ತದ್ಭಿನ್ನಸ್ಯಾಪಿ ತಸ್ಮಿಂಸ್ತಾದಾತ್ಮ್ಯಾಭಿನಾತ್ತದ್ಧರ್ಮವತ್ತ್ವಮಿತಿ ವಕ್ತುಂ ಸ ಜಾತ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಂ ತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –
ಸ ಜಾತ ಇತಿ ।
ಭೂತಾನ್ಯೇವಾಽಽಭಿಮುಖ್ಯೇನ ತಾದಾತ್ಮ್ಯೇನ ವ್ಯಾಕರೋದ್ವ್ಯಕ್ತಂ ಜ್ಞಾತವಾನುಕ್ತವಾಂಶ್ಚ ಮನುಷ್ಯೋಽಹಂ ಕಾಣೋಽಹಂ ಸುಖ್ಯಹಮಿತ್ಯಾದಿಪ್ರಕಾರೇಣೇತ್ಯರ್ಥಃ ।ತಥಾ ಚ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಮ್ – “ಅನ್ನ ಜೀವೇನಾಽಽತ್ಮನಾಽನುಪ್ರವಿಶ್ಯ ನಾಮರೂಪೇ ವ್ಯಾಕರವಾಣಿ” ಇತಿ ।
ನನು ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಜ್ಞಾನೇ ಸತಿ ಕಥಮುಕ್ತತಾದಾತ್ಮ್ಯಭ್ರಮ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ ಶ್ರುತಿಃ –
ಕಿಮಿಹಾನ್ಯಮಿತಿ ।
ಇಹಾಸ್ಮಿಞ್ಶರೀರೇಽನ್ಯಂ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಮಾತ್ಮಾನಂ ವಾವದಿಷತ್ಕಿಮಿತಿ ಕಾಕ್ವಾ ನೋಕ್ತವಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ । ನ ಜ್ಞಾತವಾನಿತ್ಯಪಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ । ಇತಿ ಶಬ್ದೋ ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯರ್ಥೇ ಯಸ್ಮಾದೇವಂ ತಸ್ಮಾದಭಿವ್ಯೈಖ್ಯದಿತ್ಯಧ್ಯಾರೋಪಪ್ರಕರಣಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥೋ ವಾ । ಇದಂ ವಾಕ್ಯಂ ಭಾಷ್ಯಕಾರೈಃ ಸ್ಪಷ್ಟತ್ವಾದುಪೇಕ್ಷಿತಂ ಲೇಖಕದೋಷಾತ್ಪತಿತಂ ವಾ ।
ಏವಮಧ್ಯಾರೋಪಂ ಪ್ರದರ್ಶ್ಯ ತಸ್ಯಾಪವಾದಾರ್ಥಂ ಸ ಏತಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –
ಸ ಕದಾಚಿದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯದ್ವಾ ಸ ಜಾತ ಇತ್ಯಾದಿರಪವಾದಸ್ತಸ್ಮಿನ್ಪಕ್ಷ ಏವಂ ಯೋಜನಾ । ಭೂತಾನಿ ವ್ಯಾಕರೋದ್ವಿವಿಚ್ಯಾಕರೋತ್ । ಕಿಮೇಷಾಂ ಸ್ವತಃ ಸತ್ತಾಽಸ್ತಿ ನೇತಿ ವಿಚಾರಿತವಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ । ವಿಚಾರ್ಯ ಚ ಕಿಮನ್ಯಮಾತ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತಂ ಸ್ವತಃಸತ್ತಾಕಂ ವಾವದಿಷದ್ವದಿಷ್ಯಾಮಿ ನ ಕಿಂಚಿದಪ್ಯಾತ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತಂ ವಕ್ತುಂ ಶಕ್ನೋಮೀತಿ ನಿಶ್ಚಿತವಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏವಂ ಪದಾರ್ಥಶೋಧನವತೋ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನಮಾಹ –
ಸ ಇತಿ ।
ಆಚಾರ್ಯವಾನ್ ಪುರುಷೋ ವೇದೇತಿ ಶ್ರುತೇಸ್ತೇನ ವಿನಾ ಸ್ವತೋ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನಂ ನ ಸಂಭವತೀತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ –
ಪರಮೇತಿ ।
ವೇದಾಂತೇತಿ ।
ಉಪನಿಷತ್ಕಾಂಡಸ್ಯ ಭೇರೀಸ್ಥಾನತ್ವಂ ತತ್ತ್ವಮಸೀತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾನಾಂ ಪ್ರಬೋಧಜನಕಶಬ್ದತ್ವಮಿತಿ ಜ್ಞೇಯಮ್ ।
ಪುರಿ ಶಯಾನಮಿತಿ ।
ಮೂರ್ಧನ್ಯಯಾ ದ್ವಾರಾ ಪ್ರವಿಶ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಲುಪ್ತೇನೇತಿ ।
ತೇನ ಸಹೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂ ಪರೋಕ್ಷತಯಾ ಜ್ಞಾತಮಿತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ –
ಕಥಮಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಕೃತಾರ್ಥತಾಪ್ರಖ್ಯಾಪಕೇನ ವಾಕ್ಯೇನ ತಸ್ಯಾಪರೋಕ್ಷತ್ವಮಾಹ –
ಇದಮಿತಿ ।
ಇತೀ೩ ಇತಿ ಪ್ಲುತೇರರ್ಥಮಾಹ –
ಅಹೋ ಇತಿ ।
ವಿಚಾರಣಾರ್ಥಾ ಪ್ಲುತಿಃ । ಪೂರ್ವಮಿತಿ ವಿಚಾರಣಾರ್ಥೇ ಪ್ಲುತೇರ್ವಿಹಿತತ್ವಾತ್ । ಪ್ಲುತ್ಯಾ ಸಮ್ಯಗ್ಬ್ರಹ್ಮ ಜ್ಞಾನಂ ನ ವೇತಿ ವಿಚಾರ್ಯ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾತಮಿತಿ ನಿಶ್ಚಿತ್ಯಾಹೋ ಇತಿ ಸ್ವಸ್ಯ ಕೃತಾರ್ಥತ್ವಂ ಪ್ರಖ್ಯಾಪಿತವಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧೩॥