దృష్టాన్తో నైవ దృష్టస్త్రిభువనజఠరే సద్గురోర్జ్ఞానదాతుః
స్పర్శశ్చేత్తత్ర కల్ప్యః స నయతి యదహో స్వర్ణతామశ్మసారమ్ ।
న స్పర్శత్వం తథాపి శ్రితచరణయుగే సద్గురుః స్వీయశిష్యే
స్వీయం సామ్యం విధత్తే భవతి నిరుపమస్తేన వాలౌకికోఽపి ॥ ౧ ॥
యద్వచ్ఛ్రీఖణ్డవృక్షప్రసృతపరిమలేనాభితోఽన్యేఽపి వృక్షాః
శశ్వత్సౌగన్ధ్యభాజోఽప్యతనుతనుభృతాం తాపమున్మూలయన్తి ।
ఆచార్యాల్లబ్ధబోధా అపి విధివశతః సంనిధౌ సంస్థితానాం
త్రేధా తాపం చ పాపం సకరుణహృదయాః స్వోక్తిభిః క్షాలయన్తి ॥ ౨ ॥
ఆత్మానాత్మప్రతీతిః ప్రథమమభిహితా సత్యమిథ్యాత్వయోగా -
ద్ద్వేధా బ్రహ్మప్రతీతిర్నిగమనిగదితా స్వానుభూత్యోపపత్త్యా ।
ఆద్యా దేహానుబన్ధాద్భవతి తదపరా సా చ సర్వాత్మకత్వా -
దాదౌ బ్రహ్మాహమస్మీత్యనుభవ ఉదితే ఖల్విదం బ్రహ్మ పశ్చాత్ ॥ ౩ ॥
ఆత్మా చిద్విత్సుఖాత్మానుభవపరిచితః సర్వదేహాదియన్తా
సత్యేవం మూఢబుద్ధిర్భజతి నను జనోఽనిత్యదేహాత్మబుద్ధిమ్ ।
బాహ్యోఽస్థిస్నాయుమజ్జాపలరుధిరవసాచర్మమేదోయుగన్త -
ర్విణ్మూత్రశ్లేష్మపూర్ణం స్వపరవపురహో సంవిదిత్వాపి భూయః ॥ ౪ ॥
దేహస్త్రీపుత్రమిత్రానుచరహయవృషాస్తోషహేతుర్మమేత్థం
సర్వే స్వాయుర్నయన్తి ప్రథితమలమమీ మాంసమీమాంసయేహ ।
ఎతే జీవన్తి యేన వ్యవహృతిపటవో యేన సౌభాగ్యభాజ -
స్తం ప్రాణాధీశమన్తర్గతమమృతమముం నైవ మీమాంసయన్తి ॥ ౫ ॥
కశ్చిత్కీటః కథఞ్చిత్పటుమతిరభితః కణ్టకానాం కుటీరం
కుర్వంస్తేనైవ సాకం వ్యవహృతివిధయే చేష్టతే యావదాయుః ।
తద్వజ్జీవోఽపి నానాచరితసముదితైః కర్మభిః స్థూలదేహం
నిర్మాయాత్రైవ తిష్ఠన్ననుదినమమునా సాకమభ్యేతి భూమౌ ॥ ౬ ॥
స్వీకుర్వన్వ్యాఘ్రవేషం స్వజఠరభృతయే భీషయన్యశ్చ ముగ్ధా -
న్మత్వా వ్యాఘ్రోఽహమిత్థం స నరపశుముఖాన్బాధతే కిం ను సత్త్వాన్ ।
మత్వా స్త్రీవేషధారీ స్త్ర్యహమితి కురుతే కి నటో భర్తురిచ్ఛాం
తద్వచ్ఛారీర ఆత్మా పృథగనుభవతో దేహతో యత్స సాక్షీ ॥ ౭ ॥
స్వం బాలం రోదమానం చిరతరసమయం శాన్తిమానేతుమగ్రే
ద్రాక్షం ఖార్జూరమామ్రం సుకదలమథవా యోజయత్యమ్బికాస్య ।
తద్వచ్చేతోఽతిమూఢం బహుజననభవాన్మౌఢ్యసంస్కారయోగా -
ద్బోధోపాయైరనేకైరవశముపనిషద్బోధయామాస సమ్యక్ ॥ ౮ ॥
యత్ప్రీత్యా ప్రీతిమాత్రం తనుయువతితనూజార్థముఖ్యం స తస్మా -
త్ప్రేయానాత్మాథ శోకాస్పదమితరదతః ప్రేయ ఎతత్కథం స్యాత్ ।
భార్యాద్యం జీవితార్థీ వితరతి చ వపుః స్వాత్మనః శ్రేయ ఇచ్ఛం -
స్తస్మాదాత్మానమేవ ప్రియమధికముపాసీత విద్వాన్న చాన్యత్ ॥ ౯ ॥
యస్మాద్యావత్ప్రియం స్యాదిహ హి విషయతస్తావదస్మిన్ప్రియత్వం
యావద్దుఃఖం చ యస్మాద్భవతి ఖలు తతస్తావదేవాప్రియత్వమ్ ।
నైకస్మిన్సర్వకాలేఽస్త్యుభయమపి కదాప్యప్రియోఽపి ప్రియః స్యా -
త్ప్రేయానప్యప్రియో వా సతతమపి తతః ప్రేయ ఆత్మాఖ్యవస్తు ॥ ౧౦ ॥
శ్రేయః ప్రేయశ్చ లోకే ద్వివిధమభిహితం కామ్యమాత్యన్తికం చ
కామ్యం దుఃఖైకబీజం క్షణలవవిరసం తచ్చికీర్షన్తి మన్దాః ।
బ్రహ్మైవాత్యన్తికం యన్నిరతిశయసుఖస్యాస్పదం సంశ్రయన్తే
తత్త్వజ్ఞాస్తచ్చ కాఠోపనిషదభిహితం షడ్విధాయాం చ వల్ల్యామ్ ॥ ౧౧ ॥
ఆత్మామ్భోధేస్తరఙ్గోఽస్మ్యహమితి గమనే భావయన్నాసనస్థః
సంవిత్సూత్రానువిద్ధో మణిరహమితి వాస్మీన్ద్రియార్థప్రతీతౌ ।
దృష్టోఽస్మ్యాత్మావలోకాదితి శయనవిధౌ మగ్న ఆనన్దసిన్ధా -
వన్తర్నిష్ఠో ముముక్షుః స ఖలు తనుభృతా యో నయత్యేవమాయుః ॥ ౧౨ ॥
వైరాజవ్యష్టిరూపం జగదఖిలమిదం నామరూపాత్మకం స్యా -
దన్తఃస్థప్రాణముఖ్యాత్ప్రచలతి చ పునర్వేత్తి సర్వాన్పదార్థాన్ ।
నాయం కర్తా న భోక్తా సవితృవదితి యో జ్ఞానవిజ్ఞానపూర్ణః
