ಐತರೇಯೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮಃ ಅಧ್ಯಾಯಃಪ್ರಥಮಃ ಖಂಡಃ
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಐತರೇಯ)
 
ಸ ಈಕ್ಷತೇಮೇ ನು ಲೋಕಾ ಲೋಕಪಾಲಾನ್ನು ಸೃಜಾ ಇತಿ । ಸೋಽದ್ಭ್ಯ ಏವ ಪುರುಷಂ ಸಮುದ್ಧೃತ್ಯಾಮೂರ್ಛಯತ್ ॥ ೩ ॥
ಸರ್ವಪ್ರಾಣಿಕರ್ಮಫಲೋಪಾದಾನಾಧಿಷ್ಠಾನಭೂತಾಂಶ್ಚತುರೋ ಲೋಕಾನ್ಸೃಷ್ಟ್ವಾ ಸಃ ಈಶ್ವರಃ ಪುನರೇವ ಈಕ್ಷತ — ಇಮೇ ನು ತು ಅಂಭಃಪ್ರಭೃತಯಃ ಮಯಾ ಸೃಷ್ಟಾ ಲೋಕಾಃ ಪರಿಪಾಲಯಿತೃವರ್ಜಿತಾ ವಿನಶ್ಯೇಯುಃ ; ತಸ್ಮಾದೇಷಾಂ ರಕ್ಷಣಾರ್ಥಂ ಲೋಕಪಾಲಾನ್ ಲೋಕಾನಾಂ ಪಾಲಯಿತೄನ್ ನು ಸೃಜೈ ಸೃಜೇಽಹಮ್ ಇತಿ । ಏವಮೀಕ್ಷಿತ್ವಾ ಸಃ ಅದ್ಭ್ಯ ಏವ ಅಪ್ಪ್ರಧಾನೇಭ್ಯ ಏವ ಪಂಚಭೂತೇಭ್ಯಃ, ಯೇಭ್ಯೋಽಂಭಃಪ್ರಭೃತೀನ್ಸೃಷ್ಟವಾನ್ , ತೇಭ್ಯ ಏವೇತ್ಯರ್ಥಃ, ಪುರುಷಂ ಪುರುಷಾಕಾರಂ ಶಿರಃಪಾಣ್ಯಾದಿಮಂತಂ ಸಮುದ್ಧೃತ್ಯ ಅದ್ಭ್ಯಃ ಸಮುಪಾದಾಯ, ಮೃತ್ಪಿಂಡಮಿವ ಕುಲಾಲಃ ಪೃಥಿವ್ಯಾಃ, ಅಮೂರ್ಛಯತ್ ಮೂರ್ಛಿತವಾನ್ , ಸಂಪಿಂಡಿತವಾನ್ಸ್ವಾವಯವಸಂಯೋಜನೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ ॥

ತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –

ಸರ್ವಪ್ರಾಣೀತಿ ।

ಫಲಸ್ಯ ತದುಪಾದಾನಸ್ಯ ತತ್ಸಾಧನಸ್ಯ ಚಾಧಿಷ್ಠಾನಭೂತಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅವ್ಯಯಾನಾಮನೇಕಾರ್ಥತ್ವಾನ್ನುಶಬ್ದಸ್ತುಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಂ ಲೋಕಾನಾಮಾಹೇತ್ಯಾಹ –

ಇಮೇ ನ್ವಿತಿ ।

ಅಹಮಿತೀತ್ಯಸ್ಯೇಕ್ಷತೇತಿ ಪೂರ್ವೇಣಾನ್ವಯಃ ।

ಸಮಷ್ಟಿಲಿಂಗಶರೀರಸ್ಯ ತದಭಿಮಾನಿನಾಂ ವಿರಾಡವಯವಜನ್ಯತ್ವಾತ್ತದರ್ಥಂ ವಿರಾಟ್ಸೃಷ್ಟಿಮಾಹ –

ಏವಮೀಕ್ಷಿತ್ವೇತಿ ।

ಯದ್ಯಪಿ ಲೋಕೋತ್ಪತ್ತೇಃ ಪೂರ್ವಮೇವಾಂಡೋತ್ಪತ್ತಿರುಕ್ತಾಽಂಡಮುತ್ಪಾದ್ಯಾಂಭಃಪ್ರಭೃತೀಂಲ್ಲೋಕಾನಸೃಜತೇತಿ ಭಾಷ್ಯೇಣ ತಥಾಽಪಿ ಸೈವೋತ್ಪತ್ತಿರಿಹಾನೂದ್ಯತೇ । ಲೋಕಪಾಲಸೃಷ್ಟ್ಯರ್ಥಮಿತಿ ನ ವಿರೋಧ ಇತಿ ಭಾವಃ ।

ಅದ್ಭ್ಯ ಏವೇತ್ಯೇವಕಾರಾರ್ಥಮಾಹ –

ಯೇಭ್ಯ ಇತಿ ।

ಕುಲಾಲಃ ಪೃಥಿವ್ಯಾಃ ಸಕಾಶಾನ್ಮೃತ್ಪಿಂಡಮಿವೇತ್ಯನ್ವಯಃ ।

ಸ್ವಾವಯವೇತಿ ।

ಭೂತಾನಾಂ ಪರಸ್ಪರಾವಯವಸಂಯೋಜನಮತಿಶ್ಲಿಷ್ಟಸಂಯೋಗಸ್ತೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ ॥೩॥