ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாபத³வ்யாக்²யாநமாஹ -
ப்³ரஹ்மண இதி ।
ஷஷ்டீ²ஸமாஸப்ரத³ர்ஶநேந ப்ராசாம் வ்ருத்திக்ருதாம் ப்³ரஹ்மணே ஜிஜ்ஞாஸா ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸேதி சதுர்தீ²ஸமாஸ: பராஸ்தோ வேதி³தவ்ய: । “தாத³ர்த்²யஸமாஸே ப்ரக்ருதிவிக்ருதிக்³ரஹணம் கர்தவ்யம்” இதி காத்யாயநீயவசநேந யூபதா³ர்வாதி³ஷ்வேவ ப்ரக்ருதிவிகாரபா⁴வே சதுர்தீ²ஸமாஸநியமாத் , அப்ரக்ருதிவிகாரபூ⁴தே இத்யேவமாதௌ³ தந்நிஷேதா⁴த் , “அஶ்வகா⁴ஸாத³ய: ஷஷ்டீ²ஸமாஸா ப⁴விஷ்யந்தி” இத்யஶ்வகா⁴ஸாதி³ஷு ஷஷ்டீ²ஸமாஸப்ரதிவிதா⁴நாத் । ஷஷ்டீ²ஸமாஸே(அ)பி ச ப்³ரஹ்மணோ வாஸ்தவப்ராதா⁴ந்யோபபத்தேரிதி ।
ஸ்யாதே³தத் । ப்³ரஹ்மணோ ஜிஜ்ஞாஸேத்யுக்தே தத்ராநேகார்த²த்வாத்³ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய ஸம்ஶய:, கஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ஜிஜ்ஞாஸேதி । அஸ்தி ப்³ரஹ்மஶப்³தோ³ விப்ரத்வஜாதௌ, யதா²ப்³ரஹ்மஹத்யேதி । அஸ்தி ச வேதே³, யதா²ப்³ரஹ்மோஜ்ஜ²மிதி । அஸ்தி ச பரமாத்மநி, யதா² “ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி” (மு. உ. 3 । 2 । 9) இதி, தமிமம் ஸம்ஶயமபாகரோதி -
ப்³ரஹ்ம ச வக்ஷ்யமாணலக்ஷணமிதி ।
யதோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாம் ப்ரதிஜ்ஞாய தஜ்ஜ்ஞாபநாய பரமாத்மலக்ஷணம் ப்ரணயதி ததோ(அ)வக³ச்சா²ம: பரமாத்மஜிஜ்ஞாஸைவேயம் ந விப்ரத்வஜாத்யாதி³ஜிஜ்ஞாஸேத்யர்த²: । ஷஷ்டீ²ஸமாஸபரிக்³ரஹே(அ)பி நேயம் கர்மஷஷ்டீ², கிம் து ஶேஷலக்ஷணா, ஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரம் ச ஶேஷ இதி ப்³ரஹ்மணோ ஜிஜ்ஞாஸேத்யுக்தே ப்³ரஹ்மஸம்ப³ந்தி⁴நீ ஜிஜ்ஞாஸேத்யுக்தம் ப⁴வதி । ததா² ச ப்³ரஹ்மஸ்வரூபப்ரமாணயுக்திஸாத⁴நப்ரயோஜநஜிஜ்ஞாஸா: ஸர்வா ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸார்தா² ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸயாவருத்³தா⁴ ப⁴வந்தி । ஸாக்ஷாத்பாரம்பர்யேண ச ப்³ரஹ்மஸம்ப³ந்தா⁴த் ।