సాక్షాదిత్థం విజానన్వ్యవహరతి పరాత్మానుసన్ధానపూర్వమ్ ॥ ౧౩ ॥
నైర్వేద్యం జ్ఞానగర్భ ద్వివిధమభిహితం తత్ర వైరాగ్యమాద్యం
ప్రాయో దుఃఖావలోకాద్భవతి గృహసుహృత్పుత్రవిత్తైషణాదేః ।
అన్యజ్జ్ఞానోపదేశాద్యదుదితవిషయే వాన్తవద్ధేయతా స్యా -
త్ప్రవ్రజ్యాపి ద్విధా స్యాన్నియమితమనసా దేహతో గేహతశ్చ ॥ ౧౪ ॥
యః కశ్చిత్సౌఖ్యహేతోస్త్రిజగతి యతతే నైవ దుఃఖస్య హేతో -
ర్దేహేఽహతా తదుత్థా స్వవిషయమమతా చేతి దుఃఖాస్పదే ద్వే ।
జానన్రోగాభిఘాతాద్యనుభవతి యతో నిత్యదేహాత్మబుద్ధి -
ర్భార్యాపుత్రార్థనాశే విపదమథ పరామేతి నారాతినాశే ॥ ౧౫ ॥
తిష్ఠన్గేహే గృహేశోఽప్యతిథిరివ నిజం ధామ గన్తుం చికీర్షు -
ర్దేహస్థం దుఃఖసౌఖ్యం న భజతి సహసా నిర్మమత్వాభిమానః ।
ఆయాత్రాయాస్యతీదం జలదపటలవద్యాతృ యాస్యత్యవశ్యం
దేహాద్యం సర్వమేవం ప్రవిదితవిశయో యశ్చ తిష్ఠత్యయత్నః ॥ ౧౬ ॥
శక్త్యా నిర్మోకతః స్వాద్బహిరహిరివ యః ప్రవ్రజన్స్వీయగేహా -
చ్ఛాయాం మార్గద్రుమోత్థాం పథిక ఇవ మనాక్సంశ్రయేద్దేహసంస్థామ్ ।
క్షుత్పర్యాప్తం తరుభ్యః పతితఫలమయం ప్రార్థయేద్భైక్షమన్నం
స్వాత్మారామం ప్రవేష్టుం స ఖలు సుఖమయం ప్రవ్రజేద్దేహతోఽపి ॥ ౧౭ ॥
కామో బుద్ధావుదేతి ప్రథమమిహ మనస్యుద్దిశత్యర్థజాతం
తద్గృహ్ణాతీన్ద్రియాస్యైస్తదనధిగమతః క్రోధ ఆవిర్భవేచ్చ ।
ప్రాప్తావర్థస్య సంరక్షణమతిరుదితో లోభ ఎతత్త్రయం స్యా -
త్సర్వేషాం పాతహేతుస్తదిహ మతిమతా త్యాజ్యమధ్యాత్మయోగాత్ ॥ ౧౮ ॥
దానం బ్రహ్మార్పణం యత్క్రియత ఇహ నృభిః స్యాత్క్షమాక్రోధసన్జ్ఞా
శ్రద్ధాస్తిక్యం చ సత్యం సదితి పరమతః సేతుసన్జ్ఞం చతుష్కమ్ ।
తత్స్యాద్బన్ధాయ జన్తోరితి చతుర ఇమాన్దానపూర్వైశ్చతుర్భి -
స్తీర్త్వా శ్రేయోఽమృతం చ శ్రయత ఇహ నరః స్వర్గతిం జ్యోతిరాప్తిమ్ ॥ ౧౯ ॥
అన్నం దేవాతిథిభ్యోఽర్పితమమృతమిదం చాన్యథా మోఘమన్నం
యశ్చాత్మార్థం విధత్తే తదిహ నిగదితం మృత్యురూపం హి తస్య ।
లోకేఽసౌ కేవలాఘో భవతి తనుభృతాం కేవలాదీ చ యః స్యా -
త్త్యక్త్వా ప్రాణాగ్నిహోత్రం విధివదనుదినం యోఽశ్నుతే సోఽపి మర్త్యః ॥ ౨౦ ॥
లోకే భోజః స ఎవార్పయతి గృహగతాయార్థినేఽన్నం కృశాయ
యస్తస్మై పూర్ణమన్నం భవతి మఖవిధౌ జాయతేఽజాతశత్రుః ।
సఖ్యే నాన్నార్థినే యోఽర్పయతి న స సఖా సేవమానాయ నిత్యం
సంసక్తాయాన్నమస్మాద్విముఖ ఇవ పరావృత్తిమిచ్ఛేత్కదర్యాత్ ॥ ౨౧ ॥
స్వాజ్ఞానజ్ఞానహేతూ జగదుదయలయౌ సర్వసాధారణౌ స్తో
జీవేష్వాస్వర్ణగర్భం శ్రుతయ ఇతి జగుర్హూయతే స్వప్రబోధే ।
విశ్వం బ్రహ్మణ్యబోధే జగతి పునరిదం హూయతే బ్రహ్మ యద్వ -
చ్ఛుక్తో రౌప్యం చ రౌప్యేఽధికరణమథవా హూయతేఽన్యోన్యమోహాత్ ॥ ౨౨ ॥
తుచ్ఛత్వాన్నాసదాసీద్గగనకుసుమవద్భేదకం నో సదాసీ -
త్కిం త్వాభ్యామన్యదాసీద్వ్యవహృతిగతిసన్నాస లోకస్తదానీమ్ ।
కిం త్వర్వాగేవ శుక్తౌ రజతవదపరో నో విరాడ్ వ్యోమపూర్వః
శర్మణ్యాత్మన్యథైతత్కుహకసలిలవత్కిం భవేదావరీవః ॥ ౨౩ ॥
బన్ధో జన్మాత్యయాత్మా యది న పునరభూత్తర్హి మోక్షోఽపి నాసీ -
ద్యద్వద్రాత్రిర్దినం వా న భవతి తరణౌ కిం తు దృగ్దోష ఎషః ।
అప్రాణం శుద్ధమేకం సమభవదథ తన్మాయయా కర్తృసన్జ్ఞం
తస్మాదన్యచ్చ నాసీత్పరివృతమజయా జీవభూతం తదేవ ॥ ౨౪ ॥
ప్రాగాసీద్భావరూపం తమ ఇతి తమసా గూఢమస్మాదతర్క్యం
క్షీరాన్తర్యద్వదమ్భో జనిరిహ జగతో నామరూపాత్మకస్య ।
కామాద్ధాతుః సిసృక్షోరనుగతజగతః కర్మభిః సమ్ప్రవృత్తా -
ద్రేతోరూపైర్మనోభిః ప్రథమమనుగతైః సన్తతైః కార్యమాణైః ॥ ౨౫ ॥
చత్వారోఽస్యాః కపర్దా యువతిరథ భవేన్నూతనా నిత్యమేషా
