிதத்வஸ்ய ச ப்ரக்ருதே அபா⁴வாத் । அஹிம்ஸாவாக்யஸ்யாவைத⁴ஹிம்ஸாவிஷயத்வேந ஸமாநவிஷயத்வாபா⁴வாத் , ஸமாநவிஷயத்வே க்³ரஹணாக்³ரஹணவத்³விகல்பாபத்தே: । க்³ரஹணாக்³ரஹணவாக்யயோஸ்து ஸத்யபி ஸமாநவிஷயத்வே ஏகஸ்யாதி⁴கப³லத்வாபா⁴வேந பா³த்⁴யபா³த⁴கபா⁴வஸ்யாஸம்பா⁴விதத்வாத் , அந்யதா² விகல்பாநாஶ்ரயணப்ரஸங்கா³த் । அஸத்³வாக்யபே⁴த³வாக்யயோஸ்து ந ப்³ரஹ்மஸ: வைக்யநிஷேத⁴கதா; ஸத்வைக்யபோ³த⁴கயோரேவ தத்பரத்வேந ப்ராப³ல்யாத் । நாப்யநுமாநம் ப்³ரஹ்மணி தாத்த்விகத⁴ர்மஸாத⁴நாயாலம் । ததா² ஹி—ப்³ரஹ்ம, த⁴ர்மஸத்தாஸமாநஸத்தாகத⁴ர்மவத், உக்தஸத்தாகபா⁴வரூபத⁴ர்மவத்³வா, யாவத்ஸ்வரூபமநுவர்தமாநத⁴ர்மவத்³வா, தாத்³ருஶபா⁴வரூபத⁴ர்மவத்³வா, ஸ்வஜ்ஞாநாபா³த்⁴யத⁴ர்மவத்³வா, தாத்³ருஶபா⁴வரூபத⁴ர்மவத்³வா, த⁴ர்மேர்பா⁴வரூபத⁴ர்மேர்வா ஹீநம் நாவதிஷ்ட²தே வா, பதா³ர்த²த்வாத் , அத²வா பா⁴வத்வாத் , க⁴டவத் । ப்³ரஹ்ம, க²ஜ்ஞாநாபா³த்⁴யப்ரகாரவத், ஸ்வாரோபிதவ்யாவர்தகஸ்வஜ்ஞாநாபா³த்⁴யப்ரகாரவத்³ரா, அதி⁴ஷ்டா²நத்வாத் , ஶுக்திவத் , ப்³ரஹ்ம, ஸ்வஜ்ஞாநாபா³த்⁴யது³:க²வ்யாவர்தகத⁴ர்மவத், து³:கா²நாத்மகத்வாத் , க⁴டவத் , ப்³ரஹ்ம, ஸ்வஜ்ஞாநாபா³த்⁴யப்ரகாரவிஶேஷ்யம்; ஸந்தி³க்³த⁴த்வாத் , விசார்யத்வாத் , நிர்ணதவ்யத்வாத்³வா ஸ்தா²ணுவத் , ப்³ரஹ்ம, வேதா³ந்ததாத்பர்யகோ³சரப்ரகாரவத் , வேதா³ந்தவிசாரவிஷயத்வாத் , யதே³வம் ததே³வம் , யதா² கர்மகாண்ட³விசாரவிஷயோ த⁴ர்ம:। ஈஶ்வர: ஸதா³வாப்தஸமஸ்தகல்யாணகு³ண:, ஸதா³ ப்ரேப்ஸுத்வே ஸதி தத்ர ஶக்தத்வாத், யோ யதா³ யத்ப்ரேப்ஸுர்யத்ர ஶக்த: ஸ ததா³ தத்³வாந் யதா² சைத்ர: । ஈஶ்வர:, ஸதா³ த்யக்தஸமஸ்ததோ³ஷ:, ஸதா³ தஜிஹாஸுத்வே ஸதி தத்த்யாகே³ ஶக்தத்வாத் , யஶ்சைவம் ஸ ததா², யதா² சைத்ர இத்யாத்³யநுமாநேஷு த⁴ர்மிபத³ஸ்வபத³யோர்யத்கிஞ்சித்³த⁴ர்மியத்கிசித்ஸம்ப³ந்தி⁴பரத்வே க⁴டாதி³ஸமஸத்தாககல்பிதத⁴ர்மவத்வேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் , ப்³ரஹ்மபரத்வே ஸாத்⁴யாப்ரஸித்³தி⁴:; க⁴டாதி³த⁴ர்மே ப்³ரஹ்மஸமாநஸத்தாகத்வாதே³ரப்ரஸித்³தே⁴: । ந ச த்³ருஷ்டாந்தே ஸாத்⁴யநிரூபணே ததே³வ த⁴ர்மீ, பக்ஷே தந்நிரூபணே ப்³ரஹ்மைவ த⁴ர்மீ, த⁴ர்மபத³ஸ்வபதா³தீ³நாம் ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதபரத்வாதி³தி-வாச்யம் ; ஶப்³த³ஸ்வபா⁴வோபந்யாஸஸ்யாநுமாநம் ப்ரத்யப்ரயோஜகத்வாத் । ஸ்வரூபபத³ஸ்யாப்யேவமேவ ப்³ரஹ்மபரத்வே ஸாத்⁴யாப்ரஸித்³தி⁴:, க⁴டாதி³பரத்வே ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் । ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதபரத்வஸ்ய ஶப்³த³: ஸ்வபா⁴வஸ்யாநுமாநம் ப்ரத்யப்ரயோஜகத்வமிதி தூ³ஷணம் பூர்வவத் । த⁴மைர்விநா நாவதிஷ்ட²த இத்யஸ்ய ப்³ரஹ்ம த⁴ர்மவ்யாப்தமித்யர்த²: । ததா²ச ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் , யஸ்மிந் காலே தே³ஶே வா ப்³ரஹ்ம, தத்ர த⁴ர்மா: ஸந்த்யேவ । நஹி காலோ தே³ஶோ வா த⁴ர்மரஹித:; மாயாசித்ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய காலஸ்ய முக்த்யஸஹவ்ருத்தித்வாத் । ஸ்வஜ்ஞாநாவாத்⁴யேத்யத்ராபி பூர்வவத் ஸ்வபதா³ர்த² விகல்ப: । அதஏவ–ஸ்வாரோபிதவ்யாவர்தகஸ்வஜ்ஞாநாபா³த்⁴யத⁴ர்மவதி³தி–நிரஸ்தம், ஸ்வஜ்ஞாநாபா³த்⁴யது³:க²வ்யாவர்தகத⁴ர்மவதி³த்யத்ராபி க²பதா³ர்த² விகல்ப: பூர்வவத் । து³:க²வ்யாவர்தகத⁴ர்மவத்வேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் । வேதா³ந்ததாத்பர்யகோ³சரேத்யத்ராவாந்தரதாத்பர்யமாதா³ய ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் । முக்²யதஸ்தாத்பர்யோக்தௌ ச வேதா³ந்தவாக்யமுக்²யதாத்பர்யவிஷயப்ரகாராப்ரஸித்³த்⁴யா ஸாத்⁴யாப்ரஸித்³தி⁴: । ந ச யத்தத்³ப்⁴யாமநுக³மய்ய ஸாத்⁴யப்ரஸித்³தி⁴:, ததா² ஶப்³தா³நுக³மஸ்யாநுமாநம் ப்ரத்யநுபயோகா³த் । ஈஶ்வர: ஸதா³வாப்தஸமஸ்தகல்யாணகு³ண இத்யத்ர காலம் வ்யாப்ய ஆப்தகு³ணத்வஸ்யாஸ்மாபி⁴ரப்யங்கீ³காராத் । நஹி நிர்த⁴ர்மகதாயாம் ஸத்யாம் காலஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்தி । கிம்ச ஶுத்³த⁴ஸ்ய பக்ஷீகரணே ஹேத்வஸித்³தி⁴:, உபஹிதஸ்ய பக்ஷீகரணே அர்தா²ந்தரம் ; ஸ்வாபி⁴ந்நாப்தஸமஸ்தகல்யாணகு³ணத்வேந ஸத⁴ர்மகத்வாயோகா³ச்ச, ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாச்ச, கல்யாணகு³ணாநாமாநந்தா³தீ³நாம் நித்யத்வேந தத்ப்ரேப்ஸாயாஸ்தத்ர ஸாமர்த்²யஸ்ய ச த்வயாபி வக்துமஶக்யத்வாச்ச । அதஏவ—ப்ரேப்ஸாதி³கம் ப்ரஜ்ஞாநக⁴நத்வாதி³தி–நிரஸ்தம் । ஸதா³ த்யக்தஸமஸ்ததோ³ஷத்வே ஸாத்⁴யே சரமவ்ருத்திபர்யந்தத்யாகே³ ஸாமர்த்²யாபா⁴வேந ஹேத்வஸித்³தே⁴: । யதா³ து தத்ஸாமர்த்²ய, ததா³ த்யக்ததோ³ஷத்வமிஷ்டமேவ । ப்ரகாரவத்வாதௌ³ ஸாத்⁴யே அப்ரயோஜகத்வமபி । ந ச அதி⁴ஷ்டா²நத்வஸந்தி³க்³த⁴த்வாத்³யநுபபத்திரேவாநுகூலஸ்தர்க:; அதி⁴ஷ்டா²நத்வே ஹி ஸ்வாரோபிதவ்யாவர்தகவத்வம் தந்த்ரம் கல்பிதாகல்பிதஸாதா⁴ரணமித்யுக்தத்வாத் , ஸ்வஜ்ஞாநாபா³த்⁴யத்வவிஶிஷ்டத⁴ர்ம விநா தஸ்யாநுபபத்த்யபா⁴வாத் । ஸம்தி³க்³த⁴த்வமபி வ்யாவர்தகேந கல்பிதேநாகல்பிதேந வா ரூபேணாநிஶ்சிததயைவோபபத்³யத இதி தஸ்யாபி நாநிஶ்சிதஸாத்⁴ய த⁴ர்ம விநாநுபபத்தி: । ஏவம் து³:கா²நாத்மகத்வம் து³:க²வ்யாவர்தகஸ்வரூபதயைவோபபந்நம் கதா³சித்³வக்தவ்யம் । அந்யதா² அநவஸ்தா²நாபத்தே: । நஹி வ்யாவர்தகத⁴ர்மோ(அ)பி கேவலாந்வயீ, யேந ஸ்வவ்ருத்தி: ஸ்யாத் । ததா²ச தத³பி வ்யாவர்தகத⁴ர்ம விநாப்யுபபந்நம் ந தத்ஸாத⁴நாயாலம் । அநவஸ்தா²பி⁴யா க்வசித்³த⁴மை விஶ்ராந்தௌ பதா³ர்த²த்வமபி வ்யபி⁴சார்யேவ । ந ச ஸ்வஸ்யைவ ஸ்வவ்ருத்தித்வாந்ந வ்யபி⁴சார:; ஆத்மாஶ்ரயாத் । ந சைவம் த்³ருஶ்யத்வஸ்யாபி ஸ்வஸ்மிந்நவ்ருத்யா பா⁴கா³ஸித்³தி⁴:; ஸ்வவ்ருத்தித்வாபா⁴வே(அ)பி ஸ்வநிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வஸ்ய தத்ராஸித்³த⁴தாப்ரயோஜகஸ்யாபா⁴வாத் । தஸ்மாந்நாநுமாநம் ப்³ரஹ்மஸமஸத்தாகத⁴ர்மம் ப்ரமாணம் । கிம்ச ஶ்ருதி: அபரப்³ரஹ்மவிஷயா; நிர்த⁴ர்மகஶ்ருதிவிரோதே⁴ந விஷயபே⁴த³ஸ்யாவஶ்யகத்வாத் । ந ச-ஸகு³ணாதிரிக்தஸ்ய பரப்³ரஹ்மணோ(அ)த்³யாப்யஸித்³தி⁴:; த்வத்பந்நே தாத்விககு³ணவயக்த்யந்தரஸ்யாபா⁴வாத் , கிம்விஷயத்வம் ச ஸகு³ணபு⁴தேரிதி வாச்யம் ; தாத்த்விகத்வபர்யந்தஸ்ய ஸகு³ணஶ்ருத்யா அவிஷயீகரணாத் நிர்த⁴ர்மகத்வஶ்ருத்யா ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மஸித்³தே⁴ஶ்ச । தது³க்தமந்தரதி⁴கரணே கல்பதருக்ருத்³பி⁴:–‘நிர்விஶேஷம் பரம் ப்³ரஹ்ம ஸாக்ஷாத்கர்துமநீஶ்வரா: । யே மந்தா³ஸ்தே(அ)நுகம்ப்யந்தே ஸவிஶேஷநிரூபணை: ॥ வஶீக்ருதே மநஸ்யேஷாம் ஸகு³ணப்³ரஹ்மஶீலநாத் । ததே³வாவிர்ப⁴வேத் ஸாக்ஷாத் அபேதோபாதி⁴கல்பநம் ॥” இதி । அத ஏவ ஸ்ம்ருதிஸூத்ராப்⁴யாம் ந விரோத⁴: । ந ச-ஸகு³ணே ‘பர: பராணா'மித்யாதி³ஸ்ம்ருத்ய। பராத³பி பரத்வம் ஸ்மயேதே, ததா²ச கத²ம் ஸகு³ணவாக்யாநாமபரப்³ரஹ்மவிஷயத்வமிதி–வாச்யம்; ஜடா³பேக்ஷயா பர: கிம்சிஜ்ஜ்ஞ:। தபேக்ஷயா ஸர்வஜ்ஞஸ்ய ஶுத்³தா⁴பேக்ஷயா(அ)பரஸ்யாபி பரத்வாத் । ந ச-‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீத்³ஸத்³வா। இத³மக்³ர ஆஸீ'தி³தி ஶ்ருதீ அபி பராபரப்³ரஹ்மவிஷயே ஸ்யாதாமிதி-வாச்யம் ; அத்ரேத³மிதி ப்ரபஞ்சஸ்ய ப்ரக்ருதத்வேந ப்³ரஹ்மபரத்வஸ்ய வக்துமஶக்யதயா ப்ரபஞ்சஸ்யைவ பூர்வ காரணாத்மநா ஸத்த்வம் கார்யாத்மநா அஸத்த்வம் விஷயீகுருத: । நாபி க்³ரஹணாக்³ரஹணவாக்யே அபி பராபரயாக³விஷயே; ‘ஐந்த்³ரவாயவம் க்³ரஹம் க்³ருஹ்ணாதீ'த்யாதி³வத் ஷோட³ஶிக்³ரஹணவாக்யஸ்ய யாக³பரத்வே(அ)பி அக்³ரஹணவாக்யஸ்ய தத³பா⁴வபோ³த⁴கதயா யாக³விஷயத்வாபா⁴வாத் ।। நநு–ஏவம் ‘அஸந்நேவ ஸ ப⁴வதி அஸத் ப்³ரஹ்மேதி வேத³ சேதி³தி ஶ்ருதிரபி நாஸத்த்வஸித்³தா⁴ர்தா², கிம்து ஶூந்யதாபத்திரூபபரமமோக்ஷபரேதி ஸ்யாதி³தி –சேந்ந; ஶூந்யதாயா அபுருஷார்த²த்வாத் , ஆநந்தா³வாப்திரூபமுக்திப்ரதிபாத³கவிரோதா⁴ச்ச । யத்³வா-இதா³நீம் ஸகு³ணம் த³ஶாந்தரே நிர்கு³ணமிதி வாக்யாவிரோத⁴: । ந ச ஏதாவதா அநித்யத்வமாத்ரம் கு³ணாநாம் ந த்வத³பி⁴மத மித்²யாத்வஸித்³தி⁴ரிதி-வாச்யம்; த்வத³பி⁴மததாத்த்விகத்வஸ்யாப்யஸித்³தே⁴: । உபாயாந்தராநுஸரணம் ச ஸமாநம் । யத்து ப்³ரஹ்மேதா³நீம் ஸத் த³ஶாந்தரே த்வஸதி³த்யப்யாபத்³யத இதி, தந்ந; த³ஶாந்தரே நிர்கு³ணத்வவத் அஸத்வஸ்யாபோ³த⁴நேநாப்ரஸங்கா³த் । ந ச-‘ஜ்ஞாநம் நித்யம் க்ரியா நித்யா ப³லம் நித்யம் பராத்மந: । ஏஷ நித்யோ மஹிமா ப்³ராஹ்மணஸ்யே' த்யாதி³ஶ்ருத்யா ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாதீ³நாம் நித்யத்வப்ரதிபாத³நாத் ஸகு³ணத்வமிதி வாச்யம்; ஜ்ஞாநாதீ³நாம் ஸ்வரூபதயா கு³ணத்வாஸித்³தே⁴: । ஸ்வரூபாதிரிக்தாநாம் து சரமஸாக்ஷாத்காரபர்யந்தஸ்தா²யிதயா 'நித்யத்வோபசாராத், ‘அபாம ஸோமமம்ருதா அபூ⁴மே த்யாதௌ³ அம்ருதஶப்³த³ஸ்யாபூ⁴த ஸம்ப்லவஸ்தா²நமம்ருதத்வம் ஹி பா⁴ஷ்யத இதி பௌராணிகோக்தாம்ருதத்வவத் । அதஏவ–“ஏஷ நித்யோ மஹிமேம்த்யாதி³வாக்யஸ்ய தைத்திரீயஶாகா²க³தஸ்ய நித்யகு³ணபரத்வமிதி–நிரஸ்தம்; ப்³ருஹதா³ரண்யகக³தஸ்ய து ‘ஸ ஏஷ நேதி நேதீதி வாக்யப்ரதிஷித்³த⁴ஸர்வோபாதி⁴கரூபஸ்ய மஹிம்ந: த்யக்தஸர்வேஷணபுருஷக³தஸ்ய ப்ரதிபாத³நேந ப்³ரஹ்மக³தகு³ணபரத்வாபா⁴வாத் । ந ச-ஸர்வஸ்ய வஶீ'த்யாதௌ³ ப்³ரஹ்மண: ப்ரக்ருதத்வேந தத்³க³தகு³ணபரத்வமிதி–ஶங்யம் ; ‘யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷ்வி'த்யாதி³வாக்யோக்தஜீவஸ்வரூபாநுவாதே³ந ப்³ரஹ்மஸ்வரூபதாபோ³த⁴நபரத்வேந ப்³ரஹ்மக³தகு³ணபரத்வாபா⁴வாத் , ப்³ராஹ்மணபத³ஸ்ய ‘தத³தீ⁴தே தத்³வேதே³தி ஸூத்ரவிஹிதாணந்தஸ்ய ப்³ரஹ்மவித்ப்ரதிபாத³கதயா ப்³ரஹ்மபரத்வே லக்ஷணாபத்தேஶ்ச । கிம்ச ஸகு³ணவாக்யாநாமௌபாதி⁴ககு³ணவிஷயத்வேந ஸ்வாபா⁴விகநிர்த⁴ர்மகத்வஶ்ருதேநே விரோத⁴: । நசௌபாதி⁴கத்வஸ்ய ஸோபாதி⁴காத்⁴யஸ்தரூபத்வே ஶ்ருத்யப்ராமாண்யாபத்தி:, வக்ஷ்யமாணஸத்யத்வஶ்ருதிவிரோத⁴:, உபாதி⁴கல்பிதரூபத்வே தூக்தநித்யத்வஶ்ருதி விரோத⁴:, அந்த:கரணாதி³ரூபோபாதி⁴ஸ்ருஷ்டே: ப்ராகே³வ ஈக்ஷித்ருத்வாதி³ஶ்ருதேருபாத்⁴யஸம்ப⁴வஶ்சேதி வாச்யம் ; மாயாவித³ர்ஶிதமாயாநுவாதி³வாக்யவத் ஸ்வதோ ப்⁴ரமஜநகத்வாபா⁴வேநாப்ராமாண்யாநபத்தே:, ஸத்யத்வஶ்ருதேரந்யதா² நேஷ்யமாணத்வாத் , நித்யத்வஶ்ருதேரந்யதா²ர்த²ஸ்யோக்தே:, ஸ்ருஷ்டே: பூர்வமந்த:கரணாபா⁴வே(அ)பி அவித்³யாயா உபாதே⁴: ஸத்த்வாச்ச । நசௌபாதி⁴கத்வே ‘ஸ்வாபா⁴விகீ ஜ்ஞாநவலக்ரியா சே'த்யநேந விரோத⁴:; அஸ்மதா³தா³விவ பௌ⁴திகோபாதி⁴கவாபா⁴வேந யோகி³ஷ்விவ யோகா³ர்ஜிதத்வாபா⁴வேந ஸ்வாபா⁴விகத்வோக்தே: । ந ச ஸங்கோசகாபா⁴வ:; நிர்கு³ணவாக்யஸ்யைவ ஸங்கோசகத்வாத் । ந ச–ஸ்வாபா⁴விகஜ்ஞாநஸமபி⁴வ்யாஹாரவிரோத⁴:; ஸார்வஇயாதி³ரூபாவித்³யாபரிணதஸ்யைவ ஜ்ஞாநபதே³ந விவக்ஷிதத்வாத்³வாத⁴கஸத்த்வாஸத்த்வாப்⁴யாம் ஸமபி⁴வ்யாஹாரே(அ)பி வைரூ ப்யாங்கீ³கரணாத் பாவகோ ப்³ராஹ்மண இதிவத் । கிம்ச ஸகு³ணவாக்யாநாம் ந கு³ணஸத்யத்வபோ³த⁴கத்வம் । ஸத்யத்வஸ்யாபதா³ர்த²த்வாத் । ந ச–நித்யத்வோக்திஸாமத்²ர்யாத்³விஷயாபா³த⁴லக்ஷணஸ்ய ப்ராமாண்யஸ்யௌத்ஸர்கி³கத்வாத் ‘ஸத்ய: ஸோ(அ)ஸ்ய மஹிமே'த்யாதி³ஶ்ருதே: ஸ்வரூபதஶ்ச தஸித்³தி⁴ரிதி வாச்யம்; ப்ரத²மஸ்யாந்யதா²ஸித்³தே⁴ருக்தத்வாது³த்ஸர்க³க்²யதர்கஸ்ய வ்யவஹாராபா³த⁴மாதா³யைவோபபாதி³தத்வாத்ஸத்ய: ஸோ(அ)ஸ்ய மஹிமே'த்யாதௌ³ மஹிம்ந: ஸ்வரூப ரூபத்வாத³விரோதா⁴த், த⁴ர்மத்வே து ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரேதராநிவயத்வகு³ணயோகே³ந ஸத்யபத³ப்ரவ்ருத்யுபபத்தே: । ந ச–ஏவம் ஸத்யம் ஜ்ஞாநம் 'தத்த்வமஸீ'த்யாதி³ஶ்ருத்யுக்தப்³ரஹ்மஸத்யத்வைக்யாதி³கமபி தாத்த்விகம் ந ஸ்யாதி³தி-வாச்யம்; நிர்கு³ணஶ்ருதி விரோத⁴ஸ்ய தத்ரைவாத்ராபா⁴வாத் । நநு–ஶ்ருத்யோர்விரோதே⁴ நைகஸ்யா அதாத்விகவிஷயத்வம் ; ஶாஸ்த்ராவிரோதே⁴ ஸங்கோசவிகல்பாதி³நா உப⁴யப்ராமாண்யஸ்ய பூர்வதந்த்ரே வ்யாகரணே ச நிர்ணீதத்வாத் । ததா² ஹி-த³ஶமாத்⁴யாயஸ்தே² ‘ப்ராப்தபா³தே⁴ ப்ரக்ருதிவத் குர்யாதி³த்யாதி³ரூபக்லப்தஸ்ய சோத³கஸ்ய க்ருஷ்ணலாதா³வவகா⁴தவர்ஜமித்யாதி³ரூப: ஸங்கோச ஏவ । ஏவம் தார்தீயீகே(அ)பி அப்ராப்தபா³தே⁴ கா³ர்ஹபத்யமிதி த்³விதீயாஶ்ருத்யநுஸாரேண இந்த்³ரஶப்³த³யுக்தமந்த்ரலிங்க³ஸ்ய கா³ர்ஹபத்யே கௌ³ணத்வாதி³கமேவ । வ்யாகரணே(அ)பி யத்ர பரேண பூர்வஸ்ய நித்யேநாநித்யஸ்யேத்யாதி³வாத⁴ உக்த:, தத்ராபி ஸம்கோச ஏவ । த³ஶமே விக்ருதிபூ⁴தமஹாபித்ருயஜ்ஞப்ரகரணஸ்தே² ‘நார்ஷேயம் வ்ருணீதே' இத்யாதி³வாக்யே ப்ரக்ருதிவத்குர்யாதா³யவரணவர்ஜமிதி மஹாபித்ருயஜ்ஞீய ப்ரக்ருதி வச்ச²ப்³தை³கவாக்யதயா பர்யுதா³ஸார்த²த்வமேவேத்யுக்தம் । யத்ர து ப்ரக்ருதிபூ⁴தத³ர்ஶபூர்ணமாஸப்ரகரணஸ்தா²ஜ்யபா⁴க³விதா⁴யகவாக்யஸந்நிஹிதே ‘ந தௌ பஶௌ கரோதீ'த்யாதௌ³ பாஶுகப்ரக்ருதிவச்ச²ப்³தை³கவாக்யதா(அ)யோகே³ந பர்யுதா³ஸார்த²த்வாஸம்ப⁴வாத் ‘ப்ரக்ருதிவத்குர்யாதா³ஜ்யபா⁴கௌ³ து ந குர்யாதி³தி வாக்யபே⁴தே³ந ப்ரஸஜ்யப்ரதிஷேதா⁴ர்த²கத்வமேவேத்யுக்தம், தத்ர பஶாவாஜ்யபா⁴க³யோரந்யேநாப்ரஸக்தே: ஶாஸ்த்ரப்ரஸக்தஸ்ய ஸர்வதா² பா³தா⁴யோகா³த்³விகல்ப இத்யுக்தம் । ததா²சோக்தம்-'கோ ஹி மீமாம்ஸகோ ப்³ரூயாத்³விரோதே⁴ ஶாஸ்த்ரயோர்மித²: । ஏகம் ப்ரமாணமிதரத்வப்ரமாணே ப⁴வேதி³தி ॥” இதி–சேந்ந; தத்ர ஶாஸ்த்ரயோ: ப்ராமாண்யே ஸமாநகக்ஷ்யதயா ஏகதரஸ்யாத்யந்திகபா³தா⁴யோகா³த்ஸஙோசேந விகல்பேந வா பாக்ஷிகப்ராமாண்யமாஶ்ரிதம், இஹத்வேகதரஸ்ய தத்பரதயா ப்ரப³லத்வாதி³தரஸ்ய சாதத்பரத்வேந து³ர்ப³லதயா வைஷஸ்யாத் । யத்து ‘ந தீ பஶோ கரோதீ'த்யாதௌ³ விகல்ப உக்த:, தந்ந; பஶுப்ரகரணஸ்த²ஸ்ய பாஶுகப்ரக்ருதிவச்ச²ப்³தை³கவாக்யதயா பர்யுதா³ஸார்த²த்வாத் , த³ர்ஶபூர்ணமாஸப்ரகரணஸ்த²ஸ்ய து ‘பஶாவாஜ்யபா⁴கீ³ ந ஸ்த:, அத்ர தௌ ஸ்த' இதி ஸ்துத்யர்த²த்வாத் , வார்திககார்விகல்பே ஸ்வீக்ருதே(அ)பி ந தோ³ஷ:; உப⁴யத்ர தாத்பர்ய ஸத்த்வேந விஶேஷாத் । யத்து-அத்ராபி ‘விகாரஶப்³தா³ந்நேதி சேந்ந ப்ராசுர்யாத் ‘உபதே³ஶபே⁴தா³ந்நேதி சேந்நோப⁴யஸ்ஸிந்நப்யவிரோதா⁴த் ‘கௌ³ண்யஸம்ப⁴வாதி³த்யாதௌ³ ஶாஸ்த்ரயோர்விரோதே⁴ தாத்த்விகார்தா²ந்தரபரதோக்தா, நத்வாரோபிதார்த²தா; அந்யதே²க்ஷத்யாத்³யதி⁴கரணேஷு ஸித்³தா⁴ந்தஸாத⁴காநாமீக்ஷணாதீ³நாம் ஸாங்க்²யாத்³யபி⁴மதப்ரதா⁴நாதா³வாரோபஸம்ப⁴வேந ப்ரதா⁴நநிராகரணாதி³ ந ஸியேதி³தி, தந்ந; விகாரஶப்³தா³தி³த்யாதௌ³ ந விரோதே⁴ந தாத்த்விகார்தா²ந்தரபரத்வமர்த²:, கிம்து ஸ்வப்ரதா⁴நே ப்³ரஹ்மணி அவயவத்வாஸம்ப⁴வேந புச்ச²பத³முபசரிதமித்யர்த²: । தது³க்தம் டீகாயாம்-புச்சே²(அ)தி⁴கரண இதி । கௌ³ண்யஸம்ப⁴வாதி³தி பூர்வபக்ஷஸூத்ரே(அ)பி ‘ஆத்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த' இதி ஶ்ருதிஸ்து கௌ³ணீ ।। ஆகாஶோத்பத்திகாரணாஸம்ப⁴வாதி³த்யர்த²:, ந து தாத்விகார்தா²ந்தரவிஷயத்வம் । ‘உபதே³ஶபே⁴தா³தி³த்யாதௌ³ தி³வி தி³வ இதி ஸப்தமீபஞ்சமீப்⁴யாமாதா⁴ரத்வாவதி⁴த்வயோ: ப்ரதீதேபதே³ஶபே⁴தே³ந பூர்வநிர்தி³ஷ்டப்³ரஹ்மண: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமஸ்தீதி ப்ராப்தே ஏகஸ்மிந்நபி ஶ்யேநே ‘வ்ருக்ஷாக்³ரே ஶ்யேந: வ்ருக்ஷாக்³ராச்ச²யேந' இதி நிர்தே³ஶத³ர்ஶநாத் ஏகஸ்மிந்நேவ ப்³ரஹ்மணி உப⁴யரூபாவிரோத⁴ இத்யர்த²:, ந து தாத்த்விகார்தா²ந்தரபரத்வம் । ந சாரோபிதமீக்ஷணம் ப்ரதா⁴நே ஸம்ப⁴வதி; யோக்³யதாமாதா³யைவாரோபத³ர்ஶநாத் । நஹி ராஜாமாத்யே ராஜத்வாரோப இதி ஸ்தம்பா⁴தா³வபி ததா³ரோப: । ததா²ச சேதந ஏவ ஈக்ஷித்ருத்வத³ர்ஶநாசேதநே ப்³ரஹ்மணி ததா³ரோபோ யுஜ்யதே நாசேதந இதி ந ஸித்³தா⁴ந்தக்ஷதி: । கிம்ச நிஷேத்⁴யஸமர்பகதயைகவாக்யதயைவ ப்ராமாண்யஸம்ப⁴வே ந வாக்யபே⁴தே³ந கு³ணப்ராபகதா யுக்தா । அதஏவ ந கோ ஹி மீமாம்ஸக' இத்யாதி³நா விரோத⁴: । நநு ம்ருட³ம்ருதே³த்யாதே³ர்யதா² ந த்வாஸேடி³தி நிஷேத⁴நிஷேத⁴கத்வம், தத்³வத் ஸகு³ணவாக்யாநாமபி நிர்கு³ணவாக்யபா³த⁴கத்வம் கிம் ந ஸ்யாதி³தி சேந்ந; த்³ருஷ்டாந்தே பர்யுதா³ஸா தி⁴கரணந்யாயேந ம்ருட³ம்ருதே³த்யாத்³யுத்தர விஹிதாந்யஸேகக்த்வாப்ரத்யயகித்வநிஷேத⁴பரத்வேநைகவாக்யதாயாம் வாக்ய பே⁴தே³ந நிஷேத⁴நிஷேத⁴கத்வாகல்பநாத் । ந ச ப்ரக்ருதே(அ)பி பர்யுதா³ஸார்த²கத்வம் ; நேதி நேதீதி வீப்ஸாயா: ப்ரஸக்தஸர்வநிஷேத⁴கதயா விஶேஷபரிஶேஷாயோகே³ந பர்யுதா³ஸஸ்யாஶ்ரயிதுமஶக்யத்வாத் । யத்து ஜக³த்கர்த்ருத்வேநாக்ஷிப்தஸார்வஶ்யாதே³ர்நிஷேதா⁴யாநுவாதே³ ஶ்ருதேந ஜ்ஞாநநிவர்யத்வேந ஜக³தா³ரோபாதி⁴ஷ்டா²நத்வேந ‘ஸ ஏவேத³ம் ஸர்வமா மைவேத³ம் ஸர்வ மி’ தி ஶ்ருதேந ஜீவப்³ரஹ்மணோ: ஸார்வாத்ம்யேந சாக்ஷிப்தம் விஶ்வமித்²யாத்வம் ப்³ரஹ்மஸத்த்வம் ஜீவப்³ரஹ்மைக்யம் ச விஶ்வம் ஸத்யமித்யநேந அஸத்³வா இத்யநேந ‘த்³வா ஸுபர்ணே த்யநேந ச நிஷேத்³த⁴ம் ‘நேஹ நாநேத்யநேந' ஸத்யம் ஜ்ஞாநமித்யநேந' தத்த்வமஸீத்யநைந சாநூத்³யத இதி ஸ்யாதி³தி, தந்ந; ‘விஶ்வம் ஸத்யம் த்³வா ஸுபர்ணே த்யத்ர ச நிஷேத⁴த்³யோதகபதா³பா⁴வேந நிஷேத⁴கத்வாஸம்ப⁴வாத் , அஸத்³வா இத்யத்ர து நஸத்வே(அ)பி நாமபத³ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதத்வேந நிஷேத⁴கத்வாஸம்ப⁴வாத், ‘த்³வாஸுபர்ணே'த்யஸ்ய பைங்கி³ரஹஸ்யப்³ராஹ்மணே பு³த்³தி⁴ஜீவபரதயா வ்யாக்ருதத்வேந ஜீவப்³ரஹ்மபே⁴தா³போ³த⁴கத்வாத் , ப²லதோ நிஷேத⁴த்வோபபாத³நே த்³ருஷ்டாந்ததா³ஷ்டாந்திகயோவைஷம்யாத் । ததா² ஹி—ஸார்வஇயஸ்ய நிஷேத⁴ப்ரதியோகி³தயா மித்²யாபூ⁴தத்வே(அ)பி நாக்ஷேபாநுபபத்தி:; ஆரோபிதேநாப்யாக்ஷேபகஜக³த்கர்த்ருத்வநிர்வாஹாத், ஆக்ஷிவிஶ்வமித்²யாத்வப்³ரஹ்மஸத்த்வஜீவப்³ரஹ்மைக்யாநாம் நிஷேதே⁴ து ஜ்ஞாதநிவர்த்யத்வாதீ³நாம் த்ரயாணாமாக்ஷேபகாணாமஸம்ப⁴வ: ஸ்யாத் ஸத்யஸ்ய ஜ்ஞாநாத³நிவ்ருத்தே:, அஸத்யஸ்ய அதி⁴ஷ்டா²நத்வாயோகா³த் , பே⁴தே³ ஸார்வாத்ம்யாயோகா³ச்ச । ஏதேந–அத்³வைதஶ்ருதேர்நிர்கு³ணஶ்ருத்யந்தரஸ்ய வா தாத்பர்யபரிஜ்ஞாநப்ராப்தநிர்கு³ணத்வமேவ ஸகு³ணவாக்யேந நிஷேடு⁴ம் நிர்கு³ணவாக்யேநாநூத்³யத இதி–நிரஸ்தம் । தாத்பர்யபரிஜ்ஞாநப்ராப்தத்வே நிஷேதா⁴ர்த²மநுவாதா³யோகா³த் । நநு ‘ஸாக்ஷீ சேதா கேவலோ நிர்கு³ணஶ்சே த்யாதி³நா த்³ரஷ்ட்ரவாதி³கு³ணவிதா⁴நாத் ந தேந தந்நிஷேத⁴:, தத³ர்த² ச ஸகு³ணவாக்யம் நாநுவாத³கம் , அந்யதா² ஸார்வஜ்யாதே³வ்யவஹாரிகத்வமபி ந ஸ்யாத், ந ஹி நிஷித்³தே⁴ ப்³ரஹ்மஹநநாதா³வவாந்தரதாத்பர்யம் । ந ச ஔபநிஷத³ஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸார்வயாதி³கமநுமாநாதி³ஸித்³த⁴மிதி–சேந்ந; அவித்³யாஸித்³த⁴ஸாக்ஷித்வாத்³யநுவாதே³ந தட ஸ்த²லக்ஷணத்³வாரா ப்³ரஹ்மபரதயா கு³ணபரத்வாபா⁴வாத் கு³ணநிஷேத⁴கதோபபத்தே: । ந ச நிஷித்³தே⁴ ப்³ரஹ்மஹநநாதா³வவாந்தரதாத்பர்யாபா⁴வவத்ராபி தத³பா⁴வே ஸார்வஇயம் வ்யாவஹாரிகமபி ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ; தே³வதாவிக்³ரஹாதௌ³ விதி⁴ஸ்துதி த்³வாரதயோபாத்தே ப்ரமாணாந்தரப்ராப்தி விரோத⁴யோரபா⁴வாத் । தத³த்யாக³மாத்ரேண தத்ஸித்³தி⁴வத³த்ராபி நிஷேதௌ⁴பயிகதயோபாத்தஸ்ய ஸார்வஶ்யாதே³ர்மாநாந்தராத³ப்ராப்தஸ்ய வ்யாவஹாரிகப்ரமாணாநிஷித்³த⁴தயா வ்யவஹாரஶாயாமத்யாக³மாத்ரேண வ்யாவஹாரிகத்வோபபத்தே: । ப்³ரஹ்மஹநநாதி³கம் து மாநாந்தரப்ராப்தமிதி விஶேஷ: ।। ந ச தத்³போ³த⁴கத்வம் தத்தாத்பர்யநியதம்: விஶிஷ்டவிதே⁴ர்விஶேஷணபோ³த⁴கத்வே(அ)பி விஶேஷணே அதாத்பர்யாத், விஶிஷ்டஸ்யாதிரேகாத், அந்யஶேஷதயோபாத்தே(அ)பி ஸார்வஶ்யாதௌ³ தாத்பர்யே வாக்யபே⁴தா³பத்தே: । ந ச தர்ஹி ‘உபாஸநாயா: கார்யத்வே விஷ்ணோராத்மத்வ ஏவ ச । உப⁴யத்ராபி தாத்பர்யமாத்மோபாஸாதி³கே விதௌ⁴ ॥ இதி ஸ்ம்ருதி விரோத⁴ இதி வாச்யம் ; தே³வதாதி⁴கரணந்யாயேநோப⁴யஸித்³தி⁴பரத்வாத் உப⁴யத்ர தாத்பர்ய ஸ்ம்ருதேரப்ரமாணத்வாத் , ய: ஸர்வஜ்ஞ இத்யாதா³துபாஸநாப்ரகரணஸ்த²த்வாபா⁴வே(அ)பி தடஸ்த²லக்ஷணத்³வாரா ப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³நே தாத்பர்யம்ண விஶேஷணே அதாத்பர்யாத், அந்யதா² ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாவிரோதா⁴பத்தே: । ந ச–‘ஆத்மேத்யேவோ பாஸீதே' த்யத்ராத்³வைதஸ்யாப்யுபாஸ்யத்வேந உபாஸநாஶேஷதயா அத்³வைதாஸித்³தி⁴: ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; அநேந ‘ஹ்யேதத்ஸர்வ வேதே³ த்யுத்தரவாக்யஸ்த² விதி³ஸமாநார்த²தயா உபாஸ்திஶப்³த³ஸ்ய க்ரியாவாசகத்வாபா⁴வாத் । ந ச ஜ்ஞாநே விதி⁴:; தஸ்ய நிராகரிஷ்யமாணத்வாத் । ந ச–விதி⁴ஶ்ருத்யாநர்த²க்யம்; பா³ஹ்யவிஷயாத் பராவ்ருத்ய சித்தஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மப்ரவணதாஸம்பாத³கத்வாத் । ‘அத² யோ(அ)ந்யாம் தே³வதாமுபாஸ்த' இத்யாதே³நம் ஸ வேதே³'த்யுத்தரவாக்யபர்யாலோசநயா பே⁴த³த³ர்ஶநநிந்தா³பரதயா உபாஸ்திபரதாஶவ நாஸ்தி । நவோபக்ரமாநுஸாரேண உபஸம்ஹாரநயநம் ; அநேந ஹ்யேதத்ஸர்வ வேதே³த்யேகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாவிரோதே⁴நோபஸம்ஹாரஸ்யைவ ப்ராப³ல்யாத் । யத்து கு³ணோபஸம்ஹாரபாதே³ ‘ஆநந்தா³த³ய: ப்ரதா⁴நஸ்யேதி ஸூத்ரே ‘ஆநந்த³ம் ப்³ரஹ்மேத்யாதி³ஶ்ருதாநாமாநந்தா³தீ³நாம் ‘வ்யதிஹார' இதி ஸூத்ரே ‘தத்³யோ(அ)ஹ மிதி ஶ்ருத்யுக்தஸ்ய ஜீவே ஈஶ்வரத்வஸ்ய ஈஶ்வரே வா ஜீவத்வஸ்ய உபாஸ்யதயோக்தத்வாது³த்தரதாபநீயாதௌ³ நிர்கு³ணோபாஸ்தேருக்தத்வே(அ)பி யதா²நந்தா³தே³ரேக்யஸ்ய நிர்கு³ணஸ்ய ச ஸித்³தி⁴:, ததா² ஸத்யகாமத்வாதே³ரபி தாத்த்விகதாஸ்த்விதி, தந்ந; ஆநந்தா³ய' இதி ஸூத்ரேண லக்ஷ்யாக²ண்ட³வாக்யார்த²ஸித்³த்⁴யர்த²ம் வாச்யவாக்யார்தோ²பஸம்ஹாரஸ்ய க்ரியமாணத்வேந உபாஸ்யத்வாநுக்தே: । வ்யதிஹாரஸூத்ரே ச தத்³யோ(அ)ஹம் ஸோ(அ)ஸௌ யோ(அ)ஸௌ ஸோ(அ)ஹ' மித்யுக்தஸ்ய ஜீவே ஈஶ்வராபே⁴த³த்⁴யாநஸ்யேஶ்வரே வா ஜீவாபே⁴த³த்⁴யாநஸ்யோபாஸநாப்ரகரணபடி²தஶ்ருத்யுகஸ்ய ஜீவேஶ்வராபே⁴த³: ஸகு³ணோபாஸநரூபேணாபி த்³ருடீ⁴கர்தவ்ய இத்யேவம்பரதயா ஐக்யஸ்ய உபாஸநாவிஷயவே(அ)பி ந ஸத்யகாமத்வாதி³வதாத்த்விகத்வம் । ந சைக்யவத் ஸத்யகாமத்வாதீ³நாம் தாத்த்விகதா; அநுபாஸநாப்ரகரணஸ்த²தத்பரவாக்யபோ³தி⁴தத்வாபோ³தி⁴தத்வாப்⁴யாம் விஶேஷாத் , உத்தரதாபநீயாதௌ³ ஶ்ருதோபாஸ்தேஜ்ஞநபரத்வாத் , உபாஸ்தேர்விஶிஷ்டவிஷயத்வேந நிர்விஶேஷவிஷயத்வாபா⁴வாத் । யத்து யதா² த்⁴யாநார்தே²(அ)பி ஸத்யகாமாதி³கு³ணோபதே³ஶே தஹுண ஈஶ்வர: ப்ரஸித்⁴யதி, தத்³வதை³க்ய மிதி பா⁴ஷ்யபர்யாலோசநயா ஐக்யவத்ஸத்யகாமத்வாதி³ஸித்³தி⁴ரிதி, தந்ந; தத்ர ஸகு³ணோ ய: ஸ ஈஶ்வர: ப்ரஸித்⁴யதீத்யர்த²:, ந து கு³ணஸ்யாபி ப்ரஸித்³தி⁴:; நிர்கு³ணஶ்ருத்யநுஸாரேணாதஹுணஸம்விஜ்ஞாநப³ஹுவ்ரீஹாவேவ தாத்பர்யாத் । ததா²சைக்யஸித்³தா⁴வீஶ்வரஸ்ய நித³ர்ஶநத்வம், ந து கு³ணஸ்ய । ஏவமேவார்த²ஸித்³த⁴ம் ப⁴வந்நோபேக்ஷாமஹே। ஸத்யகாமாதி³கு³ணோபதே³ஶாத் தத்³ணேஶ்வராதி³ஸித்³தி⁴ரி தி டீகா நேயா । நநு–ஆநந்தா³தி³வாக்யஸத்யகாமாதி³வாக்யயோர்மாநாந்தராவிரோதே⁴ தத³ப்ராப்தௌ உபாஸநாவித்⁴யஶ்ரவணே நிர்கு³ணஶ்ருதிவிரோதே⁴ ச துல்யே(அ)பி ஆநந்தா³யஸ்தாவிகா:, ஸத்யகாமத்வாத³யஸ்த்வதாத்விகா இதி கத²ம் வ்யவஸ்தே²தி--சேந்ந; ஆநந்தா³தீ³நாம் ப்³ரஹ்மரூபத்வேந நிர்கு³ணஶ்ருதிவிரோதா⁴பா⁴வஸ்ய வ்யவஸ்தா²பகத்வாத் ।। ந ச–ஏவம் ப³லஶத்யாதீ³நாமபி ‘ஜ்ஞாநாத்மகோ ப⁴க³வாந்ப³லாத்மகோ ப⁴க³வா'நிதி ஶ்ருதே: ஸமஸ்தகல்யாணகு³ணாத்மக' இதி ஶ்ருதேஶ்ச ப்³ரஹ்மாபே⁴த³ இதி வாச்யம்; அஸ்மாகமபி ப்³ரஹ்மாதிரிக்தகு³ணஸத்³பா⁴வப்ரத்³வேஷாத் , அபே⁴தே³ கு³ணகு³ணிபா⁴வாங்கீ³காரஸ்ய பாரிபா⁴ஷிகத்வாத் । யத்து ஸகு³ணோபாஸ்தேப்⁴ரமத்வே நிர்கு³ணோபாஸ்தேரபி ப்⁴ரமதயா ஸம்யக்ப²லாஸித்³தி⁴ர்ப்³ரஹ்மாஸித்³தி⁴ஶ்ச ஸ்யாத் । ந ச–நிர்கு³ணோபாஸநம் யத்³யபி ப்⁴ரமஸ்ததா²பி மணிப்ரபா⁴யாம் மணிப்⁴ரம இவ ஸம்யக்ப²லப்ரத³ம் । தது³க்தம்–‘ஸ்வயம்ப்⁴ரமோ(அ)பி ஸம்வாதீ³ யதா² ஸம்யக்ப²லப்ரத³: । ப்³ரஹ்மதத்த்வோபாஸநாபி ததா² முக்திப²லப்ரதா³ ॥ இதி நாபி ப்³ரஹ்மாஸித்³தி⁴:; உபாஸநஸ்ய ப்⁴ரமத்வே(அ)பி ஶப்³தா³ஜாயமாநஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரமாத்வாதி³தி வாச்யம்; ப்ரக்ருதே(அ)பி ததா²த்வாபத்தே:, மணிப்ரபா⁴யாம் மணித்வஸ்யேவ ப்³ரஹ்மணோ மித்²யாத்வாபா⁴வேந த்⁴யாநஸ்யாபி ஸத்யவ்ரஹ்மவிஷயத்வாசேதி, தந்ந; ஸகு³ணோபாஸ்தேர்விஶிஷ்டவிஷயத்வேந ப்⁴ரமத்வே(அ)பி நிர்கு³ணாத்³யுபாஸ்தேர்நிர்விஶேஷவிஷயதயா ப்⁴ரமத்வாபா⁴வாத் । ஏவமேவ ஶாப்³த³ஸகு³ணநிர்கு³ணஜ்ஞாநயோரபி; ஸகு³ணவாக்யஸ்ய விஶேஷ்யாம்ஶஸத்யவிஷயத்வே(அ)பி விஶேஷணாம்ஶாஸத்யவிஷயத்வாத் । அதஏவ ப்³ரஹ்மவிஷயஶாப்³தீ⁴ஜந்யஸ்ய தத³பரோக்ஷதீ⁴ஜநகஸ்ய ப்³ரஹ்மத்⁴யாநஸ்யாப்³ரஹ்மவிஷயத்வே ஶ்ரவணாதீ³நாமபி ததா²த்வாபத்திரிதி-நிர: ஸ்தம்; தேஷாம் விஶிஷ்டாவிஷயத்வாத் , உபாஸ்தேஶ்ச விஶிஷ்டவிஷயத்வாத் । ந ச ஈக்ஷதிகர்மேதிஸூத்ரே ‘ஈக்ஷதித்⁴யாநயோரேக: கார்யகாரணபூ⁴தயோ: । அர்த² ஔத்ஸர்கி³க தத்த்வவிஷயத்வம் ததே²க்ஷதே: ॥ இதி பா⁴மத்யா ‘பராத் பரம் புரிஷயம் புருஷமீக்ஷத இதீக்ஷதிகர்மண: பரப்³ரஹ்மண ஏவ பரம் புருஷமபி⁴த்⁴யாயீதேதி அபி⁴த்⁴யாதவ்யத்வேநோக்த்யா தத்³விரோத⁴ இதி வாச்யம்; த்ரிமாத்ரோங்காராவலம்ப³நோபாதி⁴விஶிஷ்டஸ்யைவ த்⁴யேயத்வோக்த்யா ஶுத்³த⁴விஷயத்வாபா⁴வேந விரோதா⁴பா⁴வாத் , விஶேஷ்யாம்ஶமாதா³ய ஈக்ஷதிஸமாநவிஷயத்வோபபத்தேஶ்ச । யத்து ஐக்யாத்³யுபாஸநஸ்ய அப்ரமாப்ரவாஹரூபத்வமாஶங்க்³ய ஸகு³ணோபாஸநஸமத்வமுக்தம், தத³யுக்தம்; ஸகு³ணப்ரகரணஸ்தை²க்யவாக்யஜந்யைக்யஜ்ஞாநஸ்ய ஸகு³ணோபாஸ்த்யந்தர்க³ததயா விஶிஷ்டவிஷயத்வாத் , ஸ்வதந்த்ரைக்யஜந்யைக்யஜ்ஞாநஸ்ய நிர்விஶேஷவிஷயத்வேந விஶிஷ்டவிஷயஸகு³ணோபாஸ்திவைஷம்யாத் । ந ச-ஐக்யாதே³ர்வித்⁴யவிதி⁴ரூபவாக்யத்³வயபோ³தி⁴தத்வேந த்⁴யேயத்வஜ்ஞேயத்வவத்ஸார்வஶ்யாதே³பாஸ்திவிதி⁴விஷயஸ்யாபி அவிதி⁴ரூபவஸ்துதத்வவிஷய:ஸர்வஜ்ஞ இத்யாதி³வாக்யபோ³தி⁴தத்வேந ஜ்ஞேயத்வமப்யஸ்தீதி வாச்யம்; தஸ்ய தடஸ்த²லக்ஷணத்³வாரா பரப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யுபாயத்வேந தத்த்வமஸீத்யாதே³ரிவ தத்பரத்வாபா⁴வாத் । அதஏவ-ப்³ரஹ்மணி கர்த்ருத்வாதீ³நாமாரோப்யோபாஸ்யத்வே நாம்நி ப்³ரஹ்மவாக்யாநாமிவ ப்³ரஹ்மண்யபி காரணவாக்யாநாம் ஸமந்வயஸ்யாவக்தவ்யத்வேந ஸமந்வயாத்³யத்⁴யாயாநாரம்பா⁴பாத இதி–அபாஸ்தம்। நாம்நோ ப்³ரஹ்மவிகாரதயா அஸமந்வயே(அ)பி ப்³ரஹ்மணோ(அ)விகாரதயா முமுக்ஷுஜ்ஞேயத்வேந காரணவாக்யாநாம் தடஸ்த²லக்ஷணகர்த்ருத்வாதி³போ³த⁴நத்³வாரா தத்ரைவ தாத்பர்யஸம்ப⁴வேந ஸமந்வயாதே³ராவஶ்யகதயா தத³த்⁴யாயாரம்ப⁴ஸம்ப⁴வாத் । ந ச-‘ய ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மே'த்யாரப்⁴ய ‘ஸத்யகாம: ஸத்யஸங்கல்ப: ஸோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய: ஸ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய இதி ஸத்யகாமத்வாதீ³நாமபஹதபாப்மத்வாதி³பி⁴: ஸஹ ஜிஜ்ஞாஸ்யத்வஶ்ரவணாத் ஜ்ஞேயத்வமிதி வாச்யம்; அபஹதபாப்மத்வாதீ³நாம் க²ரூபதயா ஜிஜ்ஞாஸ்யகோடிப்ரவேஶே(அ)பி ஸத்யகாமத்வாதீ³நாம் ஸ்வரூபப³ஹிர்பா⁴வேந ஜிஜ்ஞாஸ்யத்வாயோகா³த் தச்ச²ப்³தே³ந தேஷாமபராமர்ஶாத், யஶ்சித்ரகு³ர்லம்ப³கர்ணஶ்ச தமாநயேத்யாதௌ³ யோக்³யவிஶேஷணஸ்யைவ தச்ச²ப்³தே³ந பராமர்ஶத³ர்ஶநாத், அஸ்வரூபத்வே தேஷாமப்யபராமர்ஶ விஶேஷ்யாம்ஶமாத்ரபராமர்ஶ: யஶ்சித்ரகு³ர்ப³ஹுத⁴நஸ்தமாநயேத்யாதி³வத் । அதஏவ–‘ஏஷ ஸர்வேஶ்வர ஏஷ பூ⁴தாதி⁴பதி’ரித்யாதி³த⁴ர்மாநுக்த்வா தேஷாம் ‘தமேதம் வேதா³நுவசநேந ப்³ராஹ்மணா விவிதி³ஷந்தீ'த்யாதௌ³ முமுக்ஷுஜ்ஞேயத்வேநோக்தே: ‘ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித் யஸ்யைஷ மஹிமா பு⁴வீ'த்யுக்த்வா தத்³விஜ்ஞாநேந பரிபஶ்யந்தி தீ⁴ரா' இத்யபரோக்ஷப்ரமாவிஷயத்வஸ்யோக்தே: துரீயம் ஸர்வக்ஸதே³'தி துரீயஸார்வஶ்யஶ்ருதேஶ்ச ஸர்வஜ்ஞத்வாதீ³நாம் ஸத்யத்வாதி³ஸித்³தி⁴ரிதி-நிரஸ்தம் । யத்த்வபஹதமாப்மத்வாதீ³நாமுபாஸ்யத்வே தேஷாம் பூ⁴தாகாஶே(அ)பி ஸம்ப⁴வேந த³ஹராகாஶஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வப்ரதிபாத³கஹராதி⁴கரணவிரோத⁴ இதி, தந்ந; சேதநத⁴ர்மாத்யந்தாபா⁴வஸ்ய பாப்மாதி³விரஹஸ்யாசேதநே ஸம்ப⁴வே(அ)பி காமஸங்கல்பாதே³ரசேதநே ஸம்பா⁴வயிதுமஶக்யத்வேந விரோதா⁴பா⁴வாத் । யத்து ‘ஸத்ய: ஸோ(அ)ஸ்ய மஹிமேத்யத்ர ஹோமமாத்ராநுவாதே³நாஹவநீயஸ்யேவ ஸ இதி ஶ்ருத்யுக்தமஹிமமாத்ராநுவாதே³ந ஸத்யத்வவிதா⁴நாத் ஸார்வஶ்யாதி³கமபி ஸத்யம் । ‘ஸத்ய: ஸோ(அ)ஸ்ய மஹிமேத்யா தே³ரைந்த்³ரஸூக்தஸ்த²த்வே(அ)பி தத்த்வாயாமி ஸுவீர்ய தத்³ப்³ரஹ்ம பூர்வசித்தய' இதி ப்³ரஹ்மஶ்ருத்யா இந்த்³ர: ஸூர்யமரோசயத் । இந்த்³ரேஹ விஶ்வா பு⁴வநாநி யேமிர' இத்யாதி³ஸூர்யப்ரகாஶகத்வலிங்கே³ந ச ஜ்யோதிரதி⁴கரணந்யாயேந ஸூக்தஸ்ய பரமேஶ்வரபரத்வவ்யவஸ்தி²தேரிதி, தந்ந; நிர்கு³ணத்வஶ்ருதிவிரோதே⁴ந ஸ்வரூபமஹத்த்வஸ்யைவ ஸத்யத்வோக்தே:, ஷஷ்ட்²யா உபசரிதத்வாத் , த⁴ர்மாணாமபி வ்யாவஹாரிகஸத்யத்வோக்தே: । ந ச ப்³ரஹ்மஸத்த்வமபி ததா²; ஸத்யஸ்ய ஸத்யமிதி நிரதிஶயஸத்த்வப்ரதிபாத³நநிரோதா⁴த், அதி⁴ஷ்டா²நத்வாநுபபத்தேஶ்ச । நச தத ஏவ ஸவிஶேஷத்வம் । நிர்விஶேஷத்வே(அ)பி தத்த்வஸ்யோபபாதி³தத்வாத் । ந ச-‘ப்ருத²கா³த்மாந'மித்யாதி³ஶ்ருதிஷு ‘யோ மாமஶேஷதோ³ஷோத்த²கு³ணஸர்வஸ்வவர்ஜிதம் । ஜாநாத்யஸ்மை ப்ரஸந்நோ(அ)ஹம் த³த்³யாம் முக்திம் ந சாந்யதா² । போ⁴க்தாரம் யஜ்ஞதபஸாம் ஸர்வலோகமஹேஶ்வரம் । ஸுஹ்ருத³ம் ஸர்வபூ⁴தாநாம் ஜ்ஞாத்வா மாம் ஶாந்திம்ருச்ச²தீ'த்யாதி³ஸ்ம்ருதிஷு ச ஸவிஶேஷஜ்ஞாநாதே³வ மோக்ஷோக்தே: ஸப்ரகாரகஜ்ஞாநஸ்யைவ மோசகத்வமிதி வாச்யம்; பரமமுக்திஹேதுநிர்கு³ணஸாக்ஷாத்காரோபயோகி³ஸத்வஶுத்³த்⁴யுபாயஸகு³ணோபாஸநாவித்⁴யர்த²வாத³தயா ஸாக்ஷாந்முக்திஹேதுத்வாப்ரதிபாத³கத்வாத் । ந ச நிர்கு³ணஜ்ஞாநாந்முக்திஶ்ருதிரபி ததா²; தத்பரத்வாதத்பரத்வாப்⁴யாம் வைஷம்யாத், ஸகு³ணஜ்ஞாநஸ்ய ப²லாந்தரஶ்ரவணாச்ச । யத்³யபி ‘நாஸ்யாப்³ரஹ்மவித்குலே ப⁴வதீ'த்யாதி³ப²லாந்தரஶ்ரவணம் நிர்கு³ணஜ்ஞாநே(அ)பி, ஸ்துத்யர்த²தயோபபாத³நமபி ஸமாநம், ஸம்யோக³ப்ருத²க்த்வந்யாயேந உப⁴யப²லத்வோக்திரபி ஸமாநா; ததா²பி அதி⁴ஷ்டா²நதத்த்வாவகா³ஹித்வாநவகா³ஹித்வாப்⁴யாம் நிர்கு³ணஸகு³ணஜ்ஞாநயோர்விஶேஷாத், ஸகு³ணஜ்ஞாநஜந்யமுக்தேரவாந்தரமுக்தித்வாச்ச । ந ச - 'புண்யபாபே விதூ⁴யே'தி ஸர்வகர்மநிவ்ருத்த்யுக்தே: பரமமுக்தித்வமேவேதி வாச்யம்; அஸ்ய ப்³ரஹ்மதத்த்வஸாக்ஷாத்காரஹேத்வதிரிக்தகர்மபரத்வாத் , அவித்³யாநாஶாபா⁴வாச்ச பரமமுக்தித்வாஸித்³தே⁴: । ந ச-நிர்கு³ணஜ்ஞாநஜந்யாயா அபி முக்தேரவாந்தரத்வம், ‘அஸந்நேவே'தி ஶ்ருத்யுக்தஶூந்யதாயா: பரமமுக்தித்வமிதி வாச்யம் ; ஶூந்யதாயா அஸுக²ரூபத்வேநாபுருஷார்த²த்வாத் , அஸந்நேவேத்யாதி³வாக்யஸ்ய ஶூந்யத்வாப்ரதிபாத³கத்வாச்ச । யத்து கு³ணவிஶேஷவிதி⁴ஸந்நிஹிதஸ்ய ஸாமாந்யநிஷேத⁴கஸ்ய நிஷ்ப்ரபஞ்சவாக்யஸ்ய விஹிதகு³ணநிஷேத⁴கத்வம் நாஸ்தீதி, தந்ந; பா³த⁴கஸ்ய நிஷேத⁴கப்ராமாண்யஸமகக்ஷ்யத்வ ஏவ ஸங்கோசாத³த்ர தத³பா⁴வாத் । யத்தூபாஸநாப்ரகரணஸ்த²த்வமாத்ரேண உபாஸ்யத்வே உத்³கீ³தோ²பாஸநாஸ்த²ஸ்ய 'ஸ ஏஷோ(அ)நந்த' இதி ஶ்ருதாநந்தத்வாதே³ர்பூ⁴தாகாஶ உபாஸநாமாத்ரமிதி ஸுவசத்வேநாகாஶாத்³யதி⁴கரணே அநந்தத்வாதி³லிங்கை³ர்ப்³ரஹ்மத்வோக்த்யயோக³ இதி, தந்ந; உபாஸநாப்ரகரணஸ்த²த்வே(அ)பி நிர்கு³ணஶ்ருதிவிரோதா⁴பா⁴வேந தாத்த்விகத்வாங்கீ³காராத், தஸ்ய சாகாஶாதா³வஸம்ப⁴வேந தத்தத³தி⁴கரணாரம்ப⁴ஸம்ப⁴வாத் । யத்து ஸத்யகாமத்வாதே³ரநுபாஸ்திப்ரகரணே ஶ்ரவணமிதி, தந்ந: பூஷாத்³யநுமந்த்ரணமந்த்ரவத் ப்ரகரணாது³த்க்ருஷ்டத்வஸ்ய த்³வாத³ஶோபஸத்தாவாக்யவத் ஸ்தாவகத்வஸ்ய வா ஸம்ப⁴வாத் । யத்து வேதா⁴த்³யர்த²பே⁴தா³தி³த்யத்ர ‘ஸர்வ ப்ரவித்⁴யே'த்யாதி³மந்த்ராணாமுபாஸநாப்ரகரணாது³த்கர்ஷஸ்யோக்தத்வேந தந்ந்யாயேநாநந்தாதி³வாக்யஸ்யோத்கர்ஷ: ஸ்யாத் , தஸ்ய வாக்யஸ்யோபாஸ்திபரத்வே வஸ்துதத்த்வபரத்வே ச ஸகு³ணவாக்யஸ்யாபி ததா² ஸ்யாதி³தி, தந்ந; ஸ்வரூபபரஸத்யம்ஜ்ஞாநமநந்தமித்யாதி³வாக்யே அநந்தத்வாதே³: ஸ்வத ஏவ ஸத்த்வேந உத்கர்ஷே ப்ரயோஜநாபா⁴வாத் , தஸ்ய வஸ்துதத்த்வமாத்ரபரத்வேந உப⁴யபரத்வாபா⁴வாச்ச, உபாஸ்திப்ரகரணஸ்தா²நந்தவாக்யஸ்ய உப⁴யபரத்வே(அ)பி நிர்கு³ணஶ்ருதிவிரோதே⁴ந ஸகு³ணவாக்யஸ்யோப⁴யபரத்வாபா⁴வாத் । ந சைவம் ஸார்வஜ்ஞ்யாதீ³நாம் வாக்³தே⁴நுத்வாதி³வத் ப்ராதீதிகத்வாபத்தி:; வாக்³தே⁴நுத்வாதே³ர்பு³த்³தி⁴பூர்வகாரோபவிஷயதயா ப்ராதீதிகத்வே(அ)பி ஸத்யகாமத்வாதே³ரீஶ்வராத³ந்யத்ராஸம்ப⁴வேந பு³த்³தி⁴பூர்வகாரோபவிஷயத்வாபா⁴வாத் । நநு அஸது³பாஸநா ந க⁴டதே; ‘நாவித்³யமாநம் ப்³ருவதே வேதா³ த்⁴யாதும் ந வைதி³கா: । ந ச ரமந்த்யஹோ அஸது³பாஸநயாத்மஹந' இத்யாதி³ஸ்ம்ருத்யா ‘அசேதநாஸத்யாயோக்³யாந்யநுபாஸ்யாந்யப²லத்வவிபர்யயாப்⁴யாமி'தி ஸங்கர்ஷணஸூத்ரேணாபி நிஷேதா⁴தி³தி சேந்ந; ஸ்ம்ருதிஸூத்ரயோரத்யந்தாஸது³பாஸ்திநிஷேத⁴பரதயா தத்³விரோதா⁴பா⁴வாத் , ‘வாசம் தே⁴நுமுபாஸீதே'த்யாதௌ³ ப்ராதீதிகஸ்யாப்யுபாஸ்யத்வத³ர்ஶநாச்ச । ந ச-தத்ர ‘ராத்ரிம் தே⁴நுமிவாயதி'மிதி ஶ்ருத்யந்தராத்³தே⁴நுஶப்³தோ³ கௌ³ண:, யோஷிதமக்³நிம் த்⁴யாயீதே'த்யத்ராபி ‘ரேதோ ஜுஹ்ரதீதி ஶ்ருதே: ரேதோரூபாஹுத்யாதா⁴ரத்வேநாக்³நிஶப்³தோ³ கௌ³ண:, பா⁴ஷ்யோக்தரீத்யா யௌகி³கோ வா, ந த்வாரோப இதி–வாச்யம்; ஆரோபேண முக்²யத்வஸம்ப⁴வே கௌ³ணதாயா அந்யாய்யத்வாத் । ந ச கௌ³ண்யுச்சே²த³:, யத்ரோபாஸநாயா அஶ்ரவணம் தத்ராரோபஸ்ய நிஷ்ப்ரயோஜநத்வேந கௌ³ண்யுபபத்தே:, ரூடா⁴ர்த²ஸ்ய கத²மபி ஸம்ப⁴வே யௌகி³கார்த²த்வஸ்யாந்யாய்யத்வாச்ச । ஏதேந – 'நாம ப்³ரஹ்மே'த்யத்ர ‘நாமாபி⁴மாநிநீ சைஷா தஸ்யாம் ப்³ரஹ்ம ஹரிம் ஸ்மரேதி³'தி ஸ்ம்ருத்யைவ ப்³ரஹ்மாதி⁴ஷ்டா²நே நாமாதௌ³ கௌ³ணோ ப்³ரஹ்மஶப்³த³:, நாமேதி ப்ரத²மாவசநம் வஸந்தோ மாருத இதிவத் ஸப்தம்யர்தே², ப்³ரஹ்மேதி ப்ரத²மா வா பஞ்சம்யர்தே², 'ப்³ராஹ்மணோ(அ)ஸ்ய முக²மாஸீதி³'திவத் , 'ஸுபாம் ஸுலுகி³'தி ஸூத்ராத், அந்யதா² ‘ஶ்ருதம் ஹ்யேவ மே ப⁴க³வத்³த³ஶேப்⁴யஸ்தரதி ஶோகமாத்மவிதி³'தி ப்ருஷ்டவந்தம் நாரத³ம் ப்ரதி நாமோபாஸ்த்யுக்திரயுக்தா ஸ்யாத், ப்ரதிமாயாமபி தே³வதாதத்த்வபு³த்³தி⁴த ஏவ ப²லம், ந து தே³வதா(அ)தத்த்வபு³த்³தி⁴த:, 'ஶிலா தே³வதே'தி ஜ்ஞாநஸ்ய பௌ⁴ம இஜ்யதீ⁴ரித்யாதி³நா நிஷேதா⁴தி³தி–நிரஸ்தம்; ஆரோபேண முக்²யத்வஸம்ப⁴வே கௌ³ணத்வஸ்யாந்யாய்யத்வாத் , ஸமாநவிப⁴க்திகத்வாபா⁴வே இதிஶப்³தா³நந்வயப்ரஸங்கா³த் । ஏவம் ப்ரதிமாதா³வபி தே³வதாத்வாரோபேண முக்²யத்வே கௌ³ணத்வமந்யாய்யமேவ । ந ச பௌ⁴ம இஜ்யதீ⁴ரிதி நிஷேதா⁴ந்ந ததா²; தஸ்ய பௌ⁴மாதிரிக்தஶ்சேதநோ தே³வோ நாஸ்தீதி ப்⁴ரமவ்யுதா³ஸபரத்வேநாரோபாநிஷேத⁴கத்வாத் , அநாத்மோபாஸ்தேஸ்து முக்²யம் ப்³ரஹ்மோபதே³ஷ்டுமேவ ஶாகா²சந்த்³ரந்யாயேநாவதாரிதத்வாத், ‘ததே³வ ப்³ரஹ்ம த்வம் வித்³தி⁴ நேத³ம் யதி³த³முபாஸதே' இதி கு³ணவிஶிஷ்டஸ்ய உபாஸ்யஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வநிஷேதா⁴ச்ச । ந ச–‘அந்யதே³வ தத்³விதி³தாதோ² அவிதி³தாத³தீ⁴'தி ஶ்ருதௌ அஶ்ரௌதஜ்ஞாநஸ்யாகார்த்ஸ்நேந ஜ்ஞாநஸ்ய வா நிஷேத⁴ இதி 'ததே³வ ப்³ரஹ்மே’த்யாதா³வபி அஶ்ரௌதத்⁴யாநஸ்யாகார்த்ஸ்நேந த்⁴யாநஸ்ய வா நிஷேதே⁴ந நோபாஸ்யஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வநிஷேத⁴:, அந்யதா² ‘தஸ்யாபி⁴த்⁴யாநாதி³'தி ஶ்ருதிவிரோத⁴ இதி-வாச்யம்; அந்யதே³வேத்யாதௌ³ விதி³தாத் ப்ரமேயாத் க⁴டாதே³ரப்ரமேயாச்ச²ஶவிஷாணாதே³ர்வைலக்ஷண்யேந ஸ்வப்ரகாஶத்வப்ரதிபாத³நபரதயா த்வது³க்தார்தா²த்³ருஷ்டாந்தத்வாத் । உபாஸ்யே ப்³ரஹ்மத்வநிபே³தே⁴(அ)பி ந தஸ்யாபி⁴த்⁴யாநாதி³தி ஶ்ருதிவிரோத⁴:; அபி⁴த்⁴யாநஶப்³த³ஸ்ய நிதி³த்⁴யாஸநவாசகத்வாத் , த்⁴யாநபரத்வே(அ)பி க்ரமமுக்த்யர்த²த்வேந விரோதா⁴பா⁴வாத் । தஸ்மாத் ஸாத⁴காபா⁴வாந்நிர்கு³ணம் ப்³ரஹ்ம; ஸகு³ணத்வே பா³த⁴கஸத்³பா⁴வாச்ச । ந சாஸித்³தி⁴:; மித்²யாத்வஶ்ருதேர்நிர்கு³ணஶ்ருதேஶ்ச பா³த⁴கத்வாத் , மித்²யாத்வஶ்ருதேரபா³த⁴கத்வப்ரகாரஸ்ய மித்²யாத்வவாதே³ அக²ண்டா³ர்த²வாதே³ ச நிராஸாத் । நநு–நிர்கு³ணவாக்யம் ஸகு³ணவாக்யம் பா³த⁴தே ந து ஸகு³ணவாக்யம் ததி³தி கிமத்ர நியாமகம் ? ந ச நிஷேத⁴கதயா நிர்கு³ணவாக்யம் ப்ரப³லம், ‘அஸத்³வா’ இத்யாதி³வாக்யஸ்ய ஸதே³வேத்யாதி³வாக்யாத் ப்ராப³ல்யாபத்தேரிதி சேந்ந; அபச்சே²த³ந்யாயேந ப்ராப³ல்யஸ்ய ப்ராகே³வோக்தே: । நிஷேத⁴த்வாச்ச ப்ராப³ல்யம்; 'அஸத்³வா' இத்யத்ராஸச்ச²ப்³த³ஸ்யாநபி⁴வ்யக்தபரத்வேநாநிஷேத⁴த்வாச்ச நைதந்ந்யாயேந ப்ராப³ல்யம் । நிர்கு³ணவாக்யஸ்ய புருஷார்த²பர்யவஸாயிதயா தத்பரத்வேந ப்ராப³ல்யாத் ஸகு³ணவாக்யஸ்ய தத்ஸந்நிதி⁴படி²தஸ்ய ‘ப²லவத்ஸந்நிதா⁴வி'தி ந்யாயேந தத³நுகு³ணதயா நேயத்வாத் । ந ச ஸகு³ணஜ்ஞாநஸ்ய மோசகத்வம் । தஸ்ய ப்ராகே³வ நிராஸாத் । அத ஏவ ஸகு³ணத்வநிர்கு³ணத்வயோர்விரோதே⁴ந ஸமுச்சயாயோகா³த் அநுஷ்டா²ந இவ ச வஸ்துநி விகல்பாயோகா³த் ஏகஸ்ய ப்ரதீதார்த²த்யாக³ரூபே பா³தே⁴ வக்தவ்யே நிர்கு³ணவாக்யஸ்யைவ ஸ யுக்த:, ந து ப்ரப³லஸ்ய ஸகு³ணவாக்யஸ்யேதி–நிரஸ்தம் ; ப்ராப³ல்யாஸித்³தே⁴: । ந ச-உபக்ரமாதி⁴கரணந்யாயேநாநுபஜாதவிரோத⁴த்வாத் நிர்கு³ணஶ்ருதே: ப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநாபேக்ஷதயா விலம்பி³தத்வேந லிங்கா³ச்ச்²ருதேரிவ ஶீக்⁴ரகா³மித்வாத் 'பதே³ ஜுஹோதீ'திவத்³விஶேஷவிஷயத்வாச்ச ஸகு³ணவாக்யஸ்ய ப்ராப³ல்யமிதி வாச்யம்; உபக்ரமாதி⁴கரணந்யாயஸ்யாந்யதா²ஸித்³தோ⁴பஸம்ஹாரவிஷயத்வாத் , ப்ரக்ருதே ச தத³பா⁴வாத் । ஸகு³ணவாக்யஸ்ய ப்ரதியோக்³யுபஸ்தா²பகதயா ஶீக்⁴ரகா³மித்வேந ப்ராப³ல்யே க்³ரஹணவாக்யஸ்யாபி ப்ராப³ல்யாபத்த்யா விகல்பாபா⁴வப்ரஸங்கா³த் , ஸாமாந்யவிஷயப்ரமாணஸமகக்ஷ்யஸ்யைவ விஶேஷவிஷயஸ்ய ப்ராப³ல்யாத், ப்ரக்ருதே ச தத³பா⁴வாத் । ஏதேந-தீ³க்ஷணீயாயாமநுப்³ரூயாதி³திவத் நிரவகாஶத்வேந ப்ராப³ல்யம், நிர்கு³ணஶ்ருதிர்ஹி ‘தே³வாத்மஶக்திம் வகு³ணைர்நிகூ³டா⁴ம்’ ‘தை³வீ ஹ்யஷா கு³ணமயீ'த்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஷ்விவ ஸத்த்வாதி³கு³ணே ஸாவகாஶேதி–நிரஸ்தம்; ஸாவகாஶநிரவகாஶந்யாயஸ்ய ஸமகக்ஷ்யவிஷயத்வாச்ச । அத ஏவ ப³ஹுத்வாத³பி ந ப்ராப³ல்யம்; ‘ஶதமப்யந்தா⁴நாம் ந பஶ்யதீ'தி ந்யாயாச்ச । ந ச–ப்ரவ்ருத்திநிமித்தாபேக்ஷை: ப்³ரஹ்மாதி³ஶப்³தை³ர்த⁴ர்மிணம் நிர்தி³ஶ்ய க்ரியமாணம் த⁴ர்மநிஷேத⁴ம் ப்ரத்யுபஜீவ்யதயா கு³ணஸமர்பகாணாம் ப்ராப³ல்யம்; க்³ரஹைகத்வவது³த்³தே³ஶ்யவிஶேஷணதயா ப்ரவ்ருத்திநிமித்தாநாமவிவக்ஷிதத்வாத் । ந ச க்³ரஹைகத்வந்யாயே உத்³தே³ஶ்யஸ்வரூபே லப்³தே⁴ யத³தி⁴கம் தஸ்யைவாவிவக்ஷேதி ஸ்தி²தி:, அந்யதா² க்³ரஹத்வஸ்யாப்யவிவக்ஷா ஸ்யாத் । அத ஏவோக்தம் ஹவிரார்திநயே ‘ம்ருஷ்யாமஹே ஹவிஷா விஶேஷணம் , உப⁴யத்வம் து ந ம்ருஷ்யாமஹ' இதீதி வாச்யம்; யச்ச²ப்³தோ³ யத்ர ப்ரவ்ருத்திநிமித்தமர்பயந் த⁴ர்மிணமுபஸ்தா²பயதி தத்ராயம் ந்யாய:, யஸ்து லக்ஷணயோபஸ்தா²பயதி, தத்ர நாயம் ப்ரவர்ததே । ந ச-லக்ஷகேணாபி ஶப்³தே³ந இதரவ்யாவ்ருத்தமஸங்கீர்ணமேவ வஸ்துஸ்வரூபமுத்³தே³ஷ்டவ்யம் , அந்யதா² யத்ர க்வசந த⁴ர்மநிஷேத⁴: ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; க³ங்கா³யாமித்யாதா³விதரநதீ³தீரவ்யாவ்ருத்ததீரலாப⁴வத³த்ராபி ஸ்வதோ வ்யாவ்ருத்தவஸ்துந ஏவோத்³தே³ஶ்யத்வஸம்ப⁴வாத் கிம் த⁴ர்மஸமர்பணேந ? ந ச–நிர்கு³ணவாக்யஸ்ய சா²க³பஶுந்யாயேந 'த்ரைகு³ண்யவர்ஜிதம்' ‘விநா ஹேயைர்கு³ணாதி³பி⁴'ரித்யாதி³விஶேஷோபஸம்ஹார இதி வாச்யம் ; ‘நேதி நேதீ'த்யாதி³வீப்ஸாப³லேந ப்ரஸக்தஸர்வநிஷேதே⁴ ப்ரதீதே கதிபயவிஶேஷபரிஶேஷஸ்ய கர்துமஶக்யத்வாத் । அத ஏவ ‘காகேப்⁴யோ த³தி⁴ ரக்ஷ்யதாமி'திவத் த்ரைகு³ண்யாதி³நிஷேத⁴ஸ்யைவ ஸாமாந்யவிஷயத்வம், ஸார்வஜ்ஞ்யாதௌ³ ஶ்ருதேரமாநத்வேநாவிரோதா⁴த³த்ராபி காகபத³ இவ மாநாந்தராநுக்³ரஹஸ்ய துல்யத்வாத் , ததா²பி விஶேஷோபஸம்ஹாரே ந ஹிம்ஸ்யாத்ஸர்வா பூ⁴தாநீ'த்யஸ்ய ‘ப்³ராஹ்மணோ ந ஹந்தவ்ய' இத்யத்ரோபஸம்ஹாராபாதாத், வ்யர்த²ஹிம்ஸாயாம் வித்⁴யபா⁴வவத் ஸார்வஜ்ஞ்யாதி³கு³ணேஷ்வபி வித்⁴யபா⁴வஸ்ய ஸமாநத்வாத் நிஷேத⁴ஸாம்யோபபத்தே: । அத ஏவ-'த⁴ர்மாந் ப்ருத²ங்ந பஶ்யதீ'த்யாதி³ஶ்ருதே: ‘ஸவிஶேஷணே ஹீ'தி ந்யாயேந கு³ணாநாம் பார்த²க்யஸ்யைவ நிஷேதா⁴த் தத்ஸாமாந்யாத³ந்யத்ராபி ததை²வ நிஷேதோ⁴ யுக்த இதி–நிரஸ்தம்; ஸவிஶேஷணே ஹீதி ந்யாயஸ்ய விஶேஷ்யபா³த⁴காவதார ஏவ ப்ரவ்ருத்தே:, ப்ரக்ருதே ச பா³த⁴காபா⁴வாத் , ஸார்வஜ்ஞ்யஶ்ருதே: பா³த⁴கத்வநிராஸாத், பார்த²க்யநிஷேதே⁴ ப்³ரஹ்மமாத்ரபரிஶேஷாத் நாமாந்தரேணாத்³வைதவாத³ஸ்யைவோக்தேஶ்ச । யத்து ஜ்ஞாநாநந்த³யோரபே⁴தே³ ஏகதரபரிஶேஷாபா⁴வாத³த்ராபி த⁴ர்மத⁴ர்மிணோர்நைகதரபரிஶேஷ:, அந்யதா² ஆநந்த³ஸ்பு²ரணயோரந்யதராபா⁴வாத் முக்திரபுமர்த²: ஸ்யாதி³தி; தந்ந; ஜ்ஞாநாநந்த³வ்யக்த்யோரஸ்தி பே⁴த³க³ர்பை⁴கதரஶப்³த³ஸ்யாப்ரவ்ருத்தி: । ஏவமேவ த்வந்நயே கு³ணகு³ணிவ்யக்த்யோரபே⁴த³ஸம்ப⁴வாத் அஸ்ய பரிபா⁴ஷாமாத்ரத்வாத் । யத்து ஸாக்ஷ்யாதி³சைதந்யஸ்ய பூர்வம் பஶ்சாத³பி கு³ணோக்தேஸ்தந்மத்⁴யஸ்த²ம் நிர்கு³ணவாக்யமபி உபாம்ஶுயாஜந்யாயேந தத³நுகு³ணதயா நேயமிதி, தந்ந; கு³ணாந் தடஸ்தீ²க்ருத்ய தேஷாம் ப்³ரஹ்மபரத்வேந கு³ணே தாத்பர்யாபா⁴வாத் । அத ஏவ–நிர்கு³ணஶப்³தே³ந கு³ணமாத்ரநிஷேதோ⁴ ந யுக்த:, ஸாக்ஷ்யாதி³பதே³ந த்³ரஷ்ட்ருத்வாதி³விதா⁴நவ்யாகா⁴தாத்ஸங்கோச ஏவேதி-நிரஸ்தம் ; த்³ரஷ்ட்ருத்வாதா³வத்ராபி அதாத்பர்யாத் । ததா²ச த்³ரஷ்ட்ருத்வாதி³த்³வாரகப்³ரஹ்மரூபயுக்தார்த²தைஷா; ஆக³மஸ்ய தத்ரைவ ப்ராமாண்யஸம்ப⁴வாத் । ஏவம் ச ‘யுக்தோ(அ)யுக்தஶ்ச யத்ரார்த²: ஆக³மஸ்ய ப்ரதீயதே । ஸ்யாத்தத்ர யுக்த ஏவார்த²' இத்யாத்³யஸ்மந்மத ஏவோபபந்நதரம் । தஸ்மாது³பக்ரமாதி³ந்யாயாநாமந்யவிஷயத்வாத் ந தத்³ப³லேந ஸகு³ணத்வஸித்³தி⁴: । யத்து ‘அந்தஸ்தத்³த⁴ர்மோபதே³ஶாத்’ ‘அந்தர்யாம்யதி⁴தே³வாதி³ஷு தத்³த⁴ர்மவ்யபதே³ஶா'தி³த்யாதி³ஸூத்ரேஷு த⁴ர்மாணாம் தத்தத³தி⁴கரணஸித்³தா⁴ந்தஸாத⁴கதயா ஆத்³ருதத்வாத் ஸகு³ணத்வஸித்³தி⁴ரிதி, தந்ந; ஆரோபிதப்³ரஹ்மமாத்ரஸம்ப³ந்தி⁴கு³ணோபாதா³நேந ஸித்³தா⁴ந்தஸித்³த்⁴யுபபத்தேர்கு³ணதாத்த்விகத்வ ஔதா³ஸீந்யாத் । யச்ச அஹிம்ஸாக்³நீஷோமீயவாக்யயோரிவ ஸகு³ணநிர்கு³ணவாக்யயோரபி பி⁴ந்நவிஷயதயா(அ)விரோதே⁴ ஸம்ப⁴வத்யபி ஸகு³ணவாக்யஸ்யாமாநத்வாபி⁴தா⁴நம் ஸௌக³தஸௌஹ்ருதா³தி³தி, தந்ந; நிர்கு³ணவாக்யஸ்ய தத்பரத்வேந ப்ரப³லதயா பா³த⁴ஸ்யாவஶ்யகத்வே(அ)பி மாநத்வாபி⁴தா⁴நஸ்ய ப்³ரஹ்மவாதி³வித்³வேஷமாத்ரத்வாத் । தஸ்மாந்நிர்கு³ணவாக்யபா³தா⁴த் ஸகு³ணவாக்யமதத்பரம் । அநுபூ⁴தி:, நிர்விஶேஷா, அநுபூ⁴தித்வாதி³தி வ்யதிரேக்யநுமாநமபி பா³த⁴கம் । ந சாத்ராப்ரஸித்³த⁴விஶேஷணத்வம் । யத்³யதிரேகே ஸமீஹிதப்ரஸக்தி: தத் மாநயோக்³யமிதி ஸாமாந்யத: ப்ரஸித்³தே⁴: । விஶேஷத்வமபா⁴வப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கம் , அபா⁴வப்ரதியோகி³மாத்ரவ்ருத்தித்வாத் , க⁴டத்வவதி³தி விஶிஷ்யாபி ஸத்த்வாத் । நாபி ஸ்வவ்யாகா⁴த:; நிர்விஶேஷத்வஸ்ய ஸ்வரூபத்வேந விஶேஷத்வாநங்கீ³காராத் । ந ச ஸ்வரூபஸ்ய ப்ராகே³வ ஸித்³தே⁴: ஸ்யாத³நுமிதேர்வையர்த்²யம் ; தேந ரூபேண ஜ்ஞாநஸ்யோத்³தே³ஶ்யத்வாத் । நாபி ஶ்ருதிபா³த⁴:; ப்ராகே³வ நிராஸாத், ப்ரத்யுத ப³ஹுதரஶ்ருத்யநுக்³ரஹ: । அத ஏவ நாபா⁴ஸஸாம்யம் । நாப்யப்ரயோஜகத்வம் ; பி⁴ந்நத்வே அபி⁴ந்நத்வே ஸம்ப³ந்த⁴த்வே சாதிப்ரஸங்கா³நவஸ்தா²ப்⁴யாம் த⁴ர்மத⁴ர்மிபா⁴வாநுபபத்தேரேவ விபக்ஷபா³த⁴கத்வாத் । ந ச ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய மித்²யாத்வவத் ஸ்வநிர்வாஹகத்வாந்நாநவஸ்தா²; அபே⁴த³வாதே³ அதிரிக்தஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் । ந ச-த⁴ர்மாபா⁴வரூபத⁴ர்மபா⁴வாபா⁴வாப்⁴யாம் வ்யாகா⁴தேந குதர்கதாஸ்யேதி வாச்யம்; த⁴ர்மாபா⁴வஸ்ய ஸ்வரூபதயைவ ஸத்த்வாங்கீ³காரேண வ்யாகா⁴தாபா⁴வாத் , அபே⁴தே³(அ)பி பே⁴த³கல்பநயா த⁴ர்மத⁴ர்மிபா⁴வவ்யவஹாரஸ்ய த்வயாபீஷ்டத்வாத் । ந ச–ஏவமாநந்த³ஸ்ய ஜ்ஞாநமாத்ரத்வே து³:க²ஜ்ஞாநமப்யாநந்த³: ஸ்யாத் பி⁴ந்நத்வே அக²ண்ட³த்வஹாநி: ஏவமேவ ப்³ரஹ்மணோ ஜக³த³பி⁴ந்நத்வே மித்²யாத்வாபத்தி: பி⁴ந்நத்வே பே⁴த³ஸத்யத்வமித்யாதி³தர்கபா³தா⁴த் த்வத³பி⁴மதம் ப்³ரஹ்மாபி ந ஸித்⁴யேதி³தி ஶ்ருதிபா³தா⁴த்தர்காணாமாபா⁴ஸத்வம் மந்மதே ஸமாநமிதி வாச்யம் ; து³:க²ஜ்ஞாநஸ்ய வ்ருத்திரூபதயா ஆநந்த³ஸ்ய நித்யசிந்மாத்ராநதிரேகே அதிப்ரஸங்கா³பா⁴வாத் , ஆரம்ப⁴ணாதி⁴கரணந்யாயேந ப்³ரஹ்மவ்யதிரேகேண ஜக³த: அபா⁴வாத் பே⁴தா³பே⁴த³விகல்பஸ்யாநவகாஶாத் ஸகு³ணஶ்ருதேரதத்பரதயா ஶ்ருதிபா³த⁴ஸாம்யோக்தேரயுக்தே:, நிர்கு³ணஶ்ருதேஸ்து தத்பரதயா தத³நுக்³ருஹீததர்கே ஶுஷ்கத்வாபா⁴வாச்ச । யத்து நிர்விஶேஷத்வஸ்ய பா⁴வாபா⁴வாப்⁴யாம் மூகோ(அ)ஹமிதிவத் ஸ்வவ்யாகா⁴த:, யதி³ நிர்விஶேஷத்வரூபவிஶேஷோ(அ)ப்யநேநைவ நிஷித்⁴யதே, தர்ஹ்யயமபி வசநக்ரியா மூகோ(அ)ஹமித்யநேநைவ நிஷித்⁴யத இதி ஸமமிதி, தந்ந; நிர்விஶேஷத்வஸ்ய விஶேஷரூபத்வே விஶேஷத்வேநைவ ரூபேண தந்நிஷேத⁴ஸ்யாத்³விதீயவாக்யே த்³விதீயாபா⁴வரூபத்³விதீயநிஷேத⁴ஸ்யேவோபபத்தே:, அந்யதா² விஶேஷத்வாவச்சி²ந்நநிஷேத⁴ப்ரதீதேரநுபபத்தே:, அபா⁴வாநதிரேகே து ஸ்வரூபாநதிரேகிதயா மூகோ(அ)ஹமிதிவத்ஸ்வவசநவ்யாகா⁴தாபா⁴வஸ்யைவோக்தத்வாச்ச, மூகோ(அ)ஹமித்யத்ர வக்த்ருத்வதத³பா⁴வயோரேகரூபேண நிஷேதா⁴பா⁴வாத் வ்யாகா⁴தோபபத்தே: । நநு–ப்³ரஹ்மண: ஶூந்யாநிர்வாச்யவ்யாவர்தகவிஶேஷாபா⁴வே துச்ச²த்வமித்²யாத்வாத்³யாபத்தே: தத்ஸத்த்வே ஸவிஶேஷத்வமிதி சேத், வ்யாவர்த்யஸமாநஸத்தாகவிஶேஷாபா⁴வே(அ)பி வ்யாவ்ருத்திபோ³த⁴ஸமாநஸத்தாகத⁴ர்மேண பி⁴ந்நத்வநிர்விஶேஷத்வயோருபபத்தே: । அத ஏவ ப்³ரஹ்மணோ நிர்விஶேஷத்வே விசாரவிஷயத்வாநுபபத்தி: । இத³மித்த²மிதி ஜ்ஞாநம் ஜிஜ்ஞாஸாயா: ப்ரயோஜநம் । இத்த²ம்பா⁴வோ ஹி த⁴ர்மோ(அ)ஸ்ய ந சேந்ந ப்ரதியோகி³தா ॥ இதி–நிரஸ்தம் ; விசாரகாலே ஆரோபிதத⁴ர்மஸம்ப⁴வாத் । விசாரோத்தரகாலே ச இத்த²மிதி வ்யவஹாரஸ்ய ஸ்வரூபவ்யாவ்ருத்த்யாதே³ஶ்ச கல்பிதபார்த²க்யமாதா³யோபபத்தே: । நநு த⁴ர்மாரோபார்த²மபி கேசந த⁴ர்மா: ஸத்யா: ஸ்வீகர்தவ்யா:, இத³ம்த்வாதி³நா ஜ்ஞாத ஏவ ரூப்யாத்³யாரோபத³ர்ஶநாத் । தது³க்தம்-‘த⁴ர்மாரோபோ(அ)பி ஸாமாந்யத⁴ர்மாதீ³நாம் ஹி த³ர்ஶநே । ஸர்வத⁴ர்மவிஹீநஸ்ய த⁴ர்மாரோப: க்வ த்³ருஶ்யதே ॥’ இதி–சேந்ந; இத³ம்த்வாதே³ரபி ஸத்யத்வாஸம்ப்ரதிபத்தே:, ஶுத்³தே⁴(அ)ப்யத்⁴யாஸஸ்யோபபாதி³தத்வாச்ச, ஆரோப்யவிலக்ஷணத⁴ர்மவத்வஸ்யாநாத்³யவித்³யாஸம்ப³ந்தே⁴நைவோபபத்தே: । அத ஏவ–அபா⁴வரூபத⁴ர்மாங்கீ³காரே பா⁴வோ(அ)ப்யஸ்து, ப்ராமாணிகத்வாவிஶேஷாதி³தி–நிரஸ்தம்; ஸ்வரூபாதிரேகிணோ(அ)பா⁴வஸ்யாப்யநங்கீ³காராத், த⁴ர்மமாத்ரே ப்ராமாணிகத்வஸ்ய நிராக்ருதத்வாச்ச। தஸ்மாந்நிர்விஶேஷம் பரம் ப்³ரஹ்ம ॥

நநு–நிர்விஶேஷே கிம் ப்ரமாணமிதி சேத், ஸ்பூ²ர்த்யர்த²ம் வா அஜ்ஞாநநிவ்ருத்த்யர்த²ம் வா ப்ரமாணப்ரஶ்ந: । ஆத்³யே ஸ்வப்ரகாஶதயா ப்ரமாணவையர்த்²யம் । ந ச விப்ரதிபந்நே ஸ்வத:ஸித்³தே⁴ர்வக்தும் ஶக்ததயா அதிப்ரஸங்க³:, அபா⁴வவ்யாவ்ருத்திபோ³த⁴கப்ரமாணஸத்த்வாஸத்த்வாப்⁴யாம் விஶேஷாத் த்³விதீயே உபநிஷத³ ஏவ ப்ரமாணத்வாத் । அத ஏவ ப்ரத்யக்ஷமநுமாநம் வேத்யாதி³விகல்பஸ்ய நாவகாஶ: । நநு-கத²ம் தத்ரோபநிஷத் மாநம் ? ஜாதிகு³ணக்ரியாதி³ரூபநிமித்தாபா⁴வேந முக்²யவ்ருத்தேரயோகா³த், அஸ்வீகாராச்ச, ஆரோபிதநிமித்தவிஷயப்ரதீதேர்நிர்விஶேஷே ப்ராமாண்யாயோகா³த், கௌ³ண்யாஶ்ச முக்²யார்த²கு³ணயுக்ததயைவ லக்ஷணாயாஶ்ச ஶக்யார்த²ஸம்ப³ந்தி⁴தாவச்சே²த³கரூபவத்தயைவ ஸ்வார்தோ²பஸ்தா²பகத்வாத் , பத³ஸ்யாந்வயிதாவச்சே²த³கரூபேண ஸ்வார்தோ²பஸ்தா²பகதயா நிர்விஶேஷே வ்ருத்திமாத்ராயோகா³த், பத³வித⁴யா வாக்யவித⁴யா சோபநிஷந்மாநம் ந நிர்விஶேஷே; ஸம்ஸர்கா³கோ³சரத்வாச்சேதி-சேந்ந; முக்²யகௌ³ண்யஸம்ப⁴வே(அ)பி லக்ஷணாயா: ஸம்ப⁴வாத் । ந ச லக்ஷகபதே³ ஶக்யார்த²ஸம்ப³ந்தி⁴த்வாவச்சே²கரூபவத்தயா பத³மாத்ரே(அ)ந்வயிதாவச்சே²த³கரூபவத்தயா ச உபஸ்தி²திநியம:; ஸம்ஸர்க³போ³த⁴கவாக்யஸ்த²பதா³நாமேவ ததா²த்வாத் । ந ச ஸம்ஸர்கா³கோ³சரத்வே ப்ரமாணவாக்யத்வாநுபபத்தி:; அஸந்தி³க்³தா⁴விபர்யஸ்தபோ³த⁴கதயா நிர்விகல்பகத்வே(அ)பி ப்ராமாண்யஸ்யாகாங்க்ஷாதி³மத்தயா வாக்யத்வஸ்ய சோபபத்தேர்வ்ருத்திமந்தரேணாபி ஸுப்தோத்தா²பகவாக்யஸ்யேவ வேதா³ந்தவாக்யஸ்ய நிர்விஶேஷே ப்ராமாண்யஸ்ய வார்திகக்ருத்³தி⁴ருபபாதி³தத்வாச்ச । ததா² ஹி-’அக்³ருஹீத்வைவ ஸம்ப³ந்த⁴மபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யயோ: । ஹித்வா நித்³ராம் ப்ரபு³த்⁴யந்தே ஸுஷுப்தே போ³தி⁴தா: பரை: ॥ ஜாக்³ரத்³வந்ந ஹி ஸம்ப³ந்த⁴ம் ஸுஷுப்தே வேத்தி கஶ்சந ॥’ இத்யாதி³நா க்³ரந்தே²ந விநாபி ஸம்ப³ந்த⁴ம் வாக்யஸ்ய ப்ராமாண்யமுபபாதி³தம் । லக்ஷணாபக்ஷே(அ)பி தாத்பர்யவிஶேஷாக்³ரஹேணைவாதிப்ரஸங்க³ப⁴ங்கோ³ வாச்ய: । ஶக்யஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாநேகத்ர ஸம்ப⁴வாத் , தாத்பர்யவிஶேஷக்³ரஹஶ்ச புருஷவிஶேஷஸ்ய ப⁴வதி, ந ஸர்வஸ்ய; புருஷக³தோ விஶேஷ: அந்த:கரணஶுத்³தி⁴ரூப: ப்ரதிப³ந்தா⁴பா⁴வ: । அந்த:கரணாஶுத்³தி⁴ரூபஸ்ய பாபஸ்ய ச ப்ரதிப³ந்த⁴கத்வம் ‘ஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே பும்ஸாம் க்ஷயாத் பாபஸ்ய கர்மண:' இத்யாதி³ஶாஸ்த்ரஸித்³த⁴ம் । ததா²ச ப்ரதிப³ந்த⁴க்ஷயே விநாபி ஸம்ப³ந்த⁴ம் ஶப்³தா³தா³த்மஸாக்ஷாத்கார இதி நிரவத்³யம் । விஸ்த்ருதமித³மஸ்மாபி⁴: கீ³தாநிப³ந்த⁴நே । ந ச–அநிர்தா⁴ரிதைககோடிப்ரகாரகநிஶ்சயம் ப்ரத்யேவ த⁴ர்மிஜ்ஞாநாதீ⁴நவிசாரஸ்ய ஜநகத்வாத்। கத²ம் விசாரஸத்⁴ரீசீநவேதா³ந்தவாக்யஜந்யஜ்ஞாநஸ்ய நிஷ்ப்ரகாரகத்வமிதி வாச்யம்; ஸம்ஶயநிவ்ருத்திக்ஷமஜ்ஞாநஸ்யைவ விசாரப²லத்வாத் । தஸ்யாஶ்ச விரோதி⁴கோடிப்ரதிக்ஷேபகோபலக்ஷிதத⁴ர்மிஜ்ஞாநாத³ப்யுபபத்தேர்ந தத³ர்த²ம் ஸப்ரகாரகத்வநியம: । ந ச கௌ³ரவம் ப்ரமாணவதோ கௌ³ரவஸ்ய ந்யாய்யத்வாத் । ந ச–நிர்விஶேஷவிஷயகஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய நிஷ்ப்ரகாரகத்வே நிர்விஶேஷத்வாஸித்³த்⁴யா தத்ஸித்³த்⁴யர்த²ம் விஶேஷாபா⁴வரூபவிஶேஷவிஷயத்வஸ்யாவஶ்யகத்வமிதி–வாச்யம் ; விஶேஷாபா⁴வஸ்ய ஸ்வரூபதயா தத்ஸ்பூ²ர்தௌ ப்ரமாணாநபேக்ஷத்வாத் , அக²ண்டா³ர்த²ஸித்³த்⁴யநுகூலப்ருத²க்³ஜாதபதா³ர்தோ²பஸ்தி²திவிஷயத்வமாத்ரேண விஶிஷ்டவ்யவஹாரோபபத்தே: । தஸ்மாத்ஸகு³ணத்வே ஸாத⁴காபா⁴வாத்। பா³த⁴கஸத்³பா⁴வாச்ச நிர்கு³ணத்வே தத³பா⁴வாத் நிர்கு³ணமேவ ப்³ரஹ்மேதி ஸித்³த⁴ம் ।

