ஈக்ஷணஸ்ய பூர்வகாலீநத்வம் வத³ந்ஸ்ருஷ்டிஹேதுத்வமாஹ –
ஏவமிதி ।
அத்ரேக்ஷணபூர்வகஸ்ருஷ்ட்யுக்தே: ப்ரயோஜநம் ஸ்ரஷ்டுஶ்சேதநத்வஸித்³தி⁴ரேவேத்யபி⁴ப்ரேத்ய ததா²வித⁴ஸ்ய தக்ஷ்ணஶ்சேதநத்வமுதா³ஹரதி –
யதே²தி ।
நந்வீக்ஷிதுஸ்தக்ஷாதே³ர்தா³ர்வாத்³யுபாதா³நகாரணஸஹிதத்வாத்ப்ராஸாதா³தி³ஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் யுக்தம் ।
இஹ த்வாத்மா வா இத³மேக ஏவேத்யுக்தஸ்யாத்³விதீயத்வேநோபாதா³நகாரணாந்தராபா⁴வாத்ஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் ந யுக்தமிதி ஶங்கதே –
நந்விதி ।
ந ச ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய ததா³(அ)(அ)த்மாநம் ஸ்வயமகுருதேதி ஶ்ருத்யா(அ)(அ)த்மந ஏவோபாதா³நத்வாந்நோபாதா³நாந்தராபேக்ஷேதி வாச்யம் । வியதா³தே³ர்வ்யாவஹாரிகத்வேந க⁴டாதி³வத்பரிணாமித்வாத்தஸ்ய பரிணாம்யுபாதா³நம் வக்தவ்யம் । ந சா(அ)(அ)த்மா ததா² ப⁴விதுமர்ஹதி । தஸ்ய நிரவயவத்வேநாபரிணாமித்வாதி³தி பா⁴வ: ।
தத்ர வியதா³தே³: பரிணாமித்வமங்கீ³க்ருத்ய தத்ராநாபி⁴வ்யக்தநாமரூபாவஸ்த²ம் பீ³ஜபூ⁴தமவ்யாக்ருதம் தத்³தே⁴த³ம் தர்ஹ்யவ்யாக்ருதமாஸீத்தம ஆஸீத், மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாதி³த்யாதி³ஶ்ருதிஸித்³த⁴ம் பரிணாம்யுபாதா³நமஸ்தீத்யாஹ –
நைஷ இதி ।
ஆத்மபூ⁴த இத்யநேநாநபி⁴வ்யக்தநாமரூபஶப்³தி³தாவ்யாக்ருதஸ்யா(அ)(அ)த்மந்யத்⁴யஸ்தத்வேந பரிணமமாநவித்³யாதி⁴ஷ்டா²நத்வேநா(அ)(அ)த்மநோ விவர்தோபாதா³நத்வம்தயோராத்மமாத்ரத்வேந ம்ருஷாத்வாதா³த்மநோ(அ)த்³விதீயத்வம் ச ந விருத்⁴யத இதி த³ர்ஶயதி । நாமரூபே இதி ததா³ஶ்ரயமவ்யாக்ருதமித்யர்த²: । இதா³நீம் க⁴டாதி³ஷ்வபி விவர்ததைவ பரிணாமோ நாம விவர்தாத³ந்யோ நாஸ்த்யேவ விவர்த இதி பரிணாம இதி ச பர்யாய இத்யாரம்ப⁴ணாதி⁴கரணந்யாயேந விவர்ததயா ஸித்³தே⁴ விகாரே(அ)ப்யாத்மக்ருதே: பரிணாமாதி³தி ஸூத்ரகாரேண பரிணாமஶப்³த³ப்ரயோகா³ச்ச ஸித்³த⁴ம் தத்ர ச ஸத ஏவோபாதா³நத்வம் ।