మాయా వా పేశలా స్యాదఘటనఘటనాపాటవం యాతి యస్మాత్ ।
స్యాదారమ్భే ఘృతాస్యా శ్రుతిభవవయునాన్యేవమాచ్ఛాదయన్తీ
తస్యామేతౌ సుపర్ణావివ పరపురుషౌ తిష్ఠతోఽర్థప్రతీత్యా ॥ ౨౬ ॥
ఎకస్తత్రాస్త్యసఙ్గస్తదను తదపరోఽజ్ఞానసిన్ధుం ప్రవిష్టో
విస్మృత్యాత్మస్వరూపం స వివిధజగదాకారమాభాసమైక్షత్ ।
బుద్ధ్యాన్తర్యావదైక్షద్విసృజతి తమజా సోఽపి తామేవమేక -
స్తావద్విప్రాస్తమేకం కథమపి బహుధా కల్పయన్తి స్వవాగ్భిః ॥ ౨౭ ॥
నాయాతి ప్రత్యగాత్మా ప్రజననసమయే నైవ యాత్యన్తకాలే
యత్సోఽఖణ్డోఽస్తి లైఙ్గం మన ఇహ విశతి ప్రవ్రజత్యూర్ధ్వమర్వాక్ ।
తత్కార్శ్యం స్థూలతాం వా న భజతి వపుషః కిన్తు సంస్కారజాతే
తేజోమాత్రా గృహీత్వా వ్రజతి పునరిహాయాతి తైస్తైః సహైవ ॥ ౨౮ ॥
ఆసీత్పూర్వం సుబన్ధుర్భృశమవనిసురో యః పురోధాః సనాతే -
ర్బ్రాహ్మ్యాత్కూటాభిచారాత్స ఖలు మృతిమితస్తన్మనోఽగాత్కృతాన్తమ్ ।
తద్భ్రాతా శ్రౌతమన్త్రైః పునరనయదితి ప్రాహ సూక్తేన వేద -
స్తస్మాదాత్మాభియుక్తం వ్రజతి నను మనః కర్హిచిన్నాన్తరాత్మా ॥ ౨౯ ॥
ఎకో నిష్కమ్ప ఆత్మా ప్రచలతి మనసా ధావమానేన తస్మిం -
స్తిష్ఠన్నగ్రేఽథ పశ్చాన్న హి తమనుగతం జానతే చక్షురాద్యాః ।
యద్వత్పాథస్తరఙ్గైః ప్రచలతి పరితో ధావమానైస్తదన్తః
ప్రాక్పశ్చాదస్తి తేషాం పవనసముదితైస్తైః ప్రశాన్తైర్యథావత్ ॥ ౩౦ ॥
ఎకాక్యాసీత్స పూర్వం మృగయతి విషయానానుపూర్వ్యాన్తరాత్మా
జాయా మే స్యాత్ప్రజా వా ధనముపకరణ కర్మ కుర్వస్తదర్థమ్ ।
క్లేశైః ప్రాణావశేషైర్మహదపి మనుతే నాన్యదస్మాద్గరీయ -
స్త్వేకాలాభేఽప్యకృత్స్నో మృత ఇవ విరమత్యేకహాన్యాకృతార్థః ॥ ౩౧ ॥
నాసీత్పూర్వం న పశ్చాదతనుదినకరాచ్ఛాదకో వారివాహో
దృశ్యః కిం త్వన్తరాసౌ స్థగయతి స దృశం పశ్యతో నార్కబిమ్బమ్ ।
నో చేదేవం వినార్కం జలధరపటలం భాసతే తర్హి కస్మా -
త్తద్వద్విశ్వం పిధత్తే దృశమథ న పరం భాసకం చాలకం స్వమ్ ॥ ౩౨ ॥
భుఞ్జానః స్వప్నరాజ్యం ససకలవిభవో జాగరం ప్రాప్య భూయో
రాజ్యభ్రష్టోఽహమిత్థం న భజతి విషమం తన్మృషా మన్యమానః ।
స్వప్నే కుర్వన్నగమ్యాగమనముఖమఘం తేన న ప్రత్యవాయీ
తద్వజ్జాగ్రద్దశాయాం వ్యవహృతిమఖిలాం స్వప్నవద్విస్మరేచ్చేత్ ॥ ౩౩ ॥
స్వప్నావస్థానుభూతం శుభమథ విషమం తన్మృషా జాగరే స్యా -
జ్జాగ్రత్యాం స్థూలదేహవ్యవహృతివిషయం తన్మృషా స్వాపకాలే ।
ఇత్థం మిథ్యాత్వసిద్ధావనిశముభయథా సజ్జతే తత్ర మూఢః
సత్యే తద్భాసకేఽస్మిన్నిహ హి కుత ఇదం తన్న విద్మో వయం హి ॥ ౩౪ ॥
జీవన్తం జాగ్రతీహ స్వజనమథ మృతం స్వప్నకాలే నిరీక్ష్య
నిర్వేదం యాత్యకస్మాన్మృతమమృతమముం వీక్ష్య హర్షం ప్రయాతి ।
స్మృత్వాప్యేతస్య జన్తోర్నిధనమసుయుతిం భాషతే తేన సాకం
సత్యేవం భాతి భూయోఽల్పకసమయవశాత్సత్యతా వా మృషాత్వమ్ ॥ ౩౫ ॥
స్వాప్నస్త్రీసఙ్గసౌఖ్యాదపి భృశమసతో యా చ రేతశ్చ్యుతిః స్యా -
త్సా దృశ్యా తద్వదేతత్స్ఫురతి జగదసత్కారణం సత్యకల్పమ్ ।
స్వప్నే సత్యః పుమాన్స్యాద్యువతిరిహ మృషైవానయోః సంయుతిశ్చ
ప్రాతః శుక్రేణ వస్త్రోపహతిరితి యతః కల్పనామూలమేతత్ ॥ ౩౬ ॥
పశ్యన్త్యారామమస్య ప్రతిదివసమమీ జన్తవః స్వాపకాలే
పశ్యత్యేనం న కశ్చిత్కరణగణమృతే మాయయా క్రీడమానమ్ ।
జాగ్రత్యర్థవ్రజానామథ చ తనుభృతాం భాసకం చాలకం వా
నో జానీతే సుషుప్తౌ పరమసుఖమయం కశ్చిదాశ్చర్యమేతత్ ॥ ౩౭ ॥
స్వప్నే మన్త్రోపదేశః శ్రవణపరిచితః సత్య ఎష ప్రబోధే
స్వాప్నాదేవ ప్రసాదాదభిలషితఫలం సత్యతాం ప్రాతరేతి ।
సత్యప్రాప్తిస్త్వసత్యాదపి భవతి తథా కిం చ తత్స్వప్రకాశం
యేనేదం భాతి సర్వం చరమచరమథోచ్చావచం దృశ్యజాతమ్ ॥ ౩౮ ॥