கர்மஷஷ்ட்²யாம் து ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ர்த²: கர்ம, ஸ ச ஸ்வரூபமேவேதி தத்ப்ரமாணாத³யோ நாவருத்⁴யேரந் , ததா² சாப்ரதிஜ்ஞாதார்த²சிந்தா ப்ரமாணாதி³ஷு ப⁴வேதி³தி யே மந்யந்தே தாந்ப்ரத்யாஹ -
ப்³ரஹ்மண இதி । கர்மணி இதி ।
அத்ர ஹேதுமாஹ -
ஜிஜ்ஞாஸ்யேதி ।
இச்சா²யா: ப்ரதிபத்த்யநுப³ந்தோ⁴ ஜ்ஞாநம் , ஜ்ஞாநஸ்ய ச ஜ்ஞேயம் ப்³ரஹ்ம । ந க²லு ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞேயம் விநா நிரூப்யதே, ந ச ஜிஜ்ஞாஸா ஜ்ஞாநம் விநேதி ப்ரதிபத்த்யநுப³ந்த⁴த்வாத்ப்ரத²மம் ஜிஜ்ஞாஸா கர்மைவாபேக்ஷதே, ந து ஸம்ப³ந்தி⁴மாத்ரம்; தத³ந்தரேணாபி ஸதி கர்மணி தந்நிரூபணாத் । ந ஹி சந்த்³ரமஸமாதி³த்யம் சோபலப்⁴ய கஸ்யாயமிதி ஸம்ப³ந்த்⁴யந்வேஷணா ப⁴வதி । ப⁴வதி து ஜ்ஞாநமித்யுக்தே விஷயாந்வேஷணா கிம்விஷயமிதி । தஸ்மாத்ப்ரத²மமபேக்ஷிதத்வாத்கர்மதயைவ ப்³ரஹ்ம ஸம்ப³த்⁴யதே, ந ஸம்ப³ந்தி⁴தாமாத்ரேண, தஸ்ய ஜக⁴ந்யத்வாத் । ததா² ச கர்மணி ஷஷ்டீ²த்யர்த²: ।
நநு ஸத்யம் ந ஜிஜ்ஞாஸ்யமந்தரேண ஜிஜ்ஞாஸா நிரூப்யதே, ஜிஜ்ஞாஸ்யாந்தரம் த்வஸ்யா ப⁴விஷ்யதி, ப்³ரஹ்ம து ஶேஷதயா ஸம்ப⁴ந்த்ஸ்யத இத்யத ஆஹ -
ஜிஜ்ஞாஸ்யாந்தரேதி ।
நிகூ³டா⁴பி⁴ப்ராயஶ்சோத³யதி -
நநு ஶேஷஷஷ்டீ²பரிக்³ரஹே(அ)பீதி ।
ஸாமாந்யஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய விஶேஷஸம்ப³ந்தா⁴விரோத⁴கத்வேந கர்மதாயா அவிகா⁴தேந ஜிஜ்ஞாஸாநிரூபணோபபத்தேரித்யர்த²: ।
நிகூ³டா⁴பி⁴ப்ராய ஏவ தூ³ஷயதி -
ஏவமபி ப்ரத்யக்ஷம் ப்³ரஹ்மண இதி ।
வாச்யஸ்ய கர்மத்வஸ்ய ஜிஜ்ஞாஸயா ப்ரத²மமபேக்ஷிதஸ்ய ப்ரத²மஸம்ப³ந்தா⁴ர்ஹஸ்ய சாந்வயபரித்யாகே³ந பஶ்சாத்கத²ஞ்சித³பேக்ஷிதஸ்ய ஸம்ப³ந்தி⁴மாத்ரஸ்ய ஸம்ப³ந்தோ⁴, ஜக⁴ந்ய: ப்ரத²ம:, ப்ரத²மஶ்ச ஜக⁴ந்ய இதி ஸுவ்யாஹ்ருதம் ந்யாயதத்த்வம் । ப்ரத்யக்ஷபரோக்ஷாதாபி⁴தா⁴நம் ச ப்ராத²ம்யாப்ராத²ம்யஸ்பு²டத்வாபி⁴ப்ராயம் ।
சோத³க: ஸ்வாபி⁴ப்ராயமுத்³கா⁴டயதி -
ந வ்யர்த²:, ப்³ரஹ்மாஶ்ரிதாஶேஷேதி ।
வ்யாக்²யாதமேதத³த⁴ஸ்தாத் ।
ஸமாதா⁴தா ஸ்வாபி⁴ஸந்தி⁴முத்³கா⁴டயதி -
ந ப்ரதா⁴நபரிக்³ரஹ இதி ।
வாஸ்தவம் ப்ராதா⁴ந்யம் ப்³ரஹ்மண: । ஶேஷம் ஸநித³ர்ஶநமதிரோஹிதார்த²ம் , ஶ்ருத்யநுக³மஶ்சாதிரோஹித: ।