மாயா து ஸஹாயமாத்ரமித்யபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)த்மநி சைவம் விசித்ராஶ்ச ஹீதி ஸூத்ராவஷ்டம்பே⁴ந பரிஹாராந்தரமாஹ –
அத²வேதி ।
விஜ்ஞாநவாநிதி ।
ஆகாஶேந க³ச்ச²ந்தமிவ ஸ்தி²தமாத்மாந்தரம் ஸ்ரக்ஷ்யாமீதி ஜ்ஞாநவாநித்யர்த²: । இத³ம் ச விஶேஷணமீக்ஷணஸ்ய ஸ்ரஷ்ட்ருத்வஸ்ய ச ஶுக்திரஜதாதௌ³ விவர்தே(அ)த³ர்ஶாநாத்கார்யஸ்ய தத்துல்யத்வேந தது³ப⁴யம் ந ஸ்யாதி³தி ஶங்காநிராஸார்த²ம் தந்நிராஸஶ்ச மாயாவிநிர்மிதே விவர்தே தது³ப⁴யத³ர்ஶநாதி³தி ।
நிருபாதா³ந இதி ।
ஸ்வவ்யதிரிக்தோபாதா³நரஹித இத்யர்த²: ।
ஸர்வஶக்தித்வே ஹேதுமாஹ –
மஹாமாய இதி ।
ஆத்மாந்தரத்வேநேதி ।
ஆத்மபி⁴ந்நத்வேநேத்யர்த²: ।
யுக்ததரமிதி ।
இந்த்³ரோ மாயாபி⁴: புருருப ஈயதே மாயயா ஹ்யந்யதி³வ ப⁴வதி ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய வாசா(அ)(அ)ரம்ப⁴ணம் விகாரோ(அ)பாகா³த³க்³நேரக்³நித்வமித்யாதி³ப³ஹுஶ்ருதிஸம்மதத்வாதி³த்யர்த²: ।
ஏவம் ச ஸதீதி ।
ஸத ஏவா(அ)(அ)த்மந: கார்யகாரணரூபேணாவஸ்தா²நாங்கீ³காராந்நிர்ஹேதுகமேவ கார்யமுத்பத்³யத இதி யத்³ருச்சா²வாதி³நாம், அஸதே³வ கார்யமுத்பத்³யத இதி நையாயிகாநாம் । உப⁴யமப்யஸதி³தி ஶூந்யவாதி³நாம் பக்ஷ: । ஆதி³ஶப்³தே³ந ஸதே³வ கார்யமுத்பத்³யத இதி ஸாங்க்²யாதீ³நாம் பரிணாமபக்ஷ உக்த: । அத்ர பக்ஷஶப்³தே³ந தத்தத்பக்ஷோக்ததோ³ஷா லக்ஷ்யந்தே । தத்ராஸத்காரணபக்ஷே த³த்⁴யாத்³யர்தி²நாம் து³க்³தா⁴த்³யந்வேஷணம் ந ஸ்யாதி³தி தோ³ஷ: । அஸத்கார்யபக்ஷே த்வஸத: ஸத்த்வாபத்தி: ஶஶவிஷாணாதே³ரப்யுத்பத்திப்ரஸங்க³ஶ்ச தோ³ஷ: । பரிணாமவாதே³ ச தஸ்ய புர்வமேவ காரணே ஸத்த்வாத்குலாலாதி³காரகவ்யாபாராதி³வையர்த்²யம் பூர்வமஸத்த்வே காரணஸ்யைவாவஸ்தா²ந்தராபத்திலக்ஷணபரிணாமத்வாநுபபத்தி: । உத்பத்த்யநந்தரமஸத்த்வே ததோ வ்யவஹாரஸித்³தி⁴ரபரோக்ஷத்வாநுபபத்திஶ்சேதி தோ³ஷ: । உப⁴யாஸத்த்வே சோப⁴யபக்ஷோக்ததோ³ஷாஸ்தே விவர்தவாதே³ ந ப்ரஸஜ்ஜந்த இத்யர்த²: ।