మధ్యప్రాణం సుషుప్తౌ స్వజనిమనువిశన్త్యగ్నిసూర్యాదయోఽమీ
వాగాద్యాః ప్రాణవాయుం తదిహ నిగదితా గ్లానిరేషాం న వాయోః ।
తేభ్యో దృశ్యావభాసో భ్రమ ఇతి విదితః శుక్తికారౌప్యకల్పః
ప్రాణాయామవ్రతం తచ్ఛ్రుతిశిరసి మతం స్వాత్మలబ్ధౌ న చాన్యత్ ॥ ౩౯ ॥
నోఽకస్మాదార్ద్రమేధః స్పృశతి చ దహనః కిం తు శుష్కం నిదాఘా -
దార్ద్రం చేతోఽనుబన్ధైః కృతసుకృతమపి స్వోక్తకర్మప్రజార్థైః ।
తద్వజ్జ్ఞానాగ్నిరేతత్స్పృశతి న సహసా కిం తు వైరాగ్యశుష్కం
తస్మాచ్ఛుద్ధో విరాగః ప్రథమమభిహితస్తేన విజ్ఞానసిద్ధిః ॥ ౪౦ ॥
యత్కిఞ్చిన్నామరూపాత్మకమిదమసదేవోదితం భాతి భూమౌ
యేనానేకప్రకారైర్వ్యవహరతి జగద్యేన తేనేశ్వరేణ ।
తద్వత్ప్రచ్ఛాదనీయం నిభృతరశనయా యద్వదేష ద్విజిహ్వ -
స్తేన త్యక్తేన భోజ్యం సుఖమనతిశయం మా గృధోఽన్యద్ధనాద్యమ్ ॥ ౪౧ ॥
జీవన్ముక్తిర్ముముక్షోః ప్రథమమథ తతో ముక్తిరాత్యన్తికీ చ
తేఽభ్యాసజ్ఞానయోగాద్గురుచరణకృపాపాఙ్గసఙ్గేన లబ్ధాత్ ।
అభ్యాసోఽపి ద్విధా స్యాదధికరణవశాద్దైహికో మానసశ్చ
శారీరస్త్వాసనాద్యో హ్యుపరతిరపరో జ్ఞానయోగః పురోక్తః ॥ ౪౨ ॥
సర్వానున్మూల్య కామాన్హృది కృతనిలయాన్క్షిప్తశఙ్కూనివోచ్చై -
ర్దీర్యద్దేహాభిమానస్త్యజతి చపలతామాత్మదత్తావధానః ।
యాత్యూర్ధ్వస్థానముచ్చైః కృతసుకృతభరో నాడికాభిర్విచిత్రం
నీలశ్వేతారుణాభిః స్రవదమృతభరం గృహ్యమాణాత్మసౌఖ్యః ॥ ౪౩ ॥
ప్రాపశ్యద్విశ్వమాత్మేత్యయమిహ పురుషః శోకమోహాద్యతీతః
శుక్రం బ్రహ్మాధ్యగచ్ఛత్స ఖలు సకలవిత్సర్వసిద్ధ్యాస్పదం హి ।
విస్మృత్య స్థూలసూక్ష్మప్రభృతివపురసౌ సర్వసఙ్కల్పశూన్యో
జీవన్ముక్తస్తురీయం పదమధిగతవాన్పుణ్యపాపైర్విహీనః ॥ ౪౪ ॥
యః సత్త్వాకారవృత్తౌ ప్రతిఫలతి యువా దేహమాత్రావృతోఽపి
తద్ధర్మైర్బాల్యవార్ద్ధ్యాదిభిరనుపహతః ప్రాణ ఆవిర్బభూవ ।
శ్రేయాన్సాధ్యస్తమేతం సునిపుణమతయః సత్యసఙ్కల్పభాజో
హ్యభ్యాసాద్దేవయన్తః పరిణతమనసా సాకమూర్ధ్వం నయన్తి ॥ ౪౫ ॥
ప్రాయోఽకామోఽస్తకామో నిరతిశయసుఖాయాత్మకామస్తదాసౌ
తత్ప్రాప్తావాప్తకామః స్థితచరమదశస్తస్య దేహావసానే ।
ప్రాణా నైవోత్క్రమన్తి క్రమవిరతిమితాః స్వస్వహేతౌ తదానీం
క్వాయం జీవో విలీనో లవణమివ జలేఽఖణ్డ ఆత్మైవ పశ్చాత్ ॥ ౪౬ ॥
పిణ్డీభూతం యదన్తర్జలనిధిసలిలం యాతి తత్సైన్ధవాఖ్యం
భూయః ప్రక్షిప్తమస్మిన్విలయముపగతం నామరూపే జహాతి ।
ప్రాజ్ఞస్తద్వత్పరాత్మన్యథ భజతి లయం తస్య చేతో హిమాంశౌ
వాగగ్నౌ చక్షురర్కే పయసి పునరసృగ్రేతసీ దిక్షు కర్ణౌ ॥ ౪౭ ॥
క్షీరాన్తర్యద్వదాజ్యం మధురిమవిదితం తత్పృథగ్భూతమస్మా -
ద్భూతేషు బ్రహ్మ తద్వద్వ్యవహృతివిదితం శ్రాన్తవిశ్రాన్తిబీజమ్ ।
యం లబ్ధ్వా లాభమన్యం తృణమివ మనుతే యత్ర నోదేతి భీతిః
సాన్ద్రానన్దం యదన్తః స్ఫురతి తదమృతం విద్ధ్యతో హ్యన్యదార్తమ్ ॥ ౪౮ ॥
ఓతః ప్రోతశ్చ తన్తుష్విహ వితతపటశ్చిత్రవర్ణేషు చిత్ర -
స్తస్మిఞ్జిజ్ఞాస్యమానే నను భవతి పటః సూత్రమాత్రావశేషః ।
తద్వద్విశ్వం విచిత్రం నగనగరనరగ్రామపశ్వాదిరూపం
ప్రోతం వైరాజరూపే స వియతి తదపి బ్రహ్మణి ప్రోతమోతమ్ ॥ ౪౯ ॥
రూపం రూపం ప్రతీదం ప్రతిఫలనవశాత్ప్రాతిరూప్యం ప్రపేదే
హ్యేకో ద్రష్టా ద్వితీయో భవతి చ సలిలే సర్వతోఽనన్తరూపః ।
ఇన్ద్రో మాయాభిరాస్తే శ్రుతిరితి వదతి వ్యాపకం బ్రహ్మ తస్మా -
జ్జీవత్వం యాత్యకస్మాదతివిమలతరే బిమ్బితం బుద్ధ్యుపాధౌ ॥ ౫౦ ॥
తజ్జ్ఞాః పశ్యన్తి బుద్ధ్యా పరమబలవతో మాయయాక్తం పతఙ్గం
బుద్ధావన్తఃసముద్రే ప్రతిఫలితమరీచ్యాస్పదం వేధసస్తమ్ ।
యాదృగ్యావానుపాధిః ప్రతిఫలతి తథా బ్రహ్మ తస్మిన్యథాస్యం