ஏவம் நிராகாரமபி । நநு–“ஆதி³த்யவர்ணம் தமஸ: பரஸ்தாத் ‘யதா³ பஶ்ய: பஶ்யதே ருக்மவர்ணம்' 'ருதம் ஸத்யம் பரம் ப்³ரஹ்ம புருஷம் க்ருஷ்ணபிங்க³லம்' ‘விஶ்வதஶ்சக்ஷு:’ ‘ஸஹஸ்ரஶீர்ஷா' இத்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴: ‘பஶ்ய மே பார்த² ரூபாணி’ ‘ஸர்வத: பாணிபாத³ம் தத்' இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிபி⁴: ப்³ரஹ்ம, ஸவிக்³ரஹம் , ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாத் , பாலயித்ருத்வாது³பதே³ஷ்ட்ருத்வாதி³த்யாத்³யநுமாநைஶ்ச விக்³ரஹஸித்³தி⁴ரிதி—சேந்ந; ஆதி³த்யவர்ணமித்யஸ்யாவித்³யாவிலக்ஷணஸ்வப்ரகாஶஸ்வரூபப்ரதிபாத³நபரதயா உபாஸ்யபரதயா சோபபத்தே: ।நச தமஸ: பரத்வோக்த்யோபாஸநாபரத்வாநுபபத்தி:; உபாஸ்யவிக்³ரஹோபலக்ஷிதஸ்ய தமஸ: பரத்வோக்தே:; ந து ரூபவிஶிஷ்டஸ்ய । ந ச–‘ஏஷோ(அ)ந்தராதி³த்யே ஹிரண்மய: புருஷோ த்³ருஶ்யத' இத்யத்ர வர்தமாநத்வேநாபரோக்ஷஜ்ஞாநவிஷயத்வோக்தேரநாரோப்யத்வம், நஹி யோஷிதோ(அ)க்³நித்வம் த்³ருஶ்யத இத்யுச்யத இதி வாச்யம் ; ப்ரதீகோபாஸநே உபாஸ்யஸாக்ஷாத்காரநியமாபா⁴வே(அ)பிஸகு³ணோபாஸநே உபாஸ்ய ஸாக்ஷாத்காரஸ்ய தஸ்ய ஸ்யாத³த்³தே⁴தி ஶ்ருதிஸித்³த⁴ஸ்ய நியதத்வேந தஸ்யைவ த³ர்ஶநஶப்³தே³நாபி⁴தா⁴நாத், விஶ்வதஶ்சக்ஷுரித்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதீநாம் ஸர்வாத்மகதயா ஸர்வாந்தர்யாமிதயா ச நியம்யஜீவஶரீரசக்ஷு:பாணிஶிர:ப்ரப்⁴ருத்யநுவாதி³த்வோபபத்தே:, ஸர்வத: பாணிபாத³த்வாதே³ஸ்து அஸம்ப⁴வாத் , த்வயாப்யேவமேவ வக்தவ்யத்வாத் । அந்யதா² தே³ஶவிஶேஷாவச்சே²தே³ந பரமமுக்திப்ரதிபாத³நம் க³ம்யத்வப்ரவேஷ்ட்ருத்வாத்³யுபபாத³நம் ச த்வதீ³யமஸங்க³தம் ஸ்யாத் । அநுமாநே(அ)ப்யேவமேவ ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் । ’விகரணத்வாந்நேதி சேத்தது³க்தமி’தி ஸூத்ரே அவித்³யாபரிணாமஸ்ய கரணஸ்தா²நீயஸ்யாங்கீ³காராத³விரோதா⁴த் । யத்து– ’ததே³வாநுப்ராவிஶத் ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரமி’த்யாதி³ஶ்ருதிஸித்³த⁴ம் ஸர்வக³தஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரவேஷ்ட்ருத்வம் க³ம்யத்வம் ச விக்³ரஹம் விநா ந யுஜ்யதே-இதி, தந்ந; ஸ்வஸ்ருஷ்டகார்யாபி⁴வ்யக்தத்வஸ்யைவாநுப்ரவேஶஶப்³தா³ர்த²தயாம் வ்யாபகஸ்ய முக்²யப்ரவேஶாஸம்ப⁴வாத் , ஸ்வத: ப்ராப்தஸ்யாபி அவித்³யாதிரோதா⁴நநிவ்ருத்த்யபேக்ஷயா ப்ராப்யத்வோபசாரேண விக்³ரஹாநாக்ஷேபகத்வாத் । யத்து ‘தமேவம் வித்³வாநம்ருத இஹ ப⁴வதி’ ‘யதா³ பஶ்ய' இத்யாதி³ஶ்ருதௌ ஸர்வநாம்நா ஸவிக்³ரஹஸ்யைவ பராமர்ஶாத் தஜ்ஜ்ஞாநஸ்யைவ மோசகத்வே ஸவிக்³ரஹத்வமிதி, தந்ந; ஸகு³ணவித்³யாயா: க்ரமமுக்த்யர்த²த்வேநாந்யதா²ஸித்³தே⁴:, ஸாக்ஷாந்முக்திஜநகத்வபக்ஷே தது³பலக்ஷிதாத்மஜ்ஞாநஸ்யைவ மோசகத்வாத் । அதஏவ–‘தே³வா அப்யஸ்ய ரூபஸ்ய நித்யம் த³ர்ஶநகாங்க்ஷிண:।’ இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிரபி வ்யாக்²யாதா । கிம் ச விக்³ரஹ: கிம் பௌ⁴திக:, அபௌ⁴திகோ வா । அபௌ⁴திகோ(அ)பி மாயிக:, அமாயிகோ வா । அமாயிகோ(அ)பி ப்³ரஹ்மபி⁴ந்ந:, அபி⁴ந்நோ வா । பௌ⁴திகமாயிகாவபி கர்மார்ஜிதௌ, பரகர்மார்ஜிதௌ வா । ஆத்³யே ஸம்ஸாரித்வாபத்தி:, த்³விதீயே இஷ்டாபத்தி: । ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நத்வே தவாபஸித்³தா⁴ந்த:, நேதி நேதீதிஶ்ருதிவிரோத⁴:, ‘அபாணிபாத³’ இத்யாதி³ ஶ்ருதிவிரோத⁴ஶ்ச । அபௌ⁴திகாமாயிகப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நதே³ஹாங்கீ³காரே உக்தஶ்ருதிவிரோத⁴:, சார்வாகமதப்ரவேஶஶ்ச, ப்ரமாணாபா⁴வஶ்ச । ந ச ‘நாப்⁴யா ஆஸீத³ந்தரிக்ஷ மிதி பூ⁴தகாரணத்வோக்த்யா அபௌ⁴திகத்வாஸித்³தி⁴:; ‘அக்³நிர்மூர்த்³தே⁴'த்யாதி³ஶ்ருதிபர்யாலோசநயாந்தரிக்ஷாதீ³நாம் நாபி⁴த்வாதி³பரிகல்பநயா விராட்³தே³ஹப்ரதிபாத³கதயா ஶரீரஸ்ய பூ⁴தகாரணத்வாப்ரதிபாத³கத்வாத் , தமஸ: பரஸ்தாதி³த்யாதே³ஶ்ச விராட்³தே³ஹோபலக்ஷிதப்³ரஹ்மபரதயா விக்³ரஹஸ்ய தமஸ: பரத்வாப்ரதிபாத³கத்வாத் । ந ச ‘ஏகோ நாராயண ஆஸீத் ந ப்³ரஹ்மா ந ச ஶங்கர' இதி ஶ்ருத்யா மஹாப்ரலயே நாராயணஸ்தி²த்யுக்த்யா நித்யவிக்³ரஹஸித்³தி⁴:; நாராயணஶப்³த³ஸ்ய ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீதி³’தி ஶ்ருத்யநுஸாரேண மாயோபஹிதப்³ரஹ்மபரத்வேந விக்³ரஹபரத்வாபா⁴வாத் । நசைதாவதா சேதநாந்தரஸாதா⁴ரண்யம்; அக²ண்ட³மாயோபஹிதத்வஸ்யைவ வ்யாவர்தகத்வாத் । ந ச ’நித்யோ நித்யாநாம் சேதநஶ்சேதநாநாமி’தி விக்³ரஹநித்யத்வாபா⁴வே விஶேஷோக்திவிரோத⁴:; விக்³ரஹாநங்கீ³காரே(அ)பி ஸ்வரூபசைதந்யமாதா³யோபபத்தே: । நாபி “புரா கல்பாபாயே ஸ்வக்ருதமுத³ரீக்ருத்ய விக்ருதமி’த்யாதௌ³ மஹாப்ரலயே தே³ஹஸ்ய ஸாக்ஷாத்ஸ்தி²த்யுக்த்யா நித்யவிக்³ரஹஸித்³தி⁴:; ஸர்வவிகாரமூலகாரணாவித்³யாயா: ஸம்ஸ்காராத்மநாவஸ்தா²நஸ்ய உத³ரீகரணஶப்³தா³ர்த²த்வாத் । ந ச முக்²யார்த²த்யாக³:; த்வயாப்யஸ்யார்த²ஸ்யைவ வக்தவ்யத்வாத் , அந்யதா² ஸகலஸ்ய ப்³ரஹ்மாண்ட³ஸ்ய தத³நுப்ரவேஶமாத்ரேண ப்ரலயாஸித்³தே⁴: । யத்து–"ஸர்வே நித்யா: ஶாஶ்வதாஶ்ச தே³ஹாஸ்தஸ்ய மஹாத்மந: । பரமாநந்த³ஸந்தோ³ஹா ஜ்ஞாநமாத்ராஶ்ச ஸர்வதா³ ॥” இத்யாதௌ³ ஸாக்ஷாந்நித்யத்வோக்திவிரோத⁴:–இதி, தந்ந; ப்ரலயபர்யந்தஸ்தா²யிது³:க²போ⁴கா³நாயதநஜ்ஞாநமாத்ரப்ரதா⁴நதே³ஹபரதயா த்வத்³விவக்ஷிதபரத்வாபா⁴வாத் । அதஏவ ஜட³ஸ்ததோ பி⁴ந்நஶ்ச । ந ச–“ஆநந்த³ரூபமம்ருதம் யத்³விபா⁴தி” “ஆப்ரணகா²த் ஸர்வ ஏவாநந்த³:” “மோதோ³ த³க்ஷிண: பக்ஷ:" ’யதா³த்மகோ ப⁴க³வாந் ததா³த்மிகா வ்யக்தி: கிமாத்மகோ ப⁴க³வாந் ஜ்ஞாநாத்மக ஐஶ்வர்யாத்மக' இத்யாதி³ஶ்ருதேபை⁴தா³பா⁴வே(அ)பி அஹிகுண்ட³லந்யாயேந விஶேஷப³லாத்³விக்³ரஹத்வோபபத்திரிதி வாச்யம் ; ஆத்மநோ ஜ்ஞாநாநந்த³ரூபத்வப்ரதிபாத³நபரத்வேந விக்³ரஹாப்ரதிபாத³கத்வாத் । ‘விசித்ரஶக்தி: புருஷ: புராண' இத்யாதி³வாக்யஸ்ய ‘ஆத்மநி சைவம் விசித்ராஶ்ச ஹீ’தி ஸூத்ரஸ்ய ச மாயாஶக்திவைசித்ர்யப்ரதிபாத³கத்வேநாத்மஶக்த்யப்ரதிபாத³கத்வாத் , ஆப்ரணகா²தி³த்யாதே³ஶ்ச லீலாவிக்³ரஹாவச்சே²தே³ந து³:கா²த்³யபோ⁴க்த்ருதயோபபத்தே: । மோதோ³ த³க்ஷிண இத்யாதே³ராநந்த³மயகோஶப்ரதிபாத³கதயா ப்³ரஹ்மபரத்வாபா⁴வாத் । ந ஹி ஶ்ருத்யுக்தத்வமாத்ரேண ப்³ரஹ்மணோ விக்³ரஹரூபதா । ‘ப்³ரஹ்மைவேத³ம் ஸர்வம் புருஷ ஏவேத³ம் ஸர்வமி’த்யாதி³ஶ்ருத்யா ப்ரபஞ்சரூபதாபி ப்³ரஹ்மண்யாபத்³யேத । ஸ்வரூபாநந்த³ ஏவ நித்யத்வவத³பராதீ⁴நத்வவச்ச விக்³ரஹத்வகல்பநஸ்ய பரிபா⁴ஷாமாத்ரத்வாத் । மந்மதே(அ)பி ப்³ரஹ்மாதிரிக்தஸ்ய ப்³ரஹ்மஸத்தாஸமாநஸத்தாகத்வாபி⁴மதஸ்ய ப்³ரஹ்மணி நிஷேதா⁴ங்கீ³காராத் । ந ச-நைஷா தர்கேண மதிராபநேயே’தி தர்காக³ம்யத்வோக்த்யா ஆத்மந ஏவ விக்³ரஹவத்த்வமிதி–வாச்யம் ; நிர்விஶேஷாத்மந ஏவ தர்காக³ம்யஸ்யத்வோக்த்யா ஆத்மநோ விக்³ரஹவத்த்வஸ்ய தர்காக³ம்யத்வாநுக்தேரரூபத்வேந சாக்ஷுஷத்வாப்ரஸக்த்யா பிஶாசாதி³வத³ந்தர்தா⁴நஶக்த்யாநுபலம்ப⁴ஸமர்த²நஸ்யாப்ரஸக்தஸமர்த²நத்வாத் , விக்³ரஹபக்ஷே ‘அபாணிபாத³’ இத்யாதி³ஶ்ருதிவிரோத⁴ஸ்யோக்தத்வாச்ச । ந ச ‘அது³:க²மஸுக²மி’த்யாதௌ³ ப்ராக்ருதஸுக²நிஷேத⁴வத³த்ராபி ப்ராக்ருதாவயவநிஷேத⁴பரதா, அந்யதா² ’ஶ்ருணோதி பஶ்யதீ’தி வாக்யஶேஷவிரோத⁴: ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । ஆநந்தா³தி³ரூபதாப்ரதிபாத³கஶ்ருதிவிரோதே⁴ந தத்ர ஸங்கோசவத³த்ர ஸங்கோசகாரணாபா⁴வாத் , ஶ்ரவணத³ர்ஶநயோ: ஶப்³த³ரூபஸாக்ஷித்வமாத்ரேண உபபத்தேர்ந தத்³விரோத⁴: । அந்யதா² த்வந்மதே(அ)பி ப்³ரஹ்மணி சக்ஷுராதி³ஸாத்⁴யஜ்ஞாநாநங்கீ³காரேண தத்³விரோதோ⁴ து³ஷ்பரிஹார: ஸ்யாத் । அத ஏவ–“அரூபோ(அ)ப்ராக்ருதஶ்சே"தி ஸ்ம்ருத்யைவாரூபஶ்ருதிக³த்யுக்தே: நாரூபமித்யநேந ரூபமாத்ரநிஷேத⁴ இதி–நிரஸ்தம்: ஸ்ம்ருதேருபாஸ்யபரத்வேந ஜ்ஞேயப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³காயா: ஶ்ருதே: ஸங்கோசே காரணாபா⁴வாத், ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோரதுல்யப³லத்வாச்ச, ப்ரத்யுத ‘யத்தத³த்³ரேஶ்யமி’த்யாதி³நா பரவித்³யாவிஷயஸ்ய விக்³ரஹவத்த்வப்ரதிபாத³நவிரோதா⁴ச்ச । கிம்ச ப⁴க³வத்³விக்³ரஹோ ந நித்ய:; மஹத்த்வே ஸதி ரூபவத்த்வாத் , விக்³ரஹத்வாத்³வா, நித்யதாபோ³த⁴கத்வாபி⁴மதஶ்ருதேரந்யதா²ஸித்³தே⁴ருக்தத்வாச்ச । ந ச ப்ராக்ருதத்வமுபாதி⁴:; ஸாத⁴நவ்யாபகத்வாத் । ஸாவயவத்வாத³பி ந நித்யத்வம் । ந ச ஶ்ருதிப³லாத் க்வசித் ஸாவயவோ(அ)பி நித்ய:; ஶ்ருத்யந்யதா²ஸித்³தே⁴ருக்தத்வாத் । நநு-அவயவ உபாதா³நம் சேத் ப்³ரஹ்மவிக்³ரஹே நாஸ்த்யேவ, ஏகதே³ஶமாத்ரம் சேத், க³க³நாத்மாதௌ³ வ்யபி⁴சார:; தயோரப்யேகதே³ஶஸத்த்வாத் , நசோபாதா³நாதிரிக்தஸ்யைகதே³ஶஸ்யைவாபா⁴வ:; உபாதா³நதந்த்வந்யஹஸ்தவிதஸ்த்யாதி³பரிமாணதே³ஶஸ்ய படாதா³வநுப⁴வாதி³தி சேந்ந ; உபாதா³நதந்தூநாமேவ ஹஸ்தவிதஸ்த்யாதி³பரிமாணவதாமநுப⁴வாத் । க³க³நாதௌ³ ஸம்யோகி³த்வாதி³நா யதே³கதே³ஶஸாத⁴நம் ததி³ஷ்டமேவ: அஸ்மாபி⁴ஸ்தத்ர ஸாவயவத்வாநித்யத்வயோரங்கீ³காராத் । யத்து ஆத்மநி ஸுக²து³:க²யோர்தே³ஶபே⁴தே³ந ப்ரதீதேரேகதே³ஶஸாத⁴நம், தந்ந; ஸுக²து³:க²யோரந்த:கரணக³ததயா தத்³க³தத்வாபா⁴வாத் । ந ச ’கௌ³ரநாத்³யந்தவதீ’த்யாதி³ஶ்ருத்யா அநாதி³நித்யாயா அபி ப்ரக்ருதே: ஸத்த்வரஜஸ்தமோரூபைகதே³ஶத³ர்ஶநாத்³வ்யபி⁴சார இதி வாச்யம்; ப்ரக்ருதௌ நித்யத்வாபா⁴வாத³வித்³யாதிரிக்தப்ரக்ருதேரபா⁴வாச்ச । நசாவித்³யாயாமேவ வ்யபி⁴சார: ; தஸ்யா அப்யநித்யத்வேந வ்யபி⁴சாராபா⁴வாத் । ந ச–ஜீவாநாமபி 'த்³ரோணம் ப்³ருஹஸ்பதேர்போ⁴க³ம் த்³ரௌணிம் ருத்³ராம்ஶஸம்ப⁴வம் । து³ர்வாஸா: ஶங்கரஸ்யாம்ஶ' இத்யாதி³நாம்ஶோக்தே: ‘யஸ்யாயுதாயுதாம்ஶாம்ஶே விஶ்வஶக்திரவஸ்தி²தா । பரப்³ரஹ்மஸ்வரூபஸ்ய ப்ரணமாமி தமவ்யயம் ॥ விஷ்டப்⁴யாஹமித³ம் க்ருத்ஸ்நமேகாம்ஶேந ஸ்தி²தோ ஜக³த் ।' இத்யாதி³நா ஈஶ்வரஸ்யாப்யம்ஶோக்தேர்ஜீவேஶயோர்வ்யபி⁴சார இதி வாச்யம்; ஆத்மநோம்(அ)ஶஸ்யௌபாதி⁴கதயா ஸ்வாபா⁴விகத்வாபா⁴வாத் । த்வந்மதே ஜீவாநாமணுரூபதயா ஸ்வாபா⁴விகாம்ஶாபா⁴வேந கால்பநிகாம்ஶஸ்யைவ வக்தவ்யத்வாத் । ஏதேந ப⁴க³வல்லோகாதே³ரபி நித்யத்வமபாஸ்தம் । ந ச ‘அதோ ஹி வைஷ்ணவ் லோகா நித்யாஸ்தே சேதநாத்மகா: । மத்ப்ரஸாதா³த்பராம் ஶாந்திம் ஸ்தா²நம் ப்ராப்ஸ்யஸி ஶாஶ்வதம் ॥' இத்யாத்³யாக³மவிரோத⁴:; தஸ்யாவாந்தரப்ரலயஸ்த²த்வபரத்வாத் । தஸ்மாந்நிர்கு³ணம் நிராகாரம் ப்³ரஹ்மேதி ஸித்³த⁴ம் ॥

வம்ஶீவிபூ⁴ஷிதகராந்நவநீரதா³பா⁴த் பீதாம்ப³ராத³ருணபி³ம்ப³ப²லாத⁴ரோஷ்டா²த் । பூர்ணேந்து³ஸுந்த³ரமுகா²ரவிந்த³நேத்ராத் க்ருஷ்ணாத்பரம் கிமபி தத்த்வமஹம் ந ஜாநே ॥ நநு–நிர்விஶேஷம் சேத் ப்³ரஹ்ம, தர்ஹி ப்³ரஹ்மைவைகம் ஜ்ஞாநாத்மகமாநந்தா³த்மகமத்³விதீயம் நித்யம் ஸாக்ஷி சேதி நோபபத்³யதே । ததா² ஹி தத்ர தாவத் ஜ்ஞாநத்வம் கிம் ஜாதிவிஶேஷோ வா, ஸாக்ஷாத்³வ்யவஹாரஜநகத்வம் வா, ஜட³விரோதி⁴த்வம் வா, ஜடா³ந்யத்வம் வா, அஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வம் வா, அர்த²ப்ரகாஶாத்மகத்வம் வா, பராங்கீ³க்ருதம் வா । நாத்³ய:; வ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தஜ்ஞாநாபா⁴ஸேஷு தத்ஸம்ப⁴வே(அ)ப்யக²ண்ட³ரூபப்³ரஹ்மஜ்ஞாநே தத³யோகா³த் । ந த்³விதீய:; ப²லோபதா⁴நஸ்ய ஸுஷுப்த்யாதா³வபா⁴வாத், ஶக்த்யாதி³ரூபஸ்வரூபயோக்³யதாயா அபி முக்தாவபா⁴வாத் । ந த்ருதீய:; ஸ்வரூபஜ்ஞாநஸ்ய நித்யத்வேந தத்³விருத்³த⁴ஸ்ய ஜட³ஸ்ய நித்யநிவ்ருத்த்யாபாதாத் । ந சதுர்த²:; ’ஸத்யம் ஜ்ஞாநமி’த்யாதௌ³ அந்ருதவ்யாவ்ருத்தேரார்தி²கத்வோக்திவிரோதா⁴த் । ந ச பஞ்சம:; அஜ்ஞாநஸ்ய நித்யநிவ்ருத்த்யாபாதாத் । ந ஷஷ்ட²:; மோக்ஷே அந்யார்தோ²ல்லேகா²பா⁴வாத் , ஸ்வரூபோல்லேகே² ச ஸ்வவிஷயத்வாபாதாத் । ந ஸப்தம:; பராங்கீ³க்ருதஜாதேர்வ்யவஹாரஹேதுத்வாதே³ர்வா த்வந்மதே அஸம்ப⁴வாதி³தி சேந்ந; அர்த²ப்ரகாஶத்வமேவ ஜ்ஞாநத்வம் । முக்தாவர்தா²பா⁴வே(அ)பி தத்ஸம்ஸ்ருஷ்டப்ரகாஶத்வஸ்ய கதா³சித³ர்த²ஸம்ப³ந்தே⁴நாப்யநபாயாத் । அதஏவ–"அர்த²ப்ரகாஶரூபத்வம் ஜ்ஞாநத்வம் ப்³ரஹ்மண: கத²ம் । அந்யார்தா²பா⁴வதோ மோக்ஷே ஸ்வேந ஸ்வஸ்யாப்யவேத³நாத் ॥” இதி–நிரஸ்தம் ॥ யத்து-ஆநந்த³த்வம் ஜாதிவிஶேஷோ வா, அநுகூலதயா வேத³நீயத்வம் வா, அநுகூலவேத³நத்வம் வா, அநுகூலத்வமாத்ரம் வா, ஜ்ஞாநாத்மகத்வமேவ வா, து³:க²விரோதி⁴த்வம் வா, து³:கா²பா⁴வோபலக்ஷிதஸ்வரூபத்வம் வா, பராங்கீ³க்ருதம் வா । நாத்³ய:; அக²ண்ட³ஸ்வரூபாநந்தே³ தத³பா⁴வாத், ந த்³விதீய:; மோக்ஷே வேதி³துரபா⁴வாத் , ஆத்மநோ(அ)வேத்³ய த்வாச்ச । கிம்ச ஆநுகூல்யம் கிம்சித்ஸாபேக்ஷம் , ந சாந்யம் ப்ரதி தத்³யுக்தமிதி ஸ்வம் ப்ரத்யேவ வக்தவ்யத்வேந ஸவிஶேஷத்வாபாதாத் । அத ஏவ ந த்ருதீய: । கிம் ச வேத³நஸ்வபா⁴வாத³தி⁴கஸ்யாநுகூலஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகத்வே ஸக²ண்ட³த்வாபாத:, ஔபாதி⁴கத்வே கதா³சிதா³நந்த³நிவ்ருத்த்யாபாத:, ந சதுர்த²:; உக்தரீத்யா ஆநுகூல்யாஸம்ப⁴வாத் । அதஏவ நிருபாதீ⁴ஷ்டத்வமாநந்த³த்வமிதி –நிரஸ்தம் । ந பஞ்சம: ; து³:கா²தி³ஜ்ஞாநஸ்யாபி ஆநந்த³த்வாபாதாத் । விஷயாநுல்லேகி²ஜ்ஞாநம் ததே²தி சேந்ந; ஜ்ஞாநஸ்ய ஸவிஷயத்வநியமாத், ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்மே’த்யாதௌ³ விஜ்ஞாநபதே³நைவ து³:க²வ்யாவ்ருத்திஸித்³தா⁴வாநந்த³பத³வையர்த்²யாபாதாச்ச, ந ஷஷ்ட²:; விரோத⁴ஸ்ய நிவர்தகத்வாதி³ரூபத்வே து³:க²ஸ்ய நித்யநிவ்ருத்த்யாபத்தே: தாதா³த்ம்யாயோக்³யத்வரூபத்வே க⁴டாதா³வப்யாநந்த³த்வாபாதாத், ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்மே'த்யாதௌ³ து³:க²வ்யாவ்ருத்தேரார்தி²கத்வோக்த்யயோகா³ச்ச । ந ஸப்தம:; வைஶேஷிகமோக்ஷே த்வது³க்தஸ்ய து³:கா²பா⁴வே ஸத்யபி ஆநந்தா³பா⁴வேநாபுமர்த²த்வஸ்ய த்வந்மோக்ஷே(அ)ப்யாபாதாத் । நாஷ்டம:; பராங்கீ³க்ருதஸ்ய நிருபாத்⁴யநுகூலவேத³நீயத்வாதே³ஸ்த்வந்மதே அஸம்ப⁴வாத் । யதி³ சாநந்த³த்வாதே³ர்து³ர்நிரூபத்வே(அ)பி தத³தி⁴கரணம் ப்³ரஹ்மாபா³த்⁴யமாநந்தா³த்³யாத்மகம் ச, தர்ஹி ஸத்யத்வாதே³ர்து³ர்நிரூபத்வே(அ)பி தத³தி⁴கரணம் ஜக³த³பா³த்⁴யம் ஸதா³த்மகம் ச ஸ்யாதி³தி - சேந்ந; ஆநந்த³த்வஸ்ய நிருபாதி⁴கேஷ்ட²த்வரூபத்வாத் ந ச து³:கா²பா⁴வே அதிவ்யாப்தி:; து³:கா²பா⁴வஸ்யாபி ஸுக²ஶேஷத்வாத் , அபா⁴வஸ்ய விரோதி⁴பா⁴வாந்தரத்வாப்⁴யுபக³மாத் । ந ச முக்தாவிச்சா²பாயே ஆநந்தா³பாயாபத்தி:; இஷ்டத்வோபலக்ஷிதஸ்ய ஸ்வரூபஸ்யாநபாயாத், உபலக்ஷ்யே ச தத³வச்சே²த³கஸத்த்வஸ்யாதந்த்ரத்வாத் । ந ச–நிருபாதி⁴கேஷ்டத்வம் ஸ்வாபா⁴விகமௌபாதி⁴கம் வா; நாந்த்ய:; ப்³ரஹ்மண: ஆநந்த³ரூபத்வாபா⁴வாபத்தே:, ஆத்³யே ஜ்ஞாநாதிரேகி, தத³நதிரேகி வா, ஆத்³யே ஸக²ண்ட³த்வாபத்தி:; த்³விதீயே ஆநந்த³பத³வையர்த்²யமிதி வாச்யம்; ஜ்ஞாநாநந்த³யோரபே⁴தே³(அ)பி கல்பிதஜாதிபே⁴த³நிப³ந்த⁴நப்ரவ்ருத்திகதயா பத³த்³வயப்ரயோக்³யஸ்ய வ்யாவ்ருத்திபே⁴தே³ந ஸாப²ல்யாத் । ஏதேந விஷயாநுல்லேகி²ஜ்ஞாநமேவாநந்த³ இத்யபி யுக்தம் ; ஜ்ஞாநே விஷயோல்லேக²நியமஸ்ய ப்ராகே³வ நிராஸாத் । ஏவம் சாநந்த³த்வஸ்ய ஸுநிரூபதயா ந தந்ந்யாயேந ஜக³தஶ்ச ஸதா³த்மகத்வாபாத³நமிதி । கிம் ச ஜக³தி ஸதா³த்³யாத்மகத்வே பா³த⁴கம் த்³ருஶ்யத்வாதி³கம், ந த்வாநந்தே³, தஸ்ய த்³ருக³நதிரேகாத் । ஏதேந—“நிருபாத்⁴யநுகூலத்வவேத³நீயம் ஸுக²ம் மதம் । நிர்விஶேஷமவேத்³யம் ச கத²ம் ப்³ரஹ்ம ஸுகா²த்மகமி"தி–நிரஸ்தம் ; பரமப்ரேமாஸ்பத³த்வேந வேத்³யத்வாத் , ஸுக²வேத³நபே⁴தா³பா⁴வாத், வேத³நாபா⁴வேநாஸுக²த்வாபாத³நாநுபபத்தே: । நநு-அத்³விதீயத்வம் த்³விதீயாபா⁴வவிஶிஷ்டத்வம், தது³பலக்ஷிதத்வம் வா, உப⁴யதா²பி விஶேஷணமுபலக்ஷணம் வா த்³விதீயாபா⁴வ: ப்ராமாணிகஶ்சேத், ததா³ தேந ஸத்³விதீயத்வாபத்தி: அப்ராமாணிகஶ்சேத் , ததா³ த்³விதீயேந ஸத்³விதீயத்வாபத்தி: । ந சாபா⁴வே த்³விதீயே(அ)பி ந பா⁴வாத்³வைதஹாநி:; அபா⁴வவத்³ த்³ருஶ்யஸ்ய த⁴ர்மாதே³ரப்யேவம் ப்ராமாணிகத்வே பா³த⁴காபா⁴வாதி³தி - சேந்ந; ப்ரபா⁴கரரீத்யா த்³விதீயாபா⁴வஸ்யாதி⁴கரணாநதிரிக்தத்வேந ப்ராமாணிகத்வே(அ)பி தேந ஸத்³விதீயத்வாபா⁴வாத் । ந ச–ஏவமநுபலப்³தே⁴: பார்த²க்யேந ப்ரமாணத்வோக்திரயுக்தா, ப்ரமேயாநதிரேகாதி³தி - வாச்யம் ; அதிரிக்தாபா⁴வவாதி³மத ஏவம் தது³க்தே:, அதிரிக்தாபா⁴வாநப்⁴யுபக³மே(அ)பி அபா⁴வத்வப்ரகாரகஜ்ஞாநே தத்ப்ராமாண்யோபபத்தேஶ்ச । ந சாந்ருதவ்யாவ்ருத்தேரபி ப்³ரஹ்மமாத்ரதயா பே⁴த³ஸத்த்வாபத்தி:; இஷ்டாபத்தே:, அந்ருதநிரூபிதத்வம் பரமந்ருதமித்²யாத்வாந்மித்²யா । பே⁴தோ³ ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நதயா ஸத்ய ஏவேதி । ந ச–ப்ராபா⁴கரமதே ப்ரதியோகி³மத³தி⁴கரணவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் கைவல்யாதி³விஶேஷோ(அ)வஶ்யமதி⁴கரணே வக்தவ்ய:, ததா²ச ஸ ஏவாபா⁴வ:, அந்யதா² தேஷாமப்யநுபபத்திரேவேதி வாச்யம் । யஸ்மிந் கதா³பி ந ப்ரதியோகி³ஸம்ப³ந்த⁴:, தஸ்மிந் ஸ்வரூபரூபோ(அ)பே⁴த³ ஏவ கைவல்யம் । யஸ்மிம்ஶ்ச கதா³சித் ஸோ(அ)பி, ததா³ தஸ்மிந் ப்ரதியோகி³மத³தி⁴கரணகாலபி⁴ந்நகாலாவச்சி²ந்நமத³தி⁴கரணமிதி ந கைவல்யஸ்யாதி⁴கரணாதிரேக:, ந வாநுபபத்திரிதி । ந ச–ஏவம் கு³ணகு³ண்யபே⁴த³வாதி³மதே ஶௌக்ல்யாதே³ரிவ ஶக்த்யாதே³ரபி பா⁴வரூபத⁴ர்மஸ்ய ப்³ரஹ்மாபே⁴தோ³(அ)ஸ்த்விதி - வாச்யம்; ஶக்த்யாதி³நா ஸஹாபே⁴த³க்³ராஹகமாநாபா⁴வாத் । அஸ்துவா த்³விதீயாபா⁴வோபலக்ஷிதஸ்வரூபத்வமத்³விதீயத்வம், தஸ்ய ச ப்ராமாணிகத்வே(அ)பி தத்ப்ரதியோகி³நோ த்³விதீயஸ்ய ஸ்வப்நோபபு⁴க்தநிக³ரணாதா³விவ ப்ராமாணிகத்வாநாபத்தே: । ஏதேந-த்³விதீயாபா⁴வஸ்ய ப்ராக³பா⁴வாதி³த்வே த்³விதீயஸ்யாநித்யத்வமாத்ரம் ஸ்யாத் , ந து மித்²யாத்வம் , அத்யந்தாபா⁴வத்வே தூபலக்ஷணத்வாநுபபத்தி:; ஸதா³தநத்வாத் , ஶ்ருதிதாத்பர்யவிஷயத்வாதி³கார்யாநந்வயித்வேந உபலக்ஷணத்வே அத்யந்தாபா⁴வாஸித்³தி⁴:। ஏவம் ச "த்³வைதாபா⁴வஸ்தாத்த்விகஶ்சேத் தேந ஸ்யாத் ஸத்³விதீயதா । அதாத்த்விகஶ்சேத்³த்³வைதேந ஸத்³விதீயத்வமாபதேத் ॥" இதி–பராஸ்தம்; ஸ்வரூபாதிரேகதயா தத்ப்ரமாயா அநுத்³தே³ஶ்யத்வாத் , தத்³போ³த⁴ஸ்யாவாந்தரதாத்பர்யேண யதா²கத²ஞ்சித்ஸம்ப⁴வாத் , தாத்த்விகத்வே ப்³ரஹ்மாநதிரேகாத், அதாத்த்விகத்வே ஸ்வப்நநிக³ரணந்யாயஸ்யோக்தத்வாத் । உபபாதி³தம் சைதத்³விஸ்தரேண ப்ராகி³தி ஶிவம் । நநு–ப்³ரஹ்மண ஏவ யந்நித்யத்வமபி⁴மதம், தத் கிம் ஸர்வகாலஸம்ப³ந்தி⁴த்வம் வா, காலாவச்சே²த³ராஹித்யம் வா, த்⁴வம்ஸாப்ரதியோகி³த்வம் வா, உப⁴யாவதி⁴ராஹித்யம் வா । நாத்³யௌ; அவித்³யாயாம் காலே சாதிவ்யாப்தே:; அவித்³யாயா: ஸர்வகாலோபாதா³நத்வேந தத்ஸம்ப³ந்த⁴நியமாதி³தா³நீமேவ நாந்யதே³த்யேவம்ரூபதத³வச்சே²த³ரஹிதத்வாச்ச । ந த்ருதீய:; த்⁴வம்ஸே(அ)திவ்யாப்தே: । ந ச த்⁴வம்ஸோ(அ)பி த்⁴வம்ஸப்ரதியோகீ³, ப்ரதியோக்³யநுந்மஜ்ஜநம் து ப்ராக³பா⁴வநிவ்ருத்திரூபஸ்ய க⁴டஸ்ய நிவ்ருத்தாவபி ப்ராக³பா⁴வாநுந்மஜ்ஜநவத்³யுக்தமிதி வாச்யம் ; ஏவம் ஸதி மோக்ஷே(அ)ப்யாத்மாந்யஸ்ய கஸ்யசித்³ த்⁴வம்ஸஸ்ய வக்தவ்யதயா லாக⁴வார்த²மாத்³யத்⁴வம்ஸநித்யதாயா ஏவ யுக்தத்வாத் । ந ச–த்⁴வம்ஸஸ்ய நித்யத்வே(அ)பி பா⁴வேஷு ப்³ரஹ்மைவ நித்யமிதி வாச்யம்; நிஷ்ப்ரதியோகி³கத்வேந பா⁴வஸ்ய த்⁴வம்ஸத்வாதே³ரபி நித்யத்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் । ந சதுர்த²:; ஏவம் பரிபா⁴ஷாயாமபி ப்³ரஹ்மண ஏவ நித்யத்வமித்யேதத்ப²லஸ்ய முக்தாவந்யாபா⁴வஸ்யாஸித்³தி⁴ரிதி-சேந்ந; சதுர்த²பக்ஷஸ்ய க்ஷோத³ஸஹத்வாத் । ந ச–அந்த்யாவதி⁴ரஹிதஸ்ய ப்³ரஹ்மாந்யஸ்ய முக்தாவஸத்த்வம் ந ஸித்³த⁴மிதி வாச்யம், விஶேஷணாந்தரஸ்யைவ ஸித்³தே⁴: । அதஏவ–‘காலே காலாபரிச்சி²ந்நே த்⁴வம்ஸே சாத்⁴வம்ஸயோகி³நி । நித்யே ஸதி கத²ம் நித்யம் ப்³ரஹ்மைவேதி மதம் தவ ॥” இதி–நிரஸ்தம் ; காலஸ்யாப்யாவித்³யகத்வேநாந்த்யாவதி⁴மத்த்வாத் , த்⁴வம்ஸஸ்யாத்⁴வம்ஸப்ரதியோகி³த்வே(அ)பி ஆத்³யாவதி⁴மத்த்வாச்ச । ந ச தாவதா ஸத்³விதீயத்வம் ; தாத்த்விகஸ்ய த்³விதீயஸ்யைவமப்யபா⁴வாத் । ந சைவமதாத்த்விகத்வே த்⁴வம்ஸநிவ்ருத்தி:; இஷ்டத்வாத் । ந ச ப்ரதியோக்³யுந்மஜ்ஜநம் । தாத்³ருக்³த்⁴வம்ஸோபலக்ஷிதஸ்வரூபஸ்யைவ விரோதி⁴த்வாத் ப்ராக³பா⁴வஸ்ய ப்ரதியோகி³த்⁴வம்ஸாதா³விவ । நநு–கத²ம் த்³ருக்³ரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸாக்ஷாத்³த்³ரஷ்ட்ருத்வரூபம் ஸாக்ஷித்வம் ? ‘ஸாக்ஷாத்³த்³ரஷ்டரி ஸம்ஜ்ஞாயா'மித்யநுஶாஸநாதி³தி சேத், அவித்³யாதத்கார்யாந்யதரப்ரதிப²லிதசைதந்யஸ்யைவ ஸாக்ஷித்வாத் । ததா²ச த்³ருக்³ரூபஸ்யாபி உபாதி⁴நா த்³ரஷ்ட்ருத்வம் । ந சோபாதே⁴ரபி ஸாக்ஷ்யதீ⁴நஸித்³தி⁴கப்ராதீதிகாவித்³யாகார்யத்வேந சக்ரகாத்³யாபத்தி:। உத்பத்திஜ்ஞப்திப்ரதிப³ந்த⁴ஸ்யாபா⁴வாத³வித்³யாதது³பாதி⁴கத்³ரஷ்ட்ருத்வயோருப⁴யோரப்யநாதி³த்வாத் । நநு - ஸாக்ஷீ ஜீவகோடிர்வா, ப்³ரஹ்மகோடிர்வா, உப⁴யாநுக³தம் சிந்மாத்ரம் வா । நாத்³ய:; ஜீவோ பு³த்⁴யுபாதி⁴கோ(அ)ணுரிதி பக்ஷே இத³மம்ஶாவச்சி²ந்நசித்³வேத்³யஸ்ய ஶுக்திரூபஸ்ய ஸாக்ஷிவேத்³யத்வாயோகா³ச்சக்ரகாத்³யாபாதாத் , அஜ்ஞாநோபாதி⁴க: ஸர்வக³த இதி பக்ஷே(அ)ப்யஜ்ஞாநஸ்யாபி ஸாக்ஷ்யதீ⁴நஸித்³தி⁴கத்வேநாந்யோந்யாஶ்ரயாத் । ந த்³விதீய:; ப்³ரஹ்மண ஏவ ஸாக்ஷிவேத்³யது³:கா²தி³தீ⁴: ந ஜீவஸ்யேதி வைபரீத்யாபாதாத் , அந்யதா² அநவச்சி²ந்நாநந்த³தீ⁴ரபி ஜீவஸ்யேதி ஸ்யாத் , ப்³ரஹ்மசைதந்யம் க⁴டாதி³ப்ரகாஶகமிதி மதே அஜ்ஞாநாபி⁴ப⁴வத்³வாரா தஸ்ய ஜீவசைதந்யாபே⁴தா³பி⁴வ்யஞ்ஜகாந்த:கரணவ்ருத்திவத்தாத்³ருஶவ்ருத்த்யபா⁴வாச்ச । ந த்ருதீய:; ஈஶ்வரேணேவ சிந்மாத்ரேணாபி ஸம்ஸாரி து³:க²ஸ்ய தத்³க³தத்வேந க்³ரஹணே(அ)பி யத்³பா⁴கோ³ முக்தஸ்தஸ்ய சிந்மாத்ரஸ்ய து³:கா²த்³யுல்லேக²ரூபோபப்லவாபாதாத் । ஸுப்தமைத்ரம் ப்ரதி மைத்ரீயாஜ்ஞாநாதே³ர்மைத்ரீயதயேவ ஜாக்³ரச்சைத்ரீயது³:கா²தே³ரபி சைத்ரீயதயா ஸுப்தமைத்ரம் ப்ரதி ப்ரதீதிப்ரஸங்கே³ந மைத்ரேணைதாவந்தம் காலம் து³:க²ம் நாவேதி³ஷமிதி பராமர்ஶாயோகா³தி³தி-சேந்ந; ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மாதிரிக்தஸ்ய பு³த்⁴யுபாதி⁴கஜீவாதிரிக்தஸ்ய ஸாக்ஷிணோ(அ)ங்கீ³க்ருதத்வேந தத்பக்ஷோக்ததோ³ஷாபா⁴வாத் । ததா²சாவித்³யாவ்ருத்திப்ரதிப²லிதம் சைதந்யம் ஸாக்ஷீ; ஸுப்தாவப்யவித்³யாவ்ருத்திஸ்வீகாரஸ்ய ப்ராகு³க்தே: । ந சாந்யோந்யாஶ்ரய:; ப்ராகே³வ நிராஸாத் , ஶுத்³த⁴ஸ்ய ஸாக்ஷித்வாபா⁴வேந முக்தோபப்லவாபாதாபா⁴வாத் । யஸ்து ஸுப்தமைத்ரே சைத்ரது³:க²க்³ரஹணாபத்த்யா ஏதாவந்தம் காலம் து³:க²ம் நாவேதி³ஷமிதி பராமர்ஶவிரோத⁴ உக்த:, தந்ந; ஸாக்ஷிண: ஸர்வஜீவஸாதா⁴ரண்யே(அ)பி தத்தஜ்ஜீவசைதந்யாபே⁴தே³நாபி⁴வ்யக்தஸ்ய தத்தத்³து³:கா²தி³பா⁴ஸகதயா அதிப்ரஸங்கா³பா⁴வாத் । யச்ச ஸுகா²தே³: ஸ்வாநந்தரபா⁴வ்யவித்³யாவ்ருத்திப்ரதிப²லிதசித்³வேத்³யத்வே ஜ்ஞாதைகஸத்த்வாயோக³ இதி, தந்ந; மாநஸத்வவாதி³மதே(அ)ப்யஸ்ய ஸமாநத்வாத் । நஹி தந்மதே ஜ்ஞாதைகஸ்தி²திகத்வாதிரிக்தம் ஜ்ஞாதைகஸத்த்வமஸ்தி; து³:கா²தி³ஸமஸமயோத்பந்நவ்ருத்த்யாபி ஜ்ஞாதைகஸத்த்வோபபத்தேஶ்ச । தஸ்மாத் ஜ்ஞாநாநந்தை³கரூபமத்³விதீயம் நித்யம் ஸாக்ஷி ச ப்³ரஹ்மேதி ஸித்³த⁴ம் ॥

நநு–நிர்விஶேஷம் சேத் ப்³ரஹ்ம, கத²ம் ததே³வ நிமித்தமுபாதா³நமிதி அபி⁴ந்நநிமித்தோபாதா³நகத்வம் ஜக³த: ? விகாரவத்காரணஸ்யைவோபாதா³நத்வாத் , ப்³ரஹ்மணோ(அ)விகாரத்வாத் , அந்யதா² ‘நிர்விகாரோ ஹர: ஶுத்³த⁴' இத்யாதி³ஶ்ருதிவிரோதா⁴பத்தேரிதி சேந்ந; பரிணாமிதயோபாதா³நத்வாபா⁴வே(அ)பி விவர்தாதி⁴ஷ்டா²நதயோபாதா³நத்வஸம்ப⁴வாத் । விவர்தாதி⁴ஷ்டா²நத்வம் ச விவர்தகாரணாஜ்ஞாநவிஷயத்வமேவ । தது³க்தம் வார்திகக்ருத்³பி⁴:--‘அஸ்ய த்³வைதேந்த்³ரஜாலஸ்ய யது³பாதா³நகாரணம் । அஜ்ஞாநம் தது³பாஶ்ரித்ய ப்³ரஹ்ம காரணமுச்யதே ॥’ இதி । நசோபாதா³நலக்ஷணாபா⁴வ; ஆத்மநி கார்யஜநிஹேதுத்வஸ்யைவ உபாதா³நலக்ஷணத்வாத் , தஸ்ய ச பரிணாம்யபரிணாம்யுப⁴யஸாதா⁴ரணத்வாத் । நநு ப்³ரஹ்மைவோபாதா³நமுதாஜ்ஞாநமபி, ஆத்³யே ஸத்யோபாதா³நத்வே ஸத்யத்வாபத்த்யா அஜ்ஞாநோபாதா³நகத்வகல்பந விரோத⁴:, த்³விதீயே ஸூத்ரத்³வயஸ்ய ரஜ்ஜும் ப்ரதீவ ப்³ரஹ்மாஜ்ஞாநயோ: ஸமப்ராதா⁴ந்யேந வா உபாதா³நத்வம் நிர்விகாரஶ்ருதிஸ்து கேவலப்³ரஹ்மபரேதி விவக்ஷிதம், உத மாயாஶக்திமத்³ப்³ரஹ்ம உபாதா³நம் நிர்விகாரஸ்துதிஸ்து தத³நுபரக்தப்³ரஹ்மவிஷயேதி விவக்ஷிதம் , உத மாயாத்³வாரா ப்³ரஹ்ம காரணம் அம்ஶுரிவ தந்துத்³வாரா படம் ப்ரதி, நிர்விகாரஶ்ருதிஸ்து அத்³வாரகவிகாரநிஷேதி⁴கேதி விவக்ஷிதம் । நாத்³ய:; உப⁴யோ: ஸமதயைவ விகாரித்வேந ப்³ரஹ்மணோ விஶிஷ்ய நிர்விகாரத்வோக்த்யயோகா³த், ஸிதாஸிதஸூத்ராரப்³த⁴படே ஸிதாஸிதத்வவஜ்ஜக³தி பாரமார்தி²கத்வாநிர்வசநீயத்வயோராபாதாத் , ப்³ரஹ்மஸ்வபா⁴வஸ்ய பாரமார்தி²கத்வஸ்ய உபாதே³யதீ⁴மாத்ரஸ்த²த்வே அவித்³யாஸ்வபா⁴வஸ்யாநிர்வாச்யத்வஸ்யாபி தீ⁴மாத்ரஸ்த²த்வாபாதாத், தந்மாத்ரோபாதா³நகத்வஸ்ய தத்தத்ஸத்த்வப்ரயோஜகத்வே அநிர்வாச்யத்வஸ்யாப்யபா⁴வப்ரஸங்கா³த், தந்மாத்ரோபாதா³நகத்வாபா⁴வாத் । த்³விதீயே ப்³ரஹ்மணோ மாயாக்²யஹேதூபராக³மபேக்ஷ்ய விகாரித்வே ம்ருதா³தி³வத் பரிணாமித்வாபத்தி:, விஶிஷ்டஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வே நிர்விகாரஶ்ருதிவிரோத⁴:, அப்³ரஹ்மத்வே ப்³ரஹ்மண: காரணத்வாஸித்³தி⁴:, விஶிஷ்டஸ்ய ம்ருதா³தி³வத்³த⁴ர்மிஸமஸத்தாகரூபாந்தராபத்திரூபபரிணாமாத்³விவர்தமதஹாநிஶ்ச । நசவிஶிஷ்டாபேக்ஷயா பரிணாமத்வம் ஶுத்³தா⁴பேக்ஷயா விவர்தத்வமிதி வாச்யம்; ஶுத்³தே⁴(அ)பி விவர்தார்த²மாரோபித விகாரஸ்யாவஶ்யகத்வேந நிர்விகாரஶ்ருதே: தத்பரத்வாபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । தஸ்யா விஶேஷ்யே தாத்த்விகவிகாராபா⁴வபரத்வே விஶிஷ்டே விகாரோக்த்யயோக³:; தத்த்வதோ நிர்விகாரே ஆரோபிதவிகாராவிரோதா⁴த் । ந த்ருதீய:; அம்ஶோஸ்தந்தும் ப்ரதீவ ப்³ரஹ்மணோ மாயாம் ப்ரத்யுபாதா³நத்வாபா⁴வாதி³தி சேந்ந; உப⁴யாபரிணாமித்வேந தயோ: காரணத்வாங்கீ³காராத் । ந ச தத்பக்ஷோக்ததோ³ஷாவகாஶ:; உப⁴யோ: பரிணாமிதயா காரணத்வாநங்கீ³காராத்। கிம்த்வஜ்ஞாநஸ்யைவ । அத ஏவாஸாதா⁴ரண்யேந நிர்விகாரத்வமபி । ந ஹ்யவித்³யாஸாஹித்யே(அ)பி ப்³ரஹ்ம பரிணமதே, கிம்து விவர்தத இதி । ந சாவித்³யாபரிணாமத்வே(அ)பி ஸத்யத்வாபத்தி:; பரிணாம்யுபாதா³நஸமஸத்தாகத்வரூபஸ்ய ஸத்யத்வஸ்ய பரிணாமத்வநிர்வாஹகத்வாத் , ப்³ரஹ்மஸமஸத்தாகத்வாபா⁴வேந தத³பேக்ஷயா பரிணாமத்வாபா⁴வாத் , ஸ்வஸமாநஸத்தாகவிகாராஹேதுதயா நிர்விகாரத்வோபபத்தேஶ்ச । ந ச ஸத்யோபாதா³நத்வே ஸத்யத்வாபத்தி:; பரிணாம்யுபாதா³நத⁴ர்மாணாமேவ ம்ருத்த்வஸுவர்ணத்வாதீ³நாம் கார்யே(அ)ந்வயத³ர்ஶநாத் ஸத்யோபாதா³நத்வே(அ)ப்யஸத்யத்வோபபத்தே: । ந ச ஸத்யாஸத்யதூ⁴மாநுக³ததூ⁴மத்வஸ்யேவ ஸத்யாஸத்யாநுக³தோபாதா³நத்வஸ்யைகஸ்யாபா⁴வ இதி வாச்யம்; ஸ்வநிஷ்ட²கார்யஜநிஹேதுத்வஸ்யோக்தத்வாத் । நஹி ஸத்யாஸத்யத்வவைத⁴ர்ம்ய ஸாத⁴ர்ம்யவிரோதி⁴; அந்யதா² கிம்சித்³வைத⁴ர்ம்யஸ்யைவ ஸாத⁴ர்ம்யவிரோதி⁴த்வே ஸாத⁴ர்ம்யகதோ²ச்சே²தா³பத்தே:, அநாபா⁴ஸவிஷயஸம்ஸ்காரஜந்யஜ்ஞாநவிஷயத்வாதே³ராபா⁴ஸாநாபா⁴ஸஸாதா⁴ரணஸ்ய த்³ருஷ்டாந்தே(அ)பி ஸத்வாச்ச । நநு அவித்³யோபாதா³நத்வகல்பநா ந யுக்தா; ப்³ரஹ்மண ஏவ ரூப்யாகாஶாத்³யுபாதா³நத்வஸம்ப⁴வாத் , அவித்³யாந்வயவ்யதிரேகஸ்ய நிமித்ததாமாத்ரேணாந்யதா²ஸித்³தே⁴ரிதி-சேந்ந; க⁴டகுண்ட³லாதே³: பரிணாம்யபேக்ஷாத³ர்ஶநேந க³க³நாதா³வஜபோ³வித்³யாயா: பரிணாம்யுபாதா³நத்வஸ்யாவஶ்யகத்வாத் । ந ச ஸத்யஸ்ய ரூப்யாதே³: ஸத்யரூபாபத்திமத்பரிணாம்யபேக்ஷா நாஸ்தீதி ந ஸர்வத்ரோபாதே³யே தத³பேக்ஷாநியம இதி - வாச்யம்; ஸ்வவிஷயகாஜ்ஞாநாநபேக்ஷஸ்ய தத்³பா⁴வ இத்யேவ ஸத்யரூபாபத்திபதே³ந விவக்ஷிதத்வாத்। நஹி ப்³ரஹ்மாஜ்ஞாநஸ்ய ரூப்யாதி³பா⁴வாபத்தௌ ஸ்வவிஷயகாஜ்ஞாநம் வ்யவதா⁴யகமஸ்தி । கிம் ச விகாரித்வேநாப்யவித்³யாயா உபாதா³நத்வகல்பநம் । ந ச–ப்³ரஹ்மண ஏவாதாத்த்விகவிகாரஸம்ப⁴வாத் ந தத்கல்பநமிதி வாச்யம் ; தத்³விஷயகாஜ்ஞாநபரிணாமத்வவ்யதிரேகேண விகாரே அதாத்விகத்வாநிர்வாஹாத் । கிம் ச கார்யாபேக்ஷிதஸ்வஸமாநஸத்தாகோபாதா³நத்வேநாப்யவித்³யோபாதா³நத்வம் । ஸமாநஸத்தாகத்வம் ச ரூப்யஸ்த²லே ஸத்த்வத்³வைவித்⁴யேந வா ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேதரபா³த்⁴யத்வரூபப்ராதிபா⁴ஸிகத்வமாதா³ய வோபபத்³யதே । தஸ்மாத்³ரூப்யதத்தாதா³த்ம்யயோரவித்³யாவிகாரத்வே(அ)பி இத³மோ ரூப்யரூபாபத்திரூபோ விகார: கத²ம் ? இத³ம் ரூப்யரூபமாபந்நமிதி அப்ரதீதே:, ஆரோபிதஸ்யாரோபம் விநா அயோகா³தி³தி-நிரஸ்தம்; ரூப்யாகாரபரிணதாஜ்ஞாநாதி⁴ஷ்டா²நசைதந்யாவச்சே²த³கமாத்ரதயேத³மோ ரூப்யாபத்தேரநங்கீ³காராத் । யத்து கிமித³முபாதா³நத்வம் ரூபாந்தராபத்திப்ரதீதிம் ப்ரதி விஷயத்வம் வா, ரூபாந்தராபே⁴த³தீ⁴விஷயத்வம் வா, கார்யாபே⁴த³தீ⁴விஷயத்வம் வா । நாத்³ய:; அஸித்³தே⁴:, ‘ஶுக்தீ ரூப்யபா⁴வமாபந்நாப்³ரஹ்மாகாஶபா⁴வமாபந்நமி’த்யப்ரதீதே:। ந த்³விதீய:; தத்த்வம்பதா³ர்த²யோ: க்ஷீரநீரயோர்முண்ட³கோ³த்வயோஶ்சோபாதா³நோபாதே³யதாபத்தே: । ந த்ருதீய:; ஸத்³ருஶே ஸந்நிஹிதே நிமித்தே(அ)பி கார்யாபே⁴த³ப்⁴ரமஸம்ப⁴வேநாவ்யாப்தேரிதி, தத³நுக்தோபாலம்ப⁴நதயா அபாஸ்தம் । யத³பி ப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நத்வேந ப்³ரஹ்மணோ நோபாதா³நத்வம் , அதீதாஸதோரநுபாதா³நயோரபி ப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நத்வத³ர்ஶநாத், ப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நே(அ)பி ஶுக்த்யாதா³வுபாதா³நத்வாவ்யவஹாராச்சேதி, தந்ந; சைதந்யஸ்யைவாதி⁴ஷ்டா²நத்வேநாதீதாதே³ரநதி⁴ஷ்டா²நத்வாத் । கிம்ச நஹி வ்யவஹாராபா⁴வமாத்ரேண வஸ்துவ்யதிரேக:; வ்ருக்ஷாதி³ஷு ப்ருதி²வீதி வ்யவஹாராபா⁴வே(அ)பி ப்ருதி²வீத்வஸத்த்வாத் । யத்து மாயோபாதா³நமீஶ்வரோ நிமித்தம், ஶுத்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மாதி⁴ஷ்டா²நமிதி பக்ஷே அபி⁴ந்நநிமித்தோபாதா³நத்வாபா⁴வேந த்வந்மதே தத³ர்த²ஸ்ய ப்ரக்ருத்யதி⁴கரணாதே³ரநுபபத்திரிதி, தந்ந; ஏகஸ்யைவாவித்³யோபஹிதத்வேநோபாதா³நத்வஸ்யாவித்³யாபரிணாமேச்சா²க்ருத்யாத்³யாஶ்ரயத்வேந நிமித்தத்த்வஸ்யாபி ஸம்ப⁴வாத் ॥

நநு–ஏவம் குலாலாதி³வது³பாதா³நகோ³சரப்ரயத்நாதி³மத்த்வம் கர்த்ருத்வமுக்தம் ஸ்யாத் , தச்ச கார்யஸ்ய கல்பிதத்வே ந க⁴டதே; குலாலாதே³ரகல்பிதம் ப்ரத்யேவ கர்த்ருத்வத³ர்ஶநாத் , கல்பிதம் ச ரூப்யாதி³கம் ப்ரதி ப்⁴ராந்தஸ்யாந்யஸ்ய வா கர்த்ருத்வாத³ர்ஶநாச்சேதி - சேந்ந; குலாலகார்யக⁴டாதா³வப்யகல்பிதத்வஸ்யாஸம்ப்ரதிபத்தே:, ரூப்யாதே³ரப்யகர்த்ருகத்வாஸித்³தே⁴ஶ்ச, தத்ராபி ஸாக்ஷிண ஏவ கர்த்ருத்வாத் , நஹ்யத³ர்ஶநமாத்ரேண கர்த்ரபலாப:; த்வந்மதே(அ)பி ஸர்வஜ்ஞகர்துரஸித்³த்⁴யாபத்தே: । ஏதேநாதி⁴ஷ்டா²நத்வம் ந கர்த்ருத்வம் , ஏவம் ஸத்யதிரிக்தோபாதா³நத்வாபா⁴வேந கர்த்ருத்வோபாதா³நத்வயோ: ஸாமாநாதி⁴கரண்யோக்த்யயோகா³த் , நாபி ப்⁴ராந்தவத³த்⁴யாஸத்³ரஷ்ட்ருத்வம் ; ப்⁴ராந்தஸ்ய ப்ரேக்ஷாபூர்வகமாரோபிதகர்த்ருத்வஸ்யாபா⁴வாத் । நாபி மாயாவிவத்³வ்யாமோஹகத்வமேவ கர்த்ருத்வம் । வ்யாமோஹநீயஜீவாத³ர்ஶநே வ்யாமோஹகத்வாபா⁴வாத் , தத்³த³ர்ஶநே ப்⁴ராந்த்யாபத்தே:, வ்யாமோஹகத்வஸ்யாப்யாரோபிதத்வேநாந்யோந்யாஶ்ரயாச்ச, 'நாமரூபே வ்யாகரவாணீ'திஶ்ருத்யநுபபத்தேஶ்ச । நஹி மாயாவீ ஜக³தா³தி³கம் கரவாணீதிஸங்கல்ப்ய கரோதி, கிம் து த³ர்ஶயாநீதி ஸங்கல்ப்ய த³ர்ஶயதி । பக்ஷத்ரயே(அ)பி ஜந்மாதி³ஸூத்ரே(அ)ர்த²லப்³த⁴ஸார்வஇயாதி³ஸ்பு²ரணார்த² ஶாஸ்த்ரயோநித்வாதி³தி ஸூத்ரமிதி யத் பரமதம், தத்³ப⁴ங்க³: ஸ்யாத் , ப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நத்வாதி³நா ஸார்வஜ்ஞ்யாலாபா⁴த் । நாப்யுபாதா³நகோ³சரப்ரயத்நாதி³மத்த்வம், கல்பிதம் ப்ரதி தத³யோகா³த் । தஸ்மாத் ‘அதி⁴ஷ்டா²நே ததா² ப்⁴ராந்தே ப்⁴ராமகே ச ந கர்த்ருதா । லௌகிகீ க்ருதிமத்தா து ந த்³ருஷ்டா கல்பிதம் ப்ரதீ’தி நிரஸ்தம்; அபி⁴மதசதுர்த²பக்ஷஸ்ய ஸமர்தி²தத்வாத் । யத்தூக்தம் த்ருதீயபக்ஷே வ்யாமுக்³த⁴ஜீவத்³ரஷ்ட்ருத்வே ப்⁴ராந்தத்வாபத்திரிதி, தத்³பூ⁴ஷணமேவ; ப்⁴ராந்திஜ்ஞஸ்யாப்⁴ராந்தத்வாத் । யத³பி மாயாவிந: ஸங்கல்பபூர்வககர்த்ருத்வாத³ர்ஶநேந வ்யாகரவாணீதி ஶ்ருத்யநுபபத்திரிதி, தந்ந; தாத்³ருஶஸங்கபாத³ர்ஶநஸ்ய மாயாவிந்யஸம்ப்ரதிபத்தே: । யத³ப்யுக்தம் ஜந்மாதி³ஸூத்ரார்த²ஸித்³த⁴ஸார்வஜ்ஞஸ்போ²ரகம் ’ஶாஸ்த்ரயோநித்வாதி³’தி ஸூத்ரமிதி பரமதப⁴ங்க³: ஸ்யாதி³தி, தந்ந; மாயாவித்வே(அ)பி ஸ்ரக்ஷ்யமாணமாயிகவிஶ்வாகாரமாயாஸத்த்வாம்ஶபரிணாமாதா⁴ரதயா ஸார்வஜ்ஞ்யலாபா⁴த் । தஸ்மாத் ப்³ரஹ்மணோ நிமித்தத்வமுபாதா³நத்வம் ச ॥

'யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்த இதி ‘ஜநிகர்து: ப்ரக்ருதி'ரிதி ஸூத்ரப்ரக்ருத்யர்த²விஹிதபஞ்சமீஶ்ருத்யா ’யத் ப்ரயந்த்யபி⁴ஸம்விஶந்தீ’தி ஸ்தி²திலயாதா⁴ரத்வலிங்கா³ச்சோபாதா³நத்வஸித்³தி⁴:, ‘ததை³க்ஷத வ்யாகரவாணீதி ஈக்ஷணாத்³யாதா⁴ரதயா கர்த்ருத்வஸித்³தி⁴ஶ்ச । அத² வ்ருத்தௌ ’புத்ராத் ப்ரமோதோ³ ஜாயத' இத்யாதா³வநுபாதா³நே(அ)பி பஞ்சமீத³ர்ஶநாத் ப்ரக்ருதிபத³ம் ஹேதுமாத்ரபரமித்யுக்தம், ந்யாஸே(அ)பி இமேவாஶ்ரித்ய ‘அஸதி ப்ரக்ருதிக்³ரஹணே உபாதா³நஸ்யைவாபாதா³நஸம்ஜ்ஞா ஸ்யாத், ப்ரத்யாஸத்தே:, நேதரஸ்ய । ப்ரக்ருதிக்³ரஹணாத் காரணமாத்ரஸ்ய ப⁴வதீதி ப்ரக்ருதிபத³மநுபாதா³நே(அ)பி அபாதா³நஸம்ஜ்ஞாஸித்³த்⁴யர்த²மி’த்யுக்தம் , மஹாபா⁴ஷ்யே(அ)பி ‘அயமபி யோக³: ஶக்யோ(அ)வக்தும் । கோ³லோமாஜலோமாவிலோமப்⁴யோ தூ³ர்வா ஜாயந்தே அபக்ராமந்தி தாஸ்தேப்⁴ய' இத்யாதி³நா லோமாதீ³நாம் தூ³ர்வாதீ³ந் ப்ரத்யவதி⁴த்வாத் ‘த்⁴ருவமபாயே(அ)பாதா³நமி’த்யநேநைவாபாதா³நஸம்ஜ்ஞாஸித்³தே⁴: இத³ம் ஸூத்ரமநாரம்ப⁴ணீயமிதி ஸூத்ரம் ப்ரத்யாக்²யாதம் । கையடே(அ)பி அபக்ரமணாவதி⁴த்வே லோமாதி³ஷு கார்யஸ்ய ப்ரதீதிர்ந ஸம்ப⁴வதீதி ஆஶங்கய பி³லாந்நிஷ்க்ராமதோ தீ³ர்க⁴போ⁴க³ஸ்ய போ⁴கி³ந: அவச்சி²ந்நதயா தத்ரோபலப்³தி⁴வத் கார்யஸ்யாபி தூ³ர்வாதே³ஸ்தத்ரோபலப்³தி⁴ரித்யவதி⁴த்வமேவ தத்ரோபபாதி³தம் । ததஶ்ச மதத்³வயே(அ)பி ‘ஜநிகர்து: ப்ரக்ருதிரி’த்யநேந ‘உபாதா³ந ஏவ பஞ்சமீ’தி நியமோ ந ஸித்³த்⁴யதீதி । சேத், மைவம் , ’பஶுநா யஜேதே’த்யாதௌ³ பஶுஶப்³த³ஸ்ய பஶுமாத்ரவாசகத்வே(அ)பி ‘சா²க³ஸ்ய வபாயா' இதி வாக்யஶேஷாநுஸாரேண பஶுவிஶேஷபரத்வவத³த்ராபி காரணமாத்ரார்த²த்வே(அ)பி உபாதா³நபரத்வோபபத்தே:, அவதி⁴பஞ்சமீபக்ஷே ‘ஶ்ருங்கா³ச்ச²ர' இத்யாதௌ³ ஶ்ருங்கா³தி³பத³ஸ்ய நியாமகாபா⁴வாத் நிமித்தபரத்வே(அ)பி ப்ரக்ருதே நியாமகஸத்த்வேந நிமித்தபரத்வாபா⁴வாத் । அத ஏவ ‘ஆத்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த' இத்யாதா³வபி ப்ரக்ருதிபஞ்சமீ, ‘ஸச்ச த்யச்சாப⁴வ'தி³தி வாக்யஶேஷேண 'ஸோ(அ)காமயதே'த்யேதச்சா²கா²ந்தரஸ்தி²தவாக்யேந ச ப்ரதீதிஸாமாநாதி⁴கரண்யஸ்ய நியாமகத்வாத் । ந ச – 'ஸ தபோ(அ)தப்யத । ஸ தபஸ்தப்த்வா । இத³ம் ஸர்வமஸ்ருஜத । தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத் । தத³நுப்ரவிஶ்ய । ஸச்ச த்யச்சாப⁴வதி³'த்யாதி³ஶ்ருத்யா ஸதா³தி³ப⁴வநஸ்ய ஜக³த்ஸ்ருஷ்டிதத³நுப்ரவேஶாநந்தரபா⁴வித்வேந ஜக³த்ஸ்ருஷ்டித்வாநுபபத்தௌ பரமேஶ்வரஸ்ய ஸத்த்வாதி³கு³ணாபி⁴வ்யக்திபரத்வேந ப்³ரஹ்மோபாதா³நத்வே நாஸ்ய ப்ராமாண்யம், அந்யதா² கத²மப⁴வதி³த்யுக்தம் ஸ்யாத் ? ந ஹி ஶுக்தி: ரூப்யமப⁴வதி³த்யுச்யத இதி வாச்யம்; ஸதா³தி³ப⁴வநஸ்யைவ ஜக³த்ஸ்ருஷ்டிரூபதயா ததா³நந்தர்யாபா⁴வாத் , தத³நுப்ரவிஶ்யேத்யஸ்ய முக²ம் வ்யாதா³யேதிவது³பபத்தே: । ந சேத³ம் ஸர்வமஸ்ருஜதேத்யநேந பௌநருக்த்யம் , நிமித்தத்வமாத்ரப்⁴ராந்திவ்யுதா³ஸபரத்வாத் । யச்ச ஶுக்தி: ரூப்யமப⁴வதி³த்யநுப⁴வாத³ஶநமுக்தம், தச்சு²க்தேரநுபாதா³நத்வப்ரயுக்தமிதி தத³த³ர்ஶநஸ்யாநுதா³ஹரணத்வாத் । ந ச மூர்தாமூர்தப்ரபஞ்சஸ்ய ஸத்த்யத்பதா³ப்⁴யாமேவோக்தத்வேந நிருக்தாதி³பத³வையர்த்²யமிதி–ஶங்க்யம்; ஸம்க்³ரஹவிவரணரூபதயோபபத்தே: । நநு-‘ஸோ(அ)காமயத ப³ஹு ஸ்யாமி'தி வாக்யம் ந ஸ்ருஜ்யஸாஹசர்யமாஹ யேந தத்ஸாமாநாதி⁴கரண்யமீஶ்வரஸ்ய ப்ரதீயதே கிம்து பரமேஶ்வரஸ்ய ‘அஜாயமாநோ ப³ஹுதா⁴ விஜாயதே யதே³கமவ்யக்தமி'த்யாதி³ஶ்ருதிஸித்³த⁴தத்தத³நந்தபதா³ர்த²ப்ரேரகாநந்தரூபைர்ப³ஹுபா⁴வஸங்கல்பமாஹ । ந ச ஸ்வஸ்யாநந்தரூபைர்ப³ஹுபா⁴வம் ஸங்கல்ப்ய ‘இத³ம் ஸர்வமஸ்ருஜதே'தி ஜக³த்ஸர்ஜநாநுபபத்தி:; நியாமகரூபைர்ப³ஹுபா⁴வஸ்ய நியம்யஸாபேக்ஷத்வாத் , நியம்யம் ஸர்வம் ஸ்ருஷ்ட்வா நியாமகரூபை: ப்ரவேஶோக்த்யுபபத்தே: । அந்யதா² ஸ்யாமிதி ஸத்த்வோக்திர்ந ஸ்யாத் , ஸ்ருஷ்டே: ப்ராக³ந்த:கரணாபா⁴வேந தத்³விஶிஷ்டாஹமர்தா²பா⁴வேந உத்தமபுருஷாநுபபத்திஶ்ச ஸ்யாதி³தி-சேந்ந, ஸ்யாமித்யநேந ஸுகீ² ஸ்யாமித்யாதி³வத் பா⁴விஸத்த்வோக்தௌ । தத³நுபபத்த்யஸம்ப⁴வாத் । அந்யதா² ஸங்கல்பவிஷயத்வாநுபபத்தே:, ஸித்³தே⁴ இச்சா²விரஹாத் । இத³மேவ ச ப³ஹுபத³ஸ்ய ஸ்ருஜ்யபரத்வே விநிக³மகம் நியாமகரூபாணாம் ச தவாபி மதே ஈஶ்வராபி⁴ந்நதயா ஸித்³த⁴த்வாத் । ததா² சேச்சா²யா நியம்ய ஏவ த்வந்மதே(அ)பி பர்யவஸாநாத் । ததா² சேச்சா²யாஸ்தேஜ:ப்ரப்⁴ருதிவிஷயத்வேந ப³ஹு ஸ்யாமிதி ஸங்கல்ப்ய தேஜ:ப்ரப்⁴ருதிஸர்ஜநம் கு³ரு: ஸ்யாமிதி ஸங்கல்ப்ய ஶிஷ்யஸம்பாத³நாதி³வதி³தி நிரஸ்தம் । யச்சோக்தமுத்தமபுருஷாநுபபத்திரிதி, தந்ந; தாத்³ருஶாவித்³யாபரிணாமவிஶிஷ்டே அஹமிதி ப்ரயோக³ஸம்ப⁴வேந உத்தமபுருஷோபபத்தே: । ஏவமேவ 'ததை³க்ஷத ப³ஹு ஸ்யாமி'த்யாத்³யத்ர மாநம் போ³த்⁴யம் । நநு ச–யத்தேஜ:ப்ரப்⁴ருதி ஸ்ருஜ்யம், ததா³த்மநா ஹி த்வயா ப³ஹுபா⁴வோ வாச்ய:, தேஷாம் து தேஜஆதீ³நாமீக்ஷித்ருத்வஸ்ரஷ்ட்ருத்வதே³வதாத்மத்வஶ்ரவணாத்தாநி சேதநாநி, ந ச சேதநம் ப்ரத்யுபாதா³நம் நாமேதி - சேத், ஸத்யம்; ஸ்ருஜ்யாநாமீக்ஷித்ருத்வாத்³யஸம்ப⁴வேந ஈக்ஷணாதி³கர்த்ருப்ரதிபாத³கதேஜஆதி³பதை³ஸ்தேஜ ஆத்³யவச்சி²ந்ந ஆத்மா போ³த்⁴யதே । பூர்வபூர்வகார்யாவச்சி²ந்நஸ்ய தஸ்யைவோத்தரோத்தரகார்யநிமித்தத்வாத் । ததா² சாவச்சே²த³கே தேஜஆதௌ³ ந சைதந்யநிப³ந்த⁴நதோ³ஷாவகாஶ:। ‘அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத் । ததோ வை ஸத³ஜாயத । ததா³த்மாநம் ஸ்வயமகுருதே'த்யாத்³யப்யுக்தார்தே² ப்ரமாணம் । ந சாத்மந: கரணே அகுருதேதி ஸத்த்வோக்த்யநுபபத்தி:; ஆகாஶாத்³யாத்மநா க்ரியமாணத்வே(அ)பி ஸ்வரூபேண ஸத்த்வோபபத்தே: । ஏதத³ர்த²மேவாத்மாநமாகாஶாத்³யாத்மநா அகுருதேத்யஶ்ரூயமாணோ(அ)ப்யர்த²: கல்ப்யதே । ஏவம் 'ததா³த்மாநம் ஸ்ருஜாம்யஹமி'த்யாதி³ஸ்ம்ருதிஷு த⁴ர்மஸ்தா²பகஶரீராத்³யாத்மநேதி வ்யாக்²யேயம் । ந ச - ‘ததோ வை ஸத³ஜாயதேதி தச்ச²ப்³தோ³பாத்தப்³ரஹ்மண: ப்ரபஞ்சோத்பத்தே: ப்ராக் ஸித்³த⁴த்வாத்ததா³த்மாநமிதி வ்யர்த²மிதி - வாச்யம் ; நிமித்தத்வே பூர்வவாக்யேந லப்³தே⁴(அ)பி உபாதா³நத்வபோ³த⁴நேநாஸ்யாபி ஸப²லத்வாத் । நநு – யது³க்தம் ப்³ரஹ்மண்யேவ ஸ்ருஷ்டிலயஶ்ரவணாத் ப்³ரஹ்மோபாதா³நமிதி, தந்ந; ஊர்ணநாபௌ⁴ தந்துநிமித்தே தந்துலயஸ்ய த³ர்ஶநாத் , தத்ர ஹி யதா² புத்ரம் ப்ரதி பித்ருதே³ஹதா⁴தோருபாதா³நத்வே(அ)பி ந பிதா தது³பாதா³நம், கிம்து நிமித்தமாத்ரம், ததா² ஊர்ணநாபி⁴தா⁴தோஸ்தது³பாதா³நத்வே(அ)பி தஸ்ய நிமித்தத்வமேவ, ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ஊர்ணநாபி⁴வதே³வ ஸம்ஹர்த்ருத்வஸ்ய யதோ²ர்ணநாபி⁴ரித்யாதி³நா ஶ்ரவணாச்சேதி – சேந்ந; யத்³யப்யூர்ணநாபே⁴ர்ந தந்தூபாதா³நத்வம் ; தஸ்மிந்நஷ்டே(அ)பி தந்தூபலம்பா⁴த், கிம்து பு⁴க்தாஹாரஸ்யைவ; ததா²பி தத்ர ந தந்தோர்லய:, கிம்து ப³ஹிஷ்ட²ஸ்யாந்த:ப்ரவேஶமாத்ரம் । அத ஏவ ‘யதோ²ர்ணநாபி⁴: ஸ்ருஜதே க்³ருஹ்ணதே சே'த்யுக்தம் । ந ச – ப்³ரஹ்மணஸ்தந்ந்யாயேந ஸம்ஹர்த்ருத்வோக்த்யா தத்³வதே³வ தத³ஸ்த்விதி வாச்யம்; ‘தஜ்ஜலாநி'த்யாதி³நா தத்ர லயஶ்ரவணாத், திரோபா⁴வமாத்ரே ச தஸ்ய நித³ர்ஶநத்வாத் , ஸர்வஸாம்யஸ்ய த்³ருஷ்டாந்தத்வாப்ரயோஜகத்வாத் । 'தத்³பூ⁴தயோநிமி'தி யோநிஶ்ருத்யா சோபாதா³நத்வம் । ந ச ‘யோநிஷ்ட இந்த்³ர ஸத³நே'த்யாதௌ³ நிமித்தே(அ)பி யோநிஶப்³த³ப்ரயோகா³த் ந தேநோபாதா³நதாஸித்³தி⁴:; ‘முக்²யஸ்து ஶப்³த³ஸ்வரஸாதி³'தி ந்யாயேந கதா³சித³ந்யத்ர கத²ஞ்சிந்நிமித்தே ப்ரயோகே³(அ)பி ஔத்ஸர்கி³கமுக்²யார்த²த்யாக³ஸ்ய ப்ரக்ருதே(அ)யோகா³த் । ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநஶ்ருதிரப்யுபாதா³நத்வே மாநம் । யதா² ச ந ஸாத்³ருஶ்யப்ராதா⁴ந்யாப்⁴யாமுபபத்திஸ்ததோ²க்தம் ப்ராக் । “ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்மே'தி ஸாமாநாதி⁴கரண்யஶ்ருதிரபி தத்ர மாநம் । ந ச - 'ஸர்வம் ஸமாப்நோஷி ததோ(அ)ஸி ஸர்வ' இதி ஸ்ம்ருத்யா(அ)ந்யதா²வ்யாக்²யாதத்வாந்ந தத்ர மாநதேதி-வாச்யம் ; அதி⁴ஷ்டா²நதயா ஸர்வவ்யாபித்வஸ்ய ஸர்வேஶப்³த³ப்ரயோக³நிமித்தத்வாத் , அந்யதா² ஆகாஶே(அ)பி ஸர்வபத³ப்ரயோகா³பத்தே: । அநுபாதா³நத்வே ப்ரக்ருத்யதி⁴கரணவிரோதா⁴பத்தேஶ்ச உபாதா³நத்வம் । ஶ்ருத்யநுக்³ருஹீதாநுமாநமப்யத்ர விவரணோக்தமத்⁴யவஸேயம் । ததா² ஹி - ‘மஹாபூ⁴தாநி, ஸத்³வஸ்துப்ரக்ருதிகாநி, ஸத்ஸ்வபா⁴வாநுரக்தத்வே ஸதி விவித⁴விகாரத்வாத் , ம்ருத³நுஸ்யூதக⁴டாதி³வதி³'தி । ந ச விவர்தமதே உபாதா³நத்வாநுபபத்தி:, ஸத்ப்ரதா⁴நப்ரக்ருதிகத்வேநார்தா²ந்தரதா வா; ஆதா³வேவ தது³பாதா³நத்வஸ்ய ஸ்தா²பிதத்வாத் , ப்ரக்ருதே: ஸத்த்வாபா⁴வஸ்ய ப்ரஸாதி⁴தத்வேநார்தா²ந்தராநவகாஶாச்ச । ந ச ‘க²ண்டோ³ கௌ³ர்முண்டோ³ கௌ³ரி'தி கோ³த்வாநுரக்தக²ண்டா³தௌ³ வ்யபி⁴சார:; தத³நுரக்தத்வே ஸதி தத்³விகாரத்வாதி³த்யத்ர தாத்பர்யாத், ஸத³திரிக்தகோ³த்வாத்³யநப்⁴யுபக³மாச்ச । அத ஏவ ‘ஸந் க⁴ட' இதிவத³த்ரேதா³நீமஸந் க⁴ட: அஸந்ந்ருஶ்ருங்க³மித்யாதி³ப்ரதீத்யநுஸாரேண க⁴டந்ருஶ்ருங்கா³தே³ரஸது³பாதா³நத்வாபத்திரிதி-நிரஸ்தம் । நாபி ப்³ரஹ்ம, ந த்³ரவ்யோபாதா³நம், சேதநத்வாச்சைத்ரவத் , ஜக³ந்நாநந்த³ப்ரக்ருதிகம் , தத்ஸ்வபா⁴வாநநுரக்தத்வாத் , யத் யத்ஸ்வபா⁴வாநநுரக்தம் தத் ந தத்ப்ரக்ருதிகம், யதா² க⁴டஸ்வபா⁴வாநநுரக்தம் படாதி³ ந க⁴டோபாதா³நகமித்யாதி³நா ஸத்ப்ரதிபக்ஷத்வம், வ்யாப்திபக்ஷத⁴ர்மதயோராபாதப்ரதீத்யா ஸாம்யே(அ)பி ஶ்ருத்யநுக்³ரஹேண ஸ்தா²பநாயா ப³லவத்த்வாத் । த்³விதீயாநுமாநே கபாலஸ்வபா⁴வாநநுரக்தே க⁴டே வ்யபி⁴சார:; ‘கபாலம் க⁴ட' இத்யப்ரதீதே:, ந ச ம்ருத்த்வேந தத³நுரக்தத்வமஸ்தீதி - வாச்யம்; ஸத்த்வேநாத்ராப்யநுரக்தத்வஸ்ய ஸமாநத்வாத் । ஏவம் ச ஜக³த³பி⁴ந்நநிமித்தோபாதா³நகம் , ப்ரேக்ஷாபூர்வகஜநிதகார்யத்வாத்ஸுக²து³:கா²தி³வதி³த்யபி⁴ந்நநிமித்தோபாதா³நம் ப்³ரஹ்ம ஸித்⁴யதி । ந ச வ்யர்த²விஶேஷணத்வம் ; ப்ரேக்ஷாபூர்வகத்வாத் கார்யத்வாதி³தி ஹேதுத்³வயே தாத்பர்யாத் । ந ச த்வந்மதே து³:கா²தீ³நாமந்த:கரணோபாதா³நகத்வேந ஸாத்⁴யவைகல்யமிதி வாச்யம்; அஸ்மந்மதே அந்த:கரணஸ்ய பரிணாம்யுபாதா³நத்வே(அ)பி அந்த:கரணரூபேண பரிணதாஜ்ஞாநாதா⁴ரதயா விவர்தோபாதா³நத்வஸ்யாநபாயாத், கார்யத்வாதி³தி ஹேதௌ ஸர்வகார்யநிமித்தகாலக⁴டஸம்யோக³ஸ்ய உப⁴யவாதி³ஸம்ப்ரதிபந்நஸ்ய த்³ருஷ்டாந்தஸ்ய லாபா⁴ச்ச । ந ச ஜக³து³பாதா³நம், ந கர்த்ரு, த்³ரவ்யோபாதா³நத்வாத் , ம்ருத்³வத் , ஜக³த்கர்தா வா ந த்³ரவ்யோபாதா³நம், கர்த்ருத்வாத் , குலாலாதி³வதி³த்யாதி³நா ஸத்ப்ரதிபக்ஷத்வம் ; ஶ்ருதிவிரோதே⁴ந ஹீநப³லத்வாத் , ஆத்³யே(அ)நுமாநே ஜட³த்வஸ்ய த்³விதீயாநுமாநே ஸர்வாநந்தர்யாமித்வஸ்ய சோபாதி⁴த்வாத் , பா³தோ⁴ந்நீததயா பக்ஷேதரத்வே(அ)பி தோ³ஷத்வாத் । தஸ்மாஜ்ஜக³து³பாதா³நம் ப்³ரஹ்ம கர்த்ரு சேதி ஸித்³த⁴ம் ॥

நநு பரிணமமாநாவித்³யாதி⁴ஷ்டா²நத்வேநோபாதா³நத்வம் வாச்யம் , அதி⁴ஷ்டா²நத்வம் து நாவேத்³யஸ்ய; தத்³வேத³நார்த²ம் ப்ரமாணாபேக்ஷாயாமந்யோந்யாஶ்ரயாத் । ந ச–ஸ்வப்ரகாஶதத³பேக்ஷமேவாதி⁴ஷ்டா²நத்வமிதி–வாச்யம்; ஸ்வப்ரகாஶ தாயா வக்துமஶக்யத்வாத் । ததா² ஹி - கிமித³ம் ஸ்வப்ரகாஶத்வம் ? வ்ருத்த்யவ்யாப்யத்வம் வா, ப²லாவ்யாப்யத்வம் வா, அவேத்³யத்வே ஸத்யபரோக்ஷவ்யவஹாரவிஷயத்வம் வா, தத்³யோக்³யத்வம் வா, தத்³யோக்³யத்வாத்யந்தாபா⁴வாநதி⁴கரணத்வம் வா । நாத்³ய:; ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்யாவரணப⁴ங்கா³ய சரமவ்ருத்திவ்யாப்யத்வாத் , ந த்³விதீய:; அதீதாதௌ³ நித்யாதீந்த்³ரியே சாதிவ்யாப்தே: । ந த்ருதீய:; ஸுஷுப்த்யாதௌ³ வ்யவஹாராபா⁴வேநாவ்யாப்தே: । ந சதுர்த²:; யோக்³யத்வரூபத⁴ர்மஸ்ய மோக்ஷகாலே(அ)பா⁴வேந ததா³ ப்³ரஹ்மண்யவ்யாப்தே: । நாபி பஞ்சம:; அநதி⁴கரணத்வஸ்யாபி த⁴ர்மத்வேந மோக்ஷத³ஶாயாம் தஸ்யாப்யபா⁴வேநாவ்யாப்தே: । அத ஏவ ந தாத்³ருக³நதி⁴கரணத்வோபலக்ஷிதமபி தத் ; தஸ்யாபி த⁴ர்மத்வே முக்தாவபா⁴வாதி³தி-சேந்ந; பஞ்சமபக்ஷஸ்யைவ க்ஷோத³ஸஹத்வாத் । ந ச மோக்ஷே(அ)வ்யாப்தி:, அநதி⁴கரணத்வஸ்ய ஸ்வரூபதயா ததா³பி ஸத்த்வாத் । ந ச ஸ்வரூபத்வே லக்ஷணத்வாநுபபத்தி:; த்வந்நயே ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நாநந்தா³தௌ³ கு³ணத்வவ்யவஹாரவத் ஸ்வரூபபூ⁴தே(அ)ப்யநதி⁴கரணத்வே லக்ஷணத்வவ்யவஹாராத் । ந ச–த்வந்மதே யோக்³யத்வமபி ப்³ரஹ்மணி மித்²யேதி தத³த்யந்தாபா⁴வோ(அ)பி வாச்ய:, ததா²ச கத²ம் தத³த்யந்தாபா⁴வாநதி⁴கரணத்வமிதி வாச்யம் ; யோக்³யத்வவிரோத்⁴யத்யந்தாபா⁴வஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் , ஸ்வாஶ்ரயநிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வஸ்ய மித்²யாத்வப்ரயோஜகஸ்ய ஸ்வாஶ்ரயநிஷ்ட²த்வேநைவாவிரோதி⁴த்வாத் । யத்³வா - வ்யாவஹாரிகாத்யந்தாபா⁴வோ விவக்ஷித:, ப்³ரஹ்மணி ச யோக்³யதாத்யந்தாபா⁴வஸ்ய ப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வேந தாத்த்விகத்வாத் । நாப்யவேத்³யத்வாநிருக்தி:, ப²லாவ்யாப்யத்வஸ்யைவ தத்த்வாத் , ஆவரணப⁴ங்கே³ சித ஏவ ப²லத்வாத் । ந ச–ஏவம் க⁴டாதே³ரபி வ்ருத்திவேத்³யதயா ப²லவிஷயத்வாபா⁴வாத் ரூப்யஸுகா²தே³ரபி அபரோக்ஷவ்யவஹாரயோக்³யதயா விஶிஷ்டலக்ஷணஸ்யாதிவ்யாப்திரிதி - வாச்யம்; க⁴டாதௌ³ ப²லவ்யாப்யத்வஸ்ய ஸமர்தி²தத்வாத்³ரூப்யஸுகா²தௌ³ ஸாக்ஷிபா⁴ஸ்யதயா(அ)பரோக்ஷவ்யவஹாரே(அ)பி ப்ரமாணஜந்யாபரோக்ஷவ்ருத்திவிஷயத்வாபா⁴வாத் । ததா²ச ப²லாவ்யாப்யத்வஸமாநாதி⁴கரணதத்³வத்த்வஸ்ய பர்யவஸிததயா ஸகலதோ³ஷநிராஸாத் । ந ச ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி வ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தசித்³ரூபப²லபா⁴ஸ்யத்வேநாஸம்ப⁴வ: ; தஸ்ய ப²லரூபத்வேந தத்³விஷயத்வாபா⁴வாத் । ந ச சித்ஸுகா²சார்யை: தத்ஸ்வபா⁴வஸ்யாபி ஸ்பு²ரணஸ்ய தத்³விஷயத்வமித்யுக்தேரஸம்ப⁴வ: ; தஸ்யாசார்யவசஸஸ்தத்ப்ரயுக்தவ்யவஹாரவிஷயதயா தத்³விஷயத்வோபசாரநிப³ந்த⁴நத்வாத் । அயமத்ர நிஷ்கர்ஷ:–வ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தசிஜ்ஜந்யாதிஶயயோகி³த்வம் வ்ருத்த்யா தத்ப்ரதிப²லிதசிதா வா அபி⁴வ்யக்தாதி⁴ஷ்டா²நசித்³விஷயத்வம் வா ப²லவ்யாப்யத்வம் । சிஜ்ஜந்யாதிஶயஶ்ச நாவரணப⁴ங்க³: நாபி வ்யவஹாரோ விவக்ஷித:, கிம்து ப⁴க்³நாவரணசித்ஸம்ப³ந்த⁴: । ஸ ச க⁴டாதா³வஸ்தி, நாத்மநி; ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய பே⁴த³க³ர்ப⁴த்வாத் । ஏவமுக்தசித்³விஷயத்வமபி பே⁴த³க⁴டிதம் க⁴டாதா³வஸ்தி, நாத்மநீதி ஸ்தி²தம் ப்ரதிகர்மவ்யவஸ்தா²யாம் । நாப்யபரோக்ஷவ்யவஹாரோ து³ர்வச: அபரோக்ஷ இதி ஶப்³த³ப்ரயோக³ஸ்யைவ விவக்ஷிதத்வாத் । ந சாலௌகிகப்ரத்யக்ஷவிஷயத⁴ர்மாத⁴ர்மாதௌ³ தாத்³ருஶவ்யவஹாரயோகி³தயா அதிவ்யாப்தி:, யோக³ஜத⁴ர்மாதிரிக்தாலௌகிகப்ரத்யாஸத்தேரநங்கீ³காராத் , தஸ்யாபி ஸ்வயோக்³யவ்யவஹித ஏவ ஸாமர்த்²யாபாத³கத்வாத் , ந து த⁴ர்மாதௌ³ । தது³க்தம் - 'யத்ராப்யதிஶயோ த்³ருஷ்ட' இத்யாதி³ । ஏதேந–கஶ்சாயமபரோக்ஷவ்யவஹாரோ நாம ? அபரோக்ஷஜ்ஞாநஜந்யோ வா, அபரோக்ஷவஸ்துவிஷயோ வா, அபரோக்ஷ இத்யாகாரோ வா, நாத்³ய:; த⁴ர்மாதா³வபேயபரோக்ஷயோகி³ஜ்ஞாநாநுவ்யவஸாயவ்யாப்திஜ்ஞாநஜந்யவ்யவஹாரஸத்த்வேநாதிவ்யாப்தே:, ந த்³விதீய:; வஸ்துந ஆபரோக்ஷ்யம் அபரோக்ஷஜ்ஞாநவிஷயத்வம் சேத் , ஆத்மநோ(அ)பி க⁴டாதி³வத் வேத்³யத்வாபாதாத், அபரோக்ஷவ்யவஹாரவிஷயத்வம் சேத், வஸ்துவ்யவஹாரயோராபரோக்ஷ்யே அந்யோந்யஸாபேக்ஷதயா(அ)ந்யோந்யாஶ்ரயாத், ந த்ருதீய:; நிராகாரஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மவிஷயஸ்யாக²ண்டா³ர்த²நிஷ்ட²வேதா³ந்தஜந்யவ்யவஹாரஸ்யாபரோக்ஷ இத்யாகாராயோகா³தி³தி–நிரஸ்தம் ; வ்யவஹாரபதே³நாபி⁴வத³நஸ்ய விவக்ஷிதத்வேந சரமவ்ருத்தேஸ்தத³நாகாரத்வே(அ)பி க்ஷத்யபா⁴வாத் । ந சாநுபலப்³தி⁴க³ம்யதயா அவேத்³யே அபரோக்ஷ இதி லோகவ்யவஹாரஸத்த்வேநாபா⁴வே(அ)திவ்யாப்தி:; ப்ராமாணிகவ்யவஹாரஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । நநு-அபரோக்ஷவ்யவஹாரயோக்³யத்வம் ந தாவத்ஸர்வாந் ப்ரதி; சைத்ராஜ்ஞாநே மைத்ரஸ்ய தத³பா⁴வாத் , நாபி ஜ்ஞாநம் ப்ரதி; தஸ்யாவ்யவஹர்த்ருத்வாத் । நாபி ஜ்ஞாநாஶ்ரயம் ப்ரதி; ஜ்ஞாநஸ்ய சிதோ(அ)நாஶ்ரிதத்வாதி³தி - சேந்ந; ப்ரமாதாரம் யம் கம்சித் ப்ரத்யேவாபரோக்ஷவ்யவஹாரயோக்³யத்வம் விவக்ஷிதம் । ப்ரமாதா சாஹமர்த² ஏவ ஸர்வஸம்மத: । யத்தூக்தம் சைத்ரஸ்ய ஜ்ஞாநே மைத்ரஸ்யாவ்யவஹார இதி, தஸ்ய சைத்ரஜ்ஞாநநிமித்தகோ மைத்ரஸ்யாவ்யவஹார இதி வார்த²:, சைத்ரஜ்ஞாநவிஷயகோ மைத்ரஸ்யாவ்யவஹார இதி வார்த²:। ஆத்³யே சைத்ரஜ்ஞாநேந மைத்ரஸ்யாவ்யவஹாரே(அ)பி ஸ்வஜ்ஞாநேநைவ க⁴டே ப்³ரஹ்மணி சாபரோக்ஷவ்யவஹாரஸம்ப⁴வேந வ்யர்த²விஶேஷணத்வாஸம்ப⁴வயோரபா⁴வாத் । த்³விதீயே சைத்ரஜ்ஞாநே தாத்³ருக்³வ்யவஹாராபா⁴வே(அ)பி க்ஷத்யபா⁴வாத் । அஸ்மாகமபி ஹி சிதிரேவ ஸ்வப்ரகாஶா, ந து சைத்ரஜ்ஞாநத்வேந வ்யபதி³ஶ்யமாநவ்ருத்த்யுபஹிதசித³பி; வ்ருத்தேரஸ்வப்ரகாஶத்வாத் । ஏவம் ச ஸர்வப்ரமாத்ரூந் ப்ரதி தாத்³ருக்³வ்யவஹாரவிஷயதாயோக்³யத்வமபி ஸங்க³ச்ச²த ஏவ । நநு-அவேத்³யத்வே ஸத்யபரோக்ஷவ்யவஹாரவிஷயத்வம் தத்³யோக்³யத்வம் ச வ்யாஹதம் , தத³பரோக்ஷவ்யவஹாரே தத்³விஷயகஸ்பு²ரணஸ்ய ஹேதுத்வாதி³தி - சேந்ந; அந்யத்ர தத்³விஷயஸ்ய தத்³வ்யவஹாரஜநகத்வே(அ)பி ஸ்பு²ரணஸ்ய ஸ்வாவிஷயஸ்ய ஸ்வஸ்மிந் வ்யவஹாரஜநகத்வம், ஸ்வபா⁴வபே⁴தா³த் । ந ச க⁴டாதா³வபி ததை²வாஸ்து; தேஷாமஸ்பு²ரணரூபத்வேந தத்³விஷயத்வம் விநா நியாமகாந்தராபா⁴வாத் , தார்கிககல்பிதஸ்யாநுவ்யவஸாயஸ்யாபி க⁴டஜ்ஞாநஜ்ஞாநத்வாபேக்ஷயா லகு⁴நா க⁴டஜ்ஞாநத்வேநைவ க⁴டஜ்ஞாநவ்யவஹாரஹேதுத்வகல்பநாச்ச । நநு–அநவஸ்தா²பி⁴யா ஸ்பு²ரணாந்தராநங்கீ³காராத் ஸ்வஸ்யைவ ஸ்வவிஷயத்வமஸ்து; அந்யத்ர க்ல்ருப்தஸ்ய தத்³விஷயத்வஸ்ய நியாமகஸ்ய த்யக்துமயுக்தத்வாத் , அந்யதா² ப்ரமேயத்வஸ்ய ஸ்வவ்ருத்தித்வம் விநைவ ஸ்வத ஏவ ப்ரமேயமிதி வ்யவஹாரஜநகத்வோபபத்த்யா கேவலாந்வயித்வப⁴ங்க³ப்ரஸங்க³ இதி–சேந்ந; அநவஸ்த²யா ஸ்பு²ரணாந்தரத்யாக³வத³பே⁴தே³ பே⁴த³நியதஸ்ய விஷயிவிஷயபா⁴வஸ்யாப்யயுக்ததயா த்யாகோ³பபத்தே:, ப்ரமேயத்வாதௌ³ கேவலாந்வயித்வப⁴ங்க³ஸ்யேஷ்டத்வாத் । ந ச–ஏவம் க³திரபி க்³ராம இவ ஸ்வஸ்மிந்நபி ஸ்வகார்யம் கரோத்விதி–வாச்யம் ; பே⁴தா³விஶேஷாத்தந்துரிவ ம்ருத³பி படம் கரோத்வித்யஸ்யாப்யாபத்தே: । ஸ்வபா⁴வபே⁴தே³ந பரிஹாரஶ்ச ஸர்வத்ர ஸமாந: । யத்³வா–சித³விஷயஸ்வரூபத்வமேவ ஸ்வப்ரகாஶத்வம் ; சித³ந்யஸ்ய ஸர்வஸ்ய சித்³விஷயத்வாத்துச்ச²ஸ்ய நி:ஸ்வரூபத்வேந நாதிவ்யாப்திஶங்கா । நாப்யஸம்ப⁴வ:; ஸ்வாத்மநி வ்ருத்திவிரோதே⁴ந சி²தா³யா அச்சே²த்³யத்வவத் ஸ்வஸ்ய ஸ்வவேத்³யத்வாயோகா³த் । ந ச–ஏவம் மித்²யாத்வாநுமிதேரபி அஸ்வவிஷயத்வாபத்திரிதி வாச்யம்; ஸ்வபரஸாதா⁴ரணஸ்யைகஸ்ய விஷயதாநியாமகஸ்ய தத்ர ஸத்த்வேந விஶேஷாத் । அத ஏவ யதா² சி²தா³தௌ³ பரஶுஸம்யோகோ³ ந ஸ்வபரஸாதா⁴ரண இதி ஸ்வஸ்மிந்வ்ருத்திவிரோத⁴:, ததா² ப்ரக்ருதே(அ)பி । ந ச தர்ஹி சி²தா³கார்யஸ்ய சி²தா³யாமிவ சிஜ்ஜந்யவ்யவஹாரஸ்ய சித்யநாபத்திரிதி வாச்யம் ; ப²லத³ர்ஶநஸ்யைவ சி²தா³பேக்ஷயா ஸ்வபா⁴வபே⁴த³நியாமகத்வாத் । யத்³வா–ஸ்வவ்யவஹாரே ஸ்வாதிரிக்தஸம்வித³நபேக்ஷத்வம் ஸ்வாவச்சி²ந்நஸம்வித³நபேக்ஷத்வம் வா ஸ்வப்ரகாஶத்வம் । ந ச ஸ்வவேத்³யத்வே(அ)ப்யுபபத்த்யா ஸ்வாபி⁴மதப்ரகாஶத்வாநுபபத்தி:; ஸ்வவேத்³யத்வஸ்ய பா³தி⁴தத்வேந ததா³தா³யோபபத்த்யஸம்ப⁴வாத் ।। நநு-ஸ்வப்ரகாஶத்வத⁴ர்மஸ்ய தாத்த்விகத்வே அத்³வைதவ்யாகா⁴த:, அதாத்த்விகத்வே அஸ்வப்ரகாஶத்வஸ்யைவ தாத்த்விகத்வாபத்யா தத்ஸாத⁴காநுமாநாதே³ர்பா³த⁴ இதி–சேந்ந; ஸ்வரூபத்வஸ்யோக்தத்வாத் । ந ச-பரேஷாமித³மிஷ்டம் । வேத்³யத்வவிரோதி⁴ஸ்வரூபஸ்ய பரைரநங்கீ³காராத் ॥

