ಐತರೇಯೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮಃ ಅಧ್ಯಾಯಃತೃತೀಯಃ ಖಂಡಃ
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಐತರೇಯ)
 
ತಸ್ಮಾದಿದಂದ್ರೋ ನಾಮೇದಂದ್ರೋ ಹ ವೈ ನಾಮ ತಮಿದಂದ್ರಂ ಸಂತಮಿಂದ್ರ ಇತ್ಯಾಚಕ್ಷತೇ ಪರೋಕ್ಷೇಣ । ಪರೋಕ್ಷಪ್ರಿಯಾ ಇವ ಹಿ ದೇವಾಃ ಪರೋಕ್ಷಪ್ರಿಯಾ ಇವ ಹಿ ದೇವಾಃ ॥ ೧೪ ॥ ಇತಿ ತೃತೀಯಃ ಖಂಡಃ ॥
ಯಸ್ಮಾದಿದಮಿತ್ಯೇವ ಯತ್ಸಾಕ್ಷಾದಪರೋಕ್ಷಾದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಸರ್ವಾಂತರಮಪಶ್ಯತ್ ನ ಪರೋಕ್ಷೇಣ, ತಸ್ಮಾತ್ ಇದಂ ಪಶ್ಯತೀತಿ ಇದಂದ್ರೋ ನಾಮ ಪರಮಾತ್ಮಾ । ಇದಂದ್ರೋ ಹ ವೈ ನಾಮ ಪ್ರಸಿದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಈಶ್ವರಃ । ತಮ್ ಏವಮ್ ಇದಂದ್ರಂ ಸಂತಮ್ ಇಂದ್ರ ಇತಿ ಪರೋಕ್ಷೇಣ ಪರೋಕ್ಷಾಭಿಧಾನೇನ ಆಚಕ್ಷತೇ ಬ್ರಹ್ಮವಿದಃ ಸಂವ್ಯವಹಾರಾರ್ಥಂ ಪೂಜ್ಯತಮತ್ವಾತ್ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷನಾಮಗ್ರಹಣಭಯಾತ್ । ತಥಾ ಹಿ ಪರೋಕ್ಷಪ್ರಿಯಾಃ ಪರೋಕ್ಷನಾಮಗ್ರಹಣಪ್ರಿಯಾ ಇವ ಏವ ಹಿ ಯಸ್ಮಾತ್ ದೇವಾಃ । ಕಿಮುತ ಸರ್ವದೇವಾನಾಮಪಿ ದೇವೋ ಮಹೇಶ್ವರಃ । ದ್ವಿರ್ವಚನಂ ಪ್ರಕೃತಾಧ್ಯಾಯಪರಿಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಮ್ ॥

ತಸ್ಯೇದಂದ್ರನಾಮಪ್ರಸಿದ್ಧ್ಯಾಽಪಿ ತಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಪರೋಕ್ಷತ್ವಮಿತಿ ವಕ್ತುಂ ತಸ್ಮಾದಿದಂದ್ರ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಂ ತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ತಸ್ಮಾತ್ಸರ್ವಾಂತರಂ ಬ್ರಹ್ಮೇದಂ ನಿತ್ಯಮೇವಾಪರೋಕ್ಷೇಣ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮೇತ್ಯೇವಮಪಶ್ಯದಿತ್ಯನ್ವಯಃ ।

ಕಥಮಿದಂದ್ರನಾಮತ್ವಮತ ಆಹ –

ಇದಂದ್ರೋ ಹ ವಾ ಇತಿ ।

ನನ್ವಿಂದ್ರೋ ಮಾಯಾಭಿರಿತ್ಯಾದಾವಿಂದ್ರ ಇತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧೋ ನತ್ವಿದಂದ್ರ ಇತ್ಯತ ಆಹ –

ತಮೇವಮಿತಿ ।

ಇದಂದ್ರಸ್ಯೈವ ಸತಃ ಪರೋಕ್ಷತ್ವಾರ್ಥಮಕ್ಷರಲೋಪೇನೇಂದ್ರ ಇತ್ಯಾಹುರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಪರೋಕ್ಷೋಕ್ತೇಃ ಪ್ರಯೋಜನಮಾಹ –

ಪೂಜ್ಯೇತಿ ।

ಪೂಜ್ಯಾನಾಂ ಪರೋಕ್ಷತಯೈವ ನಾಮ ವಕ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ –

ತಥಾ ಹೀತಿ ।

ದೇವಾ ಇತಿ ।

ಪೂಜ್ಯಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಅತ ಏವಾಽಽಚಾರ್ಯಾ ಉಪಾಧ್ಯಾಯಾ ಇತ್ಯುಕ್ತಾಮೇವ ಪ್ರೀತಿಂ ಕುರ್ವಂತಿ ಲೋಕೇ ನ ತು ವಿಷ್ಣುಮಿತ್ರಾದಿನಾಮಗ್ರಹಣ ಇತಿ ಭಾವಃ । ನಾಮ್ನಃ ಪರೋಕ್ಷತ್ವಂ ನಾಮ ಯಥಾರ್ಥನಾಮ್ನೋ ರೂಪಾಂತರಕರಣೇನ ಸ್ವರೂಪಾಚ್ಛಾದನಮಿತಿ ಜ್ಞೇಯಮ್ ॥೧೪॥