ప్రాప్తాదర్శానురూపం ప్రతిఫలతి యథావస్థితం సత్సదైవ ॥ ౫౧ ॥
ఎకో భానుస్తదస్థః ప్రతిఫలనవశాద్యస్త్వనేకోదకాన్త -
ర్నానాత్వం యాత్యుపాధిస్థితిగతిసమతాం చాపి తద్వత్పరాత్మా ।
భూతేషూచ్చావచేషు ప్రతిఫలిత ఇవాభాతి తావత్స్వభావా -
వచ్ఛిన్నో యః పరం తు స్ఫుటమనుపహతో భాతి తావత్స్వభావైః ॥ ౫౨ ॥
యద్వత్పీయూషరశ్మౌ దినకరకిరణైర్బిమ్బితైరేతి సాన్ద్రం
నాశం నైశం తమిస్రం గృహగతమథవా మూర్ఛితైః కాంస్యపాత్రే ।
తద్వద్బుద్ధౌ పరాత్మద్యుతిభిరనుపదం బిమ్బితాభిః సమన్తా -
ద్భాసన్తే హీన్ద్రియాస్యప్రసృతిభిరనిశం రూపముఖ్యాః పదార్థాః ॥ ౫౩ ॥
పూర్ణాత్మానాత్మభేదాత్త్రివిధమిహ పరం బుద్ధ్యవచ్ఛిన్నమన్య -
త్తత్రైవాభాసమాత్రం గగనమివ జలే త్రిప్రకారం విభాతి ।
అమ్భోవచ్ఛిన్నమస్మిన్ప్రతిఫలితమతః పాథసోఽన్తర్బహిశ్చ
పూర్ణావచ్ఛిన్నయోగే వ్రజతి లయమవిద్యా స్వకార్యైః సహైవ ॥ ౫౪ ॥
దృశ్యన్తే దారునార్యో యుగపదగణితాః స్తమ్భసూత్రప్రయుక్తాః
సఙ్గీతం దర్శయన్త్యో వ్యవహృతిమపరాం లోకసిద్ధాం చ సర్వామ్ ।
సర్వత్రానుప్రవిష్టాదభినవవిభవాద్యావదర్థానుబన్ధా -
త్తద్వత్సూత్రాత్మసన్జ్ఞాద్వ్యవహరతి జగద్భూర్భువఃస్వర్మహాన్తమ్ ॥ ౫౫ ॥
తత్సత్యం యత్త్రికాలేష్వనుపహతమదః ప్రాణదిగ్వ్యోమముఖ్యం
యస్మిన్విశ్రాన్తమాస్తే తదిహ నిగదితం బ్రహ్మ సత్యస్య సత్యమ్ ।
నాస్త్యన్యత్కిఞ్చ యద్వత్పరమధికమతో నామ సత్యస్య సత్యం
సచ్చ త్యచ్చేతి మూర్తాద్యుపహితమవరం సత్యమస్యాపి సత్యమ్ ॥ ౫౬ ॥
యత్కిఞ్చిద్భాత్యసత్యం వ్యవహృతివిషయే రౌప్యసర్పామ్బుముఖ్యం
తద్వై సత్యాశ్రయేణేత్యయమిహ నియమః సావధిర్లోకసిద్ధః ।
తద్వై సత్యస్య సత్యే జగదఖిలమిదం బ్రహ్మణి ప్రావిరాసీ -
న్మిథ్యాభూతం ప్రతీతం భవతి ఖలు యతస్తచ్చ సత్యం వదన్తి ॥ ౫౭ ॥
యత్రాకాశావకాశః కలయతి చ కలామాత్రతా యత్ర కాలో
యత్రైవాశావసానం బృహదిహ హి విరాట్ పూర్వమర్వాగివాస్తే ।
సూత్రం యత్రావిరాసీన్మహదపి మహతస్తద్ధి పూర్ణాచ్చ పూర్ణం
సమ్పూర్ణాదర్ణవాదేరపి భవతి యథా పూర్ణమేకార్ణవామ్భః ॥ ౫౮ ॥
అన్తః సర్వౌషధీనాం పృథగమితరసైర్గన్ధవీర్యైర్విపాకై -
రేకం పాథోదపాథః పరిణమతి యథా తద్వదేవాన్తరాత్మా ।
నానాభూతస్వభావైర్వహతి వసుమతీ యేన విశ్వం పయోదో
వర్షత్యుచ్చైర్హుతాశః పచతి దహతి వా యేన సర్వాన్తరోఽసౌ ॥ ౫౯ ॥
భూతేష్వాత్మానమాత్మన్యనుగతమఖిలం భూతజాతం ప్రపశ్యే -
త్ప్రాయః పాథస్తరఙ్గాన్వయవదథ చిరం సర్వమాత్మైవ పశ్యేత్ ।
ఎకం బ్రహ్మాద్వితీయం శ్రుతిశిరసి మతం నేహ నానాస్తి కిం చి -
న్మృత్యోరాప్నోతి మృత్యుం స ఇహ జగదిదం యస్తు నానేవ పశ్యేత్ ॥ ౬౦ ॥
ప్రాక్పశ్చాదస్తి కుమ్భాద్గగనమిదమితి ప్రత్యయే సత్యపీదం
కుమ్భోత్పత్తావుదేతి ప్రలయముపగతే నశ్యతీత్యన్యదేశమ్ ।
నీతే కుమ్భేన సాకం వ్రజతి భజతి వా తత్ప్రమాణానుకారా -
విత్థం మిథ్యాప్రతీతిః స్ఫురతి తనుభృతాం విశ్వతస్తద్వదాత్మా ॥ ౬౧ ॥
యావాన్పిణ్డో గుడస్య స్ఫురతి మధురిమైవాస్తి సర్వోఽపి తావా -
న్యావాన్కర్పూరపిణ్డః పరిణమతి సదామోద ఎవాత్ర తావాన్ ।
విశ్వం యావద్విభాతి ద్రుమనగనగరారామచైత్యాభిరామం
తావచ్చైతన్యమేకం ప్రవికసతి యతోఽన్తే తదాత్మావశేషమ్ ॥ ౬౨ ॥
వాద్యాన్నాదానుభూతిర్యదపి తదపి సా నూనమాఘాతగమ్యా
వాద్యాఘాతధ్వనీనాం న పృథగనుభవః కిం తు తత్సాహచర్యాత్ ।
మాయోపాదానమేతత్సహచరితమివ బ్రహ్మణాభాతి తద్వ -
త్తస్మిన్ప్రత్యక్ప్రతీతే న కిమపి విషయీభావమాప్నోతి యస్మాత్ ॥ ౬౩ ॥
దృష్టః సాక్షాదిదానీమిహ ఖలు జగతామీశ్వరః సంవిదాత్మా
విజ్ఞాతః స్థాణురేకో గగనవదభితః సర్వభూతాన్తరాత్మా ।