ந ச ப்ரமாணாபா⁴வ:; அநுபூ⁴தித்வஹேதோர்வ்யதிரேகிண ஏவ ப்ரமாணத்வாத் । நநு - அத்ர ஸாத்⁴யாப்ரஸித்³தி⁴:, ந ச – வேத்³யத்வம் கிம்சிந்நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³, த⁴ர்மத்வாதி³த்யநுமாநேந ஸாமாந்யத: ப்ரஸித்³தி⁴ரிதி வாச்யம்; அவேத்³யத்வப்ரஸித்³தா⁴வபி விஶிஷ்டஸாத்⁴யாப்ரஸித்³தே⁴: தத³வஸ்த²த்வாத் । ந சாநுபூ⁴தித்வேநாபி தாவதே³வ ஸாத்⁴யம்; வேத்³யத்வஸ்ய வ்ருத்திவ்யாப்யத்வரூபத்வே தத³பா⁴வஸ்ய சரமவ்ருத்திவ்யாப்யாநுபூ⁴தௌ பா³தா⁴த் , ப²லவ்யாப்யத்வரூபத்வே து தத³பா⁴வஸ்ய மம க⁴டாதௌ³ தவ த⁴ர்மாதௌ³ ஶுக்திரூப்யாதௌ³ ச பக்ஷபி⁴ந்நே ப்ரஸித்³த⁴த்வேநாஸாதா⁴ரணாநைகாந்திகதாபத்தே:, அஸ்வப்ரகாஶத்வரூபத்வே ப்ரதியோக்³யப்ரஸித்³த்⁴யா(அ)ப்ரஸித்³தி⁴ரேவ । கிம்சாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம் குதஶ்சித்³வ்யாவர்ததே சேத், தத்ரைவ வ்யபி⁴சார:, ந சேத³த்ர வ்யபி⁴சார இதி–சேந்ந; சித³விஷயஸ்வரூபத்வரூபம் ஸ்வப்ரகாஶத்வமநுபூ⁴தித்வேந யதா³ ஸாத்⁴யதே, ததா³ வேத்³யத்வம் சித்³விஷயத்வமேவ சித³ந்யமாத்ரவ்ருத்தி பக்ஷ:, அத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³ஸ்வரூபத்வம் ஸாத்⁴யம் । யதா² ச வ்ருத்திப்ரதிப²லிதசித்³விஷயதா க⁴டாதௌ³ ந ப்³ரஹ்மணி, ததோ²பபாதி³தமிதி நாஸாதா⁴ரண்யபா³தௌ⁴ । நாப்யத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வஸ்யாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வே வ்யபி⁴சார:; அத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வஸ்ய மித்²யாத்வேநாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³ந்யேவ அத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³தயா யந்நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம் தஸ்ய கேவலாந்வயித்வாபா⁴வாத் । ந ச–ஏவம் ப்³ரஹ்மணி சித்³விஷயத்வே(அ)பி தத³த்யந்தாபா⁴வோபபத்த்யா(அ)ர்தா²ந்தரம் க⁴டாதா³வப்யேவம் ஸாத்⁴யஸத்த்வேநாஸாதா⁴ரண்யம் சேதி வாச்யம் ; சித்³விஷயத்வவிரோத்⁴யத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வரூபஸ்ய ஸாத்⁴யத்வாந்நார்தா²ந்தராஸாதா⁴ரண்யே, க⁴டாதௌ³ தயோ: ஸஹாவஸ்தி²த்யா அவிரோதா⁴த், ப்³ரஹ்மணி விரோதா⁴த் । ந ச தர்ஹி விரோதி⁴த்வாம்ஶமாதா³ய புநரப்ரஸித்³தி⁴: । வேத்³யத்வம், விரோத்⁴யத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³, அத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வாத் , க⁴டவதி³தி ப்ரஸித்³தி⁴ஸம்ப⁴வாத் । யதா³ து அவேத்³யத்வே ஸதி அபரோக்ஷவ்யவஹாரயோக்³யத்வரூபம் ஸ்வப்ரகாஶத்வம் பூர்வாநுமாநே ஸாத்⁴யம், ததா³ ப²லவ்யாப்யத்வரூபம் வேத்³யத்வம் பக்ஷ:, அபரோக்ஷவ்யவஹாரயோக்³யகிம்சிந்நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம் ஸாத்⁴யம் । ததா² சாபரோக்ஷவ்யவஹாரயோக்³யத்வஸமாநாதி⁴கரணாவேத்³யத்வஸ்ய ஸாமாந்யத: ப்ரஸித்³த்⁴யா நாப்ரஸித்³த⁴விஶேஷணத்வாஸாதா⁴ரண்யே । அத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம் கிம்சிந்நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகீ³த்யாதி³விகல்பநிப³ந்த⁴நதோ³ஷ: பரிஹ்ருத ஏவ । ஏதேந–அயம் க⁴ட:, ஏதத்³க⁴டாந்யத்வே ஸதி வேத்³யத்வாநதி⁴கரணாந்ய:, பதா³ர்த²த்வாதி³த்யாதி³மஹாவித்³யயாபி ஸாத்⁴யப்ரஸித்³தி⁴: । ந ச வேத்³யத்வாநிருக்தி:; சித³விஷயத்வமாத்ரஸ்ய ஸ்வப்ரகாஶரூபத்வே சித்³விஷயத்வஸ்யைவ வேத்³யத்வரூபதா, ப்ரத²மபக்ஷே து ப²லவ்யாப்யத்வமேவ வேத்³யத்வம் । ந ச தர்ஹ்யதீந்த்³ரியாந்யத்வேநார்தா²ந்தரம் ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் வா; அபரோக்ஷவ்யவஹாரவிஷயத்வஸமாநாதி⁴கரணஸ்யைவ விவக்ஷிதத்வாத் । ந சாயம் க⁴ட:, ஏதத்³க⁴டாந்யத்வே ஸதி வேத்³யத்வாநதி⁴கரணாந்யத்வாநதி⁴கரணம் , பதா³ர்த²த்வாதி³தி ப்ரகரணஸமதா; ஶ்ருத்யாதி³ரூபாநுகூலதர்கஸத்³பா⁴வேந ஸ்தா²பநாயா அதி⁴கப³லத்வாத் , ப்ரதிபக்ஷநிப³ந்த⁴நஸாத்⁴யஸந்தே³ஹே(அ)பி ஸம்ஶயரூபஸாத்⁴யப்ரஸித்³தே⁴ரநிவாரணாச்ச । நாப்யஸித்³தி⁴:; அநுபூ⁴தித்வஜாதே: கல்பிதவ்யக்திபே⁴த³மாதா³ய ஶுத்³தே⁴(அ)பி ஸத்த்வாத் । ந ச ஜாதேர்த⁴ர்மிஸமஸத்தாகபே⁴த³வத்³வ்யக்திஸாபேக்ஷத்வநியம:; ஜாத்யந்யூநஸத்தாகபே⁴த³வத்³வ்யக்திஸாபேக்ஷதயைவாதிப்ரஸங்க³நிராஸே த⁴ர்மிஸமஸத்தாகபே⁴த³வத்³வ்யக்திஸாபேக்ஷத்வஸ்ய கௌ³ரவகரத்வாத் , ஸமத்வஸ்யாந்யூநாநதிரிக்தார்த²கத்வாத் । ந சாநுபா⁴வ்யாபா⁴வே அநுபூ⁴தித்வாயோக³:; கதா³சித³நுபா⁴வ்யஸத்த்வேநைவ தது³பபத்தே:, அந்யதா² ஆஸீதி³த்யாதி³வாக்யஜந்யஜ்ஞாநஸ்யாநநுபூ⁴தித்வாபத்தே: । ந ச–அநுபூ⁴தித்வம் விபக்ஷாத³வ்யாவ்ருத்தம், அநுபூ⁴திஶப்³த³வாச்யாநாத்மநி ஸத்த்வாதி³தி வாச்யம், அநாத்மநி அநுபூ⁴திஶப்³த³வாச்யத்வஸ்யைவாபா⁴வாத் , வ்ருத்தௌ ஜ்ஞாநபத³ஸ்யேவாநுபூ⁴திபத³ஸ்ய கௌ³ணத்வாத் । அத ஏவ–பரோக்ஷாநுப⁴வஸ்ய பக்ஷத்வே பா³த⁴:, அபரோக்ஷஸ்ய பக்ஷத்வே தத்ர வ்யபி⁴சார இதி–நிரஸ்தம் ; சித்வரூபாநுபூ⁴தித்வஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । ந சாப்ரயோஜகத்வம் ; ஶ்ருத்யநுக்³ரஹஸத்த்வாத் । ந ச-அபரோக்ஷாநுப⁴வமப்யபரோக்ஷதோ ஜாநாமீத்யாத்மநோ வேத்³யத்வக்³ராஹிணா ப்ரத்யக்ஷேண ததா³த்மாநமேவாவேதி³தி ஶ்ருத்யா ச பா³த⁴ இதி வாச்யம் ; ஆத்³யஸ்ய ஸாக்ஷ்யநுப⁴வஸ்ய வ்ருத்திரூபகு³ணாநுப⁴வவிஷயத்வாத் । ந ச–ஜாநாமீதி ஜ்ஞப்திவிஷயத்வமேவாநுபூ⁴யத இதி வாச்யம்; அஹமர்த²ஸ்ய ஜ்ஞப்த்யாஶ்ரயத்வாயோகே³ந ஜ்ஞாநபத³ஸ்ய வ்ருத்தௌ கௌ³ணத்வாத் , ‘து³:க²ம் ஜாநாமீ'த்யாதா³வபி து³:கா²த்³யாகாராவித்³யாவ்ருத்தேரேவ விவக்ஷிதத்வாச்ச, த்³விதீயஸ்ய சாஹமர்த²விஷயத்வாத்தத³நாத்மத்வஸ்யோக்தத்வாத் , ஶ்ருதேஶ்சோபநிஷஜ்ஜந்யவ்ருத்திரூபவித்திவிஷயத்வாவகா³ஹிதயா சித்³விஷயத்வஸ்ய ப²லவ்யாப்யத்வஸ்யாவிஷயீகரணாத் । நாப்யநுபூ⁴தி:, ஸ்பு²ரணவிஷய:, அபரோக்ஷவ்யவஹாரவிஷயத்வாத் , க⁴டவத் , சைத்ரீயாநுபூ⁴தி:, சைத்ராபரோக்ஷவ்யவஹாரயோக்³யாபரோக்ஷஜ்ஞப்திவிஷய:, சைத்ராபரோக்ஷவ்யவஹாரவிஷயத்வாத்³க⁴டவத் , சைத்ரீயாநுபூ⁴திசைத்ராபரோக்ஷவ்யவஹாரயோக்³யாபரோக்ஷஜ்ஞப்த்யவிஷயோ நாவதிஷ்ட²தே, சைத்ரம் ப்ரத்யப்ரகாஶமாநத்வரஹிதத்வாத் , சைத்ரேச்சா²வதி³தி ஸத்ப்ரதிபக்ஷத்வம் ; ஸ்பு²ரணப்ரயுக்தவ்யவஹாரஶாலித்வரூபஸ்ய விஷயத்வஸ்ய மயாப்யங்கீ³காரேண ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாத் , தத³ந்யஸ்ய ஸ்வஸ்மிந்வ்ருத்திவிரோதே⁴ந பா³தா⁴த் , ஜட³த்வஸ்யோபாதி⁴த்வாச்ச, பரவேத்³யத்வே அநவஸ்தா²நாத் ஸ்வவேத்³யத்வஸ்ய விருத்³த⁴த்வாத் । நநு–ஸ்வஸ்மிந் ஸ்வவேத்³யத்வம் கத²ம் விருத்³த⁴ம் ? ந தாவத்ஸ்வஜநகேந்த்³ரியாஸந்நிக்ருஷ்டத்வாத் ; ஸ்வாஜநகத்வாத்³வா; நித்யசித்³விஷயத்வஸ்ய தத்³த்³வயம் விநைவ க⁴டாதௌ³ ஸத்த்வாத் , நாபி விஷயவிஷயிபா⁴வஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய த்³விஷ்ட²த்வாத் । அதீதாரோபிதாத்யந்தாஸதாம் ஜ்ஞாநத³ர்ஶநேந தஸ்ய உப⁴யநிஷ்ட²த்வாத் , நாபி க்ரியாத்வகர்மத்வயோர்விரோதா⁴த் ; க்ருத்யாதி³விஶேஷஸ்ய கார்யத்வாதி³த³ர்ஶநாத், நாபி விஷயிணோ விஷயத்வே கர்து: கர்மதாபாதாத் ; மித்²யாத்வாநுமித்யாதே³ர்விஷயிண்யா ஏவ விஷயத³ர்ஶநாத் , மாமஹம் ஜாநாமீத்யநுப⁴வ: த³ர்ஶநேந ச ததா³த்மாநமேவாவேதி³தி ஶ்ருத்யா ச கர்து: கர்மத்வாவிரோதா⁴த் । ஏவம் ச பரஸமவேதக்ரியாப²லஶாலித்வம் ந கர்மத்வம் , கிம்து க்ரியாவிஷயத்வாதி³கம் , தச்சாபே⁴தே³(அ)ப்யுபபாத்³யமிதி–சேத், மைவம் ; விஷயவிஷயிபா⁴வஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴த்வேந பே⁴த³நியதயா ஸ்வஸ்மிந் ஸ்வவேத்³யத்வஸ்ய விருத்³த⁴த்வாத் நஹ்யுக்தாதீதாதி³ஸ்த²லே பே⁴தோ³ நாஸ்தி । அத ஏவ க்ருதி: க்ருத்யந்தரம் ப்ரதி இச்சா² இச்சா²ந்தரம் ப்ரதி வ்யவஹ்ருதி: வ்யவஹ்ருத்யந்தரம் ப்ரதி அபி⁴தா⁴ அபி⁴தா⁴ந்தரம் ப்ரத்யேவ விஷய:, ந து ஸ்வாத்மாநம் ப்ரதீதி ந ஸ்வவிஷயத்வே கிம்சிது³தா³ஹரணமஸ்தி । நநு க³த்யாதௌ³ க³த்யந்தராவிஷயத்வே(அ)பி வஸ்தூநாம் விசித்ரஸ்வபா⁴வத்வாத் க்ருத்யாதௌ³ க்ருத்யந்தராதி³விஷயத்வவத் அநுபூ⁴தேரபி ஸ்வவிஷயத்வமஸ்து, அந்யதா² ஸ்வஸ்மிந் வ்யவஹாரஜநகத்வமபி ந ஸ்யாத், வ்யாப்திஜ்ஞாநாநுமித்யாதே³: ஸ்வாவிஷயத்வே ஸர்வோபஸம்ஹாரவதீ வ்யாப்திரநுமிதிமித்²யாத்வம் ச ந ஸ்யாதி³தி சேந்ந; வ்யவஹாரோபபாத³நார்த²ம் ஸ்வவிஷயத்வஸ்வபா⁴வகல்பநாபேக்ஷயா ஸ்வாவிஷயத்வே(அ)பி ஸ்வவ்யவஹாரஜநகத்வஸ்வபா⁴வத்வமேவ கல்ப்யதாம் , லாக⁴வாத் , தாவதைவ தது³பபத்தே:, வ்யாப்த்யநுமித்யாதே³ஸ்து அவச்சே²த³கைக்யலாபா⁴த்ததா²த்வமித்யுக்தத்வாச்ச । ஏவம் ச க்ரியாகர்மத்வவிரோதா⁴த³பி ந ஸ்வஸ்மிந் ஸ்வவேத்³யத்வம் । மித்²யாத்வாநுமிதேஶ்ச ந ஸ்வகர்மதா; பரோக்ஷஸ்யாகர்மத்வாத் । யது³க்தம் கர்துரேவ கர்மத்வம், தத³யுக்தம் ; உதா³ஹ்ருதமித்²யாத்வாநுமித்யாதே³ரகர்மத்வாத் , மாமஹம் ஜாநாமீத்யாதௌ³ ஸாக்ஷிண: கர்த்ருத்வாத³ஹமர்த²ஸ்ய கர்மத்வாத் ததா³த்மாநமித்யாதௌ³ சாஹமர்த²ஸ்ய கர்த்ருத்வாச்சித் கர்ம அபே⁴தே³ தத்³த்³வயாத³ர்ஶநாத் । அத ஏவ ந பே⁴த³க⁴டிதகர்மலக்ஷணபரித்யாக³:, க்ரியாவிஷயத்வம் து ந கர்மத்வம் ; ஆஸநாதி³க்ரியாயா அபி ஆதா⁴ராதி³விஷயத்வேந ஸகர்மகத்வாபத்தே: । அத² அவேத்³யத்வே(அ)வேத்³யத்வஸாத⁴கப்ரமாணவேத்³யத்வாவேத்³யத்வாப்⁴யாம் வ்யாகா⁴த:, வேதா³ந்தாநாம் ப்³ரஹ்மணி ப்ராமாண்யாயோக³:, ப்³ரஹ்மவிசாரவிதி⁴வையர்த்²யம், ப்³ரஹ்மாஜ்ஞாநநிவ்ருத்த்யயோக³: இத்யாதி³ப்ரதிகூலதர்கபராஹதிரிதி-சேந்ந; சித³விஷயத்வம் ப²லாவ்யாப்யத்வம் வா அவேத்³யத்வம் , தஸ்ய தத்ஸாத⁴கப்ரமாணஜந்யவ்ருத்திவேத்³யத்வேந வ்யாஹத்யபா⁴வாத் , வ்ருத்திவிஷயத்வமாத்ரேணைவ வேதா³ந்தப்ராமாண்யவிசாரவித்⁴யஜ்ஞாநநிவ்ருத்தீநாம் ஸம்ப⁴வாச்ச । ஏதேந–அஜ்ஞாநநிவர்தகத்வமாத்ரேண வேதா³ந்தப்ராமாண்யே ஆத்மநோ(அ)ஸித்³தி⁴ப்ரஸங்க³ இதி–நிரஸ்தம் ; ஆத்மந: ஸ்வத: ஸித்³த⁴த்வாத் । நநு ஸ்வத இத்யஸ்ய ஸ்வேநைவேத்யர்தே² ஸ்வவிஷயகத்வாபத்தி:, ப்ரமாணம் விநேத்யர்த² உபாயாந்தரஸ்யாநுபந்யாஸேநாஸித்³த்⁴யாயாபத்தி:, அந்யதா² ந்ருஶ்ருங்கா³தே³ரபி ஸித்³த்⁴யாபாத இதி சேந்ந ; மாநாநபேக்ஷஸித்³தே⁴ரேவ ஸ்வத:ஸித்³தி⁴ஶப்³தா³ர்த²த்வாத் । ந ச ந்ருஶ்ருங்கா³தா³வேவம் ப்ரஸங்க³:; தத³ஸத்த்வவ்யாவ்ருத்திப²லகப்ரமாணாபா⁴வாத் , ப்ரக்ருதே ச வ்ருத்திவிஷயதாமாத்ரேண தத்ஸத்த்வாத் , ஸித்³தி⁴ரூபாத்மநி ஸித்³த⁴ இதி வ்யவஹாரஸ்ய ஸித்³தி⁴ப்ரயுக்தவ்யவஹாரவிஷயதயா கௌ³ணத்வாத் । ந சைவம் முக்தௌ வேத்³யாபா⁴வே வித்தித்வாநுபபத்தி: । அநுபூ⁴திந்யாயஸ்யாத்ராபி ஸுலப⁴த்வாத் । ந ச ஸ்வாவிஷயத்வே ஸ்வவிஷயகஸம்ஶயநிவர்தகத்வாயோக³:; ஸ்வமஹிம்நைவ ஸ்வத⁴ர்மிணி வ்யவஹாரவத் ஸம்ஶயாதி³விரோதி⁴த்வோபபத்தே: । ந சாநநுக³ம:; தவ விஷயதாயாமிவாநநுக³தஸ்யைவ நியாமகத்வாத்ஸ்வகர்மத்வாபா⁴வே(அ)பி ஸ்வநிர்வாஹகதயா ஸ்வஸ்மிந் வ்யவஹாராத்³யுபபத்தேஶ்ச । ந ச ஸ்வநிர்வாஹகபதே³ந நிர்வஹணக்ரியாகர்த்ருத்வகர்மத்வோக்த்யா விரோத⁴:, ஸ்வாதிரிக்தநிர்வாஹகாநபேக்ஷத்வமாத்ரேண ஸ்வநிர்வாஹகத்வோபசாராத் । ‘ஸ்வயம் தா³ஸாஸ்தபஸ்விந' இத்யாதௌ³ ஸ்வாதிரிக்ததா³ஸாபா⁴வமாத்ரேண ஸ்வதா³ஸத்வவ்யபதே³ஶவத் । ந ச–ஸ்வநிர்வாஹகாத்⁴யயநவிதி⁴தீ³பப்ரபா⁴தௌ³ ஸ்வஸ்மிந் கார்யகரத்வம் ஸ்வவிஷயத்வேந வ்யாப்தமித்யத்ராபி ததே²தி–வாச்யம் । அத்⁴யயநவிதா⁴வேகாவச்சே²த³கமாத்ரேணாத்மாஶ்ரயாநவகாஶாத் , தீ³பப்ரபா⁴தௌ³ ஸ்வவிஷயத்வாஸித்³தே⁴: । தது³க்தம் க²ண்ட³நே –‘கா³ங்குடாதி³ப்⁴ய' இத்யத்ர ப³ஹுவ்ரீஹி: ஸ்வாவிஷயே குடே(அ)பி ஸ்வகார்யம் கரோதி । ததே²ஹாபீதி । ந ச 'உத்³பூ⁴தாவயவபே⁴த³: ஸமுதா³ய: ஸமாஸார்த²' இதி கையடோக்தரீத்யா குடக⁴டிதஸமுதா³ய ஏவ ப³ஹுவ்ரீஹிவிஷய: ஸ ச வையாகரணாநாம் மீமாம்ஸகாநாம் ச ஶக்த்யா அந்யேஷாம் லக்ஷணயேத்யந்யதே³தத், யதா² 'சைத்ரஶாலீயா ஆநீயந்தா'மித்யத்ர உபலக்ஷணஸ்யாபி சைத்ரஸ்ய ஸ்வஶாலாஸ்த²ஸ்ய தச்ச²ப்³த³விஷயத்வம் ததா² குடஸ்யாபி புடாதி³வத³ந்யபதா³ர்த²பூ⁴தஸமுதா³யாந்தர்க³தஸ்ய ப³ஹுவ்ரீஹிவிஷயத்வோபபத்தே: । ததா²ச த்³ருஷ்டாந்தாஸித்³தி⁴ரிதி வாச்யம்; ஸ்வாவிஷய இத்யஸ்ய ஔத்ஸர்கி³கவிஷயாந்யபதா³ர்த²பி⁴ந்ந இத்யர்த²கத்வம் । ததா²ச ஸ்வபதா³ர்த²ஸம்ப³ந்தா⁴த³ந்யத்ரேவ ஸ்வபதா³ர்தே²(அ)பி யதா² தத்ர ப²லம், ததா² ஸ்வஸம்ப³ந்தா⁴த³ந்யத்ரேவ ஸ்வஸ்மிந்நபி சித்ப²லமித்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தபர்யவஸாநாத் । ஸ்வவிஷயவ்யதிரேகேண ஸமுதா³யப்ரயோஜகரூபேண விஷயத்வே(அ)பி ஸமுதா³யிதாப்ரயோஜகரூபேணாவிஷயத்வாத் ஸ்வாவிஷயத்வோக்தேர்வா । நநு ஏதாவதா ஸ்வஸ்மாத³ந்யத்ர வ்யவஹாரஜநநே தத்³விஷயத்வம் ஸ்வஸ்மிந் ஸ்வாபே⁴த³ ஏவேதி பர்யவஸிதோ(அ)ர்த²:, ஸ சாயுக்த:; பக்ஷாத³ந்யத்ரைவாயம் நியம இத்யஸ்ய ஸர்வத்ர ஸுவசத்வாத் , ஸ்வாபே⁴தே³ ஸத்யபி ஸ்வவிஷய இவ ஸ்வஸ்மிந்விஷயத்வவ்யதிரேகேண த்³வேஷ இச்சா²விரோதி⁴த்வஸ்யாஜ்ஞாநே ஸ்வாவாரகத்வஸ்ய ஸ்ம்ருத்யாதி³ரூபபரோக்ஷஜ்ஞாநே ஸ்வவ்யவஹாரஜநகத்வஸ்ய மைத்ரசைதந்யே ஸுஷுப்தௌ சைத்ரசைதந்யேந பாரமார்தி²ககால்பநிகபே⁴த³யோ ராஹித்யே(அ)பி தத்³வ்யவஹாரஜநகத்வஸ்யாத³ர்ஶநாச்ச, ஆத்மாநம் ஜாநாமீத்யாத்மாபி⁴ந்நஜ்ஞாநே ஸ்வவிஷயத்வாநுப⁴வாச்சேதி சேந்ந; தர்ஹி த்³வேஷாதௌ³ ஸ்வாபே⁴தே³(அ)பி ஸ்வவிஷயத்வாத³ர்ஶநாத் ப்ரக்ருதே(அ)பி ததா² ஸ்யாத் । அத² வ்யவஹாரரூபப²லத³ர்ஶநாத் ப்ரக்ருத ஏவ ஸ்வாபே⁴த³ஸ்யாந்யத்ராத்³ருஷ்டமபி ஸ்வவிஷயதாநியாமகத்வம் கல்ப்யத இதி சேத், தர்ஹி ஸ்வவ்யவஹாரரூபப²லத³ர்ஶநாத³த்ரைவ ஸ்வாபே⁴த³ஸ்ய ஸ்வகார்யஜநகதாநியாமகத்வம், ந த்³வேஷாதௌ³; ததா² ப²லாத³ர்ஶநாதி³தி ஸம: ஸமாதி⁴: । ந ச–அத்ர க்³ருஹீததத்³விஷயத்வஸ்ய தூஷ்ணீம் த்யாகே³ ஸர்வத்ரைவம் ப்ரஸங்க³ இதி வாச்யம்; தத்³விஷயத்வத்யாக³பீ³ஜஸ்ய பா³த⁴கஸ்ய ப்ராகே³வோக்தத்வாத் , ஸர்வத்ர தஸ்யாபா⁴வாத் । யத்தூக்தம் மைத்ரசைதந்ய இத்யாதி³, தந்ந; ததை³கவிரஹகாலே மைத்ரசைதந்ய இத்யஸ்யைவாபா⁴வாத் , ஸாக்ஷிசைதந்யேந வ்யவஹாராபாத³நஸ்யேஷ்டத்வாத் । யதி³ ச ஸம்ஸ்காராத்மநா(அ)வஸ்தி²தாந்த:கரணம் ததா³பி பே⁴த³கம் , ததா³ பே⁴த³ஸ்யைவ ஸத்த்வாச்ச । யதூக்தமாத்மாநமித்யாதி³, தத³பி ந; அஹமர்தா²ஶ்ரிதவ்ருத்திரூபஜ்ஞாநவிஷயத்வஸ்யைவ தத்ராநுப⁴வாத் । ந ச க⁴ட: ஸ்வப்ரகாஶ:, க⁴டத்வாதி³த்யாபா⁴ஸஸாம்யம் ; ப்ரயோஜகத்வபரிஹாரேண பரிஹ்ருதத்வாத், க⁴டே ஸ்பு²ரணாபே⁴த³தத்³விஷயத்வயோரபா⁴வே வ்யவஹாராபா⁴வப்ரஸங்கே³ந ஸாம்யாபா⁴வாச்ச । நநு-அநுபூ⁴திபதே³ந வ்ருத்தே: பக்ஷத்வே பா³த⁴:, தத³ந்யஸ்யாஶ்ரயாஸித்³தி⁴ரிதி-சேந்ந; வ்ருத்தேர்ஜட³தயா அப்ரகாஶத்வே ப்ரகாஶத்வம் யத்ர விஶ்ராம்யதி தஸ்யைவ பக்ஷத்வாத் , ப்ரதிகர்மவ்யவஸ்தா²யாமேவ வ்ருத்த்யதிரிக்தாநுப⁴வஸ்ய ஸாத⁴நாச்ச । ஏவம் ச த்வதீ³யாபரோக்ஷவ்யவஹாரயோக்³யத்வஜ்ஞாநம், த்வதீ³யாபரோக்ஷவ்யவஹாரயோக்³யத்வே ஸதி வேத்³யத்வாநதி⁴கரணம், ஜ்ஞாநத்வாத் , மதீ³யஜ்ஞாநவத் ; விவாத³பதா³நி ஜ்ஞாநாநி, க⁴டஜ்ஞாநாந்யத்வே ஸதி வேத்³யத்வாநதி⁴கரணாநி, ஜ்ஞாநத்வாத் , க⁴டஜ்ஞாநவதி³த்யபி ஸாது⁴ । ந ச-த்வஜ்ஜ்ஞாநம், த்வத³பரோக்ஷவ்யவஹாரயோக்³யத்வே ஸதி அவேத்³யத்வாநதி⁴கரணம், ஜ்ஞாநத்வாத் , மதீ³யஜ்ஞாநவத், க⁴டஜ்ஞாநம், படஜ்ஞாநாந்யத்வே ஸதி சித³விஷயத்வாநதி⁴கரணம், ஜ்ஞாநத்வாத் , படஜ்ஞாநவதி³தி ச யதா²யோக்³யம் ப்ரகரணஸமதேதி வாச்யம் । விபக்ஷே பா³த⁴கஸ்யோக்தத்வேந ஸ்தா²பநாயா அதி⁴கப³லத்வாத் ॥

ஏவம் ச சித³பி⁴ந்நஸ்யாத்மநோ(அ)பி ஸ்வப்ரகாஶத்வம் சித்³ரூபத்வாத் ஸாத⁴நீயம் । யதா² ச நாத்மநி சித்³ரூபத்வாஸித்³தி⁴:, ததோ²பபாதி³தம் । உபபாத³யிஷ்யதே ச ஶ்ருத்யா । ந ச ‘விஜ்ஞாதா ப்ரஜ்ஞாதே'தி ஶ்ருதிவிரோத⁴:; வக்ஷ்யமாணாநேகஶ்ருதிவிரோதே⁴ந தஸ்யா: வ்ருத்திரூபஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வபரத்வாத் । யத்து வித்³யாஸாக³ரோக்தம் 'விமதம் ஜ்ஞாநம் பி⁴ந்நாஶ்ரயவிஷயகம், ஜ்ஞாநத்வாத் , ஜ்ஞாநாந்தரவத், விமதம் ந ஸ்வாஶ்ரயவிஷயகம், கு³ணத்வாத் , அக்³ந்யௌஷ்ண்யாதி³வதி³'தி ஸ்வப்ரகாஶத்வஸாத⁴நம், தத் பரரீத்யா; அஸ்மந்மதே ஸ்வப்ரகாஶே ஜ்ஞாநத்வஸ்யாத்மந்யபா⁴வாத் தாத்³ருக்³ஜ்ஞாநே கு³ணத்வாபா⁴வாச்ச, ‘மாமஹம் ஜாநாமீ'தி ப்ரத்யக்ஷஸ்ய வ்ருத்திவிஷயதயோபபாதி³தத்வேந விரோதா⁴பா⁴வாத் । ந ச–அஜ்ஞாந இவ ஸ்வாஶ்ரயவிஷயத்வோபபத்த்யா அப்ரயோஜகமிதி–வாச்யம்; வேத்³யத்வே ஆத்மநோ வேத³நாபா⁴வாத³ஜ்ஞாநத³ஶாயாமாத்மநி ஸம்ஶயவிபர்யயவ்யதிரேகநிர்ணயப்ரஸங்கா³த் । ந சாத்மந்யஹமநஹம் வேதி கஶ்சித்ஸந்தி³க்³தே⁴, அந்ய ஏவேதி வா விபர்யஸ்யதி । நாஹமிதி வா வ்யதிரேகம் நிர்ணயதீத்யஸ்வப்ரகாஶத்வே பா³த⁴கஸத்த்வாத் । ந ச–த்வந்மதே ஸந்தே³ஹாத்³யவிஷயஸ்யாஹமர்த²ஸ்யாநாத்மத்வாத்தத³ந்யஸ்மிஞ்ச²ப்³தை³கக³ம்யாத்மநி ஸந்தே³ஹாதி³ஸத்த்வாத³ப்ரயோஜகத்வம் தத³வஸ்த²மேவேதி வாச்யம் ; அஹமர்த²ஸ்ய சித³சித்³க்³ரந்தி²ரூபதயா அஹம்த்வாவச்சே²தே³நாசித³ம்ஶே ஸந்தே³ஹாத்³யபா⁴வவத் சித³ம்ஶே(அ)பி ஸந்தே³ஹாத்³யபா⁴வாத் । ந ச ஶப்³த³ஜாந்த:கரணவிஷயதத்³வ்ருத்தௌ வ்யபி⁴சாரி ஜ்ஞாநத்வமிதி வாச்யம் ; தஸ்ய ஸ்பு²ரணார்த²கத்வாத் । ந ச த்³விதீயஹேதோஸ்தேஜோரூபஸ்ய க⁴ட இவ ஸ்வாஶ்ரயே(அ)பி தமோநிவர்தகதயா தத்³விஷயே வ்யபி⁴சார:; ரூபஸ்ய ஜ்ஞாநாதி³வத் ஸவிஷயத்வாபா⁴வாத் । ‘அத்ராயம் புருஷ: ஸ்வயம்ஜ்யோதிரி'த்யாதி³ஶ்ருதிரப்யத்ர ப்ரமாணம் । ததா² ஹி 'அஸ்தமித ஆதி³த்யே யாஜ்ஞவல்க்யே'த்யாதி³நா ‘கிம் ஜ்யோதிரேவாயம் புருஷ' இத்யந்தேந ஜ்ஞாநஸாத⁴நாலோகாத்³யபா⁴வே ஜீவஸ்ய கத²ம் ஸ்பு²ரணமித்யுக்தே ‘ஆத்மைவாஸ்ய ஜ்யோதி: ஸ்வயம்ஜ்யோதிரி'த்யாதி³நா ஸ்வாதிரிக்தாநபேக்ஷதயா ஸ்வப்ரகாஶத்வமுக்தம் । ந சாத்மஶப்³த³ஸ்ய பரமாத்மபரத்வம் ; பூர்வவாக்யே ஆத்மநி நாடீ³ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரதிபாத³நாத், உத்தரவாக்யே ச ‘கதம ஆத்மா யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு ஹ்ருத்³யந்தர்ஜ்யோதிரி'த்யுத்தரவாக்யபர்யாலோசநயா ஸம்த³ம்ஶந்யாயேந ஜீவபரத்வாத் । ந ச த்³யுப்⁴வாத்³யதி⁴கரணந்யாயேநாத்மஶப்³த³ஸ்ய தத்ரைவ முக்²யத்வம்; ப்ரதா⁴நாத்³யநாத்மநிராகரணார்த²தயா ஸ்வஶப்³தா³தி³த்யாத்மஶப்³தோ³ ஹேதுத்வேநோக்த:, ந து முக்²யத்வாபி⁴ப்ராயேண; ஜீவஸ்யாப்ரஸக்தே:, முக்²யத்வஸ்யோப⁴யஸாதா⁴ரண்யாச்ச । அத ஏவ – 'அத்ராயம் புருஷ: ஸ்வயமி'த்யுபஸம்ஹாரஸ்ய அஸ்யேதி பதா³நுஷங்கே³ண அயமீஶ்வரோ ஜீவஸ்ய ஸ்வயமேவ ஜ்யோதிர்ஜ்ஞாநஹேதுரித்யேவம்பரத்வம்–நிரஸ்தம்; உக்தந்யாயேந உபக்ரமவிரோதா⁴த் । ந ச வாசைவாயம் ஜ்யோதிஷாஸ்த இதி ஜ்யோதி:ஶப்³த³ஸ்ய வாசி ஜ்ஞாநஸாத⁴நே ப்ரயோகா³த³த்ரத்யஜ்யோதி:ஶப்³த³ஸ்யாபி ஜ்ஞாநஸாத⁴நபரத்வம் , ந து ஜ்ஞாநபரத்வமிதி வாச்யம் ; லௌகிகஜ்யோதிஷி ரூட⁴ஸ்ய ஜ்யோதி:ஶப்³த³ஸ்ய வாசி ஜ்ஞாநஸாத⁴நத்வேந ப்ரவ்ருத்திவத³த்ராபி தமோவிரோதி⁴த்வேந ரூபேணாஜ்ஞாநவிரோதி⁴ந்யபி ப்ரயோக³ஸம்ப⁴வாத் । ந ச ஸ்வப்ரகாஶபரத்வே ஸதா³ ஸ்வப்ரகாஶத்வேந ஶ்ருதாவத்ரேத்யஸ்ய வையர்த்²யம் ; ஜாக்³ரத³வஸ்தா²யாமாதி³த்யாதி³ஜ்யோதி:ஸம்ப⁴வேந து³ர்விவேகதயாஸ்யாமவஸ்தா²யாம் ஸுவிவேகதயா அத்ரேதி விஶேஷணஸாப²ல்யாத் । ந சாஸ்யேதி ஷஷ்ட்²யா விஷயத்வாபி⁴தா⁴நம் । ஸ்வயம் தா³ஸா இத்யாதா³விவாநந்யவேத்³யத்வபரத்வாத் । ந சாமுக்²யார்த²த்வாபத்தி:; முக்²யவிஷயாஸம்ப⁴வேநேஷ்டத்வாத் । ந ச ப்ரதீ³பாதௌ³ ஸ்வவிஷயத்வேந ஸ்வப்ரகாஶத்வவ்யவஹார:; ஸஜாதீயப்ரகாஶாப்ரகாஶ்யப்ரகாஶத்வஸ்யைவ தத்ராபி வ்யவஹாரநிதா³நத்வாத் । அத ஏவ ந க⁴டாதா³வப்ரகாஶே அதிப்ரஸங்க³: । விவரணாநுமாநாநி ச–ஆத்மா ஸ்வப்ரகாஶ:, ஸ்வஸத்தாயாம் ப்ரகாஶவ்யதிரேகவிது⁴ரத்வாத் , ப்ரகாஶாஶ்ரயத்வாத் , ப்ரகாஶகர்த்ருத்வாத் , ப்ரதீ³பவத் । நநு ச – அவேத்³யத்வம் சேத் ஸாத்⁴யம், ஸாத்⁴யவைகல்யம், ஸஜாதீயப்ரகாஶாப்ரகாஶ்யத்வம் சேத³ர்தா²ந்தரம் । க⁴டாதா³விவாஸ்வப்ரகாஶத்வே(அ)ப்யுபபத்தே:, ஜ்ஞாநப்ரபா⁴நுக³தப்ரகாஶத்வாஸித்³தி⁴ஶ்ச, ஜ்ஞாதைகஸதி து³:கா²தா³வாத்³யஹேதோர்வ்யபி⁴சார:, த்³விதீயத்ருதீயயோஸ்த்வந்மத ஆத்மந: ப்ரகாஶத்வேநாஸித்³தி⁴ரிதி-சேந்ந; ஸ்வப்ரகாஶ்யத்வஸ்ய பா³தி⁴ததயா தத³ப்ரகாஶ்யத்வேந பக்ஷஸ்ய விஶேஷிததயா வார்தா²ந்தராபா⁴வாத் । ஸஜாதீயப்ரகாஶாப்ரகாஶ்யப்ரகாஶத்வமேவ ஸாத்⁴யம் । ஏவம் ச ந க⁴டாதி³வத்ஸ்வப்ரகாஶத்வேநோபபத்தி:; ஸ்வாப்ரகாஶ்யஸஜாதீயாப்ரகாஶ்யத்வேநாவேத்³யத்வஸ்ய லாபா⁴த், விஜாதீயஸ்யாப்ரகாஶத்வாத் । ஜ்ஞாநப்ரபா⁴நுக³தம் ச ப்ரகாஶத்வமாவரணாபி⁴பா⁴வகத்வம் । தச்ச ஜ்ஞாநஸ்ய சித்த்வேநாந்யத்ர தேஜோவிஶேஷத்வாதி³நேத்யந்யதே³தத் । ஆவரணத்வம் சாஜ்ஞாநதமஸோ: அர்த²வ்யவஹாரப்ரதிப³ந்த⁴கத்வமநுக³தமேவ । தச்சாஜ்ஞாநஸ்ய ஸாக்ஷாத் தமஸோ ஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்த⁴த்³வாரேத்யந்யதே³தத் । ந ச து³:கே² வ்யபி⁴சார:; தஸ்யாத்³யக்ஷணே ப்ரகாஶவ்யதிரேகஸத்த்வாத் , ப்ரகாஶத்வேந விஶேஷணாச்ச । நாபி த்³விதீயத்ருதீயயோரஸித்³தி⁴:; பரரீத்யா தயோருக்தே:, ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய பி³ம்பா³தீ⁴நதயா ததா³ஶ்ரிதத்வேந பி³ம்ப³ஜ்ஞாநஹேதுத்வோபபத்தேஶ்ச । அத ஏவாத்மா ஸ்வாநந்தரோத்பத்திகப்ரகாஶாஶ்ரயோ ந; ப்ரகாஶாஶ்ரயத்வாதா³தி³த்யவதி³த்யபி ஸாது⁴ । ந ச ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் ; க⁴டாதி³விஷயகஜ்ஞாநஸ்ய த்வயாபி ஜந்யத்வஸ்வீகாராத் । ஆநத³போ³தோ⁴கம் ச விவாதா³த்⁴யாஸிதா ஸம்வித், ஸ்வஸமாநாஶ்ரயஸ்வஸமாநகாலஸ்வகோ³சரஜ்ஞாநவிரஹப்ரயுக்தவ்யவஹாரவிரஹவதீ ந ப⁴வதி, ஸம்வித்த்வாத³நந்தரவ்யவஹ்ரியமாணஸம்வித்³வத் । ந ச ஸ்வவேத்³யத்வேநோபபத்த்யா ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் ; அஸ்ய பரவேத்³யதாங்கீ³கர்த்ருவிஷயத்வாத் , ஸ்வாவிஷயத்வரூபபக்ஷவிஶேஷணமஹிம்நா தவாநபி⁴மதபர்யவஸாநாத் । அவேத்³யத்வம் து ப்³ரஹ்மண: ஶ்ருதிஸித்³த⁴மேவ । ந ச ஸாகல்யேநாவேத்³யத்வபரா; ஸங்கோசே காரணாபா⁴வாத் । ஏதேந-ஜ்ஞாததாலிங்கா³நுமேயத்வே ‘அஹம் ஸுகீ²'திவத் அஹம் ஜாநாமீதி பரோக்ஷாநுப⁴வவிரோத⁴:, கு³ருமதே அயம் க⁴ட இத்யஸ்யைவ ஸ்வவிஷயத்வே ஸ்வஜநகேந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷாஶ்ரயத்வப்ரஸங்க³:, வ்யவஸாயாநுவ்யவஸாயயோ: பார்த²க்யாநுப⁴வவிரோத⁴ஶ்ச, ந்யாயமதே அநுவ்யவஸாயஸ்யாபி பரவேத்³யத்வே ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாத்மவிஶேஷகு³ணத்வேந இச்சா²தி³வத³வஶ்யவேத்³யத்வாத் ஜ்ஞாநதா⁴ராநுப⁴வாபத்தி:, விச்சே²தே³ சரமஸ்ய நிஷ்ப்ராமாணிகத்வாபத்தி:, ஸாமாந்யப்ரத்யாஸத்தேரபா⁴வாத் । ஏவம் ச வ்யவஸாயஸுகா²தி³கோ³சரம் ஸ்வவிஷயம் நித்யமேவ ஜ்ஞாநம் ஸித்⁴யதி । ஸ்வவிஷயதாயாம் ச ந ஸ்வஜநகஸந்நிகர்ஷாத்³யபேக்ஷா ஸந்நிகர்ஷாத்³யநபேக்ஷேஶ்வரஸர்வவிஷயநித்யஜ்ஞாநவத் । ததா² சைவம் ப்ரயோக³: – சைத்ரஸுக²து³:கா²தி³கம், சைத்ரீயநித்யாபரோக்ஷஜ்ஞாநவிஷய:, தம் ப்ரதி ஜ்ஞாதைகஸத்த்வாத் , யத்³யம் ப்ரதி ஜ்ஞாதைகஸத் தத்தம் ப்ரதி தாத்³ருக்³பா⁴நவிஷய:, யதே²ஶ்வரப்ரயத்ந இதி நித்யஜ்ஞாநஸித்³தௌ⁴ தத், ஸ்வவிஷயம், நித்யஜ்ஞாநத்வாத் , ஸ்வவ்யவஹாரே அந்யாநபேக்ஷத்வாத் , ஸ்வஸம்ஶயாதி³விரோதி⁴த்வாச்ச, ஈஶ்வரஜ்ஞாநவதி³தி । தஸ்மாதா³த்மநோ நித்யகு³ணபூ⁴தஜ்ஞாநம் ஸ்வவிஷயத்வரூபஸ்வப்ரகாஶத்வவத், ஆத்மாபி, தத்³விஷய:, யாவத்³த்³ரவ்யபா⁴விநா தேநாபி⁴ந்நத்வாத், மாமஹம் ஜாநாமீத்யநுப⁴வாத் ஆத்மஸ்வரூபா ஸம்வித், ஸ்வவிஷயா ஸ்வஜந்யவ்யவஹாரவிஷயத்வாத், உக்தா ஸம்வித், ஸ்வவிஷயிணீ, ஸ்வஸமாநாதி⁴கரணஸ்வத்வப்ரகாரகஸ்வவிஶேஷ்யகஸம்ஶயவிரோதி⁴த்வாத் உக்தவிஶேஷணவத்³விபர்யயவிரோதி⁴த்வாத்³வேதி-நிரஸ்தம் ; ஆத்³யாநுமாநே ஸாக்ஷிரூபாபரோக்ஷநித்யஜ்ஞாநவிஷயத்வேந ஸித்³த⁴லாத⁴நம் , ஸஹோத்பந்நஜ்ஞாநேநாபி ஜ்ஞாதைகஸத்த்வோபபத்த்யா ஜ்ஞாநக³தநித்யதாபர்யந்தஸாத⁴நே தஸ்யாஸாமர்த்²யம் ச । ந ச சைத்ரஸ்ய தாத்³ருக்³ஜ்ஞாநாபா⁴வே ஸுப்தோத்தி²தஸ்ய பராமர்ஶாநுபபத்தி:; ஸம்ஸ்காரேண தது³பபத்தே:, நித்யஜ்ஞாநஸ்ய பராமர்ஶவிரோதி⁴த்வாச்ச । ஸ்வவிஷயத்வாநுமாநே ச த்³ருஷ்டாந்தாஸித்³தி⁴:; ஈஶ்வரே(அ)பி ஸ்வவிஷயகநித்யஜ்ஞாநாஸித்³தே⁴: அப்ரயோஜகத்வம் ச । ஸ்வாவிஷயத்வே(அ)பி வ்யவஹாராதே³ருபபாதி³தத்வாத் । கிம்ச சைத்ரநித்யஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வவிஷயத்வே நைகம் நியாமகம் ; ஈஶ்வரஜ்ஞாநஸ்ய ந்யாயமதே வஸ்துத்வவத் ஸர்வவிஷயத்வோபபத்தே:, நாப்யபே⁴த³:; து³:கா²தா³வபா⁴வாத், நாபி ஸமாநாதி⁴கரணத்வம், ஆத்மந்யபா⁴வாத் , த⁴ர்மாதௌ³ தத்ஸத்³பா⁴வாச்சேத்யநநுக³தமேவ வாச்யம் । ததா²ச கிமபராத்³த⁴ம் வ்யவஸாயஸ்வப்ரகாஶத்வவாதி³நா கு³ருணா ? அந்யத்ர ஸந்நிகர்ஷஸ்ய நியாமகத்வே(அ)பி ஸ்வஸ்மிந்நபே⁴த³ஸ்ய ஸம்ப⁴வாத் , பார்த²க்யாநுப⁴வாநநுப⁴வரூபஸ்யாநுப⁴வகலஹஸ்ய த்வந்மதஸமாநத்வாத் । தஸ்மாத்³வ்யவஹார ஏவாநநுக³தம் காரணமஸ்து । தத்ப்ரயோஜகாநுக³மார்த²ம் கிமிதி நிர்ப³ந்த⁴: ? பஶ்சாத³ப்யநநுக³ம ஏவ பர்யவஸாநாத் । ஏவம் ச ந ஸ்வவிஷயத்வரூபம் ஸ்வப்ரகாஶத்வம், கிம்த்வவேத்³யத்வே ஸத்யபரோக்ஷவ்யவஹாரயோக்³யத்வமிதி ஸித்³த⁴ம் ॥

நிர்த⁴ர்மகதயா அவேத்³யதயா ச ப்³ரஹ்ம ஆநந்தா³தி³பத³லக்ஷ்யம், ந வாச்யம் ; ப்ரவ்ருத்திநிமித்தாபா⁴வாதி³தி । நநு–அவாச்யஶப்³தே³நோச்யதே சேத், வாச்யத்வஸித்³தி⁴:, லக்ஷ்யதே சேத், அவாச்யரூபமுக்²யார்த²ஸ்யாபா⁴வாத் கத²ம் லக்ஷணா ? பா⁴வே வா ப்³ரஹ்ம நாவாச்யம், கிம்து தீரவத³வாச்யரூபமுக்²யார்த²ஸம்ப³ந்தி⁴மாத்ரமிதி ஸ்யாத் । முக்²யார்த²ஹீநஸ்யாபி ப்³ரஹ்மலக்ஷகத்வே க⁴டபத³மபி படலக்ஷகம் ஸ்யாதி³தி சேந்ந; அவாச்யரூபமுக்²யார்தா²பா⁴வே(அ)பி நஞ்ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதவாச்யஶப்³தே³ந வாச்யத்வாத்யந்தாபா⁴வபோ³த⁴நத்³வாரா ஸ்வரூபே லக்ஷணயைவ பர்யவஸாநாத் । ஏவம் நிர்விஶேஷபத³மபி; அக²ண்ட³பத³லக்ஷகதாயாமேவ முக்²யார்தா²வஶ்யம்பா⁴வநியமாத் । நநு–ஏவம் லக்ஷ்யபதே³நாபி லக்ஷ்யத்வே தீரஸ்யாக³ங்கா³த்வவத் ப்³ரஹ்மணோ(அ)லக்ஷ்யத்வாபத்திரிதி சேந்ந; இஷ்டத்வாத் , ஸர்வதா² நிர்த⁴ர்மகத்வாத், லக்ஷ்யவ்யவஹாரஸ்ய ச வாச்யத்வாபா⁴வநிப³ந்த⁴நத்வாத் , ததா² ப்ரதிபாதி³தம் ப்ராக் । ந சைவம் லக்ஷ்யத்வாபா⁴வேந வாச்யத்வவ்யவஹாரப்ரஸங்க³:; கௌ³ணஸ்ய தஸ்யாபீஷ்டத்வாத் , ஸத்யஜ்ஞாநாதி³பதா³நாம் ச கல்பிதத⁴ர்மவாசிநாம் ப்³ரஹ்மரூபவ்யக்திலக்ஷகதயா(அ)க²ண்டா³ர்த²த்வாநபாயாத் । ந ச–ஸத்த்வாதி³த⁴ர்மாஶ்ரயதயா லக்ஷ்யத்வாபா⁴வே மஞ்சஸம்ப³ந்தி⁴த்வமாத்ரேண லக்ஷ்யஸ்ய பும்ஸ: அமஞ்சத்வவத் ஸத்த்வாதி³ஸம்ப³ந்தி⁴த்வமாத்ரேண லக்ஷ்யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: அஸத்வாத்³யாபத்திரிதி வாச்யம் ; கல்பிதசந்த்³ரத்வாதி³ஜாதே: பரமார்த²சந்த்³ராதி³வ்யக்திதாதா³த்ம்யேநாசந்த்³ரத்வாபா⁴வவத³த்ராபி ஸத்த்வாத்³யபா⁴வாநாபத்தே: । தது³க்தம் ‘லக்ஷ்யவ்யக்திரபி ப்³ரஹ்மே'தி । அத ஏவ–ஸ்வப்ரகாஶாதே³ரப்³ரஹ்மத்வே யத்³யத் ப்³ரஹ்மதயேஷ்டம், தத்தத்³ப்³ரஹ்மேதி ஸாது⁴ ஸமர்தி²தோ ப்³ரஹ்மவாத³ இதி–நிரஸ்தம்; யத்து நிர்விஶேஷாதி³பதா³நாம் ச ஸமாஸபரதயா லக்ஷ்யாதி³பதா³நாம் யௌகி³கதயா வாக்யதுல்யத்வாந்ந வாசகதேதி வக்துமஶக்யம்; அந்விதாபி⁴தா⁴நபக்ஷே தேஷாமபி வாசகத்வாத் , அபி⁴ஹிதாந்வயபக்ஷே(அ)பி வாக்ய ஏவாபி⁴ஹிதாந்வயஸ்வீகாரேண ப்ரக்ருதிப்ரத்யயயோரந்விதாபி⁴தா⁴யகத்வாத் வாக்யதுல்யஸ்யாபி வாசகத்வாத் ப்³ரஹ்மண: பதா³ர்த²ஸம்ஸர்க³ரூபத்வே ஸக²ண்ட³த்வாபத்த்யா பதா³ர்த²த்வே வாச்யத்வாபரிஹாராதி³தி, தந்ந; பத³லக்ஷ்யத்வே(அ)ப்யபதா³ர்த²த்வோபபத்தே:, அக²ண்ட³த்வே(அ)பி வாக்யார்த²த்வஸ்யோபபாதி³தத்வாத³ந்விதாபி⁴தா⁴நே அந்விதவாசகஸ்யாபி ஸ்வரூபே லக்ஷணாங்கீ³காராத் । ந ச தர்ஹ்யவாச்யத்வாஸித்³தி⁴:; அக²ண்ட³ப்³ரஹ்மஸித்³த்⁴யுபாயத்வேந ப்ராப்தஸ்யாவாச்யத்வாதே³: நிவாரகாபா⁴வேநாநுஷங்கி³கதயா ஸித்³தே⁴: । 'யதோ வாசோ நிவர்தந்தே', 'அஶப்³த³மஸ்பர்ஶமி'த்யாதி³ஶ்ருதயஶ்சாத்ராநுஸந்தே⁴யா:; அவாச்யஶப்³த³வத³ஶப்³த³ஶப்³தே³(அ)பி வ்யாகா⁴தாபா⁴வாத் । ந சேயம் ஶ்ருதிரத்³பு⁴தத்வாபி⁴ப்ராயா; ஶ்ரூயமாணார்த²த்வே பா³த⁴காபா⁴வாத் । ந ச ‘யதோ வாச' இத்யத்ராபி மநஸா ஸஹேதி ஶ்ருதமநோவ்ருத்தேரிவாந்த:கரணவ்ருத்திவ்யாப்யே ப்³ரஹ்மணி வாக்³வ்ருத்தேரபி ஸர்வதா² நிஷேதா⁴யோக³:; லக்ஷணாயா: ஸ்வீகாரேண ஶக்திமாத்ரஸ்யைவ நிராகரணாத் । ந ச–ஆநந்தா³த்³யநேகபதா³முக்²யார்த²த்வாபேக்ஷயா நிவர்தந்த இத்யேகபதா³ர்தா²முக்²யத்வமேவ யுக்தமிதி வாச்யம் ; ப்³ரஹ்மணோ நிர்த⁴ர்மகதயா தத்ர ஶக்த்யபா⁴வேந ப³ஹுத்வஸ்யாப்ரயோஜகத்வாத்³வாச்யத்வவிரோத்⁴யர்த²த்³வாரைவாக²ண்டா³ர்த²பரதயா தத்³விரோத⁴தாத³வஸ்த்²யாத் । அத ஏவ கஸ்மாது³ச்யதே பரம் ப்³ரஹ்மேத்யாதி³ஶ்ருதே: பரமாத்மேதி சாப்யுக்த இத்யாதி³ஸ்ம்ருதேஶ்ச தத்தச்ச²ப்³த³போ³த்⁴யத்வமாத்ரேண வாச்யத்வாபி⁴லாப:, ந து ஶக்யத்வாபி⁴ப்ராயேணேதி தாப்⁴யாம் ந விரோத⁴: । தாத்பர்யவிஷயோ ப்³ரஹ்ம வாச்யம் வஸ்துத்வால்லக்ஷ்யத்வாச்ச தீரவதி³தி சேத், நிர்த⁴ர்மகதயா வாச்யத்வபா³தா⁴த் , தது³ந்நீதஸத⁴ர்மகத்வாத்³யுபாதி⁴ஸம்ப⁴வாச்ச । பரமார்த²ஸத்யபதா³தி³கம் கஸ்யசித்³வாசகம் । பத³த்வாதி³த்யபி ந; கிமத்ர பத³த்வம், ந தாவத்ஸுப்திஙந்தத்வம் ; ஸமாஸபத³ஸ்யாஶக்தத்வேந ராஜபுருஷாதௌ³ வ்யபி⁴சாராத் , நாபி ஶக்தத்வம் ; ஸாத்⁴யாவிஶேஷாத், அவயவத்³வாரா ஸமாஸபத³ஸ்ய வாசகத்வம் சேத், இஷ்டமேவ । நாபி ஸத்யஜ்ஞாநாதி³வாக்யம் வாச்யார்த²தாத்பர்யவச்ச²ப்³த³யுக்தம் வாக்யத்வாதி³த்யபி; விஷம் பு⁴ங்க்ஷ்வேத்யாதௌ³ வ்யபி⁴சாராத் । நநு-அவாச்யத்வே லக்ஷ்யத்வாநுபபத்தி:; வாச்யார்த²ஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந ஜ்ஞாதஸ்யைவ லக்ஷ்யத்வாத் , தஜ்ஜ்ஞாநம் ச ந ஶப்³த³பி⁴ந்நேந; உபநிஷந்மாத்ரக³ம்யத்வாத் , நாபி ஸ்வப்ரகாஶதயா; நித்யஸித்³தே⁴ ஶப்³த³வையர்த்²யாத் । அவாச்யஶப்³த³ஸ்ய ச லக்ஷகஸ்யைவ வக்தவ்யத்வாத்தத்ராபி வாச்யஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந ஜ்ஞேயத்வே அநவஸ்தே²தி–சேந்ந; ததா² ஜ்ஞாநமுபஸ்தி²தாவுபயோகி³ । ப்³ரஹ்ம ஸ்வப்ரகாஶதயா ஸ்வத ஏவோபஸ்தி²தமிதி கிம் தேந ? ந சைவம் ஶப்³த³வையர்த்²யம் ; ஆவரணாபி⁴பா⁴வகவ்ருத்தாவுபயோகா³த் । அத ஏவ நாநவஸ்தா² । தஸ்மாத் ப்ரவ்ருத்திநிமித்தஸ்ய து³ர்நிரூபத்வாத³வாச்யத்வம் । தது³க்தம் - 'த்³ருஷ்டா கு³ணக்ரியாஜாதிஸம்ப³ந்தா⁴: ஶப்³த³ஹேதவ: । நாத்மந்யந்யதமோ ஹ்யேஷாம் தேநாத்மா நாபி⁴தீ⁴யதே' ॥ இதி । ந சாரோபிதகு³ணாஶ்ரயதயா வாச்யதா; தஸ்ய தாத்பர்யாவிஷயதயா தாத்பர்யவிஷயே அவாச்யத்வஸ்ய ஸ்தி²தத்வாத் । ந ச ஸத்யாதி³பதா³நாம் லக்ஷகத்வே ஸித்³தே⁴ நிமித்தாபா⁴வ: தஸ்மிம்ஶ்ச லக்ஷகத்வமிதி பரஸ்பராஶ்ரய:; நிர்விஶேஷவாக்யேந நேதி நேதீத்யநேநைவ நிமித்தாபா⁴வஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாத் । ந ச-நிர்விஶேஷவாக்யஸ்ய ஸ்வரூபமாத்ரபரத்வே ப்ரவ்ருத்திநிமித்தாவிரோத⁴:, நிர்விஶேஷத்வவிஶிஷ்டபரத்வே ச தஸ்யைவ ஸத்த்வேந நிர்விஶேஷபத³வாச்யத்வஸ்யைவ ப்ரஸங்க³ இதி வாச்யம் ; த்³வாரதயா உபஸ்தி²தஸ்ய ஸ்வபரவிரோதி⁴த்வாந்நிர்விஶேஷஸ்ய வாச்யத்வாஸம்ப⁴வாச்ச । தஸ்மாந்நிர்விஶேஷத்வாதே³வ ஜீவப்³ரஹ்மாபே⁴த³: ஸித்³த⁴:; பே⁴த³காஸம்ப⁴வாத் । ததா²ச ப்³ரஹ்மண்யவாச்யே யோ வித்³வாந்வாச்யதாமதி⁴க³ச்ச²தி । ஸ நிஸ்த்ரபோ நிமித்தாநாம் விரஹை: ப்ரதிபோ³த்⁴யதாம் ॥

ஸ்யாதே³தத் இத³மயுக்தம் , பே⁴த³ஸ்ய ப்ரமாணஸித்³த⁴த்வாத் । ந ச-பே⁴த³ஸ்ய ஸ்வரூபத்வே அநபேக்ஷத்வாபத்யா த⁴ர்மத்வம், ததா² சாநவஸ்தா²; ஸ்தம்ப⁴கும்ப⁴யோ: பரஸ்பரபே⁴த³க்³ரஹோ(அ)ந்யோந்யபே⁴த³க்³ரஹஸாபேக்ஷ இதி அந்யோந்யாஶ்ரயஶ்ச, ஏவம் ச பே⁴தா³ஸித்³தி⁴ரிதி வாச்யம் । தத் கிம் பே⁴தே³ ப்ரதீதிரேவ நாஸ்தி, காரணாஜந்யா வா, பா³த்⁴யவிஷயா வா । நாத்³ய:, விகல்பாதி⁴கரணரூபவ்யவஹாரவிப்லவாபத்தே: । ந ஹி பி⁴ந்நதயா அஜ்ஞாதேந விகல்ப: । ந த்³விதீய:; அகாரணகோத்பத்தேர்வ்யாஹதத்வேந நித்யத்வாபத்த்யா தந்நிராஸகமோக்ஷோபாயாநநுஸரணாபத்தே: । ந த்ருதீய:; உக்தஶுஷ்கதர்கஸ்யாபா³த⁴கத்வாத் । அந்யதா² ஐக்யஸ்ய ஸ்வரூபத்வே அநபேக்ஷத்வாபத்தி:, த⁴ர்மத்வே அத்³வைதஹாநிரித்யாதி³நா ஐக்யபு³த்³தி⁴ரபி பா³தி⁴தவிஷயா ஸ்யாத் । ந ச - மம வைதண்டி³கஸ்ய பரபக்ஷமாத்ரம் க²ண்ட³நீயமிதி வாச்யம், ஸ்வபக்ஷஸத்த்வே(அ)பி தவ ததா²த்வே மமாபி ததா²த்வாவிரோதா⁴த் । ந ச மம பரபக்ஷக²ண்ட³நமாத்ரேண ஸ்வமதபூ⁴தைக்யஸித்³தி⁴:, மமாபி தாவந்மாத்ரேண ஸ்வமதபூ⁴தபே⁴த³ஸித்³தி⁴ஸம்ப⁴வாத் । ந ச மாம் ப்ரதிபே⁴த³க²ண்ட³நமாத்ரநியோகே³ மமைவ வைதண்டி³கத்வமிதி வாச்யம் , மாம் ப்ரத்யப்யைக்யக²ண்ட³நமாத்ரநியோக³ஸம்ப⁴வாத் மத்⁴யஸ்த²ஸ்ய த்வத³நதீ⁴நத்வாத் । அஸ்வவ்யாகா⁴தகைரேவ த்வயைக்யம் தூ³ஷ்யமிதி யதா³, ததா³ அஸ்வவ்யாகா⁴தகைரேவ த்வயா பே⁴தோ³ தூ³ஷ்ய இத்யபி ஸ்யாதி³தி சேத், மைவம், ந ஹி வயம் பே⁴த³ப்ரதீதே: ஸ்வரூபம் காரணம் வாபலபாம: । கிம்து பா³தி⁴தவிஷயத்வம் ப்³ரூம:, வ்யாப்திஸத்⁴ரீசீநதயா அஶுஷ்கைஸ்தர்கைரேவாநந்யபரயா ஶ்ருத்யா ஸ்ம்ருத்யா ச பே⁴த³ஸ்ய பா³தி⁴தத்வாத் , விஷயபே⁴தா³தி³நா ப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴ஸ்ய பரிஹ்ருதத்வேந ஶ்ருத்யாதா³வுபசரிதார்த²த்வாபா⁴வாத் । யத்த்வபே⁴த³ஸ்யாப்யேவம் நிராஸ: । ந சாபே⁴த³க²ண்ட³நயுக்தீநாம் ஸ்வஸ்ய ஸ்வாபே⁴தோ³(அ)பி ந ஸித்⁴யேதி³தி ஸ்வவ்யாகா⁴தாதா³பா⁴ஸதா, பே⁴த³க²ண்ட³நயுக்தீநாமபி பூ⁴ஷணயுக்த்யபே⁴தே³ந ஸ்வவ்யாகா⁴தகதாயா: ஸமாநத்வாதி³தி, தந்ந; பே⁴த³க²ண்ட³நயுக்தீநாம் தத்த்வதோ பே⁴த³நிவாரகத்வே(அ)பி வ்யாவஹாரிகபே⁴த³ஸ்யாநிராகரணேந ஸ்வாவ்யாகா⁴தகதோபபத்தே: । ந சைவம் ப்³ரஹ்மண்யந்ருதபே⁴த³ஸ்ய தத்த்வதோ நிஷேதே⁴ தத்ர தத்தாதா³த்ம்யாபத்தி:, க⁴டே கல்பிதக⁴டாந்தரபே⁴த³ப்⁴ரமஸ்த²லே தத்தாதா³த்ம்யாத³ர்ஶநாத் । ந சைவமபே⁴தோ³(அ)பி தத்த்வதோ நிஷேத்⁴ய:, தர்ஹி ஸ்வரூபாபர்யவஸாநேந ஶூந்யவாதா³பத்தே: । கிம்ச ப்³ரஹ்மாதிரிக்தமைக்யமஸ்மாகம் நாஸ்த்யேவ । தஸ்ய ச ததா² நிஷேதே⁴ ஶ்ருதிவிரோத⁴: । ந ச-மம க⁴டாதிரிக்தோ பே⁴தோ³ நாஸ்தி தஸ்ய நிஷேதே⁴ ப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴ இதி வாச்யம் ; ப்ரத்யக்ஷஸ்ய பாரமார்தி²கஸத்த்வாவிஷயத்வேநாவிரோதி⁴த்வஸ்ய ப்ராகே³வோக்தத்வாத் । நநு-பே⁴த³பா³த⁴கம் ந பே⁴த³விஷயமேவ, தத்ஸாத⁴கதாபத்தே:, நாப்யபே⁴த³விஷயம் , ஏவம் ஹி தத³ந்ய: தத்³விரோதி⁴ தத³பா⁴வோ வா நஞர்தோ² விஷயோ வாச்ய: । ஸர்வதா² ச பே⁴தோ³ து³ஷ்பரிஹர:, தத³நந்யத்வே தத்³விரோத⁴தத³பா⁴வத்வயோரயோகா³த் , பே⁴தா³பா⁴வக்³ராஹிணாபி ப்ரதியோகி³விலக்ஷணதயைவாபா⁴வஸ்ய க்³ரஹணாச்ச, ஔதா³ஸீந்யேந ப்ரவ்ருத்தஸ்ய இத³மிதி ஜ்ஞாநவபா³த⁴கத்வாச்சேதி–சேந்ந; பாரமார்தி²கத்வாகாரேண பே⁴தா³பா⁴வவிஷயஸ்யைவ பா³த⁴கத்வாத் । ந ச பே⁴தே³ து³ஷ்பரிஹரதா; வ்யாவஹாரிகபே⁴தே³நைவ வ்யாவஹாரிகதத்³விரோதி⁴த்வதத³பா⁴வத்வயோருபபத்திஸம்ப⁴வாத் , ‘யக்ஷாநுரூபோ ப³லி’ரிதி ந்யாயாத் । பே⁴த³ப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நதத்த்வகோ³சரம் ஜ்ஞாநம் ப்⁴ரமபா³த⁴கமித்யுபபந்நம், உக்தரீத்யா பே⁴த³வைலக்ஷண்யேந தத்³ப்³ரஹணோபபத்தே: । யத்து ‘நாயம் பே⁴தோ³ நாஸ்த்யத்ர பே⁴தோ³(அ)ந்யதே³வ பே⁴தா³த்மநா ப்ரத்யபா⁴தி³'த்யேவமாகாரகம் பா³த⁴கஜ்ஞாநம் வாச்யம் ‘நேத³ம் ரஜதமி'திவத் , இத³ம் ச ஸர்வதா² பே⁴தா³வகா³ஹீதி கத²ம் தத்ர பா³த⁴கமிதி, தந்ந; ப்ரதியோகி³தயா தத்³க்³ரஹணஸ்ய தத்³பா³த⁴கத்வாவிரோதி⁴த்வாத் । ந ச–அத்ர பே⁴தோ³ நாஸ்தீதி தீ⁴: ஸர்வதா² ந பே⁴தா³பா⁴வமவகா³ஹத இதி வாச்யம் । அந்யத்ர பே⁴த³ஸத்த்வே தத்³பே⁴த³ஸ்யாத்ராவஶ்யகத்வேநாத்ர பே⁴தோ³ நாஸ்தீத்யஸ்யைவ குத்ராபி நாஸ்தீத்யத்ர பர்யவஸாநாத் ஏகமேவ நாநாத்மநா அபா⁴தி³த்யாதி³ பா³த⁴கமநுஸந்தே⁴யம் । கோட்யோர்வ்யாவஹாரிகபே⁴தே³ந தத்³வத்தயா க்³ரஹணாச்ச யதா² பா³த⁴கத்வயோக³:, ததோ²க்தமேவ । ஏதேந–பே⁴தா³த் பி⁴ந்நதயா ஸ்வார்த²ம் பா³த⁴தீ⁴ர்கா³ஹதே ந வா, ஆத்³யே பே⁴த³: ஸ்தி²ர:, அந்த்யே து ந ஸா ஸ்யாத் பே⁴த³பா³தி⁴கேதி–நிரஸ்தம்; ஸ்வரூபேண ஸ்தை²ர்யே(அ)பி தத்த்வதோ(அ)ஸ்தி²ரத்வஸம்ப⁴வாத் । ஏவம் சாக்ல்ருப்தவிஷயத்வாத³ந்யோந்யாஶ்ரயத்வாதே³ருத்தா²நம் । உத்தி²தஸ்ய ச நாபா⁴ஸத்வம்। கிம் சாயம் தே³ஶ்யாபா⁴ஸோ(அ)நிர்வசநவாதி³ந: ப்ரதி । நாஸ்மாந் । வயம் ஹி பா⁴ஸமாநோ யோ பே⁴த³: ஸ ஸ்வரூபாதி³பக்ஷாந்தர்பா⁴வப³ஹிர்பா⁴வாப்⁴யாம் வா அந்யேந த⁴ர்மாந்தரேணாநிர்வாச்ய இதி ப்³ரூம: । ந ச தர்காபா⁴ஸேநாநிர்வாச்யத்வே ஐக்யஸ்யாபி தத்ப்ரஸங்க³:; பே⁴த³பா³த⁴கஸ்யாநாபா⁴ஸதாயா உக்தத்வாத் , ஐக்யபே⁴த³யோ: ஶ்ருத்யநுக்³ரஹாநநுக்³ரஹாப்⁴யாம் விஶேஷாச்ச । நநு-ப்³ரஹ்மண்யந்ருதாதி³வ்யாவ்ருத்தி: ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாபா³த்⁴யா வாச்யா, ஶூந்யாத்³யநாத்மகக⁴டாதௌ³ ஶூந்யாதி³த: ஸ்வஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴த³த³ர்ஶநாதி³தி சேத், ப்³ரஹ்மக⁴டயோரதி⁴ஷ்டா²நாத்⁴யஸ்தத்வாப்⁴யாம் விஶேஷாத் , அந்ருதத்வஸ்ய ம்ருஷாத்வேந தத்³வ்யாவ்ருத்தேரபி ம்ருஷாத்வஸ்ய யுக்தத்வேந க⁴டே தஜ்ஜ்ஞாநபா³த்⁴யத்வஸ்ய உப⁴யோ: ஸமாநத்வாத் । ந ச ஏவம் ப்ராதிபா⁴ஸிகரூப்யாதி³வ்யாவ்ருத்தேரபி ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வாபத்தி:, ததா² ச ப்⁴ராந்திபா³த⁴வ்யவஸ்தா² ந ஸ்யாதி³தி–வாச்யம்; விஶேஷத³ர்ஶநஜந்யத்வதத³ஜந்யத்வாப்⁴யாம் பா³த⁴ப்⁴ராந்திவ்யவஸ்தோ²பபத்த்யா ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வஸ்யேஷ்டத்வாத் । ந சைவம் ஸத்யாதி³வாக்யஸ்யாந்ருதவ்யாவ்ருத்திபோ³த⁴கஸ்யாப்ராமாண்யாபத்தி:। தஸ்யா ஆர்த²த்வாத் । ந ச ஏவம் வ்யாவ்ருத்திவந்ம்ருஷாப்ரதியோகி³கஸ்யாத்யந்தாபா⁴வஸ்யாபி ம்ருஷாத்வேநாதி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநாபா³த்⁴யாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வரூபமித்²யாத்வம் ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; அதி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநாபா³த்⁴யத்வஸ்ய தத்ராவிஶேஷணத்வாத் । ந ச–ஏவமாத்மநி தே³ஹபே⁴த³ஸ்ய பா³த்⁴யத்வே தே³ஹாத்மைக்யஸ்ய மித்²யாத்வம் ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; பே⁴த³மித்²யாத்வஸ்ய ப்ரதியோக்³யைக்யாமித்²யாத்வாப்ரயோஜகத்வஸ்யோக்தத்வாத் । ந ச–நித்யாநித்யவஸ்துவிவேகஸ்ய ஸாத⁴நசதுஷ்டயாந்தர்க³தஸ்ய ஜ்ஞாநம் ப்⁴ரம: ஸ்யாத் , ததா² ச தேநாநித்யபரிஹாரேண நித்யே ப்ரவ்ருத்திர்ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । ஹாநோபாதா³நோபயுக்தரூபாவகா³ஹிபு³த்³தே⁴ர்வ்யாவஹாரிகப்ராமாண்யஶாலிதயா வ்யாவஹாரிகஹாநோபாதா³நஸ்ய நிவர்தயிதுமஶக்யத்வாத் । ஏதேந–ப்ரபஞ்சே ஸத்³வைலக்ஷண்யஸ்ய மித்²யாத்வே ஸதை³க்யாபத்தி:, ஜக³ந்மித்²யாத்வப்ரமாணாநாம் சாதத்த்வாவேத³கத்வாபத இதி–நிரஸ்தம் ; மித்²யாத்வநிருக்தாயுக்தோத்தரத்வாச்ச । ஏதேந-பே⁴தா³பே⁴த³ஸ்ய பே⁴தா³பா⁴வே அந்யதரக²ண்ட³நஸாத⁴நாப்⁴யாமுப⁴யக²ண்ட³நஸாத⁴நே இதி–நிரஸ்தம்; தாத்த்விகபே⁴தா³பா⁴வே(அ)பி கல்பிதபே⁴தே³ந வ்யவஸ்தோ²பபத்தே: । ந ச கல்பிதேநாகல்பிதகார்யப்ரதிப³ந்தா⁴யோக³:; அவித்³யயா ஸ்வப்ரகாஶரூபப்³ரஹ்மகார்யப்ரதிப³ந்த⁴த³ர்ஶநாத் , கல்பிதகாந்தயா விஶ்லேஷகார்யப்ரதிப³ந்த⁴த³ர்ஶநாச்ச । நநு-பே⁴த³ஸ்ய வ்யாவஹாரிகஸத்த்வார்த²மபி த்வயா அந்யோந்யாஶ்ரயாதி³கமுத்³த⁴ரணீயம் , பரஸ்பரஸாபேக்ஷேண வ்யவஹாரஸ்யாப்யபா⁴வாத் , ந ஹி வ்யாவஹாரிகம்ருத³: ஸ்வஜந்யக⁴டஸாபேக்ஷத்வம் । கிம்சாத்ர ந பே⁴த³மாத்ரேண தத்³த³ர்ஶநமாத்ரேண வா அந்யோந்யாஶ்ரயாத்³யாபாத³நம் ; ததா² ஸதி வ்யாவஹாரிகயோரபி தயோரஸித்³தி⁴: ஸ்யாத் । நாபி தத்ப்ரதீதிவாஸ்தவத்வேந ததா³பத்தி:; சரமவ்ருத்த்யவாஸ்தவத்வே(அ)பி தத்³விஷயவாஸ்தவத்வவது³பபத்தே:, வாஸ்தவே அந்யோந்யாஶ்ரயாத³ர்ஶநேந வ்யாஸ்யஸித்³தே⁴ஶ்ச । ந ச ப்ரமாரூபதத்ப்ரதீத்யா ததா³பாத³நம் ; ப்ரதீதிஸாமாந்ய ஏவ த்வயாந்யோந்யாஶ்ரயஸ்யோக்தத்வேந ப்ரமாத்வபர்யந்தே தத்ர தோ³ஷாபா⁴வாத் । நாபி தத்ப்ரதீதேர்த⁴ர்மிப்ரதியோகி³ஸாபேக்ஷத்வேந ததா³பாத³நம் । தாவதாபி தத்ஸாபேக்ஷதாமாத்ரஸ்யைவ நிவ்ருத்திரிதி-சேந்ந; அஸ்மாகமவித்³யாஸாமர்த்²யாத் ஸர்வாநுபபத்திவிதூ⁴நநோபபத்தே: । நஹி மாயாயாமஸம்பா⁴வநீயம் நாம । ததா²ச பரஸ்பராஶ்ரிதமபி இந்த்³ரஜாலவத்³த³ர்ஶயிஷ்யதி । ந ச-ஈஶ்வரஸாமர்த்²யாத்தாத்³ருஶமபி ஸத்யம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; உப⁴யஸித்³த⁴ம்ருஷாபூ⁴தேந்த்³ரஜாலஸ்த²லே காரணாதி³வ்யவஸ்தோ²ல்லங்கி⁴கார்யாதி³த³ர்ஶநவத³ந்யத்ர ததா² அத³ர்ஶநாத் , த³ர்ஶநே ச ம்ருஷாத்வ ஏவ பர்யவஸாநாத் । ஆபாத³நம் ச பே⁴த³ஸ்தத்ப்ரதீதிஶ்ச யதி³ மாயிகீ ந ஸ்யாத், ஸர்வவ்யவஸ்தோ²ல்லங்கி⁴நீ ந ஸ்யாத் । ஸர்வவ்யவஸ்தோ²ல்லங்கி⁴நீ சேயம் । தஸ்மாந்மாயிகீதி விபர்யயபர்யவஸாநாத், மாயிகே வ்யவஸ்தோ²ல்லங்க⁴நஸ்ய த³ர்ஶநேந வ்யாப்திஸித்³தே⁴: । உக்தஶ்ருத்யா அஸ்வவ்யாகா⁴தகயுக்த்யா ச பே⁴த³ஸ்ய பா³தா⁴த³பே⁴த³ஸ்யாபா³தா⁴ச்ச ஸ்வாபே⁴த³ஸ்வபே⁴த³யோர்வ்யாவஹாரிகத்வே ஸமாநே(அ)பி ஸ்வாபே⁴த³ம் பரித்யஜ்ய பே⁴த³ ஏவ ஸர்வதா² ப்ரத்³வேஷோ நாகாரணக: ॥