யத்³வா(அ)ஸ்மாபி⁴ர்விவர்தவாத³ஸ்யாங்கீ³காராத்பரிணாமாதி³பக்ஷாங்கீ³காரே பரபக்ஷாங்கீ³காரலக்ஷணோ தோ³ஷோ ப⁴வேதி³தி யச்ச²ங்க்யதே தந்ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ –
ஏவம் ச ஸதீதி ।
ஸுநிராக்ருதஶ்சேதி ।
விவர்தவாத³ஸ்யைவ பரிக்³ரஹேண பக்ஷாந்தரேஷு தோ³ஷஸூசநாத³த்³விதீயாத்மநஸ்தத்³விபரீதப்ரபஞ்சாகாரதாபி⁴தா⁴யிந்யா ப³ஹு ஸ்யாமிதி ஶ்ருத்யா விவர்தவாத³ஸ்யைவ பரிக்³ருஹீதத்வேந பக்ஷாந்தராணாம் ஶ்ருதிபா³ஹ்யத்வாச்ச தே நிராக்ருதா ப⁴வந்தீத்யர்த²: ।
லோகாநாம் பௌ⁴திகத்வாத³ண்டா³ந்தர்வர்தித்வாச்ச பூ⁴தஸ்ருஷ்டிதத்பஞ்சீகரணாண்டா³ஸ்ருஷ்ட்யநந்தரம் தத்ஸ்ருஷ்டிரிதி கு³ணோபஸம்ஹாரந்யாயமாஶ்ரித்யா(அ)(அ)ஹ –
ஆகாஶாதி³தி ।
ஸ்வயமேவ வ்யாசஷ்ட இதி ।
தேஷாம் லோகேஷ்வப்ரஸித்³த⁴த்வாதி³த்யர்த²: । த்³யுலோகாத்பரஸ்தாத்³யே மஹராத³யோ லோகா யஶ்ச தஸ்யாம்ப⁴ஸோ லோகஸ்யா(அ)(அ)ஶ்ருயோ த்³யுலோகஸ்தே ஸர்வே(அ)ம்ப⁴:ஶப்³தே³நோச்யந்தே ।
வ்ருஷ்ட்யம்ப⁴ஸஸ்தத்ர வித்³யமாநத்வாதி³த்யாஹ –
அத³ இத்யாதி³நா ।
அந்தரிக்ஷம் மரீசய இத்யஸ்யார்த²மாஹ –
த்³யுலோகாதி³தி ।
மரீசிஶப்³தே³ந ஸூர்யகிரணஸம்ப³ந்தா⁴த³ந்தரிக்ஷலோகம் லக்ஷயித்வா தஸ்யைகத்வே(அ)பி ப்ரதே³ஶபே⁴தா³த்³ப³ஹுவசநமித்யுக்தம் ।
இதா³நீம் ப³ஹூநாம் மரீசீநாம் லக்ஷகத்வாத்தத்க்ருதம் பா³ஹுல்யம் க³ங்கா³யாம் கோ⁴ஷ இத்யத்ர லக்ஷகக³தஸ்த்ரீத்வமிவேத்யாஹ –
மரீசிபி⁴ர்வேதி ।
ந து மரீசிஶப்³தே³நாந்தரிக்ஷலோகஸ்வீகாரே மரீசிஸம்ப³ந்தோ⁴ நிமித்தாந்தரமுச்யத இதி ப்⁴ரமிதவ்யம் । ஏதத்³பி⁴ந்நஸ்ய நிமித்தாந்தரஸ்ய பூர்வமநுக்தத்வேந விகல்பார்த²கவாஶப்³தா³யோகா³த் ।
ஆப உச்யந்த இதி ।
அதோ⁴லோகவாஸிபி⁴ர்ஜீவைராப்யமாநத்வாதா³ப்நோதேர்தா⁴தோரர்த²யோகா³த்தே லோகா ஆப இத்யுச்யந்த இத்யந்வய: ।