దృష్టం బ్రహ్మాతిరిక్తం సకలమిదమసద్రూపమాభాసమాత్రం
శుద్ధం బ్రహ్మాహమస్మీత్యవిరతమధునాత్రైవ తిష్ఠేదనీహః ॥ ౬౪ ॥
ఇన్ద్రేన్ద్రాణ్యోః ప్రకామం సురతసుఖజుషోః స్యాద్రతాన్తః సుషుప్తి -
స్తస్యామానన్దసాన్ద్రం పదమతిగహనం యత్స ఆనన్దకోశః ।
తస్మిన్నో వేద కిఞ్చిన్నిరతిశయసుఖాభ్యన్తరే లీయమానో
దుఃఖీ స్యాద్బోధితః సన్నితి కుశలమతిర్బోధయేన్నైవ సుప్తమ్ ॥ ౬౫ ॥
సర్వే నన్దన్తి జీవా అధిగతయశసా గృహ్ణతా చక్షురాదీ -
నన్తః సర్వోపకర్త్రా బహిరపి చ సుషుప్తౌ యథా తుల్యసంస్థాః ।
ఎతేషాం కిల్బిషస్పృగ్జఠరభృతికృతే యో బహిర్వృత్తిరాస్తే
త్వక్చక్షుఃశ్రోత్రనాసారసనవశమితో యాతి శోకం చ మోహమ్ ॥ ౬౬ ॥
జాగ్రత్యామన్తరాత్మా విషయసుఖకృతేఽనేకయత్నాన్విధాస్య -
ఞ్శ్రామ్యత్సర్వేన్ద్రియౌఘోఽధిగతమపి సుఖం విస్మరన్యాతి నిద్రామ్ ।
విశ్రామాయ స్వరూపే త్వతితరసులభం తేన చాతీన్ద్రియం హి
సుఖం సర్వోత్తమం స్యాత్ పరిణతివిరసాదిన్ద్రియోత్థాత్సుఖాచ్చ ॥ ౬౭ ॥
పక్షావభ్యస్య పక్షీ జనయతి మరుతం తేన యాత్యుచ్చదేశం
లబ్ధ్వా వాయుం మహాన్తం శ్రమమపనయతి స్వీయపక్షౌ ప్రసార్య ।
దుఃసఙ్కల్పైర్వికల్పైర్విషయమను కదర్థీకృతం చిత్తమేత -
త్ఖిన్నం విశ్రామహేతోః స్వపితి చిరమహో హస్తపాదాన్ప్రసార్య ॥ ౬౮ ॥
ఆశ్లిష్యాత్మానమాత్మా న కిమపి సహసైవాన్తరం వేద బాహ్యం
యద్వత్కామీ విదేశాత్సదనముపగతో గాఢమాశ్లిష్య కాన్తామ్ ।
యాత్యస్తం తత్ర లోకవ్యవహృతిరఖిలా పుణ్యపాపానుబన్ధః
శోకో మోహో భయం వా సమవిషమమిదం న స్మరత్యేవ కిఞ్చిత్ ॥ ౬౯ ॥
అల్పానల్పప్రపఞ్చప్రలయ ఉపరతిశ్చేన్ద్రియాణాం సుఖాప్తి -
ర్జీవన్ముక్తౌ సుషుప్తౌ త్రితయమపి సమం కిం తు తత్రాస్తి భేదః ।
ప్రాక్సంస్కారాత్ప్రసుప్తః పునరపి చ పరావృత్తిమేతి ప్రబుద్ధో
నశ్యత్సంస్కారజాతో న స కిల పునరావర్తతే యశ్చ ముక్తః ॥ ౭౦ ॥
ఆనన్దాన్యశ్చ సర్వాననుభవతి నృపః సర్వసమ్పత్సమృద్ధ-
స్తస్యానన్దః స ఎకః స ఖలు శతగుణః సన్ప్రదిష్టః పితృణామ్ ।
ఆదేవబ్రహ్మలోకం శతశతగుణితాస్తే యదన్తర్గతాః స్యు -
ర్బ్రహ్మానన్దః స ఎకోఽస్త్యథ విషయసుఖాన్యస్య మాత్రా భవన్తి ॥ ౭౧ ॥
యత్రానన్దాశ్చ మోదాః ప్రముద ఇతి ముదశ్చాసతే సర్వ ఎతే
యత్రాప్తాః సర్వకామాః స్యురఖిలవిరమాత్కేవలీభావ ఆస్తే ।
మాం తత్రానన్దసాన్ద్రే కృధి చిరమమృతం సోమ పీయూషపూర్ణాం
ధారామిన్ద్రాయ దేహీత్యపి నిగమగిరో భ్రూయుగాన్తర్గతాయ ॥ ౭౨ ॥
ఆత్మాకమ్పః సుఖాత్మా స్ఫురతి తదపరా త్వన్యథైవ స్ఫురన్తీ
స్థైర్యం వా చఞ్చలత్వం మనసి పరిణతిం యాతి తత్రత్యమస్మిన్ ।
చాఞ్చల్యం దుఃఖహేతుర్మనస ఇదమహో యావదిష్టార్థలబ్ధి -
స్తస్యాం యావత్స్థిరత్వం మనసి విషయజం స్యాత్సుఖం తావదేవ ॥ ౭౩ ॥
యద్వత్సౌఖ్యం రతాన్తే నిమిషమిహ మనస్యేకతానే రసే స్యా -
త్స్థైర్యం యావత్సుషుప్తౌ సుఖమనతిశయం తావదేవాథ ముక్తౌ ।
నిత్యానన్దః ప్రశాన్తే హృది తదిహ సుఖస్థైర్యయోః సాహచర్యం
నిత్యానన్దస్య మాత్రా విషయసుఖమిదం యుజ్యతే తేన వక్తుమ్ ॥ ౭౪ ॥
శ్రాన్తం స్వాన్తం స బాహ్యవ్యవహృతిభిరిదం తాః సమాకృష్య సర్వా -
స్తత్తత్సంస్కారయుక్తం హ్యుపరమతి పరావృత్తమిచ్ఛన్నిదానమ్ ।
స్వాప్నాన్సంస్కారజాతప్రజనితవిషయాన్స్వాప్నదేహేఽనుభూతా -
న్ప్రోజ్ఝ్యాన్తః ప్రత్యగాత్మప్రవణమిదమగాద్భూరి విశ్రామమస్మిన్ ॥ ౭౫ ॥
స్వప్నే భోగః సుఖాదేర్భవతి నను కుతః సాధనే మూర్ఛమానే
స్వాప్నం దేహాన్తరం తద్వ్యవహృతికుశలం నవ్యముత్పద్యతే చేత్ ।
తత్సామగ్ర్యా అభావాత్కుత ఇదముదితం తద్ధి సాఙ్కల్పికం చే -
త్తత్కిం స్వాప్నే రతాన్తే వపుషి నిపతితే దృశ్యతే శుక్రమోక్షః ॥ ౭౬ ॥