நநு நிரபேக்ஷஸ்வரூபத்வே ஸாபேக்ஷத்வாநுபபத்திரிதி யது³க்தம், தத்தாவத³யுக்தம் ; அவித்³யாநிவ்ருத்தேர்ஜீவப்³ரஹ்மைக்யஸ்ய ச தவ மதே மதத்³வயே(அ)பி ஸ்தி²தௌ வ்யக்திஸாபேக்ஷஸ்ய ஜாதிமாத்ரஸ்ய ப்ரதீதௌ ஸாபேக்ஷஸ்ய நீலதரத்வாதே³ரிவார்த²ப்ரகாஶாத்மகஜ்ஞாநஸ்ய ப்³ரஹ்மணி ப்³ரஹ்மாபே⁴த³ஸ்ய ‘அஸ்தி ப்³ரஹ்மே'த்யாதௌ³ காலஸாபேக்ஷஸ்யாஸ்தித்வஸ்ய நிரபேக்ஷப்³ரஹ்மவ்யக்த்யாதி³ரூபதாயா த³ர்ஶநாதி³தி சேந்ந; அவித்³யாநிவ்ருத்திஜீவப்³ரஹ்மைக்யயோ: ப்ரதீதௌ ஸாபேக்ஷத்வஸ்யாவித்³யகதயா தாத்த்விகநிரபேக்ஷத்வவிரோதி⁴த்வாபா⁴வாத் । ஜாதிமாத்ரஸ்ய வ்யக்த்யபே⁴தா³ஸித்³தி⁴:; வ்யக்திஸமாநஸத்தாகக⁴டத்வாதௌ³ தத³பா⁴வாத் , வ்யக்த்யஸமாநஸத்தாகஸத்தாதி³ஜாதௌ து ஸாபேக்ஷத்வஸ்ய கால்பநிகத்வாத் நீலதரத்வாதே³ர்வ்யக்திரூபத்வாஸித்³தௌ⁴ ஹேதோரபா⁴வாத³ர்த²ப்ரகாஶாத்மகஜ்ஞாநஸ்ய ப்³ரஹ்மாபே⁴த³ஸ்ய ச ஸாபேக்ஷதாயா: கால்பநிகத்வாத் । அஸ்தி ப்³ரஹ்மேத்யாதா³வப்யேவமேவ । ததா²ச தத்த்வதோ நிரபேக்ஷஸ்ய ஸாமாநாதி⁴கரண்யாஸித்³த்⁴யா ந தர்காபா⁴ஸதாவ்யாப்திஸித்³தி⁴: । அத ஏவ ஐக்யஸ்யாஸ்வரூபத்வே அத்³வைதஹாநி:, மித்²யாத்வே பே⁴த³ஸ்ய ஸத்யத்வப்ரஸங்க³:, யத்ர யத³த்⁴யஸ்தம், தத்ர தத்³விரோதி⁴ தஜ்ஜ்ஞாநாபா³த்⁴யம், யதா² ஶுக்தாவரூப்யத்வம் । யத்ர யதை³க்யம் பா³த்⁴ய, தத்ர தத்³பே⁴த³ஸ்தஜ்ஜ்ஞாநாபா³த்⁴ய: । யதா² தூ³ரஸ்த²வநஸ்பத்யோர்பே⁴த³ இதி வா । யத்ர யத³த்⁴யஸ்தம் தத்ர தத்³விரோதி⁴ தாத்த்விகம் , யதா² ப்³ரஹ்மண்யந்ருதத்வஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வே ஸத்யத்வம் தாத்த்விகமிதி வா வ்யாப்தேரிதி-நிரஸ்தம்; ஐக்யஸ்ய ப்³ரஹ்மபே⁴தா³நங்கீ³காராத், விரோத்⁴யநுரோதி⁴நாம் ஸர்வேஷாம் ப்³ரஹ்மணி கல்பிதத்வேந தஜ்ஜ்ஞாநபா³த்⁴யத்வேந வ்யாப்தீநாமஸித்³தே⁴: । நநு—ஐக்யஸ்ய நிரபேக்ஷத்வே தத்த்வம்பதா³ர்த²பராணாம் 'ஸத்யம் விஜ்ஞாநக⁴ந' இத்யாதீ³நாமைக்யபரமஹாவாக்யைகவாக்யத்வாபா⁴வேந வையர்த்²யம் ஸ்யாதி³தி சேந்ந; ஐக்யஸ்ய ஸ்வப்ரகாஶப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நதயா ஸ்தி²திப்ரதீத்யாதௌ³ நிரபேக்ஷத்வே(அ)பி யதா²லக்ஷிதார்த²பே⁴த³ப்⁴ரமநிவர்தகவ்ருத்திஜநநே பதா³ர்த²ஸாபேக்ஷதயா ஸ்வரூபபரவாக்யாநாமேகவாக்யதாயா: ஸத்த்வாத் , பே⁴த³ரூபப்ரதியோகி³ஸாபேக்ஷத்வேந தத்ர ஸாபேக்ஷத்வவ்யவஹாராத் । ந ச க⁴ட: படோ நேதி நஞர்த²ஸ்ய பே⁴த³ஸ்யைவ தாதா³த்ம்யநிஷேத⁴ரூபத்வேந வைபரீத்யம்; தாதா³த்ம்யஸ்ய தந்நிஷ்டா²ஸாதா⁴ரணத⁴ர்மரூபத்வே பே⁴த³ஸ்யாபே⁴தா³நபேக்ஷத்வாத் , அபே⁴த³ரூபத்வே பே⁴த³ஸாபேக்ஷத்வேநைவ தஸ்ய தத³நபேக்ஷத்வாத் । ந சைதாவதா ஐக்யஸ்ய ஸாபேக்ஷத்வாபத்தி:; கால்பநிகஸ்யேஷ்டத்வாத் । அத ஏவ–அஜ்ஞாநஹாநிவத்³ப்³ரஹ்மரூபதீ⁴வத³பே⁴த³வத்ஸ்வரூபத்வே(அ)பி பே⁴த³ஸ்ய ஸாபேக்ஷத்வம் ஹி யுஜ்யத இதி–நிரஸ்தம்; தவ ஸாபேக்ஷத்வநிரபேக்ஷத்வயோஸ்தாத்த்விகதயா த்³ருஷ்டாந்தவைஷம்யாத் । ந ச பே⁴தே³(அ)ப்யேவமேவாஸ்து; பே⁴த³ஸ்ய நிஷேத⁴ப்ரதியோகி³தயா ஶ்ருதத்வேந ப்³ரஹ்மரூபத்வாபா⁴வாத் । ந ச தத்ராபே⁴த³ஶ்ருதிரஸ்தி । ஏதேந ஸ்வரூபேண நிரபேக்ஷஸ்யாப்யபே⁴த³ஸ்யாபே⁴த³த்வேந ஸாபேக்ஷத்வவத் ஸ்வரூபேண நிரபேக்ஷஸ்யாபி க⁴டஸ்ய பே⁴த³த்வேந ஸாபேக்ஷத்வமஸ்து, அவச்சே²த³கபே⁴தே³ந ஸப்ரதியோகி³த்வாப்ரதியோகி³த்வே அபி யதா² தத்³வதி³தி–நிரஸ்தம் ; பே⁴த³ஸ்ய ஸ்வரூபதோ நிரபேக்ஷத்வே நிஷ்ப்ரதியோகி³கத்வே ச பராந் ப்ரதீவ ஸ்வமபி ப்ரதி அவிஶிஷ்டதயா ஸ்வவ்யாகா⁴த:। ந சைவமபே⁴த³ஸ்யாபி ஸ்வாந் ப்ரதீவ பராந் ப்ரதி ததா²ஸதி ததா²த்வாபத்தி:; இஷ்டாபத்தே: । க⁴டத்வாதி³நா பே⁴த³: பர கல்பித:, ஸ்வரூபதஸ்த்வபே⁴த³ ஏவ । ததா² ஸதி பரத்வம் பரம் வ்யாஹதம் , ந ஸ்வரூபத்வமபி । யத்து ஸப்ரதியோகி³கத்வநிஷ்ப்ரதியோகி³கத்வவ்யவஸ்தா² து யத³ஸாதா⁴ரண்யேந ஸ்வவாசகப்ரவ்ருத்திநிமித்தாவச்சே²தே³ந ப்ரதீதௌ ப்ரதியோகி³ப்ரதீதிஸாபேக்ஷம், தத்ஸப்ரதியோகி³கம், அந்யத்து நிஷ்ப்ரதியோகி³கமிதி, தந்ந; பே⁴த³ஸ்ய ஸ்வரூபத்வே தத³ந்யத்வாஸித்³தே⁴: । ஏதேந–ஏகஸ்யார்த²ஸ்ய லகு⁴த்வகடி²நத்வாதி³நா உல்லேகே²ந நிரபேக்ஷத்வே(அ)பி அகு³ருத்வாத்³ரவத்வாதி³நா உல்லேகே²ந ஸாபேக்ஷத்வமபி யதா², ததா² க⁴ட இத்யுல்லேகே²ந நிரபேக்ஷஸ்யாபி பே⁴த³ இத்யுல்லேகே² ஸாபேக்ஷத்வோபபத்திரிதி-நிரஸ்தம் ; ஶப்³தா³நுல்லேகே²(அ)பி ஸாபேக்ஷநிரபேக்ஷயோரநுப⁴வாச்ச, லயாதி³வத் நஞநுல்லேக²மாத்ரேண த்³ருஷ்டாந்தாஸம்ப்ரதிபத்தேஶ்ச । ந ச–ஏகஸ்யைவ க³மநஸ்ய க³ச்ச²திசலதிஶப்³தோ³ல்லேகா²ப்⁴யாமேகஸ்யைவ ச ப்ரயத்நஸ்ய கரோதி ப்ரவர்தத இதி ஶப்³தோ³ல்லேகா²ப்⁴யாம் கர்மஸாபேக்ஷத்வநிரபேக்ஷத்வயோ: ஶப்³த³ஸ்வபா⁴வப்ரயுக்தித³ர்ஶநாத³த்ராபி க⁴டபே⁴த³ஶப்³தோ³ல்லேகே²ந ஸாபேக்ஷத்வநிரபேக்ஷத்வே ஸ்யாதாமிதி வாச்யம் ; அர்த²க³தஸகர்மகத்வாதீ³நாம் ஶப்³த³ஸ்வபா⁴வாநதீ⁴நத்வாத் । ப்ரத்யுத ஏகஸ்மிந்நேவ தபதா⁴தாவர்த²பே⁴தே³ந தயோர்த³ர்ஶநாத் தபதி ருஷிஸ்தபதி ப்ருதி²வீம் ஸவிதேத்யாதௌ³ । ஏவம் ச த்³ருஷ்டாந்தேஷ்வர்த²பே⁴த³ ஏவ; ப²லம் தா⁴த்வர்த² இதி மதே ஸம்யோக³ரூபார்த²பே⁴தா³த் । மதாந்தரே தூத்தரஸம்யோகா³வச்சி²ந்நஸ்பந்த³ஸ்ய க³ம்யர்த²த்வம், பூர்வவிபா⁴கா³ப²லகஸ்பந்த³ஸ்ய சலத்யர்த²த்வம், அநுகூலயத்நஸ்ய கரோத்யர்த²த்வம், யத்நமாத்ரஸ்ய யத்யர்த²த்வமிதி । ந ச-பே⁴த³த்வமேவ ஸாபேக்ஷம், ந து பே⁴த³ இதி வாச்யம் ; ஸாபேக்ஷதயா விஶேஷ்யஸ்யைவாநுப⁴வாத் , அந்யதா² க⁴டப்ரதியோகி³கம் பே⁴த³த்வமித்யுல்லேக²: ஸ்யாத் । ஏதேந– ‘பா⁴வாபா⁴வஸ்வரூபத்வாந்நாந்யோந்யாபா⁴வதா ப்ருத²க் ॥' இத்யுக்தே: ந ஸ்வரூபமாத்ரம் பே⁴த³:, கிம்த்வந்யோந்யாபா⁴வ:; ஸ ச வஸ்துந: ஸவிஶேஷாபி⁴ந்ந இத்யுக்தேஶ்ச க⁴டாதி³ரேவ பா⁴வாபா⁴வரூபதயா பே⁴த³ இதி–நிரஸ்தம்; க⁴டதத³பா⁴வஸ்த²லே பா⁴வத்வாபா⁴வத்வயோர்விருத்³த⁴த்வேந கல்பநாத் கத²ம் ததா³ஶ்ரயைக்யம் ? ந ச–அவித்³யாநிவ்ருத்த்யத்³வைதயோரபி கத²ம் ப்³ரஹ்மைக்யமிதி–வாச்யம்; அஸ்மந்மதே தத்ராபா⁴வத்வஸ்ய கல்பிதத்வேந மாயிகதயா விரோதா⁴பா⁴வாத் , தவ து த்³வயோரபி தாத்த்விகத்வேந விரோத⁴ஸ்ய து³ஷ்பரிஹரத்வாத் । அத ஏவ தத்தாதா³த்ம்யாயோக்³யத்வம் வா, ததை³க்யப்ரமித்யவிஷயத்வம் வா, யத்ர யத்³த³ர்ஶநம் தத்ர தத்தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸவிரோதி⁴தத்வம் வா, ஸ்வாவ்ருத்தியத்கிம்சித்³த⁴ர்மாநாதா⁴ரநிஷ்ட²யத்கிம்சித்³த⁴ர்மாநாதா⁴ரத்வஸ்வரூபம் வா ஸ்வாவ்ருத்தியத்கிம்சித்³த⁴ர்மாதா⁴ராநிஷ்ட²த⁴ர்மாதா⁴ரத்வரூபம் வா ஸ்வரூபத்வம் தத³பே⁴த³த்வம் ; அநாதா⁴ரத்வம் சாதா⁴ரராஹித்யம், ந த்வாதா⁴ராத³ந்யத்வமிதி நாந்யோந்யாஶ்ரய இதி–நிரஸ்தம்; ஸ்வரூபத்வே ஸாபேக்ஷத்வாநுபபத்தே:, அதிரேகே அநவஸ்தா²நாத், அத்யந்தாபா⁴வாந்யோந்யாபா⁴வயோரேக்யாபத்தே: ப்ரமிதித³ர்ஶநாதி³க⁴டிதத்வேந சக்ஷுராத்³யக³ம்யதாபத்தேஶ்ச । கிம்ச பே⁴த³ஸ்ய க⁴டஸ்வரூபத்வே தந்நிரூபகப்ரதியோகி³நோ(அ)பி தத்ஸ்வரூபதாபத்தி:, ந ஹி பே⁴த³ரூபமாத்ரம் க⁴ட:, கிம்து படப்ரதியோகி³கபே⁴த³ரூப இதி । நநு-நாயம் தோ³ஷ:; பே⁴த³ப்ரதியோகி³ந உபலக்ஷணத்வேந ஸ்வரூபதாயாமநந்வயாத், அந்யதா² து³:க²நிவ்ருத்தே: புமர்த²தயா து³:க²ஸ்யாபி புமர்த²த்வம், தோ³ஷாபா⁴வஸ்ய ஸாத⁴கதாப்ரயோஜகத்வே தோ³ஷஸ்யாபி ஸாத⁴கதாப்ரயோஜகத்வம் , அந்ருதவ்யாவ்ருத்த்யஜ்ஞாநநிவ்ருத்த்யோரஜ்ஞாநாதி³ப்ரகாஶரூபஜ்ஞாநஸ்ய ச ப்³ரஹ்மரூபத்வே அந்ருதாதீ³நாமபி தத்³ரூபத்வம் , அஜ்ஞாநநிவ்ருத்தேர்மோக்ஷத்வே அஜ்ஞாநஸ்ய ச மோக்ஷத்வம் ச ஸ்யாத் । ந ச லம்ப³கர்ணாதௌ³ கர்ணாதே³ர்விஶேஷணதயாந்வயத³ர்ஶநாத³த்ராபி ததா²; சித்ரக்³வாதி³ஷு அநந்வயாத்ததை²வ கிம் ந ஸ்யாத் அந்யதோ²தா³ஹ்ருதஸ்த²லே அக³தே: । ந ச ப்ரதியோகி³ந உபலக்ஷணத்வே தத³ஜ்ஞாநே(அ)பி காகாஜ்ஞாநே க்³ருஹஜ்ஞாநவத்தஜ்ஜ்ஞாநாபத்தி:; இஷ்டாபத்தே:, அந்யதோ²தா³ஹ்ருதாக³தேஶ்ச । கேசித்து ப்ரதியோகி³நோ(அ)நந்வயே(அ)பி ஶப்³த³: அநித்ய இத்யாதௌ³ ஶப்³த³த்வாதே³ர்விஶேஷணத்வமிவாத்ராபி விஶேஷணத்வமித்யாஹுரிதி-சேந்ந; ந ஹி வயம் படபே⁴தோ³ க⁴டஸ்வரூபமித்யந்வயப்ரவிஷ்டத்வேந ப்ரதியோகி³தயா நிரூபகத்வமாத்ரேண வா படஸ்ய க⁴டரூபதாமாபாத³யாம:, கிம்து ஸமாநாதி⁴கரணப்ரதீதிவிஷயஸ்வரூபம் ப்ரதி ப்ரதியோகி³தயா நிரூபகத்வேந, அபே⁴த³நிரூபகப்ரதியோகி³வத் । ந சாஜ்ஞாநநிவ்ருத்த்யாத³ய: ஸமாநாதி⁴கரணப்ரதீதிவிஷயா:, பே⁴த³ஸ்து க⁴ட: படோ நேதி ஸமாநாதி⁴கரணப்ரதீதிவிஷய:, அந்யதா² ஸமாநாதி⁴கரணநிஷேத⁴பு³த்³தி⁴விஷயத்வம் பே⁴த³லக்ஷணம் ந ஸ்யாத் । ஏதேந- ‘புருஷார்தே² து³:க²மிவ ப்³ரஹ்மண்யஜ்ஞாநவத்ததா² । மோக்ஷே ச மோஹவந்நாந்தர்க³தம் கும்பா⁴தி³கம் படே ॥ தடஸ்த²த்வே(அ)பி கும்பா⁴தே³ரப்ரதீதௌ ந பே⁴த³தீ⁴: । அஜ்ஞாநாதே³ரப்ரதீதௌ தத்³த்⁴யந்யாத்³யப்ரதீதிவத் ॥' இதி–நிரஸ்தம் । கிம்ச விதா³ரணாத்மநோ பே⁴த³ஸ்ய க⁴டவரூபத்வே க⁴டஸ்யாபி விதா³ரணம் ஸ்யாத் ஏவம் தத³வயவாநாமபீதி பரமாணுரபி நைக இதி ஶூந்யதாபத்தே:; ஏகாபா⁴வே தத்ஸமாஹாரரூபாநேகஸ்யாப்யபா⁴வாத் । நநு-அவிதா³ரணாத்மகஸ்யாபே⁴த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மரூபத்வே பாரமார்தி²கப்³ரஹ்மணோ வ்யாவஹாரிகப்ராதிபா⁴ஸிகஶூந்யைரபி அவிதா³ரணே ததை³க்யமபி ஸ்யாத் । ந ச ஜீவாபே⁴த³ ஏவ ஸ்வரூபம், ந து க⁴டாத்³யபே⁴த³:, தர்ஹ்யத்ராபி க⁴டாதி³ப்⁴யோ பே⁴த³ ஏவ படஸ்வரூம், ந து ஸ்வஸ்மாதி³தி ஸமமிதி–சேந்ந; ஸ்வரூபத்வே பே⁴த³ஸ்ய ஸ்வஜ்ஞாநாப்ரதிப³த்⁴யஜ்ஞாநப்ரதியோகி³கத்வே ஸ்வஸ்வரூபத்வேநாபே⁴த³வத்ஸ்வப்ரதியோகி³த்வநியமேந ஸ்வவிதா³ரகத்வஸ்யாவஶ்யகத்வாத் , க⁴டத⁴ர்மேஷு படப்ரதியோகி³கபே⁴த³த்வவத் க⁴டப்ரதியோகி³கபே⁴த³த்வஸ்யாபி அப்⁴யுபக³மாத், படாத் பி⁴ந்நோ க⁴ட இதிவத் க⁴டாத்³பி⁴ந்நோ க⁴ட இதி ப்ரதீதேர்வஜ்ரலேபத்வாச்ச । யத்து ஸ்வஸ்மாத்³விதா³ரகத்வே அவயவாநாம் விபா⁴கே³ந ஸூக்ஷ்மத்வமேவ ஸ்யாத், ந து ஶூந்யத்வம் , நஹி ஶூந்யஸம்யோகா³த் கிம்சிது³த்பந்நமிதி, தந்ந; விபா⁴ஜகத்வம் ந விதா³ரகத்வம், கிம்த்வேகத்வவிரோதி⁴த்வம் । ததா² சைகஸ்யாபா⁴வே அநேகஸ்ய ஸுதராமபா⁴வாச்சூ²ந்யதாயாமேவ பர்யவஸாநாச்ச । ஏதேந விதா³ரகலவித்ராதே³: ஸ்வஸம்ப³ந்தி⁴ந்யேவ விதா³ரகத்வம், ந து ஸ்வஸ்மிந்நிதி பே⁴த³ஶ்சேத்ஸ்வரூபம், ததா³ ஸ்வம் ந விதா³ரயேத், கிம்ச பே⁴த³ஸ்ய ந விதா³ரகத்வம் ; பா⁴வவ்யுத்பத்த்யா விதா³ரணத்வாத் ।। ததா²ச ஸ்வரூபபே⁴தே³ந க⁴டஸ்ய ந விதா³ரணம் ஸ்யாத் । ஸ்வவ்ருத்திவிரோதா⁴தி³தி–நிரஸ்தம்; பே⁴த³ஸ்ய விதா³ரணரூபவிபா⁴கா³த்மகத்வேந விபா⁴க³ஸ்ய விப⁴ஜ்யமாநவ்ருத்தித்வநியமேநாவயவாநவஸ்த²யா ஶூந்யதாபத்தேஸ்தாத³வஸ்த்²யாத் । அத ஏவ விபா⁴க³ரூபவிதா³ரணாத்மா ந பே⁴த³:, கிம்த்வந்யோந்யாபா⁴வ:; தா⁴தூநாமநேகார்த²த்வாத் । தது³க்தம்–‘க்ரியாவாசித்வமாக்²யாதுமேகோப்யர்த²: ப்ரத³ஶ்யதே । ப்ரயோக³தோ(அ)நுஸர்தவ்யா அநேகார்தா² ஹி தா⁴தவ: ॥' இதி அந்யதா² ஸம்யுக்தயோர்பி⁴ந்நாவிதி வ்யவஹாரோ ந ஸ்யாதி³தி–நிரஸ்தம்; அந்யோந்யாபா⁴வஸ்வரூபத்வே கபாலாதி³ரூபாஶ்ரயப்ரதியோகி³கபே⁴த³ஸ்ய க⁴டாதி³ரூபாஶ்ரிதரூபதயா ஸ்வப்ரதியோகி³கபே⁴தா³ஶ்ரயத்வாதே³கத்வம் கபாலாதி³ஷு ப⁴ஜ்யேதேத்யவயவாநவஸ்த²யா ஶூந்யதாயாமேவ பர்யவஸாநாத் । அத ஏவ–நாநேகத்வைகார்த²ஸமவாயிநா பே⁴தே³ந ஏகத்வம் நிராக்ருத்ய தேந புநரநேகத்வநிராகரணம் யுஜ்யதே, உபஜீவ்யவிரோதா⁴தி³தி–நிரஸ்தம் । அநேகத்வமஸ்ப்ருஷ்ட்வைவ ஸ்வப்ரதியோகி³கபே⁴த³மாத்ரேண ஐக்யவிரஹஸ்யாபாத்³யத்வாத் । அத ஏவோக்தமாசார்யை: – ‘அபதை³கார்த²ஸமவாயிந்யா ஏகதாயா பே⁴தே³ந விரோதா⁴தி³'தி । யது³க்தம் ஸ்வஸ்மிந்வ்ருத்திவிரோதா⁴தி³தி, தந்ந; விபா⁴கா³தி³ரூபவ்யாபாரஸ்யாநங்கீ³காராத், இதரவிரோதி⁴தாதி³ரூபவ்யாபாரஸ்ய ஸர்வத்ர ஸத்த்வாத் । கிம்ச ஸ்வரூபத்வே பே⁴த³ஸ்ய ஸம்ஶயாதி³ர்ந ஸ்யாத் । த⁴ர்மிஜ்ஞாநே பே⁴தா³ஜ்ஞாநாபா⁴வாத் , தத³ஜ்ஞாநே ஹேதோரேவாபா⁴வாத் । நநு-அபே⁴த³ஸ்யாபி ஸ்வரூபத்வே ஸம்ஶயாத்³யநுபபத்திஸ்தவாபி ஸமா, யதி³ சாபே⁴த³த்வேநாஜ்ஞாநாத்ததா², மமாபி பே⁴த³த்வேநாஜ்ஞாநாத்ததி³தி சேந்ந; ப⁴த³ஸ்ய ஸ்வரூபத்வே ஶூந்யதாபாத³கயுக்த்யா கோடீநாமேவோச்சே²தா³த் । ந ச- அபே⁴த³ஸ்யாபி ஸ்வரூபத்வே பே⁴த³கோட்யுச்சே²த³ஸ்தவாபீதி-வாச்யம் ; கல்பிதகோடிமாதா³ய ஸம்ஶயோபபத்தே: । ந ச தவாபி பே⁴த³கஸத்த்வாதி³கோடி: கல்பிதா; ஶூந்யதாபத்தேரித்யுக்தத்வாத் । யத்து ப்ராக் சைதந்யே ஸ்வயம்பா⁴தே(அ)பி தத³பி⁴ந்நஸ்யைக்யஸ்யாநவச்சி²ந்நஸ்யாநந்த³ஸ்ய சாப்ரகாஶவத்³த⁴ர்மிண: ப்ரகாஶே(அ)பி தத³பி⁴ந்நஸ்ய பே⁴த³ஸ்யாப்ரகாஶோ ப⁴விஷ்யதி, கிஞ்சைக்யப்ரகாஶே தத்ர விபதிபத்திர்ந ஸ்யாத் , தது³பதே³ஶாநர்த²க்யம் ச ஸ்யாதி³தி, தந்ந; ஐக்யாதீ³நாம் ஸ்வப்ரகாஶஸ்வரூபத்வே(அ)பி தஸ்யாஜ்ஞாநதத்கார்யவிப்ரதிபத்த்யாதீ³ந் ப்ரதி அவிரோதி⁴தயா தத்³கோ³சரவிரோதி⁴வ்ருத்திபர்யந்தமுக்தாநுபபத்த்யபா⁴வாத் । ந ச தர்ஹி ப்ரத்யக³ர்தே²(அ)பி விப்ரதிபத்தி: ஸ்யாத் ; சார்வாகாதீ³நாம் தஸ்யா அபி த³ர்ஶநாத் । தஸ்மாத³ஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வாதி³நா ப்ரத்யக³ர்த²ப்ரகாஶமுபஜீவ்யம் நாவித்³யாவ்ருணோதி, ஐக்யாத்³யம்ஶம் த்வாவ்ருணோத்யேவேதி தத்ர விப்ரதிபத்த்யாத³ய: । ந ச-ஏவம் ஸாத்³ருஶ்யாதி³தோ³ஷாத³த்ராபி பே⁴தா³ம்ஶ ஆவ்ருத இதி வாச்யம் ; கோட்யநுபஸ்தி²தே: ப்ரதா⁴நபூர்வகாரோபவாதி³ந: தவ தத³ஸம்ப⁴வாத் । யத்து ஸ்வரூபபே⁴தோ³ பே⁴த³த்வேந பா⁴ஸத ஏவ; ப்ராய: ஸர்வபி⁴ந்நத்வேநைவ ப்ரதீதே:, அந்யதா² ஸர்வகோடிக: ஸம்ஶய: ஸ்யாத் । தத்ர ச க⁴டப்ரதியோகி³கத்வாதி³ரூபா அநேக த⁴ர்மா: ஸாத்³ருஶ்யாதி³வஶாத³க்³ருஹீதா: ஸம்ஶயவிஷயா ப⁴விஷ்யந்தி, ந சாநேகநிரூப்யஸ்ய பே⁴த³ஸ்ய நிரூபகாநேகத்வாத³நேகத்வாபத்தி:; தாத்³ருஶஸ்யாபீஶ்வரஜ்ஞாநாதே³ரநேகத்³வைதநிரூப்யாத்³வைதஸ்ய சைக்யத³ர்ஶநாத் , ஏகநிரூப்யப்ராக³பா⁴வத்⁴வம்ஸயோரநைக்யத³ர்ஶநாச்சேதி, தந்ந; ந வயம் நிரூபகபே⁴தே³ந பே⁴த³ம் ப்³ரூம:, கிம்து ப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கபே⁴தே³நாபா⁴வபே⁴த³ஸ்யாவஶ்யகதயா, அந்யதா² ஏகக⁴டப்ரதியோகி³நாம் சதுர்ணாம் த்⁴வம்ஸாதீ³நாமைக்யாபத்தே: । ந சாதி⁴கரணரூபாபா⁴வவாதி³நாமதி⁴கரணபே⁴தே³நேவாபா⁴வபே⁴த³:; த்⁴வம்ஸப்ராக³பா⁴வயோரேக்யாபத்தௌ விலக்ஷணவ்யவஹாராநாபத்தே:। ந சைவமத்³வைதே(அ)ப்யைக்யாநுபபத்தி:; ப்³ரஹ்மேதரத்வரூபப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கஸ்யைக்யாத் , ப்ரதியோகி³பே⁴தா³பே⁴த³யோரதந்த்ரத்வாத் । யத³பி பே⁴த³ஜ்ஞாநம் ந ப்⁴ரமவிரோதி⁴, கிம்த்வதி⁴ஷ்டா²ந ஆரோப்யவிருத்³த⁴த⁴ர்மாதி³ஜ்ஞாநமிதி, தந்ந; ஶப்³தா³பே⁴த³ப்⁴ரமஸ்ய ஶாப்³த³பே⁴த³ஜ்ஞாநாத³நிவ்ருத்த்யாபத்தே: । யத³பி கைஶ்சிது³க்தம்-அதோ³ஷமூலா தாத்³ரூப்யேணாப்ரதீதௌ ப்ரதீதி: ஸரூபபே⁴த³லக்ஷணம் । ஶுக்தேஶ்ச ஶுக்த்யாத்மநா அப்ரதீதி: தோ³ஷமூலேதி ந தத்ராதிவ்யாப்தி: । அதோ³ஷமூலேத்யஸ்ய யத்³யபி ஸப்தம்யந்தவிஶேஷணத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி; ததா²பி விஶிஷ்டவிஶேஷணத்வேந தத்³விஶேஷணத்வபர்யவஸாநாதி³தி, தந்ந । தாத்³ரூப்யேணாப்ரதீதௌ ப்ரதீதேரபே⁴த³ஸாதா⁴ரண்யேநாதோ³ஷமூலத்வபர்யந்தஜ்ஞாநம் பே⁴த³வ்யவஹாரகாரணம் வாச்யம் । தத்ராதோ³ஷமூலத்வம் ப²லைகோந்நேயமிதி சாக்ஷுஷத்வம் ந ஸ்யாத் ; ப்ரதீதிக⁴டிதத்வாத், அப்ரத்யயகாலே ச பே⁴தோ³ ந ஸ்யாத் । கிம்ச ரஜதாத்மநா ஶுக்தே: ப்ரதீதிஸமயே தத்ர தத்³பே⁴த³ஸ்தே ந ஸ்யாத் । அதோ³ஷமூலேத்யஸ்யாபா⁴வவிஶேஷணத்வேநாவ்யாப்திவாரணே அஸாமர்த்²யாத், விஶேஷ்யாநதி⁴கரணஸ்ய ஸுதராம் விஶிஷ்டாநதி⁴கரணத்வாத் । நஹி புருஷஹீநே த³ண்டி³புருஷஸம்ப⁴வ: । ந சாதோ³ஷமூலேதி அஶரீரஜந்யத்வமித்யத்ர ஶரீரமிவ ப்ரதியோகி³விஶேஷணம் பா³தி⁴தஸம்க்³ரஹாய; நஞா ஸமஸ்தப்ரதீதேரஸமஸ்தேநாநந்வயாத் । ந ஹ்யப்³ராஹ்மண: ஸமீசீந இத்யநேந ஸமீசீநவிப்ராபா⁴வ: ப்ரதீயதே । அதோ³ஷமூலதாதா³த்ம்யப்ரகாரகப்ரதீத்யபா⁴வோக்தௌ ச ஶுக்தே ரூப்யாத்மநா அப்ரதீதிகாலே ஸாமக்³ரீவிரஹாத் ஶுக்த்யாத்மநா சாப்ரதீதௌ ஸ்வபே⁴தா³பத்தே: தாத³வஸ்த்²யாத் । ந ச ததா³பி ப்ரதீயமாநஶக்த்யாத்மநா ப்ரதீயமாநத்வமீஶ்வரஜ்ஞாநமாதா³யாஸ்த்யேவேதி வாச்யம்; ஏவம் ஸத்யப்ரதீதித³ஶாவிரஹேண ப்ரதீயமாநபத³வையர்த்²யாத் । ந சாந்யோந்யாபா⁴வத்வம் தத் । தஸ்யாநிரூபணாத் । தது³க்தமாசார்யை: - ‘ஸாபேக்ஷத்வாத்ஸாவதே⁴ஶ்ச தத்த்வே(அ)த்³வைதப்ரஸங்க³த: । ஏகாபா⁴வாத³ஸந்தே³ஹாந்ந ரூபம் வஸ்துநோ பி⁴தா³ ॥' இதி । கிம்ச க⁴டஸ்ய பே⁴த³த்வே ஏகதரபரிஶேஷாபத்தி: । நநு ஐக்யஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்யாநந்த³ஸ்ய ச ப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வே ஏகதரபரிஶேஷாபத்திஸ்தவாபி ஸமாநா, ந ச வஸ்துந ஏகத்வேநேஷ்டாபத்தி:; ப்ரக்ருதே(அ)பி ஸாம்யாதி³தி-சேந்ந; ஏகதரபரிஶேஷாபத்த்யா க⁴ட இதி பே⁴த³ இதி விலக்ஷணவ்யவஹாராபா⁴வஸ்யாபாத³நாத் । ந ச ப்ரவ்ருத்திநிமித்தக⁴டத்வபே⁴த³த்வயோர்பே⁴தா³த்தது³பபத்தி:; பே⁴த³த்வஸ்ய நிர்வக்துமஶக்யத்வாத் । ததா² ஹி ந தாவஜ்ஜாதி:; ஜாத்யாதி³ஸாதா⁴ரணத்வாத் , நோபாதி⁴: தாதா³த்ம்யாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³காபா⁴வத்வாதி³ரூப:; தாதா³த்ம்யஸ்ய பே⁴த³விரஹரூபத்வே அந்யோந்யாஶ்ரயாத் , தந்நிஷ்டா²ஸாதா⁴ரணத⁴ர்மரூபத்வே தத³வச்சி²ந்நப்ரதியோகி³காத்யந்தாபா⁴வே(அ)திவ்யாப்தே:, தஸ்யாபி ஸ்வரூபத்வே அநுக³தவ்யவஹாராநாபத்தே:, ந ச-ஜ்ஞாநாநந்தா³தா³வபி விலக்ஷணவ்யவஹாரோ ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ; கல்பிதத⁴ர்மபே⁴த³மாதா³யோபபத்தே: । ந ச பே⁴த³த்வமபி ததா²ஸ்த்விதி வாச்யம்; தர்ஹ்யநிராகார்யோ(அ)ஸி । கிம்ச பே⁴த³ஸ்ய ஸ்வரூபத்வே இத³ம் பி⁴ந்நமஸ்ய பே⁴த³ இதி ஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந தீ⁴ர்ந ஸ்யாத் । ந சாநந்தோ³ ப்³ரஹ்மண இதிவது³பபத்தி:; ப்ரமாணஸித்³தே⁴ ஹைக்யே பே⁴த³வ்யவஹாரஸ்யௌபசாரிகத்வம் கல்ப்யதே ராஹோ: ஶிர இத்யாதி³வத் । ந ச ப்ரக்ருதே ததா²; ஐக்யே மாநாபா⁴வாத் , பா³த⁴காச்ச । ந ச பக்ஷாந்தராநுபபத்தேரேவ பக்ஷாந்தரபரிக்³ரஹ:; ஶஶஶ்ருங்கா³தௌ³ பா⁴வத்வாபா⁴வத்வயோரந்யதராநுபபத்த்யா(அ)ந்யதரக்³ரஹணாபத்தே: । ந ச தத்ரோப⁴யத்ர பா³த⁴காலீகத்வேநோபபத்தி:; ப்ரக்ருதே(அ)ப்யுப⁴யத்ர பா³த⁴காதா³வித்³யகத்வேநோபபத்தே: ஸம்ப⁴வாத் । நநு-அஸ்தி பே⁴த³ஸ்ய ஸ்வரூபத்வே மாநம் ம்ருத்³க⁴ட இதிவத் க⁴ட: படாத்மகோ நேதி படதாதா³த்ம்யநிஷேத⁴ரூபஸ்ய பே⁴த³ஸ்ய க⁴டஸாமாநாதி⁴கரண்யேநாபே⁴த³ப்ரத்யக்ஷம், ததா² க⁴டபே⁴த³யோரேகைகஸ்ய ப்ரதீதாவிதரஸ்ய நியமேந ப்ரதீயமாநத்வாதி³கம் லிங்க³ம் । 'ஸத்யம் பே⁴த³ஸ்து வஸ்தூநாம் ஸ்வரூபம் நாத்ர ஸம்ஶய: ।' இத்யாத்³யாக³மஶ்சேதி சேந்ந; க⁴ட: படாத்மகோ நேத்யாதே³ரந்யோந்யாபா⁴வபே⁴த³விஷயதயா பே⁴தா³பே⁴தா³விஷயத்வாத் , அந்யதா² நீலோ க⁴ட இத்யாதே³ரபி ரூபாபே⁴த³விஷயத்வாபத்தே: । லிங்க³ஸ்ய சாபே⁴த³ஸித்³தே⁴: பூர்வமஸித்³த⁴த்வாத் ஸாமாந்யவ்யாப்தேர்ஜாதிவ்யக்த்யாதௌ³ ஸமாநஸம்வித்ஸம்வேத்³யே வ்யபி⁴சாராத்³விஶேஷவ்யாப்தாவபி ப்ரதியோகி³நி வ்யபி⁴சாராச்ச, ஆக³மஸ்ய சாதி⁴ஷ்டா²நாதிரேகேணாஸத்த்வபரத்வாத் கிம்ச படாத் பே⁴த³: க⁴டமாத்ரரூபம் வா, க⁴டகுட்³யாதி³ஸர்வரூபம் வா ? ஆத்³யே குட்³யாதி³: படபே⁴தோ³ ந ஸ்யாத் । த்³விதீயே ஸ்வரூபாணாமநநுக³தத்வாத் படபே⁴தா³நுக³தப்ரதீதிர்ந ஸ்யாத் । ந ச–படஜ்ஞாநேச்சா²தௌ³ யதா² படவிஷயத்வேநாநுக³தேநாநுக³தவ்யவஹார:, ததா² படப்ரதியோகி³கத்வேநாத்ராப்யநுக³தவ்யவஹார இதி வாச்யம் ; ஏதாவதா ஹி ஜ்ஞாநாதி³ஷு படவிஷயம் ஜ்ஞாநம் படவிஷயேச்சே²தி படவிஷயத்வாம்ஶே அநுக³மவத் படப்ரதியோகி³கத்வாம்ஶ ஏவாநுக³ம: ஸ்யாத், ந பே⁴தா³ம்ஶே(அ)பி । ந ச பே⁴த³த்வமப்யேகமித்யுக்தம் । கிம்சேத³மஸ்மாத் பி⁴ந்நமிதி வா(அ)ஸ்யாமுஷ்மாத் பே⁴த³ இதி வா த⁴ர்மிப்ரதியோகி³க⁴டிதத்வேந பே⁴த³க்³ரஹணே பரஸ்பராஶ்ரய:, த⁴ர்மிப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநே பே⁴த³ஜ்ஞாநம் தஸ்மிம்ஶ்ச ஸத்யஸ்யாமுஷ்மாதி³தி விலக்ஷணத⁴ர்மிப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநமிதி க⁴டபடௌ பி⁴ந்நாவிதி । க⁴டபடவிஶேஷணதயா தயோர்பே⁴த³ இதி தத்³விஶேஷ்யதயா வா க்³ரஹணே(அ)பி அந்யோந்யாஶ்ரய ஏவ । க⁴டபடப்ரதீதௌ தத்³விஶேஷ்யத்வாதி³நா பே⁴த³க்³ரஹ:, பே⁴த³க்³ரஹே ச த்³வித்வாவச்சி²ந்நக⁴டபடப்ரதீதிரிதி । ந ச-பே⁴த³ஸ்ய ஸ்வரூபத்வாத் ஸ்வரூபப்ரதீதேரேவ பே⁴த³தீ⁴த்வேந தீ⁴த்³வயாபா⁴வாந்நோக்ததோ³ஷ இதி ஶங்க்யம்; ஸ்வரூபஜ்ஞாநஸ்ய த்³விதீயத்வாபா⁴வே(அ)பி ப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வரூபஜ்ஞாநாதிரிக்தஸ்ய த்³விதீயஸ்யாபேக்ஷணாத் । ந ச-ஸர்வாத்மகமித³மிதி விபர்யயாத³ர்ஶநேநேத³ம் ந ஸர்வாத்மகமிதி ஸாமாந்யத: ஸர்வதோ வ்யாவ்ருத்தம் வஸ்த்வநுபூ⁴யத இதி ப்ரதியோகி³விஶேஷஜ்ஞாநாநபேக்ஷணாந்நாந்யோந்யாஶ்ரய இதி வாச்யம்; ஸர்வாத்மகம் நேத்யத்ர ஸர்வத்வம் வா ப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கம் ஸ்வேதரஸர்வத்வம் வா । ஆத்³யே ஸ்வஸ்மாத்³வைலக்ஷண்யே ஸ்வாஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³த் , த்³விதீயே அந்யோந்யாஶ்ரயஸ்ய ஸ்பஷ்டத்வாத் । ந ச - 'ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்மே'த்யத்ர யதா² ப்³ரஹ்மாத்மத்வேநாப்ரதீதம் ஸர்வமுச்யதே தத்³வத³த்ராபி ஸர்வஸ்மாதி³த்யநேந ததா³த்மகத்வேநாஜ்ஞாதம் ஸர்வம் விவக்ஷ்யத இதி வாச்யம்; ஸ்வக்³ரஹாத் பூர்வம் ஸ்வஸ்யாபி ஸ்வாத்மநா(அ)ஜ்ஞாதத்வாத் ஸ்வஸ்ய ப்ரதியோகி³தாபத்தே: த்³ருஷ்டாந்தே ஸர்வஶப்³த³ஸ்யாஸம்குசிதத்வே தவாஸம்ப்ரதிபத்தேஶ்ச । ந ச–வஸ்துதோ பே⁴தா³ஶ்ரயஸ்யாபே⁴தே³நாஜ்ஞாதஸ்ய ஜ்ஞாநம் ப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநத்வேந காரணம், ந து பி⁴ந்நத்வப்ரகாரகஜ்ஞாநத்வேநேதி வாச்யம்; ஏவம் ஹி சந்த்³ரே த்³வித்வப்⁴ரமோ ந ஸ்யாத், வஸ்துதோ பே⁴தா³பா⁴வாத் । நநு–‘அஸ்தீத³ம் ந ஜாநாமி’ ‘ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்மே'த்யாதி³ஷு ஸாக்ஷிஸித்³த⁴காலவிஷயஸர்வை: ஸஹ வஸ்த்வஜ்ஞாநாபே⁴தா³நாமிவேஹாபி ஸாக்ஷிஸித்³தே⁴ந ப்ரதியோகி³நா ஸஹைவ வ்யாவ்ருத்தே: ப்ரதீதேர்நாந்யோந்யாஶ்ரய இதி–சேந்ந; விஶிஷ்டஜ்ஞாநஸ்ய விஶேஷணஜ்ஞாநாஜந்யத்வே(அ)பி ப்ரதியோகி³ஸவிகல்பகஸ்யாபா⁴வஜ்ஞாநம் ப்ரத்யந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் ஜநகத்வாத் । ஸாக்ஷீ ச ப்ரமாணமநபேக்ஷ்ய ப்ரதியோகி³படாதி³கம் த⁴ர்மிபி⁴ந்நதயா ந க்³ருஹ்ணாதீதி கத²ம் ஸாக்ஷிஸித்³த⁴ப்ரதியோகி³நா பே⁴த³க்³ரஹோபபத்தி: ஸ்யாத் ? தது³க்தம் சிந்தாமணௌ ‘அந்யதா²-நிர்விகல்பகாத³பி க⁴டோ நாஸ்தீதி வ்ருத்த்யாபத்தே'ரிதி । ந ச-ஏதாவதா ப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கபடத்வாதி³ப்ரகாரகஜ்ஞாநமாத்ரமர்த²நீயம், ந து த⁴ர்மிபி⁴ந்நத்வஜ்ஞாநபர்யந்தமிதி–வாச்யம் ; த⁴ர்மிதாவச்சே²த³கபே⁴தா³ஜ்ஞாநே ப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கதயா அபா⁴வநிரூபகத்வஸ்யைவாபா⁴வாத் , அந்யோந்யத⁴ர்மபே⁴த³ஜ்ஞாநே ச விஶிஷ்ய ஸ்தம்பா⁴த் கும்ப⁴ஸ்ய பே⁴த³ப்ரதீதௌ கும்பா⁴த் ஸ்தம்ப⁴ஸ்ய பே⁴த³தீ⁴ரித்யந்யோந்யாஶ்ரயதாத³வஸ்த்²யாத் । நநு த்வந்மதே(அ)பி பி³ம்ப³ப்³ரஹ்மஜீவாநாம் ப்ரதிபி³ம்ப³வ்ரஹ்மாபே⁴தே³ ‘இத³மநேநாபி⁴ந்நமஸ்யாமுஷ்மாத³பே⁴த³: ஏதயோரபே⁴த³' இத்யேவம் ப்ரதீதி: ஸ்யாத் । ததா²ச த⁴ர்மிப்ரதியோகி³பா⁴வதீ⁴ர்த்³வித்வாவச்சி²ந்நதீ⁴ஶ்ச பே⁴த³ஜ்ஞாநாதீ⁴நேதி தத்³விருத்³தா⁴பே⁴த³ஜ்ஞாநாநுபபத்திரிதி-சேந்ந; । கால்பநிகபே⁴த³ஜ்ஞாநஸ்ய த⁴ர்மிப்ரதியோகி³பா⁴வத்³வித்வாவச்சி²ந்நஜ்ஞாநநிர்வாஹகஸ்ய தாத்த்விகாபே⁴த³ஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாயோகா³த் । கிம்சாபே⁴த³ஜ்ஞாநே ந த⁴ர்மிரூபப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநாபேக்ஷா; தஸ்ய நிஷ்ப்ரதியோகி³கவஸ்துஸ்வரூபத்வாத் , ஸப்ரதியோகி³கத்வவ்யவஹாரஸ்து நிரூபகபே⁴த³ஸப்ரதியோகி³கத்வேந । அத ஏவ-ஜீவஸ்ய ப்ரதியோகி³தயா ப்³ரஹ்மாபே⁴த³நிரூபகத்வம் தத³பி⁴ந்நதயா ஜ்ஞாதஸ்யைவேத்யந்யோந்யாஶ்ரய:, த⁴ர்மிணா ஸஹாப⁴தே³ந ப்ரதீதஸ்யைவாபே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வாத் அந்யதா² த³ஹநஸ்யாபி துஹிநாபே⁴த³ஸப்ரதியோகி³த்வாபத்தேரிதி-நிரஸ்தம்; பே⁴த³க்³ரஹஸ்ய தத்ர ப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாச்ச । அத ஏவ–'தத்த்வமஸீ'த்யத்ர த்வம்பத³வாச்யஸ்ய விஶிஷ்டஸ்ய ப்³ரஹ்மாபே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வப்ரஸங்க³விநிவாரணாய வித்³யமாநாபே⁴த³ஸ்யாஸதி ப்ரதிப³ந்த⁴கே அபே⁴த³யோக்³யசித்த்வாதி³ரூபேண ப்ரதீதிரபே⁴த³தீ⁴ஹேது: । பே⁴த³ப்⁴ரமே து தோ³ஷ: ப்ரதிப³ந்த⁴க இதி நாபே⁴த³தீ⁴ரிதி பரஸித்³தா⁴ந்தம் பரிகல்ப்ய ஸ்வரூபபே⁴த³பக்ஷே வஸ்துதோ(அ)ந்யோந்யப்ரதியோகி³கயோர்க⁴டபடஸ்வரூபபே⁴த³யோரந்யோந்யப்ரதியோகி³த்வயோக்³யக⁴டபடத்வாதி³ரூபேண ப்ரதீதயோரஸதி ப்ரதிப³ந்தே⁴(அ)ந்யோந்யப்ரதியோகி³தயா விஶிஷ்டதீ⁴: த⁴ர்மபே⁴த³பக்ஷே(அ)பி வித்³யமாநபே⁴த³ஸ்யாஸதி ப்ரதிப³ந்த⁴கே பே⁴த³யோக்³யநீலபீதத்வாதி³ரூபேண ப்ரதீதிர்பே⁴த³ஹேது:, தூ³ரஸ்த²வநஸ்பத்யாதௌ³ து தூ³ராதி³தோ³ஷ: ப்ரதிப³ந்த⁴க இதி ந பே⁴த³தீ⁴ரிதி ஸாம்யேந ஸமாதா⁴நம்–நிரஸ்தம்; வைஷம்யஸ்யோக்தத்வாத் । நநு யதா² கௌ³ர்க³வயஸத்³ருஶீத்யாதௌ³ க³வயாதீ³நாம் க³வாதி³ப்⁴யோ பே⁴த³: ஸந்நேவ ப்ரதியோகி³த்வஹேது:, ந து ஜ்ஞாத:; ந ஹி கௌ³ர்க³வயஸத்³ருஶீதி ப்ரத்யக்ஷதீ⁴ரபி நியமேந க³வயோ கோ³பி⁴ந்ந இதி தீ⁴பூர்விகா(அ)நுபூ⁴யதே, ஸுதராம் ஶாப்³த³தீ⁴:; தத்ர பே⁴த³வாசிஶப்³தா³பா⁴வாத் , ததா² ப்ரக்ருதே(அ)பி । அந்யதா² சைத்ரஸ்ய மைத்ரபித்ருத்வாதௌ³ ஜ்ஞாத ஏவ மைத்ரஸ்ய சைத்ரபுத்ரத்வாதி³ஜ்ஞாநம், க³வயஸ்ய கோ³ஸாத்³ருஶ்யே ஜ்ஞாத ஏவ கௌ³ர்க³வயஸத்³ருஶீதி ஜ்ஞாநமிதி ஸப்ரதியோகி³கபதா³ர்த²மாத்ரே அந்யோந்யாஶ்ரய: ஸ்யாதி³தி சேந்ந; இஷ்டாபத்தே:; அத ஏவ ஸப்ரதியோகி³த்வேந நிஷ்ப்ரதியோகி³த்வேந ச பே⁴த³ஸாத்³ருஶ்யாதி³ து³ர்வசம்; ஸர்வத்ர பா³த⁴கஸத்த்வாதி³தி அஸ்மாகம் ஸித்³தா⁴ந்த: । யத்தூக்தம் ப்ரதியோகி³த⁴ர்மிபே⁴த³க்³ரஹபூர்வகத்வநியமோ நாநுபூ⁴யத இதி, ததி³ஷ்டமேவ; தஸ்யைவ ஸப்ரதியோகி³த்வே பா³த⁴கத்வாத் , ப்ரத்யக்ஷ ஏவ ஸப்ரதியோகி³கபதா³ர்த²க்³ரஹே ஏவமந்யோந்யாஶ்ரயஸ்யாபாத்³யத்வே ஶாப்³தே³ பே⁴த³வாசகபதா³ஸத்த்வஸ்யாஸ்மாந் ப்ரத்யதூ³ஷணத்வாத் । ஏவம் ச ப்ரதியோகி³தீ⁴மாத்ரம் ந பே⁴த³தீ⁴ஹேது:; தந்நிர்விகல்பகாத³பி ததா³பத்தே:, கிம்து ப்ரதியோகி³த்வேந । தத்ராபி நாந்யம் ப்ரதி ப்ரதியோகி³த்வேந, கிம்து பே⁴த³ம் ப்ரதி । ததா² சாந்யோந்யாஶ்ரய: । ந ச ஸப்ரதியோகி³கஸாத்³ருஶ்யாதா³வேவம் ஸ்யாத் । இஷ்டாபத்தே:, அபே⁴த³ஶ்ச ந ஸப்ரதியோகி³க இத்யுக்தத்வாச்ச । யத்து யத்ர த⁴ர்மிப்ரதியோகி³நௌ ஸந்நிஹிதௌ, தத்ர த⁴ர்மிப்ரதியோகி³ஸத்³பா⁴வயோஸ்தத்³பே⁴த³ஸ்ய ச யுக³பத்³தீ⁴:, இத³மநேந ஸத்³ருஶமிதிவத் । ததா² விஶேஷணவிஶேஷ்யபா⁴வஸ்ய ச யுக³பத்³தீ⁴:, இமௌ ஸத்³ருஶாவிதிவத் । ஸர்வஸ்ய யோக்³யஸ்ய இந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷேண யுக³பத்ஸர்வவிஷயைகஜ்ஞாநஸம்ப⁴வாத் । ந ஹி மந்மதே த³ண்டீ³தி தீ⁴ரபி த³ண்ட³ஜ்ஞாநஸாத்⁴யா । உக்தம் சைதத் யத்ர த⁴ர்மிப்ரதியோகி³நோரந்யதரஸ்யாஸந்நிதா⁴நம், தத்ராபி ஸம்ஸ்காரஸசிவேந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷேண ஏகமேவ ஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே, தத³நேந ஸத்³ருஶமித்யாதி³வத் । அந்யதா² அபே⁴த³ஜ்ஞாநமபி ந ஸ்யாத் । ததா² சாந்யோந்யாஶ்ரய: । தது³க்தம் - ‘த⁴ர்மித்வப்ரதியோகி³த்வதத்³பா⁴வா யுக³பத்³யதி³ । விஶேஷணம் விஶேஷ்யம் ச தத்³பா⁴வஶ்சைவ க்³ருஹ்யத ॥' இதி, தந்ந; ப்ரமேயத்வாதி³நா க⁴டே ஜ்ஞாதே(அ)பி க⁴டாபா⁴வ இத்யப்ரதீதே: க⁴டத்வாதி³நா க⁴டஸ்ய பூர்வமவஶ்யம் ஜ்ஞேயத்வேந யுக³பதே³வ த⁴ர்மிப்ரதியோக்³யாதி³பு³த்³த்⁴யஸித்³தே⁴: । ந ச-தத்ர க⁴டத்வாதி³ஜ்ஞாநஸாமக்³ரீவிலம்பா³தே³வ விலம்ப³:, தத்ஸத்த்வே இஷ்டாபத்திரிதி வாச்யம் । ப்ரதியோக்³யவிஷயகாபா⁴வப்ரத்யயாபாத³நஸ்யைவமப்யபரிஹாராத் । ந ச தாத்³ருக்ப்ரதியோகி³க்³ரஹஸாமக்³ரீ காரணம் । தத³பேக்ஷயா ப்ரதியோகி³க்³ரஹஸ்யைவ லகு⁴த்வாத் । நநு–'அந்யத்வாக்³ரஹணே ப்ரோக்த: கத²மந்யோந்யஸம்ஶ்ரய: । அந்யத்வம் யதி³ ஸித்³த⁴ம் ஸ்யாத் கத²மந்யோந்யஸம்ஶ்ரய: ॥' இத்யுப⁴யத:பாஶா ரஜ்ஜுரிதி-சேந்ந; ந ஹ்யந்யத்வபு³த்³தி⁴ம் வ்யவஹாரக்ஷமாமபி நிராகுர்ம:, கிம்த்வநாவித்³யகத்வே நோபபத்³யத இதி ப்³ரூம: । கிம்ச பே⁴த³ஸ்ய விஶேஷணவிஶேஷ்யபா⁴வேநைவ ஜ்ஞேயத்வாத் தத்தத்³பா⁴வப்ரதீதேஶ்ச பே⁴த³ப்ரதீத்யநதீ⁴நதயா த³ண்ட³சைத்ராதௌ³ த்³ருஷ்டத்வேந பே⁴த³ப்ரதீதிபரம்பராநவஸ்தா² ஸ்யாத் ।। ந ச–ப்³ரஹ்ம ஜீவாபி⁴ந்நம், ஜக³ந்மித்²யேத்யாதா³வப்யபே⁴தா³தே³ர்விஶேஷணதயா பே⁴த³ஜ்ஞாநஸ்யாபேக்ஷணீயதயா(அ)நவஸ்தா²பத்தே: ந ப்ராத²மிகாபே⁴தா³தி³தீ⁴ரிதி தவாபி ஸமாநமிதி–வாச்யம்; அவித்³யாகல்பிதபே⁴தே³நாஜ்ஞாதேநாபி விஶேஷணத்வாத்³யுபபத்தே: । ந சைவம் தவாபி; பே⁴த³பே⁴த்³யயோ: ஸ்வரூபதோ பே⁴தா³பா⁴வாத் , பே⁴த³ஸ்யாதி⁴கரணாநதிரேகாத், த⁴ர்மோ பே⁴த³ இதி பக்ஷே து ப்ரதீத்யநவஸ்தோ²த்³தா⁴ரே(அ)பி விஷயாநவஸ்தா²யா து³ஷ்பரிஹரத்வாபத்தே: । ந சாவித்³யகபே⁴த³பக்ஷே(அ)ப்யநவஸ்தா²தி³தோ³ஷ:; அநுபபத்தேரலங்காரத்வாத் । அத ஏவ–அபி⁴ந்நம் ப்³ரஹ்மேத்யத்ராபே⁴த³ஸ்ய பி⁴ந்நதயா ஜ்ஞாதஸ்ய விஶேஷணத்வேந தேந ஸஹ ப்³ரஹ்மாபே⁴த³போ³த⁴நாநுபபத்தி:, ப்ராசீநபே⁴த³தி⁴யா ப்ரதிப³ந்தா⁴தி³தி–நிரஸ்தம்; அநிர்வசநீயபே⁴த³ஜ்ஞாநஸ்ய தாத்த்விகாபே⁴த³ஜ்ஞாநாப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாத் । கிம்ச த⁴ர்மபே⁴த³பக்ஷே ப்ரத்யக்ஷம் கிம் பே⁴த³மேவ கோ³சரயதி, உத வஸ்த்வபி । நாத்³ய:; பே⁴த³ இத்யேவாப்ரதீதே: । த்³விதீயே(அ)பி கிம் பே⁴த³பூர்வகம் வஸ்து கோ³சரயேத் , உத வஸ்துபூர்வகம் பே⁴த³ம், யுக³பத்³வா உப⁴யம் । நாத்³ய:; பே⁴த³ இத்யேவாப்ரதீதே:, விரம்யவ்யாபாராயோகா³ச்ச । அதஏவ ந த்³விதீய: ந த்ருதீய:; வஸ்துக்³ரஹஸ்ய பே⁴த³க்³ரஹஜநகதாயா: ஸ்தா²பிதத்வாத் । ந ச வஸ்துமாத்ரஜ்ஞாநாநந்தரபா⁴விநா விஶிஷ்டஜ்ஞாநேந யுக³பது³ப⁴யக்³ரஹ:; ப்ரதியோகி³த்வாதி³நா ஜ்ஞாநஸ்யைவ பே⁴த³தீ⁴ஹேதுத்வாத் , அந்யதா² பஞ்சமீப்ரயோகா³த்³யநுபபத்தே: । தத்ர ச ப்ராகு³க்தோ தோ³ஷ: । அத ஏவ விஶிஷ்டதி⁴யோ விஶேஷணஜ்ஞாநஜந்யத்வமதே அநயோர்பே⁴த³ இதி ஜ்ஞாநாநந்தரமிமௌ பி⁴ந்நாவிதி தி⁴ய: ஸம்ப⁴வ:, விஶேஷணஜ்ஞாநாஜந்யத்வே(அ)பி யுக³பதே³வ உப⁴யகோ³சரதி⁴ய: ஸம்ப⁴வ இதி–நிரஸ்தம் ; அநயோர்பே⁴த³ இத்யாதௌ³ ஷட்²யோல்லிக்²யமாநஸம்ப³ந்த⁴க்³ரஹார்த²ம் பே⁴த³க்³ரஹஸ்ய பூர்வமவஶ்யாபேக்ஷணீயதயா அநவஸ்தா²யா து³ஷ்பரிஹரத்வாத் । ந ச பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³யோர்ஜீவப்³ரஹ்மணோஶ்சாபே⁴த³க்³ராஹிப்ரத்யக்ஷம் ஶப்³த³ஶ்ச கிமபே⁴த³மேவ கோ³சரயேதி³த்யாதி³விகல்பஸாம்யம்; அபே⁴த³ஸ்ய வஸ்துஸ்வரூபத்வேநேத்³ருக்³விகல்பாநவகாஶாத் । கிம்ச பே⁴த³ஸ்யாந்யோந்யாபா⁴வத்வே தத்ப்ரதியோகி³நோ: ஸ்தம்ப⁴கும்ப⁴யோஸ்தாதா³த்ம்யஸ்யாப்ராமாணிகத்வேநாந்யோந்யாபா⁴வஸ்யாப்ராமாணிகத்வம் ஸ்யாத், ந ச த்³வைதாதே³ரப்ராமாணிகத்வே தத்³விரஹஸ்யாப்ராமாணிகத்வாபத்தி:; அதிரேகபக்ஷே இஷ்டாபத்தே:, அநதிரேகபக்ஷே த்வதி⁴கரணப்ராமாணிகத்வஸ்யைவ ப்ராமாணிகத்வே தந்த்ரதயா ப்ரதியோக்³யப்ராமாணிகத்வே(அ)பி ப்ராமாணிகத்வோபபத்தே: । ந ச–அந்யோந்யாபா⁴வே(அ)பி தத்பக்ஷே ததா²ங்கீ³க்ரியதாமிதி–வாச்யம் ; தஸ்யாதி⁴கரணரூபதாயாம் ஶூந்யவாதா³த்³யாபத்தேருக்தத்வாத் । யத்த்வப்ராமாணிகஸ்ய நிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வமித்யுக்தம் பரை:, தந்ந வாரயாம:, கிம்த்வதி⁴கரணாதிரேகே நிஷேத⁴ஸ்யாப்ராமாணிகத்வமாத்ரம் ப்³ரூம: । நநு அத்ர ந கும்ப⁴ஸ்தம்போ⁴ப⁴யதாதா³த்ம்யம் நிஷேத⁴ப்ரதியோகி³, கிம்து ஸ்தம்ப⁴தாதா³த்ம்யம் ஸ்தம்பே⁴ ப்ரமிதம் கும்ப⁴க³தம் நிஷித்⁴யத இதி ந ப்ரதியோக்³யப்ராமாணிகத்வமிதி–சேந்ந; தாதா³த்ம்யமாத்ரஸ்ய நிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வே தூ³ரஸ்த²வநஸ்பத்யோரிவ பா³தோ⁴த்தரகாலமிமௌ வநஸ்பதீ இதிவதி³மே ஶுக்திரஜதே இதி ப்ரதீத்யாபத்தே: । ந சாஸந்நிதா⁴நக்ருதோ விஶேஷ:; ஏதாவதாபி ஶுக்திதத்³ரஜதே இதி ப்ரதீத்யாபத்தே:। யத்த்வந்யோந்யாபா⁴வஸம்ஸர்கா³பா⁴வயோர்லக்ஷணம் யத்ராதி⁴கரணே ப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கமாரோப்ய நிஷேதா⁴வக³ம:, ஸோ(அ)ந்யோந்யாபா⁴வ:, யத்ராதி⁴கரணே ப்ரதியோகி³நமாரோப்ய நிஷேதா⁴வபா⁴ஸ: ஸ ஸம்ஸர்கா³பா⁴வ இதி, தந்ந; அதீந்த்³ரியே பே⁴தே³ ஸம்ஸர்கா³பா⁴வே ச தந்மதே அவ்யாப்தே: । ஶப்³த³ஜந்யாபா⁴வபு³த்³தௌ⁴ வ்யபி⁴சாரேணாரோபஸ்யாபா⁴வபு³த்³தா⁴வஹேதுத்வாச்ச । கிம் பே⁴தே³ ஸ்வேதரபே⁴த³ஸ்ய வக்தவ்யதயா ஸ்வவ்ருத்திவிரோதோ⁴(அ)நவஸ்தா² வா । ந ச–ப்³ரஹ்மாபே⁴தே³(அ)பி ஸ்வாபே⁴த³ஸ்ய வக்தவ்யதயா ஸ்வவ்ருத்தித்வம் ஸமாநமிதி–வாச்யம் ; அபே⁴த³ஸ்ய ஸ்வநிர்வாஹகத்வாதி³த்யவேஹி । ந ச பே⁴தே³ ததா²; பே⁴தா³தி⁴கரணகபே⁴த³வ்யவஹாரஸ்ய ஸ்வரூபேண நிர்வாஹே க⁴டே(அ)பி ததா²த்வே த⁴ர்மபக்ஷகபே⁴தா³நுபபத்தே: । கிம்ச பே⁴தே³ பே⁴த³த்வமுபாதி⁴ரூபம் ஜாதிரூபம் வா வாச்யம்; தத்ர புநர்பே⁴தோ³ வாச்ய:, அந்யதா² பே⁴த³த்வஸ்யாந்யஸ்மாத் பே⁴தோ³ ந ஸ்யாத் । ததா² சாந்யோந்யவ்ருத்த்யா ஸ்வவ்ருத்த்யாபத்தே: ஸ்வவ்ருத்தித்வவத்தஸ்யாபி விருத்³த⁴த்வாத் । ந ச-அபே⁴தே³(அ)ப்யபே⁴த³த்வம் வாச்யம் , தத்ர புநரபே⁴தோ³ வாச்ய:, அந்யதா² தஸ்ய ஸ்வாபே⁴தோ³ ந ஸ்யாதி³தி தத்ராபி ததா²த்வாபத்தி:, ப்ரமேயத்வாபி⁴தே⁴யத்வாதி³வத³ந்யோந்யவ்ருத்தித்வஸ்யாபே⁴தே³ அதோ³ஷத்வே பே⁴தே³(அ)பி ஸாம்யமிதி–வாச்யம் ; அஸ்மாகமபே⁴த³மாத்ரஸ்யாபே⁴த³த்வஸ்ய ச ப்³ரஹ்மாபே⁴தா³பி⁴ந்நதயா அந்யோந்யமித்யஸ்யைவாபா⁴வேநாந்யோந்யவ்ருத்தித்வஸ்யைவாபாத³யிதுமஶக்யத்வாத் । ந ச தர்ஹி க⁴டே க⁴டாபே⁴த³ஸ்ய ஜீவே ஜீவாபே⁴த³ஸ்ய வா ஜீவப்³ரஹ்மாபே⁴த³த்வே வேதா³ந்தவையர்த்²யம் ; பே⁴த³ப்⁴ரமநிவர்தகவ்ருத்தேர்மஹாவாக்யம் விநாநுபபத்தேருக்தத்வாத் । யத்து ப்ரமேயத்வாதௌ³ ப்ரமிதத்வாத³ந்யோந்யவ்ருத்திரதோ³ஷ இதி, தந்ந; ஆத்மாஶ்ரயாதி³தத்த்வதோ³ஷேண தத்ராபி ப்ரமிதத்வாஸித்³தே⁴:। அத ஏவ ந கஶ்சித் கேவலாந்வயீ । கிம்ச பே⁴த³: கிம் பி⁴ந்நே நிவிஶதே அபி⁴ந்நே வா । ஆத்³ய ஆத்மாஶ்ரயோ(அ)ந்யோந்யாஶ்ரயோ வா । த்³விதீயே விரோத⁴:। ந ச–அபே⁴தா³நிர்வாச்யத்வாதி³கம் கிம் தத்³வதி தத³பா⁴வவதி சேத்யாதி³விகல்பஸ்யாத்ராபி ஸாம்யமிதி வாச்யம் ; அபே⁴த³ஸ்ய ஸ்வரூபத்வேந தத்ர தத்³விகல்பாநவகாஶாத் ; அநிர்வாச்யாதா³வஸ்ய விகல்பஸ்யாநிர்வாச்யத்வப்ரயோஜகஸ்யாஸ்மாகமநுகூலத்வாத் । ந ச பே⁴தோ³(அ)பி ஸ்வரூபம் ; ப்ராகே³வ நிராஸாத் । ந ச-பே⁴த³: ஸ்வாஶ்ரயத்வயோக்³யே வர்ததே, யோக்³யதா ச ப்ரமாரூபப²லைகோந்நேயா இதி–வாச்யம்; யோக்³யதாயா பே⁴த³ம் விநா வக்துமஶக்யத்வாத் । ந ஹ்யபி⁴ந்நே கதா³பி தத்³யோக்³யதா; த⁴ர்மாந்தரஸ்யாபி பே⁴த³மபுரஸ்க்ருத்ய யோக்³யத்வாப்ரயோஜகத்வாத் , பே⁴தா³பே⁴தா³வஜ்ஞாத்வா ப்⁴ரமப்ரமாரூபப²லபே⁴த³ஸ்யைவாஜ்ஞாநேந பே⁴த³யோக்³யதாயா: ப்ரமாரூபப²லபே⁴தா³நுந்நேயத்வாச்ச । ‘அஸ்வவ்யாகா⁴தகைரேவ ஜாதிபி⁴ந்நை: ஸது³த்தரை: । நிரஸ்தம் பே⁴த³மாதா³ய ஸ்வாத்மாபே⁴தோ³ நிஷீத³தி ॥'

நநு-அஸ்மாகம் பே⁴தோ³ ந ஸ்வரூபமாத்ரம், கிம் த்வந்யோந்யாபா⁴வ:, ஸ ச வஸ்துந: ஸவிஶேஷாபி⁴ந்ந:, ததஶ்சாபி⁴ந்நத்வாந்நாநவஸ்தா²தி³: । பே⁴த³ப்ரதிநிதே⁴ர்விஶேஷஸ்ய வித்³யமாநத்வாந்ந பர்யாயத்வாதி³கம் , விஶேஷஶ்ச பே⁴த³ஹீநே(அ)பி ஏகதரபரிஶேஷாபா⁴வாதி³நிர்வாஹக இதி–சேந்ந; பர்யாயத்வாதி³ப்ரமாஜநகஸ்ய ஸ்வரூபாதிரிக்தஸ்ய விஶேஷஸ்யாங்கீ³காரே தஸ்யைவ பே⁴த³த்வேந பே⁴த³ஸ்ய த⁴ர்மபே⁴தோ³க்த்யயோகா³த் , விஶேஷஸ்யாபி பே⁴த³: ஸவிஶேஷாபி⁴ந்ந ஏவ வாச்ய: । ததா² சாநவஸ்தா²தாத³வஸ்த்²யம் । ந ச வைஶேஷிகாபி⁴மதவிஶேஷவத்தஸ்ய ஸ்வபரநிர்வாஹகத்வம் । ஏதாத்³ருஶவிஶேஷே மாநாபா⁴வாத் । நநு–'விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்மே'த்யாதி³வாக்யபோ³த்⁴யவிஜ்ஞாநாநந்தா³தீ³நாம் த்வந்மதே(அ)பி பே⁴த³ஸ்ய பே⁴தா³பே⁴த³யோர்வா(அ)க²ண்டா³ர்த²கத்வேந ‘ஏகதை⁴வாநுத்³ரஷ்டவ்ய'மித்யாதி³ஶ்ருதிவிரோதே⁴ந சாங்கீ³கர்துமஶக்யதயா பே⁴த³ப்ரதிநிதே⁴ர்விஶேஷஸ்யாபர்யாயத்வாத்³யர்த²மவஶ்யம் ஸ்வீகார இதி அர்தா²பத்திரேவ மாநமிதி–சேந்ந; பே⁴தே³ ஐகரஸ்யஶ்ருதிரோத⁴வத் அத்ராபி தத்தாத³வஸ்த்²யாத் । லக்ஷ்யார்தா²பே⁴தே³(அ)பி வாச்யார்த²பே⁴தே³நாபர்யாயத்வஸ்ய வ்யாவர்த்யபே⁴தா³த³வையர்த்²யஸ்ய சாந்யதை²வோபபத்தே: । கிம்ச தவாபி ஜ்ஞாநாநந்த³த்வாதி³நிமித்தபே⁴தா³தே³வாபர்யாயத்வமஸ்து, கிம் விஶேஷேண ? ந ச–‘ஏவம் த⁴ர்மா'நிதி ஶ்ருத்யா தயோரபி பே⁴த³நிஷேதா⁴த் நைவமிதி வாச்யம்; தர்ஹி விஶேஷஸ்யாப்யாஶ்ரிதத்வேந த⁴ர்மதயா(அ)ஸ்யாபி பே⁴த³நிஷேதா⁴த்தேநாப்யநுபபத்தி: । ந ச–ஜ்ஞாநத்வாநந்த³த்வயோரர்த²ப்ரகாஶத்வநிருபாதி⁴கேஷ்டத்வரூபயோரர்த²ப்ரகாஶநிருபாதி⁴கேஷ்டரூபாஶ்ரயவிஶேஷ ஆவஶ்யக இதி–வாச்யம்; ஜ்ஞாநத்வாநந்த³த்வயோர்ஜாதிரூபத்வேந உக்தரூபத்வாபா⁴வாத் । ந ச-ஆகாஶஶப்³தா³ஶ்ரயஶப்³த³யோ: ப்ரவ்ருத்திநிமித்தாபே⁴தே³ந பர்யாயத்வாபத்தி:, தத்பரிஹாராய விஶேஷோ வாச்ய இதி வாச்யம் । பர்யாயத்வே(அ)பி ஸஹப்ரயோக³ஸ்ய வ்யாக்²யாநவ்யாக்²யேயபா⁴வாதி³நாப்யுபபத்தே: । ந ச–ஏவம் ஜ்ஞாநாநந்த³யோரேகதரபரிஶேஷேண மோக்ஷே ஆநந்த³ப்ரகாஶோ ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; தயோர்பே⁴தா³பா⁴வேந ஏகதரத்வஸ்யைவாபா⁴வாத் , த்³வயோர்வசநே தரப்³விதா⁴நாத் ।। ஏதேந–ஶோதி⁴ததத்பதா³ர்தா²தை³க்யஸ்ய ந பே⁴த³:, நாபி பே⁴தா³பே⁴தௌ³, கிம்த்வத்யந்தாபே⁴த³:, ஏவம் ச விஶேஷாநங்கீ³காரே ஸ்வப்ரகாஶசைதந்யபா⁴நே ஐக்யாபா⁴நாபத்தி:; தத்ப்ரகாஶஸ்ய பே⁴த³ப்⁴ரமாவிரோதி⁴த்வே(அ)ப்யைக்யப்ரகாஶஸ்ய தத்³விரோத⁴:, தஸ்ய நிரபேக்ஷத்வே(அ)பி ஐக்யஸ்ய ஸாபேக்ஷத்வம் ச நோபபத்³யத இதி–நிரஸ்தம் ; ஆவாரகாஜ்ஞாநகல்பிதாம்ஶமாதா³ய ஸர்வஸ்யோபபத்தே: । ந ச–ஏகஸ்யா ஏவ ஶுக்தேராவ்ருதாநாவ்ருதத்வே ஶுக்த்யம்ஶபே⁴த³ ஏவம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । தத³ம்ஶகல்பகஸ்ய ப²லஸ்யாபா⁴வாத் । நநு–‘ஏவம் த⁴ர்மாநி'தி ஶ்ருதிரஸ்து மாநம் , அத்ர ஹி ப்³ரஹ்மத⁴ர்மாநுக்த்வா பே⁴தோ³ நிஷித்⁴யதே । ந ச பே⁴த³ப்ரதிநிதே⁴ரபா⁴வே த⁴ர்மத⁴ர்மபா⁴வோ த⁴ர்மாணாமநேகத்வம் ச யுக்தமிதி–சேந்ந; த⁴ர்மாநித்யஸ்ய நிஷேதா⁴நுவாத³த்வேந த⁴ர்மத்வாநேகத்வாதௌ³ தாத்பர்யாபா⁴வாத் । ந ச ஶ்ருதிதோ(அ)ந்யதோ ப்³ரஹ்மத⁴ர்மா: ப்ராப்தா:; ஆவித்³யகமாத்ரஸ்ய ஸாக்ஷிஸித்³த⁴தயா ப்ராப்தே: । நநு கு³ணகு³ணிநோரபே⁴த³பக்ஷே க⁴டோபலம்பே⁴ ஶுக்லாத்³யநுபலம்பா⁴ர்த²ம் பே⁴தா³பே⁴த³பக்ஷே தயோரவிரோதா⁴ர்த²ம், அத்யந்தபே⁴த³பக்ஷே(அ)பி ஸமவாய: ஸம்ப³ந்த⁴:। ஸத்தா ஸதீ, அந்த்யவிஶேஷோ வ்யாவ்ருத்த:, கால:, ஸதா³ஸ்தி, தே³ஶ: ஸர்வத்ராஸ்தீத்யபா³தி⁴தவ்யவஹாரார்த² விஶேஷோ(அ)ங்கீ³கார்ய:, அபா⁴வாதா³வப்யஸ்தித்வாதி³ர்நாபா⁴வாதி³தோ பி⁴ந்ந:; கு³ணாதி³ஷ்வநந்தர்பா⁴வேந ஷடே³வ பதா³ர்தா² இதி நியமப⁴ங்கா³பத்தே:, அநியமபக்ஷே(அ)ப்யஸ்தித்வே(அ)ப்யஸ்தித்வாந்தரமித்யநவஸ்தா²பத்தே:, தத்ராபி ஸோ(அ)ங்கீ³கார்ய இதி சேந்ந; ஸ்வபா⁴வவிஶேஷாதே³வ ஸர்வஸ்யோபபத்தே: । ந ச தர்ஹி விஶேஷஸ்யாங்கீ³காரேண மந்மதப்ரவேஶ இதி– வாச்யம்; தத்தத³ஸாதா⁴ரணஸ்வரூபஸ்யைவ ஸ்வபா⁴வவிஶேஷஶப்³தா³ர்த²த்வேந த்வது³க்தவிஶேஷாநுக்தே:, தத்தத³ஸாதா⁴ரணரூபேண ஸமவாயாதே³: ஸ்வநிர்வாஹகத்வாத் । அத ஏவ–ஸ்வநிர்வாஹகத்வம் ஹி ஸ்வகர்மகநிர்வஹணகர்த்ருத்வம் , தச்சைகஸ்மிந்விருத்³த⁴மிதி தது³பபாத³நாயாபி விஶேஷாங்கீ³கார இதி–நிரஸ்தம்; ஸ்வநிர்வாஹகஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வேதராநபேக்ஷவ்யவஹாரவிஷயத்வமாத்ரார்த²கத்வாத் , அந்யதா² விஶேஷோ(அ)ப்யநவஸ்தா²பி⁴யா வஸ்த்வபி⁴ந்ந இதி தவாங்கீ³காரேண தத்³தூ³ஷணாபாதாத், ஸ்வரூபபே⁴த³பக்ஷோக்தைகதரபரிஶேஷாதி³தூ³ஷணதாத³வஸ்த்²யாபத்தேஶ்ச । ந ச அந்த்யவிஶேஷவத³ஸ்ய த⁴ர்மிக்³ராஹகமாநேந தாத்³ருக்ஸ்வபா⁴வதயா ஸித்³தே⁴: பர்யநுயோகா³யோக³ இதி வாச்யம் । த்³ருஷ்டாந்த இவ தா³ர்ஷ்டாந்திகே ஸ்வரூபாதிரேகஸ்ய த்வயைவாநங்கீ³காரேண வைஷம்யாத் । யத்து யத்ரைவ பே⁴தா³பா⁴வோ(அ)பே⁴த³கார்யம் ச ப்ரமிதம், தத்ரைவ விஶேஷ: கல்ப்யதே, ந து ப்ரமிதபே⁴தே³ க⁴டபடாதௌ³ விஶேஷமாதா³ய பே⁴த³த்யாக³:, ந ஹி ஸோமாபா⁴வே ப்ரதீக இதி தல்லாபே⁴(அ)பி ஸ இதி, தந்ந; முக்²யத்வநியாமகஸ்ய தத்ரைவாத்ராபா⁴வாத் விஶேஷபே⁴த³யோருப⁴யோரபி ஸ்வரூபபர்யவஸந்நத்வேந த்வத்³வாக்³ப⁴ங்கே³ரநவகாஶாத் । கிம்ச பே⁴த³: ஸ்வயமேவ ஸ்வகார்யம் கரோது । அபே⁴த³கார்யார்த²ம் தத்ப்ரதிநிதி⁴ரஸ்த்வித்யாத்³யாபத்தேஶ்ச । ந சாநந்தா³தா³வபே⁴த³வத் பே⁴த³ஸ்ய போ³தா⁴பா⁴வ:; அலௌகிகஸ்த²லே த்³வயோ: ஸாம்யாத் । நநு–அநுமாநமத்ர மாநம், ததா² ஹி—ப்³ரஹ்மஸ்வரூபபூ⁴தயோர்விஜ்ஞாநாநந்த³யோர்ப்³ரஹ்மாபே⁴த³யோஶ்ச ஏகதரபரிஶேஷாபா⁴வ:, ப்ரமேயத்வாதே³: ஸ்வாஶ்ரிதத்வாதி³கம் வா பே⁴தா³ந்யநியம்யம் , பே⁴தா³நியம்யத்வே ஸதி நியம்யத்வாத் , யத் யத³நியம்யத்வே ஸதி நியம்யம், தத் தத³ந்யநியம்யம் । யதா² ஸம்மதம் । ப்³ரஹ்மஸ்வரூபபூ⁴தம் விஜ்ஞாநாநந்தா³தி³கம் வா, பே⁴தா³ந்யைகதராபரிஶேஷநிர்வாஹகவத் , பே⁴த³ஹீநத்வே ஸதி ஏகதராபரிஶேஷரூபநிர்வாஹ்யவத்த்வாத் , யத்³யேந ஹீநத்வே ஸதி யந்நிர்வாஹ்யவத் , தத்தத³ந்யநிர்வாஹகவத், யதா² ஸம்மதம் । ஸ்வாஶ்ரிதம் ப்ரமேயத்வாதி³கம் வா, பே⁴தா³ந்யாஶ்ரயாஶ்ரயிபா⁴வநிர்வாஹகவத் , பே⁴த³ஹீநத்வே ஸத்யாஶ்ரயாஶ்ரயிபா⁴வரூபநிர்வாஹ்யவத்த்வாத் , யதா² ஸம்மதமித்யாதி³கமிதி–சேந்ந; த்வத³பி⁴மதவிஶேஷாத³ந்யஸ்யைவாவித்³யாதே³: ஸர்வத்ர நியாமகத்வஸம்ப⁴வேநார்தா²ந்தராத், ஆவித்³யகபே⁴த³நியம்யத்வேந பா³தா⁴த³ஸித்³தே⁴ஶ்ச ॥ நநு ததா²பி ப்ரத்யக்ஷமத்ர மாநம் , ததா² ஹி தந்துபடாதி³பு³த்³தீ⁴நாம் பி⁴ந்நக⁴டாதி³பு³த்³தி⁴தோ வைலக்ஷண்யம் தாவத³நுபூ⁴யதே, தச்ச ந தாவத்ஸம்ப³ந்த⁴விஷயத்வேந; குண்ட³ப³த³ராதி³பு³த்³தி⁴தோ வைலக்ஷண்யாநுப⁴வாத் , நாபி ஸம்யோகா³ந்யஸம்ப³ந்த⁴விஷயத்வேந; க⁴டதஜ்ஜ்ஞாநதத³பா⁴வபு³த்³தி⁴தோ(அ)பி வைலக்ஷண்யாநுப⁴வாத் , நாபி ஸ்வரூபப்ரத்யாஸத்திஸம்யோகா³ந்யஸம்ப³ந்த⁴விஷயத்வேந; க⁴டதத்³த⁴ர்மிகாந்யோந்யாபா⁴வபு³த்³தே⁴ர்க⁴டபடாதி³பு³த்³தி⁴தோ வைலக்ஷண்யாபா⁴வாபாதாத் , நாப்யயுதஸித்³தி⁴விஷயத்வேந; ஆஶ்ரயாஶ்ரயிபா⁴வநியமோ ஹ்யயுதஸித்³தி⁴: । தத்ர ச ததா³நீம்தந ஆஶ்ரயாஶ்ரயிபா⁴வ: குண்ட³ப³த³ராதா³வபி பா⁴தி, நியமஸ்து ந தந்துபடாதி³பு³த்³தா⁴வபி । ந ஹி தந்துபடாதி³தீ⁴: ப்ரத்யக்ஷா । அநயோ: ஸம்ப³ந்த⁴நாஶோ வா, விபா⁴கோ³ வா, ந ப⁴விஷ்யதீத்யாகாரா, ந வா குண்ட³ப³த³ராதி³தீ⁴ஸ்தயோ: ஸம்ப³ந்த⁴நாஶோ வா, விபா⁴கோ³ வா, ப⁴விஷ்யதீத்யாகாரிகா । நாபி ஸமவாயவிஷயத்வேந; உக்தந்யாயேந ஸம்ப³ந்த⁴நித்யத்வஸ்ய ஸம்ப³ந்த்⁴யயுதஸித்³த⁴த்வஸ்ய வா தத்ராஸ்பு²ரணாத் । தஸ்மாத³பே⁴த³விஷயத்வேநைவ வைலக்ஷண்யம் வாச்யம்; அயம் க⁴ட:, க³ஜாதி³கம் ஸேநா, பத்ரமேவ தாடங்க இத்யாதௌ³ புரோவர்திநா க⁴டாதே³ரிவாதாநவிதாநாத்மகாஸ்தந்தவ ரூப ஏவ பட: ஶுக்ல பட இத்யாதா³வபி தந்த்வாதி³நா படஸ்யாபே⁴த³ப்ரதீதே: । ந ச–அத்ர படத்வஶுக்லத்வயோரேகஸ்த²த்வமேவ பா⁴தீதி வாச்யம்; படஶுக்லயோரைக்யஸ்யாபி தத்ராந்தர்க³தே:, அந்யதா² க்வாப்யபே⁴தோ³ ந ஸ்யாத் । ‘க⁴ட: படோ' நேதி தீ⁴ஶ்ச பே⁴த³விஷயா ந ஸ்யாத் । 'த³ண்டீ³ சைத்ர' இத்யாதா³வபி த³ண்டி³நா சைத்ரஸ்யாபே⁴தோ³ பா⁴த்யேவ । ந ச–ஶுக்ல பட இத்யத்ர ஶுக்லவாநேவ இதி ப்ரதீயத இதி வாச்யம் : ஶுக்லம் ரூபமித்யத்ர யத் ஶுக்லம் தஸ்யைவேஹ ப்ரதீதே: । அந்யதே²ஹாபி த³ண்டீ³திவத் ஶுக்லீதி ஸ்யாத் । மதுப்³லோபாதி³கல்பநம் ஶப்³த³விஷயகவ்யவஹாரே, ந து ப்ரதீதௌ । படஸ்ய ஶௌக்ல்யமித்யாதி³தீ⁴ர்ந பே⁴த³விஷயா, கிம்து ஸம்ப³ந்த⁴விஷயா ஸதி ஸத்தேத்யாதி³வத் பே⁴தா³பா⁴வே(அ)பி உபபந்நா ச । படஸ்ய தந்த்வந்யத்வே ச கு³ருத்வத்³வயாபத்தி: । தந்துமதி படவ்ருத்திஶ்ச ந ஸ்யாத் ; மூர்தீநாம் ஸமாநதே³ஶதாவிரோதா⁴த் வ்யவஹாரார்த²க்ரியாபே⁴தா³தி³கம் து பத்ரதாடங்காதி³வத்³யுக்தம் । தஸ்மாத்தந்துபடாதி³பு³த்³தி⁴ரபே⁴த³விஷயைவ । யதி³ சைவம் கேவலாபே⁴த³விஷயா, தர்ஹி ஸாமாநாதி⁴கரண்யவ்யவஹாரம் ந ஜநயேத்; க⁴ட: கலஶ இத்யாத்³யவ்யவஹாராத் । தேந ஜ்ஞாயதே அதி⁴கோ(அ)ப்யஸ்ய விஷயோ(அ)ஸ்தி । ந சாயம் பே⁴த³:; । க⁴ட: ந ஶுக்ல இத்யுல்லேகா²பாதாத், பே⁴தா³பே⁴தா³விரோதா⁴ய விஶேஷஸ்யாவஶ்யகத்வாச்ச । தஸ்மாத்³யோ(அ)தி⁴கோ விஷய: ஸ விஶேஷ இதி சேந்ந; ஸத்யப்யபே⁴தே³ கால்பநிகபே⁴த³மாதா³ய ததா²வ்யவஹாரோபபத்த்யா விஶேஷஸ்யாஸித்³தே⁴: । ந ச க⁴டோ ந ஶுக்ல: இதி ப்ரதீத்யாபத்தி:; ப²லப³லேந கால்பநிகபே⁴த³ஸ்ய ஸாமாநாதி⁴கரண்யாதி³வ்யவஹாரமாத்ரநிர்வாஹகத்வகல்பநேந விபரீதோல்லேக²நம் ப்ரத்யஹேதுத்வாத் । தஸ்மாதே³வம் விஶேஷோ(அ)யம் ந மாநவிஷய: ஸகே² । விஷாத³ம் ஜஹி மத்ஸித்³தா⁴வித்³யயா ஸர்வஸங்க³தி: ॥

ஏவம் ப்ரத்யக்ஷத: ப்ராப்தபே⁴த³ஸ்யைவ நிவாரணாத் ॥ அஸாக்ஷாத்க்ருதஜீவேஶபே⁴தா³தௌ³ கா கதா² தவ ॥ ததா² ஹி ஈஶ்வரஸ்யாப்ரத்யக்ஷத்வேந தத்³த⁴ர்மிகஸ்ய தத்ப்ரதியோகி³கஸ்ய வா பே⁴த³ஸ்ய க்³ரஹீதுமஶக்யத்வாத் । நநு ஈஶத⁴ர்மிகபே⁴த³ஸ்ய ஜீவாப்ரத்யக்ஷத்வே(அ)பி ஸ்வத⁴ர்மிகபே⁴த³: ததா²பி தத்ப்ரத்யக்ஷ:; ‘நாஹம் ஸர்வஜ்ஞோ நாஹம் நிர்து³:க²' இத்யாத்³யநுப⁴வாத் । ந ச-யோக்³யப்ரதியோகி³கத்வமபா⁴வயோக்³யத்வே ப்ரயோஜகமிதி வாச்யம் ; ஸ்தம்ப⁴: பிஶாசோ நேத்யாதி³ப்ரத்யக்ஷரூபப²லப³லேந ஸம்ஸர்கா³பா⁴வே ததா²த்வே(அ)பி அந்யோந்யாபா⁴வே அதி⁴கரணயோக்³யதாயா ஏவ தந்த்ரத்வாத் । வஸ்துதஸ்து–ஸம்ஸர்கா³பா⁴வே(அ)பி ந தந்மாத்ரம் யோக்³யதா; ஜலபரமாணௌ யோக்³யப்ருதி²வீத்வாபா⁴வக்³ரஹப்ரஸங்கா³த், கிம்து யத்ர யத்ஸத்த்வமநுபலப்³தி⁴விரோதி⁴, தத்ர தஸ்யாபா⁴வோ யோக்³ய இதி அதி⁴கரணநியதைவ ஸர்வாபா⁴வஸாதா⁴ரணீ யோக்³யதா । ஸா ச ப்ரக்ருதே(அ)ப்யஸ்யேவ; அந்யதா² அபே⁴த³ஶ்ருதேரப்ரஸக்தப்ரதிஷேத⁴கதாபத்தே: । பே⁴த³ஶ்ருதேஶ்ச த்வது³க்தப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴பே⁴தா³நுவாதி³த்வம் ந ஸ்யாத் । ஈஶத⁴ர்மிகஜீவபே⁴தே³(அ)பி ‘தாந்யஹம் வேத³ ஸர்வாணி ந த்வம் வேத்த² பரந்தப । உத்தம: புருஷஸ்த்வந்ய' இத்யாதி³தத்³வசநாநுமிதப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴த்வமேவேதி சேந்ந; உக்தாநுப⁴வஸ்யாந்த:கரணாத்³யவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்ய தத³வச்சி²ந்நசைதந்யப்ரதியோகி³கபே⁴தா³வகா³ஹிதயா ஶுத்³த⁴சைதந்யத⁴ர்மிகநிர்து³:கா²தி³ப்ரதியோகி³கபே⁴தா³நவகா³ஹித்வாத் । ஶ்ருதிரப்யவச்சி²ந்நபே⁴தா³நுவாதி³நீ । பே⁴த³நிஷேத⁴ஶ்ருதிஸ்து அநுமாநாதி³ப்ரஸக்தபே⁴த³நிஷேத⁴பரா । ந ச ‘யோ(அ)ஹமஸ்வாப்ஸம் யஸ்ய மமாஜ்ஞாநஸம்ஸாராதி³, ஸோ(அ)ஹம் நிர்து³:கோ² நே'தி ஸுஷுப்திகாலீநாந்த:கரணாவச்சி²ந்நாபே⁴தே³நாஜ்ஞாநாத்³யாஶ்ரயாபே⁴தே³ந ச ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநே ஶுத்³தே⁴ பே⁴த³ப்ரதீதி:, ஸம்ஸாராதா⁴ரஸ்ய தத³நாதா⁴ராத் பே⁴த³ ஏவ ஹ்யாவயோர்விவாத³:, ந து சைதந்யஸ்ய சைதந்யாதி³தி வாச்யம்; ஏதாவதா அஜ்ஞாநாவச்சி²ந்ந ஏவ பே⁴த³க்³ரஹோ ந து ஶுத்³தே⁴ । ந ஹி ஸுஷுப்திகாலே அந்த:கரணாநவச்சி²ந்நத்வவத³ஜ்ஞாநாநவச்சி²ந்நத்வமப்யஸ்தி । யத்து சைதந்யஸ்ய சைதந்யாத் பே⁴தோ³ நாஸ்தீதி, தத³ஸ்மாகமநுகூலம் ; சைதந்யே ஸ்வாபா⁴விகஸ்யாபே⁴த³ஸ்யைவாஸ்மத்³ரஹஸ்யத்வாத் ப⁴வத்ப்ரதிகூலம் ச । ந ஹி ப⁴வதாம் சைத்ரமைத்ராதி³சைதந்யாநாமைக்யமிதி மதம் । அஹமர்த²ஸ்ய யதா² ந ஶுத்³தா⁴த்மத்வம் ததோ²க்தம் ப்ராக் । ஸாக்ஷிப்ரத்யக்ஷஸ்யாத்⁴யஸ்தாதி³ஸாதா⁴ரணதயா தத்ஸித்³த⁴த்வமாத்ரேண பே⁴தே³ அபா³தி⁴தத்வமஸம்பா⁴விதமேவ । ஏதேந-ஜீவாநாம் பரஸ்பரம் பே⁴தே³ ப்ரத்யக்ஷம் ப்ரமாணமிதி–நிரஸ்தம்; நாஹம் சைத்ர இத்யாதே³ரவச்சி²ந்நபே⁴த³விஷயத்வாத் । ‘க⁴டோ ந ப்³ரஹ்ம, க⁴டோ ந பட:, நாஹம் க⁴ட' இத்யாதி³ப்ரத்யக்ஷஸ்ய கல்பிதபே⁴த³விஷயத்வேந தாத்த்விகபே⁴தா³ஸித்³தே⁴: । தஸ்மாத் பே⁴த³பஞ்சகே ந ப்ரத்யக்ஷம் ப்ரமாணம் ॥

நாப்யநுமாநம் । (1) ஜீவேஶ்வரௌ, பி⁴ந்நௌ, விருத்³த⁴த⁴ர்மாதி⁴கரணத்வாத் , த³ஹந துஹிநவதி³த்யத்ர து³:கா²தே³ரந்த:கரணாதி³த⁴ர்மத்வேந ஸ்வரூபாஸித்³தே⁴:, ஏகத்ரைவ நிர்து³:க²த்வது³:க²வத்த்வயோரவச்சே²த³கபே⁴தே³ந த்³ருஷ்டதயா த⁴ர்மிபே⁴தா³ஸாத⁴கத்வாத் ; பே⁴த³மாத்ரே ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாத் , தாத்த்விகபே⁴தே³ ஸாத்⁴யவைகல்யாத் । (2) ப்³ரஹ்ம, தத்த்வதோ ஜீவாத் பி⁴ந்நம், ஸர்வஜ்ஞத்வாத் , வ்யதிரேகேண ஜீவவதி³த்யத்ராப்ரஸித்³த⁴விஶேஷணத்வாத் (3) ப்³ரஹ்ம, த⁴ர்மிஸத்தாஸமாநஸத்தாகபே⁴த³வதி³தி ஸாத்⁴யகரணே அஸாதா⁴ரண்யாத் , (4) ஆத்மத்வம் நாநாவ்யக்திநிஷ்ட²ம் , ஜாதித்வாத், ப்ருதி²வீத்வவதி³த்யத்ராத்மைக்யவாதி³நம் ப்ரத்யஸித்³தே⁴:, கல்பிதவ்யக்திநிஷ்ட²த்வேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாச்ச । (5) து³:க²ம், கு³ணத்வாவாந்தரஜாத்யா ஸஜாதீயாஶ்ரயாத் பி⁴ந்நாஶ்ரிதம் , கு³ணத்வாத்³ரூபவதி³த்யத்ர ஶப்³தே³ வ்யபி⁴சாராத், து³:கா²தீ³நாமந்த:கரணத⁴ர்மத்வேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாச்ச, (6) விமதாநி ஶரீராணி, ஸ்வஸம்க்²யாஸம்க்²யேயாத்மவந்தி, ஶரீரத்வாத் , ஸம்மதவதி³த்யத்ர யோகி³ஶரீரே வ்யபி⁴சாராத் । (7) ஆத்மா, த⁴ர்மிஸத்தாஸமாநஸத்தாகாத்மப்ரதியோகி³கபே⁴த³வாந், த்³ரவ்யத்வாத் , க⁴டவத் , (8) ஆத்மா, த்³ரவ்யத்வவ்யாப்யஜாத்யா நாநா, அஶ்ராவணவிஶேஷகு³ணாதி⁴கரணத்வாத் , க⁴டவதி³த்யத்ர சாத்மநோ நிர்கு³ணத்வேநாஸித்³தே⁴: । சைத்ரஶ்சைத்ரப்ரதியோகி³கோக்தபே⁴த³வாந், உக்தஹேதோருக்தத்³ருஷ்டாந்தவதி³த்யாபா⁴ஸஸாம்யாச்ச । ஏதேந-நவீநாநுமாநாந்யபி–நிரஸ்தாநி; (1) ஈஶ்வர: ஜீவப்ரதியோகி³கதாத்த்விகபே⁴த்³வாந், ஸர்வஶக்தித்வாத் , ஸர்வஜ்ஞத்வாத் , ஸர்வகார்யகர்த்ருத்வாத் , ஸ்வதந்த்ரத்வாத்³வா, வ்யதிரேகேண ஜீவவத் । (2) ஜீவோ வா, ப்³ரஹ்மப்ரதியோகி³கதாத்த்விகபே⁴த³வாந், அல்பஶக்தித்வாத் , அல்பஜ்ஞத்வாத் , அல்பகர்த்ருத்வாத் , ஸம்ஸாரித்வாத்³வா, வ்யதிரேகேண ப்³ரஹ்மவத் , இத்யாதி³ஷு பே⁴த³ஸ்ய ஸ்வரூபத்வேந தத்³வத்த்வஸாத⁴நே பா³தா⁴த் । ந ச விஶேஷமாதா³ய தது³பபாத³நம்: தஸ்ய ஸ்வரூபாநதிரேகேண தத்³வத்வஸம்பாத³கத்வாத் , அப்ரஸித்³த⁴விஶேஷணதாபத்தேஶ்ச । ந ச-ஜீவப்³ரஹ்மாபே⁴தே³(அ)நிஷ்டப்ரஸக்த்யா அஷ்டத்³ரவ்யாதிரிக்தத்³ரவ்யத்வாதே³ரிவ த்வத்ஸித்³த⁴ஸ்வப்ரகாஶத்வாதே³ரிவ ச ஸாத்⁴யஸ்ய மாநயோக்³யத்வஸம்ப⁴வ இதி வாச்யம்; தாத்த்விகபே⁴த³வ்யதிரேகே(அ)பி உபாதி⁴கல்பிதபே⁴தே³ந ஸர்வாநிஷ்டபரிஹாரஸம்ப⁴வாத் । ந ச–ஜீவோ ப்³ரஹ்ம வா, கிம்சித்³த⁴ர்மிகப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴த³ப்ரதியோகீ³, அதி⁴ஷ்டா²நத்வாத் , ஶுக்திவதி³தி ஸாமாந்யத: ஸாத்⁴யப்ரஸித்³தி⁴ரிதி வாச்யம்; யத்கிம்சித³பா⁴வப்ரதியோகி³க⁴டாதி³ஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வேநாத்மஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴தா³ஸித்³தே⁴:, ஸ்வப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வே ஸாத்⁴யே த்³ருஷ்டாந்தே ஸ்வபதே³ந ஶுக்தேர்தா³ர்ஷ்டாந்திகே ஸ்வபதே³நாத்மந உக்தேர்வ்யாப்திக்³ரஹாநுபபத்தே: । யத்து ஜீவாத் பி⁴ந்ந இத்யேவ ஸாத்⁴யம் , மித்²யாபே⁴தே³ந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் பஶ்சாந்நிரஸநீயமிதி, தந்ந; நிரஸநோபாயஸ்ய நிரஸிஷ்யமாணத்வாத் । ந ச ப்³ரஹ்ம ஜீவப்ரதியோகி³கத⁴ர்மிஸத்தாஸமாநஸத்தாகபே⁴த³வதி³த்யேவ ஸாத்⁴யம்; த⁴ர்மிபதே³ந ப்³ரஹ்மண உக்தாவப்ரஸித்³த⁴ விஶேஷணத்வதாத³வஸ்த்²யாத், யத்கிம்சித்³த⁴ர்ம்யுக்தௌ க⁴டாதி³த⁴ர்மஸமாநஸத்த்வேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாத், விபக்ஷபா³த⁴கரூபவிஶேஷாபா⁴வே பூர்வோக்தாஸாதா⁴ரண்யாபத்தேஶ்ச । யத்து ப்³ரஹ்ம ஜீவப்ரதியோகி³கதாத்த்விகாபே⁴த³வந்நேதி, தந்ந; ஏவமபி தாத்த்விகாபே⁴த³ஸ்யாதாத்த்விகாபா⁴வேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாத், அபா⁴வே(அ)பி தாத்த்விகத்வவிஶேஷணே அப்ரஸித்³தி⁴தாத³வஸ்த்²யாத் । நநு–அத்ர ஜீவப்ரதியோகி³கதாத்த்விகபே⁴த³ஸ்யாந்யோந்யாபா⁴வரூபத்வாந்நாப்ரஸித்³தி⁴தோ³ஷ:, யத்ர ஹ்யபா⁴வவ்யாபகதயா ஹேத்வபா⁴வோ க்³ருஹ்யதே, தத்ரைவ ஸாத்⁴யப்ரஸித்³தி⁴ரங்க³ம் , இஹ து ஜீவதாதா³த்ம்யவ்யாபகதா ஹேத்வபா⁴வஸ்ய க்³ராஹ்யா । தத³பா⁴வோ ஹேதுநா ஸாத்⁴யத இதி கிம் ஸாத்⁴யப்ரஸித்³த்⁴யா ? தாம் விநாபி வ்யாப்தக்³ரஹோபபத்தே:, ஸந்தே³ஹரூபபக்ஷதாஸம்பத்தயே(அ)பி ந தத³பேக்ஷா; தஸ்யாஸ்ஸிஷாத⁴யிஷாவிரஹஸஹக்ருதஸாத⁴கமாநாபா⁴வரூபத்வேந ஸந்தே³ஹாக⁴டிதத்வாத், ‘ப்³ரஹ்ம தத்த்வதோ ஜீவபி⁴ந்நம் ந வே'தி ஸந்தே³ஹாபா⁴வே(அ)பி 'ஜீவப்³ரஹ்மணோர்பே⁴தே³ தாத்த்விகத்வமஸ்தி நவே'தி ஸந்தே³ஹஸம்ப⁴வாச்ச, ப்ரமேயத்வமேதந்நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³ ந வேதி ஸந்தே³ஹவதி³தி சேத், ந; ஏவம் ஹி ப்ரஸித்³தே⁴தரபே⁴த³: ப்ருதி²வ்யாமிவ ப்ரஸித்³த⁴ஜீவபே⁴தோ³ ப்³ரஹ்மணி ஸித்³த்⁴யது, ந தத்³க³ததாத்த்விகத்வமபி; வ்யாபகவ்யதிரேகஸ்ய வ்யாப்யவ்யதிரேகமாத்ரஸாத⁴நஸமர்த²த்வாத், அந்யதா²திப்ரஸங்கா³த் । யத³பி பே⁴த³தாத்த்விகத்வம் த⁴ர்மநிஷ்ட²த்வேந உத³ஶங்கி, தத³பி ஸாத்⁴யாப்ரஸித்³த்⁴யா து³ஷ்டம் । நாபி ப்³ரஹ்ம, ஜீவாத் பி⁴ந்நம் , து³:கா²நநுப⁴வித்ருத்வாத் , க⁴டவதி³த்யந்வயி; ஸர்வாநுப⁴விதரி ஹேதோரஸித்³தே⁴: । ஸ்வநிஷ்டே²தி விஶேஷணே ஜீவே வ்யபி⁴சார:; து³:க²ஸ்யாந்த:கரணநிஷ்ட²த்வாத் , மித்²யாபே⁴தே³ந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாச்ச । ந ச-பே⁴தே³ ஸாத்⁴யே அர்த²ஶூந்யப்⁴ராந்த்யா ஸித்³த⁴ஸாத⁴நோக்த்யயோக³ இதி வாச்யம் ; ப்⁴ராந்தேர்வஸ்துஶூந்யத்வஸ்யைவாபா⁴வாத் । உக்தமித³மநிர்வாச்யவாதே³ । ந சைதத³நுமிதிவிஷயதயா ப்ராமாணிகத்வேந ஸித்³த்⁴யத: கத²ம் மித்²யாத்வம் ; அநுமிதிவிஷயதாயா: ப்ராமாணிகத்வே அதந்த்ரத்வாத் । ந சைவம் மித்²யாத்வாத்³யநுமாநே(அ)பி கல்பித மித்²யாத்வாதி³நா ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாபத்தி:; கல்பிதத்வம் வ்யாவஹாரிகத்வமபி⁴ப்ரேதம் ப்ரதிபா⁴ஸிகத்வம் வா, ஆத்³ய இஷ்டாபத்தே:, அந்த்யே ஹேதோஸ்ஸ்வஸமாநஸத்தாகஸாத்⁴யஸாத⁴கதயா ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வாப்ரஸக்தே: । ஏதேந–ப்³ரஹ்ம, ஜீவப்ரதியோகி³கத⁴ர்மிஸத்தாஸமாநஸத்தாகபே⁴த³வத் , து³:கா²நநுப⁴வித்ருத்வாத் , அப்⁴ராந்தத்வாத் , அஸம்ஸாரித்வாத் , க⁴டவத் । ஜீவோ வா, ப்³ரஹ்மப்ரதியோகி³கதாத்³ருக்³பே⁴த³வாந் , அஸர்வஶக்த்யாதி³ப்⁴ய இதி–நிரஸ்தம் । உபஹிதஸ்ய பக்ஷத்வே த⁴ர்மிஸமஸத்தாகத்வே ஸித்³தே⁴(அ)பி தாத்த்விகத்வாஸித்³தே⁴: ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாத், ஶோதி⁴ததத்த்வம் பதா³ர்த²யோ: பக்ஷத்வே தயோர்த⁴ர்மித்வாபா⁴வேந பா³தா⁴பத்தே: । ந ச-த⁴ர்மித்வாபா⁴வம் ப்ரதி த⁴ர்மித்வாத⁴ர்மித்வாப்⁴யாம் வ்யாகா⁴த:; ப்³ரஹ்மண: ஸர்வநிஷேத⁴ஸ்வரூபத்வேந வ்யாகா⁴தாபா⁴வாத் , ந ச த⁴ர்மிஶப்³தே³நாஶ்ரயமாத்ரவிவக்ஷா; த⁴ர்மித்வவதா³ஶ்ரயத்வஸ்யாபி தத்ராஸத்த்வாத் । யத்து த⁴ர்மிஶப்³த³ஸ்ய பித்ராதி³ஶப்³த³வத் ஸம்ப³ந்தி⁴ஶப்³த³த்வேந யத்கிம்சித்³த⁴ர்மிஸமஸத்தாகதயா ந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நமிதி, தந்ந; ஶப்³த³ஸ்வபா⁴வோபந்யாஸஸ்யாநுமாநம் ப்ரத்யநுபயோகா³த் । ஏதேந-த⁴ர்மிபத³ஸ்தா²நே ஸ்வபத³மிதி–அபாஸ்தம் ; த⁴ர்மிபத³துல்யயோக³க்ஷேமத்வாத் । அத ஏவ த⁴ர்மிஸத்தாஸமாநஸத்தாகபத³ஸ்தா²நே பாரமார்தி²கேதி வா, யாவத்ஸ்வரூபமநுவர்தமாநேதி வா, ஸ்வாஜ்ஞாநாகார்யேதி வா, ஸ்வஜ்ஞாநாபா³த்⁴யேதி வா விஶேஷணம் தே³யம், ஸ்வபத³ஸ்ய ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருததத்தத்பரத்வஸ்ய வ்யுத்பத்திஸித்³த⁴த்வாதி³தி நிரஸ்தம்; ஆத்³யே ஸாத்⁴யவைகல்யாச்ச । ந ச-க⁴டோ ஜீவப்ரதியோகி³கப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴த³வாந், ஜீவத⁴ர்மிகத⁴ர்மிஜ்ஞாநாபா³த்⁴யாபே⁴தா³ப்ரதியோகி³த்வாத் , யத் யஜ்ஜ்ஞாநாபா³த்⁴யயத்³த⁴ர்மிகாபே⁴தா³ப்ரதியோகி³ தத் தஜ்ஜ்ஞாநாபா³த்⁴யதத்ப்ரதியோகி³கபே⁴த³வத் , யதா² தூ³ரஸ்த²வநஸ்பத்யோரேக இத்யாத்³யநுமாநேந ஸாத்⁴யஸித்³தே⁴ர்நாப்ரஸித்³தி⁴ரிதி வாச்யம்; யச்ச²ப்³தா³நநுக³மேந பக்ஷத⁴ர்மஹேதௌ வ்யாப்த்யக்³ரஹாத், த⁴ர்மித்வப்ரதியோகி³த்வாதி³ஸாமாந்யாகாரேண வ்யாப்திக்³ரஹே விஶிஷ்ய ஸாத⁴நாயோகா³த் । ந ச–ஏவம் ஸ்வப்ராக³பா⁴வவ்யதிரிக்தேத்யாதௌ³ கா க³திரிதி வாச்யம்; தத்ராப்யேதத்³தோ³ஷணஸஞ்சாரேண வ்யதிரேகிணி வாநுமாநாந்தரே வா தாத்பர்யாத் । நாபி–ப்³ரஹ்ம தத்த்வதோ ஜீவாபி⁴ந்நம் நேதி ஸாத்⁴யம், ஏவம் ச ந ஸாத்⁴யவைகல்யஶங்காபி, த்வந்மதே(அ)பி, கல்பிதக⁴டே கல்பிதஜீவாத் தாத்த்விகபே⁴த³வத்தாத்த்விகாபே⁴த³ஸ்யாப்யபா⁴வாதி³தி வாச்யம், தாத்த்விகாபே⁴த³ஸ்யாதாத்த்விகேநாபா⁴வேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நஸ்யோக்தத்வாத் । நாபி-ஜீவேஶ்வரௌ, த⁴ர்மிஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபரஸ்பரப்ரதியோகி³கபே⁴த³வந்தௌ, விருத்³த⁴த⁴ர்மாதி⁴கரணத்வாத் , த³ஹந துஹிநவத், விரோத⁴ஶ்ச பரஸ்பராத்யந்தாபா⁴வரூபத்வம், தத்³வ்யாப்யத்வம் வா, காலபே⁴தே³நாபி ஸாமாநாதி⁴கரண்யாயோக்³யத்வம் வா, ஸம்யோக³தத³த்யந்தாபா⁴வயோஶ்ச ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் மதத்³வயே(அ)பி நேதி ந ததா³ஶ்ரயே வ்யபி⁴சார இதி வாச்யம்; த⁴ர்மிபத³மாதா³ய தோ³ஷஸ்ய ப்ராகே³வோக்தத்வாத் , அவ்யாப்யவ்ருத்திது³:க²ஶப்³தா³த்³யதி⁴கரணே வ்யபி⁴சாராச்ச, ஜீவவ்ரஹ்மாபே⁴த³ஸித்³தௌ⁴ ஸ்வதந்த்ரத்வாஸ்வதந்த்ரத்வாதீ³நாம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யாயோக்³யத்வரூபவிரோத⁴ஸ்யைவாஸித்³த்⁴யா ஸ்வரூபாஸித்³தே⁴:, கல்பிதஸார்வஜ்ஞ்யாஸார்வஜ்ஞ்யாதி³வ்யவஸ்தா²யா வர்ணே ஹ்ரஸ்வத்வதீ³ர்க⁴த்வாதி³வ்யவஸ்தா²வத் கல்பிதபே⁴தே³நைவோபபத்த்யா ஸ்வாபா⁴விகபே⁴த³ம் ப்ரத்யப்ரயோஜகத்வாச்ச । ந ச ‘அல்பஶக்திரஸார்வஜ்ஞ்யம் பாரதந்த்ர்யமபூர்ணதா । உபஜீவகத்வம் ஜீவத்வமீஶத்வம் தத்³விபர்யய: । ஸ்வாபா⁴விகம் தயோரேதந்நாந்யதா² து கத²ஞ்சந ॥' இத்யாதி³ஶ்ருத்யா ஸார்வஜ்ஞ்யாதே³: ஸ்வாபா⁴விகத்வோக்த்யா கல்பிதத்வாஸித்³தி⁴:; அநாத்³யவித்³யாஸித்³த⁴த்வேநேதா³நீந்தநத்வாபா⁴வேந ச ஸ்வாபா⁴விகத்வோக்தே:, தச்ச²ப்³தே³நோபஹிதயோரேவ பராமர்ஶாத் । ந தத்ர ஸ்வாபா⁴விகத்வோக்திவிரோத⁴:; ந ஹ்யுபஹிதே(அ)பி ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³கமாக³ந்துகம் । நாபி–ப்³ரஹ்ம, ஸ்வஜ்ஞாநாபா³த்⁴யஜீவப்ரதியோகி³கபே⁴த³வத் , பதா³ர்த²த்வாத் , க⁴டவத், சேதநத்வம், ஜீவத்வாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகத⁴ர்மிஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴த³வத்³வ்ருத்தி, ஸர்வசைதநவ்ருத்தித்வாத் , சேதநாவ்ருத்தித்வரஹிதத்வாத்³வா, ஶப்³தா³ர்த²த்வவதி³தி-வாச்யம்; ஸ்வபத³த⁴ர்மிபதா³நநுக³மதாத³வஸ்த்²யாத், அந்த்யஹேதோர்ஜீவத்வே வ்யபி⁴சாராச்ச, ஜட³வ்ருத்தித்வாத்³யுபாதி⁴ஸத்த்வேந விபக்ஷபா³த⁴காபா⁴வேந சாப்ரயோஜகத்வாத் । ப்³ரஹ்மணோ ஜீவவத்ஸம்ஸாரித்வாபத்தாவிஷ்டாபத்தி: । கல்பிதபே⁴தே³ந வா பரிஹாரோ விதே⁴ய: । தது³க்தம் - 'அப்ரமேயே(அ)நுமாநஸ்ய ப்ரவ்ருத்திர்ந கத²ம்சந । ப்ரமேயஸ்ய த்வநாத்மத்வாத் தத்ர பே⁴தா³நுமேஷ்யதே ॥' ஶுத்³த⁴சைதந்யே த⁴ர்மாநதி⁴கரணதயாநுமாநாப்ரஸர:। யத்ர ப்ரஸர:, தத்ரேஷ்டாபத்திரித்யர்த²: । ந ச ஏவமைக்யாநுமாநமபி கத²ம் ? ப⁴வத்பத்³யஸ்ய ததை³க்யாநுமிதி: கத²மிதி படி²தும் ஶக்யத்வாதி³தி வாச்யம்; ஶுத்³த⁴சைதந்யைக்யஸ்ய ஶப்³தை³கக³ம்யத்வேந தத்ராநநுமேயத்வஸ்யேஷ்டத்வாத் । ந ச தர்ஹ்யைக்யாநுமாநோபந்யாஸாநர்த²க்யம்; தஸ்ய பே⁴தே³ தாத்த்விகத்வப்⁴ரமமாத்ரநிராஸப²லகத்வாத் । தஸ்மாத் ‘அப்ரஸித்³த⁴விஶேஷத்வாத³ந்யதை²வோபபத்தித: । ஸர்வஶக்த்யல்பஶக்த்யாதே³ர்ந பே⁴தே³ தந்த்ரதா தத: ॥