நநூக்தாநாம் லோகாநாம் பஞ்சபூ⁴தஸம்ப³ந்தா⁴விஶேஷாத்³பூ⁴தாந்தரேண ப்ருதி²வ்யாதி³நோபரிதநலோகா லக்ஷ்யந்தாமந்தரிக்ஷஸ்ய மரீசிவ்யதிரிக்தபதா³ர்தா²ந்தரேண மேகா⁴தி³நா(அ)பி ஸம்ப³ந்தா⁴த்தேந ஸ லோக: ப்ருத²வ்யாஸ்ததோ(அ)தோ⁴லோகாநாம் ச மரணாப்திவ்யதிரிக்தக³மநாதி³க்ரியாந்தரேணாபி யோகா³த்க்ரியாந்தரேண தே லக்ஷ்யந்தாமிதி ஶங்கதே –
யத்³யபீதி ।
பூ⁴தாத்மகத்வமிதி ।
பூ⁴தஸம்ப³ந்தி⁴த்வமித்யர்த²: । இத³முபலக்ஷணம் மேகா⁴தி³பதா³ர்தா²ந்தரஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பி வர்தத இத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் ।
அம்ப⁴ஆதீ³நாமேவ தேஷு லோகேஷு ப்ராசுர்யாத்தைரேவ தே லோகா லக்ஷணீயா: ப்ராசுர்யேண வ்யபதே³ஶா ப⁴வந்தீதி ந்யாயாதி³தி பரிஹரதி –
ததா²பீதி ।
அப்³பா³ஹுல்யாதி³த்யுபலக்ஷணம் மரீச்யாதீ³நாமபி பா³ஹுல்யாதி³த்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் । அப்³நாமபி⁴ரித்யத்ராபி மரீச்யாதி³நாமபி⁴ரித்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் । யதா²ஶ்ருதே(அ)பா³த்மகத்வேநாம்ப⁴ஆதி³ஶப்³த³லக்ஷகத்வாநுக்தேர்லோகாநாம் ஶங்காநுபபத்தேர்மரீச்யாதீ³நாமப்³நாமத்வாபா⁴வாத³ப்ஶப்³த³ஸ்யாப்யாப்திக்ரியார்த²த்வோக்தே(அ)ப்³நாமத்வாபா⁴வேநாப்³நாமபி⁴ரிதி பரிஹாராநுபபத்தேஶ்சேதி । உபரிதநலோகாத்³வ்ருஷ்டித்³வாரேணா(அ)(அ)க³தமம்ப⁴ ஏவாஸ்மாபி⁴: ஸாக்ஷாது³பலப்⁴யதே ந து பூ⁴தாந்தரமித்யஸ்மத்³த்³ருஷ்ட்யா(அ)ப்³பா³ஹுல்யமுபரிதநலோகாநாமூர்த்⁴வலோககா³மிப்ராண்யபேக்ஷயா(அ)தோ⁴லோககா³மிநாம் ப்ராணிநாம் புராணேஷு பா³ஹுல்யோக்தேர்ப³ஹுபி⁴ராப்யந்தே(அ)தோ⁴லோகா இத்யதோ⁴லோகேஷு தத்கர்த்ருகாப்தேரபி பா³ஹுல்யம் ப்ருதி²வ்யாமதிஶீக்⁴ரம் ப்ராணிநாம் மரணாத்தஸ்யாபி தத்ர பா³ஹுல்யமந்தரிக்ஷஸ்ய து மரீசிபா³ஹுல்யம் ப்ரஸித்³த⁴மேவேதி ஜ்ஞேயம் ।
அம்போ⁴ மரீசீர்மரமாப இத்யுச்யந்த இதி ।
ஏதைர்நாமபி⁴ருச்யந்த இத்யந்வய: । அத்ராத்மா வா இத்யுக்தாத்மஜ்ஞாநேந ஸம்ஸாரீ மோசயிதவ்யத்வேந விவக்ஷித: । அஸம்ஸாரிணோ மோக்ஷாநுபபத்தே: ॥2॥