భీత్యా రోదిత్యనేన ప్రవదతి హసతి శ్లాఘతే నూనమస్మా -
త్స్వప్నేఽప్యఙ్గేఽనుబన్ధం త్యజతి న సహసా మూర్ఛితేఽప్యన్తరాత్మా ।
పూర్వం యే యేఽనుభూతాస్తనుయువతిహయవ్యాఘ్రదేశాదయోఽర్థా -
స్తత్సంస్కారస్వరూపాన్సృజతి పునరమూఞ్శ్రిత్య సంస్కారదేహమ్ ॥ ౭౭ ॥
సన్ధౌ జాగ్రత్సుషుప్త్యోరనుభవవిదితా స్వాప్న్యవస్థా ద్వితీయా
తత్రాత్మజ్యోతిరాస్తే పురుష ఇహ సమాకృష్య సర్వేన్ద్రియాణి ।
సంవేష్య స్థూలదేహం సముచితశయనే స్వీయభాసాన్తరాత్మా
పశ్యన్సంస్కారరూపానభిమతవిషయాన్యాతి కుత్రాపి తద్వత్ ॥ ౭౮ ॥
రక్షన్ప్రాణైః కులాయం నిజశయనగతం శ్వాసమాత్రావశేషై -
ర్మా భూత్తత్ప్రేతకల్పాకృతికమితి పునః సారమేయాదిభక్ష్యమ్ ।
స్వప్నే స్వీయప్రభావాత్సృజతి హయరథాన్నిమ్నగాః పల్వలాని
క్రీడాస్థానాన్యనేకాన్యపి సుహృదబలాపుత్రమిత్రానుకారాన్ ॥ ౭౯ ॥
మాతఙ్గవ్యాఘ్రదస్యుద్విషదురగకపీన్కుత్రచిత్ప్రేయసీభిః
క్రీడన్నాస్తే హసన్వా విహరతి కుహచిన్మృష్టమశ్నాతి చాన్నమ్ ।
మ్లేచ్ఛత్వం ప్రాప్తవానస్మ్యహమితి కుహచిచ్ఛఙ్కితః స్వీయలోకా -
దాస్తే వ్యాఘ్రాదిభీత్యా ప్రచలతి కుహచిద్రోదితి గ్రస్యమానః ॥ ౮౦ ॥
యో యో దృగ్గోచరోఽర్థో భవతి స స తదా తద్గతాత్మస్వరూపా -
విజ్ఞానోత్పద్యమానః స్ఫురతి నను యథా శుక్తికాజ్ఞానహేతుః ।
రౌప్యాభాసో మృషైవ స్ఫురతి చ కిరణాజ్ఞానతోఽమ్భో భుజఙ్గో
రజ్జ్వజ్ఞానాన్నిమేషం సుఖభయకృదతో దృష్టిసృష్టం కిలేదమ్ ॥ ౮౧ ॥
మాయాధ్యాసాశ్రయేణ ప్రవితతమఖిలం యన్మయా తేన మత్స్థా -
న్యేతాన్యేతేషు నాహం యదపి హి రజతం భాతి శుక్తౌ న రౌప్యే ।
శుక్త్యంశస్తేన భూతాన్యపి మయి న వసన్తీతి విష్వగ్వినేతా
ప్రాహాస్మాద్దృశ్యజాతం సకలమపి మృషైవేన్ద్రజాలోపమేయమ్ ॥ ౮౨ ॥
హేతుః కర్మైవ లోకే సుఖతదితరయోరేవమజ్ఞోఽవిదిత్వా
మిత్రం వా శత్రురిత్థం వ్యవహరతి మృషా యాజ్ఞవల్క్యార్తభాగౌ ।
యత్కర్మైవోచతుః ప్రాగ్జనకనృపగృహే చక్రతుస్తత్ప్రశంసాం
వంశోత్తంసో యదూనామితి వదతి న కోఽప్యత్ర తిష్ఠత్యకర్మా ॥ ౮౩ ॥
వృక్షచ్ఛేదే కుఠారః ప్రభవతి యదపి ప్రాణినోద్యస్తథాపి
ప్రాయోఽన్నం తృప్తిహేతుస్తదపి నిగదితం కారణం భోక్తృయత్నః ।
ప్రాచీనం కర్మ తద్వద్విషమసమఫలప్రాప్తిహేతుస్తథాపి
స్వాతన్త్ర్యం నశ్వరేఽస్మిన్న హి ఖలు ఘటతే ప్రేరకోఽస్యాన్తరాత్మా ॥ ౮౪ ॥
స్మృత్యా లోకేషు వర్ణాశ్రమవిహితమదో నిత్యకామ్యాది కర్మ
సర్వం బ్రహ్మార్పణం స్యాదితి నిగమగిరః సఙ్గిరన్తేఽతిరమ్యమ్ ।
యన్నాసానేత్రజిహ్వాకరచరణశిరఃశ్రోత్రసన్తర్పణేన
తుష్యేదఙ్గీవ సాక్షాత్తరురివ సకలో మూలసన్తర్పణేన ॥ ౮౫ ॥
యః ప్రైత్యాత్మానభిజ్ఞః శ్రుతివిదపి తథాకర్మకృత్కర్మణోఽస్య
నాశః స్యాదల్పభోగాత్పునరవతరణే దుఃఖభోగో మహీయాన్ ।
ఆత్మాభిజ్ఞస్య లిప్సోరపి భవతి మహాఞ్శాశ్వతః సిద్ధిభోగో
హ్యాత్మా తస్మాదుపాస్యః ఖలు తదధిగమే సర్వసౌఖ్యాన్యలిప్సోః ॥ ౮౬ ॥
సూర్యాద్యైరర్థభానం న హి భవతి పునః కేవలైర్నాత్ర చిత్రం
సూర్యాత్సూర్యప్రతీతిర్న భవతి సహసా నాపి చన్ద్రస్య చన్ద్రాత్ ।
అగ్నేరగ్నేశ్చ కిం తు స్ఫురతి రవిముఖం చక్షుషశ్చిత్ప్రయుక్తా -
దాత్మజ్యోతిస్తతోఽయం పురుష ఇహ మహో దేవతానాం చ చిత్రమ్ ॥ ౮౭ ॥
ప్రాణేనామ్భాంసి భూయః పిబతి పునరసావన్నమశ్నాతి తత్ర
తత్పాకం జాఠరోఽగ్నిస్తదుపహితబలో ద్రాక్ఛనైర్వా కరోతి ।
వ్యానః సర్వాఙ్గనాడీష్వథ నయతి రసం ప్రాణసన్తర్పణార్థం
నిఃసారం పూతిగన్ధం త్యజతి బహిరయం దేహతోఽపానసన్జ్ఞః ॥ ౮౮ ॥
వ్యాపారం దేహసంస్థః ప్రతివపురఖిలం పఞ్చవృత్త్యాత్మకోఽసౌ
ప్రాణః సర్వేన్ద్రియాణామధిపతిరనిశం సత్తయా నిర్వివాదమ్ ।