ஏவம் ஜீவாநாமபி ந பரஸ்பரபே⁴தா³நுமாநம் । சைத்ரோ மைத்ரப்ரதியோகி³கத⁴ர்மிஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴த³வாந் , மைத்ரப்ரதியோகி³கதாத்த்விகாபே⁴த³வாந்நேதி வா, மைத்ராநுஸம்ஹிதது³:கா²நநுஸந்தா⁴த்ருத்வாத் , மைத்ரஸ்ம்ருதஸர்வாஸ்மத்ருத்வாத் , மைத்ராநுபூ⁴தஸர்வாநநுப⁴வித்ருத்வாச்ச, க⁴டவதி³த்யத்ர ப்ரத²மஸாத்⁴யே த⁴ர்மிபத³விகல்பேந த்³விதீயஸாத்⁴யே தாத்த்விகாபே⁴த³ஸ்யாதாத்த்விகபே⁴தே³ந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாத், உபஹிதஸ்ய பக்ஷத்வே அர்தா²ந்தராத், சைதந்யமாத்ரபக்ஷத்வே ஹேத்வஸித்³தே⁴:, ஸாத⁴நைகதே³ஶஸ்யாநநுஸந்தா⁴நாதே³ருபாதி⁴த்வஸம்ப⁴வாச்ச । விமதோ ப³ந்த⁴த்⁴வம்ஸ:, ஸ்வப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³காவச்சி²ந்நாதா⁴ரப்ரதியோகி³கப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴த³வந்நிஷ்ட²:, ப³ந்த⁴த்⁴வம்ஸத்வாத், ஸம்மதவத், ஜீவ:, ஸம்ஸாரீ, ஸம்ஸாரத்⁴வம்ஸாதா⁴ரோ வா, ஸ்வஜ்ஞாநாபா³த்⁴யஜீவப்ரதியோகி³கபே⁴த³வாந் ஸம்ஸாரிப்ரதியோகி³கஸ்வஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴த³வாந் வா, ஸ்வஜ்ஞாநாபா³த்⁴யஸம்ஸாரத்⁴வம்ஸாதி⁴கரணப்ரதியோகி³கபோ⁴த³வாந்வா, பதா³ர்த²த்வாத் , க⁴டவத், விமத ஆநந்த³:, ஸ்வநிஷ்ட²து³:க²விரோதி⁴த்வவ்யாப்யத⁴ர்மேண ஸஜாதீயப்ரதியோகி³கஸ்வஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴த³வாந், து³:க²விரோதி⁴த்வாத் , து³:கா²பா⁴வவத், இத்யாதி³ஷு ப³ந்த⁴ப்ரதியோகி³கபே⁴த³வதி காலாதௌ³ த்⁴வம்ஸஸ்ய வித்³யமாநத்வேநார்தா²ந்தராத், து³:க²நிக³லஸாதா⁴ரணப³ந்த⁴த்வாஸம்ப⁴வாச்ச, ஸ்வபதா³நநுக³மாச்ச । சைத்ரப³ந்த⁴த்⁴வம்ஸ:; சைத்ரப³ந்தா⁴தா⁴ரப்ரதியோகி³கபே⁴த³வந்நிஷ்ட²:; ப³ந்த⁴த்⁴வம்ஸத்த்வாத் , ஸம்மதவதி³த்யாபா⁴ஸஸாம்யாச்ச, விபக்ஷபா³த⁴காபா⁴வாச்ச । த்⁴வம்ஸப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³கம் ந நாநாப³ந்தா⁴நுக³தப³ந்த⁴த்வம், தஸ்ய ஸாமாந்யாபா⁴வத்வாபா⁴வாத் । ஏதேந–ஆத்மமாத்ரபே⁴தே³ ஆத்மா, ஆத்மப்ரதியோகி³கஸ்வஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴த³வாந், பதா³ர்த²த்வாத் , க⁴டவத் , ஆத்மவைப⁴வபக்ஷே ஆகாஶ:, ஆத்மப்ரதியோகி³கத⁴ர்மிஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴தா³தா⁴ரவிஶேஷகு³ணவத்³விபு⁴வ்யதிரிக்த:, த்³ரவ்யத்வாத் , ப்ருதி²வீவத், ப்ருதி²வீத்வம் ஜலத்வதேஜஸ்த்வவாயுத்வமநஸ்த்வேதரத்³ரவ்யத்வஸாக்ஷாத்³வ்யாப்யஜாதிபி⁴ந்நம், ப்ரமேயத்வாஜ்ஜலத்வவத், க³க³நத்வஜாதிபக்ஷே ததி³தரத்வமபி விஶேஷணம் । ஸத்தா, த்³ரவ்யத்வாந்யாத்மநிஷ்ட²ஜாத்யந்யா, த்³ரவ்யத்வம் வா ஸத்தாந்யாத்மநிஷ்ட²ஜாத்வந்யத் , மேயத்வாத் , க⁴டவத், ஆத்மாணுத்வமதே ஆத்மா, த்³ரவ்யத்வப்யாப்யஜாதிமாந் , அவிபு⁴த்³ரவ்யத்வாத் , க⁴டவதி³த்யாதி³பி⁴ராத்மத்வஜாதிஸித்³தௌ⁴ தாத்த்விகாத்மபே⁴த³ஸித்³தி⁴ரிதி-நிரஸ்தம் । ஆத்³யே ஜட³த்வமுபாதி⁴:, ஆத்மபத³யோ: ஸ்தா²நே சைத்ரபத³ம் ப்ரக்ஷிப்யாபா⁴ஸஸாம்யம் ச । த்³விதீயே ஶப்³தா³நாஶ்ரயத்வமுபாதி⁴:, விபா⁴வாத்மாந்யத்வம் விஶேஷணம் த³த்த்வா ஆத்மாகாஶபி⁴ந்நஸ்ய விபோ⁴ர்விஶேஷகு³ணவத: ஸாத⁴நப்ரஸங்கா³ச்ச । ஜாதிபக்ஷகாநுமாநேஷு கல்பிதவ்யக்திபே⁴தே³நாபி தஸ்யா: ஜாதேருபபத்த்யா தாத்த்விகவ்யக்திபே⁴த³பர்யவஸாயித்வேநார்தா²ந்தராத் । ந ச-ஜாதே: த⁴ர்மிஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴த³ம் விநா(அ)யோக³: அந்யதா² வ்யக்த்யபே⁴த³: க்வாபி ஜாதிபா³த⁴கோ ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ; ஜாதேர்வ்யக்திபே⁴த³ஸமாநஸத்தாகத்வநியமேந ப்ராதிபா⁴ஸிகபே⁴த³ஸ்ய வ்யாவஹாரிகஜாதிம் ப்ரதி ந ஸாத⁴கத்வமிதி வ்யக்த்யபே⁴த³ஸ்ய ஜாதிபா³த⁴கத்வஸம்ப⁴வாத் ॥

நநு–யத்³யாத்மைக்யம் ஸ்யாத், சைத்ரேண ஸர்வது³:கா²த்³யநுஸந்தா⁴நம் ஸ்யாத் இதி–சேந்ந; ஔபாதி⁴கபே⁴தே³நாநநுஸந்தா⁴நோபபத்தே: । நநு ஹஸ்தபாதா³த்³யுபாதி⁴பே⁴தே³(அ)ப்யநுஸந்தா⁴நத³ர்ஶநாத் உபாதி⁴பே⁴தோ³(அ)ப்ரயோஜக:, ந ச விஶ்லிஷ்டோபாதி⁴பே⁴த³ஸ்தத்ர தந்த்ரம் ; மாத்ருஸுகா²தே³ர்க³ர்ப⁴ஸ்தே²நாநுஸந்தா⁴நாபாதாத் । பா⁴ரதே-‘உத்³யதாயுத⁴தோ³ர்த³ண்டா³: பதிதஸ்வஶிரோக்ஷிபி⁴: । பஶ்யந்த: பாதயந்தி ஸ்ம கப³ந்தா⁴ அப்யரீந்யுதி⁴ ॥’ இத்யாதி³நா விஶ்லேஷே(அ)ப்யநுஸந்தா⁴நோக்தேஶ்சேதி சேந்ந; நஹி வயம் யத்கிம்சிது³பாதி⁴மாத்ரமநநுஸந்தா⁴நப்ரயோஜகம் ப்³ரூம:, கிம்த்வந்த:கரணரூபோபாதி⁴பே⁴த³மவித்³யாபே⁴த³ம் வா । ஸ ச பே⁴த³: கப³ந்தே⁴ யோகி³நி ச நாஸ்த்யேவ । தேந தத்ராநுஸந்தா⁴நம் சைத்ரமைத்ரயோஶ்சாஸ்தீதி அநநுஸந்தா⁴நம் । ஏதேந–ஶரீரரூபோபாதி⁴பே⁴த³ஸ்யாநநுஸந்தா⁴நப்ரயோஜகத்வே பா³ல்யாநுபூ⁴தஸ்ய யௌவநே ஜாதிஸ்மரேண பூர்வஜந்மாநுபூ⁴தஸ்ய யோகி³நா நாநாஶரீராநுபூ⁴தஸ்ய ச ஸ்மரணம் ந ஸ்யாதி³தி-நிரஸ்தம்। ஶரீரபே⁴த³ஸ்ய தத்ராதந்த்ரத்வாத் , யோகி³ஜாதஸ்மர்த்ருணாமந்த:கரணைக்யாத் । ந ச-சைதந்யைக்யே அந்த:கரணபே⁴த³ஸ்ய நாநநுஸந்தா⁴நப்ரயோஜகத்வம் , சக்ஷுராதி³கரணபே⁴தே³(அ)ப்யநுஸந்தா⁴நத³ர்ஶநாதி³தி வாச்யம் ; அந்யகரணபே⁴தே³ந ததா² த³ர்ஶநே(அ)ப்யந்த:கரணபே⁴த³ஸ்ய ததை³க்யாத்⁴யாஸாபந்நே அநநுஸந்தா⁴நப்ரயோஜகத்வம் கல்ப்யதே, அந்யதா² ப்³ரஹ்மைக்யஸ்ய ஜீவே ஶ்ருதிஸித்³த⁴தயா ஸர்வாநுஸந்தா⁴நாபத்தே: । ந ச–அந்த:கரணஸ்ய ப்ரத்யஹம் ஸுஷுப்தௌ விலயேந பூர்வதி³நாநுபூ⁴தஸ்யாநநுஸந்தா⁴நாபத்திரிதி வாச்யம் । ஸம்ஸ்காராத்மநாவஸ்தி²தஸ்யைவ புநருத்³போ³தே⁴ந தத்ராந்த:கரணபே⁴தா³பா⁴வாத் । ந ச–ஏவம் ஸுஷுப்தப்ரலீநமுக்தாநாமநநுஸந்தா⁴நப்ரயோஜகாந்த:கரணபே⁴தா³பா⁴வாத் ஸம்ஸாரிது³:கா²நுஸந்தா⁴நாபத்திரிதி வாச்யம்; தேஷாமநுஸந்தா⁴நப்ரயோஜகாந்த:கரணைக்யாத்⁴யாஸரூபஸாமக்³ரீவிரஹாத் । நஹி ப்ரதிப³ந்த⁴கமாத்ரேண கார்யவிரஹ:; கிம்து ஸாமக்³ரீவிரஹேணாபி । ந ச ஏவம் முக்தஸ்ய ஸ்வரூபஸுகா²நுபா⁴வோ(அ)பி ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । தஸ்யாஜந்யத்வேநாந்த:கரணாநபேக்ஷத்வாத் , ஜீவவிபா⁴ஜகோபாத்⁴யஜ்ஞாநபே⁴தா³பே⁴தா³ப்⁴யாமநுஸந்தா⁴நாநநுஸந்தா⁴நோபபத்தேஶ்ச । ந ச–ஜ்ஞாநப்ராக³பா⁴வவத³ஜ்ஞாநஸ்யாபி பே⁴தா³பே⁴த³யோஸ்தத்ராப்ரயோஜகத்வம் , யாவந்தி ஜ்ஞாநாநி தாவந்த்யஜ்ஞாநாநீதி மதே ஏகஸ்மிந்நபி ஜீவே ப்³ரஹ்மவிஷயகாஜ்ஞாநாநாம் பி⁴ந்நத்வேநாநுஸந்தா⁴நவிரஹப்ரஸங்க³ இதி வாச்யம்; ஜ்ஞாநப்ராக³பா⁴வாநாம் ஜ்ஞாநஸமஸங்க்²யாஜ்ஞாநாநாம் ச ஜீவவிபா⁴ஜகத்வாபா⁴வேநாநுஸந்தா⁴நாதா³வப்ரயோஜகத்வாத் । யத்து—முக்தஸ்யைவம் ஸம்ஸாரது³:கா²நுஸந்தா⁴நாபத்தி:, அவித்³யாரூபோபாதி⁴பே⁴தா³நநுஸந்தா⁴நே ஸ்வரூபஸுக²ஸ்யாப்யநநுப⁴வாபாத:—இதி, தந்ந; வைஷயிகஸுகா²த்³யநுஸந்தா⁴நே தஸ்ய தந்த்ரத்வேந ஸ்வப்ரகாஶஸ்வரூபஸ்பு²ரணே தத³நபேக்ஷத்வாத் । நநு–ஏவமநேகாவித்³யாஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய து³:கா²நுஸந்தா⁴நஸ்வரூபஸ்யாநர்த²ஸ்ய ச விஶிஷ்டக³தத்வே ப³ந்த⁴மோக்ஷயோர்வையதி⁴கரண்யாபாதேந ஶுத்³த⁴க³தத்வே வாச்யே யச்சு²த்³த⁴ம் சைத்ரீயது³:கா²நுஸந்தா⁴த்ரு ததே³வ மைத்ரீயது³:கா²நுஸந்தா⁴த்ரிதி கத²மநுஸந்தா⁴நாநநுஸந்தா⁴நவ்யவஸ்தே²தி–சேந்ந; அவித்³யாத்மகப³ந்த⁴நிவ்ருத்த்யாத்மகமோக்ஷஸ்ய ஶுத்³த⁴க³தத்வே(அ)பி து³:கா²த்³யநுஸந்தா⁴த்ருத்வஸ்ய உபஹிதவ்ருத்திதயா ஶுத்³த⁴பே⁴தா³பாத³நாயோகா³த் । ந ச ஸம்ஸாரஸ்ய ஶுத்³த⁴க³தத்வே ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ஸம்ஸாரித்வாபத்தி:; பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³யோரவதா³தத்வஶ்யாமத்வவத் க⁴டாகாஶமஹாகாஶயோ: பரிச்சி²ந்நத்வாபரிச்சி²ந்நத்வவத் ஏகஸ்யைவ நப⁴ஸஸ்தத்தத்கர்ணபுடாவச்சே²தே³ந தத்ர தத்ர ஶ்ரோத்ரதாவச்ச ஔபாதி⁴கபே⁴தே³ந ஸம்ஸாரித்வாஸம்ஸாரித்வவ்யவஸ்தோ²பபத்தே: । அத ஏவ–து³:கா²நுஸந்தா⁴நரூபஸ்யாநர்த²ஸ்ய உபஹிதநிஷ்ட²த்வேந தஸ்ய கல்பிதத்வேந ப³த்³த⁴ஸ்ய நிவ்ருத்திரேவ, ந து மோக்ஷ இத்யாபாத இதி–நிரஸ்தம்; உபாதே⁴: கல்பிதத்வேந நிவ்ருத்தாவப்யுபதே⁴யஸ்யாகல்பிததயா தந்நிவ்ருத்த்யயோகா³ந்மோக்ஷாந்வயோபபத்தே: । ந ச–ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய சா²யாவத்³வஸ்த்வந்தரத்வேநாகாஶஸ்யாபி த்வந்மதே(அ)பி கார்யத்³ரவ்யதயா ஸாவயவத்வேந தைஜஸாஹங்காரகார்யாணாம் ஶ்ரோத்ராணாம் ஸ்வத ஏவ பி⁴ந்நத்வேந த்³ருஷ்டாந்தாஸம்மதிரிதி வாச்யம்; ப்ரதிபி³ம்பே³ வஸ்த்வந்தரத்வஸ்ய நிரஸிஷ்யமாணத்வாத் , ஆகாஶஶ்ரோத்ரபா⁴வஸ்ய பரரீத்யா த்³ருஷ்டாந்தத்வாத் , “ஆத்மேந்த்³ரியமநோயுக்தம் போ⁴க்தேத்யாஹுர்மநீஷிண' இதி ஶ்ருதேர்விஶிஷ்டஸ்யைவ போ⁴க்த்ருத்வாத்தஸ்ய பி⁴ந்நத்வாத் வ்யவஸ்தே²தி கௌமுத்³யுக்தப்ரகாரேணாபி அநுஸந்தா⁴நாநநுஸந்தா⁴நோபபத்தேஶ்ச । அத ஏவ ஶுத்³த⁴சிந்மாத்ரக³தத்வே தத்ர பே⁴தா³ப்ரதீத்யா பே⁴த³ஸ்ய கல்பிதஸ்யாப்யபா⁴வ:, பா⁴வே வா பே⁴த³ஸ்யைவ வ்யவஸ்தா²ரூபஸ்வகார்யகாரிணோ வஹ்நாவுஷ்ணத்வவத்³த⁴ர்மிஜ்ஞாநாவாத்⁴யத்வம், அபே⁴த³ஸ்ய த்வவ்யவஸ்தா²ரூபஸ்வகார்யாகாரிணோ(அ)நுஷ்ணத்வவந்மித்²யாத்வமித்யாபாத:, ஆவித்³யகபே⁴த³ஹீநஸ்ய முக்தஸ்ய ஸம்ஸாரிது³:கா²நுப⁴வாபாதஶ்ச இதி–நிரஸ்தம்; வ்யவஸ்தா²யா: ஸ்வஸமாநஸத்தாகபே⁴த³கார்யத்வேந ஸ்வாதி⁴கஸத்தாகபே⁴தே³(அ)நாக்ஷேபகத்வாத் , அவ்யவஸ்தா²யா: ஶுத்³த⁴சைதந்யாபே⁴தா³கார்யத்வேந தத³காரித்வப்ரயுக்தமித்²யாத்வஸ்யாபாத³யிதுமஶக்யத்வாத் , உபாத்⁴யபே⁴த³ஸ்யைவ தத்ர தந்த்ரத்வாத் । கிம்சோபாதி⁴கல்பிதாம்ஶஜீவாநாம் வாநுஸந்தா⁴நமாபாத்³யதே, அம்ஶிநோ ப்³ரஹ்மணோ வா । நாத்³ய:; ஹஸ்தாவச்சி²ந்நேந பாதா³வச்சி²ந்நது³:கா²த்³யநநுஸந்தா⁴நாத் । ந ச-ந வயம் போ⁴கா³யதநாநாம் ஸாங்கர்யமாபாத³யாம:, யேந பாதே³ மே வேத³நா ஶிரஸி மே ஸுக²மிதி ந ஸ்யாத், கிம்த்வநுஸந்தா⁴நமாத்ரம் , தச்சாம்ஶாநாமஸ்த்யேவ; அந்யதா² சைத்ரதே³ஹலக்³நகண்டகோத்³த⁴ரணாய மைத்ரஸ்யேவ பாத³லக்³நகண்டகோத்³த⁴ரணாய ஹஸ்தஸ்ய வ்யாபாரோ ந ஸ்யாதி³தி-வாச்யம் ; பாதா³வச்சி²ந்நது³:க²ஸ்ய ஹஸ்தாவச்சி²ந்நே அநுத்பாத³நவத் சைத்ரீயது³:கா²த்³யநுஸந்தா⁴நஸ்ய மைத்ரே அநுத்பாத³: । ஹஸ்தே து³:க²ப்ரயோஜகஸாமக்³ரீவிரஹவத் மைத்ரே அநுஸந்தா⁴நப்ரயோஜகோபாத்⁴யைக்யாபா⁴வாத் । ததா² ச ஹஸ்தாவச்சே²தே³நாநுஸந்தா⁴நமஸ்த்யேவேதி ந தத்ர வ்யாபாராபா⁴வாபத்தி: । நாந்த்ய: தஸ்யாபோ⁴க்த்ருத்வேந போ⁴கா³ப்ரஸங்கா³த், து³:கா²தி³ஜ்ஞாநமாத்ரஸ்ய ச ஸர்வஜ்ஞே தஸ்மிந்நிஷ்டத்வாத் । ந ச போ⁴க்த்ருஜீவாபி⁴ந்நத்வேந ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி போ⁴க்த்ருத்வாபத்தி:; பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³வத்³வ்யவஸ்தோ²பபத்தே:, அநுஸந்தா⁴நஸ்யாவச்சி²ந்நக³ததயா ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மண்யாபாத³நாயோகா³ச்ச । ந சைதாவதா ப³ந்த⁴மோக்ஷயோர்வையதி⁴கரண்யம்; அவித்³யாத்மகப³ந்த⁴ஸ்ய ஶுத்³த⁴க³தத்வேந ஸாமாநாதி⁴கரண்யோபபத்தே:, அவச்சி²ந்நஸ்யாநுஸந்தா⁴த்ருத்வே(அ)ப்யவஸ்தா²த்ரயாநுஸ்யூதாவித்³யாவச்சி²ந்நத்³வாரா ஶுத்³தே⁴ அநுஸந்தா⁴த்ருத்வஸ்யேஷ்டத்வாத், ‘அநேந ஜீவேநே’த்யாதி³ஶ்ருதே: । கிம்ச யதா² ஸ்வகர்ணபுடபரிச்சி²ந்நநாதோ³பலம்பே⁴ பா⁴கா³ந்தரவர்திநாதா³நுபலம்ப⁴:, ததா² ஸுக²து³:கா²த்³யுபலம்பா⁴நுபலம்பௌ⁴ । ந ச ஆத்மபே⁴தே³ கர்ணபுடாநாம் தத்ததீ³யத்வநியாமகவதே³காத்மவாதே³ ஸர்வதே³ஹாநாம் ஸ்வீயத்வேந தத்ததீ³யத்வநியமாபா⁴வேந வ்யவஸ்தா²நுபபத்திரிதி வாச்யம்; தவாத்மபே⁴தே³நேவாவச்சே²த³காஜ்ஞாநாதி³பே⁴தே³ந மம வ்யவஸ்தோ²பபத்தே: । கிம்ச வ்யவஸ்த²யா பே⁴த³ம் வத³ந் ப்ரஷ்டவ்ய: கேயம் வ்யவஸ்தா² ? ந தாவத்³த⁴ர்மபே⁴த³:; ஏகஸ்மிந்நேவ ஸுக²து³:க²த³ர்ஶநேந வ்யபி⁴சாராத், பி⁴ந்நாஶ்ரயத⁴ர்மோக்தௌ அந்யோந்யாஶ்ரயாத், விருத்³த⁴த⁴ர்மோக்தௌ து விருத்³த⁴த்வஸ்ய ஸஹாநவஸ்தா²நரூபத்வே அஸித்³தே⁴:, பா³த்⁴யபா³த⁴கபா⁴வரூபத்வே தஸ்யைகாஶ்ரயத்வேநோபபத்த்யா பே⁴தா³ஸாத⁴கத்வாத் । நாப்யநுஸந்தா⁴நாநநுஸந்தா⁴நே, தயோருக்தேந ப்ரகாரேண உபாதி⁴பே⁴தே³நோபபத்தேராத்மபே⁴தா³ஸாத⁴கத்வஸ்யோக்தத்வாத் । அத ஏவ ப³ந்த⁴முக்த்யாதி³வ்யவஸ்தா²பி ந ஸ்வாபா⁴விகபே⁴த³ஸாத⁴நாய; தத்தது³பாத்⁴யுபக³மாபக³மாப்⁴யாமேவ வ்யவஸ்தோ²பபத்தே: । ந சோபாதே⁴ரப்யுபஹிதநிஷ்ட²த்வேநாத்மாஶ்ரயாதி³தோ³ஷ:; உபாதே⁴ரவிஶேஷணத்வேந வ்யக்த்யந்தராநபேக்ஷத்வேந சாத்மாஶ்ரயாதி³சதுர்ணாமநவகாஶாத் । ஏதேந–ஶுத்³த⁴நிஷ்ட²த்வே கிமேகைகோபாத்⁴யபக³மோ முக்தி:, உத ஸர்வோபாத்⁴யபக³ம:, நாத்³ய:; ஸதா³ முக்திரேவ ந து ப³ந்த⁴ இத்யாபாதாத் , நாந்த்ய:; அது⁴நா ப³ந்த⁴ ஏவ ந கஸ்யாபி முக்திரித்யாபாதாதி³தி–நிரஸ்தம்; யேநோபாதி⁴நா யஸ்ய சைதந்யஸ்ய பரிச்சி²ந்நத்வம் தஸ்மிந் சைதந்யே தது³பாத்⁴யபக³மஸ்யைவ முக்தித்வே நாநாஜீவவாதே³ பூர்வோக்ததோ³ஷாநவகாஶாத் , ஏகஜீவவாதே³ ஸர்வோபாத்⁴யபக³மஸ்யைவ முக்திதயா இதா³நீம் முக்த்யபா⁴வஸ்யேஷ்டத்வாத் । நநுஉபாதே⁴: கத²ம் பே⁴த³கத்வம் , ததா² ஹி—உபாதி⁴: கிமேகதே³ஶேந ஸம்ப³த்⁴யதே, க்ருத்ஸ்நேந வா, ஆத்³யே த்வந்மதே ஸ்வாபா⁴விகாம்ஶாபா⁴வேநௌபாதி⁴கத்வம் வாச்யம், ததா² சாநவஸ்தா², அந்த்யே ந பே⁴த³கதா; க்ருத்ஸ்நஸ்யைகோபாதி⁴க்³ரஸ்தத்வாத் , க³க³நாதா³வபி ஸ்வாபா⁴விகாம்ஶாபா⁴வே க⁴டாத்³யுபாதி⁴ஸம்ப³ந்தோ⁴ ந ஸ்யாதே³வ । தது³க்தம் ’ந சேது³பாதி⁴ஸம்ப³ந்த⁴ ஏகதே³ஶே(அ)த² ஸர்வக³: । ஏகதே³ஶே(அ)நவஸ்தா² ஸ்யாத் ஸர்வக³சேந்ந பே⁴த³க: ॥’ இதி–சேந்ந; ஸர்வவிகல்பாஸஹத்வேந மித்²யாபூ⁴தஸ்யைவோபாதே⁴ர்மித்²யாபே⁴த³ப்ரயோஜகத்வஸ்ய ப்ராகே³வோபபாத³நாத் । யதா² சாத்மநாம் ஸர்வக³தாநாம் பே⁴தே³ வ்யவஸ்தா²நுபபத்தி:, ததா² ப்ரபஞ்சிதம் பா⁴ஷ்யக்ருத்³பி⁴: ॥ இத்யத்³வைதஸித்³தௌ⁴ ஜீவபே⁴தா³நுகூலதர்கப⁴ங்க³: ॥

ஏவம் ஜடே³ஶபே⁴தே³ ஜட³ஜீவபே⁴தே³ ச தாத்த்விகே ப்ரமாணம் நாஸ்தி । (1) ப்³ரஹ்ம, ஜீவோ வா, அநாத்மப்ரதியோகி³கத⁴ர்மிஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴த³வாந், பதா³ர்த²த்வாத் , க⁴டவத் , ( 2 ) ப்³ரஹ்ம ஜீவோ வா, க⁴டப்ரதியோகி³கத⁴ர்மிஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴த³வாந், க⁴டாஸம்ப³ந்தி⁴காலஸம்ப³ந்தி⁴த்வாத் , தத³ஸம்ப³ந்தி⁴தே³ஶஸம்ப³ந்தி⁴த்வாத் தஜ்ஜநகாஜந்யத்வாத்³வா படவத் , (3) ப்³ரஹ்ம ஜீவோ வா, ஜட³ப்ரதியோகி³கத⁴ர்மிஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴த³வாந், ஜடா³நாத்மகத்வாத் , யதே³வம் ததே³வம், யதா² தூ³ரஸ்த²வநஸ்பத்யோரேக இத்யாதி³ஷு பூர்வோக்ததோ³ஷாநதிவ்ருத்தே: பரிச்சி²ந்நத்வஸ்ய ஜட³த்வஸ்ய ஜந்யத்வஸ்ய சோபாதி⁴த்வாத் , அப்ரயோஜகத்வாச்ச, ஜீவோ ப்³ரஹ்ம வா, ஆத்மப்ரதியோகி³கதாத்³ருக்³பே⁴தா³தி⁴கரணம், பதா³ர்த²த்வாதி³த்யாத்³யாபா⁴ஸஸாம்யாச்ச । ந ச-க⁴டாபே⁴தே³ க⁴டஸித்³த்⁴யைவ தத்ஸித்³த்⁴யா வேதா³ந்தவையர்த்²யம் , ப்³ரஹ்மணோ ஜட³த்வாநித்யத்வாத்³யாபத்தி:, முக்திஸமாநாதி⁴கரணப³ந்தா⁴தா⁴ரஸ்ய ஜீவஸ்ய ஜட³வந்நிவ்ருத்த்யாபத்தி:, கௌ³ரோ(அ)ஹமித்யாதி³ப்ரதீதிஶ்ச ப்ரமா ஸ்யாதி³த்யாதி³விபக்ஷபா³த⁴காந்நாபா⁴ஸஸாம்யாதி³கமிதி–வாச்யம் ; ஸ்வப்ரகாஶத்வேந ஸர்வப்ரத்யயவேத்³யத்வேந ச ப்³ரஹ்மஸித்³தா⁴வபி ஸவிலாஸாஜ்ஞாநநிவர்தகஜ்ஞாநாய வேதா³ந்தஸாப²ல்யஸ்ய ப³ஹுதா⁴பி⁴தா⁴நாத், க⁴டாதௌ³ கல்பிதவ்யக்த்யந்தரேணாகல்பிதபே⁴த³ஸ்யாபா⁴வே(அ)பி ந யதா² கல்பிதவ்யக்த்யாத்மகத்வம் தத்³வத் ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வம் தத்³வத்³விஶேஷத³ர்ஶநேந நிவ்ருத்திர்வா கல்பிதவ்யக்த்யந்தரைக்யஜ்ஞாநப்ரமாத்வம் வா, ததா² ப்ரக்ருதே(அ)பி கல்பிதஜடே³ந தத³பா⁴வே(அ)பி ந ததா³த்மகத்வாதி³தி ந விபக்ஷபா³த⁴கஸ்யாப்யப்ரஸர:, ஏவம் ஜடா³நாமந்யோந்யபே⁴தே³(அ)பி நாநுமாநம் । க⁴ட:, தத்த்வத: ஶுக்த்யபி⁴ஜ்ஞோ ந ஶுக்திஸம்ப³த்³த⁴காலாஸம்ப³ந்தி⁴த்வாத் , தஜ்ஜநகாஜந்யத்வாத்தத்ராரோபிதரூப்யவத், வ்யாவஹாரிகபே⁴த³ஸ்ய த்வயாப்யங்கீ³காரேண ந பக்ஷத்³ருஷ்டாந்தாத்³யநுபபத்தி:, அந்யதா² பே⁴த³ஸித்⁴யஸித்³த்⁴யோர்தோ³ஷதத³பா⁴வயோஶ்சாபே⁴தே³ந ஸ்வக்ரியாவிரோத⁴: ஸ்யாதி³தி । அத்ர தாத்த்விகஶுக்த்யபி⁴ந்நத்வரூபப்ரதியோக்³யப்ரஸித்³த்⁴யா ஸாத்⁴யாப்ரஸித்³தே⁴:, தத்த்வத இத்யஸ்ய நேத்யத்ர விஶேஷணத்வே ஸுதராமப்ரஸித்³தே⁴:, க⁴டாதி³ஸமஸத்தாகபே⁴த³மாத்ரேண ஹேதோருபபத்த்யா அப்ரயோஜகத்வாச்ச, பே⁴த³ஸ்ய தாத்த்விகத்வே பா³த⁴ஸ்யோக்தத்வேந பா³தா⁴ச்ச । (2) அநாத்மா, ஸ்வவ்ருத்தித⁴ர்மாநாதா⁴ரஜ்ஞாநபா³த்⁴யாந்தர்க³ணிகபே⁴த³வாந், பதா³ர்த²த்வாதா³த்மவத், விபக்ஷே ச தூ³ரஸ்த²வநஸ்பத்யோ: ஶுக்திரூப்யயோஶ்சாபே⁴த³க்³ராஹிப்ரத்யக்ஷம் ந தத்த்வாவேத³கம் ஸ்யாத் முக்திஸம்ஸாராதி³ஸாம்கர்யம் ச ஸ்யாதி³த்யாதி³பா³த⁴கமிதி யத் , தந்ந; ஏகத்ர க⁴டே கல்பிதா யே அநேகே க⁴டா:, தேஷு ஸ்வவ்ருத்தித⁴ர்மாநதி⁴கரணக⁴டஜ்ஞாநபா³த்⁴யபே⁴த³வத்ஸு வ்யபி⁴சாராத் । யத்கிம்சித்ஸ்வவ்ருத்தித⁴ர்மாநாதா⁴ரோக்தௌ க⁴டத்வாநதி⁴கரணபடஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴தே³நாத்மஜ்ஞாநபா³த்⁴யேநார்தா²ந்தரம் । ஸ்வவ்ருத்த்யஶேஷத⁴ர்மாநாதா⁴ரோக்தௌ தவ மதே ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி வாச்யத்வாதி³கேவலாந்வயித⁴ர்மாதா⁴ரத்வேந ஸாத்⁴யாப்ரஸித்³தே⁴:, கல்பிதேந ஸஹ தாத்த்விக பே⁴தா³பா⁴வவத் தாத்த்விகாபே⁴த³ஸ்யாப்யபா⁴வேந ஊஹாஹ்ருதஸ்த²லே தத்த்வாவேத³கத்வஸாங்கர்யாதீ³நாமப்ரஸங்கா³த் । யத்து ஆத்மாநாத்மநோஶ்ச பரஸ்பரம் தாத்த்விகபே⁴தே³ அநாத்மா, ஸ்வாவ்ருத்தித⁴ர்மாதி⁴கரணப்ரதியோகி³கப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴தா³தி⁴கரணம், யத்ஸ்வாவ்ருத்தித⁴ர்மாதி⁴கரணம் தத்ப்ரதியோகி³கப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴தா³தி⁴கரணம் , பதா³ர்த²த்வாதா³த்மவத் , பக்ஷே ஸ்வாவ்ருத்தித⁴ர்மாதி⁴கரணமாத்மா, ததோ பி⁴ந்நாதா³த்மாந்தராத்³பி⁴ந்நத்வேந ஸாத்⁴யஸித்³தி⁴: । த்³ருஷ்டாந்தே ச ஸ்வாவ்ருத்தித⁴ர்மாதி⁴கரணம் ஜட³ம், ததோ பி⁴ந்நாத் ஜடா³ந்தராத் பி⁴ந்நத்வேந ஸாத்⁴யஸத்த்வமிதி, தந்ந; பக்ஷத்³ருஷ்டாந்தயோ: ஸ்வபதா³ர்த²ப்ரதியோகி³பதா³ர்த²யோரநநுக³மேந வ்யாப்யத்வாஸித்³தே⁴:, அஜட³த்வஸ்யோபாதி⁴த்வாச்ச, ஜட³த்வேந வ்யதிரேகிணா ஸத்ப்ரதிபக்ஷாச்ச । யத³பி ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மதோ ஜீவாச்ச ஜட³ஸ்ய ஸத்யபே⁴தே³ ப்ருதி²வீ ப்³ரஹ்மப்ரதியோகி³கத⁴ர்மிஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴தா³தி⁴கரணம் யத³ப்த்வாத்³யநதி⁴கரணம், தத்ப்ரதியோகி³கப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴த³வதீ, வஸ்துத்வாத்தோயவத் , அப்த்வாதீ³த்யாதி³ஶப்³தே³ந தத்தத்³வாதி³ந: ப்ரதி தத்தத்³வாதி³ஸித்³தா⁴: ப்ருதி²வீத்வபி⁴ந்நா: ஜட³நிஷ்ட²த⁴ர்மா விவக்ஷிதா: । பக்ஷே ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நாஜ்ஜீவாத் பி⁴ந்நத்வேந ஸாத்⁴யஸித்³தி⁴:, த்³ருஷ்டாந்தே து ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நபார்தி²வபி⁴ந்நத்வேநேதி, தந்ந; அப்த்வாத்³யநதி⁴கரணத்வவஜ்ஜீவத்வாநதி⁴கரணேத்யபி விஶேஷணம் த³த்த்வா ஜீவப்³ரஹ்மபி⁴ந்நாத்மநோ(அ)பி ஸாத⁴நப்ரஸங்கா³த் , க³ந்தா⁴தா⁴ரத்வாதி³வ்யதிரேகிணா ஸத்ப்ரதிபக்ஷஸம்ப⁴வாச்ச, த⁴ர்மிபத³விகல்பநிப³ந்த⁴நதோ³ஷதாத³வஸ்த்²யாச்ச । ஏதேந–ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மஜீவாந்தராப்⁴யாம் ஜீவாச்ச ஜட³ஸ்ய பே⁴தே³ பூர்வப்ரயோக³ ஏவ ஜீவஸ்ய ஜீவாந்தராத்³பே⁴த³ஸித்³த்⁴யர்த²மந்தர்க³ணிகபே⁴த³நோதி³த்யப்த்வாநதி⁴கரணேத்யத்ர விஶேஷணம் த³த்த்வாநுமாநம் । அத்ர ச பக்ஷே ப்³ரஹ்மண: பரஸ்பரம் ச பி⁴ந்நாஜ்ஜீவாத் பி⁴ந்நத்வேந ஸாத்⁴யஸித்³தி⁴:, த்³ருஷ்டாந்தே து ப்³ரஹ்மண: பரஸ்பரஞ்ச பி⁴ந்நாத் பார்தி²வாத் பி⁴ந்நத்வேநேதி–நிரஸ்தம்; ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மஜீவாந்தராப்⁴யாம் ஜட³ஸ்ய ச ஜீவாத் ப்³ரஹ்மணோ ஜடா³ச்ச பே⁴தே³ ப்ருதி²வீ ப்³ரஹ்மப்ரதியோகி³கத⁴ர்மிஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴தா³தி⁴கரணம் அப்த்வாத்³யநதி⁴கரணமந்தர்க³ணிகபே⁴த³வச்ச யத்தத்ப்ரதியோகி³கப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴த³வத்த்வே ஸதி அப்த்வாத்³யநதி⁴கரணாஸம்ஸாரித⁴ர்மிகத⁴ர்மிஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴த³ப்ரதியோகி³நீ, வஸ்துத்வாத³ம்பு³வதி³த்யத்ர ப்³ரஹ்மணோ ஜடா³த³பி பே⁴தா³ர்த²ம் பூர்வஸ்மாத³தி⁴கமப்த்வாநதி⁴கரணாஸம்ஸாரீத்யாதி³விஶேஷணம் । அத்ர பக்ஷே அப்த்வாத்³யநதி⁴கரணமஸம்ஸாரி ப்³ரஹ்ம, தத்³த⁴ர்மிகபே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வேந ஸாத்⁴யஸித்³தி⁴:, த்³ருஷ்டாந்தே த்வப்த்வாத்³யநதி⁴கரணாஸம்ஸாரி பார்தி²வம் , தத்³த⁴ர்மிகபே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வேந ஜ்ஞேயம் । அத்ர ஜீவத்வாநதி⁴கரணத்வஸ்ய அப்த்வாநதி⁴கரணேத்யத்ர விஶேஷணத்வேந பூர்வவதா³பா⁴ஸஸாம்யாத், பாகஜரூபாதி⁴கரணத்வாதி³நா ஸத்ப்ரதிபக்ஷாச்ச, த⁴ர்மாதி³பத³விகல்பக்³ராஸாச்ச । ஏவம் பே⁴த³மாத்ரே(அ)பி நாநுமாநம் । ப்³ரஹ்ம, பே⁴த³ஹீநம் நாவதிஷ்ட²தே ஸ்வஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴த³வத்³வா, பதா³ர்த²த்வாத் , க⁴டவத் இதி; முக்த்யஸஹவ்ருத்தித்வஸ்ய ஜட³த்வஸ்ய சோபாதி⁴த்வாத் , ஸ்வபத³விகல்பக்³ராஸாச்ச । ஏதேந–அநாத்மா, ஸ்வாந்யஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபே⁴தா³தி⁴கரணம் , பதா³ர்த²த்வாத் , ஆத்மவதி³தி நிரஸ்தம் । ப்³ரஹ்மபே⁴தோ³ ந ஸர்வநிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³, ப்³ரஹ்மநிரூப்யத்வாத் , ப்³ரஹ்மாபே⁴த³வதி³த்யத்ர ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நாவ்ருத்தித்வமுபாதி⁴:, ப்³ரஹ்மாபே⁴த³ஸ்யாப்³ரஹ்மநிரூப்யத்வேந தத³நிரூப்யதயா ஸாத⁴நவைகல்யம் ச । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம், ஸ்வபா³த்⁴யபே⁴த³வத்³விஷயகம் , ஜ்ஞாநத்வாச்சு²க்திஜ்ஞாநவதி³த்யத்ராநாத்மவிஷயத்வமுபாதி⁴: । ஸ்வபதே³ந ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநோக்தௌ தத³பா³த்⁴யபே⁴தா³ப்ரஸித்³த்⁴யா ஸாத்⁴யாப்ரஸித்³தி⁴:, ஶுக்திஜ்ஞாநோக்தௌ ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் , க⁴டோ க⁴டஸம்ஸர்கா³நவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகபடாதி³த⁴ர்மிகத்ரைகாலிகாபா⁴வப்ரதியோகி³, த்³ரவ்யத்வாத் , படவதி³த்யத்ர கால்பநிகாபா⁴வஸ்யாபி காலத்ரயவ்ருத்தித்வஸம்ப⁴வேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம், க⁴டஸம்ஸர்கா³நவச்சி²ந்நேதிவத்தாதா³த்ம்யாநவச்சி²ந்நேத்யபி விஶேஷணம் த³த்த்வா பஞ்சமாபா⁴வஸாத⁴நஸ்யாபி ப்ரஸங்க³ஶ்ச, விபக்ஷபா³த⁴காபா⁴வஸ்ய உப⁴யத்ர ஸத்த்வாத் । ஸமாநாதி⁴கரணகர்மப்ராக³பா⁴வஸமாநகாலீநஜ்ஞாநபா³தா⁴யோக்³யோ பே⁴த³:, பரமார்த²ஸந் , ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வாநதி⁴கரணத்வே ஸத்யஸத்த்வாநதி⁴கரணத்வாத் , ஸ்வாஸத்த்வாகோ³சரப்ரமாம் ப்ரதி ஸாக்ஷாத்³விஷயத்வாத் , ஆரோபிதமித்²யாத்வகத்வாத் , கல்பகரஹிதத்வாத் , ஸ்வவிஷயகஸாக்ஷாத்காராத் பூர்வபா⁴வித்வாத் , ஆத்மவத் । ப்³ரஹ்மஜீவப்ரதியோகி³கோ பே⁴த³:, பரமார்த²ஸந், அநாதி³த்வாதா³த்மவத் ஸாக்ஷிவேத்³யஸுக²து³:கா²தி³பே⁴த³:, பரமார்த²ஸந் , அநிஷேத்⁴யத்வேந தோ³ஷாஜந்யஜ்ஞாநம் ப்ரதி ஸாக்ஷாத்³விஷயத்வாத் । த⁴ர்மாத⁴ர்மயாக³தா³நாதி³பே⁴த³:, பரமார்த²ஸந் , ஶ்ருதிதாத்பர்யவிஷயத்வாதி³த்யாதி³ஷ்வாத்மாஸாதா⁴ரணத⁴ர்மாணாம் சேதநத்வாதீ³நாமுபாதி⁴த்வம் ஜட³த்வாதி³நா ஸத்ப்ரதிபக்ஷஶ்ச மித்²யாத்வஸாத⁴காநாம் ப்ராப³ல்யஸ்யோக்தத்வேந தைர்பா³த⁴ஶ்ச । ஆத்³யே ச ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வஸ்ய தோ³ஷப்ரயுக்தபா⁴நத்வாத்மகத்வே அஸித்³தி⁴:, ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேதரபா³த்⁴யத்வோக்தௌ சரமவ்ருத்த்யவ்யவஹிதப்ராதிபா⁴ஸிகே வ்யபி⁴சாரஶ்ச । த்³விதீயஹேதௌ தாத்³ருக்ப்ரமாவிஷயத்வஸ்ய பே⁴த³பாரமார்தி²கத்வஸித்³த்⁴யதீ⁴நத்வேந ஸாத்⁴யாவிஶேஷபர்யவஸாநம் । த்ருதீயே சரமவ்ருத்த்யந்யபா³த்⁴யமித்²யாத்வகத்வஸ்யோபாதி⁴த்வம் । சதுர்தே² அவித்³யாரூபகல்பகஸத்த்வேநாஸித்³தி⁴: । பஞ்சமே த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டிபக்ஷே அஸித்³தி⁴:, இதரத்ராப்ரயோஜகதா । அநாதி³த்வம் ச அஜ்ஞாநாதௌ³ வ்யபி⁴சாரி । தோ³ஷாஜந்யஜ்ஞாநம் ப்ரதீத்யத்ர ஶ்ருதிதாத்பர்யவிஷயத்வாதி³த்யத்ர சாஸித்³தி⁴:; ஸாக்ஷ்யவச்சே²த³கவ்ருத்தேர்தோ³ஷஜந்யத்வாத் , முக்²யதஸ்தாத்பர்யஸ்ய தத்ராபா⁴வாத் । தஸ்மாத் பே⁴த³பஞ்சகம் நாநுமாநவிஷய: ॥

நநு-பே⁴த³தாத்த்விகத்வே ’த்³வாஸுபர்ணா ய ஆத்மநி திஷ்ட²ந் நித்யோ நித்யாநாம் சேதநஶ்சேதநாநாம் அஜோ ஹ்யேகோ ஜுஷமாணோ(அ)நுஶேதே ஜஹாத்யேநாம் பு⁴க்தபோ⁴கா³மஜோ(அ)ந்ய' இதி ஶ்ருதயோ மாநமிதி சேந்ந; த்³வாஸுபர்ணேத்யத்ர பூர்வார்த⁴ம் ந பே⁴த³: ப்ரமேய:; அபதா³ர்த²த்வாத³வாக்யார்த²த்வாச்ச । த்³வித்வஸ்ய ஸ்வாஶ்ரயப்ரதியோகி³கபே⁴த³ஸமாநாதி⁴கரணத்வநியமாத் ஶ்ருதத்³வித்வார்தா²பத்திஸமதி⁴க³ம்யஸ்யாபி பே⁴த³ஸ்ய ஶ்ரௌதத்வமிதி சேத், ந; த்³வௌ சந்த்³ரமஸாவித்யத்ரேவ கல்பிதபே⁴தே³நாப்யுபபத்தே: தாத்த்விகபே⁴தா³நாக்ஷேபகத்வாத் । அத ஏவ நோத்தரார்த⁴ஸ்யாபி தாத்த்விகபே⁴த³பரத்வம் । வஸ்துதஸ்த்வஸ்யா: ஶ்ருதே: பைங்கி³ரஹஸ்யப்³ராஹ்மணே பு³த்³தி⁴ஜீவபரதயா வ்யாக்ருதத்வேந ஜீவேஶபே⁴த³பரத்வஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் । ‘ய ஆத்மநி திஷ்ட²ந்' இத்யாதா³வாதா⁴ராதே⁴யபா⁴வஸ்ய ’சேதநஶ்சேதநாநாமி’தி நிர்தா⁴ரணஸ்ய ’அஜோ(அ)ந்ய' இத்யத்ர பே⁴த³வ்யபதே³ஶஸ்ய கால்பநிகபே⁴த³மாதா³யாப்யுபபத்தே: பே⁴த³தாத்த்விகத்வாபர்யவஸாயித்வாத் , ஶ்ருத்யந்தரவிரோதா⁴ச்ச । ந சைதச்ச்²ருதிவிரோதா⁴த் ஸைவ ஶ்ருதிரந்யபரா; பே⁴த³ஶ்ருதே: ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴பே⁴தா³நுவாத³த்வேந ஹீநப³லத்வாத் । ந ச ஜீவத்வாவச்சி²ந்நஜீவபே⁴த³ஸ்யாப்ராப்த்யா ‘ந ஹிம்ஸ்யாதி³’த்யாதி³வத³நநுவாத³த்வம் ; ஜீவே ஈஶ்வரபே⁴த³ஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴தயா தத³ந்யதா²நுபபத்திஸித்³தே⁴ஶத⁴ர்மிகஜீவத்வாவச்சி²ந்நபே⁴த³ஸ்யாபி ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴துல்யகக்ஷ்யதயா தத்³போ³த⁴கஶ்ருதேரநுவாத³த்வோபபத்தே: ந ஹிம்ஸ்யாதி³த்யத்ர நாநுவாத³த்வஶங்காபி, ப்³ராஹ்மணோ ந ஹந்தவ்ய இத்யாதே³: புரோவாத³கத்வநிர்ணாயகாபா⁴வாத் । ந ச–பும்விஶேஷம் ப்ரத்யஸ்யார்த²வத்த்வம் ஶாகா²ந்தரஸ்த²விதி⁴வாக்யவதி³தி வாச்யம்; ஏகஸ்யாநேகஶாகா²த்⁴யயநாஸம்ப⁴வாத் , ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ஸர்வபுருஷஸாதா⁴ரண்யேந ப்ராத²மிகப்ரஸரத்வேந ச புருஷவிஶேஷம் ப்ரத்யபி ஸார்த²கத்வஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் । ந ச-’த்³வயோ: ப்ரணயந்தீ'த்யாதி³வத் வர்தமாநமாத்ரக்³ராஹிப்ரத்யக்ஷாப்ராப்தகாலத்ரயாபா³த்⁴யபே⁴த³ப்ராபகத்வமிதி வாச்யம் ; அஜோ ஹ்யந்ய இத்யாதௌ³ த்ரிகாலாபா³த்⁴யத்வபோ³த⁴கபதா³பா⁴வாத் । ந ச–அபே⁴தே³ ஷட்³வித⁴தாத்பர்ய லிங்க³வத்³தா³ர்ட்³யார்த²த்வம் பே⁴த³ஶ்ருதேரிதி வாச்யம் । தத்ர ப்ரயோஜநவத்த்வே(அ)ப்யநுவாத³த்வாபரிஹாராத் அக்³நிர்ஹிமஸ்ய பே⁴ஷஜமிதிவத் । ந ச ‘ஷவிம்ஶதிரித்யேவ ப்³ரூயாதி³’திவத் ப்ரதிப்ரஸவார்த²த்வம் ; தத³பேக்ஷயா ஹீநப³லத்வேந ப்ரதிப்ரஸவாயோகா³த் , பே⁴த³நிஷேத⁴கஶ்ருதே: பே⁴த³தாத்த்விகத்வநிஷேத⁴பரத்வேந பே⁴த³ஸ்வரூபப்ரதிபாத³கவாக்யஸ்ய தத்ப்ரதிப்ரஸவாயோகா³த் । ந ச ப்ரத்யக்ஷஸ்யாப்ராமாண்யே ஶ்ருதேஸ்தத்ஸித்³தா⁴நுவாத³கத்வாயோக³:। தஸ்யா ஜ்ஞாதஜ்ஞாபகத்வமாத்ரேணாநுவாத³கத்வோபபத்தே: । ந ச-ஏவமபி நிரபேக்ஷாநுவாத³த்வேந தா⁴ராவாஹிகத்³விதீயாதி³ஜ்ஞாநவத் ப்ரமாத்வோபபத்திரிதி-வாச்யம் । நிரபேக்ஷஸாபேக்ஷஸாதா⁴ரணாநுவாத³த்வமாத்ரஸ்யாப்ராமாண்யப்ரயோஜகத்வாத், த்³ருஷ்டாந்தஸ்யாதிரிக்தகாலகலாவிஷயத்வேநாநதி⁴க³தார்த²விஷயதயா விஷமத்வாத் । ந ச வித்³வத்³வாக்யவத் ஸப்ரயோஜநாநுவாத³த்வேந ஸ்வார்த²பரதா; தஸ்ய ஸ்வார்த²போ³த⁴கத்வே(அ)பி த்³வித்வஸம்பாத³கதயா ஸ்வார்த²பரத்வாபா⁴வாத் । ந ச யத்தந்நேத்யாதி³நிஷேதா⁴ர்தா²நுவாத³லிங்கா³பா⁴வேந விதே⁴யாந்தரஶ்ரவணேந ச நிஷேதா⁴ர்தா²நுவாத³த்வாயோக³:; யத்ததி³த்யாதே³ரநுவாத³லிங்க³த்வே(அ)பி அநுவாத³வ்யாபகத்வாபா⁴வாத் அந்யேநாபி ஹ்யுந்நயநஸம்ப⁴வாத், ‘ப்³ராஹ்மணோ ந ஹந்தவ்ய' இத்யாதௌ³ யத்தத்பதா³பா⁴வே(அ)பி நிஷேதா⁴நுவாத³த³ர்ஶநாத் , விதே⁴யாந்தரஸத்த்வே து நிஷேதா⁴ர்தா²நுவாத³கத்வாபா⁴வே(அ)பி தத³ர்தா²நுவாத³த்வாபரிஹாராத் । ந சைவம் விதா⁴நார்தா²நுவாதே³ தாத்த்விகத்வநியம:; யத்³ரஜதம் ததா³நயேத்யாதௌ³ அந்யவிதா⁴நார்த²ம் ப்⁴ராந்திஸித்³தா⁴நுவாதே³ தாத்த்விகத்வாத³ர்ஶநாத் । ந ச-அநுவாத³த்வே(அ)பி யதா²ர்த²த்வரூபப்ராமாண்யாஹாநிரிதி-வாச்யம் ; தஸ்ய பா³த⁴காபா⁴வநிப³ந்த⁴நத்வேந ப்ரக்ருதே அஸம்ப⁴வாத் । நநு–ஔபநிஷத³ஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ராதிரிக்தேநாப்ராப்தே: தத்³த⁴ர்மிகஸ்ய தத்ப்ரதியோகி³கஸ்ய வா பே⁴த³ஸ்ய கத²ம் ஶாஸ்த்ரநிரபேக்ஷப்ரத்யக்ஷாதி³நா ப்ராப்திரிதி-சேந்ந; ப்ரதியோகி³க்³ரஹார்த²ம் தத³பேக்ஷத்வே(அ)பி ஸ்வஸமாநவிஷயப்ரமாணபூர்வகத்வாநியமேந ப்ரத்யக்ஷஸ்ய பே⁴த³ப்ராபகத்வோபபத்தே: । யத்³யபீஶதா⁴ர்மிகஸ்ய பே⁴த³ஸ்ய ப்ரத்யக்ஷேணாப்ராப்தி:; ததா²பி ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴ஜீவத⁴ர்மிகேஶபே⁴தா³ந்யதா²நுபபத்திஸித்³த⁴ஸ்யாபி தஸ்ய ஶ்ருதார்தா²பத்திஸித்³த⁴ஸ்ய ஶ்ரௌதத்வவத் ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴த்வோபபத்தே: ॥

அத²வாநுவாத³கத்வாபா⁴வே(அ)பி வ்யாவஹாரிகபே⁴த³பரத்வேநைவ ஶ்ருத்யுபபத்தி: । ந சாப்ராமாண்யாபாத:; அர்த²வாத³வாக்யவது³பபத்தே:, ப்ரதீயமாநார்தே² சாபே⁴த³ஶ்ருதிவிரோதே⁴நாப்ராமாண்யஸ்யேஷ்டத்வாச்ச । ந சாபே⁴த³ஶ்ருதேரக²ண்ட³சிந்மாத்ரபரத்வேந பே⁴தா³விரோதி⁴த்வம் , தத்³வாரீபூ⁴தார்த²மாதா³ய தத்³விரோதா⁴த் । நாபி வைபரீத்யம் ; ப்ராப்தாப்ராப்தார்த²த்வாப்⁴யாம் விஶேஷாத் । ந ச-ஐக்யஶ்ருதேரபி ப்ரத்யக்ஷவிருத்³த⁴த்வாத³ப்ராமாண்யம் , மாநாந்தரப்ராப்திவத் தத்³விரோத⁴ஸ்யாபி தௌ³ர்ப³ல்யஹேதுத்வாதி³தி-வாச்யம் ; விரோதே⁴ விரோதி⁴நோ மாநத்வவத் அநுவாத³கத்வோபபாத³கஸ்ய மாநதாயா அநபேக்ஷிதத்வாத் । கிம்ச ஷட்³வித⁴தாத்பர்யலிங்க³வத்வாத் ஐக்யஶ்ருதே: ப்ராப³ல்யம் । ந ச தாத்பர்யமாத்ரஜ்ஞாபகத்வேந தேஷாமர்த²ததா²த்வாஜ்ஞாபகத்வமிதி வாச்யம் ; ஶ்ருதேஸ்தத்பரத்வஜ்ஞாபநேந பரம்பரயோபயோகா³த், ஏதத்³விருத்³த⁴ஶ்ருதே: ஶ்ரூயமாணே(அ)ர்தே² தாத்பர்யாபா⁴வஸம்பாத³நேநாதி⁴கப³லஸம்பாத³கத்வாச்ச । ந ச–‘அத்ராபி ஸ்வாத்³வத்தி அநஶ்நந் பூர்ண: பர: ஜீவஸம்கோ⁴ ஹ்யபூர்ண' இத்யாத்³யுபபத்திரூபம் ‘ஸத்யம் பி⁴தா³ ஸத்யம் பி⁴தா³ ஸத்யம் பி⁴தே³'த்யப்⁴யாஸாதி³ரூபம் தாத்பர்யலிங்க³மஸ்தீதி பே⁴த³ஶ்ருதிரபி தத்பரேதி வாச்யம்; அத்தீதி அபூர்ண இதி ச ஜீவாநுவாதே³ந தஸ்ய பூர்ணப்³ரஹ்மரூபதாவிதா⁴நார்த²த்வேந பே⁴தோ³பபத்தித்வாபா⁴வாத் । ஸத்யம் பி⁴தே³தி ந பே⁴தா³ப்⁴யாஸ:; ஏதத்³வாக்யஸ்யாப்ராமாணிகத்வாத் , ப்ராமாணிகத்வே வா பா³தா⁴யாம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யேநாபே⁴தே³ பர்யவஸாநாத் । நநு—பே⁴த³ஶ்ருதிரேவ ப்ரப³லா, “அஸஞ்ஜாதவிரோதி⁴த்வாத் ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸம்வாதா³ந்நிரவகாஶத்வாச்சேதி சேந்ந; அபே⁴த³ஶ்ருதிரூபவிரோதி⁴நோ ஜாதத்வாத் , ப்ரத்யக்ஷாதே³ரப்ரமாணத்வேந தத்ஸம்வாத³ஸ்ய ப்ராப³ல்யாப்ரயோஜகத்வாத் , ஶதமப்யந்தா⁴நாமிதி ந்யாயாத், வ்யாவஹாரிகபே⁴த³விஷயத்வேந ஸாவகாஶத்வாச்ச । நநு-நாயம் பே⁴தோ³ வ்யாவஹாரிக:, முக்தாவபி பே⁴த³ஸ்ய ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்⁴யாம் ஸித்³தே⁴ரிதி சேந்ந; தஸ்யா முக்தேரவாந்தரத்வாத் । நநு ‘இத³ம் ஜ்ஞாநமுபாஶ்ரித்ய மம ஸாத⁴ர்ம்யமாக³தா: । ஸர்கே³(அ)பி நோபஜாயந்தே ப்ரலயே ந வ்யத²ந்தி ச ॥’ இத்யாதி³ஸ்ம்ருதௌ ஸர்கா³த்³யபா⁴வோக்தே: ‘ந யத்ர மாயா கிமுதாபரே ஹரேரநுவ்ரதா யத்ர ஸுராஸுரார்சிதா: । ஶ்யாமாவதா³தா:ஶதபத்ரலோசநா: பிஶங்க³வஸ்த்ரா: ஸுருச: ஸுபேஶஸ' இதி ஸ்ம்ருதௌ மாயாநிஷேதா⁴ச்ச ‘யோ வேத³ நிஹிதம் கு³ஹாயாம் ஸோ(அ)ஶ்ருதே ஸர்வாந் காமாந் ஸஹ ப்³ரஹ்மணா விபஶ்சிதே'த்யத்ர ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநப²லத்வோக்தேஶ்ச த்வயாபி ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மவிஷயத்வேந ஸ்வீக்ருதாயா: பூ⁴மவித்³யாயா: ப²லோக்த்யவஸரே ‘தஸ்ய ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதி பஞ்சதா⁴ ஸப்ததே⁴'த்யாதி³பே⁴தோ³க்தே: ‘பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே' ‘ஸ தத்ர பர்யேதி ஜக்ஷந் க்ரீட³ந்ரமமாண' இத்யாதௌ³ ஸ்வரூபாபி⁴வ்யக்த்யுக்தேஶ்ச ’ததா² வித்³வாந் புண்யபாபே விதூ⁴ய நிரஞ்ஜந: பரமம் ஸாம்யமுபைதீ'த்யத்ர கர்மக்ஷயோக்தேஶ்ச ‘ஜுஷ்டம் யதா³ பஶ்யத்யந்யமீஶமஸ்ய மஹிமாநமிதி வீதஶோக: ப்ருத²கா³த்மாநம் ப்ரேரிதாரம் ச மத்வா ஜுஷ்டஸ்ததஸ்தேநாம்ருதத்வமேதீ’தி பே⁴த³ஜ்ஞாநாந்மோக்ஷோக்தேஶ்ச த்வந்மதே(அ)பி பே⁴த³போ⁴கா³தி³ப²லேஷு ப²லாத்⁴யாயாந்த்யபாத³ஸ்தே²ஷு ‘ஜக³த்³வ்யாபாரவர்ஜம்’ ‘ஸங்கல்பாதே³வ து தச்ச்²ருதே:’ ‘போ⁴க³மாத்ரஸாம்யலிங்கா³ச்சே'தி ஸூத்ரேஷு ப்ரக்ராந்தஶுத்³த⁴வித்³யாப²லஸ்யைவ வக்தவ்யத்வாச்ச பரமமுக்தித்வமேவேதி சேந்ந; ஸகு³ணோபாஸநயா ப்³ரஹ்மலோகம் க³தஸ்யாபி ’ந ஸ புநராவர்தத' இத்யாதி³ஶ்ருத்யா தை³நந்தி³நஸர்கா³த்³யஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ப்ரதிபாத³நேநாவாந்தரமுக்தாவப்யுபபத்தே:, ‘ந தத்ர மாயே'த்யாதி³ஸ்ம்ருதௌ ச மாயாஶப்³த³ஸ்ய மாத்ஸர்யாதி³பரத்வேந மூலமாயாவிரஹாப்ரதீதே:, அந்யதா² ஶ்யாமாவதா³தத்வாதி³தி விரோதா⁴பத்தே:, ‘யோ வேத³ நிஹிதமி’த்யத்ர ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநப²லபூ⁴தா யா ஸர்வகாமாவாப்தி:, ஸா ந வைஷயிகபோ⁴க³ரூபா, கிம்து ஸர்வவைஷயிகஸுகா²நாம் ’ஏதஸ்யைவாநந்த³ஸ்யாந்யாநி பூ⁴தாநி மாத்ராமுபஜீவந்தீ’திஶ்ருத்யா ப்³ரஹ்மாநந்தே³ அந்தர்பா⁴வோக்தேஸ்தத³பி⁴ப்ராயேதி ந தத்³ப³லாந்நாநாகாமாவாப்தே: ஶுத்³த⁴ஜ்ஞாநப²லத்வம், பூ⁴மவித்³யாப²லோக்த்யவஸரே ஸர்வலோககாமசாரைகதா⁴பா⁴வாதே³: ப²லஸ்ய பூ⁴மவித்³யாவாக்யோபக்ரமே ப்ராணவித்³யாப²லத்வேநோக்தஸ்ய ஜ்யோதிஷ்டோமப்ரகரணே ஶ்ரூயமாணாஹீநத்³வாத³ஶோபஸத்தாவத் நிர்கு³ணவித்³யாஸ்தாவகத்வேநாப்யுபபத்தே: ஸ்வயம்ஜ்யோதிரித்யாதௌ³ ஜக்ஷணப்ரப்⁴ருதீநாம் பே⁴த³க³ர்ப⁴த்வேந ஜக்ஷந்நிவ க்ரீட³ந்நிவேத்யாதி³பா³தி⁴தத்வவிவக்ஷயா பரமமுக்தேஸ்தத்ரோக்த்யா த்வத³பி⁴மதபே⁴த³க³ர்ப⁴க்ரீடா³தீ³நாம் பரமமுக்தித்வாபா⁴வாத், புண்யபாபே விதூ⁴யேத்யத்ர பரமஸாம்யஸ்யைக்யரூபதயா கர்மக்ஷயஸ்ய ஐக்யரூபமுக்திப²லதயா பே⁴த³க³ர்ப⁴முக்திப²லத்வாபா⁴வாத்; ஜுஷ்டமித்யத்ராந்யபத³ஸ்ய தே³ஹேந்த்³ரியாதி³விலக்ஷணாத்மபரத்வேந ஜீவேஶபரத்வாபா⁴வாத் । ததா²ச பே⁴த³ஜ்ஞாநஸ்ய மோக்ஷஹேதுத்வம் அதோ(அ)வக³ம்யதே மந்மதே பே⁴த³போ⁴கா³தி³பரேஷு ‘ஸங்கல்பாதே³வ தச்ச்²ருதே’ரித்யாரப்⁴யாத்⁴யாயபரிஸமாப்திபர்யந்தாதி⁴கரணேஷு ஸகு³ணவித்³யாப²லஸ்ய உக்ததயா ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மவித்³யாப²லாப்ரதிபாத³கத்வாத் । தஸ்மாத் பரமமுக்தௌ பே⁴த³ஸ்யாப்ரஸக்தே: வ்யாவஹாரிகத்வோபபத்த்யா பே⁴த³ஶ்ருதேர்வ்யாவஹாரிகபரத்வம் ஸ்தி²தம் ॥

நநு–பூர்வதந்த்ரே த்³விதீயாத்⁴யாயே யைரேவ ஶப்³தா³ந்தராதி³பி⁴: கர்மபே⁴த³ உக்த:, தைரேவ ஜீவேஶபே⁴தோ³(அ)பி ஸித்⁴யதி । ததா² ஹி ஏஷ ஏவ ஜீவம் ப்ரபோ³த⁴யதி ’ஏதஸ்மாஜ்ஜீவ உத்திஷ்ட²தீ’தி விருத்³தா⁴ர்த²தா⁴துநிஷ்பந்நாக்²யாதரூபஶப்³தா³ந்தரஸ்ய ‘நித்ய: பரோ நித்யோ ஜீவ' இதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநபுந:ஶ்ருதிரூபாப்⁴யாஸஸ்ய த்³வாஸுபர்ணேத்யாதி³ஸம்க்²யாயா அஶப்³த³மநஶ்நந்நித்யாதே³ர்பே⁴த³கஸ்ய கு³ணாந்தரஸ்ய ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்த' இத்யாதி³ப்ரகரணாந்தரஸ்ய ஜீவேஶாவிதி நாமதே⁴யத்³வயஸ்யாபி ஸத்த்வாச்சேதி சேந்ந; ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸமகக்ஷ்யதயா ஶப்³தா³ந்தராதீ³நாம் பே⁴த³கத்வே(அ)பி தாத்த்விகாபே⁴தா³விரோதி⁴த்வாத் । கிம்சாத்³ருஷ்டசரஸ்த்வம் மீமாம்ஸக: ய: கர்மபே⁴தே³ ஶாஸ்த்ரபே⁴தே³ வா ப்ரமாணத்வேந க்ல்ருப்தாநாம் ஶப்³தா³ந்தராதீ³நாம் சேதநபே⁴தே³ ப்ரமாணத்வம் கல்பயஸி । ந ஹ்யந்யபே⁴த³ப்ரயோஜகஸ்யாந்யபே⁴த³ப்ரயோஜகதா; விஶிஷ்டபே⁴தே³ ப்ரயோஜகஸ்யாபி விஶேஷணபே⁴த³ஸ்ய விஶேஷ்யபே⁴த³கத்வாபத்தே:, ‘தே³வத³த்த உத்திஷ்ட²தி ஶிஷ்யம் போ³த⁴யதி யஜதி த³தா³தி ஜுஹோதீ’த்யாதா³வபி பே⁴தா³பத்தே: ந ஶப்³தா³ந்தரஸ்ய கர்த்ருபே⁴த³கதா ॥

நநு- ஷட்³வித⁴தாத்பர்யலிங்கோ³பேதஶ்ருதிக³ம்யபே⁴த³ஸ்ய கத²மதாத்த்விகத்வம் ? ததா² ஹி ஆத²ர்வணே த்³வாஸுபர்ணேத்யுபக்ரம:, பரமம் ஸாம்யமுபைதீத்யுபஸம்ஹார:, ‘தயோரந்ய: அநஶ்நந்நந்ய: அந்யமீஶ'மித்யப்⁴யாஸ:, ஶாஸ்த்ரைகக³ம்யேஶ்வரப்ரதியோகி³கஸ்ய காலத்ரயாபா³த்⁴யபே⁴த³ஸ்ய ஶாஸ்த்ரம் விநா அப்ராப்தேரபூர்வதா, ‘புண்யபாபே விதூ⁴யே’தி ப²லம், ‘அஸ்ய மஹிமாந'மிதி ஸ்துதிரூபோ(அ)ர்த²வாத³:, அத்தி அநஶ்சந்நித்யுபபத்தி:। அத்ர ச ‘மாயாமாத்ரமித³ம் த்³வைத'மித்யாதா³விவ த்³விஶப்³த³ ஏவ பே⁴த³வாசக:, ததா³க்ஷேபகோ வா த்³வித்வஸம்க்²யைவைக்யவிரோதி⁴நீதி வா ப⁴வத்யுபக்ரமோ பே⁴த³விஷய: । தத்³பி⁴ந்நத்வவிஶேஷிதமேவ ச தத்³க³தப³ஹுத⁴ர்மயோகி³த்வம் தத்ஸாத்³ருஶ்யம், ந து விஶேஷ்யமாத்ரம் ; நாயம் ஸ: கிம்து தத்ஸத்³ருஶ:, நாயம் தத்ஸத்³ருஶ:, கிம்து ஸ ஏவேதி ஸாத்³ருஶ்யைக்யயோரேகதரவிதா⁴நாயாந்யதரநிஷேதா⁴த், ‘க³க³நம் க³க³நாகார'மித்யாதி³ து தத்ஸத்³ருஶவஸ்த்வந்தரநிஷேத⁴பரம், க³க³நாத்³யேகதே³ஶஸ்ய ததே³கதே³ஶஸாத்³ருஶ்யபரம் வா இத்யுபஸம்ஹாரோ(அ)பி பே⁴த³விஷய ஏவ । அப்⁴யாஸத்வே(அ)பி அர்த²த ஏவைகப்ரகாரத்வம் தந்த்ரம், ந து ஶப்³த³த:। அதிப்ரஸங்கா³த் । அந்யமீஶமித்யத்ர ஈஶக³தாந்யத்வம் ப்ரதி பஶ்யதீதி ப்ரக்ருதோ ஜீவ ஏவ பத³ந்யாயேந ப்ரதியோகி³தயா ஸம்ப³த்⁴யத இத்யப்⁴யாஸோ(அ)பி ஸம்ப⁴வதீதி சேத், மைவம் ; ஆத²ர்வணே ப்ரத²மமுண்ட³கே ‘கஸ்மிந்நு ப⁴க³வோ விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதீ’தி ஶௌநகப்ரஶ்நாநந்தரம் ’த்³வே வித்³யே வேதி³தவ்யே' இதி வித்³யாத்³வயமவதார்ய ருக்³வேதா³தி³லக்ஷணாமபராமுக்த்வா ‘அத² பரா யயா தத³க்ஷரமதி⁴க³ம்யதே யத்தத³த்³ரேஶ்யமக்³ராஹ்யமகோ³த்ரமவர்ணமி’த்யாதி³நா பரவித்³யாவிஷயமக்ஷரம் ப்ரஶ்நாநுஸாரேண ப்ரதிபாத³யதா அபே⁴த³ஸ்யைவோபக்ராந்தத்வாத் , அந்யதா² தது³த்தரத்வாநுபபத்தே:, த்³விதீயமுண்ட³கே ’புருஷ ஏவேத³ம் விஶ்வம் ப்³ரஹ்மைவேத³ம் விஶ்வமித³ம் வரிஷ்ட²'மிதி மத்⁴யே பராமர்ஶாத், த்ருதீயமுண்ட³காந்தே ச ‘பரே(அ)வ்யயே ஸர்வ ஏகீப⁴வந்தி । ஸ யோ ஹ வை தத் பரமம் ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதீ’த்யைக்யலக்ஷணப²லேநோபஸம்ஹாராச்ச முண்ட³கத்ரயாத்மிகாயா உபநிஷத³ ஐக்யபரத்வே ஸ்தி²தே ’அஸம்யுக்தம் ப்ரகரணாதி³’தி ந்யாயேநாபி⁴க்ரமணாதி³வந்மத்⁴யஸ்தி²தவாக்யஸ்யாபி த்³வாஸுபர்ணேத்யாதே³ஸ்தத³நுகூலத்வே ஸம்ப⁴வதி மஹாப்ரகரணவிரோதே⁴ந விபரீததாத்பர்யகல்பநயா பே⁴தோ³பக்ரமத்வாபா⁴வாத் , ’பரமம் ஸாம்யமுபைதீ'த்யஸ்ய பூர்வோக்தந்யாயேந ஐக்யபரதயா பே⁴தோ³பஸம்ஹாரத்வாபா⁴வாத் । அத: அநஶ்நந்நித்யாதி³நா ந தாத்த்விகபே⁴தா³ப்⁴யாஸ:, நாபீஶஸ்ய ஶாஸ்த்ரக³ம்யதயா தத்ப்ரதியோகி³கஸ்தத்³த⁴ர்மிகோ வா பே⁴தோ³(அ)பூர்வ:; ஈஶஜ்ஞாநமாத்ரே தத³பேக்ஷாயாமபி ப்ரத்யக்ஷேண தத்ஸமகக்ஷ்யமாநேந ச தயோ: ப்ராப்தத்வாத் । த்வது³க்தப²லார்த²வாத³யோரைக்யபக்ஷே(அ)பி ஸம்ப⁴வேந ந பே⁴தா³ஸாதா⁴ரணலிங்க³தா; அநஶ்நந்நித்யாதே³: கால்பநிகபே⁴தே³நோபபத்த்யா தாத்த்விகபே⁴தோ³பபத்தித்வாபா⁴வாத் । நநு–அந்தர்யாமிப்³ராஹ்மணம் ஷட்³வித⁴தாத்பர்யலிங்கோ³பேதம் வாக்யம் பே⁴தே³ ப்ரமாணம் । ததா² ஹி ’வேத்த² நு த்வம் காப்ய தமந்தர்யாமிணமி’த்யுபக்ரம:, ‘ஏஷ த ஆத்மாந்தர்யாமீ'த்யுபஸம்ஹார:, “ஏஷ த ஆத்மே’த்யாத்³யேகாவிம்ஶதிக்ருத்வோ(அ)ப்⁴யாஸ:, அந்தர்யாமித்வஸ்யாப்ராப்ததயா(அ)பூர்வதா, ‘ஸ வை ப்³ரஹ்மவிதி³’த்யாதி³ ப²லம், ‘தச்சேத்த்வம் யாஜ்ஞவல்க்ய ஸூத்ரமவித்³வாம்ஸ்தம்சாந்தர்யாமிணம் ப்³ரஹ்மக³வீருத³ஜஸே மூர்த்³தா⁴ தே விபதிஷ்யதீ’தி நிந்தா³ரூபோ(அ)ர்த²வாத³:, ‘யஸ்ய ப்ருதி²வீ ஶரீரம் யம் ப்ருதி²வீ ந வேத³’ இத்யாத்³யுபபத்திரிதி – சேத், மைவம் ; ‘ஆத்மேத்யேவோபாஸீதே’தி ஸூத்ரிதப்³ரஹ்மவித்³யாவிவரணரூபாயாம் சதுரத்⁴யாய்யாமநேந ஹ்யேதஸ்ஸர்வம் வேதே³தி ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாபூர்வகம் ‘ப்³ரஹ்ம வா இத³மக்³ர ஆஸீத்ததா³த்மாநமேவாவேதா³ஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி தஸ்மாத்தத்ஸர்வமப⁴வதி³’த்யபே⁴தே³நோபக்ரம்ய ஷஷ்டா²த்⁴யாயாந்தே மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணே நிக³மநரூபே ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத் கேந கம் பஶ்யேதி³’த்யாதி³நா(அ)பே⁴தே³நைவோபஸம்ஹாராத் அத்⁴யாயசதுஷ்டயஸ்யாப்யபே⁴த³பரத்வே ஸ்தி²தே தத³ந்தர்க³தஸ்ய ப்³ரஹ்மலோகாந்தரஸூத்ராத்மப்ரதிபாத³நபரஸ்ய உத்தரப்³ராஹ்மணப்ரதிபாத்³யநிருபாதி⁴கஸர்வாந்தரப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யநுகூலஸ்ய மஹாப்ரகரணாநுரோதே⁴ந தத்³விரோதி⁴பே⁴த³பரத்வாபா⁴வாத், த்வது³பந்யஸ்தலிங்கா³நாம் பே⁴த³பரதாநிர்ணாயகத்வே(அ)பி கல்பிதபே⁴த³பரதயா தாத்த்விகாபே⁴தா³விரோதி⁴த்வாத் । அத ஏவ ‘ந ஶாரீரஶ்சோப⁴யே(அ)பி ஹி பே⁴தே³நைநமதீ⁴யத’ இதி ஸூத்ரவிரோத⁴:, ந வா தத்³பா⁴ஷ்யவ்யாஹதி: ॥

நநு-ஐக்யமாத்மஸ்வரூபம் , உதாந்யத் , நாத்³ய:; ஏகதரபரிஶேஷாத்³யாபத்தே:, ஸாபேக்ஷஸ்யைக்யஸ்ய நிரபேக்ஷாத்மத்வாயோகா³ச்ச, நாந்த்ய:; ஸத்யத்வே அத்³வைதஹாநே:, மித்²யாத்வே தத்த்வமஸீத்யாதே³ரதத்த்வாவேத³கதாபதேரிதி சேந்ந; ஆத்³யமேவாநவத்³யம் । ஜ்ஞாநாநந்த³யோராத்மைக்யே(அ)பி யதா² நைகதரபரிஶேஷாபத்த்யாதி³கம் கல்பிதாநந்த³த்வாதி³த⁴ர்மாத் ததா² ப்ரக்ருதே(அ)பி ஸம்ப⁴வாத் , ஐக்யே அபி⁴ஜ்ஞேயத்வஸ்ய ப்ராகு³க்தே: தஸ்யாபி நிரபேக்ஷதயா நிரபேக்ஷாத்மஸ்வரூபத்வாவிரோதா⁴த் , அஜ்ஞாநாத்³யதி⁴ஷ்டா²நதயா பா⁴ஸமாநாத்மஸ்வரூபத்வே(அ)பி ஐக்யஸ்ய தத்³கோ³சரவ்ருத்திவிஶேஷஸ்யாஜ்ஞாநநிவர்தகஸ்ய இதா³நீமஸத்த்வாத்ஸம்ஸாரோபபத்தே: । அந்த்யே பக்ஷே தோ³ஷாஸ்த்வநுக்தோபாலம்பா⁴ ஏவ । அத ஏவ அதிரிக்தமைக்யம் நைகத்வஸம்க்²யா, ந வா தந்நிஷ்டா²ஶேஷத⁴ர்மவத்த்வம் , ந வா தந்நிஷ்டா²ஸாதா⁴ரணத⁴ர்மவத்த்வம் । நிர்த⁴ர்மகே ப்³ரஹ்மணி தேஷாமபா⁴வாத் । நாபி பே⁴த³விரஹ:; பே⁴த³ஸ்யைக்யவிரஹரூபத்வேநாந்யோந்யாஶ்ரயாத் । நாபி தத்³வ்ருத்தித⁴ர்மாநதி⁴கரணத்வம் ; ஶூந்யஸ்யாபி ப்³ரஹ்மைக்யாபாதாதி³தி–நிரஸ்தம் ; தத³வ்ருத்தித⁴ர்மாநாதா⁴ரத்வோபலக்ஷிதஸ்வரூபஸ்யாபே⁴த³த்வாத் । ஶூந்யஸ்ய நி:ஸ்வரூபத்வாத் ந ஶூந்யஸ்யைக்யரூபதா । ந ச தத³வ்ருத்தித⁴ர்மநிஷேதே⁴ந தத்³வ்ருத்தித⁴ர்மவிதா⁴நப்ரஸங்க³:, விஶேஷநிஷேத⁴ஸ்ய ஶேஷாப்⁴யநுஜ்ஞாப²லகத்வாதி³தி வாச்யம் : ஶேஷவிதா⁴யகத்வஸ்ய ஸர்வத்ராஸம்ப்ரதிபத்தே: । அந்யதா² வாயௌ ந நீலரூபமித்யஸ்யாபி கௌ³ரம் ப்ரதி விதா⁴யகத்வாபாதாத் । நநு அபே⁴தே³ அபே⁴த³த்வபாரமார்தி²கத்வாஸத்³வைலக்ஷண்யாதீ³நி தத்த்வத: ஸந்தி வா நவா, ஆத்³யே ஸத்³விதீயத்வாபத்தி:, த்³விதீயே அபே⁴த³த்வாதி³ஹாநிரிதி-சேந்ந; தத்த்வத: ஸ்வரூபபூ⁴தைரேவ தைரபே⁴த³ரூபதாயா அத்³வைதஸ்ய சாஹாந்யுபபத்தே: । ந ச–ஏவமபே⁴த³ஸ்யாபா³தி⁴தாத்மஸ்வரூபபர்யவஸாநே தஸ்ய சாத்மஸ்வரூபஸ்ய பரைரபி ஸம்மதத்வேந த்வச்சா²ஸ்த்ராவிஷயத்வமிதி வாச்யம்; ஜீவாவ்ருத்தித⁴ர்மாநதி⁴கரணத்வோபலக்ஷிதாத்மஸ்வரூபஸ்ய பரைரநங்கீ³காராத் । ததே³வமுக்தே ஜீவப்³ரஹ்மாபே⁴தே³ ‘தத்த்வமஸி ஸ வா அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம' இத்யாதி³ஶ்ருதிர்மாநம் ॥

நநு – ஸார்வஜ்ஞ்யாஸார்வஜ்ஞ்யாதி³விஶிஷ்டயோரைக்யமயோக்³யத்வபராஹதம் । கத²முதா³ஹ்ருதஶ்ருத்யா போ³த்⁴யமிதி - சேந்ந; ஸோ(அ)யமித்யாதா³விவ விருத்³தா⁴காரத்யாகே³ந ஶுத்³த⁴யோரைக்யபோ³த⁴நாத் । நநு – விருத்³தா⁴காரத்யாக³: கிமவிவக்ஷாமாத்ரேண, உதாநித்யத்வேந, உத மித்²யாத்வேந, நாத்³ய: ; விருத்³தா⁴காரஸ்யாவிவக்ஷாயாமப்யநபாயாத் । ந ஹி ‘அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத்ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்மே’த்யாதி³ஶ்ருத்யா ஸத்த்வஶூந்யத்வயோஶ்சித்த்வஜட³த்வயோர்வேஹாவிவக்ஷாமாத்ரேண ப்³ரஹ்மண: ஶூந்யேந ஜடே³ந ச ஐக்யம் ஸுவசம் । ந த்³விதீய: ; தத்த்வம் ப⁴விஷ்யஸீதி நிர்தே³ஶாபத்த்யா அஸீதி வர்தமாநநிர்தே³ஶாயோகா³த் , த³ஶாபே⁴தே³ந பே⁴தா³பே⁴த³யோ: ஸத்த்வாபத்த்யா த்வயாப்யநங்கீ³காராச்ச, ஜீவேஶயோ: ஸ்வாதந்த்ர்யபாரதந்த்ர்யாதே³ர்நித்யத்வாச்ச । ந த்ருதீய: ; நிர்தோ³ஷஶ்ருதிஸாக்ஷிஸித்³த⁴யோர்விருத்³த⁴த⁴ர்மயோர்மித்²யாத்வாயோகா³தி³தி – சேந்ந ; விருத்³தா⁴காரஸ்யாவிவக்ஷயைவ த்யாகா³த் । த்யாக³ஶ்ச ப்³ரஹ்மாநுப⁴வாவிஷயத்வம், ந த்வபாய:, தஸ்ய சரமஸாக்ஷாத்காரஸாத்⁴யத்வாத் । ததா² ச தத்தேத³ம்தே இவாநபேதே அபி ஸார்வஜ்ஞ்யாஸார்வஜ்ஞ்யே நாஶ்ரயாபே⁴த³விரோதா⁴ய । அவிவக்ஷா ச ப்ரதா⁴நப்ரமேயநிர்வாஹாய । ந ச – ஸோ(அ)யமித்யத்ர தத்தேத³ந்தயோர்ந த்யாக³: । க்ரமேணைகத்ர தயோரவஶ்யகத்வாத், ‘அஸத்³வே’த்யாதௌ³ ‘ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்மே’த்யாதௌ³ ச ந ஶூந்யஜடை³க்யாபத்தி:, ஶூந்யஸதோ: சிஜ்ஜட³யோர்வா விருத்³தா⁴காரபரித்யாகே³ந ஜீவப்³ரஹ்மணோரிவாநுஸ்யூதஸ்யாகாரஸ்யாபா⁴வாத், அஸதோ நி:ஸ்வரூபத்வாஜ்ஜட³ஸ்ய பா³த்⁴யஸ்வரூபத்வாத் ॥

நநு-ஐக்யஶ்ருத்யா ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴ம் ஜீவமநூத்³ய ப்³ரஹ்மத்வம் வா போ³த⁴நீயம், ஶ்ருதிஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மாநூத்³ய தஸ்ய ஜீவத்வம் வா உப⁴யாநுவாதே³நாபே⁴தோ³ வா விதே⁴ய:, ஸர்வதா²ப்யுபஜீவ்யவிரோதா⁴த் நைக்யே ப்ராமாண்யம் , ப்ரத்யக்ஷேண ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நத்வேந ஶ்ருத்யா ச ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³மத்³ப்³ரஹ்மக்³ராஹிண்யா தத்³தீ⁴நத்வேநாநுபூ⁴யமாநாஜீவாத் பி⁴ந்நத்வேந ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞாயமாநத்வாத் , ந சாநுமாநேந ப்³ரஹ்மோபஸ்தி²தி:; தேநாபி ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³நா ப்³ரஹ்மணோ விஷயீகரணேந உபஜீவ்யவிரோத⁴தாத³வஸ்த்²யாதி³தி சேந்ந; ஶக்திக்³ரஹாதௌ³ தயோருபஜீவ்யத்வே(அ)பி ஸ்வப்ரமேயே(அ)நுபஜீவ்யத்வாத் । தது³க்தம் வாசஸ்பத்யே–'யத் உபஜீவ்யம், தந்ந பா³த்⁴யதே, யத்³பா³த்⁴யதே தந்நோபஜீவ்யமி’தி । யதா² கத²ம்சித³பேக்ஷாமாத்ரேணோபஜீவ்யத்வே நேத³ம் ரஜதமித்யத்ராபி இத³ம் ரஜதமித்யஸ்யோபஜீவ்யதாபத்தே: । நநு–யத்³தி⁴ யத³பேக்ஷம் யஸ்ய பா³தே⁴ ஸ்வஸ்ய பா³தா⁴பத்திஶ்ச தத்தஸ்யோபஜீவ்யம், ப்ரக்ருதே ச த⁴ர்ம்யாதி³க்³ராஹகஸ்யைவ ஸ்வப்ராமாண்யக்³ராஹகதயா தத்³பா³தே⁴ ஸ்வபா³தா⁴பத்தி:, நிஷேத்⁴யார்பணஸ்த²லே து ந ததா² । நஹி ப்³ரஹ்மஸ்வரூபத⁴ர்மிஜ்ஞாநாப்ராமாண்யே ஐக்யஜ்ஞாநாப்ராமாண்யவத் ப்ரதிஷேத்⁴யஜ்ஞாநாப்ராமாண்யே ப்ரதிஷேத்⁴யஜ்ஞாநாப்ராமாண்யம், ப்ரதிஷேத்⁴யஶாஸ்த்ரவிலோபப்ரஸங்கா³தி³தி சேத், ஸத்யம்; ஸார்வஜ்ஞ்யாதி³விஶிஷ்டம் ந தாவத்³த⁴ர்மி, கிம்து ப்³ரஹ்மஸ்வரூபமாத்ரம் । விஶிஷ்டத⁴ர்மிஜ்ஞாநப்ராமாண்யம் ஐக்யஜ்ஞாநப்ராமாண்யே நாபேக்ஷ்யதே, கிம்து ஸ்வரூபஜ்ஞாநப்ராமாண்யமாத்ரம் । அந்யதா² 'இத³ம் ரஜதமி’த்யஸ்யாபி த⁴ர்மிஜ்ஞாநத்வேந உபஜீவ்யதயா நிஷேத⁴ஜ்ஞாநப்ராமாண்யே ரஜதத்வவிஶிஷ்டேத³ம்ஜ்ஞாநப்ராமாண்யம் ஸ்யாத் । ரஜதத்வவைஶிஷ்ட்யஸ்ய த⁴ர்மித்வாப்ரயோஜகத்வவத் ஸார்வஜ்ஞ்யாதி³வைஶிஷ்ட்யஸ்யாபி தத³ப்ரயோஜகத்வஸ்ய ப்ரக்ருதே(அ)பி ஸமாநத்வாத் । நநு ஏவமஸாதா⁴ரணஸார்வஜ்ஞ்யாதி³த⁴ர்மாவச்சே²தே³ந ப்³ரஹ்மணோ(அ)நுத்³தே³ஶ்யத்வே ஸாதா⁴ரணத⁴ர்மேண ஸ்வரூபேண வா உத்³தே³ஶ்யதா வாச்யா, தத்ராத்³யே இஷ்டாபத்தி:; சித்த்வாதி³ஸாதா⁴ரணத⁴ர்மைக்யஸ்யாஸ்மாபி⁴ரப்யங்கீ³காராத், த்³விதீயே ப்³ரஹ்மைக்யாஸித்³தி⁴:, ஸாதா⁴ரணஸ்வரூபமாத்ரோத்³தே³ஶாதி³தி சேந்ந; ப்³ரஹ்மைக்யாஸித்³தி⁴ரித்யத்ர ப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந ஸார்வஜ்ஞ்யாதி³விஶிஷ்டம் சேத³பி⁴மதம், ததே³ஷ்டாபத்தி:, ததா³ த்வமா ச லக்ஷிதயோரேவ பதா³ர்த²யோரைக்யபோ³த⁴ஸ்ய ப்ராக் ப்ரதிபாதி³தத்வாத் । அத ஏவ–ஶப்³தே³ந அஸாதா⁴ரணப்³ரஹ்மஸ்வரூபோத்³தே³ஶஸ்யாஸாதா⁴ரணத⁴ர்மேண விநா(அ)ஸித்³தே⁴ருபஜீவ்யவிரோத⁴தாதா³வஸ்த்²யமிதி–நிரஸ்தம்; அஸாதா⁴ரணத⁴ர்மஸ்ய உத்³தே³ஶ்யஸமர்பணே உபலக்ஷகத்வாத் । ந ச-உபலக்ஷ்யதாவச்சே²த³காபா⁴வே உபலக்ஷ்யத்வாஸித்³தி⁴:, சித்த்வஸ்ய தத்த்வே ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாதி³தி வாச்யம் , ஸ்வரூபோபலக்ஷணே உபலக்ஷ்ய தாவச்சே²த³கஸ்யாநபேக்ஷணாத் । யத்து சித்த்வேநைக்யே ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம், தந்ந; சித்த்வைக்யஸ்யேஷ்டத்வே(அ)பி ததா³ஶ்ரயைக்யஸ்ய தவாநிஷ்டத்வாத் , இஷ்டௌ சாவிவாதா³த் । அத ஏவ–‘புரோடா³ஶகபாலேந துஷாநுபவபதீ’த்யத்ராதி⁴ஷ்டா²நலக்ஷணாயாமந்யதோ ப்ராப்ததுஷோபவாபவிதா⁴நரூபேஷ்டஸித்³தி⁴வத³த்ர ந லக்ஷணயாபீ⁴ஷ்டஸித்³தி⁴:, யேந லக்ஷணா ஸ்யாதி³தி–நிரஸ்தம் ; சித்த்வைக்யஸ்ய ப்ராப்தத்வே(அ)பி ஆஶ்ரயைக்யஸ்யாப்ராப்தஸ்ய லக்ஷணாப்ராபணீயஸ்ய ஸத்த்வாத் , ஸோ(அ)யமித்யத்ராபி உக்தப்ரகாரஸ்யாவஶ்யவாச்யத்வாத் । ந ச-தத்தாவிஶிஷ்டஸ்ய தத்ரோத்³தே³ஶ்யதா யத்³வத்தயா ஜ்ஞாத ஸ ஏவ யத³ந்வயதீ⁴: தத்த்வஸ்ய விஶேஷணத்வஸ்ய தத்தாதௌ³ ஸம்ப⁴வாதி³தி வாச்யம் ; த³த்தோத்தரத்வாத் । நநு ஏவம் பரமாணு: ஸாவயவ:, ஈஶ்வரோ ந ஸர்வஜ்ஞ:, ’ஆதி³த்யோ யூப' இத்யாதா³வுபஜீவ்யவிரோதோ⁴ ந ஸ்யாத் , உத்பந்நஶிஷ்டகு³ணவிதௌ⁴ ஸகு³ணோத்பத்திவாக்யவிரோத⁴ஶ்ச ந ஸ்யாத் , தத்ராபி பரமாணுத்வாதி³விஶிஷ்டம் ந த⁴ர்மீ, கிம்து ஸ்வரூபமாத்ரமிதி ஸுவசத்வாதி³தி சேந்ந; பரமாண்வாதே³: ஸ்வரூபேணாபி ஸாவயவத்வாதி³கம் ப்ரதி த⁴ர்மித்வே பரமாணுத்வாதி³கம் த⁴ர்மிஸமாநஸத்தாகம் பரமாண்வாதௌ³ ந ஸ்யாத், ததீ³யாஸமஸத்தாகத்வஸ்ய தத்ஸாவயவத்வபோ³த⁴கப்ராப³ல்யாதீ⁴நத்வாத் , தத்ப்ராப³ல்யே(அ)நுமாநாபா⁴வாத் , ப்ரத்யுத ப்⁴ராந்தவாக்யத்வேந து³ர்ப³லத்வாத் । ஆதி³த்யோ யுப இத்யத்ராபே⁴தோ³ ந ப்ரமேய:; ஸ்துதித்³வாராந்யஶேஷத்வாத் , ஸ்துதேஶ்ச ப்ரத்யக்ஷாவிருத்³தை⁴ர்கு³ணைரபி ஸம்ப⁴வே ப்ரத்யக்ஷவிருத்³தா⁴ர்த²கல்பநாயோகா³த் , உத்பந்நஶிஷ்டகு³ணவிதௌ⁴ தூத்பத்திவாக்யஸ்தி²தாமிக்ஷாதி³பத³ஸ்ய த்³ரவ்யஸாமாந்யபரத்வே தத்பத³வையர்த்²யாபத்தி:, ‘தத்³தி⁴தார்தா²ஸ்யேதி ஸர்வநாம்நா யஜதிசோத³நாத்³ரவ்யதே³வதாக்ரியமி’தி, ந்யாயேந யாக³சோத³நமாத்ரேண ச த்³ரவ்யஸாமாந்யலாபா⁴த் ப்ரக்ருதே அநந்யஶேஷதயா ப்ரப³லத்வாத் ப்ரமாணவாக்யத்வாச்ச தத்³விரோதை⁴க்யப்ரதிபாத³கதயா ஸ்வரூபலக்ஷணாயா யுக்ததமத்வாச்ச । நநு-ரூப்யரூபநிஷேத்⁴யார்பகஸ்யாபேக்ஷிதஸ்யாபி பரீக்ஷிதத்வாபா⁴வாத் யத்³யபி து³ர்ப³லத்வம் , உபஜீவ்யத்வமாத்ரஸ்ய ப்ராப³ல்யாப்ரயோஜகத்வாத் । ததா²பீஹ நிஷேத்⁴யார்பகபே⁴த³ஶ்ருதி: ஸாக்ஷிப்ரத்யக்ஷம் ச நிர்தோ³ஷத்வாத் பரீக்ஷிதமபி ப்ரப³லம் தத்³விரோதா⁴த் கத²மைக்யபரத்வமிதி–சேந்ந; நிர்தோ³ஷாயா அபி ஶ்ருதே: பே⁴த³பரத்வஸ்யைவாபா⁴வேந தத்³விரோத⁴ஸ்யைக்யஶ்ருதாவஸம்பா⁴விதத்வாத் । நஹி ஶ்ருதேருபக்ரமாதி³ஷட்³வித⁴தாத்பர்யலிங்க³ஶூந்யார்த²பரத்வம் ; தந்நியாமகாபா⁴வாத் , அந்யதா²(அ)திப்ரஸங்கா³த் , ஸாக்ஷிணோ(அ)பி நிர்தோ³ஷத்வமாத்ரேண பரீக்ஷிதத்வாபா⁴வாத் , து³:கா²பா⁴வாதா³வாரோபிதஸுகா²தே³ரபி ப்ராமாணிகத்வாபத்தே:, மந்மதே ப்ராதிபா⁴ஸிகமாத்ரஸ்ய ஸாக்ஷிஸித்³த⁴ஸ்ய மித்²யாத்வாத் , ஸாக்ஷிணோ(அ)பி நிர்தோ³ஷஜவ்ருத்த்யுபரக்தத்வேநாபா³த்⁴யத்வாஸித்³தே⁴ருக்தத்வாச்ச । ப்ரமாணதத³பா⁴வவ்யவஸ்தா²பி ப்ராதிபா⁴ஸிகவ்யாவஹாரிகயோ: கரணஸம்ஸர்கி³தோ³ஷப்ரயுக்தத்வாப்ரயுக்தத்வாப்⁴யாம் । வ்யாவஹாரிகஸ்ய சைதந்யமாத்ரஸ்தா²ஜ்ஞாநதோ³ஷப்ரயுக்தத்வாத் । தஸ்மாது³பஜீவ்யவிரோதா⁴பா⁴வாத் ப்ரத்யுதாபே⁴த³ஶ்ருதேரேவ ஸர்வஶேஷிதயா பே⁴த³ஶ்ருதிம் ப்ரத்யுபஜீவ்யத்வாத் பே⁴த³ஶ்ருதேரேவ தத்³விரோதே⁴ந தத³நுகூலதயா நேயத்வாத் ஸர்வவிரோத⁴ஶூந்யம் தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யம் । ததா² சைக்யபரமிதி ஸித்³த⁴ம் ॥

நநு ஏவம் பத³த்³வயே(அ)பி லக்ஷணா ஸ்யாத், ததா²ச மந்மதமாஶ்ரித்ய ஏகபத³லக்ஷணைவாஶ்ரயணீயா । ததா² ஹி - 'த்³வா ஸுபர்ணா ஸயுஜே’த்யாதௌ³ ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மஸாஹசர்யோக்தேஸ்தத்ஸாஹசர்யாத்ததி³தி வ்யபதே³ஶ:; ‘வஸந்தாதி³ப்⁴யஷ்ட²கி³'த்யத்ர வஸந்தஸஹசரிதே அத்⁴யயநே வஸந்தபத³ப்ரயோக³ஸ்ய மஹாபா⁴ஷ்யே உக்தத்வாத் , ‘ஸந்மூலா: ப்ரஜா: ஸதா³யதநா' இத்யாதி³வாக்யஶேஷாத் ப்ரஸித்³த⁴ததா³ஶ்ரிதத்வாத்³வா ததி³தி வ்யபதே³ஶ:; ‘ஸமர்த²: பத³விதி⁴ரி’தி ஸூத்ரே ஸமர்த²பதா³ஶ்ரிதத்வேந பத³விதௌ⁴ ஸமர்த²பத³ப்ரயோக³ஸ்ய மஹாபா⁴ஷ்யோக்தே:, ‘ஸந்மூலா: ஸோம்யேமா: ப்ரஜா: ஸர்வா' இதி வாக்யஶேஷாத் ப்ரஸித்³த⁴தஜ்ஜத்வாத்³வா தத்பத³ப்ரயோக³:, ‘ப்³ராஹ்மணோ(அ)ஸ்ய முக²மாஸீதி³’த்யாதி³வத் ; ‘இக்³யண: ஸம்ப்ரஸாரணமி’த்யத்ர ஸம்ப்ரஸாரணாஜ்ஜாதோ வர்ண: ஸம்ப்ரஸாரணமிதி பா⁴ஷ்யோக்தே: ‘ப்ராணப³ந்த⁴நம் ஹி ஸோஸ்ய மந’ இதி வாக்யஶேஷேண ஜீவஸ்யேஶாதீ⁴நத்வோக்த்யா தத³தீ⁴நத்வாத்³வா தச்ச²ப்³த³ப்ரயோக³:; ‘தா⁴ந்யமஸி தி⁴நுஹி' இத்யத்ர மந்த்ரே தண்டு³லே தா⁴ந்யபத³ப்ரயோக³வத் , ’தத்ஸாத்³ருஶ்யாத்³வா தத்பத³ப்ரயோக³:; ஸாரூப்யாதி³’தி ஜைமிநிஸூத்ரே ’ஆதி³த்யோ யூப' இத்யாதி³கம் ஸாத்³ருஶ்யாதி³த்யுக்தத்வாத், ‘தத்³கு³ணஸாரத்வாத்து தத்³வ்யபதே³ஶ: ப்ராஜ்ஞவதி³’த்யத்ர ப்³ரஹ்மஸூத்ரே ப்³ரஹ்மகு³ணயோகா³ஜ்ஜீவே தத்³வ்யபதே³ஶ இத்யுக்தே:, மஹாபா⁴ஷ்யே ச ப³ஹுக³ணேத்யாதி³ஸூத்ரே வதிம் விநைவ ஸங்க்²யாவதி³தி வத்யர்தோ² க³ம்யதே । அப்³ரஹ்மத³த்தம் ப்³ரஹ்மத³த்தேத்யாஹ தேந வயம் மந்யாமஹே ப்³ரஹ்மத³த்தவத³யம் ப⁴வதீத்யுக்தேஶ்சேதி–சேந்ந; அபே⁴தே³ தாத்பர்யே(அ)வத்⁴ருதே தந்நிர்வாஹகலக்ஷணாபா³ஹுல்யஸ்யாதோ³ஷத்வாத் । நஹி லக்ஷணைக்யாநுரோதே⁴ந தாத்பர்யபரித்யாக³: । தது³க்தம் ந்யாயசிந்தாமணௌ–‘தாத்பர்யாத்து வ்ருத்தி:, ந து வ்ருத்தேஸ்தாத்பர்ய’மிதி । ஜஹத³ஜஹல்லக்ஷணயா முக்²யபரத்வே ஸம்ப⁴வதி தத்ஸஹசரிதாத்³யர்த²பரத்வகல்பநஸ்யாநுசிதத்வாச்ச । யதா² அபே⁴த³பரத்வே ந போ³த⁴கத்வாநுபபத்தி:, ததோ²க்தம் ப்ராக் । ‘த்³வா ஸுபர்ணா ஸயுஜா’ இத்யாதி³நா ந ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மணா ஸஹசரிதத்வோக்தி:, கிம்த்வந்த:கரணே நேதி ந தேந ஸஹசரிதத்வப்ரஸித்³தி⁴ரபி । ந வா ஸந்மூலா: ப்ரஜா இத்யாதி³நா ஜீவஸ்ய ததா³ஶ்ரிதத்வப்ரஸித்³தி⁴:; ப்ரஜாஶப்³த³ஸ்ய ப்ரஜாயமாநவாசகத்வேந ஜீவஸ்ய நித்யஸ்யாப்ரதிபாத³நாத் । அத ஏவ ந தஜ்ஜந்யத்வேநாபி தச்ச²ப்³த³ப்ரயோக³:; ‘ப்³ராஹ்மணோ முக²மி’த்யேவ முகா²ஜ்ஜாதத்வஹேதுத: । யதா²வது³ச்யதே தத்³வஜ்ஜீவோ ப்³ரஹ்மேதி வாக்³ப⁴வேத் ॥’ இதி ஸ்ம்ருதிரப்யஸ்ம்ருதிரேவ; ஶ்ருதிவிரோதா⁴த் । யத்து தத்³கு³ணஸாரத்வாதி³த்யாதி³நா ஜீவே ப்³ரஹ்மகு³ணயோக³ உக்த இத்யுக்தம், தந்ந; பு³த்³தி⁴கு³ணஸூக்ஷ்மத்வயோகா³த் ஜீவே ப்³ரஹ்மணீவ ஸூக்ஷ்மத்வமித்யேவம்பரத்வாத்ஸூத்ரஸ்ய । ஏதேந–ஶாகா²ஸதே³ஶே சந்த்³ரே ஶாகே²திவத் ஜீவாந்தர்யாமிதயா ஜீவஸதே³ஶே ப்³ரஹ்மணி த்வமிதி ப்ரயோக³:, ஆத்மநி திஷ்ட²ந்நிதி ஶ்ருதே:, ப்³ராஹ்மணோ வை ஸர்வா தே³வதா இத்யாதி³வத் । ஜீவாஶ்ரயத்வாத்³வா ப்³ரஹ்மண: ஸர்வகர்த்ருத்வேந யஜமாந: ப்ரஸ்தர இத்யாதி³வத் தத்ஸித்³த்⁴யா வா ப்³ரஹ்மணி த்வமிதி வ்யபதே³ஶ இதி–நிரஸ்தம் । நநு–ஜஹத³ஜஹல்லக்ஷணாயாம் வாச்யாந்தர்க³தத்வேந ப்ராக்³தீ⁴ஸ்த²ஸ்ய பா³த⁴காத் த்யக்தஸ்ய புந: ஸ்வீகார:, ஜஹல்லக்ஷணாயாம் அதீ⁴ஸ்த²ஸ்யாத்யக்தஸ்யைவ ஸ்வீகார: த்யக்தஸ்வீகாராத்³வரமதீ⁴ஸ்த²ஸ்ய ஸ்வீகார இதி–சேந்ந; அநுபபத்த்யா விஶேஷணத்யாகே³(அ)பி விஶேஷ்யாம்ஶாத்யாகா³த் । ஏதேந–தச்ச²ப்³தா³த் பரத்ருதீயாதி³விப⁴க்தே: ஸுபாம் ஸுலுகி³த்யாதி³நா ப்ரத²மைகவசநாதே³ஶோ வா லுக்³வா, ததா² ச தேந த்வம் திஷ்ட²ஸீதி வா தத: ஸஞ்ஜாத இதி வா தஸ்ய த்வமிதி வா தஸ்மிந் த்வமிதி வார்த²:; ‘அநேந ஜீவேநாத்மநாநுப்ரபூ⁴த: பேபீயமாநோ மோத³மாநஸ்திஷ்ட²தி ஸந்மூலா: ஸோம்யேமா: ஸர்வா: ப்ரஜா ஐததா³த்ம்யமித³ம் ஸர்வமி’த்யாதி³வாக்யஶேஷாத் । ததா²ச மீமாம்ஸகா ‘உத யத்ஸுந்வந்தி ஸாமிதே⁴நீஸ்தத³ந்வாஹுரி’த்யத்ர யத்தச்ச²ப்³த³யோ: ஸப்தம்யர்தே² ப்ரத²மாம் ஸ்வீக்ருத்ய யத்ர ஸுந்வந்தி தத்ர ஹவிர்தா⁴நே ஸ்தி²த்வா ஸாமிதே⁴நீரநுப்³ரூயாதி³தி வ்யாக்²யாஞ்சக்ரு: । ந்யாய்யம் ச நிரவகாஶப்ரதா⁴நபூ⁴தாநேகப்ராதிபதி³கஸ்வாரஸ்யாய ஸங்க்²யார்த²த்வேந ஸாவகாஶாப்ரதா⁴நைகவிப⁴க்த்யஸ்வாரஸ்யமிதி–நிரஸ்தம்; ப்ரோத்³கா³த்ரூணாமித்யத்ர விப⁴க்திஸ்வாரஸ்யாய ப்ராதிபதி³கஸ்யாந்யதா²நயநவத³த்ராபி ப்ராதிபதி³கஸ்யைவாந்யதா²நயநாச்ச । ந ச-ஷஷ்டீ²ப³ஹுவசநஸ்ய ப்ரத²மைகவசநவத³ந்யத்ராவிதா⁴நேந தஸ்யாந்யதா²நயநமஸம்ப⁴வீதி ப³ஹுவசநாநுஸாரணே ப்ராதிபதி³கஸ்ய ப்ரஸ்தோத்ராதி³ச²ந்தோ³கே³ஷு லக்ஷணா(அ)(அ)ஶ்ரிதேதி வாச்யம் । ‘ஸக்தூந் ஜுஹோதீ'த்யத்ரேவாந்யத்ர நயநஸ்ய ஸம்பா⁴விதத்வாத் । கிம்ச ந தாவத் ப்ராதிபதி³கஸ்ய நிரவகாஶத்வம் ; விப⁴க்தே: ஸங்க்²யாயாமிவ விஶேஷ்யாம்ஶே ஸாவகாஶத்வாத் । நாபி ப்ராதா⁴ந்யம்; ப்ரதா⁴நார்த²வாசகப்ரத்யயஸ்யைவ ப்ராதா⁴ந்யாத் । தது³க்தம் -“ப்ரக்ருதிப்ரத்யயௌ - ஸஹார்த²ம் ப்³ரூத: தயோ: ப்ரத்யய: ப்ராதா⁴ந்யேநே’தி நாபி ப்ராதிபதி³காநேகத்வம் ஸ்வாரஸ்யே தந்த்ரம் ; ‘க³பீ⁴ராயாம் நத்³யா'மித்யாதௌ³ அநேகத்வே(அ)ப்யஸ்வாரஸ்யத³ர்ஶநாத் । தாத்பர்யப³லாத்தத்ர ததே²தி சேத், ஸமம் ப்ரக்ருதே(அ)பி । யத்து ‘ப்ரயாஜஶேஷேண ஹவீம்ஷ்யபி⁴தா⁴ரய'தீத்யத்ர ப்ரயாஜஶேஷம் ஹவிஷ்யுபக்ஷிபதீதி த்ருதீயாவிப⁴க்த்யஸ்வாரஸ்யம், 'ஸக்தூந் ஜுஹோதீ'த்யாதா³வபி த்³விதீயாவிப⁴க்த்யஸ்வாரஸ்யம், தத³க³த்யா; ‘ப்ரயாஜஶேஷேணே'த்யாதௌ³ உபயுக்தஸம்ஸ்காரவ்யதிரேகேண ப்ரகாராந்தரஸ்யாஸம்ப⁴வாத் , ஸக்தூநித்யாதௌ³ பூ⁴தபா⁴வ்யுபயோகா³பா⁴வேந ஸம்ஸ்கார்யத்வாபா⁴வாத் । ஏதேந தஸ்ய த்வம் தத்த்வமிதி ஸமஸ்தம் பத³மிதி-நிரஸ்தம்; அஸமாஸேநைவ ஷஷ்ட்²யர்த²லக்ஷணாதி³ரஹிதேந உபபத்தௌ ஷஷ்டீ²ஸமாஸஸ்யாந்யாய்யத்வாத் , அந்யதா² ஸ்த²பத்யதி⁴கரணவிரோதா⁴பத்தே: । நநு-‘ஐததா³த்ம்யமித³ம் ஸர்வம் தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸீ'த்யத்ர தத்பதே³ந நாத்மா பராம்ருஶ்யதே, கிம்து ஐததா³த்ம்யம்; நபும்ஸகத்வாத் , ஐததா³த்ம்யமித்யஸ்ய ஏஷ சாஸாவாத்மா ச ஏததா³த்மா தஸ்யேத³மைததா³த்ம்யம் । ஏவம் ச ஏததீ³யம் வஸ்து த்வமஸீத்யர்த²:, ந த்வபே⁴த³: ஏததா³த்மா யஸ்ய ததை³ததா³த்ம்யமித்யர்தே² பா⁴வப்ரத்யயவையர்த்²யாபத்தே: । ததோ வரமர்தா²ந்தராஶ்ரயணம் ; விசித்ரா ஹி தத்³தி⁴தக³திரிதி வசநாத் । ‘ஸ ஸ்ரஷ்டா சைவ ஸம்ஹர்தா நியந்தா ரக்ஷிதா ஹரி: । தேந வ்யாப்தமித³ம் ஸர்வமைததா³த்ம்யமதோ விது³: ॥’ இதி ஸ்ம்ருதேஶ்சேதி–சேந்ந; தஸ்யேத³மித்யர்தே² ஷ்யஞோ(அ)விதா⁴நாத் ப்ரயோகா³த³ர்ஶநாச்ச । ஸ்வார்தே² ச ஸௌக்²யமித்யாதி³ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । ததா² ச ஏதத் ஸத் ஆத்மா யஸ்ய ஸர்வஸ்ய ததே³ததா³த்மா தஸ்ய பா⁴வ ஐததா³த்ம்யம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ச ஸ்வார்தி²கத்வாத்³வா, பா⁴வப⁴வித்ரோரபே⁴தோ³பசாராத்³வா, ‘யோ வை பூ⁴மா தத்ஸுக²மி’திவத் । யத்து ஸ்ம்ருதாவேதத்³வ்யாபகத்வேந ஐததா³த்ம்யோக்தி:, ஸா ந யுக்தா; ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாவிரோதா⁴த் । நநு–ஶரீரவாசிநாம் தே³வமநுஷ்யஶப்³தா³நாம் ஶரீரிபர்யந்தத்வத³ர்ஶநாத் ப்³ரஹ்மஶரீரபூ⁴தஜீவவாசித்வம்பத³ஸ்ய ப்³ரஹ்மபர்யந்தத்வேந தத்த்வமிதி வ்யபதே³ஶ: ஶரீரஶரீரிபா⁴வநிப³ந்த⁴ந:, 'யஸ்யாத்மா ஶரீர’மித்யாதி³ஶ்ருதேரிதி முக்²யமேவாஸ்மந்மதே பத³த்³வயமிதி–சேந்ந; ஶரீரிபர்யந்தத்வமிதி தல்லக்ஷகத்வம் வா, தத்ராபி ஶக்தத்வம் வா, ஶரீரவிஷயவ்ருத்த்யைவ தத்ப்ரதிபாத³கத்வம் வா । நாத்³ய:; முக்²யத்வாநுபபாத³நாத் । ந த்³விதீய:; ஶரீரவாசிநாமித்யஸாதா⁴ரண்யேந நிர்தே³ஶாநுபபத்தே: ப்ரவ்ருத்திநிமித்தமநுஷ்யத்வாதி³ஜாதே: ஶரீரிண்யவ்ருத்தேருக்தத்வாச்ச । ந த்ருதீய:; அந்யவிஷயவ்ருத்தேரந்யாநுபயோகே³ந ஶரீரஶரீரிணோரநாதி³ப்⁴ரமஸித்³தா⁴பே⁴த³நிப³ந்த⁴நோ(அ)யம் ப்ரயோகோ³ வாச்ய: । ததா² சாத்ராப்யபே⁴த³நிப³ந்த⁴ந ஏவாயம் ப்ரயோக³:, அபே⁴த³ஸ்து பா³த⁴காபா⁴வாத³த்ர தாத்த்விக இத்யேவ விஶேஷ: । யத்து ‘ஆதி³த்யோ ப்³ரஹ்மேதி'வத் ஜீவே ப்³ரஹ்மத்வோபாஸநார்த²ஸ்தத்த்வமஸீதி நிர்தே³ஶ இதி, தந்ந; அநுபாஸநாப்ரகரணஸ்த²த்வேந த்³ருஷ்டாந்தவைஷம்யாத், உக்தரீத்யா வஸ்துநிஷ்ட²த்வே ஸம்ப⁴வதி தத்த்யாகா³யோகா³ச்ச । நநு–ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸீத்யத்ராதத்த்வமஸீதி பத³ச்சே²த³:, ’ஶப்³தோ³(அ)நித்ய' இத்யத்ராநித்ய இதி பத³ச்சே²தோ³ யதா² க⁴டத்³ருஷ்டாந்தாநுஸாரேண, ததா²(அ)த்ராபி ஶகுநிஸூத்ராதி³த்³ருஷ்டாந்தாநுஸாராத் । நஹி ப்ரத²மக²ண்டே³ ஶகுநிஸூத்ரயோ: ஸ யதா² ஶகுநி: ஸூத்ரேண ப்ரப³த்³த⁴ இத்யுக்தயோ: ஶகுநிஸூத்ரயோ: ஷஷ்டே² லவணமேதது³கமித்யாதி³நோக்தயோர்லவணோத³கயோ: ஸப்தமே ‘புருஷம் ஸோம்ய க³ந்தா⁴ரேப்⁴ய' இத்யாதி³நோக்தயோ: புருஷக³ந்தா⁴ரதே³ஶயோ: நவமே ச ‘அபஹார்ஷீத் ஸ்தேயமகார்ஷீ'தி³த்யாதி³நோக்தயோ: ஸ்தேநாபஹார்யயோ: ஐக்யம் । ஸ்தேநாபஹார்யத்³ருஷ்டாந்தே ஹி ஸ்பஷ்டமைக்யஜ்ஞாநிநோ(அ)நர்த²:, பரகீயப்³ரஹ்மத்வாபி⁴மாநீ ஹி ஸ்தேந:, ந து வித்³யமாநப்³ரஹ்மத்வாஜ்ஞாநீதி–சேந்ந; ஶகுநிஸூத்ராதௌ³ த்³ருஷ்டாந்தே வித்³யமாநோ(அ)பி பே⁴தோ³ நாததி³தி பத³ச்சே²த³ப்ரயோஜக:, தம் விநைவ தது³பபத்தே:; க⁴டத்³ருஷ்டாந்தஸ்து ந நித்யத்வ உபபத்³யத இதி வைஷம்யாத் । ததா² ஹி-ஜ்வராதி³ரோக³க்³ரஸ்தஸ்ய தந்நிர்மோகே ஸ்வாஸ்த்²யே விஶ்ராந்திவஜ்ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோ: கரணவ்யாபாரஜநிதஶ்ரமாபநுத்தயே ஜீவஸ்ய தே³வதாத்மஸ்வரூபாவஸ்தா²நமித்யஸ்மிந்நர்தே² ஶகுநிஸூத்ரத்³ருஷ்டாந்த இத்யந்யதை²வோபபத்தே:, ‘ஸ்வமபீதோ ப⁴வதீ’தி ஶ்ருதே: । நநு ப்³ரஹ்மணி ஸ்வஶப்³தோ³ ந ஜீவாபே⁴தா³பி⁴ப்ராய:, கிம்து ஆத்மீயத்வாத்³யர்த²: ஸ்வாதந்த்ர்யாபி⁴ப்ராயோ வா; ‘ஸ்வாதந்த்ர்யாத்ஸ்வ’ இதி ப்ரோக்த இத்யாக³மாத், ‘அபீதோ ப⁴வதீ’த்யஸ்யாபி திரோஹித: ஸந் ப்ராப்தோ ப⁴வதீத்யேவார்த²:; நத்வபி⁴ந்ந இதி அபே: பிதா⁴நே இணோ தா⁴தோஶ்ச க³தௌ நிஷ்டா²யா: கர்தரி ஶக்தே: க்ல்ருப்தத்வாத் ஐக்யே யோக³ரூட்⁴யோரபா⁴வாச்சேதி-சேத், ந; ஸ்வஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வரூபே முக்²யஸ்யார்தா²ந்தரபரத்வே கௌ³ணீலக்ஷணயோரந்யதராபத்தே:, அபே⁴தே³ யோக³ரூட்⁴யோரபா⁴வே(அ)பி உபஸர்க³ப்ரக்ருதிப்ரத்யயபர்யாலோசநயா லப்³த⁴ஸ்வரூபப்ராப்திரூபார்த²ஸ்யாபே⁴தே³ பர்யவஸாநாத் । அத ஏவ ஐக்யார்த²த்வே அபீத இத்யஸ்ய ப⁴வதேஶ்சாகர்மகதயா ஶ்ருதத்³விதீயாயோக³: அஶ்ருதத்ருதீயாகல்பநமிதி–நிரஸ்தம் ; அத ஏவ ’யதா² அஸ்மிந்நாகாஶே ஶ்யேநோ வா ஸுபர்ணோ வா விபரிபத்ய ஶ்ராந்த: ஸம்ஹத்ய பக்ஷௌ ஸம்லயாயைவ த்⁴ரீயதே । ஏவமேவாயம் புருஷ' இதி ஸுஷுப்திஸமயே ஶ்ருத்யந்தரே பி⁴ந்நஶ்யேநநீட³த்³ருஷ்டாந்தோக்திரிதி ச–நிரஸ்தம்; ஸர்வஸாம்யஸ்ய த்³ருஷ்டாந்ததாயாமதந்த்ரத்வாத் । ந ச–ப்ராஜ்ஞேநாத்மநா ஸம்பரிஷ்வக்த: ஸ இதி ஸுஷுப்திவிஷயே பே⁴த³ஶ்ருத்யா த்வந்மதே(அ)பி பே⁴த³பரேண ஸுஷுப்யுத்க்ராந்த்யோபை⁴தே³நேதி ஸூத்ரேண த்வத்பக்ஷே(அ)பி ஜாக³ரண இவ ஸுஷுப்தாவபி ஆவித்³யகஜீவப்³ரஹ்மபே⁴த³ஸ்வீகாரேண ச விரோத⁴ இதி வாச்யம்; யதோ ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோரிவ ஸ்பு²டதரவிக்ஷேபோ நாஸ்தீத்யபி⁴ப்ராயேண ஸ்வஸ்வரூபப்ராப்த்யுக்தி:, ந த்வாத்யந்திகாபே⁴தா³பி⁴ப்ராயேண; அந்யதா² ஸுஷுப்திமுக்த்யோரவிஶேஷாபத்தே: । யதி³ ஸஜ்ஜக³தோ மூலம், ததா³ கத²ம் நோபலப்⁴யத இத்யாஶங்காயாம் வித்³யமாநமபி வஸ்து நோபலப்⁴யதே அந்யதா² தூபலப்⁴யத இத்யமுமர்த²ம் ஸ்பஷ்டீகர்தும் லவணோத³கத்³ருஷ்டாந்த இதி; தத்ராப்யந்யதோ²பபத்தே: । யத்³யேவம் லவணமிவேந்த்³ரியைரநுபலப்⁴யமாநமபி ஜக³ந்மூலம் ஸத் உபாயாந்தரேண உபலப்³து⁴ம் ஶக்யத இதி தஸ்யைவோபலம்பே⁴ க உபாய இத்யாஶங்காயாம் ‘ஆசார்யவாந் புருஷோ வேதே³'த்யுபாயம் வக்தும் கா³ந்தா⁴ரபுருஷத்³ருஷ்டாந்த இதி தத்ராப்யந்யதை²வோபபத்தே: । ததா² சாசார்யவாந் வித்³வாந் யேந க்ரமேண ஸதா ஸம்ப³த்⁴யதே ஸ க இத்யாஶங்காயாம் ஸத்யாபி⁴ஸந்த⁴ஸ்யார்த²ப்ராப்திரந்ருதாபி⁴ஸந்த⁴ஸ்யாநர்த²ப்ராப்திரிதி வக்தும் ஸ்தேநாஸ்தேநத்³ருஷ்டாந்த இதி தத்ராப்யந்யதை²வோபபத்தே: । ந ச ஸத்யாந்ருதத்³ருஷ்டாந்தேந புரே(அ)பஹார்ஷீத் ‘ஸ்தேயமகார்ஷீதி³’தி உதா³ஹரணாயோக³:; தது³பபாத³கத்வேந ப்ருத²க் த்³ருஷ்டாந்தத்வபா⁴வாத் । நநு–த்³விதீயக²ண்டே³ ‘நாநாத்யயாநாம் வ்ருக்ஷாணாம் ரஸாநி’த்யாதி³நோக்தாநாம் நாநாவ்ருக்ஷரஸாநாம் த்ருதீயே ‘இமா: ஸோம்ய நத்³ய' இத்யாதி³நோக்தயோர்நதீ³ஸமுத்³ரயோஶ்சைக்யம் வக்தும் நஹி ஶக்யம், நஹி நாநாவ்ருக்ஷரஸா அந்யோந்யபே⁴த³த்யாகே³ந ப்ராக் ஸித்³தே⁴ந மது⁴நா ஐக்யமாபத்³யந்தே, நவா ப்ராக் பே⁴த³ப்⁴ராந்திவிஷயா: பஶ்சாத்தத³விஷயா:; கிம்து தந்தவ இவ படமந்யோந்யபி⁴ந்நா ஏவ ப்ராக³ஸித்³த⁴ம் மதூ⁴த்பாத³யந்தி । ந சேத³ம் தா³ர்ஷ்டாந்திகாநுகு³ணம் ; நதீ³ஸமுத்³ரத்³த³ஷ்டாந்தே(அ)பி கிம் நதீ³ஸமுத்³ராவயவிநோரைக்யம், கிம்வா தத³வயவஜலாணூநாம் , உத த்³ரவ்யாந்தராரம்ப⁴:। நாத்³யத்³விதீயௌ; மாஷராஶௌ ப்ரக்ஷிப்தமாஷதத³வயவாநாமிவ க்ஷீரே ப்ரக்ஷிப்தநீரதத³வயவாநாமிவ சாந்யோந்யமிஶ்ரீ பா⁴வே(அ)பி ப்ராக்³பி⁴ந்நாநாம் பஶ்சாத³ப்யைக்யாயோகா³த், த்ருதீயே து பே⁴த³ ஏவ, ஏவம் தா³ர்ஷ்டாந்திகாநநுகு³ண்யம் சேதிசேந்ந; ஸ்பு²டாவச்சே²த³கவிரஹேண ஸ்பஷ்டபே⁴தா³பா⁴வாபி⁴ப்ராயேண த்³ருஷ்டாந்தாநாமுபாத்தத்வேந த்³ருஷ்டாந்தே வாஸ்தவபே⁴தா³பே⁴த³யோரௌதா³ஸீந்யேந த்வது³க்ததூ³ஷணக³ணாநாமக³ணநீயத்வாத் । அத ஏவ–ஸதோ(அ)பே⁴த³ஸ்யாஜ்ஞாநமாத்ரே த்³ருஷ்டாந்த இதி–நிரஸ்தம்; பே⁴த³ஸத்தாயாமௌதா³ஸீந்யாத் । ந சைவமஸ்பு²டபே⁴த³விஷயத்வஸ்யாத்யந்திகாபே⁴தே³(அ)நுபயோக³:; ஸூக்ஷ்மோபாத்⁴யவச்சி²ந்நஸ்ய மஹோபாத்⁴யவச்சி²ந்நைக்யவத்தத³வச்சி²ந்நஸ்யாபி தத்³விலயே அநவச்சி²ந்நைக்யமிதி ஸம்பா⁴வநாபு³த்³தி⁴ஜநநத்³வாரோபயோகி³த்வஸம்ப⁴வாத் । அதஏவ ‘தா: ஸமுத்³ராத் ஸமுத்³ரமேவாபியந்தி ஸ ஸமுத்³ர ஏவ ப⁴வதீ’த்யத்ர ப்ரக்ருதநதீ³ருத்³தி³ஶ்ய ஸமுத³ப⁴வநவிதா⁴நே ஸுவர்ணம் குண்ட³லம் ப⁴வதீதிவத் , தா: ஸமுத்³ர ஏவ ப⁴வந்தீதி வ்யபதே³ஶ: ஸ்யாத் । அதோ நத்³யோ நியதஜலராஶிரூபாத் ஸமுத்³ராத் க³ச்ச²ந்தி தம் ப்ரவிஶந்தி ச । ஸமுத்³ரஸ்து ஸ ஏவ । நைதாஸாம் ஸமுத்³ரத்வமிதி வா, ஸமுத்³ர ஏவ ந து நதீ³த்வம் ப்ராப்நோதீதி வார்த²: । ஸதோ(அ)ப்யந்யோந்யம் பே⁴த³ஸ்யாஜ்ஞாந ஏவேமௌ த்³ருஷ்டாந்தௌ । அதஏவ–நாநாரஸவாக்யே தா³ர்ஷ்டாந்திகே ‘ஏவமேவ க²லு ஸோம்யேமா:। ஸர்வா: ப்ரஜா: ஸதி ஸம்பத்³ய ந விது³: ஸதி ஸம்பத்ஸ்யாமஹ இதி த இஹ வ்யாக்⁴ரோ வே'தி நதீ³ஸமுத்³ரவாக்யே ச தா³ந்திகே ‘ஸத ஆக³ம்ய ந விது³: ஸத ஆக³ச்சா²மஹ' இதி ‘த இஹ வ்யாக்⁴ரோ வே'தி ஸதோ பே⁴த³ஸ்யாஜ்ஞாநேநைவாநர்த² உக்த இதி–நிரஸ்தம் ; ஸ்பஷ்டபே⁴த³விஷயதாபா⁴வாபி⁴ப்ராயேண த்³ருஷ்டாந்தத்வாத் । யச்ச பே⁴தா³ஜ்ஞாநநிவந்த⁴நவ்யாக்⁴ராதி³ரூபாநர்த²பரா ஶ்ருதிரிதி, தந்ந; ஸதி ஸம்பத்³யேத்யஸ்யாஸந்நத்வாத் । ‘ந விது³ரி’த்யநேந ஸத்ஸம்பத்த்யஜ்ஞாநமுச்யதே ந து பே⁴தா³ஜ்ஞாநம் । ததா²ச ஸத்ஸம்பத்தேர்ஜ்ஞாநபூர்வகத்வாபா⁴வாத் தத்தத்³வாஸநயா தத்தத்³வ்யாக்⁴ராதி³பா⁴வ ஏவ ப⁴வதீத்யேதத்பரத்வாத் ॥ தஸ்மாத்³த்³ருஷ்டாந்தவர்யாணாம் பே⁴தே³ தாத்பர்யஹாநித: । ஏதேஷாமநுஸாரேண சே²தோ³ நாததி³தி ஸ்பு²டம் ॥ நநு-ஆத்³யக²ண்டே³ ஸ்வப்நாந்தம் மே ஸோம்ய விஜாநீஹீதி ஸ்வாதந்த்ர்யஶங்காநாஸ்பத³ஸுஷுப்திநித³ர்ஶநேந சதுர்தே² சாஸ்ய யதே³காம் ஶாகா²ம் ஜீவோ ஜஹாதீத்யாதி³நா அந்வயவ்யதிரேகோக்த்யா அஷ்டமே ச புருஷம் ஸோம்யோதோபதாபிநமித்யாதி³நா ஸ்வாதந்த்ர்யஶங்காநாஸ்பத³மரணநித³ர்ஶநேந ஈஶ்வராதீ⁴நத்வஸ்யோக்தத்வாத³ததி³த்யேவ சே²தோ³ யுக்த இதி - சேந்ந; ஸ்வப்நாந்தமித்யாதே³: ஸுஷுப்த்யவஸ்தா²யாமேவ ஜீவத்வவிநிர்முக்தம் ஸ்வம் தே³வதாரூபம் த³ர்ஶயிஷ்யாமீத்யநேநாபி⁴ப்ராயேண உத்³தா³லகேநாவதாரிதத்வேநேஶ்வராதீ⁴நத்வபரத்வாபா⁴வாத் । ஜலாது³த்தி²தாநாம் வீசீதரங்க³பே²நபு³த்³பு³தா³நாம் புநஸ்தத்³பா⁴வம் க³தாநாம் விநாஶோ த்³ருஷ்ட: । ஜீவாநாம் ப்ரத்யஹம் ஸ்வரூபதாம் க³ச்ச²தாம் மரணப்ரலயயோஶ்ச நாஶாபா⁴வ:। கத²மித்யாஶங்காயாம் தத்பரிஹாரத்வேநோக்தஸ்ய வ்ருக்ஷஶாகா²நித³ர்ஶநஸ்ய ஜீவாதி⁴ஷ்டி²தம் ஶரீரம் ஜீவதி தத³பேதம் ச ம்ரியதே ந து ஜீவோ ம்ரியத இத்யேதத்பரத்வாத் । ‘ஜீவாபேதம் வாவ கிலேத³ம் ம்ரியதே ந ஜீவோ ம்ரியத' இதி வாக்யஶேஷாத் யதா² ஸோம்யோபதாபிநமித்யஸ்யாபி ஆசார்யவாந் வித்³வாந் கேந க்ரமேண ஸத் ஸம்பத்³யத இத்யாஶங்காயாம் தத்க்ரமப்ரத³ர்ஶநபரத்வேந ஈஶ்வராதீ⁴நத்வே தாத்பர்யாபா⁴வாத் । யத்து சதுர்தே² ‘ஜீவேநாத்மநாநுப்ரபூ⁴த: பேபீயமாநோ மோத³மாநஸ்திஷ்ட²தீ'த்யத்ர ஜீவஶப்³த³ ஈஶ்வரபர: மோத³மாந இதி ஸம்ஸாரிண: ப்ருத²கு³க்திரிதி, தந்ந; மோத³மாந இத்யஸ்ய த்³ருஷ்டாந்தத்வேந ப்ரக்ராந்தவ்ருக்ஷவிஶேஷணத்வேந ஸம்ஸாரிபரத்வாபா⁴வேந ஜீவ இத்யத்ர ஶ்ருதார்த²த்யாகா³யோகா³த் । யச்ச பஞ்சமே ஏதஸ்யைவ ஸோம்யைஷோ(அ)ணிம்ந ஏவம் மஹாந்யக்³ரோத⁴ஸ்திஷ்ட²தீதி, அத்ர அணிமஶப்³த³: ஸூக்ஷ்மேஶ்வரபர:; ஸ ஏஷோ(அ)ணிமா ஐததா³த்ம்யமித³ம் ஸர்வமிதி இஹைவ ஶ்ருதாவீஶ்வரே தஸ்ய ப்ரயோகா³த், ந து தா⁴நாபர:; தாஸாம் கிமத்ர பஶ்யஸீதி அண்வ்ய இவேமா தா⁴நா இதி பா⁴வப்ரத்யயரஹிதேந ஸ்த்ரீலிங்கே³ந ப³ஹுவசநாந்தேந இவஶப்³த³ஶிரஸ்கேநாணுஶப்³தே³ந நிர்தி³ஷ்டதயா தத்³விபரீதாணிமஶப்³தா³நர்ஹத்வாச்சேதி-சேந்ந; ஏஷோ(அ)ணுராத்மேத்யத்ர பா⁴வப்ரத்யயரஹிதப்ரயோக³விஷயே(அ)பீஶ்வரே ஏஷோ(அ)ணிமேதி ப்ரயோக³த³ர்ஶநேந தா⁴நாஸு ததா² வக்தும் ஶக்யத்வாத் । ந ச தர்ஹி ந நிபா⁴லயஸ இத்யுக்தாத்³ருஶ்யத்வாயோக³:; அநுபூ⁴தாயாம் தா⁴நாயாமேவ மஹாந் ந்யக்³ரோத⁴ஸ்திஷ்ட²தி ஸ த்வயா(அ)நபி⁴வ்யக்தத்வாத் ந ஜ்ஞாயத இத்யேவம்பரத்வாத் । நநு–யத்³யஷ்டமே விது³ஷோ ப்³ரஹ்மப்ராப்திமாத்ரம் விவக்ஷிதம் , ததா³ தஸ்ய வாங்மநஸி ஸம்பத்³யத இத்யாதி³ தேஜ:பரஸ்யாம் தே³வதாயாமித்யந்தமேவ வாக்யம் ஸ்யாத் , யாவத்³வா வாங்மநஸி ஸம்பத்³யத இத்யாதி³ வ்யர்த²ம் ஸ்யாதி³தி சேந்ந; லௌகிகமரணே ய: ஸத்ஸம்பத்திக்ரம: ஸ ஏவ விது³ஷோ(அ)பி விஶேஷஸ்து ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநக்ருத இதி அமுமர்த²ம் ப்ரதிபாத³யிதும் த்³ருஷ்டாந்தே(அ)ந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் ஸத்ஸம்பத்திக்ரம இதி வையர்த்²யாபா⁴வாத் । ந ச 'தத் ஸத்யம் ஸ ஆத்மா' இத்யத்ராத்மஶப்³தே³நாணிமஶப்³தோ³க்தேஶ்வர ஏவ க்³ருஹ்யதே ந து ஜீவ:, "யதா³ப்நோதி யதா³த³த்தே யச்சாத்தி விஷயாநிஹ । யச்சாஸ்ய ஸந்ததோ பா⁴வஸ்தஸ்மாதா³த்மேதி கீ³யதே ॥” இதி வசநாதி³தி வாச்யம் । கதம ஆத்மேத்யாதௌ³ ஆத்மஶப்³த³ஸ்ய ஜீவே ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் , வசநோக்தவிஷயாத்த்ருத்வஸ்ய ஜீவ ஏவ ச ஸம்ப⁴வாத் தத்பரிக்³ரஹஸ்யைவோசிதத்வாத் । யச்ச ‘தமேவைகம் ஜாநத² ஆத்மாந'மிதி வாக்யோக்தோ ந ஜீவ: தத்³வாசிஶப்³தா³பா⁴வாதி³தி ஸித்³தா⁴ந்திதம் , ததா³த்மஶப்³த³ஸ்ய ந ஜீவே அமுக்²யத்வாபி⁴ப்ராயேண கிம்து ப்ரதா⁴நாதௌ³ । ஜீவஸ்ய து ஆத்மத்வே(அ)பி பரிச்சி²ந்நதயா ஜக³த்கர்த்ருத்வாஸம்ப⁴வாத் வ்யுதா³ஸ இத்யேவம்பரம் ஜீவேநாத்மநேதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யாநுபபத்தேஶ்ச । ந ச ஜீவஶப்³தே³ந ஈஶ்வர ஏவோக்த:; ரூடி⁴பரித்யாகே³ காரணாபா⁴வாத் , ரூடே⁴ஶ்ச க்ல்ருப்தத்வாத் , அஹம் ஹி ஜீவஸம்ஜ்ஞ இத்யாதே³ஶ்ச அபே⁴த³பக்ஷே(அ)பி ஸம்ப⁴வாத் । ந ச ப்ராணதா⁴ரகத்வமீஶமாத்ரவ்ருத்தி; ஜீவஸாதா⁴ரணத்வாத் । ந ச த்ரிவ்ருத்கரணபூர்வகநாமரூபவ்யாகரணஸ்ய ஜீவே(அ)ஸம்ப⁴வ: அஸ்மதா³தா³வஸம்ப⁴வே(அ)ப்யத்ரிவ்ருத்க்ருதபூ⁴தாரப்³த⁴லிங்க³ஶரீராபி⁴மாநிநோ ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய நாமரூபாத்மகப்ரபஞ்சவ்யாகரணஸம்ப⁴வாத் । ந ச தர்ஹி புநர்ஜீவப்ரவேஶோக்த்யயோக³: 'தத்தேஜ ஐக்ஷத தா ஆப ஐக்ஷந்த இமாஸ்திஸ்ரோ தே³வதா' இதி பூர்வமேவ சேதநத்வஸித்³தே⁴ரிதி வாச்யம்; அவ்யாக்ருதபூ⁴தஸ்ருஷ்டௌ ஸாக்ஷாத்காரணத்வவத் ப்³ரஹ்மாண்டா³தி³ஸ்ருஷ்டௌ ந ஸாக்ஷாத்காரணதா கிம்து ஸ்வாபி⁴ந்நஜீவத்³வாரேணேத்யேவம்பரத்வாத் । கிம்ச ‘ஏகமேவாத்³விதீயமித்யுபக்ரமாத் ந ஶ்யேநாதி³த்³ருஷ்டாந்தாநுஸாராத³ததி³தி பத³ச்சே²தோ³ யுக்த:; ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநவிரோதா⁴த் , ப்³ரஹ்மஜீவைக்யஸ்யாப்ரஸக்தத்வேந நிஷேதா⁴நுபபத்தேஶ்ச । ந ச-‘இஷ்டாபூர்தம் மந்யமாநா வரிஷ்ட²'மித்யாதா³விவ ஶ்ருதிதாத்பர்யாபரிஜ்ஞாநேந ‘தத்³தை⁴க ஆஹுரஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீ'தி³த்யாதா³விவாநாதி³குஸமயேந வா தே³ஹேந்த்³ரியாதீ³ந் ப்ரதி ஸ்வாதந்த்ர்யரூபஸ்ய ஐஶ்வர்யஸ்ய ஸர்வைரபி ஸ்வாத்மந்யபி⁴மந்யமாநத்வேந ப்ரத்யக்ஷேண வா ப்ரஸக்திரேக்யஸ்யேதி வாச்யம் ; ஐக்யதாத்பர்யஸ்ய ப்ரமிதத்வேந ஸுஸமயத்வஸ்ய வ்யவஸ்தா²பிதத்வேந ச தாத்பர்யாபரிஜ்ஞாநகுஸமயப்ராப்தத்வஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் । ஐக்யலிங்க³ஸ்யாபி அபி⁴மாநிகத்வாபா⁴வேந தேந சேத் ப்ரஸக்தி: ததா³ நிஷேத்³து⁴மஶக்யதைவ; தே³ஹேந்த்³ரியாதீ³நாம் ஜீவஸ்யைக்யேநாத்⁴யஸ்தத்வாத் தாந் ப்ரதி ஸ்வாதந்த்ர்யாபி⁴மாநஸ்ய ஸார்வலௌகிகஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் யத்கிஞ்சித்ப்ரதி ஸ்வாதந்த்ர்யஸ்ய ஈஶ்வரலக்ஷணத்வாபா⁴வாச்ச । ஏதேந–ஏகமேவாத்³விதீயமிதி ஸமாத்²யதி⁴கராஹித்யஸ்யோபக்ரமாத் ஐததா³த்ம்யமிதி தஸ்யைவோபஸம்ஹாராத் அதத்த்வமஸீதி நவக்ருத்வோ(அ)ப்⁴யாஸாத் ஶாஸ்த்ரம் விநா ஶாஸ்த்ரைகக³க்³யஸ்ய ஈஶ்வரபே⁴த³ஸ்யாப்ரஸக்ததயா(அ)பூர்வத்வாத் அத² ஸம்பத்ஸ்யத இதி ப²லஶ்ரவணாத் யேநாஶ்ருதம் ப⁴வதீத்யர்த²வாதா³த் ஶகுநிஸூத்ராதி³த்³ருஷ்டாந்தைருபபாத³நாத் ஷட்³வித⁴தாத்பர்யலிங்கா³நி பே⁴த³பராண்யேவேதி–நிரஸ்தம்; ஏகமேவேத்யத்ர ஸமாப்⁴யதி⁴கராஹித்யமாத்ரேண பே⁴தோ³பக்ரமத்வாபா⁴வாத் , அபே⁴தே³(அ)பி தத்ஸம்ப⁴வாத் , ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநவிரோதா⁴த், த்³விதீயாபா⁴வமாத்ரஸ்யைவோபக்ரமாத் । அத ஏவாப்⁴யாஸோபஸம்ஹாராவபி பே⁴த³விஷயௌ ந ப⁴வத: அபே⁴தே³ து யதா²(அ)பூர்வதா ததோ²க்தம் । ப²லார்த²வாதோ³பபத்தீநாமபே⁴த³ ஏவ ஸம்ப⁴வாச்ச । ததா² ஶாகா²ந்தரஸ்தி²தாபே⁴த³வாக்யாநாமுபாஸநாப்ரகரணஸ்தி²தாநாம் தூபாஸநாபரதயா நாபே⁴த³பரவாக்யவிரோத⁴: ॥

ப்³ருஹதா³ரண்யகஸ்தி²தஸ்ய து ‘ப்³ரஹ்ம வா இத³மக்³ர ஆஸீத் ததா³த்மாநமேவாவேத³ஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீ'தி வாக்யஸ்யாநுபாஸநாப்ரகரணஸ்த²தயா அபே⁴த³ப்ரமாபகத்வமேவ । ந ச தத்³யோ யோ தே³வாநாம் ப்ரத்யபு³த்⁴யத ஸ ஏவ தத³ப⁴வத்தத²ர்ஷீணாம் ததா² மநுஷ்யாணாமிதி பே⁴த³பரவாக்யஶேஷவிரோத⁴:; தத்ராபி தே³வாதி³ஷு ப்ரபு³த்³த⁴ம் புருஷம் நிர்தா⁴ர்ய ‘ஸ ஏவ தத³ப⁴வதி³'தி ப்³ரஹ்மாபே⁴த³பரத்வேந பே⁴த³பரத்வாபா⁴வாத் । ந ச–அத்ர வாக்யே ப்³ரஹ்மண ஏவ ப்ரக்ருதத்வாந்நாநேந ஜீவப்³ரஹ்மைக்யஸித்³தி⁴ரிதி-ஶங்க்யம்; யோ தே³வாநாமிதி ஜீவபராமர்ஶிவாக்யஶேஷாநுஸாரேண ப்³ரஹ்மபத³ஸ்ய கார்யப்³ரஹ்மபரத்வாத் , ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மபரத்வே ச போ³த⁴நிமித்தஸ்ய தஸ்மாத்தத்ஸர்வமப⁴வதி³தி ஸார்வாத்ம்யலக்ஷணப²லகீர்தநஸ்யாயுக்தத்வாபத்தே: । ந ச–'நாம ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸீதாதி³த்யோ ப்³ரஹ்மேத்யாதே³ஶ' இத்யாதா³விதிஶப்³த³ஶிரஸ்கதயா நாமாத்³யபே⁴தா³பா⁴வாத³த்ராபீதிஶப்³த³ஶிரஸ்கதயா ப்³ரஹ்மபே⁴தா³பா⁴வ இதி-ஶங்க்யம்; அநுபாஸநாப்ரகரணஸ்த²த்வே நாபே⁴தா³விவக்ஷாயா நாம ப்³ரஹ்மேத்யாதா³விவ வக்துமஶக்யத்வாத் । ந சேதி ஶப்³த³வையர்த்²யம்; ஆத்மேத்யேவோபாஸீத இத்யாதா³விவ ஶப்³த³ஜ்ஞாநயோ: ஸ்வாபா⁴விகஸகர்மகத்வப்ராப்தௌ தந்நிராகரணபரத்வேநோபயோகா³த் । யச்ச-அஹம்ஶப்³தோ³ ஜீவாந்தர்யாமிணி முக்²ய: அஹம் மநுரப⁴வம் ஸூர்யஶ்சேதி அந்தர்யாமிண்யஹம்ஶப்³த³ப்ரயோகா³த் , ஸர்வாந்தர்யாமிகோ விஷ்ணு: ஸர்வநாம்நா விதீ⁴யதே । ஏஷோ(அ)ஹம் த்வமஸௌ சேதி ந து ஸர்வஸ்வரூபத: ॥ இதி வசநாச்சேதி; தந்ந; ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்ட்யா தூபதே³ஶோ வாமதே³வவதி³தி ந்யாயேந வாமதே³வஜீவசைதந்யஸ்ய வஸ்துதோ ப்³ரஹ்மாபே⁴தே³ந ஸூர்யாதி³பா⁴வஸ்யோக்ததயா அந்தர்யாமிபரத்வாபா⁴வாத் ‘தத்³யோ யோ தே³வாநாம் ப்ரத்யபு³த்⁴யத ஸ ஏவ தத³ப⁴வ'தி³தி பூர்வவாக்யே தத்த்வபோ³த⁴நிமித்தகப்³ரஹ்மபா⁴வஸ்ய ப்ரக்ருததயா பஶ்யந் ப்ரதிபேதே³ இத்யாதே³ரபி போ³த⁴நிமித்தப்³ரஹ்மபா⁴வபரதயா அந்தர்யாமிபரத்வாபா⁴வாத் । ஸ்ம்ருதேரபி அஸாதா⁴ரணதத்ததா³த்மநி ஶக்தேராவஶ்யகதயா தத்ஸஹசாரேணாந்தர்யாமிணி ஏஷோ(அ)ஹமித்யாதி³ப்ரயோக³:, ந து ஸர்வஸ்வரூபத இதி । நிஷேத⁴ஸ்ய தூபஹிதயோரைக்யாபா⁴வநிப³ந்த⁴நத்வாந்ந விரோத⁴: । அத ஏவ—விஶிஷ்டசைதந்யரூபே வாமதே³வே விஶிஷ்டசைதந்யரூபமநுஸூர்யாதி³பா⁴வோ ந ஸம்ப⁴வதீதி–நிரஸ்தம் । ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்ட்யா தூக்தத்வாத் । ந ச தர்ஹி ஶுத்³த⁴சித்யப⁴வமித்யுத்தமபுருஷாயோக³:; பூ⁴தபூர்வக³த்யா ஸம்ப⁴வாத் । ந ச–அஹம் பூ⁴மிமதா³மார்யாயேத்யாத்³யயோக³:, நஹி சிந்மாத்ரம் பூ⁴மிதா³த்ரிதி வாச்யம்; உபஹிதசிதமாதா³ய தேஷாமுபபத்தே: । அஹம் நாமாப⁴வத்தஸ்யோபநிஷத³ஹமித்யாதே³ஶ்ச தாத்³ருஶோபாஸநாபரத்வேந ஶக்திநிர்ணாயகத்வாபா⁴வாத் । தஸ்மாந்நாந்தர்யாம்யபே⁴த³பரேயம் ஶ்ருதி:; அந்தர்யாமிணி பே⁴தா³ப்ரஸக்தேஶ்ச । ந ச நியம்யாநந்த்யாதி³நா ப்ரஸக்தி; ஏகஸ்மிந்நபி ஜீவே அநேகாவயவநியாமகத்வஸ்யைகஸ்மிந்நபி ராஜந்யே அநேகதே³ஶநியாமகத்வஸ்ய ச த³ர்ஶநாத் । “ஸ யஶ்சாயம் புருஷே யஶ்சாஸாவாதி³த்யே ஸ ஏக:” இத்யஸ்யாபி நாந்தர்யாம்யைக்யபரதா; ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரமித்யாதி³நா ஶுத்³த⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரக்ருததயா தஸ்மிந்நுபாதி⁴க்ருதபே⁴த³ஸ்ய தாத்த்விகத்வப்ரஸக்தௌ தந்நிராகரணார்த²த்வேந ஐக்யோபதே³ஶோபபத்தே: । ந சைவம் சா²ந்தோ³க்³யே ய ஏஷ ஆதி³த்யே புருஷோ த்³ருஶ்யதே ஸோ(அ)ஹமஸ்மீத்யத்ர ஸ ஏவைநாந் ப்³ரஹ்ம க³மயதீத்யத்ர பே⁴த³பரோத்தரவாக்யவிரோத⁴:; தஸ்ய உபாஸநாப்ரகரணஸ்த²த்வேநாஹம்க்³ரஹோபாஸநாபரதயா விரோதா⁴பா⁴வாத் । ந சோபாஸநாப்ரகரணஸ்தி²தவாக்யப³லாதை³க்யாஸித்³தா⁴வபி அநுபாஸநாப்ரகரணஸ்தி²தாத³பி தத³ஸித்³தி⁴: ஶங்க்யா; அந்யஶேஷத்வஸ்ய தஸ்ய தத்ப்ரயோஜகஸ்யாபா⁴வாத் , அத² யோ(அ)ந்யாம் தே³வதாமுபாஸ்த இத்யுத்தரவாக்யஸ்ய பே⁴த³ஜ்ஞாநநிந்தா³பரதயா தத³நுஸாரேண பூர்வவாக்யஸ்யோபாஸநாபரத்வாயோகா³த் । யத்து ப்³ரஹ்மஶப்³தோ³(அ)த்ர ப்³ராஹ்மணார்த² இதி ந பரப்³ரஹ்மைகஸித்³தி⁴:, அந்யதா² பூர்வவாக்யே ஆத்மாநமேவாவேத³ஹமித்யநேநைவ ப்³ரஹ்மேதி ஜ்ஞாநஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாத் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி வ்யர்த²மிதி, தந்ந; ஆத்மஶப்³தே³ந ஜீவசைதந்யமநூத்³ய ப்³ரும்ஹிதத்வாத்³யுபலக்ஷிதப்³ரஹ்மசைதந்யாபே⁴த³விதி⁴பரத்வேந ஸார்த²கத்வாத் । ததா²ச ஸ்ம்ருதி: ‘அஹம் ஹரி: ஸர்வமித³ம் ஜநார்த³ந' இத்யாதி³காபி ஸங்க³ச்ச²தே । யத்து “அத² யோ(அ)ந்யாம் தே³வதாமுபாஸ்தே(அ)ந்யோ(அ)ஸாவந்யோ(அ)ஹமஸ்மீதி ந ஸ வேத³ யதா² பஶுரி"த்யத்ராந்தர்யாமிபே⁴த³ஜ்ஞாநநிந்த³நமிதி, தந்ந; அந்தர்யாமிணோ(அ)ப்ரக்ருதத்வாத் பத³த்³வயலக்ஷணாதே³ஸ்தாத்பர்யாநுரோதே⁴ந லப்³த⁴த்வாத் । யத்து அத்ர யோ(அ)ந்யோ ஜீவ: அந்யாம் விலக்ஷணாம் தே³வதாமுபாஸ்தே அந்யோ(அ)ஸௌ பரமாத்மா அஹமஸ்மீதி ந ஸ வேத³ யதா² பஶுரித்யர்த² இதி, தத்துச்ச²ம் ; வ்யவஹிதாந்வயதோ³ஷாத் । அஹம் ஶப்³த³ஸந்நிஹிதாந்ய இத்யஸ்ய ய இத்யத்ர நயநாத் । ந ச-‘யஸ்ய யேநார்த²ஸம்ப³ந்த⁴' இதி ந்யாயேந ஸந்நிதா⁴நாத்³யோக்³யதாயா: ப்ரப³லத்வமிதி–ஶங்க்யம்; யதா²ஸ்தி²தார்த²ஸம்ப³ந்தே⁴(அ)ப்யுக்தக்ரமேண யோக்³யதாஸத்த்வாத் । ந சேயம் ஶ்ருதி: ஸ்வாதந்த்ர்யேணாந்யஸத்³பா⁴வநிஷேதி⁴கா; அந்யத்வப்ரதியோகி³நி ஸ்வாதந்த்ர்யோபஸ்தா²பகபதா³பா⁴வாத் ।। யத்து கைஶ்சிது³பாஸ்த இதி ஶ்ரவணாத் ப்ரயத்நஸாத்⁴யஜ்ஞாநவிஜாதீயவ்ருத்த்யந்தரரூபோபாஸநாயா ஏவ நிஷேத⁴: ந து ஜ்ஞாநஸ்யேத்யுக்தம் , தந்ந; “தத்³யோ யோ தே³வாநாம் ப்ரத்யபு³த்⁴யதே’தி பூர்வவாக்யே ந ஸ வேதே³தி நிந்தா³வாக்யே ச வேத³நஸ்யைவ நிர்தே³ஶாத் மத்⁴யஸ்தி²தோபாஸ்தேரபி ஜ்ஞாநபரத்வாத் ॥ ஏவம் முண்ட³கே ‘ஸ யோ ஹ வை தத்பரமம் ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி' இத்யேதத³பி வாக்யமபே⁴த³பரமேவ । ந ச த்³விதீயப்³ரஹ்மஶப்³தோ³ ஜீவபர ஏவ, தஸ்ய ஜாதிஜீவகமலாஸநாத்³யநேகார்த²த்வாத் , த்³வே ப்³ரஹ்மணீ இத்யாதௌ³ ஜீவே ப்³ரஹ்மஶப்³த³ப்ரயோக³ஸம்ப⁴வாச்ச, ய: பரமம் ப்³ரஹ்ம வேத³ ஸ ஜீவ ஏவ ப⁴வதி ந து பரமம் ப்³ரஹ்மேத்யர்த²: । அதஏவ ஆத்³யோ ப்³ரஹ்மஶப்³த³: பரமத்வேந விஶேஷித இதி வாச்யம்; ஜீவே ப்³ரஹ்மபத³ப்ரயோக³ஸம்ப⁴வே(அ)பி ப்ரக்ருதே பரப்³ரஹ்மோபாதா³நமேவோசிதம் , ஜீவபா⁴வஸ்யாப்³ரஹ்மபா⁴வஸ்ய ச ப்ராகே³வ ஸித்³த⁴தயா ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸாத்⁴யத்வாபா⁴வாத் । ஏவம் ச அர்தா²த்³விதீயப்³ரஹ்மப⁴வநமபி பரமத்வவிஶேஷிதமேவ । யச்ச ப்³ரஹ்ம ப⁴வதீத்யஸ்ய ப்³ரஹ்மதத்த்வரூபப்³ரஹ்மத்வாக்ராந்தோ ப⁴வதீத்யர்த²: । ஸம்பூஜ்ய ப்³ராஹ்மணம் ப⁴க்த்யா ஶூத்³ரோ(அ)பி ப்³ராஹ்மணோ ப⁴வேத் இதிவத் । நஹி ஶூத்³ரோ(அ)பி பூஜிதவ்ராஹ்மணவ்யக்திர்ப⁴வதி, கிம்து ப்³ராஹ்மணத்வஜாத்யாக்ராந்த இதி, தந்ந; பூர்வோக்தயுக்த்யா ப்ரக்ருதே வ்யக்த்யபே⁴த³ஸ்யைவ ஸம்ப⁴வேந த்³ருஷ்டாந்தவைஷம்யாத் । ந ச-‘அஸ்ய மஹிமாந'மிதி வாக்யஶேஷாத்ததீ³யமஹத்த்வப்ராப்திரேவ, ந து தத்³பா⁴வ இதி–யுக்தம் ; தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ப்ரபஞ்சவிலக்ஷணம் யோ வேத³, ப்ரபஞ்சம் தத்³விபூ⁴திம் ச யோ வேத³, ஸ வீதஶோகோ ப⁴வதீத்யேவம்பரத்வாத் । ந ச- ’யதா² நத்³ய: ஸ்யந்த³மாநா' இதி பி⁴ந்நநதீ³த்³ருஷ்டாந்தோக்திரயுக்தேதி வாச்யம்; ஸ்பஷ்டபே⁴த³விலயநமாத்ரபரத்வேந த்³ருஷ்டாந்தோபபத்தேருக்தத்வாத் । பராத் பரம் புருஷமுபைதி தி³வ்யமிதி ந தே³ஶாந்தரஸ்த²ப்³ரஹ்மப்ராப்த்யுக்திபரா; தஸ்யா: ஸகு³ணோபாஸநாப²லத்வேந ப்³ரஹ்மவித்³யாப²லத்வாஸம்ப⁴வேந ஸ்வரூபபூ⁴தப்³ரஹ்மப்ராப்திபரத்வாத் । ந ச-அத்³வைதமதே நித்யம் ப்³ரஹ்மபூ⁴தஸ்யாபூர்வப்³ரஹ்மபா⁴வோக்திரயுக்தேதி வாச்யம்; கண்ட²க³தசாமீகராதௌ³ ப்⁴ராந்திநிவ்ருத்திமாத்ரேண ப்ராப்தப்ராப்திரூபதயா ப²லத்வத³ர்ஶநாத் । ந சாரோபநிவ்ருத்தேரஶப்³த³த்வம் ; ஶ்ருதார்தா²பத்திக³ம்யதயா ஶாப்³த³த்வோபபத்தே: । ‘ப்³ரஹ்மைவ ஸந் ப்³ரஹ்மாப்யேதீ’தி ஶ்ருதிரப்யைக்யபரா । ந சாத்ர ப்ரத²மவ்ரஹ்மபத³ஸ்ய ஜீவபரத்வாபா⁴வே கர்த்ருகர்மபா⁴வவிரோத⁴:; ஸாக்ஷாத்காரப்ராக்காலீநௌபாதி⁴கபே⁴த³மாதா³ய தாத்³ருங்நிர்தே³ஶோபபத்தே: । பரே(அ)வ்யயே ஸர்வ ஏகீப⁴வந்தீத்யேதத³ப்யபே⁴தே³ மாநம் । ந ச கா³வ: ஸாயம் கோ³ஷ்ட² ஏகீப⁴வந்தி । ஏகீபூ⁴தா ந்ருபா: ஸர்வே வவர்ஷு: பாண்ட³வம் ஶரை:। கீடோ ப்⁴ரமரேணைகீபூ⁴த இதி ஸ்தா²நைக்யமதைக்யஸாத்³ருஶ்யநிப³ந்த⁴நைகீபா⁴வஸ்ய கோ³ந்ருபகீடப்⁴ரமராதௌ³ த³ர்ஶநாத் அத்ராபி தைரேவ நிமித்தை: கௌ³ண ஏகீபா⁴வ இதி வாச்யம்; முக்²யத்வே ஸம்ப⁴வதி கௌ³ணத்வஸ்யாயோகா³த் । ப்³ரஹ்மைக்யமாத்ரபரத்வேந ஸக்ருது³ச்சரிதஸ்ய நாநேகார்த²பரத்வஶங்காபி । ந சைக்யஸ்ய ப்ராகே³வ ஸித்³த⁴தயா அபூ⁴ததத்³பா⁴வார்த²ச்விப்ரத்யயாயோக³:; ஸ்வக்³ருஹநிக்ஷிப்தாஜ்ஞாதநிதி⁴வத் ஸதோ(அ)ப்யாவ்ருதத்வேநாபூ⁴தஸமதயா ச்விப்ரத்யயோபபத்தே: । ந ச பரே(அ)வ்யய இதி ஶ்ருதஸப்தமீஹாநிரஶ்ருதத்ருதீயா கல்பநாபத்திஶ்சேதி வாச்யம்; ஶ்ருத்யந்தராநுஸாரேண ஸப்தம்யா அநநுஸரணீயத்வாத் । ந ச ‘பரமம் ஸாம்யமுபைதி பராத்பரம் புருஷமுபைதீ’தி பூர்வோத்தரவாக்யவிரோத⁴:। தஸ்ய ப்ராகே³வ நிராஸாத் । ததா²ந்தர்யாமிப்ரகரணஸ்த²ம் ’நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டே'திவாக்யம், அக்ஷரப்ரகரணஸ்த²ம் நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்ட்ரி'தி வாக்யம் ச ஐக்யே ப்ரமாணம் । ந சாத இத்யநேந ப்ரஸ்துதம் ஸர்வநியந்தாரம் பராம்ருஶ்யாந்யோ த்³ரஷ்டா நாஸ்தீத்யுக்தே: ஸ்வநியாமகத்³ரஷ்ட்ரந்தரநிஷேத⁴ ஆயாதி, ந து த்³ரஷ்ட்ருஸாமாந்யநிஷேத⁴:, அஸ்மிந் க்³ராமே அயமேவ ஸர்வநியாமகோ நாந்ய: புருஷோ(அ)ஸ்தீத்யாதா³வந்யஶப்³த³ஸ்ய ப்ரஸ்துதஸத்³ருஶாந்யபரதயா வ்யுத்பந்நத்வாத் ஸமாநமிதரச்ச²யேநேநேத்யத்ர இதரஶப்³த³ஸ்ய பூர்வநிர்தி³ஷ்டஸத்³ருஶபரத்வோக்தேஶ்சேதி வாச்யம்; அநேந ஹ்யேதத்ஸர்வம் வேதே³தி ப்ரதிஜ்ஞாதஸ்ய ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநஸ்யோபபாத³நார்த²ம் அந்யத்வேந ப்ரதீதேந ஜீவேநாபே⁴த³போ³த⁴நாத் அசேதநவர்க³ஸ்ய அதோ(அ)ந்யதா³ர்தம் நேதி நேதீதி நிஷேதா⁴ச்ச ஜீவப்³ரஹ்மாபே⁴த³ ஏவ வாக்யப்ரமேய: । த்³ருஷ்டாந்தே து அபே⁴த³ஸ்யாவிவக்ஷிதத்வாத் த்வது³க்தப்ரகாராஶ்ரயணே பா³த⁴காபா⁴வாத் । ந சாத்ராப்யந்தர்யாமிவாக்யே ய ஆத்மநோ(அ)ந்தர: யமாத்மா ந வேத³ யஸ்யாத்மா ஶரீரம் ய ஆத்மாநமந்தரோ யமயதீ’தி பூர்வவாக்யேந ’ஏஷ த ஆத்மா(அ)ந்தர்யாம்யம்ருத: அதோ(அ)ந்யதா³ர்தமி’த்யுத்தரவாக்யே ச விரோத⁴:, தத்ர பரமாத்மநோ(அ)ந்யம் சேதநமங்கீ³க்ருத்ய தஸ்யார்தியுக்தத்வேநாஸ்வாதந்த்ர்யஸ்யைவோக்திரிதி வாச்யம்; பூர்வவாக்யஸ்யௌபாதி⁴கபே⁴த³மாத்ரேணோபபத்தே: । உத்தரவாக்யேந ந சேதநாந்தரஸ்யார்தியோகோ³ விதீ⁴யதே, கிம்து ‘ஏஷோ(அ)ந்தர்யாமீ தே ஆத்மே’தி ஜீவஸ்வரூபபூ⁴தாந்தர்யாமிணோ வ்யதிரிக்தம் ஸர்வம் ஆர்தம் விநஶ்வரமிதி வா மித்²யேதி வா போ³த⁴நாந்ந விரோத⁴ஶங்கா । அதஏவ–அக்ஷரவாக்யே(அ)பி ‘ஏதஸ்ய வா அக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே கா³ர்கி³ ஸூர்யாசந்த்³ரமஸௌ வித்⁴ருதௌ திஷ்ட²த:' இத்யாதி³பூர்வவாக்யேந விரோத⁴–இத்யபாஸ்தம் । கிம்ச ’த்³விதீயாத்³வை ப⁴யம் ப⁴வதீ’தி பே⁴த³ஸ்ய ப⁴யஹேதுத்வேந நிந்தி³தத்வாத³ப்யபே⁴த³ ஏவோபநிஷத்³க³ம்ய: । ந ச அஸ்ய விரோதி⁴ந: ஸமாநாத் ப⁴யம் ப⁴வதீத்யேவார்த²:, லோகே தாத்³ருஶாதே³வ ப⁴யம் ப⁴வதீதி லோகஸித்³தா⁴நுவாதி³த்வாத் பூர்வத்ர ’தஸ்மாதே³காகீ பி³பே⁴தி' உத்தரத்ர ‘தஸ்மாதே³காகீ ந ரமத' இதி ஶ்ரவணாச்சேதி வாச்யம்; யந்மத³ந்யந்நாஸ்தி கஸ்மாந்ந பி³பே⁴மீதி தத ஏவாஸ்ய ப⁴யம் வீயாயேதி ஶ்ருதே: । ஸாமாந்யதோ த்³விதீயமாத்ரத³ர்ஶநஸ்யைவ ப⁴யஹேதுத்வாத் விஶேஷகல்பநாயோகா³த் ஏகாகீ பி³பே⁴தீதி பூர்வவாக்யே பரமார்த²த³ர்ஶநரஹிதஸ்ய தந்நிமித்தப⁴யஸம்ப⁴வாத் ஏகாகீ பி³பே⁴தீத்யுக்தம் । உத்தரவாக்யே தஸ்மாதே³காகீ ந ரமத இத்யத்ர இஷ்டஸம்யோக³ஜந்யரதேரேகாகிந்யபா⁴வாத் ஏகாகிநோ ரதிர்நாஸ்தீத்யுக்தம் । ததஶ்சாதத்த்வஜ்ஞவிஷயோக்தவாக்யாநுஸாரேண தத்த்வஜ்ஞவிஷயமத்⁴யவாக்யஸ்ய ஸ்வார்த²ஸமர்பணேநாப்யுபயுக்தத்வாத் தத்³விரோத்⁴யர்த²பரத்வாயோகா³த் ஏதஸ்மிந்நுத³ரமந்தரம் குருதே । அத² தஸ்ய ப⁴யம் ப⁴வதீதி பே⁴த³நிந்த³யாப்யபே⁴த³ஸித்³தி⁴: । ந ச–ஏதஸ்மிந்நிதி ஶ்ரவணாத் ஸ்வக³தபே⁴த³நிஷேதோ⁴(அ)யம், ந பே⁴த³மாத்ரநிஷேத⁴ இதி - ஶங்க்யம்; அல்பார்த²காரஶப்³த³ஸ்வாரஸ்யாப்யர்த²கோத்பாத³ஸ்வாரஸ்யாத் ஏதஸ்ய ப்ரதியோகி³த்வேநாநுல்லேகா²ச்ச பே⁴த³மாத்ரநிஷேத⁴பரதயா தத்³விஶேஷநிஷேத⁴பரத்வகல்பநாயோகா³த் । ஏவம் ’ஏகோ தே³வ: ஸர்வபூ⁴தேஷு கூ³ட⁴' இத்யாதி³ஶ்ருதிரப்யத்ரைக்யே ப்ரமாணம் । ந ச–அந்தர்யாம்யைக்யபரேயம் ஶ்ருதி:, ’யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே' இத்யாதா³விவ பூ⁴தஶப்³த³ஸ்ய சேதநபரத்வாதி³தி வாச்யம் ; த்³ருஷ்டாந்தாஸம்ப்ரதிபத்தே:, சேதநஸ்ய ஜாயமாநத்வாத்³யயோகா³த் , பூ⁴தஹிம்ஸாநிஷேத⁴வாக்ய இவ சேதநாதி⁴ஷ்டி²தப்ராணஶரீராதே³ரேவ பூ⁴தஶப்³த³வாச்யத்வாத் । அத ஏவ ‘ஏக ஏவ ஹி பூ⁴தாத்மா பூ⁴தே பூ⁴தே வ்யவஸ்தி²த: ।' இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிரபி । ஏவம் ‘யாவந்மோஹம் து பே⁴த³: ஸ்யாத் ஜீவஸ்ய ச பரஸ்ய ச । தத: பரம் ந பே⁴தோ³(அ)ஸ்தி பே⁴த³ஹேதோரபா⁴வத: ॥ விபே⁴த³ஜநகே(அ)ஜ்ஞாநே நாஶமாத்யந்திகம் க³தே । ஆத்மநோ ப்³ரஹ்மணோ பே⁴த³மஸந்தம் க: கரிஷ்யதி ॥' இத்யாதி³ஸ்ம்ருத்யா பே⁴த³ஸ்யாவித்³யகத்வப்ரதீதேரபே⁴த³ ஏவ தாத்த்விக இதி க³ம்யதே । ந சாத்ர பே⁴த³ஶப்³தோ³ மித்ரபே⁴த³ இத்யாதா³விவ வைமத்யார்த²:; ததா² ஸதி லக்ஷணாபத்தே:, அந்யோந்யாபா⁴வாதே³ரேவ முக்²யத்வாத் , ஶ்ருதார்த²த்யாக³ஸ்யாந்யாய்யத்வாத் । 'க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்³தி⁴ ஸர்வக்ஷேத்ரேஷு பா⁴ரத' இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிரப்யத்ர மாநம் । ந ச க்ஷேத்ரஜ்ஞம் ஸர்வஜ்ஞம் மாம் ஸர்வக்ஷேத்ரேஷு வித்³தீ⁴த்யர்த²: । ‘மஹாபூ⁴தாந்யஹங்கார' இத்யாத்³யுக்த்வா ‘ஏதத்க்ஷேத்ரம் ஸமாஸேந ஸவிகாரமுதா³ஹ்ருதம்' இத்யநேந ‘யஸ்ய ப்ருதி²வீ ஶரீர'மித்யாதி³ஶ்ருத்யேஶ்வரஶரீரதயோக்தம் சேதநாசேதநாத்மகம் ஸர்வம் க்ஷேத்ரமித்யுக்தத்வாதி³தி வாச்யம்; ஸர்வநியாமகதயா ஸகலக்ஷேத்ரஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ப்ராகே³வ ஸித்³தே⁴: பௌநருக்த்யாபத்தே:, தத்தத்க்ஷேத்ராதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வேந க்ஷேத்ரஜ்ஞபத³வாச்யஜீவாபே⁴த³பரத்வஸ்யைவோசிதத்வாத் । அத ஏவ "க்ஷேத்ராணி ச ஶரீராணி பீ³ஜாநி ச ஶுபா⁴ஶுபே⁴ । ஶ்ருதாநி வேத்தி யோகா³த்மா தத: க்ஷேத்ரஜ்ஞ உச்யதே । ப்ரக்ருதேஶ்ச விகாராணாம் த்³ரஷ்டாரமகு³ணாத்மகம் । க்ஷேத்ரஜ்ஞமாஹுர்ஜீவம் து கர்தாரம் கு³ணஸம்வ்ருதம் ॥” இத்யாதி³ஸ்ம்ருதௌ க்ஷேத்ரஜ்ஞஶப்³த³ஸ்ய ஸர்வாந்தர்யாமிஸர்வஜ்ஞபரத்வே(அ)பி ப்ரக்ருதே தத³ஸம்ப⁴வ:; ஜீவே ஸுப்ரஸித்³த⁴த்வாச்ச । ந ச ஶாஸ்த்ரஸ்தா² வேதி ந்யாய:; தஸ்ய ஏகதராஶாஸ்த்ரீயவிஷயத்வாத் । ஏவமந்யாந்யபி வாக்யாநி யதா²ஸம்ப⁴வமைக்யே யோஜ்யாநி । தஸ்மாதா³க³ம ஐக்யே மாநம் ॥

ஏவமநுமாநமபி தத்ர மாநம் । ஜீவா: பரமாத்மநஸ்தத்த்வதோ ந பி⁴த்³யந்தே, ஆத்மத்வாத் , பரமாத்மவத் । நநு–ஆத்மத்வம் ஜாதிரத்ர ஹேது:, ததா²சாபே⁴தே³ ஹேதூச்சி²த்திரேவ ப்ரதிகூலதர்க இதி–சேந்ந; தத்த்வதோ(அ)பே⁴தே³(அ)பி வ்யாவஹாரிகபே⁴தே³நைவ வ்யாவஹாரிகஜாதேரநுச்சே²தோ³பபத்தே: । ஜ்ஞாத்ருத்வாதி³த்யப்யத்ர ஹேது:; ஜீவே உபதே⁴யே அந்த:கரணோபஹிதவ்ருத்தேஸ்தஸ்யாஸித்³தே⁴ரபா⁴வாத் । வ்யவஹாரே ஸ்வபி⁴ந்நஜ்ஞாநாநபேக்ஷத்வம் ஹேது: । தவாபி ஜீவஸ்ய ஸ்வாபி⁴ந்நநித்யஜ்ஞாநஸ்யாபா³த்⁴யவ்யவஹாரவிஷயத்வாத் । அபா³த்⁴யத்வமப்யத்ர ஹேது: । ந ச ஜடே³ வ்யபி⁴சார:; தத்ர பா³த்⁴யத்வேந ஹேதோரபா⁴வாத் , தாத்த்விகபே⁴த³ஸ்ய ஸர்வத்ராஸத்த்வேந வ்யபி⁴சாராநவகாஶாத் । ந ச–ஏவம் வ்யாவஹாரிகபே⁴த³வ்யதிரேகோ(அ)ப்யேவமேவ ஸாத்⁴யதாம் ஜீவபரமாத்மநோரிதி வாச்யம்; தத்ர ப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴ஸ்யைவ பா³த⁴கத்வாத் , ஶ்ருத்யநுக்³ரஹாச்சாபா⁴ஸஸாம்யாபாத³நாப்ரயோஜகத்வாநவகாஶாத் । அத ஏவ விமதா ஜீவாஶ்சைத்ராத்தத்த்வதோ ந பி⁴த்³யந்தே, ஜீவத்வாச்சைத்ரவதி³தி ஜீவைக்யே, விமதா ஜீவா வஸ்துதோ ப்³ரஹ்மணோ ந பி⁴த்³யந்தே, வஸ்துத்வாத் , ப்³ரஹ்மவதி³தி ப்³ரஹ்மஜீவைக்யே ச யத³நுமாநம், தத்ர வ்யவஹாரதோ(அ)பி ந பி⁴த்³யந்த இத்யப்யேவம் ஸாத்⁴யதாமித்யாபா⁴ஸஸாம்யம்-அபாஸ்தம் । ஏவம் விமதாநி ஶரீராணி சைத்ராதி⁴ஷ்டி²தாநி, ஶரீரத்வாத் , ஸம்மதவத் । ந ச-ஏதாவதா ந ஜீவைக்யஸித்³தி⁴:, சைத்ராதி⁴ஷ்டி²தத்வே(அ)பி அந்யாதி⁴ஷ்டி²தத்வஸம்ப⁴வாத் , சைத்ரமாத்ராதி⁴ஷ்டி²தத்வே து அந்தர்யாம்யதி⁴ஷ்டி²தத்வேந த்³ருஷ்டாந்தே ஸாத்⁴யவைகல்யாபத்திரிதி வாச்யம் ; சைத்ரமாத்ரஸம்ஸார்யதி⁴ஷ்டி²தத்வஸ்ய ஸாத்⁴யத்வாத் । சைத்ரமாத்ரபோ⁴கா³யதநாநீதி வா ஸாத்⁴யம் । ந ச–போ⁴க்த்ருத்வமந்த:கரணவிஶிஷ்டஸ்ய, தச்ச ப்ரதிஶரீரம் பி⁴ந்நம் , யச்சைகம் ஶுத்³த⁴சைதந்யம் தந்ந போ⁴க்த்ரிதி பா³த⁴ இதி வாச்யம் ; போ⁴க்த்ருத்வஸ்ய விஶிஷ்டவ்ருத்தித்வே(அ)பி விஶேஷ்யவ்ருத்தித்வாநபாயாத் । ந சைவம் விமதாநி ஶரீராணி சைத்ரமநஸைவ யுக்தாநீத்யாபா⁴ஸ ஸாம்யம் ; மநஸோ(அ)ப்யைக்யே வ்யவஸ்தா²யா: ஸர்வதா²நுபபத்தே:, ஶ்ருத்யநுக்³ரஹாநநுக்³ரஹாப்⁴யாம் விஶேஷாச்ச, த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டிபக்ஷே தத³ப்⁴யுபக³மாச்ச । ஆத்மா, த்³ரவ்யத்வாபரஜாத்யா நாநா ந, விபு⁴த்வாத் ஆகாஶவத் । ந ச–ப்ரதிகல்பமாகாஶஸ்ய பே⁴தே³ந ஸாத்⁴யவைகல்யம் பரிச்சி²ந்நத்வேந ஸாத⁴நவைகல்யம் சாத்மத்வஸ்ய பரமாணுத்வாதி³வத³ஜாதித்வே(அ)பி ஆத்மபே⁴த³ஸித்³த்⁴யா சார்தா²ந்தரமிதி–வாச்யம் ; ஆத்மத்வாதி⁴கரணம், த்³ரவ்யத்வாபரஜாத்யைககாலே நாநா ந, ஸமாநகாலீநமூர்தமாத்ரஸம்யுக்தத்வாத், க³க³நவதி³த்யத்ர தாத்பர்யாத் । பக்ஷவிஶேஷணமஹிம்நா ச நார்தா²ந்தரம் । விமதோ பே⁴த³:, மித்²யா, ஏகஸ்யாம் த்³ருஶி கல்பிதோ வா, பே⁴த³த்வாத் , த்³ருஶ்யத்வாத்³வா, சந்த்³ரபே⁴த³வத் , ஏகஸ்யாம் த்³ருஶி க்ஷணிகவாதி³கல்பிதபே⁴த³வத்³வா । மித்²யாத்வம் ப்ராகு³க்தமேவ । ந ச கல்பிதஸாதா⁴ரணபே⁴த³த்வாஸித்³தி⁴:; பே⁴தே³ அகல்பிதத்வஸ்யைவாஸித்³தே⁴: । அதஏவ சந்த்³ரஸ்ய கல்பிதத்³விதீயசந்த்³ராத் பே⁴த³ஸ்ய ஸத்யத்வேந த்³ருஷ்டாந்தே ஸாத்⁴யவைகல்யம் , முக்தே: ஸம்ஸாராத் ப்³ரஹ்மணோ அந்ருதாத் பே⁴தே³ ச வ்யபி⁴சார இதி–நிரஸ்தம்; ந சைவமபே⁴தோ³ மித்²யா அபே⁴த³த்வாத் தே³ஹாத்மாபே⁴த³வதி³த்யாதி³ ஸுஸாத⁴ம்; ஶூந்யவாதா³பத்தேருக்தத்வாத் । ஏவம் விமதா பே⁴த³தீ⁴:, மித்²யா, பே⁴த³தீ⁴த்வாச்சந்த்³ரபே⁴த³தீ⁴வத் । ந ச ப்³ரஹ்மாந்ருதபே⁴த³ப்ரதீத்யாதௌ³ வ்யபி⁴சார:; தாஸாமபி பக்ஷஸமத்வாத் । ஆபா⁴ஸஸாம்யஸ்ய தாத்த்விகத்வே ப்ரத்யேதவ்யத்வாநுபபத்த்யைவ நிராஸ: । அத ஏவ ‘விமதம் தாத்த்விகஸ்வாந்தர்பே⁴த³ஶூந்யம் மஹத்த்வத: । யதே³வம் தத்ததா² யத்³வா க²ம் ததே²த³ம் யதஸ்ததா² ॥' இத்யத்ர க³க³நஸ்ய ஸாவயவத்வேந ந ஸாத்⁴யவைகல்யம்; ஸ்வாந்த:பதே³ந ஸ்வாவயவாதிரிக்தஸ்யோக்தே: । ஏவம் ஸம்வித், ஸ்வாந்தர்க³ணிகஸ்வாபா⁴விகபே⁴த³ஹீநா, உபாதி⁴மந்தரேணாவிபா⁴வ்யமாநபே⁴த³த்வாத் , க³க³நவத், ந ச ஸாத்⁴யவைகல்யம் ; நையாயிகதி³ஶா த்³ருஷ்டாந்தத்வோக்தே: । ந ச-இச்சா²தே³ரபி க⁴டபடாத்³யுபாதி⁴பே⁴தே³ந விபா⁴வ்யமாநபே⁴த³தயா வ்யபி⁴சாரஸ்தேஷ்விதி வாச்யம்; இச்சா²தீ³நாமேகாந்த:கரணபரிணாமத்வேந தத்ராபி ஸாத்⁴யஸத்த்வாத் । விமதோ அவ்யாப்யவ்ருத்தித⁴ர்மாநவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகோ பே⁴த³:, ஸ்வஸமாநாதி⁴கரணாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகீ³, பே⁴த³த்வாத் , ஸம்யுக்தபே⁴த³வத், விமதோ பே⁴த³:, கேவலாந்வய்யத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகீ³, பதா³ர்த²த்வாத் , நித்யத்³ரவ்யவத் , ஸ்வரூபேணாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வே யதா² ந துச்ச²த்வம் பாரமார்தி²கத்வாகாரேணாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வே ப்³ரஹ்மவத் ஸத்³ரூபதோபபத்த்யா ந யதா²ர்தா²ந்தரம், தத் ப்ராகு³க்தம் । அந்யோந்யாபா⁴வத்வம், ஸ்வஸமாநாதி⁴கரணாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³வ்ருத்தி, த்ரைகாலிகாபா⁴வவ்ருத்தித்வே ஸதி அபா⁴வத்வஸாக்ஷாத்³வ்யாப்யத்வாத் , அத்யந்தாபா⁴வத்வவதி³த்யநுமாநம் பூர்வோக்தஸம்யுக்தப்ரதியோகி³கபே⁴த³ரூபத்³ருஷ்டாந்தஸித்³த்⁴யர்த²ம் । ந ச ஶுக்தௌ ஶுக்திபே⁴த³ஸ்யாரோபிதஸ்ய ஸத்த்வேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் ; அஸத³ந்யதா²க்²யாதிவாதி³நஸ்தவாநங்கீ³க்ருதத்வேந தஸ்ய ஸாத்⁴யத்வாத் । ந ச த்ரைகாலிகத்வே மித்²யாத்வாயோக³:; மாயாசித்ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய காலத்வேந ஸர்வகாலஸ்தி²தேரதத்³விரோதி⁴த்வாத் । நசாவ்யாப்யவ்ருத்திதயா ஸம்யோகா³தி³வத் ஸமாநாதி⁴கரணாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வேநார்தா²ந்தரம்; பக்ஷவிஶேஷணமஹிம்நா அவ்யாப்யவ்ருத்தித்வஸ்யாஸம்ப⁴வேந தத³யோகா³த் । அநுஸந்தா⁴நாத்³வயவ்யவஸ்தா²தி³கம் ப்ராகே³வ நிராக்ருதம் । அப்ரயோஜகத்வாபா⁴ஸஸாம்யஸத்ப்ரதிபக்ஷோபாத்⁴யாதி³பூர்வோக்தப்ரபஞ்சமித்²யாத்வாநுமாநவந்நிராகரணீயம் । ஏவமாத்மத்வமேகத்வவ்யாப்யம் । ஆத்மமாத்ரவ்ருத்தித்வாத் சைத்ரத்வவதி³த்யாத்³யபி த்³ரஷ்டவ்யம் ॥

‘பாதோ³(அ)ஸ்ய விஶ்வா பூ⁴தாநீ’தி ‘மமைவாம்ஶோ ஜீவலோகே ஜீவபூ⁴த: ஸநாதந: ।' இதி ஸ்ம்ருதௌ சாம்ஶத்வவ்யபதே³ஶாத³பி ஜீவப்³ரஹ்மாபே⁴த³ஸித்³தி⁴: । யத்³யபி ப்³ரஹ்ம ப்ரதி ஜீவஸ்யாம்ஶத்வம் ந தாவதா³ரம்ப⁴கத்வம் ; ப்³ரஹ்மணோ(அ)நாதி³த்வாத் , நாபி க²ண்ட³த்வம் ; அச்சே²த்³யத்வாத் ; நாபி ஸமுதா³யித்வம் ; ஸமுதா³யஸ்ய ஸமுதா³ய்யநந்யத்வேந வ்யவஹாரத³ஶாயாமபி ஸம்ஸார்யந்யஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மபா⁴வாபாதாத், நாபி பி⁴ந்நாபி⁴ந்நத்³ரவ்யத்வம்; அநங்கீ³காராத், நாபி க⁴டம் ப்ரதி க²ண்ட³க⁴டஸ்யேவ ப்ரதே³ஶத்வம் ; நிஷ்ப்ரதே³ஶப்³ரஹ்ம ப்ரதி கல்பநாம் விநா தத³யோகா³த், ததா²பி க⁴டாகாஶஸ்ய மஹாகாஶம் ப்ரதீவ கல்பிதப்ரதே³ஶத்வரூபமம்ஶத்வம் ஜீவஸ்யாவச்சே²த³பக்ஷே ஸம்ப⁴வதி । ஸ்வதோ நிரம்ஶே(அ)பி ஔபாதி⁴காம்ஶோ யதா² யுஜ்யதே, ததோ²க்தம் புரஸ்தாத் । ந து ஸத்³ருஶத்வே ததோ ந்யூநத்வம் ; ஸ்தூ²லபடம் ப்ரதி ஸூக்ஷ்மபடஸ்யாப்யம்ஶத்வாபத்தே:, வஸ்த்வேகதே³ஶே முக்²யஸ்யாம்ஶஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வதோ நிரம்ஶே(அ)பி கல்பிதைகதே³ஶே ப்ரயோக³ஸ்யார்தா²ந்தரே ப்ரயோக³கல்பநாபேக்ஷயா(அ)ப்⁴யர்ஹிதத்வாத் । ’அம்ஶோ நாநாவ்யபதே³ஶாத³ந்யதா² சாபி தா³ஶகிதவாதி³த்வமதீ⁴யத ஏக’ இதி ஸூத்ரே ‘ஸோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய: ஸ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய ஏதமேவம் விதி³த்வா முநிர்ப⁴வதி ய ஆத்மநி திஷ்ட²ந்நி’த்யாதி³பே⁴த³வ்யபதே³ஶஸ்ய ‘ப்³ரஹ்ம தா³ஸா ப்³ரஹ்ம தா³ஶா ப்³ரஹ்மே கிதவா உதே’த்யாத²ர்வணமந்த்ரே அபே⁴த³வ்யபதே³ஶஸ்ய சோதா³ஹ்ருதத்வாச்சோக்தார்த²பரிக்³ரஹஸ்யோசிதத்வாத் । ஆத்யந்திகபே⁴த³க³ர்பா⁴ர்தா²ந்தரஸ்வீகாரே சைதத்ஸூத்ரவிரோதா⁴பத்தே:, குத்ரசித³ந்யத்ர ப்ரயோக³மாத்ரேண ஸர்வத்ரைதத்கல்பநே ப³ஹுவிப்லவாபத்தேஶ்ச । அதஏவ நநு–ஜீவஸ்ய ஶுத்³த⁴சைதந்யாம்ஶத்வம் வா ஈஶ்வராம்ஶத்வம் வா பாதோ³(அ)ஸ்யேத்யநயா ஶ்ருத்யா போ³த்⁴யம் , நாத்³ய:; பாதோ³(அ)ஸ்ய விஶ்வா பூ⁴தாநீதி ஶ்ருதாவித³ம்ஶப்³தே³ந ஸஹஸ்ரஶீர்ஷத்வாதி³விஶிஷ்டப்ரக்ருதேஶ்வரஸ்ய மமைவாம்ஶ இதி ஸ்ம்ருதௌ சேஶ்வரே ப்ரயுக்தாஸ்மச்ச²ப்³தே³நேஶ்வரஸ்யைவோக்தே: । நாந்த்ய:; த்வந்மதே ஈஶ்வரஸ்யாப்யுபஹிதத்வேந க⁴டாகாஶம் ப்ரதி கரகாகாஶஸ்யேவேஶ்வரம் ப்ரதி ஜீவஸ்யாம்ஶத்வாயோகா³த் । ந ச–க்³ருஹாகாஶ ஏவ புநர்க⁴டேநேவேஶ்வரோபாதி⁴நா(அ)வச்சி²ந்நமேவ சைதந்யம் புநர்ஜீவோபாதி⁴நாவச்சி²த்³யத இதி வாச்யம்; ததா²த்வே ஹி முக்தஸ்ய ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மத்வம் ந ஸ்யாத் , தஸ்மாத்த்வந்மதே(அ)பி ந முக்²யமம்ஶத்வம் , நாப்யௌபாதி⁴கம் வக்தும் ஶக்யம், அதோ மது³க்தப்ரகார ஏவாத³ரணீய இதி–நிரஸ்தம்। அர்தா²ந்தரபரிக்³ரஹே விரோத⁴ஸ்யோக்தத்வாத் , ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிக³தஸர்வநாம்நா ஸஹஸ்ரஶீர்ஷத்வாத்³யுபலக்ஷிதசைதந்யபராமர்ஶாது³க்ததூ³ஷணாநவகாஶாச்ச । தஸ்மாத் “த்வம் ஸ்த்ரீ த்வம் புமாநஸி த்வம் குமார உத வா குமாரீ த்வம் ஜீர்ணோ த³ண்டே³ந வஞ்சஸி த்வம் ஜாதோ ப⁴வஸி விஶ்வதோமுக²: ஸர்வாணி ரூபாணி விசித்ய தீ⁴ர: நாமாநி க்ருத்வாபி⁴வத³ந்யதா³ஸ்தே’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யா ஜீவப்³ரஹ்மாபே⁴தே³ ப்ரமிதே(அ)பி மந்த்ருமந்தவ்யத்வாதி³பே⁴தே³ வ்யபதே³ஶநிர்வாஹார்த²ம் கால்பநிகாம்ஶத்வஸ்ய ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவ்யாஹதத்வேந தத்³ப³லாத³ப்யபே⁴தோ³(அ)வக³ம்யத இதி ஸித்³த⁴ம் ॥