యస్యేత్థం చిద్ఘనస్య స్ఫుటమిహ కురుతే సోఽస్మి సర్వస్య సాక్షీ
ప్రాణస్య ప్రాణ ఎషోఽప్యఖిలతనుభృతాం చక్షుషశ్చక్షురేషః ॥ ౮౯ ॥
యం భాన్తం చిద్ఘనైకం క్షితిజలపవనాదిత్యచన్ద్రాదయో యే
భాసా తస్యైవ చాను ప్రవిరలగతయో భాన్తి తస్మిన్వసన్తి ।
విద్యుత్పుఞ్జోఽగ్నిసఙ్ఘోఽప్యుడుగణవితతిర్భాసయేత్కిం పరేశం
జ్యోతిః శాన్తం హ్యనన్తం కవిమజమమరం శాశ్వతం జన్మశూన్యమ్ ॥ ౯౦ ॥
తద్బ్రహ్మైవాహమస్మీత్యనుభవ ఉదితో యస్య కస్యాపి చేద్వై
పుంసః శ్రీసద్గురూణామతులితకరుణాపూర్ణపీయూషదృష్ట్యా ।
జీవన్ముక్తః స ఎవ భ్రమవిధురమనా నిర్గతేఽనాద్యుపాధౌ
నిత్యానన్దైకధామ ప్రవిశతి పరమం నష్టసన్దేహవృత్తిః ॥ ౯౧ ॥
నో దేహో నేన్ద్రియాణి క్షరమతిచపలం నో మనో నైవ బుద్ధిః
ప్రాణో నైవాహమస్మీత్యఖిలజడమిదం వస్తుజాతం కథం స్యామ్ ।
నాహఙ్కారో న దారా గృహసుతసుజనక్షేత్రవిత్తాది దూరం
సాక్షీ చిత్ప్రత్యగాత్మా నిఖిలజగదధిష్ఠానభూతః శివోఽహమ్ ॥ ౯౨ ॥
దృశ్యం యద్రూపమేతద్భవతి చ విశదం నీలపీతాద్యనేకం
సర్వస్యైతస్య దృగ్వై స్ఫురదనుభవతో లోచనం చైకరూపమ్ ।
తద్దృశ్యం మానసం దృక్పరిణతవిషయాకారధీవృత్తయోఽపి
దృశ్యా దృగ్రూప ఎవ ప్రభురిహ స తథా దృశ్యతే నైవ సాక్షీ ॥ ౯౩ ॥
రజ్జ్వజ్ఞానాద్భుజఙ్గస్తదుపరి సహసా భాతి మన్దాన్ధకారే
స్వాత్మాజ్ఞానాత్తథాసౌ భృశమసుఖమభూదాత్మనో జీవభావః ।
ఆప్తోక్త్యాహిభ్రమాన్తే స చ ఖలు విదితా రజ్జురేకా తథాహం
కూటస్థో నైవ జీవో నిజగురువచసా సాక్షిభూతః శివోఽహమ్ ॥ ౯౪ ॥
కిం జ్యోతిస్తే వదస్వాహని రవిరిహ మే చన్ద్రదీపాది రాత్రౌ
స్యాదేవం భానుదీపాదికపరికలనే కిం తవ జ్యోతిరస్తి ।
చక్షుస్తన్మీలనే కిం భవతి చ సుతరాం ధీర్ధియః కిం ప్రకాశే
తత్రైవాహం తతస్త్వం తదసి పరమకం జ్యోతిరస్మి ప్రభోఽహమ్ ॥ ౯౫ ॥
కఞ్చిత్కాలం స్థితః కౌ పునరిహ భజతే నైవ దేహాదిసఙ్ఘం
యావత్ప్రారబ్ధభోగం కథమపి స సుఖం చేష్టతేఽసఙ్గబుద్ధ్యా ।
నిర్ద్వన్ద్వో నిత్యశుద్ధో విగలితమమతాహఙ్కృతిర్నిత్యతృప్తో
బ్రహ్మానన్దస్వరూపః స్థిరమతిరచలో నిర్గతాశేషమోహః ॥ ౯౬ ॥
జీవాత్మబ్రహ్మభేదం దలయతి సహసా యత్ప్రకాశైకరూపం
విజ్ఞానం తచ్చ బుద్ధౌ సముదితమతులం యస్య పుంసః పవిత్రమ్ ।
మాయా తేనైవ తస్య క్షయముపగమితా సంసృతేః కారణం యా
నష్టా సా కాయకర్త్రీ పునరపి భవితా నైవ విజ్ఞానమాత్రాత్ ॥ ౯౭ ॥
విశ్వం నేతి ప్రమాణాద్విగలితజగదాకారభానస్త్యజేద్వై
పీత్వా యద్వత్ఫలామ్భస్త్యజతి చ సుతరాం తత్ఫలం సౌరభాఢ్యమ్ ।
సమ్యక్సచ్చిద్ఘనైకామృతసుఖకబలాస్వాదపూర్ణో హృదాసౌ
జ్ఞాత్వా నిఃసారమేవం జగదఖిలమిదం స్వప్రభః శాన్తచిత్తః ॥ ౯౮ ॥
క్షీయన్తే చాస్య కర్మాణ్యపి ఖలు హృదయగ్రన్థిరుద్భిద్యతే వై
చ్ఛిద్యన్తే సంశయా యే జనిమృతిఫలదా దృష్టమాత్రే పరేశే ।
తస్మింశ్చిన్మాత్రరూపే గుణమలరహితే తత్త్వమస్యాదిలక్ష్యే
కూటస్థే ప్రత్యగాత్మన్యఖిలవిధిమనోగోచరే బ్రహ్మణీశే ॥ ౯౯ ॥
ఆదౌ మధ్యే తథాన్తే జనిమృతిఫలదం కర్మమూలం విశాలం
జ్ఞాత్వా సంసారవృక్షం భ్రమమదముదితాశోకతానేకపత్రమ్ ।
కామక్రోధాదిశాఖం సుతపశువనితాకన్యకాపక్షిసఙ్ఘం
ఛిత్వాసఙ్గాసినైనం పటుమతిరభితశ్చిన్తయేద్వాసుదేవమ్ ॥ ౧౦౦ ॥
జాతం మయ్యేవ సర్వ పునరపి మయి తత్సంస్థితం చైవ విశ్వం
సర్వం మయ్యేవ యాతి ప్రవిలయమితి తద్బ్రహ్మ చైవాహమస్మి ।
యస్య స్మృత్యా చ యజ్ఞాద్యఖిలశుభవిధౌ సుప్రయాతీహ కార్యం
న్యూనం సమ్పూర్ణతాం వై తమహమతిముదైవాచ్యుతం సంనతోఽస్మి ॥ ౧౦౧ ॥
ఇతి శ్రీమత్పరమహంసపరివ్రాజకాచార్యస్య
శ్రీగోవిన్దభగవత్పూజ్యపాదశిష్యస్య శ్రీమచ్ఛఙ్కరభగవతః కృతౌ
శతశ్లోకీ సమాప్తా ॥