ததா² ஜீவப்³ரஹ்மணோர்முக²ப்ரதிமுக²வத் பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³ரூபத்வாத³ப்யபே⁴தோ³(அ)வக³ந்தவ்ய: । நநு–த்³ருஷ்டாந்தே நாபே⁴த³: ஸம்ப்ரதிபந்ந:; சைத்ரதச்சா²யே பி⁴ந்நே இதிவத் சைத்ரதத்ப்ரதிபி³ம்பே³ பி⁴ந்ந இத்யேவ பார்ஶ்வஸ்தி²தேந க்³ரஹணாத், ஸ்வேநாபி ஸ்வகரதத்ப்ரதிபி³ம்பே³ பி⁴ந்நே இதி க்³ரஹணாச்சேதி சேந்ந; ஆபாததோ பே⁴த³ப்ரதீதாவபி ஸயுக்திகப்ரத்யக்ஷேண பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³யோரைக்யஸித்³த்⁴யா த்³ருஷ்டாந்தத்வோபபத்தே: । யதா² லக்ஷணாபரிஜ்ஞாநே பே⁴த³ப்⁴ரமவதோ(அ)பி ப³ஹிஸ்தி²தஶ்சைத்ரோ யத்ஸ்வலக்ஷணகத்வேந ப்ரதிபந்ந: ததோ க்³ருஹஸ்தே² ததா² பா⁴தி தஸ்மிந் சைத்ர ஏவாயமிதி தீ⁴:, ததா² க்³ரீவாஸ்த²ம் முக²ம் யத்ஸ்வலக்ஷணகம் ப்ரதிபந்நம் த³ர்பணஸ்த²மபி ததே²த்யவதா⁴ர்ய ததை²வேத³ம் முக²மிதி ஸ ஏவாயம் கர இதி ச ஸ்வபரஸாதா⁴ரணப்ரதீதிரப்யநுப⁴வஸித்³தா⁴ । ந ச-கிம்சித்ஸ்வச்ச²தாம்ராதௌ³ முகே² சா²யாமாத்ரே ப்ரதீதே(அ)பி ஸம்ஸ்தா²நவிஶேஷாப்ரதீத்யா ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயா அஸித்³தி⁴ரிதி-வாச்யம் ; ஸர்வத்ராப்ரதீதாவபி நிர்மலத³ர்பணாதா³வேவ தத்ஸித்³த்⁴யா த்³ருஷ்டாந்தஸித்³தே⁴: । நநு-ஸ்வநேத்ரகோ³லகாதௌ³ ஸ்வஸ்யாபி⁴ஜ்ஞாவிரஹாத் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபி கத²மிதி-சேந்ந; த³ர்பணாஹதசக்ஷூரஶ்மீநாமக்³ராவச்சே²தே³ந ஸம்ப³ந்தா⁴த் ஸ்வநேத்ரகோ³லகாதீ³நாமபி⁴ஜ்ஞாயா: ஸந்நிஹிதபூர்வஸமய ஏவ ஸம்ப⁴வாத் । யத்து–ஸூர்யபார்ஶ்வஸ்தி²தே ப்ரதிஸூர்யே ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாவிரஹாத³த்ராபி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாவிரஹ:–இதி, தந்ந; தத்ரோபாதே⁴ரத்ரேவாநாகலநேநௌபாதி⁴கத்வாநிர்ணயாத் । ததா² ச உபாதி⁴நிப³ந்த⁴நத்வஜ்ஞாநம் தல்லக்ஷகத்வஜ்ஞாநம் சாபே⁴த³ஸாக்ஷாத்காரே ஸாமக்³ரீ । தஸ்யாம் ஸத்யாம் த³ர்பணே மம முக²ம் லக்³நமிதி அநுப⁴வாபா⁴வ ஏவாநுப⁴வவிருத்³த⁴: । யத்து-சைத்ரப்ரதிபி³ம்போ³ த்³ருஷ்டோ ந சைத்ர:, கிம்து தேநாநுமித இதி விபரீதாநுப⁴வவிரோத⁴:–இதி, தந்ந; வஸ்துதோ(அ)பே⁴தே³ ஜ்ஞாதே(அ)பி உபாத்⁴யவச்சி²ந்நோ த்³ருஷ்டோ(அ)நவச்சி²ந்நோ(அ)நுமித இதி ப்ரதீத்யவிரோதா⁴த் ஶரத்³க³ங்க³யா வர்ஷர்துக³ங்கா³நுமாநவத் । ந ச–ஏவம் ப்ரதிமுகே² ப்ரத்யங்முக²த்வாதி³நா த்³ருஶ்யமாநே ஸ்வமுகே² தத்³பு³த்³தி⁴: ஸ்யாத், பா³லாநாம் ச ஸ்வப்ரதிபி³ம்பே³ பா³லாந்தரப்⁴ரமோ ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ; தயோ: ஸ்வலக்ஷணகத்வாஜ்ஞாநநிவந்த⁴நத்வாத் । அத ஏவ கதா³சித் ப்ரதிமுகே²(அ)பி மம முக²மிதி பு³த்³தி⁴வ்யபதே³ஶௌ । ந சாயம் வ்யவஹாரோ பே⁴த³ஜ்ஞாநபூர்வகத்வேந மார்கே³ ஸ்வபத³வ்யாம் ஸ்வபத³வ்யவஹாரவத் கௌ³ண:; ஸ்வலக்ஷணகத்வஜ்ஞாநத³ஶாயாம் பே⁴த³ஜ்ஞாநஸ்யாஸத்கல்பத்வாத் । நநு அவிவாத³: ஸ்யாத் பே⁴த³ஸாக்ஷாத்காரே, அந்யதா² த்வயாபி கஸ்ய ப்⁴ரமத்வமுச்யதே ? ந ச பே⁴த³ம் பே⁴த³கம் ச ஸாக்ஷாத்குர்வந் அபே⁴த³ம் ஸாக்ஷாத்குர்வாணோ த்³ருஷ்ட இதி–சேத், ஶ்வைத்யவ்யாப்யஶங்க²த்வஸாக்ஷாத்காரே பீதஸாக்ஷாத்காரவத் உபாதி⁴மாஹாத்ம்யாத³பே⁴த³ம் ஸாக்ஷாத்குர்வாணோ பே⁴த³ம் ஸாக்ஷாத்கரோதீத்யங்கீ³க்ரியதே; அநுப⁴வஸ்ய து³ரபஹ்நவத்வாத் । ந சைவமுபாதா³நஸ்ய ஐக்யாஜ்ஞாநஸ்ய ஐக்யஜ்ஞாநேந நிவ்ருத்தே: ப்⁴ரமாநுபபத்தி:, தந்நிவர்தநே உபாதி⁴விரஹஸ்யாபி ஸஹகாரித்வாத் । ந ச–ஏவம் தஜ்ஜ்ஞாநே ஸதி தந்ந ஜாநாமீத்யநநுப⁴வேந தஸ்ய ஸ்வப்ராக³பா⁴வம் ப்ரதீவாஜ்ஞாநம் ப்ரத்யப்யந்யாநபேக்ஷஸ்யைவ நிவர்தகத்வமிதி வாச்யம் ; ந ஜாநாமீதி வ்யவஹாரப்ரயோஜகாஜ்ஞாநாம்ஶநிவர்தநே(அ)பி ப்⁴ரமஸ்யாநுபூ⁴யமாநத்வேந தது³பாதா³நாம்ஶஸ்ய நிவ்ருத்தௌ ஜீவந்முக்தௌ ப்ராரப்³த⁴கர்மண இவோபாதே⁴ரேவ ப்ரதிப³ந்த⁴கதயா தத்³விரஹாபேக்ஷாயா ஆவஶ்யகத்வாத் । ஏதேந–பே⁴த³ப்⁴ரமஸ்யாஸ்ய மூலாவித்³யோபாதா³நகத்வே வ்யாவஹாரிகத்வாபத்தி:, அஜ்ஞாநாநுபாதா³நகத்வே அபஸித்³தா⁴ந்த:, பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³பே⁴த³ஸ்ய ஸத்யத்வாபத்திஶ்சேதி–நிரஸ்தம் ; உக்தந்யாயேநோபபத்தேர்யாவஹாரிகத்வே(அ)ப்யநுபபத்த்யபா⁴வாச்ச । தயோரைக்யே அநுமாநமபி ப்ரமாணம் । அத்ர யத்³யப்யத்யந்தஸாத்³ருஶ்யம் ஸவ்யேதரகராதௌ³ வ்யபி⁴சாரி; ததா²பி ப்ரதிபி³ம்போ³ பி³ம்பா³பி⁴ந்ந: தத்³க³தஸாதா⁴ரணத⁴ர்மவத்த்வாத் , தத்³விருத்³த⁴த⁴ர்மாநதி⁴கரணத்வாத் , பி³ம்பா³ஜநகாஜந்யத்வாச்ச । ந ச த்³விதீயஹேதோரஸித்³தி⁴:; ப்ரத்யங்முக²த்வாதி³விருத்³த⁴த⁴ர்மஸ்ய உபாதி⁴க்ருதத்வேந ஸ்வாபா⁴விகவிருத்³த⁴த⁴ர்மாநதி⁴கரணத்வஸ்ய ஸத்த்வாத் । ந ச பி³ம்பா³நந்தரஜாதே ப்ரதிபி³ம்பே³ த்ருதீயஹேதோரஸித்³தி⁴:; ஐக்யவாதி³நம் ப்ரதி பி³ம்பா³நந்தரத்வஸ்யைவாஸித்³தே⁴: । நநு–ப்ருத²க்கார்யாநுரோதே⁴ந பரிவேஷேந்த்³ரசாபச்சா²யாப்ரதிஸூர்யாதா³விவாத்ராபி ப்ருத²க்காரணம் கல்பநீயம் , ப்ரதிபி³ம்ப³மபி ஹி சா²யாவிஶேஷ:, ந ஹி பே⁴ரீகா⁴தாதி³க்ல்ருப்தஹேத்வபா⁴வாத்। த்⁴வநாவுபரதே(அ)பி ஶ்ரூயமாண: ப்ரதித்⁴வநிர்ந ஶப்³தா³ந்தரமிதி–சேந்ந; ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய சா²யாவிரோதி⁴ந்யாலோகே(அ)பி ஸம்ப⁴வேந சா²யாவிஶேஷத்வாஸித்³தே⁴:, ப்ரதித்⁴வநேஸ்து பி⁴ந்நகாலத்வேந தத்³பே⁴த³ஸ்ய ப்ரக்ருதே(அ)நுபயோகா³த், கார்யபார்த²க்யஸித்³த்⁴யுத்தரகாலகல்ப்யகாரணபே⁴த³ஸ்ய ப்ரத²மம் வக்துமஶக்யத்வாத், க்ல்ருப்தஹேதுபா⁴வேந கார்யஸ்யைவ பா⁴வாச்ச, ப்ரத்யக்ஷஸ்ய பே⁴தா³பே⁴த³யோ: ஸமத்வாத் , யுக்த்யா அபே⁴த³ ஏவ ப்ராப³ல்யாச்ச । அத ஏவோக்தம் விவரணே ‘த³ர்பணாதௌ³ ந முக²வ்யக்த்யந்தரமஸ்தி; தஜ்ஜநகஶூந்யத்வாத் , ஶஶஶிரஸி விஷாணவதி³’தி । ஏவமபே⁴த³தி⁴ய உபபாதி³தத்வாத் அஸ்யா: ப்ராப³ல்யம் । வ்யக்த்யந்தரஹேத்வபா⁴வாத் ஸைவ நாஸ்தீத்யபாஸ்தம் ப்ராக் । ந ச–சா²யாதா³விவ காரகபே⁴த³ஸ்ய கல்ப்யத்வேந பே⁴த³பு³த்³தி⁴: ஸோபபத்திகா ததா² க்ல்ருப்தத்³ரவ்யாநந்தர்பா⁴வே தமோவத்³த்³ரவ்யாந்தரதைவேதி-வாச்யம்; அந்யோந்யாஶ்ரயாபத்தே: । பே⁴த³ஸோபபத்திகத்வே த்³ரவ்யாந்தரத்வகாரணாந்தரத்வயோ: கல்பநம், தஸ்மிம்ஶ்ச ஸோபபத்திகத்வமிதி । அதஏவ ‘நோபரக்தம் ந வாரிஸ்த²மி’தி ஸ்மார்தவ்யவஹாரோ முக்²ய:, ந து யதா² சித்ரித: ஸிம்ஹ: யதா² தா³ருமயீ யோஷா யதா² சர்மமயோ ம்ருக³ இத்யாதி³வத்³கௌ³ண: । ந ச த்வத்பக்ஷே(அ)பி வாரிஸ்த²ஶப்³தோ³ ந முக்²ய: வாரிணி ஸூர்யாந்தராபா⁴வாத் க³க³நஸ்த²ஸ்ய வாரிஸ்த²த்வாயோகா³தி³தி - வாச்யம்; வாரிஸ்த²த்வேநோபஸ்தி²தாஶேஷவாரிஸ்த²ஸூர்யநிஷேதா⁴த் । நநு வாரிஸ்த²த்வேந ஸூர்ய ஏவோபஸ்தி²த: தயோரபே⁴தோ³ ந ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴:, நாபி யுக்த:; ந்யூநாதி⁴கபரிமாணவத்த்வசலத்வோபாதி⁴ஸம்யுக்தத்வாஸம்யுக்தத்வத்வகா³தி³க்³ராஹ்யத்வாக்³ராஹ்யத்வப்ரத்யங்முத்வாப்ரத்யங்முக²த்வாதி³நா கஸ்தூரீபி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³யோ: ஸௌரபா⁴ஸௌரபா⁴தி³நா ச பே⁴த³ஸித்³தே⁴ரிதி சேந்ந; ந்யூநபரிமாணாதி³நா ஸௌரபா⁴தி³நா ச உபாதி⁴க³தஸ்ய பே⁴த³: ஸாத⁴நீய: । ததா²ச உபாதி⁴க³தத்வஸ்ய பி³ம்பே³ கல்பிதத்வேந பக்ஷஹேத்வோரஸித்³தே⁴:, கல்பிதஹேத்வாதி³நா தத்ஸமாநஸத்தாகஸாத்⁴யஸித்³தா⁴வவிவாதா³ச்ச । நாபி ’யதை²ஷா புருஷே சா²யா ஏதஸ்மிந்நேததா³ததம் । சா²யா யதா² பும்ஸத்³ருஶீ புமதீ⁴நா ச த்³ருஶ்யதே । ஏவமேவாத்மகா: ஸர்வே ப்³ரஹ்மாத்³யா: பரமாத்மந:।’ இதி ஶ்ருத்யா பே⁴த³ இதி வாச்யம்; கல்பிதபே⁴த³மாத்ரேண ஸாத்³ருஶ்யோபபத்தே: தாத்த்விகத்வே ஶ்ருதிதாத்பர்யாபா⁴வாத் , ஐக்யப்ரதிபாத³காநேகஶ்ருதிவிரோதா⁴ச்ச । நநு-தத்ஸ்வலக்ஷணகஸ்யைவ த³ர்பணஸ்த²த்வேநாரோபிததயா தத்³ரூபாதி³யுக்தஸ்யேவ தத்³க³ந்தா⁴தி³யுக்தஸ்யாபி த³ர்பணஸ்த²த்வேந ப்ரதீதி: ஸ்யாதி³தி-சேந்ந; தத்ஸ்வலக்ஷணகத்வேநாரோபிதத்வே(அ)பி யாவத்ஸ்வலக்ஷணகத்வேநாரோபிதத்வாநங்கீ³காரேண க³ந்தா⁴தி³ப்ரதீத்யாபாத³நஸ்யாஶக்யத்வாத் । நநு–ஏவம் த³ர்பணே முக²ஸ்யாபா⁴வே உபாதே⁴: ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷபாதித்வேந முக²ப்ரதிமுக²யோரவதா³தத்வஶ்யாமத்வவத் ஜீவப்³ரஹ்மணோ: ஸம்ஸாரித்வாஸம்ஸாரித்வாதி³வ்யவஸ்தா² கத²மிதி சேத், ந; ஆரோபிதேநாத³ர்ஶஸ்த²த்வேந விஶிஷ்டே ப்ரதிபி³ம்பே³ தத்³த⁴ர்மஸ்ய மாலிந்யாதே³: ஸம்ப⁴வாத் । ந ச உபாதி⁴ஸ்த²த்வஸ்யாபி ஆரோப்யத்வேந கத²ம் மாலிந்யாஶ்ரயதாவச்சே²த³கத்வம் ? ஏகவிஶிஷ்டே இதராரோபாபா⁴வாதி³தி வாச்யம்; ஆரோபபூர்வப்ரதீதத⁴ர்மவிஶிஷ்டஸ்யைவாரோப்யாஶ்ரயத்வாத் ந து தஸ்ய ஸத்யத்வமபீதி பரப்ரக்ரியாநிப³ந்த⁴நதோ³ஷாநவகாஶாத் । ந ச–ப்ரதிமுக²மேவ த³ர்பணஸ்த²ம் ந து முக²மிதி ப்ரதிபி³ம்ப³த³ர்பணஸ்த²த்வாநுப⁴வேந கத²ம் ப்ரதிபி³ம்ப³த்வஸ்ய தத்ஸ்த²த்வக³ர்ப⁴தேதி-வாச்யம்; அவித்³யோபஹிதஸ்யாவித்³யாஶ்ரயத்வவத் த³ர்பணோபஹிதஸ்ய த³ர்பணாஶ்ரிதத்வஸம்ப⁴வாத் । ஏதேந-மாலிந்யஸ்தா²நீயஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய விஶிஷ்டவ்ருத்தித்வாத் ஶுத்³தா⁴ஶ்ரிதமோக்ஷஸாமாநாதி⁴கரண்யாயோக³ இதி–நிரஸ்தம்; ஸம்ஸாரஸ்தாவது³பஹிதவ்ருத்தி:, ததா² சோபதே⁴யாம்ஶமாதா³ய ஸாமாநாதி⁴கரண்யஸம்ப⁴வாத் । ததா²ச வ்ருக்ஷஸ்த²கபிஸம்யோகா³தா⁴ரதா அக்³ரேணேவ முகே² மாலிந்யம் த³ர்பணஸம்ப³ந்தே⁴நாவச்சி²த்³யதே । ஏதாவாநேவ விஶேஷ: வ்ருக்ஷே ஸம்யோக³ஸ்து ஸாஹஜிக:, முகே² ஔபாதி⁴கம் மாலிந்யம் । தேநோபஹிதே உபாத்⁴யவச்சி²ந்ந ஏவ முகே² மாலிந்யதீ⁴: । ஏதேந-த³ர்பணமாலிந்யஸ்ய முக²நிஷ்ட²த்வே ஸம்ஸாரஸ்யாபி ஶுத்³த⁴நிஷ்ட²தாபத்தி:, வ்ருக்ஷ: ஸம்யுக்த இதிவத் முக²ம் மலிநமிதி ப்ரதீத்யாபத்தி:, முக²ம் ந மலிநம் । கிம்து ப்ரதிமுக²மித்யநுப⁴வவிரோதா⁴பத்திஶ்சேதி–நிரஸ்தம் । நநு–கஸ்தூர்யாதி³ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய ஸ்வலக்ஷணாநநுக³மேந கத²ம் பி³ம்பை³க்யம் ? ந ச ததா³காரதாமாத்ரேண தத்த்வம், தர்ஹி சா²யாப்ரதிமுத்³ராப்ரதிமாதீ³நாமபி தத்த்வம் ஸ்யாத், ப்ரத்யங்முக²த்வாதே³ர்பே⁴த³கஸ்யாத்ராபி ஸத்த்வாச்ச । ந ச ப்ரத்யங்முக²த்வதீ⁴ப்⁴ராந்தா; ப்ரதிபி³ம்ப³ம் பி³ம்பா³பி⁴முக²ம் நேதி கதா³ப்யநநுப⁴வாதி³தி சேந்ந; த³ர்பணாதி³ப்ரதிபி³ம்பே³ ஸ்வலக்ஷணாநுக³மேந பி³ம்பை³க்யே வ்யவஸ்தி²தே ப்ரதிபி³ம்ப³த்வாவச்சே²தே³நைவ தத்கல்பநாத், சா²யாதௌ³ ஸ்வலக்ஷணகத்வஸ்ய குத்ராப்யத³ர்ஶநேந ஸாம்யாபா⁴வாத் । நாபி ப்ரத்யங்முக²த்வாதி³ பே⁴த³கம் ; மலிநத்வவது³பாதி⁴க்ருதத்வாத் । அத ஏவ ஜபாகுஸுமே ரக்ததாப்ரதீதிவத் தத்³தீ⁴ர்தா⁴ந்தா । த³ர்பணாஹதம் சக்ஷு: ப்ரத்யங்முக²ம் ப⁴வதி, தஸ்ய ச ஸ்வாபி⁴முக²தயா க்³ரஹணஸாமர்த்²யாச்சாந்யாபி⁴முக²ஸ்யாபி முகா²தே³ஸ்ததா²க்³ரஹணோபபத்தேஶ்ச । தது³க்தம்-‘த³ர்பணாபி⁴ஹதா த்³ருஷ்டி: பராவ்ருத்த்ய ஸ்வமாநநம் । வ்யாப்நுவந்த்யாபி⁴முக்²யேந வ்யத்யஸ்தம் த³ர்ஶயேந்முக²ம் ॥' ந ச - பராவ்ருத்ய ஸ்வமுக²ஸ்யைவ க்³ரஹணே பார்ஶ்வஸ்த²ஸ்ய முக²த்³வயப்ரதீத்யயோக³:; ஸ்வமுக²ஸ்யைவேதி நியமாஸித்³தே⁴: உபாதி⁴ஸந்நிஹிதமாத்ரஸ்யைவ ததா² க்³ரஹணாத் । ந ச - ஏவம் த³ர்பணாதே³ரபி⁴கா⁴தகமாத்ரேண உபக்ஷீணதயா த³ர்பண இவ த³ர்பணபே⁴தே³(அ)ப்யநேகமுக²ப்ரதீதிர்ந ஸ்யாதி³தி - வாச்யம் । அபி⁴கா⁴தகாநேகத்வேந சக்ஷுஷோ(அ)நேகாக்³ரஸம்பத்த்யா ப்ரத்யக்³ரம் ஸ்வாபி⁴கா⁴தகாவச்சே²த³கமுக²க்³ராஹகதயா த்³ருஷ்டாந்தவைஷம்யாத் । ந ச மணித³ர்பணக்ருபாணாதி³ஷு விருத்³த⁴ரூபாநேகமுக²ப்ரதீதி: கத²மேவம் யுஜ்யத இதி வாச்யம் । அந்வயவ்யதிரேகஸித்³தோ⁴பாதி⁴ப்ராப³ல்யநிப³ந்த⁴நத்வாதி³தி க்³ருஹாண । ந ச சக்ஷு:பரிவ்ருத்திப்ரக்ரியா ப்³ரஹ்மப்ரதிபி³ம்பே³ ஜீவே ந ஸம்ப⁴வதீதி - வாச்யம்; சாக்ஷுஷப்ரதிபி³ம்ப³மாத்ரவிஷயதயைவாஸ்யா உபபாதி³தத்வாத் । ந ச விரலாவயவஸ்ய ஜலஸ்ய நேத்ராபி⁴கா⁴தகத்வே ஜலாந்தர்க³தஶிலாத்³யக்³ரஹணப்ரஸங்க³:; ஸர்வாவச்சே²தே³நாபி⁴கா⁴தாபா⁴வேநாந்தரே(அ)பி சக்ஷுஷ: ப்ரவேஶஸம்ப⁴வாத் । ந ச–ஏவம் ப³ஹுதூ³ரவ்யவஹிதோர்த்⁴வபா⁴க³ஸூர்யாதி³க்³ரஹணே ப்ருஷ்ட²பா⁴க³ஸ்த²ஸ்ய வ்யவஹிதஸ்யாபி க்³ரஹணாபத்திரிதி வாச்யம் ; சக்ஷுஷோ க³மநாக³மநாப்⁴யாம் விஶேஷாத் । நஹி தூ³ரஸ்த²ஸூர்யக்³ரஹணம் வத³தா ப்ருஷ்ட²குட்³யாதி³கம் பி⁴த்த்வா சக்ஷுர்க³ச்ச²தீத்யுக்தம் ப⁴வதி । ந ச–ஏவம் ஶிலாபி⁴ஹதமபி சக்ஷு: பராவ்ருத்ய முக²ம் க்³ருஹ்ணாத்விதி - வாச்யம்; தவாபி ப்ரதிபி³ம்ப³ம் தத்ரோத்பத்³யதாமித்யாபத்தே: அஸ்வச்ச²தயா பரிஹாரஸ்யாஸ்மாகமபி ஸமத்வாத் । தவ ஸ்வச்ச² ஏவ உத்பத்³யதே; மம தத ஏவ சக்ஷு: பராவர்ததே இத்யங்கீ³காராத் । ந சைவம் ப்ரதிபி³ம்ப³த³ர்ஶநேநாபி பி³ம்ப³த³ர்ஶநஜந்யஸுக²புண்யாதி³ப்ரஸங்க³:; யத்ர தத்³த³ர்ஶநமாத்ரஜந்யதா நாந்யத:, தத்ரேஷ்டாபத்தே: யத்ர சோபாதி⁴விநிர்முக்தஜ்ஞாநத்வேந விஶிஷ்யஜந்யதா, தத்ராபாத³காபா⁴வாத் । ந சைவம் ஸூர்யகஸ்யாபி ஸூர்யவத்³து³ர்த³ர்ஶத்வாபத்தி:; கோ³லகே ஸூர்யதேஜ:ஸாம்முக்²யஸ்ய து³ர்த³ர்ஶதாப்ரயோஜகஸ்ய ஸூர்யகக்³ரஹணகாலே(அ)பா⁴வாத் । ந ச ஸ்வச்ச²த³ர்பண இவ கிம்சித்ஸ்வச்ச²தாம்ராதௌ³ முக²ஸம்ஸ்தா²நவிஶேஷப்ரதீத்யாபாத:; உபாதி⁴க³தாத்யந்தஸ்வச்ச²தாவ்யதிரேகப்ரயோஜகமாலிந்யாதே³ரேவ தத்ர ப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாத் , அந்யதா² தவாபி தாத்³ருக்ஸம்ஸ்தா²நவிஶேஷவத் ப்ரதிபி³ம்ப³ம் தத்ர கத²ம் நோத்பத்³யத இத்யஸ்ய து³ஷ்பரிஹரத்வாபத்தே: । நநு-அவச்சே²த³பக்ஷே த்³விகு³ணீக்ருத்ய வ்ருத்த்யஸம்ப⁴வே(அ)பி ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷே தத்ஸம்ப⁴வேநாந்தர்யாமித்வமிதி ஸ்வவசநவிரோத⁴:, உபாதே⁴: ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷபாதித்வமித்யுக்த்யயோக³ஶ்சேதி-சேந்ந; ஸர்வோபாத்⁴யவச்சி²ந்நத்வைகதே³ஶோபாத்⁴யவச்சி²ந்நத்வாப்⁴யாமுபாதி⁴கல்பிதபே⁴தே³ந ச ஸ்வோக்த்யவிரோதோ⁴பபத்தே: । அதஏவ - த³ர்பணே ந முக²மித்யேவ உபாதி⁴ஸம்ஸ்ருஷ்டதயா நிஷித்⁴யதே, ந து 'நேத³ம் ரூப்ய’மிதிவத் நைதந்முக²மிதி ஸ்வரூபேண ; நநு - நாத்ர முக²ச்சா²யாஸ்தீத்யநநுப⁴வேந ப்ரத்யுதைதாவந்தம் காலம் அத்ர ப்ரதிஸூர்ய ஆஸீதி³திவத் ப்ரதிமுக²மாஸீதி³த்யேவாநுப⁴வேந ப்ரதிபி³ம்ப³மிவாத³ர்ஶ இத்யாதி³ஸ்ம்ருத்யா ச ப்ரதிமுகே² த³ர்பணஸ்த²த்வஸ்யாப்யபா³த⁴ ஏவ, நஹி பூ⁴மௌ மேகோ⁴ நேத்யேதாவதா மேக⁴ச்சா²யாபி தத்ர பா³தி⁴தேதி சேந்ந; முக²ப்ரதிமுக²யோரேகஸ்வலக்ஷணகத்வேநைக்யவ்யவஸ்தி²த்யா முக²ஸ்யைவ தத்ஸ்த²த்வநிஷேதே⁴ந ப்ரதிமுக²ஸ்ய தத்ஸத்த்வநிஷேத⁴ஸம்ப⁴வாத் । மேக⁴ச்சா²யாப்ரதிஸூர்யாதீ³நாம் ந ததே²தி ந மேகா⁴தி³நிஷேதே⁴ந சா²யாதி³நிஷேத⁴: । ஸ்ம்ருதிஸ்து ப்ராதீதிகார்த²மாதா³ய த்³ருஷ்டாந்தபரா । ந ச–ஏவம் ப்ரதிபி³ம்பா³த் பி³ம்பா³நுமாநோச்சே²த³: ஸாத்⁴யாவிஶேஷாதி³தி - வாச்யம் ; உபாதி⁴கல்பிதபே⁴தே³ந விஶேஷோபபத்தே: । ஏதேந–'நேக்ஷேதோத்³யந்தமாதி³த்ய'மித்யநேந உத்³யத்ப்ரதிபி³ம்ப³த³ர்ஶநஸ்யாபி நிஷேத⁴: ஸ்யாத், வாரிஸ்த²ஸூர்யத³ர்ஶநநிஷேதே⁴நாகாஶஸ்த²ஸூர்யத³ர்ஶநஸ்யாபி நிஷேத⁴ஶ்ச ஸ்யாத் , ப்ரதிபி³ம்ப³த³ர்ஶநேநைவ த்³ருஷ்ட்வா ஸ்நாயாதி³தி ஶாஸ்த்ரார்தோ²(அ)ப்யநுஷ்டி²த: ஸ்யாதி³தி-நிரஸ்தம் ; கல்பிதபே⁴தா³தே³வ ஶாஸ்த்ரீயவ்யவஸ்தோ²பபத்தே: । ந ச-ஔது³ம்ப³ரதயா ஜ்ஞாதேநாநௌது³ம்ப³ரேண ஔது³ம்ப³ரோ யூபோ ப⁴வதீதி ஶாஸ்த்ரார்த²ஸித்³தி⁴ப்ரஸங்க³:, ஆத்மதயா ஜ்ஞாததே³ஹஶ்ரவணாதி³நாத்மா ஶ்ரோதவ்ய இதி ஶாஸ்த்ரார்த²ஸித்³தி⁴ப்ரஸங்க³ஶ்சேதி - வாச்யம் ; ப்ரமயா உபபத்தௌ ஸம்ப⁴வந்த்யாம் ப்⁴ரமேண தது³பபாத³நஸ்யாயுக்தத்வாத் । நநு-அநாதே³ர்ஜீவஸ்ய நோபாத்⁴யதீ⁴நம் ப்ரதிபி³ம்ப³த்வம் , கிம்து தத³தீ⁴நத்வே ஸதி தத்ஸத்³ருஶத்வம் ; தச்ச பே⁴த³வ்யாப்தமிதி விருத்³தோ⁴ ஹேது: । உக்தம்ஹி ஸூத்ரக்ருதா-‘அத ஏவோபமா ஸூர்யகாதி³’வதி³தி சேத், ந; உபாத்⁴யதீ⁴நத்வம் ஹி உபாதௌ⁴ ஸத்யேவ ஸத்த்வம் । தச்ச நாநாதி³த்வ விரோதி⁴; அநாதி³ஜீவஸ்யாபி தத்ஸம்ப⁴வாத் । அதஏவ ப்ரதிபி³ம்ப³பத³ஸ்ய பே⁴த³ஸாத்³ருஶ்யார்த²கத்வமாதா³ய விருத்³த⁴த்வோக்திர்ஹிதவாயுக்தா । ததே³வம் ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய பி³ம்பே³நைக்யே வ்யவஸ்தி²தே । ப்³ரஹ்மைக்யம் ஜீவஜாதஸ்ய ஸித்³த⁴ம் தத்ப்ரதிபி³ம்ப³நாத் ॥

நநு–அணுத்வாஜ்ஜீவஸ்ய கத²ம் வ்யாபகாதீ³ஶ்வராத³பே⁴த³ இதி–சேந்ந; ’நித்ய: ஸர்வக³த:’, ‘ஸ வா ஏஷ மஹாநஜ ஆத்மா' இத்யாதி³ஶ்ருத்யா ஜீவோ நாணு:, ப்ரத்யக்ஷகு³ணாஶ்ரயத்வாத் , ப்ரத்யக்ஷத்வாச்ச, க⁴டவத், ஆத்மத்வாத³பூ⁴தத்வாச்சேஶ்வரவதி³த்யாத்³யநுமாநைஶ்ச ஜீவாநணுத்வஸித்³தே⁴:, விபக்ஷே ச தே³ஹவ்யாபிஸுக²ஜ்ஞாநாத்³யநுபலம்பா⁴பத்திர்பா³தி⁴கா । ந ச-“அணுர்ஹ்யேஷ ஆத்மா யம் வா ஏதே ஸிநீத: புண்யம் ச பாபம் ச” “பா³லாக்³ரஶதபா⁴க³ஸ்ய ஶததா⁴ கல்பிதஸ்ய ச । "பா⁴கோ³ ஜீவ: ஸ விஜ்ஞேய: ஸ சாநந்த்யாய கல்பத” இதி ஶ்ருத்யா ஜீவோ(அ)ணுரிதி-வாச்யம் । வ்யாபகத்வப்ரதிபாத³கப³ஹுஶ்ருதிவிரோதே⁴ந து³ர்விஜ்ஞேயத்வபரத்வாத் , தே³ஹவ்யாபிகு³ணோபலம்ப⁴ஸ்யாந்யத²யிதுமஶக்யத்வாத் । ஏதேந–ஜீவோ ந வ்யாபக:, உத்க்ராந்திமத்த்வாத் , க³திமத்த்வாத் , க்ரியாவத்த்வாச்ச, க²க³ஶரீரவத் , விபக்ஷே ஹேதூச்சி²த்யாபத்திர்பா³தி⁴கேதி–நிரஸ்தம்; ஹேத்வஸித்³தே⁴: । ந ச-‘ஸோ(அ)ஸ்மாச்ச²ரீராது³த்க்ரம்யாமும் லோகமதி⁴க³ச்ச²தி அமுஷ்மாதி³மம் லோகமாக³ச்ச²தீ'த்யாதி³பி⁴: ஶ்ருதிபி⁴: ‘தத்ர சாந்த்³ரமஸம் ஜ்யோதிர்யோகீ³ ப்ராப்ய நிவர்ததே ।' இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிபி⁴ஶ்ச ஹேதுஸித்³தி⁴ரிதி-வாச்யம்; உத்க்ரமணாதீ³நாம் பு³த்³தி⁴க³தாநாம் தது³பஹிதே ஶ்ருத்யா ப்ரதிபாத³நாத் । ந ச-‘நாகஸ்ய ப்ருஷ்டே² ஸுக்ருதே(அ)நுபூ⁴த்வேமம் லோகம் ஹீநதரம் வா விஶந்தி । தே அஶுப⁴மநுபூ⁴யந்த' இத்யாதௌ³ ஶ்ருதௌ ஸுக²து³:கா²த்³யநுப⁴வஸாமாநாதி⁴கரண்யஸ்ய க³தாவுக்தே: கத²ம் தஸ்யா பு³த்³தி⁴க³தத்வமிதி வாச்யம் । ஆத்மநி ஸுக²து³:கா²த்³யநுப⁴வஸ்யாபி பு³த்³த்⁴யுபாதி⁴கத்வேந தத்ஸாமாநாதி⁴கரண்யஸ்ய க³தௌ ஸ்வாபா⁴விகத்வாஸாத⁴கத்வாத் । நநு–’ஸ ஏநாந் ப்³ரஹ்ம க³மயதீ'த்யாதி³ஶ்ருதௌ ‘தத்ர ப்ரயாதா க³ச்ச²ந்தி ப்³ரஹ்ம ப்³ரஹ்மவிதோ³ ஜநா:' இத்யாதி³ஸ்ம்ருதௌ ச க³தேர்முக்திஸாமாநாதி⁴கரண்யோக்தே: கத²மஸித்³தி⁴ரிதி-சேந்ந; அவ்யாபகஸ்யைவாவ்யாபகம் ப்ரத்யேவ க³மநம் । ப்³ரஹ்ம ச வ்யாபகம் தத்ப்ரதி க³மநாஸம்ப⁴வேந க³மநபத³ஸ்ய உபாதி⁴க்ருதபே⁴த³ராஹித்யபரதயா க³திமுக்திஸாமாநாதி⁴கரண்யாப்ரதிபாத³கத்வாத் । நநு‘ப்ரத்³யோதேநைஷ ஆத்மா நிஷ்க்ராமதீ’ த்யாத்மநிஷ்ட²த்வஶ்ருதேர்நாஸித்³தி⁴:, அந்யதா² மோக்ஷாதி³கமபி பு³த்³தே⁴ரேவ ஸ்யாத், நாபி ஶ்ருதேர்பு³த்³த்⁴யுபாதி⁴கக³த்யாதி³விஷயத்வம் ஸம்ப⁴வதி, தத்³யதா² அந:ஸுஸமாஹிதமுத்ஸர்ஜத்³யாயாதே³வமேவாயம் ஶாரீர ஆத்மா ’ப்ராஜ்ஞேநாத்மநா(அ)ந்வாரூட⁴ உத்ஸர்ஜந் யாதீ’தி ஸ்வாபா⁴விகக³த்யாஶ்ரயஶகடத்³ருஷ்டாந்தோக்திரிதி சேந்ந; ஏஷ இதி பு³த்³த்⁴யுபஹிதஸ்யைவ பராமர்ஶேந ஶுத்³தா⁴த்மநிஷ்ட²த்வஸ்ய க³தாவநுக்தே:, மோக்ஷே து பு³த்³த்⁴யுபரமேண தந்நிஷ்ட²த்வஸ்யாஸம்பா⁴விததயா வைஷம்யாத், ஸர்வஸாம்யஸ்ய த்³ருஷ்டாந்ததாயாமப்ரயோஜகத்வாத் , தத்³ப³லேந ஸ்வாபா⁴விகத்வபர்யந்தத்வஸ்யாஸித்³தே⁴: । ந ச–‘தமுத்க்ராமந்தம் ப்ராணோ(அ)நூத்க்ராமதீ’த்யாதி³ஶ்ருதௌ ப்ராணாக்²யபு³த்³தி⁴க³தித: ப்ராகே³வ ஜீவே க³த்யுக்தே: கத²ம் பு³த்³தி⁴க³த்யா(அ)ந்யதா²ஸித்³தி⁴ரிதி - வாச்யம்; ப்ராணாக்²யாம்ஶேந க்ரியாஶக்திஶாலிநா பஶ்சாத்³க³தாவப்யம்ஶாந்தரேண ப்ரத²மமுத்க்ரமணஸம்ப⁴வாத் । ஏதேந–‘மந உத³க்ராமந்மீலித இவாஶ்நந் பிப³ந்நாஸ்தே வே'த்யாதி³ஶ்ருதௌ மநஉத்க்ரமணே(அ)பி ஆத்மநஸ்தத³பா⁴வஶ்ரவணாச்ச கத²ம் தத்³க³த்யைவ க³திமத்த்வமிதி நிரஸ்தம்; உபஹிதஸ்யோபாதி⁴நிப³ந்த⁴நக³திமத்த்வே பு³த்³த்⁴யநுபஹிதஸ்ய தத³பா⁴வாவிரோதா⁴த் । ந ச - ததா² ‘வித்³வாந்நாமரூபாத்³விமுக்த: பராத்பரம் புருஷமுபைதி தி³வ்யமி’த்யாதி³ஶ்ருதௌ நாமரூபவிமோக்ஷாநந்தரமபி க³திஶ்ரவணாத் கத²ம் ஸா ஔபாதி⁴கீதி வாச்யம் ; பரமபுருஷஸ்ய ஸர்வத்ர ஸந்நிஹிதத்வேந தம் ப்ரதி க³மநாஸம்ப⁴வேந உபைதீத்யஸ்யாபி பூர்வவத³ர்தா²ந்தரபரத்வாத் । அதஏவ “பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேநரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே ஸ உத்தம: ஸ தத்ர பர்யேதீ'த்யாதி³ஶ்ருதிரபி ந க³த்யர்தா² । நநு–பு³த்³தி⁴க³தேந க³த்யாதி³நா கிம் தத³வச்சி²ந்நாத்மநி க³த்யாதி³ ஜாயதே ? உத பு³த்³தி⁴க³தமேவாரோப்யதே ? உதோபசர்யதே । நாத்³ய:; க⁴டக³த்யா தத³வச்சி²ந்நே நப⁴ஸி க³த்யந்தராத³ர்ஶநாத் । அந்யதா² யதோ க⁴டஸ்ய பு³த்³தே⁴ர்வா க³தி: தத்ராகாஶஸ்யாத்மநோ வா ஸச்சி²த்³ரத்வம் ஸ்யாத் । அந்யத்ர த்³விகு³ணீக்ருத்ய வ்ருத்திஶ்ச ஸ்யாத் । ந ச–ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷே நோக்ததோ³ஷ இதி வாச்யம் । தஸ்ய வஸ்த்வந்தரத்வமதே உக்ததோ³ஷாபா⁴வே(அ)பி த³ர்பணாஹதா த்³ருஷ்டி: பராவ்ருத்ய ஸ்வமுக²ம் க்³ருஹ்ணாதீதி த்வந்மதே உபாதி⁴க³த்யா பி³ம்பே³ ந க³திரிதி ப்ரதிபி³ம்பே³(அ)ப்யஸ்யாயோகா³த் । நாந்த்யௌ; கர்துரவச்சி²ந்நஸ்யைததா³த்மப்ரதே³ஶஸ்ய ந போ⁴கா³யதநலோகப்ராப்தி: கிம்து க³த்யா பு³த்³த்⁴யா(அ)வச்சி²ந்நஸ்ய ப்ரதே³ஶாந்தரஸ்ய வேதி ஸ்வீகாரே க்ருதஹாந்யாதி³ப்ரஸங்கா³த் கர்துர்போ⁴க்துஶ்சாவச்சி²ந்நஸ்ய பி⁴ந்நத்வாத் அபி⁴ந்நே வா(அ)நவச்சி²ந்நே கர்த்ருத்வாத்³யபா⁴வாதி³தி - சேந்ந; உபாதி⁴க³த்யா உபஹிதே க³திப்ரயோக³ ஔபசாரிக ஏவ । ந சைவம் க்ருதஹாந்யாத்³யாபத்தி:; யத்³பு³த்³த்⁴யவச்சி²ந்நேந யேநைவாத்மநா யத் க்ருதம் தத³வச்சி²ந்நேந தேநைவ போ⁴க³ஜநநாத் । நஹ்யாத்மநோ நிரவயவஸ்ய ப்ரதே³ஶோ(அ)ஸ்தி । யத்து அவச்சி²ந்நஸ்ய கர்துர்போ⁴க்துர்பே⁴த³ இத்யுக்தம், தந்ந; அவச்சே²த்³யாத்மநோ(அ)வச்சே²த³கபு³த்³தே⁴ஶ்சைக்யே(அ)வச்சி²ந்நே பே⁴த³ஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் । ந சாத்மத்வமணுநிஷ்ட²ம் த்³ரவ்யத்வஸாக்ஷாயாப்யஜாதித்வாத் ப்ருதி²வீத்வவதி³த்யநுமாநம் ; வ்யாபகாவ்ருத்தித்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் , ஸ்பர்ஶாதி³ஸாமாநாதி⁴கரண்யஸ்யாப்யேவம் ஸாத⁴நப்ரஸங்கா³ச்ச । ஜீவோ ந வ்யாபக:, பூ⁴தேதரத்வே ஸதி பரத்வாஸமவாயிகாரணாநாதா⁴ரத்வே ஸத்யஸர்வஜ்ஞத்வாத் ஶப்³தே³தராநித்யவிஶேஷகு³ணாஶ்ரயத்வாத் ஸம்ஸ்காராஶ்ரயத்வாச்ச க⁴டவதி³த்யத்ராநாத்மத்வமுபாதி⁴:, அநித்யவிஶேஷகு³ணஸம்ஸ்காராதீ³நாமுபாதி⁴வ்ருத்தித்வேநாஸித்³தி⁴ஶ்ச । ஏவம் மஹத்த்வஸ்யாபி ஸுஸாத⁴நத்வம் ச । ஜீவ:, அணு:, ஜ்ஞாநாஸமவாயிகாரணஸம்யோகா³ஶ்ரயத்வாத் , மநோவத் இத்யத்ர மத்⁴யமபரிமாணவத்வேந மநஸோ த்³ருஷ்டாந்தாஸம்ப்ரதிபத்தே:, ஜட³த்வஸ்யோபாதி⁴த்வாச்ச । ஸர்வத்ர சாத்ர வ்யாபிஸுக²ஜ்ஞாநாத்³யுபலம்ப⁴: ப்ரதிகூலஸ்தர்க:, ஏகஸ்யாணோரேகதா³ வ்யவஹிததே³ஶத்³வயாவச்சே²தா³ஸம்ப⁴வேந ‘பாதே³ மே ஸுக²ம் ஶிரஸி வேத³நா' இத்யாதி³யுக³பத³நுப⁴வவிரோத⁴ஶ்ச । ந ச கு³ணிந: அணுத்வே(அ)பி கு³ணவ்யாப்த்யா வ்யாபிஸுக²ஜ்ஞாநாநுமாநவிரோத⁴:; கு³ணவ்யதிரேகேணாஸ்யாஸம்பா⁴விதத்வாத் । அந்யதா² க⁴டவ்யதிரேகேணாபி க⁴டரூபம் ஸ்யாத் । ப்ரதீ³பாத³ந்யத்ர த்³ருஶ்யமாநாபி ப்ரபா⁴ ந தீ³பகு³ண:, கிம்து அநுத்³பூ⁴தஸ்பர்ஶம் த்³ரவ்யாந்தரம் । ந ச–ஜாதிஸமவாயாதே³ர்த⁴ர்மிதோ(அ)ந்யத்ரவர்தமாநத்வவத³த்ராபி கு³ணஸ்ய பு³த்³தே⁴ரந்யத்ரோபலம்ப⁴: ஸ்யாத் , இதி-வாச்யம்; ஜாதிஸமவாயாதி³வத்ராபி தர்ஹி வ்யாபகத்வப்ரஸங்கா³த் , த⁴ர்மிணோ விஹாயாபி ஸ்தி²தௌ தஸ்யா நியாமகாபா⁴வாத் । ந ச காரணநியமாந்நியம:; தர்ஹ்யவ்யவஹிதஸமவாயிகாரணநியமாதே³வ நியமே அணுமாத்ரதே³ஶதா து³ர்வாரைவ । ந ச-வஹ்நேரௌஷ்ண்யம் ப³ஹிர்நோபலப்⁴யேத, ஸமீபவ்ருத்த்யநுத்³பூ⁴தரூபதேஜஸஸ்ததி³த்யுச்யமாநே வஹ்நேரௌஷ்ண்யம் ந ஸித்⁴யேதி³தி வாச்யம்; பா³த⁴கே ஸதி ஸவிதே⁴ தேஜோ(அ)ந்தரகல்பநே(அ)பி த்³ருஶ்யமாநவஹ்நாவநுபூ⁴யமாநோஷ்ணஸ்பர்ஶே பா³த⁴காபா⁴வேந தஸ்மிம்ஸ்தேஜோந்தரத்வகல்பநஸ்யாஶக்யத்வாத் । ஏதேந-கேதக்யாதௌ³ பரிதோ க³ந்தா⁴நுப⁴வாத் கு³ணாநாம் கு³ணிநைரபேக்ஷ்யம் । ந ச தத்ர கேதக்யவயவாநாம் பரித: ப்ரஸரதாம் தே க³ந்தா⁴:, தர்ஹி த்³ரவ்யக்ஷயப்ரஸங்கா³த் । ந சாவயவாந்தரப்ரவேஶாத்தத³க்ஷய:; ஸ்ப²டிககரண்டி³காஸ்த²கஸ்தூர்யாதௌ³ அவயவாந்தரப்ரவேஶகல்பநே மாநாபா⁴வாத் இதி–நிரஸ்தம்; ஸமவாயிநைரபேக்ஷ்யே கார்யஸ்ய நிராஶ்ரயத்வாபத்தௌ தத்ப்ரத்யாஸத்திநிப³ந்த⁴நகாரணாந்தரஸ்யாப்யுச்சே²தே³ கார்யத்வஹாநேரேவ தத்ர கல்பநாயாம் மாநத்வாத் । யத்து நித்ய: ஸர்வக³த: ஸ்தா²ணுரித்யத்ர ‘நித்யே ஸர்வக³தே விஷ்ணாவணுர்ஜீவோ வ்யவஸ்தி²த: ।’ இதி ஸ்ம்ருத்யந்தராநுஸாராத் ஸர்வக³தஸ்த²: அணுஶ்சேதி விக்³ரஹ: இதி-தந்ந; ‘ஆகாஶவத்ஸர்வக³தஶ்ச நித்ய:’ ‘ஸ வா ஏஷ மஹாநஜ ஆத்மே’தி ஶ்ருத்யநுஸார்யர்த²ஸ்யைவோசிதத்வாத் அணுரிதி பத³ச்சே²தே³ தத்³விரோதா⁴பத்தே: । யத்து–க்ரமேண நாநாதே³ஹஸம்ப³ந்தா⁴த³ணோரேவ ஸர்வக³தத்வோக்தி:-இதி, தந்ந; அஶேஷவாசிஸர்வஶப்³த³ஸங்கோசே மாநாபா⁴வாத் । யத³பி ப்ரத்யக்ஷத்வாதி³நைவாவ்யாபகத்வம் ஸாத⁴நீயமித்யுக்தம், தந்ந; ப்ரதிகூலதர்கஸ்யோக்தத்வாத் வ்யாபகத்வஸாத⁴நே தஸ்யைவாநுகூலத்வேநாப்ரயோஜகத்வாபா⁴வாச்ச । நநு-ஆத்மநோ வ்யாபகத்வே ‘ஸர்வாணி ஶரீராணி ஸர்வஸ்யைவ போ⁴கா³யதநாநி ஸ்யு:; ஸர்வஶரீரேந்த்³ரியாதீ³நாம் ஸர்வதா³ ஸர்வாத்மஸம்யுக்தத்வாத் கர்மணாமபி ஸாதா⁴ரணதே³ஹாதி³க்ருதத்வேநாஸாதா⁴ரண்யாயோகா³த் அஹந்த்வாரோபாதே³ரபி நியாமகமூலஸம்ப³ந்தா⁴தே³ரபா⁴வேந நையத்யாயோகா³தி³தி-சேந்ந; தவாபீஶ்வரஸ்ய வ்யாபகத்வேந ஸர்வஶரீராணாம் தத்³போ⁴க³ஜநகத்வாபத்தே: ஸமாநத்வாத் । ந ச தத³த்³ருஷ்டாஜந்யத்வாத்தத்ஸம்யுக்தத்வே(அ)பி ந தத்ர போ⁴க³ஜநநம், தர்ஹீஹாபி ஸமம் । ந ச கர்மணாமேவ கத²மஸாதா⁴ரண்யம் ? பூர்வதத்கர்மஜந்யத்வாத் । ஏவமநாதி³தைவ । அந்யதா² ஈஶாத்மநி தவாப்யக³தே: । சைத்ரபோ⁴க³ஜநகாங்குராதே³: தத³த்³ருஷ்டஜந்யத்வாத் ஆத்மஸமவேதஸ்யாத்³ருஷ்டஸ்ய ஸாக்ஷாத³ங்குராஸம்ப³ந்தா⁴த் ஆத்மத்³வாரகஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய வாச்யதாயாமாத்மநோ விபு⁴த்வம் । ந ச சைத்ரபோ⁴கா³ஹேதோரப்யங்குராதே³ராத்மத்³வாரா(அ)த்³ருஷ்டஸம்ப³ந்தே⁴(அ)பி தத³ஜந்யத்வேந தஸ்யாதந்த்ரத்வமிதி–வாச்யம்; ஜநகாத்³ருஷ்டநிரூபிதாத்மத்³வாரகஸந்நிகர்ஷஸ்யாதிப்ரஸங்கா³பா⁴வேந தந்த்ரத்வாத் , ஜநகதா து அத்³ருஷ்டஸ்ய ப²லைகோந்நேயா । ஏவமேவோபபத்தௌ ப்ரதியோக்³யபா⁴வவாச்யவாசகஜ்ஞாநஜ்ஞேயாதா³விவாத்³ருஷ்டகார்யயோரபி ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரஸ்வீகாரே மாநாபா⁴வ: । யத்து காரீர்யத்³ருஷ்டஸ்ய வ்ருஷ்ட்யா ஸஹ தது³த்³தே³ஶேந விஹிதக்ரியாஜந்யத்வாதி³ரூப: ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்தீத்யுக்தம், தந்ந; தத்ராபி யஜமாநாத்மத்³வாரகஸம்யுக்தஸமவாயஸ்யைவ ஜலக்ஷரணாதி³ப்ரயோஜகத்வாத் । ஏதச்ச ஸர்வம் பரரீத்யோக்தம் । ஸ்வமதே ச வ்யவஸ்தா² ப்ராகு³க்தைவ । ததா²ச ‘பு³த்³தே⁴ர்கு³ணேநாத்மகு³ணேந சைவ ஹ்யாராக்³ரமாத்ரோ ஹ்யவரோ(அ)பி த்³ருஷ்ட' இதி ஶ்ருதௌ பு³த்³தி⁴கு³ணேநாராக்³ரமாத்ரத்வோக்தே: ஸ்வாபா⁴விகமேவ விபு⁴த்வம் । ந சாத்ராத்மகு³ணேநாராக்³ரமாத்ரத்வம் பு³த்³தே⁴ர்கு³ணேந சாவரத்வமிதி வ்யுத்க்ரமயோஜநா; தத்³யதா²ணுநஶ்சக்ஷுஷ: ப்ரகாஶோ வ்யாப்த: । ஏவமேவாஸ்ய புருஷஸ்ய ப்ரகாஶோ வ்யாப்த: அணுர்ஹ்யேவைஷ புருஷ இதி ஶ்ருத்யநுஸாராதி³திவாச்யம் ; வ்யாபகத்வபோ³த⁴காநேகஶ்ருதிவிரோதே⁴ந பு³த்³தே⁴ர்கு³ணேநேத்யேதத³நுஸாரேண சாஸ்யா ஏவ ஔபாதி⁴காணுத்வபரத்வாத் , புருஷஸ்யேதி ஷஷ்ட்²யா ’ராஹோ: ஶிர’ இத்யாதி³வது³பசரிதார்த²த்வாச்ச । ததா²ச ந வ்யுத்க்ரமேணாந்வய: । தஸ்மாத³ணுத்வம் நாத்மபே⁴த³கம் ॥

ததே³வமைகாத்ம்யே வ்யவஸ்தி²தே தத்ஸாக்ஷாத்காராய ஶ்ரவணமங்கி³, மநநநிதி³த்⁴யாஸநே தத³ங்க³தயா முமுக்ஷுபி⁴ரநுஷ்டே²யே । தது³க்தம் விவரணே–‘ஶ்ரவணமங்கி³ ; ப்ரமாணஸ்ய ப்ரமேயாவக³மம் ப்ரத்யவ்யவதா⁴நாத் , மநநநிதி³த்⁴யாஸநே து சித்தஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மப்ரவணஸம்ஸ்காரபரிநிஷ்பந்நததே³காக்³ரவ்ருத்திகார்யத்³வாரேண ப்³ரஹ்மாநுப⁴வஹேதுதாம் ப்ரதிபத்³யேதே இதி ப²லோபகார்யங்கே³ । நநு ஶ்ரவணம் தாவத்³விசாரரூபம் ஶாப்³த³ஜ்ஞாநே ந கரணம் , வேதே³ந த⁴ர்ம இவ ப்³ரஹ்மணி ப்ரமீயமாணே விசாரஸ்யாநுமாநாதௌ³ தர்கஸ்யேவ ஶப்³த³ரூபே தஜ்ஜ்ஞாநரூபே வா கரணே இதிகர்தவ்யதாமாத்ரத்வாதி³தி–சேந்ந; ஶப்³த³ஶக்திதாத்பர்யாவதா⁴ரணம் தாவத் விசார: । அவத்⁴ருததாத்பர்யகஶ்ச ஶப்³த³: கரணமிதி விசாரஸ்ய கரணகோடிப்ரவேஶேநேதிகர்தவ்யதாத்வாபா⁴வாத் அங்கி³த்வநிர்ணயாத் । தது³க்தம் வித்³யாஸாக³ரே அநுமிதௌ லிங்க³ஜ்ஞாநவத்தாத்பர்யவிஶிஷ்டஶப்³த³ஜ்ஞாநம் கரணம், அதஸ்தாத்பர்யாவதா⁴ரணரூபவிசாரஸ்யாங்கி³த்வம் । ந ச-ஆகாங்க்ஷாதி³ஸஹிதஶப்³த³ஜ்ஞாநஸ்யைவ கரணத்வஸம்ப⁴வே தாத்பர்யப்⁴ரமநிராஸோபக்ஷீணதயோக்ததாத்பர்யஜ்ஞாநஸ்ய கரணகோடிப்ரவேஶே மநநாதே³ரபி தத்கோடிப்ரவேஶ: ஸ்யாதி³தி-யுக்தம் ; ஏவம் ஸாகாங்க்ஷாதி³தி⁴யோ(அ)பி நிராகாங்க்ஷாதி³ப்⁴ரமநிராஸகத்வமாத்ரேணோபயோகா³பத்தௌ ஆகாங்க்ஷாதி³கமபி கரணகோடிப்ரவிஷ்டம் ந ஸ்யாத் । ந சாந்யோந்யாஶ்ரய:; ஸாமாந்யதோ(அ)ர்தா²வக³மநேந தாத்பர்யக்³ரஹஸம்ப⁴வாத் । அந்யதா² நாநார்தா²தௌ³ விநிக³மநாதி³கம் ச ந ஸ்யாத் । ததா² ச ஸர்வத்ர தாத்பர்யஜ்ஞாநஸ்யாஜநகத்வே(அ)பி யத்ர தாத்பர்யஸம்ஶயவிபர்யயோத்தரம் ஶாப்³த³தீ⁴:, தத்ர தாத்பர்யஜ்ஞாநஸ்ய ஹேதுதா க்³ராஹ்யா ஸம்ஶயவிபர்யயோத்தரப்ரத்யக்ஷே விஶேஷத³ர்ஶநஸ்யேவ । அத ஏவ ந விவரணவிரோதோ⁴(அ)பி । நநு தாத்பர்யஜ்ஞாநஸ்ய கரணகோடிப்ரவேஶே வேதே³(அ)பி தாத்பர்யப்⁴ரமஸம்ப⁴வாத் பா³ஹ்யாக³மே(அ)பி தாத்பர்யப்ரமாஸம்ப⁴வாத் ஶாப்³த³ஜ்ஞாநகரணஸ்ய து³ஷ்டத்வாது³ஷ்டத்வவ்யவஸ்தா² ந ஸ்யாத் இதி சேந்ந; வேதே³ கதா³சித் கஸ்யசித் குத்ரசித்தாத்பர்யப்⁴ரமே(அ)பி நிர்து³ஷ்டத்வேந யதா²ர்த²தாத்பர்யமஸ்த்யேவ, பராக³மே து பௌருஷேயதயா ப்ரதாரணாதி³மத்புருஷப்ரணீததயா து³ஷ்டத்வேந ந ததே²தி து³ஷ்டத்வாது³ஷ்டத்வவ்யவஸ்தா²ஸம்ப⁴வாத் தாத்பர்யாம்ஶஸ்யாவகா⁴தாதே³ரிவ யாகே³, ஶப்³தே³ ஸந்நிபத்யோபகாரகதயா கரணகோடிப்ரவிஷ்டத்வேநாங்கி³த்வம் । ந ச த்³ருஷ்டாந்தே கரணத்³ரவ்யஶேஷத்வாத் ததா²; ஸர்வஸாம்யஸ்ய த்³ருஷ்டாந்தத்வாப்ரயோஜகத்வாத் । நநு–ஸந்நிபத்யோபகாரகத்வே(அ)பி ந ப²லோபகாரகமநநநிதி³த்⁴யாஸநரூபாங்க³ம் ப்ரதி ஶேஷிதா, அந்யதா² ப்ரயாஜாதி³கம் ப்ரத்யவகா⁴தாதி³: ஶேஷீ ஸ்யாதி³தி சேந்ந; விஶிஷ்டயாக³ப்ரவிஷ்டதயா ஶேஷித்வே இஷ்டாபத்தே:, அஸாதா⁴ரண்யேந ஶேஷிதா து அஸாதா⁴ரணப²லோபகாரகத்வே ஸ்யாத் , அஸம்பா⁴வநாவிஶேஷநிவ்ருத்திரூபாஸாதா⁴ரணோபகாரஜநகத்வாத் ஸாபி ஶ்ரவணஸ்ய ஸம்பா⁴விதைவ । அத ஏவோக்தம் சித்ஸுகா²சார்யை: -“கரணீபூ⁴தஶப்³த³க³தாதிஶயஹேதுத்வாத் ஶ்ரவணஸ்ய கரணத்வேநாங்கி³த்வம், மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோஸ்து ஸஹகாரிபூ⁴தசித்தக³தாதிஶயஹேதுத்வாத் ப²லோபகார்யங்க³தேதி । ந ச-ஏவம் ஸோமயாக³ஸஹகாரிபூ⁴ததீ³க்ஷணீயாத்³யங்க³ஸ்ய தத்³க³தாதிஶயஹேத்வபி⁴ஷவக்³ரஹணாதி³கம் ப்ரத்யங்க³த்வப்ரஸங்க³ இதி வாச்யம்; பூர்வவது³க்தோத்தரத்வாத் । தது³க்தம் தவஶுத்³தௌ⁴ ‘கரணீபூ⁴தஶப்³த³த⁴ர்மஶக்திதாத்பர்யவிஷயத்வாத் ஶ்ரவணஸ்ய கரணாந்தர்பா⁴வேநாங்கி³த்வமிதி । ந ச–ஶப்³தே³நாபரோக்ஷஜ்ஞப்தௌ அப்ரதிருத்³தா⁴பரோக்ஷஜ்ஞப்தௌ சோத்பாத்³யாயாம் மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோரிவ பரோக்ஷஜ்ஞப்தாவப்ரதிருத்³த⁴பரோக்ஷஜ்ஞப்தௌ சோத்பாத்³யாயாம் ஶ்ரவணஸ்யாப்யபேக்ஷிததயா த்ரயாணாமபி ப²லோபகார்யங்க³த்வமேவேதி கத²ம் பரஸ்பராங்கா³ங்கி³பா⁴வ இதி வாச்யம் ; மநநநிதி³த்⁴யாஸநே ப²லே ஜநயிதவ்யே ஶப்³த³ஸ்ய ஸஹகாரிணம் ஸம்பாத³யத:, ஶ்ரவணம் து தஸ்ய ஜநகதாமேவேதி விஶேஷாத் । யத்ர ச நைவம் தத்ர துல்யவத³ங்க³தைவ । ஏதேந– ’யோ வ்ருஷ்டிகாமோ யோ(அ)ந்நாத்³யகாமோ ய: ஸ்வர்க³காம: ஸ ஸௌப⁴ரேண ஸ்துவீத, ஹீஷிதி வ்ருஷ்டிகாமாய நித⁴நம் குர்யாத் ஊர்கி³த்யந்நாத்³யகாமாய ஊ இதி ஸ்வர்க³காமாயே’தி ஶ்ருதாநாம் வ்ருஷ்ட்யாதி³ப²லாய ஸௌப⁴ரேதிகர்தவ்யதாநித⁴நக³தஹீஷாதீ³நாம் ஶ்ரவணமநநாதி³வத் பரஸ்பரமங்கா³ங்கி³பா⁴வப்ரஸங்க³ இதி–நிரஸ்தம் ; கரணஸ்வரூபஸம்பாத³கத்வஸஹகாரிஸம்பாத³கத்வரூபதத்ப்ரயோஜகஸ்யாத்ரேவ தத்ராபா⁴வாத் । ந ச–ஏவம் கரணாபூர்வோத்பத்தௌ யாகா³ர்த²ஸ்யாவகா⁴தாதே³: பரமாபூர்வோத்பத்தௌ தத³ர்த²: ப்ரயாஜாதி³: ஶேஷ: ஸ்யாதி³தி-வாச்யம், ஏகப²ல உப⁴யோர்யாகா³ர்த²த்வாபா⁴வேந விஶேஷாத் । நநு–க்ல்ருப்தம் பரோக்ஷஜ்ஞாநம் லோகே ஶப்³த³ஸ்ய ப²லம் । ததா²ச ஶப்³தா³திஶயாதா⁴யகஸ்ய ஶ்ரவணஸ்ய ஸாக்ஷாத்காரப²லஜநகாங்கி³த்வம் கத²மிதி சேத், ஸாக்ஷாத்த்வம் ந ஜாதி: நவா இந்த்³ரியஜந்யத்வாதி³கம் நியாமகம் கிம்து விஷயக³தாஜ்ஞாநநிவர்தகத்வமேவாபரோக்ஷத்வே ப்ரயோஜகம் । ததா² சாஜ்ஞாநநிவர்தகத்வம் விஷயபர்யந்தத்வேந । தச்சாத்மபர்யந்தத்வாத³த்ராஸ்த்யேவேதி நாடஷ்டகல்பநா । இத்த²ம் ச ப்ரகரணப³லாத³பி ஸித்³த⁴மஸ்யாங்கி³த்வம் ; ஶ்ரவணஸ்ய ப²லஸம்ப³ந்தே⁴ந ப்ராதா⁴ந்யஸித்³தா⁴விதிகர்தவ்யதாகாங்க்ஷாயா: ஸம்ப⁴வாத் । நநு–யத்³யபி ந சித்தைகாக்³ர்யஸ்ய ஸூக்ஷ்மவஸ்துஜ்ஞாநஹேதுத்வம் த்³ருஷ்டமஸ்தி; ததா²பி மநநம் ந சித்தைகாஶ்யஹேது யுக்த்யநுஸந்தா⁴நரூபமநநஸ்யாயுக்தத்வஶங்காநிவர்தகதாயா ஏவ த்³ருஷ்டத்வேந சித்தைகாஶ்யஹேதுத்வகல்பநே ஸதி த்³ருஷ்டாஹாந்யாபத்தே: மநநவிதே⁴ரபூர்வவிதி⁴த்வாபாதாச்ச ‘மதிர்யாவத³யுக்ததே' தி ஸ்ம்ருதிவிரோதா⁴ச்சேதி சேந்ந; தாத்³ருக்ச²ங்காயாம் ஸத்யாம் நாநாகோடௌ சித்தவிக்ஷேபஸ்ய தஸ்யாஶ்ச நிவ்ருத்தௌ யுக்தத்வேநாவதா⁴ரணவிஷயகோடௌ சித்தப்ரவணதாயாஸ்தாவத்பர்யந்தத்வஸ்ய த்³ருஷ்டத்வேந த்³ருஷ்டஹாந்யபூர்வவிதி⁴ஸ்ம்ருதிவிரோதா⁴பா⁴வாத் । நிதி³த்⁴யாஸநஸ்ய து விபரீதபா⁴வநாநிவர்தகதா ஸகலஸித்³தா⁴ நநு தந்நிவ்ருத்தே: ந ஜ்ஞாநஹேதுதா த்³ருஷ்டா ரூப்யஸம்ஸ்காராநுவ்ருத்தாவபி ஶுக்திஸாக்ஷாத்காரத³ர்ஶநாதி³தி சேத், ‘இயம் ஶுக்திரி’தி ஜ்ஞாநாநந்தரம் தத்³ரஜததயா ஜ்ஞாதமிதி ஸ்ம்ருதேர்ஜ்ஞாநகோ³சரஸம்ஸ்காரஸத்த்வே(அ)பி தத்³ரஜதமித்யஸ்மரணேந விபரீதஸம்ஸ்காரநிவ்ருத்தேஸ்தத்ராபி ஸத்த்வாத் । நநு–ஶப்³த³ஸாமர்த்²யரூபேண லிங்கே³ந 'ததஸ்து தம் பஶ்யதே நிஷ்கலம் த்⁴யாயமாந' இத்யாதி³வாக்யேந நிதி³த்⁴யாஸநஸ்ய ப²லஸம்ப³ந்தா⁴த் ப்ரகரணேந ச ஶ்ரவணாதி³கம் நிதி³த்⁴யாஸநே ஸந்நிபத்யாங்க³மிதி–சேந்ந; நிதி³த்⁴யாஸநபத³ஸ்ய ப³ர்ஹிர்தே³வஸத³நமித்யாதா³விவ ஸாக்ஷாத்காரரூபப²லஸம்வந்தே⁴ ந ஶக்திரிதி ஶப்³த³ஸாமர்த்²யாபா⁴வாத் । வாக்யே(அ)பி யோக்³யதாவோலாச்ச்²ரவணமேவாத்⁴யாஹ்ரியதே । ததா² ச தச்ச்²ரவணாத்³த்⁴யாயமாநோ நிஷ்கலம் ப்³ரஹ்ம பஶ்யதீத்யநுகூலார்த²ஸ்யைவ பர்யவஸாநாத் । தஸ்மாத்³ ‘த்³ரஷ்டவ்ய: ஶ்ரோதவ்ய' இதி த³ர்ஶநேநாவ்யவஹிதபாட²ரூபஸந்நிதா⁴நாத் ஶ்ரவணஸ்ய த³ர்ஶநேந ஸாக்ஷாத³ந்வயாத³ங்கி³த்வம் । நிதி³த்⁴யாஸநரூபபா⁴வநாப்ரகர்ஷஜந்யத்வே ஸாக்ஷாத்கராஸ்ய காமிநீஸாக்ஷாத்காரவத் அப்ரமாத்வாபாத: ந ச மூலப்ரமாணதா³ர்ட்⁴யாத் ப்ரமாத்வம், தர்ஹி ததே³வ ஸாக்ஷாத்கரணமஸ்து ? கிம் தது³பஜீவிந்யாயேந ஏதேந – நிதி³த்⁴யாஸநஸஹக்ருதமந:கரணத்வமபி நிரஸ்தம் ॥

தச்ச ஶ்ரவணாதி³கம் விஷயாவக³மம் ப்ரத்யந்வயவ்யதிரேகஸித்³தோ⁴பாய இதி தத்³விதே⁴ர்நாபூர்வவிதி⁴த்வம் , கிம்து நியமவிதி⁴த்வமேவ । நநு-அத்ர ஶ்ரவணஸ்யாபரோக்ஷப²லம் ப்ரதி ஸாத⁴நத்வம் தச்சாந்யதோ நாவக³தமித்யபூர்வவிதி⁴த்வமிதி–சேந்ந; கா³ந்த⁴ர்வஶாஸ்த்ரவிசாரே ஷட்³ஜாதி³ஸாக்ஷாத்காரே ஹேதுதாயா த்³ருஷ்டத்வாத் । ந ச-ஏதாவதா ஶாஸ்த்ரவிசார: ஸர்வத்ரார்த²ஸாக்ஷாத்காரஹேதுரிதி ந ஸித்³த⁴ம் , த⁴ர்மஶாஸ்த்ரவிசாரே வ்யபி⁴சாராதி³தி வாச்யம்; அபரோக்ஷார்த²கஶாஸ்த்ரவிசாரத்வேந ஸாக்ஷாத்காரஜநகதாயாஸ்தத்³த³ர்ஶநப³லேந ஸித்³தே⁴: । ஆத்மா ச ஷட்³ஜாதி³வத³பரோக்ஷ: ந த⁴ர்மாதி³: । ந ச–அபரோக்ஷே விசாரவையர்த்²யம், நஹி யத்³யபரோக்ஷம் தத்தத்³விசார்யத இதி நியம இதி வாச்யம்; அபரோக்ஷே விசார்யத்வநியமாபா⁴வவத³விசார்யத்வநியமோ(அ)பி நாஸ்தி । ஷட்³ஜாதா³வபரோக்ஷே(அ)பி விசார்யத்வத³ர்ஶநாத் தத்³வதே³வ ஸாப²ல்யஸம்ப⁴வாச்ச । ஸந்தி³க்³த⁴த்வஸப்ரயோஜநத்வயோரேவ ஸர்வத்ர விசார்யத்வே ப்ரயோஜகத்வாத் । ஏதேந விசார்யஶாஸ்த்ரார்த²ஸ்ய ஸாக்ஷாத்காரயோக்³யஸ்ய ஸாக்ஷாத்காரே ஸ ஹேதுரிதி ந யுஜ்யதே, காலாந்தரே ஸாக்ஷாத்கரிஷ்யமாணத்வேந தத்³யோக்³யே விசார்யஶாஸ்த்ரார்தே² ஸ்வர்க³நித்⁴யாதௌ³ விசாரேண தத³பா⁴வாதி³தி–நிரஸ்தம் ; நித்⁴யாதி³ஸாக்ஷத்காரே தத³ஸந்நிகர்ஷாத³ஜாதே(அ)பி விசாரஸ்ய தத்³தே⁴துதா ந க³ச்ச²தி । தத்ர விசார இந்த்³ரியஸஹகாரித்வேந தத்³விலம்பே³ந விலம்பா³த், ப்ரக்ருதே து ஶாப்³த³த்வாத் ஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ந தத³பேக்ஷா; அபரோக்ஷயோக்³யார்த²ஸாக்ஷாத்காரத்வேந கார்யத்வஸ்ய தாத்³ருஶார்த²கஶாஸ்த்ரவிசாரத்வேந ஸாத⁴நத்வஸ்ய ஸத்த்வாத் । ஏதேந–ப்ரக்ருதகார்யவிஜாதீயகார்யே ப்ரக்ருதவிசாரவிஜாதீயவிசாரஸ்ய ஹேதுதாக்ல்ருப்திமாத்ரேண தஸ்யாபூர்வவிதி⁴த்வத்யாகே³ அபூர்வவிதி⁴மாத்ரோச்சே²தா³பாத இதி–நிரஸ்தம் । நநு–பாக்ஷிகப்ராப்தௌ நியம:, ஸா ச ஸாத⁴நாந்தரப்ராப்தௌ, ந ச ரூபாதி³ரஹிதாத்மஜ்ஞாநே தத்ப்ராப்திரஸ்தீதி–சேந்ந; நிர்விஶேஷாத்மநி மாநாந்தராப்ராப்தாவபி ஆத்மநி ஸாமாந்யதஸ்தத்ப்ராப்திரஸ்தீதி நியமஸம்ப⁴வாத் । யதா²(அ)பூர்வீயேஷு வ்ரீஹிவிஶேஷேஷு நக²வித³லநாதே³ரப்ராப்தாவபி வ்ரீஹிஸாமாந்யே தத்ப்ராப்த்யா வ்ரீஹீநவஹந்தீதி நியமவிதி⁴: । நநு–வ்ரீஹீநவஹந்தீத்யத்ர வ்ரீஹிபத³மபூர்வீயத்³ரவ்யபரம் ந து வ்ரீஹிமாத்ரபரம், அந்யதா² யவேஷ்வவகா⁴த ஔபதே³ஶிகோ ந ஸ்யாத் , நீவாரேஷு ச வ்ரீஹித்வாபா⁴வேநாதிதி³ஷ்டோ(அ)பி பா³த்⁴யேதேதி நவமே ஸ்தா²பிதத்வேநாபூர்வீயத்³ரவ்ய ஏவ நக²வித³லநாதி³ப்ராப்திர்வக்தவ்யா । அந்யதா² வைதுஷ்யமாத்ரே அவகா⁴தநியமே த்³ரவ்யார்ஜநே யாஜநாத்³யுபாயநியமவத் தஸ்ய புருஷார்த²த்வப்ரஸங்கே³ந லௌகிகேஷ்வபி வ்ரீஹிஷு த³லநே ப்ரத்யவேயாதி³தி சேந்ந; நியம்யமாநாவகா⁴தஸ்யாபூர்வீயத்³ரவ்யமாத்ரவிஷயத்வே(அ)பி ஸாமாந்யவிஷயகப்ராப்த்யைவ நியமோபபத்தௌ விஶேஷவிஷயப்ராப்தேரநபேக்ஷிதத்வாத் । ந ச-நிர்விஶேஷஸவிஶேஷரூபவிஶிஷ்டத்³வயாநுக³தே விஶேஷாபா⁴வாதி³த்³வாரா வேதா³ந்தவேத்³யே சிந்மாத்ரே ந மாநாந்தரப்ராப்திரிதி-வாச்யம் , உப⁴யாநுக³தே ஸவிஶேஷதயா ப்ரமேயதாயாம் மாநாந்தரப்ராப்தே: ஸத்த்வாத் । ஸஜாதீயே ப்ராப்த்யாபி யத்ர ஸஜாதீயாந்தரே நியமஸம்ப⁴வ:, ததா³ கிமு வாச்யமேகஸ்மிந்நேவாத்மநி அவஸ்தா²விஶேஷேண மாநாந்தரப்ராப்த்யா விஶேஷாந்தரே நியம இதி । ந ச–ஏவம் விஶேஷாந்தரே ப்ராப்த்யா விஶேஷாந்தரநியமே வையதி⁴கரண்யமிதி வாச்யம் ; வ்யக்திஸாமாநாதி⁴கரண்யாபா⁴வே(அ)பி அநந்யக³த்யா ஸாமாந்யத⁴ர்மமாதா³ய ஸாமாநாதி⁴கரண்யாங்கீ³காராத் । நநு-அத்ராந்யைவ க³திரஸ்தி அபூர்வீயவ்ரீஹிஷு நியமாத்³ருஷ்டாஜநகஸ்யாபி த³லநஸ்ய ப்ராப்திரஸ்தி । நஹி யத்ர தேந வைதுஷ்யஸம்பாத³நம் தத்ர தத்ப்ராப்தி: கிம்து ஶக்தத்வேந ப்ரஸக்திமாத்ரமிதி–சேந்ந; ஏவம் தத்³யோக்³யத்வமிதி பர்யவஸிதோ(அ)ர்த²:। தச்ச தஜ்ஜாதீயே(அ)ந்வயீ ந து தத்ர, ததா²ச வையதி⁴கரண்யதாத³வஸ்த்²யம் । ப்ரக்ருதே ச ஸவிஶேஷநிர்விஶேஷரூபத³ஶாத்³வயாநுக³தைகாத்மவிஷயதயா வையதி⁴கரண்யஶங்காநவகாஶஶ்ச । தத்த்வகௌமுதீ³க்ருதஸ்து–"யதா² மந்த்ரார்த²ஜ்ஞாநஸ்ய கல்பஸூத்ராத்மீயக்³ராஹகவாக்யாதி³நாபி ப்ராப்தத்வேந பக்ஷே அப்ராப்தமந்த்ரஸாத்⁴யத்வம் நியம்யதே மந்த்ரைரேவ ஸ்ம்ருதி: ஸாத்⁴யேதி ததா² வேதா³ந்தமூலஸ்த்ரீஶூத்³ரஸாதா⁴ரணஸ்ம்ருதிபுராணாதி³ப்ராப்த்யா பக்ஷே அப்ராப்தவேதா³ந்தஶ்ரவணாதி³பரிபூரணார்தே² நியம: । ’தஸ்மாத் ந ப்³ராஹ்மணோ(அ)வைதி³கமதீ⁴யீத' இதி ஶ்ருதே: ‘ஶ்ரோதவ்ய: ஶ்ருதிவாக்யேப்⁴ய' இத்யாதி³ஸ்ம்ருதேஶ்சே’தி-ஆஹு: । ந ச–‘இதிஹாஸபுராணாப்⁴யாம் வேத³ம் ஸமுபப்³ரும்ஹயே'தி³த்யாதி³ஸ்ம்ருதிவிரோத⁴:। அவிசாரிதே உபப்³ரும்ஹணாயோகா³தி³தி வாச்யம்; வேதா³ந்ததாத்பர்யநிர்ணயாய தத்³விசாராபேக்ஷாயாமபி ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநே தத்³விசாராபேக்ஷாவிரஹாத் । ந ச-கர்மவிஷயகஸ்ம்ருதிபி⁴: கர்மஜ்ஞாநஸ்யேவ ப்³ரஹ்மவிஷயாத் பா⁴ரதாதே³ரிதிஹாஸாத³பி ஸாக்ஷாத்³ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்யோத³யாத் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநே(அ)பி தத³பேக்ஷேதி வாச்யம்; உப⁴யத்ராபி ஸ்ம்ருத்யாதே³: ஸ்வாதந்த்ர்யேணாப்ரமாணதயா ஶ்ருதிதாத்பர்யநிர்ணாயகத்வாத் । அதஏவோக்தம்-‘வேத³ம் ஸமுபப்³ரும்ஹயேதி³’தி, ந து வேதா³ர்த²ம் ஜாநீயாதி³தி । யத்து-’ஶ்ரோதவ்ய: ஶ்ருதிவாக்யேப்⁴ய' இத்யாதி³கம் ஶ்ருதிமூலப்ரமாணாபி⁴ப்ராயகம்-இதி, தந்ந; பஞ்சமீப்ரதீதஹேதுத்வஸ்ய ஸாக்ஷாத் ஸம்ப⁴வே பாரம்பர்யகல்பநாயோகா³த் । ந ச–விப்ரகீர்ணநாநாஶாகா²ர்த²ஸம்க்³ரஹாதி³ரூபேணேதிஹாஸாதி³நா தத்த்வநிஶ்சயத³ர்ஶநாத் ஸதி ச தஸ்மிந் விவிதி³ஷாத்³வாரா தத³ர்தா²ய அந்த:கரணஶுத்³தே⁴ரநபேக்ஷிதத்வாத் ஆபரோக்ஷ்யஸ்ய விஷயபா⁴வாதே³வ ஸித்³த்⁴யா வேத³ஜந்யப்³ரஹ்மஜ்ஞாநே இதிஹாஸஜந்யாத³தி⁴கஸ்யாபரோக்ஷ்யஸ்யாநநுப⁴வேந தஸ்ய நியமாத்³ருஷ்டாஸாத்⁴யத்வாத் ஜ்ஞாநஸ்ய ச ஸ்வப்ராக³பா⁴வநிவர்தந இவ அஜ்ஞாநநிவர்தநே அத்³ருஷ்டநிரபேக்ஷத்வாத் அந்யஸ்ய ச நியமாத்³ருஷ்டஸாத்⁴யஸ்யாபா⁴வாத் ந நியமவிதி⁴ரிதி வாச்யம் । ‘தமேதம் வேதா³நுவசநேநே’த்யாதி³ஶ்ருதிப³லாத் யஜ்ஞாதி³ஜந்யாத்³ருஷ்டஸ்ய நியமாத்³ருஷ்டஸ்ய ச விவிதி³ஷாத்³வாரகாந்த:கரணஶுத்³தே⁴ரேவ ஸர்வாத்³ருஷ்டஸாத்⁴யாயா: ஸம்ப⁴வேந ஜ்ஞாநஸ்வரூபோபகாரிதயா தத்ஸாத்⁴யாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தௌ தத³பேக்ஷத்வாச்ச வித்³யாயுக்ததத³யுக்தகர்மஜந்யப²லக³தசிராசிரஸ்வரூபாதிஶயவத் நியமாத்³ருஷ்டஜந்யஸாக்ஷாத்காரே தத³ஜந்யதத்த்வநிஶ்சயாபேக்ஷயாதிஶயகல்பநஸ்யாவஶ்யகத்வாச்ச நியமவிதி⁴த்வஸம்ப⁴வாத் । தஸ்மாத் நியமாத்³ருஷ்டஸாத்⁴யஸ்ய வ்யாவர்த்யஸ்யாபி ஸம்ப⁴வாத் । ஶ்ரவணாதே³ர்நியமநம் ஸர்வதை²வோபபத்³யதே ॥ இதி । அத ஏவ ஶூத்³ரப்ரணீதாத்மப்ரப³ந்தா⁴தி³ப்ராப்திநிமித்தகாப்ராப்தாம்ஶபூரணார்தோ² நியமவிதி⁴ரித்யாசார்யாந்தரோக்திரபி வ்யாக்²யாதா ॥

நநு–கிமித³ம் ஶ்ரவணம் நாம ? ஶக்திதாத்பர்யாவதா⁴ரணம் வா, தத்³விஶிஷ்டஶப்³தா³வதா⁴ரணம் வா, தாத்பர்யப்ரமாபகலிங்கா³வதா⁴ரணம் வா, ஆக³மாசார்யோபதே³ஶஜஜ்ஞாநம் வா । நாத்³ய:; அவாச்யே ப்³ரஹ்மணி ஶக்த்யஸம்ப⁴வாத் । தாத்பர்யமபி ந தாவதா³பாததீ⁴ஜந்யஸ்ய விசாரநிவர்த்யஸ்ய ஸம்ஶயஸ்ய த⁴ர்மிணி; தஸ்ய ப்ராகே³வ நிஶ்சிதத்வேந தந்நிஶ்சயார்த²ம் தாத்பர்யநிஶ்சயஸாத⁴நஸ்ய விசாரஸ்ய வையர்த்²யாத், அந்யதா² விசாராநந்தரமபி ஸம்ஶயாதி³ப்ரஸங்கா³த் । நாபி ஸம்ஶயத⁴ர்மிக³தப்ரகாரவிஶேஷே தத்³விஶிஷ்டே தது³பலக்ஷிதே வா அக²ண்டா³ர்த²தாஹாநே:, அவதா⁴ரணஸ்ய ஜ்ஞாநத்வே விதே⁴யத்வஸ்ய த்வயாநங்கீ³காராத் । அத ஏவ ந த்³விதீயாதி³ । நாபி கு³ருமுகா²த்³வேதா³ந்தாநாம் ப்³ரஹ்மணி ஸம்யோஜநம் ஶ்ரவணம் ; தஸ்யாத்³யபக்ஷாநதிரேகாத் । நாபி வாக்யவிஶேஷப்ரயோக³ரூபவாத³கதா²ஶ்ரவணம் । தத்ர ஶ்ரவணபதா³ப்ரயோகா³த் । அதஏவ மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோரபி ந விதி⁴:, தயோரபி ஜ்ஞாநாநதிரேகாதி³தி - சேந்ந; ஆத்³யபக்ஷஸ்யைவ க்ஷோத³க்ஷமத்வாத் । ந ச தத்ர ஶப்³த³ஶக்த்யஸம்ப⁴வோ தோ³ஷ:; ஶுத்³தே⁴ ஶக்த்யஸம்ப⁴வே(அ)பி விஶிஷ்டஶக்தேஸ்தத்³போ³தோ⁴பயோகி³ந்யா அவதா⁴ரணீயாயா: ஸம்ப⁴வாத் , தாத்பர்யஸ்யாபி ஸம்ஶயத⁴ர்மிணோ நிஶ்சிதத்வேந தத்ராஸம்ப⁴வே(அ)பி ஸம்ஶயகோட்யுபலக்ஷிதே நிர்விஶேஷே ஸம்ப⁴வேந விசாராவையர்த்²யாத் । ந சாக²ண்டா³ர்த²தாஹாநி:; ஸ்வரூபமாத்ரோபலக்ஷகதயா அக²ண்டா³ர்த²தாயா உபபாதி³தத்வாத் । ந சாவதா⁴ரணஸ்ய ஜ்ஞாநரூபதயா அவிதே⁴யதா; தஸ்ய தர்கத்வேந ஜ்ஞாநவிஜாதீயசேதோவ்ருத்த்யந்தரத்வாத் , ஸுரேஶ்வராசார்யை: ‘ஶ்ரவணாதி³க்ரியா தாவத் கர்தவ்யேஹ ப்ரயத்நத' இதி ஶ்ரவணாதௌ³ க்ரியாபத³ப்ரயோகா³த் । ஏவமேவ மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோரபி விதே⁴யத்வமுந்நேயம் । ந ச தாத்பர்யரூபே விஷயே உபக்ரமாதி³ரூபே ச ப்ரமாணே ஸதி ஜாயமாநஸ்ய தஸ்ய ஜ்ஞாநப³ஹிர்பா⁴வாநுபபத்தி: தத்³ப³ஹிர்பூ⁴தவாக்³தே⁴நூபாஸநாதௌ³ ப்ரமாணவஸ்துபரதந்த்ரத்வாத³ர்ஶநாதி³தி - வாச்யம்; மந்மதே லிங்க³ஸ்ய ப்ராமாண்யாநப்⁴யுபக³மேந ஸதி ப்ரமாண இத்யஸ்யைவாபா⁴வாத் , உபக்ரமாதே³: ப்ரமாணத்வபக்ஷே தத்பூர்வகாலீநத்வேநாஸ்ய ப்ரமாணே ஸதீத்யேதத³ம்ஶாஸித்³தே⁴: । தஸ்மாத் ஶ்ரவணாதே³ரதீ⁴ரூபதயா மநோவ்யாபாரத்வேந விதே⁴யத்வோபபத்தி: । ஸித்³தா⁴ந்தபி³ந்து³கல்பலதிகயோர்விஸ்தர: । யச்சாநுவாதி³த்வாதி³வர்ணநம் வாசஸ்பத்யே, தத் ப்ரஸ்தா²நாந்தரத்வாந்ந விதி⁴த்வோக்திவிரோதி⁴ ॥

ஏவம் விசாரவிதா⁴யகஶ்ரவணவிதி⁴ரேவ ஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரமூலம் । ந ச-விசாரவிதௌ⁴ ஶ்ரவணஸாத்⁴யாபரோக்ஷஜ்ஞாநாதீ⁴நாயா அபரோக்ஷஜ்ஞாநகாமநாயா அதி⁴காரிவிஶேஷணத்வாங்கீ³காரேண அந்யோந்யாஶ்ரயாபாத இதி– வாச்யம்; அதீ⁴தவேத³ஸ்ய விதி³தபத³பதா³ர்த²ஸங்க³திகஸ்யாபாததோ ஜாயமாநபரோக்ஷஜ்ஞாநாதீ⁴நாபரோக்ஷஜ்ஞாநகாமநாயா அதி⁴காரிவிஶேஷணத்வேநோக்தாந்யோந்யாஶ்ரயாநவதாராத் । ந ச-ஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரோக்தோ விசாரஸ்தத்த்வநிர்ணாயகந்யாயாநுஸந்தா⁴நரூப:, அந்யதா² ந்யாயக்³ரத²நாத்மகஶாஸ்த்ராரம்ப⁴ஸித்³த⁴யே தத்கர்தவ்யதோக்த்யயுக்தே:, இதரஸ்ய வேதே³திகர்தவ்யதாத்வாநுபபத்தேஶ்ச, ஶ்ரவணம் ச நோக்தந்யாயாநுஸந்தா⁴நரூபம் மநநாபே⁴த³ப்ரஸங்கா³த் அதோ ந ஶ்ரவணவிதி⁴ஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரயோர்மூலமூலிபா⁴வ இதி - வாச்யம்; ஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரஸ்ய ஶ்ரவணவிதி⁴ஸமாநவிஷயகதயா மூலமூலிபா⁴வாபா⁴வே(அ)பி ஶ்ரவணவிதி⁴விஷயஶக்திதாத்பர்யாவதா⁴ரணாத்மகஶ்ரவணாக்ஷிப்தோபக்ரமோபஸம்ஹாராதி³தாத்பர்யலிங்க³விசாரமாதா³ய ஸமாநவிஷயத்வஸம்ப⁴வேந தது³பபத்தே: । மநநம் து ஶ்ருதஸ்யார்த²ஸ்ய யுக்திபி⁴ஶ்சிந்தநமிதி ந தத³பே⁴தோ³(அ)பி; அர்தா²க்ஷிப்தவிசாரஸ்யேதிகர்தவ்யதாத்வே(அ)பி தாத்பர்யாவதா⁴ரணரூபே ஶ்ரவணே உக்தஸ்யாங்கி³த்வஸ்யாநபாயாத் । யத்து – யுக்திபி⁴ரநுசிந்தநம் நாம யதி³ ஶ்ரவணநிஶ்சிதஸ்ய தாத்பர்யஸ்ய தத்³விஷயஶப்³த³ஸ்ய வா ஸ்மரணம், ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் வா, ஸம்ஸ்காரதா³ர்ட்⁴யப²லகம் ஶ்ரவணஸமாநாகாரமபி⁴ஜ்ஞாந்தரம் வா தர்ஹி தஸ்யாவஶ்யகஶ்ரவணாவ்ருத்த்யைவ ஸித்³தே⁴: மநநவிதி⁴வையர்த்²யம், த்ரிவித⁴ஸ்யாபி தஸ்ய ஶ்ரவணாநந்தர்க³தயுக்த்யநபேக்ஷத்வேந ‘ஶ்ரோதவ்ய: ஶ்ருதிவாக்யேப்⁴யோ மந்தவ்யஶ்சோபபத்திபி⁴ரி’தி ஸ்ம்ருதிவிரோத⁴ஶ்ச, ‘ஶ்ரவணம் யாவத³ஜ்ஞாநம் மதிர்யாவத³யுக்ததா' இதி மநநஸ்ய ஶ்ரவணாநிவர்திதாயுக்தத்வஶங்காநிவர்தகத்வப்ரதிபாத³கஸ்ம்ருதிவிரோத⁴ஶ்ச இதி, தந்ந; அநுசிந்தநஸ்ய ஶ்ருதார்த²விஷயகயுக்தாயுக்தத்வாதி³ஸம்ஶயநிவர்தகயுக்த்யநுஸந்தா⁴நரூபத்வேந விவக்ஷிததயா த்வது³க்ததோ³ஷாநவகாஶாத் । ந ச–ஏவம் யுக்தாயுக்தத்வஸம்ஶயாதே³: ஸம்ஶயபூர்வபக்ஷஸித்³தா⁴ந்தாத் மீமாம்ஸாஶாஸ்த்ரக்³ரதி²தாத் ஸம்ஶயாதி³நிவர்தகாத் ந்யாயஜாதாத³ந்யேநாநிவ்ருத்தே: தாத்³ருஶந்யாயக்³ரத²நாத்மகமீமாம்ஸாஶாஸ்த்ராரம்போ⁴பயுக்தவிசாரகர்தவ்யதாம் ப்ரதிபாத³யதா³த்³யஸூத்ரம் மநநவிதி⁴மூலமேவ ஸ்யாத் ந து ஶ்ரவணவிதி⁴மூலமிதி – வாச்யம்; தாத்பர்யவிஷயயுக்தாயுக்தத்வாதி³ஸம்ஶயாதி³நிவர்தகவிசாராபேக்ஷயா தாத்பர்யநிர்ணாயகஶ்ரவணாக்ஷிப்த லிங்க³விசாரஸ்யாப்⁴யர்ஹிததயா ததா³க்ஷேபகஶ்ரவணவிதி⁴மூலத்வஸ்யைவ வக்தும் ஶக்யத்வாத் , யுக்தாயுக்தத்வவிசாரஸ்யாநுஷங்கி³கத்வாச்ச । யத்³வா–ஸமந்வயாத்⁴யாயோக்ததாத்பர்யநிஶ்சாயகோபக்ரமாதி³யுக்த்யநுஸந்தா⁴நம் ஶ்ரவணம், த்³விதீயாத்⁴யாயோக்தார்தா²ஸத்த்வஶங்காநிவர்தகயுக்த்யநுஸந்தா⁴நம் மநநம் । நநு ஏவம் விவரணோக்திவிரோத⁴: யௌக்திகாஸம்பா⁴வநாவிபரீதபா⁴வநாநிராஸிதர்காணாம் ப்ரத²மஜ்ஞாநாந்தர்பூ⁴தத்வாத் இத்யாதி³நா அர்தா²பத்தீநாமபி ஶ்ரவணாந்தர்க³திமுக்த்வா “ப்³ரஹ்மாத்மத்வவிபரீதபா⁴வநாப்ரசயநிமித்தததே³காக்³ரவ்ருத்த்யயோக்³யத்வமஸம்பா⁴வநா, விபரீதபா⁴வநா து ஶரீராத்⁴யாஸஸம்ஸ்காரப்ரசய:" இத்யாதி³நா அஸம்பா⁴வநாநிவர்தகஸ்ய மநநஸ்யார்த²நிஶ்சயாநந்தரபா⁴விபா⁴வநாப்ரசயஹேதுசித்தைகாக்³ர்யஹேதுதாயா ஏவோக்தத்வாதி³தி–சேந்ந; பி⁴ந்நப்ரஸ்தா²நதயா விவரணவிரோத⁴ஸ்யாகிம்சித்கரத்வாத் । ந ச ஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரஸ்யாம்ஶே மநநவிதி⁴மூலத்வாபாத:; ஸமந்வயோக்தவிசாரஸ்யாப்⁴யர்ஹிததயா ஶ்ரவணவிதி⁴மூலத்வஸ்யைவ வக்தவ்யத்வோபபத்தே: । நநு–‘மந்தவ்யஶ்சோபபத்திபி⁴ரிதி ஸ்ம்ருதிக³தோபபத்திஶப்³த³ஸ்ய மதிர்யாத³வயுக்ததேதி ஸ்ம்ருதிஸ்தா²யுக்தஶப்³த³ஸ்ய ‘ஶ்ரோதவ்ய: ஶ்ருதிவாக்யேப்⁴ய' இதி ஶ்ருதிஶப்³த³ஸ்யேவ ஸாமாந்யபரத்வாஹாநேந ‘ஆதௌ³ யச்ச்²ரத்³த⁴யா ஸித்³த⁴ம் பஶ்சாந்ந்யாயேந ஸாதி⁴தம் । இதி ந்யாயேந யுக்த்யநபேக்ஷஶ்ரத்³தா⁴மாத்ரேண ப்ரதிவாக்யமயமஸ்ய வாக்யஸ்யார்த² இதி கு³ருமுகா²த்³வேதா³ர்த²க்³ரஹணம் ஶ்ரவணம் பஶ்சாத் ந்யாயாநுஸந்தா⁴நம் மநநமிதி பே⁴த³ஸம்ப⁴வே யுக்திஷ்வேவ ஶ்ரவணமநநபே⁴த³கத²நாயோக³ இதி - சேந்ந; வாக்யார்த²க்³ரஹணஸ்ய ப்ரமரூபதயா அவிதே⁴யத்வஸ்யோக்தத்வாத் । நநு—உக்தஸ்ய வாக்யார்த²க்³ரஹணஸ்ய ஶ்ரவணாதி³த்ரயாநந்தர்பா⁴வே சதுர்த²ஸ்யாபி முமுக்ஷ்வநுஷ்டே²யத்வாபாத இதி–சேந்ந; தஸ்ய ஜ்ஞாநரூபதயா அநுஷ்டா²நாநர்ஹத்வாத் , ஶ்ரத்³தா⁴மாத்ராத் ஸ்வத ஏவ ஜாதத்வேநாபும்தந்த்ரத்வாச்ச । ந சைவம் கேவலம் கு³ருமுகா²த்தத³ர்த²ம் ஶ்ருதவதி ஶ்ருதமநேநேதி ப்ரயோகா³நுபபத்தி:; விதே⁴யத்வாந்யதா²நுபபத்த்யா அர்தா²ந்தரத்வே ஸ்தி²தே அஸ்ய ப்ரயோக³ஸ்ய கௌ³ணதாதி³நா கத²ம்சிது³பபாத³நீயத்வாத் । அதஏவ ஸ்ம்ருதிக³தோபபத்த்யயுக்ததாபத³யோர்ந ஸாமாந்யபரதா । ந ச ப்ரமாணபூ⁴தஶ்ருதிதாத்பர்யே நிஶ்சிதே அர்த²ஸத்த்வார்த²முபபத்த்யபேக்ஷாயோகே³ந மநநஸ்யார்தா²ஸத்த்வரூபாப்ராமாண்யஶங்காநிவர்தகத்வே வக்தவ்யே நிஶ்சிதப்ராமாண்யஸ்ய பும்ஸோ மநநாபா⁴வப்ரஸங்க³ இதி வாச்யம்; தாத்³ருஶம் ப்ரதி தத³பா⁴வஸ்யேஷ்டத்வாத் , க்ருஷ்ணலே அதிதே³ஶப்ராப்தஸ்யாவகா⁴தஸ்ய த்³வாரபா³தே⁴ந பா³த⁴த³ர்ஶநாத் । தஸ்மாத்தாத்பர்யாவதா⁴ரணம் ஶ்ரவணம் । தச்ச லிங்க³விசாராதீ⁴நமிதி விசாரகர்தவ்யதாபரமாத்³யஸூத்ரம் ஶ்ரவணவிதி⁴மூலகம் ந து மநநவிதி⁴மூலகமிதி ஸித்³த⁴ம் ஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரஸ்ய ஶ்ரவணவிதி⁴மாத்ரமூலகத்வம் ॥

நநு த்வந்மதே கர்மகாண்ட³விசாரோ யதோ²த்தரக்ரதுவிதி⁴ப்ரயுக்த:, ததா² ப்³ரஹ்மகாண்ட³விசாரோ(அ)பி ஜ்ஞாநவிதி⁴ப்ரயுக்த இத்யேவ கிம் ந ஸ்யாத் ? உத்தரக்ரதுவிதி⁴பி⁴: ஸ்வாநுஷ்டா²ப்யார்த²நிர்ணயாந்தவிசாரஸ்யேவ ‘தரதி ஶோகமாத்மவிதி³’த்யாதி³நா ஶோகநிவ்ருத்திஹேதுத்வேநாவக³தேநாத்மஜ்ஞாநேந ஸ்வஸித்³த⁴யே வேதா³ந்தவிசாரஸ்யாக்ஷேபாத் । யுக்தம் சாநேகேஷாம் க்ரதுவிதீ⁴நாமாக்ஷேபகத்வாத³ப்யேகஸ்யைவாக்ஷேபகத்வமிதி–சேந்ந; யத்³யபி கார்யேண காரணாக்ஷேப: ஸம்ப⁴வதி, ததா²பி தஸ்ய வைத⁴த்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் விதி⁴மூலத்வஸ்யாவஶ்யம் வக்தவ்யத்வாத் । அந்யதா² கர்மகாண்ட³விசாரஸ்யாபி கர்மஜ்ஞாநாதே³வாக்ஷேபே அத்⁴யயநவிதே⁴ர்வோத்தரக்ரதுவிதீ⁴நாம் வா ஆக்ஷேபகத்வோக்திரயுக்தா ஸ்யாத் ; மநநவிதி⁴மூலத்வம் வத³தா த்வயாபி அஸ்யாக்ஷேபஸ்யாவஶ்யம் பரிஹரணீயத்வாத் । ஏதேந–அர்தா²வக³மபர்யந்தாத்⁴யயநவிதி⁴ப்ரயுக்தத்வஸ்ய கர்மவிசாரவத் ப்³ரஹ்மவிசாரே(அ)பி ஸம்ப⁴வே, ந ஶ்ரவணவிதி⁴ப்ரயுக்தத்வம் । ந ச–ஸாக்ஷாத்காரப²லகமாவ்ருத்திகு³ணகமநநாத்³யங்க³கமித³ம் ஶ்ரவணமத்⁴யயநவிதி⁴ப்ரயுக்தஶ்ரவணமாத்ராத் பி⁴ந்நமிதி வித்⁴யந்தரம் யுக்தமிதி வாச்யம்; ப்³ரஹ்மவிசாரஸ்யாப்யத்⁴யயநவிதி⁴ப்ரயுக்தத்வே(அ)பி ஸாக்ஷாத்காரஸ்யாபரோக்ஷைகரஸாத்மவிஷயத்வேநைவ ஸித்³தே⁴:, ஆவ்ருத்தேஶ்ச வித்⁴யந்தராங்கீ³காரே(அ)பி அவகா⁴தவத³த்³ருஷ்டப²லத்வேந வக்தவ்யத்வாத் । கர்மகாண்டே³(அ)பி தாத்பர்யாவதா⁴ரணபர்யந்தவிசாராவ்ருத்தேரபேக்ஷிதத்வாத் தத: பரம் ப்³ரஹ்மகாண்டே³(அ)பி ததா³வ்ருத்தேரநபேக்ஷிதத்வாத் । மநநஸ்ய ச கர்மகாண்டே³(அ)பி தத³ர்த²நிஶ்சயாயாபேக்ஷிதத்வாத³த்⁴யயநவிதி⁴விஹிதைகதே³ஶாரண்யகாத்⁴யயநாநுவாதே³ந வாக்யாந்தரேணாரண்யாத்³யங்கா³ந்தரவிதா⁴நவத் முண்ட³ககாரீர்யாத்³யத்⁴யயநாநுவாதே³ந ஶிரோவ்ரதபூ⁴மிபோ⁴ஜநாத்³யங்க³விதா⁴நவத் ‘தாம் சதுர்பி⁴ராத³த்த' இத்யர்த²ப்ராப்தாப்⁴யாதா³நாநுவாதே³ந ஸம்க்²யாவிதா⁴நவச்சாத்⁴யயநவித்⁴யாக்ஷிப்தவிசாரைகதே³ஶாநுவாதே³ந த்வத்³ரீத்யா மநநாத்³யங்க³விதா⁴நஸ்ய ஸம்ப⁴வாதி³தி–நிரஸ்தம் ; மநநவிதி⁴மூலத்வவாதி³நோ(அ)பி ஸமாநத்வாத³த்⁴யயநவிதே⁴: ஸ்வாத்⁴யாயாவாப்திப²லகதயா அர்த²ஜ்ஞாநப²லகத்வாபா⁴வாத் , அத்⁴யேதவ்ய இதி கர்மப்ரதா⁴நதவ்யப்ரத்யயேந ஸ்வாத்⁴யாயஸ்யைவ ப²லத்வாவக³மாத் । ந ச தஸ்யாபுருஷார்த²தயா ப²லவத³ர்தா²வபோ³த⁴பர்யந்தம் வ்யாபார:; ‘சித்ரயா யஜேத பஶுகாம’ இத்யாதா³வபி காம்யமாநபஶ்வாதே³ரப்யப²லத்வாபத்தே:, பரம்பரயா புருஷார்த²ஸாத⁴நதயா ப²லத்வே ப்ரக்ருதே(அ)பி தஸ்ய ஸம்ப⁴வாத் । தஸ்மாச்ச்²ரவணவிதி⁴மூலம் விசாரவிதா⁴யகஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரஸ்ய, ந து மநநவிதி⁴ரிதி ஸித்³த⁴ம் ॥

ப்ரஸ்தா²நாந்தரே து அத்⁴யயநவிதே⁴ரேவாவக³மபர்யந்தத்வாத் காண்ட³த்³வயவிசாராக்ஷேபகத்வம் , ஶ்ரவணாதி³ஷு ச ந விதி⁴: । தேஷாமந்வயவ்யதிரேகஸித்³த⁴ஸாக்ஷாத்காரஸாத⁴நதாகத்வாதி³த்யுக்தம் । ந ச–அத்⁴யயநாபா⁴வே ப்ரத்யவாயஶ்ரவணாத்⁴யயநஸ்ய நித்யதாயா அப்யவக³மாத் கத²ம் தஸ்யார்தா²வக³மபர்யந்தத்வமிதி வாச்யம் । அர்த²ஜ்ஞாநார்த²த்வே(அ)பி அத்⁴யயநவிதே⁴ரவையர்த்²யாய அதீ⁴தேநைவ வேதே³ந கர்தவ்யதாம் ஜ்ஞாத்வா அநுஷ்டி²தம் கர்ம ப²லாயாலமித்யாதி³நியமாஶ்ரயணாத³ஸத்யத்⁴யயநே யதோ²க்தநித்யாதி³கர்மாநுஷ்டா²நாஸித்³த்⁴யா ப்ரத்யவாயஶ்ரவணோபபத்தி: । ததா² சார்த²ஜ்ஞாநார்த²ஸ்யாபி அத்⁴யயநஸ்ய ப²லதோ நித்யத்வமிதி கேசித் । அபரேது-அநத்⁴யயநே ஸம்த்⁴யாநுபாஸந இவ ஸாக்ஷாத் ப்ரத்யவாயஶ்ரவணேநாத்⁴யயநஸ்யாத்³ருஷ்டத்வே(அ)ப்யர்த²ஜ்ஞாநஸ்யாபி த்³ருஷ்டத்வாத³பேக்ஷிதத்வாச்ச தாத³ர்த்²யமபீத்யுப⁴யார்த²தா பஶுபுரோடா³ஶாதி³வதி³தி -ஆஹு: । அத்ர சாத்⁴யயநவிதே⁴ர்நித்யத்வே ஸத்யுப⁴யவிசாராக்ஷேபகத்வம் பரேணாப்யங்கீ³க்ருதம், தத³யுக்தம் ; ஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரஸ்ய மநநவிதி⁴மூலத்வவாதி³நஸ்தஸ்ய தத³ங்கீ³காராநர்ஹத்வாத் , அயுக்தத்வஶங்காநிவர்தகமநநரூபவிசாரஸ்யாபி அத்⁴யயநவித்⁴யாக்ஷிப்தத்வேந தத்ர விதி⁴வையர்தா²த் ஸூத்ரஸ்ய தந்மூலத்வாஸித்³தே⁴: ॥

யத்து ஶப்³த³ஜஜ்ஞாநஸ்வரூபமேவ ஶ்ரவணம் விதே⁴யமிதி, தந்ந; ஆபாதத³ர்ஶநஸ்ய தத்³விநா ஜாயமாநத்வாத் । ந ச தத்³பி⁴ந்நே ப்ரதிவாக்யமஸ்ய வாக்யஸ்யாயமர்த² இதி ஸித்³தா⁴ர்தோ²க்தரூபகு³ரூபதே³ஶேநாநேகஶாகா²ஸ்த²வாக்யார்த²ஜ்ஞாநம் ; வேதா³ந்தரூபவாக்யார்த²விசாரஸ்ய ஸாமாந்யத: ஸாத⁴நத்வேந ப்ராப்தத்வாத் । ந ச யதா² க⁴டாதா³விதரபே⁴தே³ ஸித்³தே⁴(அ)பி ப்ருதி²வீதரேப்⁴யோ பி⁴த்³யத இத்யத்ர ந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் , யதா² ச ஸ்தா²நப்ரகரணாதி⁴கரணோக்தரீத்யா ராஜஸூயாந்தர்க³தேஷ்டிபஶுஸோமேஷு ப்ராதிஸ்விகரூபேண சோத³கத இதிகர்தவ்யதாப்ராப்தாவபி ராஜஸூயரூபே தத³ப்ராப்தி:, ததா² வேதா³ந்தவிசாரத்வோபஹிதே ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஹேதுதாயா அப்ராப்தேரபூர்வவிதி⁴தேதி வாச்யம் । ஸாமாந்யத: ப்ராப்தஸாத⁴நஸாத்⁴யபா⁴வமநாத்³ருத்ய விஶேஷோபாதி⁴நா அப்ராப்தஸாத⁴நத்வப்ராப்தயே அபூர்வவித்⁴யங்கீ³காரே ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³வாக்யவிசாரே(அ)பி தேந ரூபேண தத்³வாக்யார்த²ஜ்ஞாநம் ப்ரத்யப்ராப்தஸாத⁴நதாஸித்³த⁴யே அபூர்வவித்⁴யந்தரகல்பநாபத்தே: । ஏதேந நிதி³த்⁴யாஸநஸ்யாவ்யக்தஸ்வபா⁴வப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஹேதுதா நாந்யத: ப்ராப்தேதி ஸ தாவத³பூர்வவிதி⁴:, ததா² அஜ்ஞாதாதௌ³ நிதி³த்⁴யாஸநாஸம்ப⁴வேந ஶ்ரவணமநநயோர்நிதி³த்⁴யாஸநே லிங்கா³தே³வ ப்ராப்தாவபி நியதவிஷயகநிதி³த்⁴யாஸநவிஷயகு³ணாந்யகு³ணேஷு லிங்கே³ந தயோரப்ராப்தே: தத்³விதி⁴ரப்யபூர்வவிதி⁴ரேவ, ஏவம் ச ஶ்ரவணமநநயோர்நிதி³த்⁴யாஸிதவ்யகு³ணாம்ஶே த்³ருஷ்டத்³வாரேண, அந்யத்ர த்வத்³ருஷ்டத்³வாரேண நிதி³த்⁴யாஸநாங்க³தேதி–நிரஸ்தம் । ஶ்ரவணாதீ³நாம் நிர்கு³ணவிஷயதயா ஸகு³ணவிஷயத்வாபா⁴வாத் , விபரீதாங்கா³ங்கி³பா⁴வஸ்ய ஸ்தா²பிதத்வாச்ச; ஸூக்ஷ்மார்த²கோ³சரநிதி³த்⁴யாஸநஸ்ய தாத்³ருஶார்த²விஷயகஸாக்ஷாத்காரஹேதுதாயா த்³ருஷ்டத்வேநாபூர்வத்வாபா⁴வாச்ச । நநு–அத்ர ஶ்ரூயமாணலிங்கா³தே³: கா க³திரிதி சேத் , ஶிலாதலப்ரயுக்தக்ஷுரதைக்ஷ்ண்யவத் குண்டீ²பா⁴வாத் ஜர்திலயவாக்³வா வா ஜுஹுயாதி³த்யாதா³விவார்த²வாத³த்வமேவ । ந ச-ப்ரத்ந்யவேக்ஷிதமாஜ்யம் ப⁴வதி' ‘விது³ஷா கர்ம கர்தவ்யம் தஸ்மாத் பஶ்யேத நித்யஶ: ।' இத்யாதி³நா ஜ்ஞாநஸ்யாபி விதா⁴நம் த்³ருஷ்டமிதி - வாச்யம் ; தத்ர தத்³தே⁴த்விந்த்³ரியஸம்யோகா³தே³ர்விதே⁴யத்வாத் அநந்யக³த்யா லக்ஷணாயா இஷ்டத்வாத் । ந ச ’ந விதௌ⁴ பர: ஶப்³தா³ர்த²' இத்யநேந விரோத⁴:; ‘கோ³பி⁴: ஶ்ரீணீத மத்ஸர'மித்யாதௌ³ விதி⁴வாக்யே(அ)பி லக்ஷணாத³ர்ஶநேந தஸ்யௌத்ஸர்கி³கத்வாத் ; அர்த²வாதா³நுரோதே⁴ந விதௌ⁴ ந பர: ஶப்³தா³ர்த² இத்யர்த²கத்வாச்ச । ந ச–ஸாக்ஷாத்க்ருதஸாத்⁴யத்வஸ்ய இந்த்³ரியஸம்ப்ரயோகே³(அ)ப்யபா⁴வாத் இந்த்³ரியநிஷ்ட²க்ரியாத்³வாரா பரம்பரயா க்ருதிஸாத்⁴யத்வஸ்ய ஜ்ஞாநே(அ)பி ஸம்ப⁴வாத் । அநிச்ச²தோ து³ர்க³ந்தா⁴தி³ஜ்ஞாநவத் அநிஷ்டஸம்ப்ரயோக³ஸ்யாபி த³ர்ஶநாச்ச ஜ்ஞாநஸாம்யம் ஸம்யோக³ஸ்யேதி வாச்யம் । ஸ்வர்கா³தா³விவ ஸ்வேச்சா²தீ⁴நக்ருதிஸாத்⁴யத்வஸ்ய விதே⁴யதாப்ரயோஜகஸ்ய ஜ்ஞாநே அபா⁴வாத் , ஸம்ப்ரயோக³ஸ்ய து தத்³வைபரீத்யேந விஶேஷாத் । ந ச–‘ப⁴க்ஷேஹீ’தி ப⁴க்ஷமந்த்ரேஷு த்ருப்தேரநுநிஷ்பாதி³தயா(அ)நநுஷ்டே²யத்வேந த்ருப்திப்ரகாஶகபா⁴க³ஸ்ய தத்ர விப⁴ஜ்ய விநியோகா³பா⁴வே(அ)பி அவேக்ஷணஸ்யாநுஷ்டே²யத்வாத் தத்ப்ரகாஶகபா⁴க³ஸ்ய அவேக்ஷணே விநியோக³ இதி த்ருதீயாத்⁴யாயோக்திவிரோத⁴ இதி–வாச்யம் ; இந்த்³ரியஸம்ப்ரயோக³ரூபாவேக்ஷணஸ்ய த்ருப்த்யாதி³வத³நுநிஷ்பாதி³த்வாபா⁴வேநாநுஷ்டே²யதயா தத்ப்ரகாஶகபா⁴க³ஸ்ய தஸ்மிந்விப⁴ஜ்ய விநியோக³ இத்யேவம்பரத்வாத் । யச்ச-ஏகஶ்ரோத்ரக³தாநேகக³காரேஷு பு³பு⁴த்ஸாப்ரயத்நாப்⁴யாமபீ⁴ஷ்டக³காரஜ்ஞாநத³ர்ஶநேந ஜ்ஞாநஸ்யாபி விதே⁴யத்வமிதி, தந்ந; அநபி⁴மதவிஷயவைமுக்²யஸ்யைவ பு³பு⁴த்ஸாப்ரயத்நஸாத்⁴யதயா ஜ்ஞாநம் ப்ரதி தயோரஜநகத்வாத் । ந ச-’யதே³வ வித்³யயா கரோதீ’தி வித்³யாயா அங்க³த்வஶ்ரவணாத் அவிஹிதஸ்ய சாங்க³த்வாநுபபத்த்யா வித்³யாயா விதே⁴யத்வமிதி வாச்யம் । தஸ்ய வாக்யஸ்யோத்³கீ³தோ²பாஸநாப்ரகரணஸ்த²தயா தத்ரத்யவித்³யாபத³ஸ்ய உபாஸநாபரதயா விஹிதத்வேநாங்க³த்வாவிரோதா⁴த், ‘தந்நிர்தா⁴ரணாநியமஸ்தத்³த்³ருஷ்டேரி’த்யத்ர வித்³யாயா அங்கா³வப³த்³தா⁴யா அங்க³த்வநிராஸே(அ)பி ந விதே⁴யத்வஹாநி: । நநு-யதா² து³ர்க³ந்தா⁴தி³ஜ்ஞாநஸ்யேச்சா²விஷயத்வாபா⁴வே(அ)பி ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய தத்³விஷயத்வம் யதா² ச ஜ்ஞாநாந்தரஸ்ய நியமாத்³ருஷ்டாஸாத்⁴யத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய தத்ஸாத்⁴யத்வம், யதா² பர்வதாதி³ஜ்ஞாநஸ்ய நயநோந்மீலநே ஸதி ப்ரயத்நாந்தரநிரபேக்ஷத்வே(அ)பி த்⁴ருவாருந்த⁴த்யாதி³ஜ்ஞாநே தத்ஸாபேக்ஷத்வம், ததா²(அ)திஸூக்ஷ்மப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய இச்சா²ப்ரயத்நஸாத்⁴யத்வஸம்ப⁴வ இதி–சேந்ந; ப்ராமாணிகத்³ருஷ்டவிஜாதீயகிம்சித்³த⁴ர்மத³ர்ஶநேநாப்ராமாணிகவைஜாத்யஸ்ய கல்பயிதுமஶக்யத்வாத் । ப்ரயத்நாந்வயவ்யதிரேகயோஶ்ச ஜ்ஞாநஸாத⁴நஜநநே உபக்ஷீணதயா த்⁴ருவாருந்த⁴த்யாதி³நித³ர்ஶநாந்யதா²ஸித்³த⁴தயா தந்ந்யாயேந ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநே க்ருதிஸாத்⁴யத்வஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாச்ச । ந ச-ஶாஸ்த்ரார்த²ஜ்ஞாநஸ்ய நியமேந பும்தத்ரத்வத³ர்ஶநாத் ப்³ரஹ்மணஶ்ச ஶாஸ்த்ரார்த²த்வாத் தஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய பும்தத்ரத்வமிதி வாச்யம் ; தத்ராபி ஜ்ஞாநஸாத⁴நஸ்யைவ பும்தத்ரத்வாத் । யச்ச ப்ரஶஸ்தாப்ரஶஸ்தஜ்ஞாநயோர்விதி⁴நிஷேத⁴த³ர்ஶநம், தத³பி ஜ்ஞாநகாரணவிஷயகமேவ । யச்ச இச்சா²தி³நா உத்பத்திநிரோத⁴யோரநுப⁴வ:, ஸோ(அ)பி கரணவ்யாபாரவிஷயக ஏவ । ந ச–ஏவம் நாமாதி³ஷு ப்³ரஹ்மோபாஸநாயாம் த்வயா விதே⁴யத்வேநாங்கீ³க்ருதாயாம் பும்தத்ரத்வம் ந ஸித்⁴யேத் தத்ராபி மநோதா⁴ரணாதே³ரேவ பும்தந்த்ரத்வஸ்ய வக்தும் ஶக்யத்வாதி³தி வாச்யம்; ஜ்ஞாநவித்⁴யுக்தாநுபபத்தேஸ்தத்ராபா⁴வேந நிரோதா⁴தீ³நாமந்யபரத்வஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் । ந ச–உக்தஜ்ஞாநரூபஶ்ரவணாதி³ஷ்வதிப்ரயத்நஸாத்⁴யத்வஸ்யாநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாத் விதே⁴யத்வமிதி வாச்யம்; அநுப⁴வாந்யதா²ஸித்³தே⁴ருக்தத்வாத்। ந ச– த்வயாபி நிதி³த்⁴யாஸநஸ்ய பரோக்ஷஜ்ஞாநஸந்தாநரூபஸ்ய விதே⁴யத்வம் வத³தா ஸந்தாநிநாம் ஜ்ஞாநாநாமபி விதே⁴யத்வமங்கீ³கர்தவ்யமேவ தத³விதா⁴நே ஸந்ததிவிதா⁴நாநுபபத்தேரிதி வாச்யம் , ஆவ்ருத்திகு³ணயோக³ஸ்யைவ விதே⁴யத்வாத் உபநிஷத³மாவர்தயேதி³த்யத்ரேவ । ந ச ஶ்ரவணாதே³: ஜ்ஞாநாநாத்மகத்வே ஶ்ரவணம் யாவத³ஜ்ஞாநமித்யஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வஸ்ம்ருதே: ஶ்ரவணேநாஜ்ஞாநம் நிவ்ருத்தமித்யநுப⁴வஸ்ய சாநுபபத்திரிதி வாச்யம்; ஆவ்ருத்திகு³ணயோக³வாக்யார்த²ப்ரமித்யுபயுக்ததாத்பர்யநிர்ணயத்³வாரா உபக்ரமாதி³லிங்க³விசாராத்மகஶ்ரவணாதே³ரஜ்ஞாநாதி³விரோதி⁴தயா ஸ்ம்ருத்யநுப⁴வயோருபபத்தே:। ‘விஜ்ஞாய ப்ரஜ்ஞாம் குர்வீதே’த்யாதௌ³ ஜ்ஞாநவிதா⁴வுக்தாநுபபத்த்யா ப்ரஜ்ஞாஶப்³த³ஸ்ய விசாரலாக்ஷணிகத்வோபபத்தே: । ந ச த்வயா விதே⁴யத்வேநாங்கீ³க்ருதஸ்ய த்⁴யாநஸ்ய ஜ்ஞாநபி⁴ந்நத்வே தஸ்ய ஸ்வவிஷயே வ்யவஹாரஜநகத்வம் ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; தத³ந்யஜ்ஞாநேநைவ தத்காரணதயா(அ)(அ)வஶ்யகேந தத்³விஷயே வ்யவஹாரோபபத்தே: ப்ரமாணவதோ(அ)ஸ்ய கௌ³ரவஸ்யாதோ³ஷத்வாத் ।। அத ஏவ த்⁴யாநவிஷயே ஜாநாமீத்யநுப⁴வஸ்மரணே தத்³பி⁴ந்நஜ்ஞாநப்ரயுக்ததயா வ்யாக்²யாதே । தஸ்யாபி⁴த்⁴யாநாதி³தி ஶ்ருதௌ த்⁴யாநஸ்ய மாயாக்²யாவித்³யாநிவர்தகத்வே(அ)பி தது³க்தி: த்⁴யாநாநந்தரபா⁴விஸாக்ஷாத்காரத்³வாராபி⁴ப்ராயேதி ந தயா விரோத⁴: । யத்தூபாஸீதேத்யுபக்ரம்ய ‘ய ஏவம் வேதே³'த்யுபஸம்ஹாரேண த்வயாபி விதே⁴யத்வேநாங்கீ³க்ருதாயாமுபாஸநாயாம் விதி³தா⁴துப்ரயோகே³ண உபாஸநாயா: ஜ்ஞாநத்வாவக³மாத் அந்யத்ராபி ஜ்ஞாநத்வம் ந விதே⁴யத்வவிரோதீ⁴தி, தந்ந; உக்தாநுபபத்த்யா விதே³ஸ்தத்ராமுக்²யத்வேநைவ ஜ்ஞாநத்வாவக³மகத்வாத் தா⁴த்வநேகார்த²த்வேந வா । ந ச- மாநதந்த்ரதாமாத்ரேண கத²மபும்தந்த்ரதா ப்ரதிக்³ரஹீத்ராதி³தந்த்ரஸ்யாபி தா³நாதே³ஸ்தத்³த³ர்ஶநாதி³தி வாச்யம்; ந ஹ்யந்யதந்த்ரதாமாத்ரேணாவிதே⁴யத்வம் ப்³ரூம: கிம்து புமிச்சா²பி⁴ர்யத்காரணே ஸதி அந்யதா² கர்துமஶக்யத்வம் ॥

கிம்ச விதீ⁴யமாநம் ஜ்ஞாநம் கிம் ஶாப்³த³ம், கிம் வா தத³ப்⁴யாஸ:, யத்³வா தத்த்வமநபேக்ஷ்யாரோபிதவிஷயதயா த்⁴யாநம்; கிம் வாபரோக்ஷ்யப²லகம் ஜ்ஞாநாந்தரம் । நாத்³ய:; கர்மகாண்ட³ இவ க்³ருஹீதஸங்க³தே: ஸ்வத:ஸித்³த⁴த்வேந க்ருத்யஸாத்⁴யதயா வித்⁴யவிஷயத்வாத் । ந ச கர்மகாண்டே³(அ)(அ)ப்யாபாதஜந்யஸ்ய ஸ்வத:ஸித்³த⁴த்வே(அ)பி விமர்ஶஜந்யஸ்ய க்ருதிஸாத்⁴யத்வம் அந்யதா² அத்⁴யயநவிதே⁴ருத்தரக்ரதுவிதே⁴ர்வா ததா³க்ஷேபகதா ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; தஜ்ஜநகவிசார ஏவ விதே⁴யதாப்ரயோஜகக்ருதிஸாத்⁴யத்வபர்யவஸாநேந தாத்³ருஶஜ்ஞாநே(அ)ப்யஸம்ப⁴வாத் । ந த்³விதீய:; ஸ கிம் மோக்ஷாய விதீ⁴யதே ? ஸாக்ஷாத்காராய வா । நாத்³ய:; தஸ்ய நையோகி³கத்வேந ஸ்வர்கா³தி³வத³நித்யத்வாபாதாத் । ந ச–ப³ந்த⁴த்⁴வம்ஸஸ்ய நையோகி³கத்வே(அ)பி த்⁴வம்ஸத்வாத் ஶ்ருத்யாதி³ப³லாச்ச நித்யத்வோபபத்திரிதி வாச்யம் ; ந ஹி தந்நய இவ த்வந்நயே(அ)பி ப³ந்த⁴த்⁴வம்ஸமாத்ரம் முக்தி: கிம்து லோகாந்தரப்ராப்தி:। தஸ்யாமுக்ததோ³ஷதாத³வஸ்த்²யாபத்தி: । ந சாநாவ்ருத்திஶ்ருத்யா நித்யத்வம் ‘தத்³யதே²ஹ கர்ம சிதோ லோக: க்ஷீயதே ஏவமேவாமுத்ர புண்யசிதோ லோக: க்ஷீயதே' இதி ஶ்ருத்யா நையோகி³கஸ்யாநித்யத்வாவக³மாத் । ந சைதச்ச்²ருதிவிரோதே⁴ந தஸ்யாநித்யத்வாபோ³த⁴கத்வம் ; ‘யத்க்ருதகம் தத³நித்யமி’தி யுக்த்யுபோத்³ப³லிததயா ப்ராப³ல்யாத் । ந த்³விதீய:; தத் கிம் த்³ருஷ்டப²லகமத்³ருஷ்டப²லகம் வா । நாத்³ய: பரோக்ஷஜ்ஞாநாப்⁴யாஸேந தத்த்வஸாக்ஷாத்காராத³ர்ஶநாத் । ந த்³விதீய:; ப்ரமாணாயத்தத்வாத்தஸ்ய । அத ஏவ ந த்ருதீய:; த்⁴யாநஸ்ய ஜ்ஞாநரூபத்வாபா⁴வாச்ச । ந சதுர்த²:; ஶப்³த³ஸ்யாபி ப்ராமாண்யாபா⁴வாபாதாத் ப்³ரஹ்மணி ப்ரமாணீபூ⁴தஜ்ஞாநகர்தவ்யதாயாமேவ ப்ராமாண்யாத் । ந ச மஹாதாத்பர்யமாதா³ய ப்³ரஹ்மண்யபி ப்ராமாண்யம்; தாத்³ருஶஜ்ஞாநஸ்யாபி ப்ரமாணாயத்ததயா விதி⁴ப²லத்வாத் । தஸ்மாத் ப்ரத்ந்யவேக்ஷிதமாஜ்யமித்யாதா³வபி ஜ்ஞாநஸ்யாவிதா⁴நாத் த்⁴யாநஸ்யாபி விஜ்ஞாநவ்யதிரேகஸாத⁴நாத் ஸூக்ஷ்மஶாஸ்த்ரார்த²பு³த்³தௌ⁴ க்ருத்யந்வயவ்யதிரேகயோஸ்தத்ஸாத⁴நவிஷயதயாந்யதா²ஸித்³த⁴த்வாச்ச நாத்மஜ்ஞாநம் விதா⁴தும் ஶக்யதே । ததே³வம் ஶ்ரவணஸ்ய ஜ்ஞாநரூபத்வே விதே⁴யத்வாநுபபத்தி:। தஸ்மாத் ஜ்ஞாநவிஜாதீயம் ஶ்ரவணம் அபரோக்ஷஜாநஜநகஶப்³தே³திகர்தவ்யதாரூபவிசாராத்மகம் மநநநிதி³த்⁴யாஸநாங்க³கம் ப்ரமேயாவக³மம் ப்ரத்யங்க³தயா ப்ரதா⁴நபூ⁴தமபரோக்ஷஜ்ஞாநப²லகதயா விதீ⁴யத இதி ஸித்³த⁴ம் ॥

நநு கத²மபரோக்ஷஜ்ஞாநஜநகத்வம் ஶப்³த³ஸ்ய ? மாநாபா⁴வாதி³தி சேந்ந; ‘தத்³தா⁴ஸ்ய விஜஜ்ஞௌ தமஸ: பாரம் த³ர்ஶயதீ'த்யாதே³: ‘வேதா³ந்தவிஜ்ஞாநஸுநிஶ்சிதார்தா²' இத்யாதே³ஶ்ச மாநத்வாத் , பூர்வவாக்யே தஜ்ஜநகாபரோக்ஷஜ்ஞாநஸ்யோபதே³ஶமாத்ரஸாத்⁴யத்வோக்தே:, த்³விதீயஶ்ருதௌ ஶாப்³த³ஜ்ஞாநஸ்ய விபதே³ந விஶேஷவிஷயத்வஸ்ய லாபா⁴த் ஸுபதே³நாபரோக்ஷத்வோக்தே: । ந ச விஜஜ்ஞாவிதீத்யாதே³: பரோக்ஷஜ்ஞாநேநாபி சரிதார்த²தா; 'தமஸ: பாரம் த³ர்ஶயதீ'த்யுத்தரவாக்யஸ்வரஸேந அபரோக்ஷஜ்ஞாநபரத்வஸித்³தே⁴: । ந ச க்³ராமமார்கோ³பதே³ஷ்டரி க்³ராமம் த³ர்ஶயதீதிவத் பரம்பரயா ப்ரயோஜகதயோபசார:, ஸாக்ஷாத்ஸாத⁴நத்வே பா³த⁴காபா⁴வேந தஸ்யாத்ராந்யாய்யத்வாத் , உபதே³ஶாதிரிக்தகாரணஸ்ய நாரத³ஸநத்குமாராக்²யாயிகாயாமப்ரதீதேஶ்ச । ந ச மநஸைவாநுத்³ரஷ்டவ்யமித்யாதி³ஶ்ருதிவிரோத⁴:। தஸ்யாஶ்சித்தைகாக்³யபரத்வாத் । ந ச-ஸுபத³ஸ்யாப்ராமாண்யஶங்காவிரஹபரத்வேந த்³விதீயவாக்யேந தேநாபரோக்ஷரூபதாப்ராப்தி:, அந்யதா² வேதா³ந்தபோ³த்⁴யஸ்ய விசாரகர்தவ்யதாதே³ஶ்சாபரோக்ஷத்வாபாதாதி³தி-வாச்யம் ; நிஶ்சிதபதே³நைவாப்ராமாண்யஶங்காவிரஹாதே³ர்லப்³த⁴தயா ஸுபத³ஸ்யாதத்பரத்வாத் । நாபி வேதா³ந்தபோ³த்⁴யஸ்ய ப்³ரஹ்மாதிரிக்தஸ்யாப்யேவமாபரோக்ஷ்யாபத்தி:; அர்த²பத³ஸ்ய முக்²யதஸ்தாத்பர்யவிஷயபரத்வாத் , வேதா³ந்தபோ³த்⁴யதாயா ப்³ரஹ்மமாத்ரபர்யவஸந்நத்வாச்ச । ஏவமநுமாநமப்யத்ர மாநம் । அபரோக்ஷத்வம், தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யஜந்யஜ்ஞாநவ்ருத்தி, அபரோக்ஷஜ்ஞாநநிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வாப்ரதியோகி³த்வாத் , ஜ்ஞாநத்வவத் । ந ச கர்மகாண்ட³ஜந்யஜ்ஞாநவ்ருத்தீத்யேவமபி ஸாத்⁴யேதேதி வாச்யம்; விபக்ஷபா³த⁴கஸத்த்வாஸத்த்வாப்⁴யாம் விஶேஷாத் । ததா² ஹி - தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யஸ்யாபரோக்ஷஜ்ஞாநாஜநகத்வே அபரோக்ஷப்⁴ரமநிவ்ருத்திர்ந ஸ்யாத் । ந ச மநஸைவாபரோக்ஷஜ்ஞாநம் ; மநஸ: குத்ராப்யஸாதா⁴ரண்யேந ப்ரமாகரணத்வாபா⁴வாத் , ஆத்மந: ஸ்வப்ரகாஶத்வாத் ஸுகா²தீ³நாம் ஸாக்ஷிவேத்³யத்வாத் । ந ச ஶப்³தே³ அபரோக்ஷஜ்ஞாநஜநகத்வவத் அந்யத்ராக்ல்ருப்தமேவ மநஸி தத்கல்பநீயம் । ஏவம் ஹி ஸர்வாம்ஶஸ்யைவ மநஸி கல்ப்யத்வேந விஶேஷாத் । ந சைவம் ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³விஷயககர்மகாண்ட³ஜந்யஜ்ஞாநே கல்பகமஸ்தி । தத்ர ஹி கல்பநீயமநுஷ்டா²நாய வா ப²லாய வா । நாத்³ய:; பரோக்ஷஜ்ஞாநாதே³வ தத்ஸம்ப⁴வாத் । தத ஏவாநுஷ்டா²நாத் ப²லஸித்³தே⁴ர்ந த்³விதீயோ(அ)பி । ந ச விமத: ஶப்³தோ³ நாபரோக்ஷதீ⁴ஹேது: ஶப்³த³த்வாதி³தி ப்ரதிஸாத⁴நம் ; ‘த³ஶமஸ்த்வமஸீ'த்யாதா³வேவ வ்யபி⁴சாராத் । ந ச-தத்ராபீந்த்³ரியமேவ கரணம் ஶப்³த³ஸ்தத்ஸஹகாரீதி-வாச்யம் ; க்வசித் ப³ஹுலதமே தமஸி லோசநஹீநஸ்யாபி தத்³வாக்யாத³பரோக்ஷப்⁴ரமநிவர்தகஸ்ய த³ஶமோ(அ)ஸ்மீத்யபரோக்ஷஜ்ஞாநஸ்ய த³ர்ஶநாத் । யத்ராபீந்த்³ரியஸத்³பா⁴வ:, தத்ராபி தத³ப்ரயோஜகமேவ । ந ச-த⁴ர்மவாம்ஸ்த்வமஸி பர்வதோ(அ)க்³நிமாநித்யாதௌ³ விஶேஷ்யாபரோக்ஷத்வே(அ)பி விஶேஷணபாரோக்ஷ்யவத் அத்ராபி த³ஶமத்வே பாரோக்ஷ்யமஸ்த்விதி வாச்யம் । அத்ர பரோக்ஷத்வே அபரோக்ஷப்⁴ரமாநிவ்ருத்திப்ரஸங்கா³த் । நநு ஏவமபி ஶப்³த³ஸ்யாபரோக்ஷஜ்ஞாநஜநகத்வம் கிம் ஸ்வாபா⁴விகம் , உதாபரோக்ஷவிஷயநிமித்தகம்। நாத்³ய:; அதிப்ரஸங்கா³த் । ந த்³விதீய:; ஜீவா: பரமாத்மநோ ந பி⁴த்³யந்தே ஆத்மத்வாதி³த்யாதி³நா ஜாயமாநாநுமிதே: ஶ்ரவணாத் ப்ராகா³பததோ வேதா³ந்தஜந்யாயா பா⁴ஷாப்ரப³ந்த⁴ஜந்யாயா அநதீ⁴தவேதா³ந்தஜந்யாயா ஐக்யப்ரதீதேஶ்சாபரோக்ஷ்யாபாதாத் ஶ்ரவணநியமாதே³ரநியமாத் । கிம்சார்த²ஸ்யாபரோக்ஷ்யம் ந தாவத³பரோக்ஷபு³த்³தி⁴விஷயத்வரூபம் ; ப்³ரஹ்மண்யஸ்ய ஸத்த்வே(அ)பி த³ஶமத்வாதா³வபா⁴வாத் , சைத்ராபரோக்ஷஜ்ஞாநே மைத்ரஸ்ய ஶப்³தா³தி³நா ஆபரோக்ஷ்யாத³ர்ஶநாச்ச । நாப்யபரோக்ஷவ்யவஹாரவிஷயத்வம் ; வ்யவஹாராபரோக்ஷ்யஸ்ய தாத்³ருக³ர்த²பே⁴த³விஷயகத்வரூபத்வே அந்யோந்யாஶ்ரயாத் , அபரோக்ஷோ(அ)யமித்யேவம்ரூபத்வே அஜ்ஞாநாவ்ருதே(அ)பி தத³பா⁴வாத் , த்வயாபி ந ப்ரகாஶத இத்யாதி³வ்யவஹாரார்த²மேவாவரணகல்பநாத், உக்தவ்யவஹாரயோக்³யத்வரூபத்வே வ்யவஹிதக⁴டே ஶப்³தா³த³பரோக்ஷஜ்ஞாநப்ரஸங்கா³த் , அபரோக்ஷஜ்ஞாநஜந்யத்வரூபத்வே ச வக்ஷ்யமாணபக்ஷாந்தர்பா⁴வாத் । தஸ்மாத³ர்த²ஸ்யாபரோக்ஷதீ⁴விஷயத்வமேவாபரோக்ஷத்வம் வாச்யம் । தத்ர சைதஜ்ஜ்ஞாநவிஷயத்வேந தது³க்தாவந்யோந்யாஶ்ரய:, ஜ்ஞாநாந்தராபி⁴ப்ராயே து கேஷாம்சித³பரோக்ஷே ஸ்வர்கா³தா³வஸ்மாகம் ஶப்³தா³த³பரோக்ஷதீ⁴ப்ரஸங்கா³த் । ஏகபுமபி⁴ப்ராயே து பூர்வாபரோக்ஷே ஶப்³தா³தி³நா இதா³நீமபரோக்ஷதீ⁴ப்ரஸங்கா³த் । ஏககாலாபி⁴ப்ராயே ப்ரத்யக்ஷாக்³நௌ லிங்கா³ச்ச²ப்³தா³த்³வா ஆபரோக்ஷ்யம் ஸ்யாதி³தி–சேந்ந, யம் ஶாப்³த³போ³த⁴மாதா³ய யஸ்ய போ³த்⁴யத்வம், தத்ஸாக்ஷாத்காரார்த²ம் தத³பி⁴ந்நார்தா²வகா³ஹித்வநிமித்தகமித்யுக்ததோ³ஷாநவகாஶாத் । ந ச–ஏவம் ப்ரத்யக்ஷாந்தர்பா⁴வ: ஶப்³த³ஸ்ய ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ; போ³த்⁴யபி⁴ந்நார்த²கஶப்³தா³திரிக்தத்வே ஸதி ப்ரத்யக்ஷப்ரமாகரணத்வஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸ்யாந்தர்பா⁴வே தந்த்ரத்வாத் । நநு–‘மநஸைவாநுத்³ரஷ்டவ்ய'மித்யாதே³ரிவ மந:கரணதாப்ரதிபாத³கஸ்ய ப்ரக்ருதே அபா⁴வாத் அநௌபதே³ஶிகம் ஶப்³த³ஸ்ய ஸாக்ஷாத்காரகரணத்வமிதி–சேந்ந; ‘தம் த்வௌபநிஷத³ம் புருஷம் ப்ருச்சா²மீ'த்யாதௌ³ தத்ர ஸாது⁴ரிதி தத³ந்யாஸாது⁴த்வே ஸதி தத்ஸாது⁴த்வரூபஸாத்⁴வர்த²விஹிததத்³தி⁴தஶ்ருத்யா ஏவ மாநத்வாத் । நநு மநஸ: கரணத்வே(அ)பி ஔபநிஷத³த்வஸ்ய நிதி³த்⁴யாஸநாபேக்ஷிததயா அந்யதா²ஸித்³தி⁴:, ந; ‘யந்மநஸா ந மநுத' இதி மநஸ: கரணத்வநிஷேதா⁴த் । ந ச ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்த' இதி ஶப்³த³ஸ்யாபி கரணத்வாநுபபத்தி:, ஔபநிஷத³த்வஶ்ருத்யநுஸாரேண தஸ்யா:, ஶக்த்யா அபோ³த⁴கத்வபரத்வாத்। தது³க்தம்-‘சகிதமபி⁴த⁴த்தே ஶ்ருதிரபீ'தி । ந ச–‘மநஸைவாநுத்³ரஷ்டவ்யமி’தி த்ருதீயாஶ்ருத்யநுஸாரேண ந மநுத இத்யஸ்யைவாபக்வமநோவிஷயதயா(அ)ந்யதா²நயநஸாம்யமிதி வாச்யம் ; ஏவம் ஸாம்யே(அ)பி மநஸ: கரணத்வே ஹ்யதி⁴ககல்பநா । ஶப்³த³ஸ்ய கரணத்வே த்வல்பகல்பநேதி விஶேஷாத் । தஸ்மாத்தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யஸ்யாபரோக்ஷஜ்ஞாநஜநகத்வாத³வித்³யாநிவ்ருத்த்யாத்மகமோக்ஷஸாத⁴நப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காராய மநநாத்³யங்க³கம் ஶ்ரவணமங்கி³ நியமவிதி⁴விஷய இதி ஸித்³த⁴ம் ।

நநு முக்திஸ்தாவத³வித்³யாநிவ்ருத்திர்ந ஸம்ப⁴வதி । ததா² ஹி—ஸா கிமாத்மரூபா தத்³பி⁴ந்நா வா; நாத்³ய:, அஸாத்⁴யத்வாபத்தே: । த்³விதீயே(அ)பி கிம் ஸதீ மித்²யா வா; ஆத்³யே அத்³வைதஹாநி:, த்³விதீயே அவித்³யாதத்கார்யாந்யதரத்வாபத்திரிதி-சேந்ந; சரமவ்ருத்த்யுபலக்ஷிதஸ்யாத்மநோ(அ)ஜ்ஞாநஹாநிரூபத்வாத் । ததா² சோபலக்ஷணஸாத்⁴யதயைவ முக்தேரபி ஸாத்⁴யதா । ந சோபலக்ஷணநிவ்ருத்த்யா முக்தேரபி நிவ்ருத்தி:; பாகே நிவ்ருத்தே(அ)பி பாசகாநிவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் । தது³க்தம்- ’நிவ்ருத்திராத்மா மோஹஸ்ய ஜ்ஞாதத்வேநோபலக்ஷித: । உபலக்ஷணநாஶே(அ)பி ஸ்யாந்முக்தி: பாசகாதி³வத் ॥’ இதி । ந ச வ்ருத்த்யுபலக்ஷிதஸ்ய பஶ்சாதி³வ பூர்வமபி ஸத்த்வேந மோஹகாலே(அ)பி தத்³தா⁴ந்யாபத்தி:; பூர்வமஸித்³த⁴ஸ்யோபலக்ஷணத்வாயோகா³த்; நஹி பாகஸம்ப³ந்தா⁴த் பூர்வம் பாசகோ ப⁴வதி ததா² வ்யவஹ்ரியதே வா । யத்து-பாககர்த்ருத்வமேவ பாசகத்வம், ததா³ அபசதி தத்ப்ரயோகோ³ பூ⁴தபூர்வந்யாயேநௌபசாரிக: । யதி³ து பாககர்த்ருதாவச்சே²த³காவச்சி²ந்நத்வம் தத்கர்த்ருத்வாத்யந்தாபா⁴வாநதி⁴கரணத்வம் வா, தத்³த்³வயமபி பஶ்சாத³ஸ்தி । ந சைவம் முக்தாவாத்மாதிரிக்தம் யோக்³யத்வாதி³கமஸ்தி சிந்மாத்ரம் து ப்ராக³ப்யஸ்தி இத்யஸாத்⁴யதாபத்தி:, பாகோபலக்ஷிதத்வவத் வ்ருத்த்யுபலக்ஷிதத்வஸ்யாதி⁴கத்வே ஸவிஶேஷதாபத்தி: இதி தந்ந; உபலக்ஷ்யஸ்வரூபஸ்யாஸாத்⁴யத்வே(அ)பி உபலக்ஷணக³தஸாத்⁴யத்வோபபத்தே: க⁴டாகாஶே உத்பத்திவத் । யத்³வா அவித்³யாநிவ்ருத்திஸ்தத்³விரோதி⁴வ்ருத்திரேவ யாவத்கார்யோத்பத்திவிரோதி⁴கார்யமேவ த்⁴வம்ஸ இத்யங்கீ³காராத் । ந ச வ்ருத்தௌ நஷ்டாயாம் விரோதி⁴ந: கார்யாந்தரஸ்யாநுயாத் ததா³பி த்⁴வம்ஸஸத்த்வேந ஸ ந த்⁴வம்ஸ இதி வாச்யம்; யாவத்³விரோதி⁴கார்யோத³யமேவ ததா²த்வாத் யாவத்³விபா⁴க³ம் தஸ்ய த்⁴வம்ஸரூபத்வே(அ)பி விபா⁴க³த்⁴வம்ஸஸ்யாதி⁴கரணரூபதாவச்சரமவ்ருத்திபர்யந்தம் விரோதி⁴கார்யரூபத்வே(அ)பி த்⁴வம்ஸஸ்ய சரமவ்ருத்தித்⁴வம்ஸஸ்யாதி⁴கரணரூபதைவ। நநு–இயம் ப்ரக்ரியா கிமந்யத்ர, இஹைவ வா । நாத்³ய: பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்பை³க்யாஜ்ஞாநநிவ்ருத்திரபி ஜ்ஞாதததை³க்யரூபேதி ததை³க்யதீ⁴காலே ஸோபாதி⁴கதத்³பே⁴த³ப்⁴ரமோபாதா³நாஜ்ஞாநாநுவ்ருத்த்யயோகா³த் । நாந்த்ய:; நியாமகாபா⁴வாத் । ந சேஹ நிவ்ருத்தேர்ஜ்ஞாதாதி⁴ஷ்டா²நாதிரேகே விஶ்வமித்²யாத்வஶ்ருதிபர்யாலோசநயா நிவ்ருத்தேரபி நிவ்ருத்த்யாபத்திர்நியாமிகா; தஸ்யா ஜ்ஞாநாத்³விஶ்வாநிவ்ருத்திபரத்வேந ஸ்வதாத்பர்யவிஷயநிவ்ருத்தீதரமித்²யாத்வபரத்வாதி³தி சேந்ந, ந தாவதா³த்³யே தோ³ஷ:, ஸோபாதி⁴கப்⁴ரமே உபாதி⁴விரஹகாலீநஸ்யைவ தஸ்ய ததா²த்வாத் । நாபி த்³விதீய:; நேதி நேதீதிஶ்ருதே: ஸ்வாரஸ்யேநாத்மாதிரிக்தஸர்வநிவ்ருத்தாவேவ தாத்பர்யாத் । ந ச வ்ருத்த்யுபலக்ஷித ஆத்மா ஜீவந்முக்தாவப்யஸ்தீதி ததா³பி மோக்ஷாபத்தி:; முக்திமாத்ராபாத³நஸ்யேஷ்டத்வாத் பரமமுக்தேஶ்சரமஸாக்ஷாத்காரோபலக்ஷிதாத்மஸ்வரூபத்வேந ததா³பாத³காபா⁴வாத் । ந ச சரமஸாக்ஷாத்காரநிவ்ருத்தேராத்மத்வே(அ)ஸாத்⁴யத்வாபத்தி:; அவித்³யாநிவ்ருத்தேரஸாத்⁴யத்வே(அ)ப்ரவ்ருத்த்யாபத்திவத் அத்ர தத³பா⁴வாத் । ந ச ஜீவந்முக்திப்ரயோஜகவ்ருத்த்யபேக்ஷயா பரமமுக்திப்ரயோஜகவ்ருத்தௌ ஆநந்தா³பி⁴வ்யக்திக³தவிஶேஷாபா⁴வே சரமக்ஷணேந சரமஶ்வாஸேந வா உபலக்ஷித ஆத்மா முக்திரிதி கிம் ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ; ப்ராரப்³த⁴கர்மப்ரயுக்தவிக்ஷேபவிக்ஷேபாப்⁴யாமபி⁴வ்யக்திவிஶேஷஸ்யாங்கீ³காராத் । ஏதேந–வேதா³ந்தஶ்ரவணாதி³ஸாத்⁴ய: புமர்தோ² வாச்ய:, ந ச ஸ த்வந்மதே வக்தும் ஶக்ய:; முக்த்யநுஸ்யூதஸுக²ஜ்ஞப்திரூபஸ்யாத்மந: புருஷார்த²த்வேநா(அ)ப்யஸாத்⁴யத்வாத் , வ்ருத்தே: ஸாத்⁴யத்வே(அ)பி ஸ்வதோ(அ)புமர்த²த்வாத் । தஸ்மாதா³த்மவ்யதிரிக்த ஏவ வ்ருத்திஸாத்⁴ய ஆவரணநிவ்ருத்திரூப: ஆநந்த³ப்ரகாஶ: புமர்தோ² வாச்ய: । ததா² ச கத²மாத்மைவ நிவ்ருத்திரிதி-அபாஸ்தம் ; ப்ராப்தப்ராப்திரூபதயா ப²லஸ்யாநந்த³ப்ரகாஶஸ்ய ஸ்வரூபதோ(அ)ஸாத்⁴யத்வே(அ)பி தத்திரோதா⁴யகாஜ்ஞாநநிவர்தகவ்ருத்தே: ஸாத்⁴யத்வமாத்ரேண ஸாத்⁴யத்வோபபத்தே:, கண்ட²க³தசாமீகராதௌ³ ததா² த³ர்ஶநாத் । தஸ்மாத³ஜ்ஞாநஹாநிராத்மஸ்வரூபம் ததா³காரா வ்ருத்திர்வேதி ஸித்³த⁴ம் । யே து பஞ்சமப்ரகாராதி³பக்ஷா:, தே து மந்த³பு³த்³தி⁴வ்யுத்பாத³நார்தா² இதி ந தத்ஸமர்த²நமர்த²யாம: ॥

அவித்³யாநிவர்தகம் ச யத்³யபி ந ஸ்வப்ரகாஶப்³ரஹ்மரூபஜ்ஞாநமாத்ரம் ; தஸ்ய தத்ஸாத⁴கத்வாத் ; ததா²பி ஶ்ரவணாதி³ஸாத்⁴யாபரோக்ஷவ்ருத்திஸமாரூட⁴ம் ததே³வ । அத ஏவைதத³பாஸ்தம்-கிம் ஸ்வப்ரகாஶசித³வித்³யாநிவர்திகா, ததா³காரா அபரோக்ஷவ்ருத்திர்வா, நாத்³ய:, தஸ்யா இதா³நீமபி ஸத்த்வாத் , ந த்³விதீய:, அஸத்யாத்ஸத்யஸித்³தே⁴ரயோகா³த் அஜ்ஞாநே ந ஜாநாமீதி ஜ்ஞப்திரூபசித்³விரோத⁴ஸ்யாநுப⁴வேநாஜ்ஞப்திரூபவ்ருத்திவிரோத⁴ஸ்யாஸம்ப⁴வாத் , சிதா ப்ரகாஶமாநஸுகா²தா³வஜ்ஞாநாத³ர்ஶநாச்ச । கிம்ச இச்சா²நிவர்த்யத்³வேஷவஜ்ஜாதிநிப³ந்த⁴நவ்ருத்திநிவர்த்யஸ்யாஜ்ஞாநஸ்யாவிஶேஷணஸத்த்வாபத்தி: இதி; வ்ருத்த்யுபாரூட⁴சிதோ வா சித்ப்ரதிபி³ம்ப³தா⁴ரிண்யா வ்ருத்தேர்வா நிவர்தகத்வாத் । ந சாஸத்யாயா: ஸத்யோத்பாத³கத்வவிரோத⁴:; அபா⁴வஸ்ய பா⁴வஜநகத்வவத³ஸ்ய ஸம்ப⁴வாத் , ப்ரதிபா⁴ஸிகஸ்ய வ்யாவஹாரிகஸுக²ஜநகத்வத³ர்ஶநாச்ச । நாபி ந ஜாநாமீதி ஜ்ஞப்திரூபசித்³விரோதி⁴த்வாநுப⁴வவிரோத⁴:; சித³ஸம்ஸ்ருஷ்டவ்ருத்தேர்விரோதி⁴த்வஸ்யாநங்கீ³காராத் । யத்தூக்தம் த்³வேஷவத் ஸத்யத்வமிதி தந்ந; அதி⁴ஷ்டா²நதத்த்வஸாக்ஷாத்காரத்வநிப³ந்த⁴நநிவர்தகத்வஸ்ய ஶுக்த்யாதி³ஜ்ஞாநவத³த்ராபி ஸம்ப⁴வேந தந்நிவர்த்யரூப்யவத் ஸத்யத்வாநாபத்தே: । யத்தூக்தம் சரமவ்ருத்தேர்க⁴டாதி³வ்ருத்த்யா சித்³விஷயத்வே அவிஶேஷ: இதி, தந்ந; அவச்சி²ந்நாநவச்சி²ந்நவிஷயதயா விஶேஷாத் । யத்து–ஸ்வநிவர்தகத்வே ஸ்தி²திவிரோத⁴: ஸ்வோபாதா³நநிவர்தகத்வம் த்வத்³ருஷ்டசரம்-இதி, தந்ந; அந்யத்ராத்³ருஷ்டஸ்யாபி ப்ரமாணப³லாத³த்ரைவ கல்பநாத் । ததா² ஹி-‘மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாதி³’த்யவக³தமாயோபாதா³நகத்வஸ்யாப்யாத்மதத்த்வஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ‘தரதி ஶோகமாத்மவித் ஸோ(அ)வித்³யாக்³ரந்தி²ம் விகிரதீஹ ஸோம்யே’த்யாதி³நா தந்நிவர்தகத்வஸ்ய ச ப்ரமிதத்வாத் ।। வ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தசிதோ நிவர்தகத்வே து நோக்தவசஸ: ஶங்காபி । தது³க்தம்—'த்ருணாதே³ர்பா⁴ஸிகாப்யேஷா ஸூர்யதீ³ப்திஸ்த்ருணம் த³ஹேத் । ஸூர்யகாந்தமுபாருஹ்ய தந்ந்யாயம் விநியோஜயேத் ॥’ ந ச–அபரோக்ஷவ்ருத்தௌ ஸத்யாம் சித³ப்ரதிபி³ம்ப³நிப³ந்த⁴நநிவ்ருத்திவிலம்பா³த³ர்ஶநாத் ந விஶிஷ்டே நிவர்தகதேதி வாச்யம் ; ஶுத்³த⁴ஜட³ஸ்ய ஶுத்³த⁴சிதஶ்ச ஜட³தயா தத்³பா⁴ஸகதயா சாஜ்ஞாநாநிவர்தகதயா விஶிஷ்டே நிவர்தகதாயா ஆவஶ்யகத்வாத் । யத்து–நிவர்தகம் ஜ்ஞாநமபி ந ஶுத்³த⁴விஷயகம் ; தஸ்யாத்³ருஶ்யத்வாத் நாபி விஶிஷ்டவிஷயகம் ; தஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வேந ப்⁴ரமத்வாபத்தே: இதி, தந்ந; உபஹிதஸ்ய விஷயத்வே(அ)பி உபாதே⁴ரவிஷயத்வேநாப்⁴ரமத்வாத் । யத்து–அந்த்யஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய கிம் நிவர்தகம் ? ஸ்வயமந்யத்³வா; நாத்³ய:, அந்யநிரபேக்ஷப்ரதியோகி³நோ த்⁴வம்ஸஜநகத்வே க்ஷணிகத்வாபத்தே:, த³க்³த⁴தா³ருத³ஹநஸ்யாபி ஈஶ்வரேச்சா²தி³நைவ நாஶாத் । கதகரஜஸ்து ந பங்கம் நாஶயதி । நாபி ஸ்வம் ; விஶ்லேஷமாத்ரத³ர்ஶநாத்; நாந்த்ய:; ஶுத்³தா⁴த்மந: கிம்சித³பி ப்ரத்யஹேதுத்வாத் , தத³ந்யஸ்ய ச நிவர்த்யத்வாத் இதி, தந்ந; தந்துநாஶஸ்ய படநாஶப்ரயோஜகத்வத³ர்ஶநேந ஸ்வோபாதா³நாவித்³யாநாஶஸ்யைவ தந்நாஶகத்வாத் । ந ச–அவித்³யாநாஶே தது³பலக்ஷிதாத்மா வா வ்ருத்திர்வா, பூர்வத்ர ஶுத்³த⁴ஸ்யாஹேத்ருத்வம் , த்³விதீயே ப்ரதியோகி³மாத்ரஸ்யைவ நாஶகதாபர்யவஸாநமிதி–வாச்யம் ; உப⁴யதா²ப்யதோ³ஷாத் , வ்ருத்திமாதா³யைவ ப்³ரஹ்மண உபஹிதத்வேந ஶுத்³த⁴த்வாபா⁴வாத் । ப்ரதியோகி³ந: ப்ரதியோகி³த்வேந நாஶகதாயாமிதராநபேக்ஷத்வே ஹி க்ஷணிகத்வம், ரூபாந்தராவச்சே²தே³ந யத் காரணம் தஸ்யாபேக்ஷணே ந ததி³தி உபாதா³நநாஶத்வாவச்சி²ந்நஸ்ய ஸ்வஸ்யைவ க்ஷணிகத்வாநாபாத³கம் நாஶகத்வம் ஸ்யாத் । த்³விதீயகாரணநிரபேக்ஷப்ரதியோகி³ந: ப்ரதியோகி³ஸ்வோபாதா³நநாஶத்வரூபத்³வயாவச்சி²ந்நஸ்ய நாஶகத்வோபபத்தே: । வஸ்துதஸ்து–அவித்³யாநிவ்ருத்தேர்வ்ருத்திரூபதயா ந நிவர்தகக²ண்ட³நாவகாஶ:, வ்ருத்திநிவ்ருத்தேராத்மரூபதயா ந தஜநகக²ண்ட³நாவகாஶோ(அ)பீதி ஸர்வமவதா³தம் ॥

நநு த்வந்மதே முக்தௌ ந து³:கோ²ச்சே²த³மாத்ரம் கிம்து நிரதிஶயாநந்த³ஸ்பு²ரணமபி । தது³க்தம் ‘தஸ்மாத³வித்³யாஸ்தமயோ நித்யாநந்த³ப்ரதீதித: । நி:ஶேஷது³:கோ²ச்சே²தா³ச்ச புருஷார்த²: பரோ மத: ॥’ இதி । தத்ர ந ஸுகா²த்மதா தாவத்புருஷார்த²:; ஸுகீ² ஸ்யாமிதிவத் ஸுக²ம் ஸ்யாமிதீச்சா²யா அத³ர்ஶநாத், புமர்த²தாயா இச்சா²நியம்யத்வாத் । அந்யதா² பௌ³த்³த⁴மதஸித்³தா⁴த்மநாஶாதி³ரபி புமர்த²: ஸ்யாத் । அத ஏவ நாபரகீயம் ஸுக²ம் புமர்த²:; தயேச்சா²விரஹாத், கௌ³ரவாச்ச ஸுக²ஸாத⁴நே பரகீயே(அ)பி ஸ்வகீயே புமர்த²த்வஸ்யாபரகீயே(அ)ப்யஸ்வகீயே அபுமர்த²த்வஸ்ய ச த³ர்ஶநேந இஷ்டத்வாவிஶேஷாத் , ஸுகே²(அ)பி தத்கல்பநாச்ச து³:க²தத்ஸாத⁴நயோ: ஸ்வகீயதயைவாபுமர்த²த்வஸ்ய த³ர்ஶநேந ஸுகா²தே³ரபி ததை²வ புருஷார்த²த்வாச்சேதி சேந்ந; ஸுகா²தௌ³ ஹி புமர்த²தா நாபரகீயத்வப்ரயுக்தா । நாபி ஸ்வகீயத்வப்ரயுக்தா; கௌ³ரவாத் கிம்து ஸாக்ஷாத்க்ரயமாணதயா; ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய சாநித்யத்வஸாத⁴நபாரதந்த்ர்யாதே³ரிவாவர்ஜநீயஸந்நிதி⁴கத்வாத் । ந ச–ஈஶ்வரஸ்யாப்யஸ்மதா³தி³ஸுக²ம் புமர்த²: ஸ்யாதி³தி-வாச்யம்; ஹேயதயா அஜ்ஞாதத்வே ஸதீத்யஸ்யாபி தத்ர ப்ரயோஜகத்வாதீ³ஶ்வராதி³நா சாத்மாதி³ஸுக²ஸ்ய ஹேயத்வே நைவ ஜ்ஞாநாத் ஸ்வரூபஸுகே² சேஷ்டாபத்தே: । ந ச கௌ³ரவம் ; ஸ்வஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந புமர்த²தாவாதி³நோ(அ)பி நிலீநஸுகே² புருஷார்த²தாநிவ்ருத்த்யர்த²ம் ததா²வஶ்யம் வர்ணநீயத்வாத் । யத்து–ஸாக்ஷாத்காரே(அ)பி ஸ்வகீயதயா புருஷார்த²தாபக்ஷே முக்தஸ்ய ஸுக²ஸாக்ஷாத்காரரூபதயா தம் ப்ரத்யபி தஸ்யாபுருஷார்த²தாபத்தி:, ஸ்வேதராஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந ஸ்வஸ்ய புருஷார்த²த்வே முக்தஸ்வரூபேண ஸுகே²ந ஸம்ஸாரீதராஸம்ப³ந்தே⁴ந ஸம்ஸாரிண: புருஷார்த²ப்ரஸங்க³:–இதி, தந்ந; ஸாக்ஷாத்க்ரயமாணத்வேநைவ ஹி புமர்த²தா முக்தஸுக²ஸாக்ஷாத்காரஸ்ய தம் ப்ரதி புமர்த²த்வே(அ)பி ந ஸம்ஸாரிணஸ்ததா²; தம் ப்ரத்யபா⁴ஸமாநத்வாத் பா⁴நே வா(அ)ஸம்ஸாரித்வேநேஷ்டாபத்தி: । யத்து ப்ரத்யக்ஷப்ரகாஶமாநத்வேந ஸுக²ம் புமர்த²:-இதி, தத³ப்யேதேந வ்யாக்²யாதம் ; ப்ரத்யக்ஷப்ரகாஶமாநத்வேந ஸாக்ஷாத்க்ரயமாணதாயா ஏவோக்தே: । யத்து–ஸுக²த்வேந ப்ரகாஶமாநம் ஸுக²ம் புமர்த²: । ந ச தத்பரமதே மோக்ஷே(அ)ஸ்தி–இதி, தந்ந; ஸாக்ஷாத்க்ரயமாணத்வேநைவாதிப்ரஸங்க³நிராஸே அதி⁴கோக்தேர்கௌ³ரவகத்வாத் ॥

நநு கஸ்யாயம் மோக்ஷ: புமர்த²: ? கிமஹமர்த²ஸ்ய; ஆஹோஸ்விச்சிந்மாத்ரஸ்ய । நாத்³ய:; த்வந்மதே(அ)ஹமர்த²ஸ்ய முக்த்யநந்வயாத், நாந்த்ய:; ‘அஹம் முக்த: ஸ்யாமி’திவச்சிந்மாத்ரம் முக்தம் ஸ்யாதி³தீச்சா²யா அநநுப⁴வாதி³தி சேந்ந; அஹமர்த²க³தம் சித³ம்ஶம் முக்திகாலாந்வயநம் ப்ரதி புமர்த²ஸ்ய மோக்ஷே ஸம்ப⁴வ இத்யுக்தப்ராயத்வாத் । ந ச–ஸுக²ஸ்ய து³:கா²பா⁴வமாத்ரத்வே வைஶேஷிகமோக்ஷவத³புமர்த²தா, அதிரேகே ஸத்³விதீயத்வமிதி வாச்யம் ; து³:கா²பா⁴வாதிரேகே(அ)ப்யாத்மாநதிரேகாத் । ந ச–ஆத்மந: ஸுக²மாத்ரத்வே ஸுக²ப்ரகாஶாபா⁴வேநாபுமர்த²த்வம் உப⁴யாத்மகத்வே சாக²ண்டா³ர்த²த்வஹாநிரிதி-வாச்யம்; ஸுக²ப்ரகாஶயோரேகாத்மரூபதயா உப⁴யத்வஸ்யைவாபா⁴வாத் । ந சார்த²பே⁴தா³பா⁴வே ஸுக²ப்ரகாஶ இதி ஸஹப்ரயோகா³யோக³:; அவித்³யாகல்பிதது³:க²ஜடா³த்மகத்வரூபவ்யாவர்யபே⁴தே³ந தது³பபத்தே: । யத்து–து³:கா²பா⁴வஸ்ய ஸுக²ஸ்ய ச தத்த்வதோ து³:கா²த்³பே⁴தே³ அபஸித்³தா⁴ந்த: அபே⁴தே³ த்வபுமர்த²தா இதி, தந்ந; து³:க²ஸ்ய கல்பிதத்வேந தத்³பே⁴த³ஸ்ய தத்ஸமாநயோக³க்ஷேமதயா தாத்த்விகத்வாபா⁴வேநாபஸித்³தா⁴ந்தாபா⁴வாத் । யத்து–ஸ்வப்ரகாஶஸ்ய ஸுக²ஸ்ய ஸ்வத: ஸ்பு²ரணே(அ)பி து³:கா²பா⁴வஸ்யாஸ்பு²ரணாத³புமர்த²தா - இதி, தந்ந; து³:கா²பா⁴வஸ்யாத்மாநதிரேகேணாத்மாபி⁴ந்நே ஸுகே² ஸ்பு²ரதி தஸ்யாபி ஸ்பு²ரணாத் தத்த்வேநாஸ்பு²ரணஸ்யாப்ரயோஜகதாயா உக்தத்வாத் । தஸ்மாத்ஸ்வப்ரகாஶசித³பி⁴ந்நம் ஸுக²ம் புமர்த²: ॥

தச்ச ஜீவந்முக்தாநாம் ஸ்வாநுப⁴வஸித்³த⁴ம் । ஜீவந்முக்தஶ்ச தத்த்வஜ்ஞாநேந நிவ்ருத்தாவித்³யோ(அ)ப்யநுவ்ருத்ததே³ஹாதி³ப்ரதிபா⁴ஸ: । ந ச தத்த்வஜ்ஞாநாத³வித்³யாநாஶே ஸத்³ய:ஶரீரபாதாபத்தி:; நிவ்ருத்தஸர்பப்⁴ரமஸ்யாபி ஸம்ஸ்காராத் ப⁴யகம்பாநுவ்ருத்திவத் த³ண்ட³ஸம்யோக³நாஶே(அ)பி சக்ரப்⁴ரமணவச்ச ஸம்ஸ்காராநுவ்ருத்தேரவித்³யாநிவ்ருத்தாவபி தத்கார்யாநுவ்ருத்திஸம்ப⁴வாத் । ந ச–க்ரியாஜ்ஞாநயோரேவ ஸம்ஸ்கார:, நாந்யஸ்யேதி வாச்யம் ; நி:ஸாரிதபுஷ்பாயாம் ஸம்புடிகாயாம் புஷ்பவாஸநாத³ர்ஶநாத் , விமதோ நாஶ: ஸம்ஸ்காரவ்யாப்த:, ஸம்ஸ்காரநாஶாந்யத்வே ஸதி நாஶத்வாத் , ஜ்ஞாநநாஶவத் இத்யநுமாநாச்ச, ஸம்ஸ்கார: கார்யோ(அ)பி த்⁴வம்ஸ இவ நிருபாதா³நக: அவித்³யேவ ச ஶுத்³தா⁴த்மாஶ்ரித இதி நாவித்³யாஸாபேக்ஷ: । ந ச—பா⁴வகார்யஸ்யாத்⁴யஸ்தஸ்ய ஸம்ஸ்காரதே³ஹாதி³தத்³தே⁴துப்ராரப்³த⁴கர்மாதே³: ஸ்தி²த்யர்த²: தது³பாதா³நாஜ்ஞாநாநுவ்ருத்த்யாபாத இதி வாச்யம் ; விநஶ்யத³வஸ்த²ஸ்ய ஸமவாயிகாரணம் விநா ஸ்தி²தித³ர்ஶநாத் । ந ச க்ஷணமாத்ரஸ்தி²தாவபி கத²ம் ப³ஹுக்ஷணஸ்தி²திரிதி வாச்யம்; ஸத்யுபபாத³கே க்ஷணக³ணகல்பநாயா அப்ரயோஜகத்வாத் । தத்ர க்ஷணமாத்ரம் ஸ்தி²தி:; ஸமவாயஸ்யாஜநகத்வாத் , அத்ர து ப்ரதிப³ந்த⁴காபா⁴வஸஹக்ருதஹேதோஸ்தாவத்காலமபா⁴வாத் । அத ஏவ–பூர்வஜ்ஞாநாநிவ்ருத்தஸ்யாத்⁴யஸ்தஸ்ய தத³நதி⁴கவிஷயேண கத²ம் நிவ்ருத்திரிதி—நிரஸ்தம்: ப்ரதிப³ந்த⁴காபா⁴வஸஹகாராஸஹகாராப்⁴யாம் விஶேஷாத் । ஜீவந்முக்தித³ஶாயாமாநந்த³ஸ்பூ²ர்யோபாத³ந மிஷ்டமேவ; தத்த்வே ஜ்ஞாதே த்³விசந்த்³ராதி³வத்³தோ³ஷாத்³பா³தி⁴தாநுவ்ருத்திஸம்ப⁴வாச்ச । ந ச தத்ரேவாத்ர ஜ்ஞாநாநிவர்த்யதோ³ஷாபா⁴வேந வைஷம்யம்; யாவத்ப்ரதிப³ந்த⁴கஸத்த்வம் ஜ்ஞாநாநிவர்த்யஸ்ய தோ³ஷஸ்யாத்ராபி ஸம்ப⁴வாத் , ஸர்வஜ்ஞாநாநிவர்த்யஸ்ய தஸ்ய குத்ராப்யஸம்ப்ரதிபத்தே: । தது³க்தம்–‘நஹி ஜாத்யைவ கஶ்சித்³தோ³ஷோ(அ)ஸ்தீ’தி । யத்³வா–அவித்³யாலேஶாநுவ்ருத்த்யா தே³ஹாத்³யநுவ்ருத்தி: । நநு லேஶோ நாவயவ:; அஜ்ஞாநஸ்ய நிரவயவத்வாத் , அத ஏவாவித்³யா த³க்³த⁴படந்யாயேந தாவத்திஷ்ட²தீத்யபி நிரஸ்தம்; நிரவயவே ஏதந்ந்யாயாஸம்ப⁴வாதி³தி-சேந்ந; ஆகாரஸ்யேவ லேஶஶப்³தா³ர்த²த்வாத் , ‘இந்த்³ரோ மாயாபி⁴: புருரூப இயத' இத்யாதி³ஶ்ருத்யா அவித்³யாயா அநேகாகாரத்வாவக³மாத் । ஆகாரிநிவ்ருத்தாவப்யாகாரஸ்யாநுவ்ருத்திவ்யக்திநிவ்ருத்தாவபி ஜாதேரிவ । நநு–கோ(அ)யமாகாரோ நாம ஜாதிர்வா, ஶக்த்யாதி³ரூபோ த⁴ர்மோ வா, ஸுவர்ணகுண்ட³லாதி³வத³வஸ்தா²விஶேஷோ வா । நாத்³யௌ; தயோர்தே³ஹாதி³ப்⁴ரமோபாதா³நத்வே அவித்³யாத்வாபாதாத், அநுபாதா³நத்வே ச உபாதா³நாந்தராபா⁴வேந தே³ஹாதி³ப்⁴ரமோத்பத்த்யயோகா³த் ஆத்மாந்யத்வேந ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வேந சாவித்³யாதத்கார்யாந்யதரத்வாவஶ்யம்பா⁴வேநாஜ்ஞாநே நிவ்ருத்தே ஸ்தி²த்யயோகா³ச்ச । அத ஏவ ந த்ருதீய: ‘அவஸ்தா²வந்தம் விநா அவஸ்தா²யா: ஸ்தி²த்யயோகா³தி³’தி சேந்ந; அநேகஶக்திமத³வித்³யாயா: ப்ரபஞ்சே பாரமார்தி²கத்வாதி³ப்⁴ரமஹேதுஶக்தே: ப்ரபஞ்சே அர்த²க்ரியாஸமர்த²த்வஸம்பாத³கஶக்தேஶ்ச ப்ராரப்³த⁴கர்மஸமகாலீநதத்த்வஸாக்ஷாத்காரேண நிவ்ருத்தாவபி அபரோக்ஷப்ரதிபா⁴ஸயோக்³யார்தா²பா⁴ஸஜநிகாயா: ஶக்தேரநுவ்ருத்தே: தத்³வதீ வித்³யாபி திஷ்ட²த்யேவேதி நோக்ததோ³ஷாவகாஶ: । ந சாவித்³யாயாம் கத²ம் முக்த இதி வ்யபதே³ஶ: ? ஶக்திநாஶமாத்ராத் । அதஏவ ஸமயே ஸர்வஶக்திமத³ஜ்ஞாநநாஶ: தஜ்ஜாதீயேநாப்ரதிருத்³தே⁴ந ப்ரத்யயேந । ததா²ச ஶ்ருதி:–‘தஸ்யாபி⁴த்⁴யாநாத்³யோஜநாத்தத்த்வபா⁴வாத் பூ⁴யஶ்சாந்தே விஶ்வமாயாநிவ்ருத்தி'ரிதி । ந ச-பூ⁴ய இத்யஸ்ய யோஜநாதி³த்யநேநாந்வயாத் ந லேஶாநுவ்ருத்தாவஸ்யா: ஶ்ருதேர்மாநதேதி வாச்யம்; விஶேஷணாந்வயாபேக்ஷயா விஶேஷ்யாந்வயஸ்யாப்⁴யர்ஹிதத்வாத் தத்த்வபா⁴வாதி³த்யநேந வ்யவதா⁴நாத் அந்த இதி பத³வையர்த்²யாச்ச விபரீதயோஜநஸ்யாஸங்க³தே: । ந ச லேஶஸ்தி²தௌ கர்மாநுவ்ருத்தி: தத³நுவ்ருத்தௌ ச ஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்தே⁴ந லேஶஸ்தி²திரித்யந்யோந்யாஶ்ரய இதி வாச்யம் ; ந தாவத் ஜ்ஞப்தௌ ‘பூ⁴யஶ்சாந்தே விஶ்வமாயாநிவ்ருத்திரி’த்யாதி³ஶ்ருதேரேவ லேஶாநுவ்ருத்தேரவக³தத்வாத் , நாபி ஸ்தி²தௌ ஏககாலீநத்வேந தோ³ஷாபா⁴வாத் ; யத்³வா–அஜ்ஞாநஸ்ய ஸூக்ஷ்மாவஸ்தா²லேஶ: । யதா² ‘தஸ்மாத் ப²லே ப்ரவ்ருத்தஸ்ய யாகா³தே³: ஶக்திமாத்ரகம் । உத்பத்தாவபி பஶ்வாதே³ரபூர்வம் ந தத: ப்ருத²க் ॥’ இதி வார்திகேந யாகே³ க³தே(அ)பி யோக³ஸூக்ஷ்மாவஸ்தா²ரூபமபூர்வம் யாகே³ ஸாத⁴நதாநிர்வாஹகமங்கீ³க்ரியதே, ததா² அஜ்ஞாநே க³தே(அ)பி தத்ஸூக்ஷ்மாவஸ்தா²ரூபோ லேஶோ தே³ஹாதி³ப்ரதீத்யநுகூல: ஸ்வீக்ரியதே; ஸ்வர்க³ஜநகதாக்³ராஹகஶ்ருதேரிவாத்ராபி ஜீவந்முக்திஶ்ருதேஸ்தாத்³ருக³ர்த²ஸ்வீகாராத் । தஸ்மாத³வித்³யாலேஶாநுவ்ருத்த்யா ஜீவந்முக்திருபபந்நதரா ॥

யத்து-பரமதே(அ)பரோக்ஷஜ்ஞாநிநோ(அ)பி ஸ்வயோக்³யபரமாநந்த³ஹேதுபரமகாஷ்டா²பந்நப⁴க்த்யபா⁴வே தத்ஸாத்⁴யஸ்ய மோசகஸ்ய ஈஶ்வரப்ரஸாத³ஸ்யாபா⁴வேந ப்ராரப்³த⁴கர்மணா ஸம்ஸாராநுவ்ருத்தௌ ஜீவந்முக்தி: தத்³பா⁴வே து ப்ரஸாத³ஸ்யாபி பா⁴வேந நிஶ்ஶேஷது³:கா²நிவ்ருத்திவிஶிஷ்டஸ்வதோநீசோச்சபா⁴வாபந்நஸ்வரூபாநந்தா³விர்பா⁴வரூபா முக்தி: இதி, தந்ந; ‘தாவதே³வாஸ்ய சிரமி’த்யாதி³ஶ்ருத்யா அஸ்யோத்பந்நதத்த்வஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ப்ராரப்³த⁴கர்மக்ஷயமாத்ரமபேக்ஷணீயம் கைவல்யஸம்பத்த்யர்த²மிதி ப்ரதிபாத³நேந ஈஶ்வரப்ரஸாதா³பேக்ஷாயா வக்துமஶக்யத்வாத் ஸ்ம்ருதிபுராணாதீ³நாம் ஶ்ருதிவிரோதே⁴ந ஸ்துதிபரத்வாத் ‘யமேவைஷ வ்ருணுதே தேந லப்⁴யஸ்தஸ்யைஷ ஆத்மா விவ்ருணுதே தநூம் ஸ்வா’மிதி ப⁴க்திஜந்யேஶ்வரப்ரஸாத³ஸ்யாபி தத்ஸாக்ஷாத்காரஸ்வரூப ஏவோபயோக³ஸ்ய போ³தி⁴தத்வேந ஸ்ம்ருத்யாதீ³நாமபி தத³நுஸாரத்வாத் வைபரீத்யேந ஸாத்⁴யஸாத⁴நபா⁴வே மாநாபா⁴வாத் । ந ச ப்ராரப்³த⁴கர்மக்ஷயே ப்ரஸாத³விநியோக³:; ப்ரஸாத³ நிரபேக்ஷபோ⁴கா³தே³வ தத்ஸித்³தே⁴: । நாபி முக்தாவுச்சநீசபா⁴வ:; தஸ்ய த்³விதீயஸாபேக்ஷத்வே ததா³ அஸம்ப⁴வாத் ‘பரமம் ஸாம்யமுபைதீ’தி ஸாம்யஶ்ருதேஶ்ச । ஸாதிஶயத்வே முக்தே: ஸ்வர்கா³தி³வத³நித்யத்வம் ஸ்யாத் । அதி⁴கத³ர்ஶநே து³:க²த்³வேஷாதி³கம் ச ஸ்யாத் । நநு—முக்தௌ அதாரதம்யம் கிம் பே⁴தா³பா⁴வாத் , உத ஸத்யபி பே⁴தே³ தத்ஸாம்யாத் ।। நாத்³ய:; ஶ்ருத்யா பே⁴த³ஸித்³தே⁴: । நாந்த்ய:, ஸாம்யம் கிம் ஜீவேஶ்வரயோ:, உத ஜீவாநாமேவ । நாத்³ய:; தயோர்விபு⁴த்வாணுத்வஶேஷஶேஷிபா⁴வஸ்வாதந்த்ர்யாபாரதந்த்ர்யாதி³நா தாரதம்யாத் அநேகேஶ்வராபத்த்யா ஜக³த்ப்ரவ்ருத்த்யயோகா³த் । தத்³த்³வயதாரதம்யப்ரதிபாத³கஸ்ம்ருதிபி⁴: ‘ஜக³த்³வ்யாபாரவர்ஜமி’த்யாதி³ஸூத்ரைருத்க்ருஷ்டத்வநிக்ருஷ்டத்வக்³ராஹகாநுமாநைர்விரோதா⁴ச்ச । நாந்த்ய:; ஜீவாந் ப்ரதி ஶேஷிணோ லக்ஷ்மீதத்த்வாத் தாந் ப்ரதி நியாமகாத்³விஷ்வக்ஸேநாதி³தஶ்ச ஜீவாநாம் நிக்ருஷ்டத்வாத் ‘ஸைஷாநந்த³ஸ்யே’த்யாதி³தைத்திரீயாதி³ஶ்ருதிபி⁴: ‘முக்தாநாமபி ஸித்³தா⁴நாம் நாராயணபராயண: । ஸுது³ர்லப⁴: ப்ரஶாந்தாத்மா கோடிஷ்வபி மஹாமுநே ॥’ இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிபி⁴: ‘வ்ருத்³தி⁴ஹ்ராஸபா⁴க்த்வமந்தர்பா⁴வாது³ப⁴யஸாமஞ்ஜஸ்யாதே³வமி’த்யாதி³ஸூத்ரைருக்தஶ்ருதிதர்காநுக்³ருஹீதைரநுமாநைர்விரோதா⁴ச்சேதி சேந்ந; பே⁴தா³பா⁴வேந தாரதம்யாஸித்³தே⁴:। யதா² ச ஶ்ருத்யாதே³ர்ந பே⁴த³பரத்வம் ததா² ப்ராகே³வ க³தம் । யத்து த்³விதீயபக்ஷமாஶங்க்ய தூ³ஷணம், தத³காண்ட³தாண்ட³வம் ; பே⁴த³ஸத்த்வே அபே⁴தா³த்மகபரமஸாம்யாபா⁴வாத் தத்ஸத்த்வே பே⁴த³ஸ்யைவாபா⁴வாத் । கிம்ச தாரதம்யாபி⁴தா⁴நம் பரமமுக்தௌ, உத ப்³ரஹ்மலோகாதி³வாஸரூபாபரமமுக்தௌ வா, நாத்³ய:; ‘ஏவம் முக்திப²லாநியமஸ்தத³வஸ்தா²வத்⁴ருதேஸ்தத³வஸ்தா²வத்⁴ருதேரிதி த்ருதீயாந்த்யாதி⁴கரணே ‘ஐஹிகமப்யப்ரஸ்துதப்ரதிப³ந்தே⁴ தத்³த³ர்ஶநாதி³’த்யேதத்ஸூத்ரோக்தஜ்ஞாநக³தைஹிகத்வாமுஷ்மிகத்வரூபவிஶேஷவந்முக்தாவபி தாரதம்யமாஶங்க்ய நிஷேதா⁴த் । த்³விதீயே த்விஷ்டாபத்தி: । யத்து-முக்தஜீவபோ⁴க³: ஈஶ்வரபோ⁴கா³ந்நிக்ருஷ்ட: ஜீவபோ⁴க³த்வாத் ஸம்ஸாரிபோ⁴க³வத் । ஏவம் ஜீவஜ்ஞாநாதி³கமபி பக்ஷீக்ருத்ய ப்ரயோக³ ஊஹநீய: । ஈஶ்வராநந்த³:, ஜீவாநந்தா³து³த்க்ருஷ்ட:, தந்நியாமகாநந்த³த்வாத் யதே³வம் ததே³வம் யதா² ஸேவகாநந்தா³த் ஸேவ்யாநந்த³: । ஈஶ்வர:, ஜீவஸ்வபா⁴வாநந்தா³தி³த உத்க்ருஷ்டஸ்வபா⁴வாநந்தா³தி³மாந் தத்ப்ரேப்ஸுத்வே ஸதி தத்ர ஶக்தத்வாத் யோ யத்ப்ரேப்ஸுத்வே ஸதி யத்ர ஶக்த: ஸ தத்³வாந் யதா² ஸம்மத: இத்யாதீ³நி தாரதம்யஸாத⁴காநி-இதி, தந்ந; ஆத்³யே முக்தஸ்ய ப்³ரஹ்மரூபதயா உபாதி⁴க்ருதஜீவத்வாபா⁴வேநாஶ்ரயாஸித்³தே⁴:, ஈஶ்வரத்வாபா⁴வேந ஸாத்⁴யாப்ரஸித்³தே⁴:, ஸ்வரூபாஸித்³தே⁴ஶ்ச । த்³விதீயாத்³யநுமாநே ஜீவேஶ்வரவிபா⁴க³காலே தாரதம்யஸாத⁴நம் சேத்ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம், தத்³பி⁴ந்நே காலே சேத், பூர்வதோ³ஷாநதிவ்ருத்தி: । ’ஸைஷாநந்த³ஸ்யே’த்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴: மாநுஷாநந்த³மாரப்⁴ய ப்³ரஹ்மாநந்த³பர்யந்தேஷு உத்தரோத்தரஶதகு³ணத்வரூபதாரதம்யமுபாதி⁴தாரதம்யேந வத³ந்தீபி⁴ர்நிருபாதி⁴கே ஸ்வரூபாநந்தே³ தாரதம்யஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் । ஏதேந–ப்ரக்ருதா ப³ந்த⁴நிவ்ருத்தி:, ஸ்வஸஜாதீயப³ந்த⁴நிவ்ருத்த்யாஶ்ரயப்ரதியோகி³கதாரதம்யவந்நிஷ்டா² ப³ந்த⁴நிவ்ருத்தித்வாத் நிக³லவோந்த⁴நிவ்ருத்திவதி³தி–நிரஸ்தம் ; தாரதம்யஸ்ய கு³ணக³தஜாதித்வேந ப³ந்த⁴நிவ்ருத்த்யாஶ்ரயாத்மநி வக்துமஶக்யத்வாத் । அத ஏவ–நிவ்ருத்திக³ததாரதம்யஸாத⁴நமபி–அபாஸ்தம் ; நிவ்ருத்தேர்நிரதிஶயத்வாதா³நந்த³ஸ்ய ஸ்வரூபதயா உப⁴யவாதி³ஸித்³த⁴த்வேந கு³ணத்வாபா⁴வேந தத்ராபி தஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் । ஏதேந–ஸ்வரூபஸுகா²நாம் ப்ரத்யேகமேகத்வேநாணுத்வேந ச ஸம்க்²யாபரிமாணக்ருதவைஷம்யாபா⁴வே(அ)பி ஜலஸுதா⁴பாநஜந்யஸுக²யோரிவ மது⁴ரமது⁴ரதரத்வாதி³வச்ச ஸ்வரூபக்ருதவைஷம்யம் முக்தாவிதி–நிரஸ்தம்; வைஷயிகஸுகே² ஸாத⁴நதாரதம்யப்ரயுக்ததாரதம்யே(அ)பி ஸ்வரூபாநந்தே³ தத³பா⁴வாச்ச । ந ச ஸாலோக்யாதி³முக்தி: ஸாயுஜ்யாதி³முக்திதோ(அ)பக்ருஷ்டேதி ப்ரஸித்³தி⁴விரோத⁴: பராபரமுக்திரூபதயா தது³பபத்தே: । ஸாயுஜ்யாதி³முக்தாவத்க்ருஷ்டத்வவ்யபதே³ஶோ(அ)பக்ருஷ்டத்வாபா⁴வமாத்ரேண । நநு ஸாயுஜ்யம் நைக்யம் । ‘சந்த்³ரமஸ: ஸாயுஜ்ய ஸலோகதாமாப்நோதீ’த்யாதி³ஶ்ருத்யா ஸத்யபி பே⁴தே³ ஸாயுஜ்யோக்தே:, ‘ஸயுஜ: பரமாத்மாநம் ப்ரவிஶ்ய ச ப³ஹிர்க³தா: ।’ இத்யாதௌ³ ஸயுஜாம் ப்ரவேஶமாத்ரோக்தேஶ்ச, ஸயுஜோ பா⁴வ: ஸாயுஜ்யமிதி யுஜஶப்³தே³ந ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யைவோக்தே: ‘ஸாலோக்யமபி ஸாமீப்யம் ஸாரூப்யம் யோக³ ஏவ ச ॥’ இதி ஸ்ம்ருதௌ ஸாயுஜ்யே ஸம்ப³ந்த⁴வாசகயோக³ஶப்³த³ப்ரயோகா³ச்ச, தஸ்மாத்ஸாயுஜ்யம் நாம க்ஷீரநீரவத் அந்யதே³ஹாவிஷ்டக்³ரஹதே³வதாதி³வச்ச ஸம்ஶ்லேஷமாத்ரம், ந த்வைக்யமிதி–சேத், ந; வ்யாபகேநேஶ்வரேண ஸம்ஶ்லேஷஸ்ய நித்யஸித்³த⁴த்வேநாபுமர்த²த்வாத் । ந சைதல்லோகஸ்தி²தஸ்ய ஜீவஸ்ய லோகாந்தரஸ்தி²தாலௌகிகஶரீராவச்சி²ந்நேநேஶ்வரேண ஸம்ஶ்லேஷ:। ஸாத்⁴ய: ‘அத்ர ப்³ரஹ்ம ஸமஶ்நுத' இதி ஶ்ருதே: । உத்க்ரமணக³மநாதி³ஸாத்⁴யப்³ரஹ்மலோகாவாப்திவது³பாத்⁴ய வச்சி²ந்நஜீவஸ்யாநவச்சி²ந்நப்³ரஹ்மாபே⁴த³ரூபபரமமுக்தே: பாரலௌகிகப²லத்வாபா⁴வாத் ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரமி’த்யாதௌ³ அவாப்தேர்ப்³ரஹ்மரூபத்வவத் ஸாயுஜ்யஸ்யாபி தத்³ரூபதாயா அங்கீ³கரணீயத்வாச்ச ‘சந்த்³ரமஸ: ஸாயுஜ்யமி’த்யாதௌ³ ஏகோ பாத்⁴யவச்சி²ந்நஸ்யோபாத்⁴யந்தராவச்சி²ந்நேந ஐக்யாநுபபத்திவத³த்ராநுபபத்தேரபா⁴வாத் ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²ஸ்வீகாரே பா³த⁴கஸ்யோக்தத்வாச்ச ஸாயுஜ்யஶப்³த³ஸ்தாவத்³விப⁴க்தத்வாபா⁴வாபி⁴ப்ராயக: । யச்ச-உத்தரோத்தரம் ஶதகு³ணாநந்த³ப்ரகாஶகவாக்யேஷு ப்ரதிவாக்யம் முக்தாவகாமஹதஶப்³த³ப்ரயோகா³த் மாநுஷாநந்த³வத் அகாமஹதமுக்தாநந்தே³(அ)பி தாரதம்யம்-இதி, தந்ந ; ‘ஏதஸ்யைவாநந்த³ஸ்யாந்யாநி பூ⁴தாநி மாத்ராமுபஜீவந்தீ’தி ஸர்வேஷாம் லௌகிகாநந்தா³நாம் பரமாநந்தா³ந்தர்பா⁴வாபி⁴தா⁴நோபபத்தே:। ந து தஸ்ய தஸ்யாகாமஹதஸ்ய தாவாநேவாநந்த³ இதி । யேந தத்ராபி தாரதம்யம் கல்ப்யேத । ததா²ச ‘ஸோ(அ)ஶ்நதே ஸர்வாந் காமாந்’ ‘காமஸ்ய யத்ராப்தா: காமாஸ்தத்ர மாமம்ருதம் க்ருதீ⁴’த்யாதி³ஶ்ருதே: ‘ஸ ஹி முக்தோ(அ)காமஹத' இத்யாதி³ப்³ரஹ்மாண்டோ³க்தேஶ்ச ந விரோத⁴:। நநு–ஏகஸ்யைவ ஶ்ரோத்ரியஸ்ய ஸர்வத்ர பராமர்ஶே மாநுஷாநந்தா³தி³ப்⁴ய: ஸாவதா⁴ரணஶதகு³ணிதமநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாத்³யநேகாநந்தா³ ஏகஸ்மிந் விருத்³தா⁴:, பி⁴ந்நாஶ்சேத³காமஹதத்வாதே³ரேகரூபதயா ஶ்ருதஸ்யாவ்யவஸ்தா²பகத்வாதா³நந்த³வ்யவஸ்தா²(அ)யோக³: । அத² வ்யவஸ்தா²ர்த²ம் ஏதத்பதா³காம ஏததி³தரபத³காமஶ்ச லக்ஷ்யதே, ததா³(அ)ஶ்ருதகல்பநாபா³த⁴ஶ்ச । ந ஹீந்த்³ராதி³பதே³ வா ராஜபதே³ வா நிஷ்காமஸ்ய பி⁴க்ஷுகஸ்ய இந்த்³ராத்³யாநந்தா³நுப⁴வோ(அ)ஸ்தி, தஸ்மாச்ச்²ருத்யா பூர்வவாக்யேநாமுக்தாநாம் தாரதம்யமுக்த்வா; ‘ஶ்ரோத்ரியஸ்ய சே’த்யாதி³நா ‘யஶ்ச ஶ்ரோத்ரிய'இத்யாதி³நா சோத்தரவாக்யேந முக்தஸ்ய தது³ச்யத இதி சேந்ந; ஸர்வேஷு வாக்யேஷு அகாமஹதஸ்ய முக்தஸ்யைகத்வே(அ)பி ததா³நந்தே³ ஸர்வாநந்தா³நாமந்தர்பா⁴வாத் ஸ ஏவ தஸ்மிந் தஸ்மிந்நாநந்தே³ வக்தவ்யே பராம்ருஶ்யதே; தத்ததி³ந்த்³ராதி³ஸாம்யேந தஸ்ய ஸர்வத்ராபி⁴தா⁴நோபபத்தே: ’அதி⁴கம் ப்ரவிஷ்டம் ந து தத்³தா⁴நிரி’தி ந்யாயாத் । ஸாம்யே ஹி தத்ஸஜாதீயத⁴ர்மவத்த்வம் தந்த்ரம், ந து ததி³தரத⁴ர்மாநதி⁴கரணத்வமபி கௌ³ரவாத் । யச்ச-முக்தஸுக²ம் பரஸ்பரதாரதம்யவத் பரஸ்பரதாரதம்யவத்ஸாத⁴நகத்வாத் ஸம்மதவதி³தி, தந்ந; அஸித்³தே⁴: । நநு–முக்தி: ப்ரயாக³மரணப⁴க³வத்³த்³வேஷாதி³ஸாத்⁴யேதி மதே ஜ்ஞாநகர்மஸமுச்சயஸாத்⁴யேதி மதே ச ப்ரயாக³மரணாதீ³நாம் வர்ணாஶ்ரமகர்மணாம் ச விஷமத்வாத் நாஸித்³தி⁴:, ஜ்ஞாநைகஸாத்⁴யேதி மதே(அ)பி ‘கஸ்தம் மதா³மத³ம் தே³வம் மத³ந்யோ ஜ்ஞாதுமர்ஹதி’ ‘ஸர்வே கு³ணா ப்³ரஹ்மணைவ ஹ்யுபாஸ்யா நாந்யைர்தே³வை: கிமு ஸர்வைர்மநுஷ்யைரி’த்யாதி³ஶ்ருத்யா ‘ப்³ரஹ்மாதி³ தத்³வேத³ ந சேத³ஸம்யக³ந்யே குதோ தே³வமுநீந்த்³ரவர்யா: । இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிபி⁴: தே³வாதி³மநுஷ்யாதி³ஸ்த²முக்திஹேதுப்³ரஹ்மஜ்ஞாநக³தஸ்ய ப³ஹுப³ஹுதரஶாகா²ஶ்ரவணஸாத்⁴யத்வஸ்ய ப³ஹுப³ஹுதரகு³ணவிஷயத்வம் விநா(அ)யோகே³நார்தா²பத்த்யா ச தத்ஸித்³தி⁴ரிதி-சேந்ந; கேவலகர்மபக்ஷே ஸமுச்சயபக்ஷே வா கர்மஸாத்⁴யத்வேந முக்தேரநித்யத்வாபத்தே:, ‘நாந்ய: பந்தா²:' இத்யாதி³ஶ்ருதிவிரோதா⁴ச்ச, த்ருதீயபக்ஷே தூதா³ஹ்ருதஶ்ருதீநாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாது³ர்லப⁴த்வப்ரதிபாத³நபரத்வேந தது³க்தஸாத⁴நஸாத்⁴யத்வாப்ரதிபாத³கத்வாத் । ந சார்தா²பத்த்யா தஸித்³தி⁴:; ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஸ்ய நிர்கு³ணவிஷயதயா கு³ணவிஷயத்வாயோகா³த் । யத்து–‘யஸ்த ஆஶிஷ ஆஶாஸ்தே ந ஸ ப்⁴ருத்ய: ஸ வை வணிக் । ஸ வை ப்⁴ருத்ய: ஸச ஸ்வாமீ கு³ணலப்³தௌ⁴ ந காமுகௌ ॥ முமுக்ஷோரமுமுக்ஷுஸ்து பரஶ்சைகாந்தப⁴க்திமாந் ॥’ இத்யாதி³ஸ்ம்ருத்யா முமுக்ஷுப⁴க்த்யபேக்ஷயா அமுமுக்ஷோர்ப⁴க்தஸ்யாதி⁴க்யோக்தே: ததா³தி⁴க்யஸ்ய லோகரீதிஸித்³த⁴த்வாச்ச ‘ப⁴க்தி: ஸித்³தே⁴ர்க³ரீயஸீ’திஸ்ம்ருத்யா அல்பப⁴க்திஸாத்⁴யமுக்த்யபேக்ஷயா அதி⁴கமுக்திஹேதுப⁴க்தேரபி ஆதி⁴க்யஸ்யோக்தேஶ்ச–இதி, தந்ந; ‘யஸ்த ஆஶிஷ:' இத்யாதி³நா ப²லமநிச்ச²தோ கு³ணலோபே⁴ந யா ப⁴க்திஸ்தஸ்யாஸ்து க³ரீயஸ்த்வம் யத் ப்ரதிபாதி³தம், தத்தத்த்வஸாக்ஷாத்காரே த்வராஸம்பாத³கம் ந து முக்திதாரதம்யாக்ஷேபகம் । ’ப⁴க்தி: ஸித்³தே⁴’ரித்யாதி³நா ப்ரதிபாதி³தம் க³ரீயஸ்த்வமபி தஜ்ஜநகத்வமாத்ரேண புத்ராத்பிதுரிவ । யத்து—‘அந்யே த்வேவமஜாநந்த: ஶ்ருத்வாந்யேப்⁴ய உபாஸதே । தே(அ)பி சாதிதரந்த்யேவ ம்ருத்யும் ஶ்ருதிபராயணா: ॥' இத்யத்ராபிஶப்³தே³ந, ‘ஸ்த்ரியோ வைஶ்யாஸ்ததா² ஶுத்³ராஸ்தே(அ)பி யாந்தி பராம் க³திம் । கிம் புநர்ப்³ராஹ்மணா: புண்யா ப⁴க்தா ராஜர்ஷயஸ்ததா² ॥' இத்யத்ர கைமுத்யேந ச ஸாத⁴நதாரதம்யேந ஸாத்⁴யே தத்ப்ரதீதி: இதி, தந்ந; நஹி தரணே(அ)பீத்யஸ்யாந்வய:, கிம்து அதி⁴காரிணி । ததா² ச விலம்பி³ததரணரூபப²லஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரபர்யவஸாநாத் கைமுத்யஸ்யாபி த்வராப²லலாப⁴மாத்ரேணோபபத்தே: ஸாத⁴நமாத்ரதாரதம்யஸ்ய ப²லதாரதம்யாப்ரயோஜகத்வாச்ச । நஹி த³ண்ட³தாரதம்யேந க⁴டதாரதம்யம் க்வசித³பி த்³ருஶ்யதே । யத்து–ஸாத⁴நஸ்யோத்தமத்வேந ஸாத்⁴யமுத்தமமாப்நுயு: । ப்³ரஹ்மாத³ய: க்ரமேணைவ யதா²நந்த³ஶ்ருதௌ ஶ்ருதா: ॥' இதி ப்³ரஹ்மாண்டே³, ’அதி⁴கம் தவ விஜ்ஞாநமதி⁴கா ச க³திஸ்தவே'தி ஸாக்ஷாந்மோக்ஷத⁴ர்மே ச ஸாத⁴நதாரதம்யேந ஸாத்⁴யே தது³க்தி: இதி, தந்ந; ஸாத⁴நோத்தமத்வேந ஸாத்⁴யோத்தமத்வஸ்யாபரமமுக்திவிஷயத்வாத் , விஜ்ஞாநக³தாதி⁴க்யோக்தேரபி ஸாக்ஷாத்காரப்ரயோஜகஸகு³ணவிஷயகஜ்ஞாநபரத்வாச்ச, அத ஏவ த³ஹராதி³வித்³யாநாமதி⁴கால்பகு³ணவிஷயகத்வேந ஸாத⁴நதாரதம்யம் யத்பராபி⁴மதம் தத³ப்யேவமிதி ந கஶ்சித்³தோ³ஷ: । தஸ்மாத்ஸ்வரூபாநந்த³ஸ்ய ஸ்வப்ரகாஶாத்மரூபிண: । ப்ராப்திமுக்திர்ந தத்ராஸ்தி தாரதம்யம் கத²ம்சந ॥