அத ஏவ ப்ராண: ।

உத்³கீ³தே² “யா தே³வதா ப்ரஸ்தாவமந்வாயத்தா”(சா². உ. 1 । 10 । 9) இத்யுபக்ரம்ய ஶ்ரூயதே - “கதமா ஸா தே³வதேதி ப்ராண இதி ஹோவாச”(சா². உ. 1 । 11 । 4) உஷஸ்திஶ்சாக்ராயண: । உத்³கீ³தோ²பாஸநப்ரஸங்கே³ந ப்ரஸ்தாவோபாஸநமப்யுத்³கீ³த² இத்யுக்தம் பா⁴ஷ்யக்ருதா । ப்ரஸ்தாவ இதி ஸாம்நோ ப⁴க்திவிஶேஷஸ்தமந்வாயத்தா அநுக³தா ப்ராணோ தே³வதா । அத்ர ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மணி வாயுவிகாரே ச த³ர்ஶநாத்ஸம்ஶய:கிமயம் ப்³ரஹ்மவசந உத வாயுவிகாரவசந இதி । தத்ர அத ஏவ ப்³ரஹ்மலிங்கா³தே³வ ப்ராணோ(அ)பி ப்³ரஹ்மைவ ந வாயுவிகார இதி யுக்தம் । யத்³யேவம் தேநைவ க³தார்த²மேததி³தி கோ(அ)தி⁴கரணாந்தரஸ்யாரம்பா⁴ர்த²: । தத்ரோச்யதே - “அர்தே² ஶ்ருத்யைகக³ம்யே ஹி ஶ்ருதிமேவாத்³ரியாமஹே । மாநாந்தராவக³ம்யே து தத்³வஶாத்தத்³வ்யவஸ்தி²தி:” ॥ ப்³ரஹ்மணோ வாஸர்வபூ⁴தகாரணத்வம், ஆகாஶஸ்ய வா வாய்வாதி³பூ⁴தகாரணத்வம் ப்ரதி நாக³மாத்³ருதே மாநாந்தரம் ப்ரப⁴வதி । தத்ர பௌர்வாபர்யபர்யாலோசநயா யத்ரார்தே² ஸமஞ்ஜஸ ஆக³ம: ஸ ஏவார்த²ஸ்தஸ்ய க்³ருஹ்யதே, த்யஜ்யதே சேதர: । இஹ து ஸம்வேஶநோத்³க³மநே பூ⁴தாநாம் ப்ராணம் ப்ரத்யுச்யமாநே கிம் ப்³ரஹ்ம ப்ரத்யுச்யேதே ஆஹோ வாயுவிகாரம் ப்ரதீதி விஶயே “யதா³ வை புருஷ: ஸ்வபிதி ப்ராணம் தர்ஹி வாக³ப்யேதி”(ஶ. ப்³ரா. 10 । 3 । 3 । 6) இத்யாதி³காயா: ஶ்ருதே: ஸர்வபூ⁴தஸாரேந்த்³ரியஸம்வேஶநோத்³க³மநப்ரதிபாத³நத்³வாரா ஸர்வபூ⁴தஸம்வேஶநோத்³க³மநப்ரதிபாதி³காயா மாநாந்தராநுக்³ரஹலப்³த⁴ஸாமர்த்²யாயா ப³லாத்ஸம்வேஶநோத்³க³மநே வாயுவிகாரஸ்யைவ ப்ராணஸ்ய, ந ப்³ரஹ்மண: । அபி சாத்ரோத்³கீ³த²ப்ரதிஹாரயோ: ஸாமப⁴க்த்யோர்ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யே ஆதி³த்யஶ்சாந்நம் ச தே³வதே அபி⁴ஹிதே கார்யகாரணஸங்கா⁴தரூபே, தத்ஸாஹசர்யாத்ப்ராணோ(அ)பி கார்யகாரணஸங்கா⁴தரூப ஏவ தே³வதா ப⁴விதுமர்ஹதி । நிரஸ்தோ(அ)ப்யயமர்த² ஈக்ஷத்யதி⁴கரணே, பூர்வோக்தபூர்வபக்ஷஹேதூபோத்³ப³லநாய புநருபந்யஸ்த: । தஸ்மாத்³வாயுவிகார ஏவாத்ர ப்ராணஶப்³தா³ர்த² இதி ப்ராப்தம் । ஏவம் ப்ராப்தே(அ)பி⁴தீ⁴யதே “பும்வாக்யஸ்ய ப³லீயஸ்த்வம் மாநாந்தரஸமாக³மாத் । அபௌருஷேயே வாக்யே தத்ஸங்க³தி: கிம் கரிஷ்யதி” ॥ நோ க²லு ஸ்வத:ஸித்³த⁴ப்ரமாணபா⁴வமபௌருஷேயம் வச: ஸ்வவிஷயஜ்ஞாநோத்பாதே³ வா தத்³வ்யவஹாரே வா மாநாந்தரமபேக்ஷதே, தஸ்யாபௌருஷேயஸ்ய நிரஸ்தஸமஸ்ததோ³ஷாஶங்கஸ்ய ஸ்வத ஏவ நிஶ்சாயகத்வாத் , நிஶ்சயபூர்வகத்வாத்³வ்யவஹாரப்ரவ்ருத்தே: । தஸ்மாத³ஸம்வாதி³நோ வா சக்ஷுஷ இவ ரூபே த்வகி³ந்த்³ரியஸம்வாதி³நோ வா தஸ்யைவ த்³ரவ்யே நாதா³ர்ட்⁴யம் வா தா³ர்ட்⁴யம் வா । தேந ஸ்தாமிந்த்³ரியமாத்ரஸம்வேஶநோத்³க³மநே வாயுவிகாரே ப்ராணே । ஸர்வபூ⁴தஸம்வேஶநோத்³க³மநே து ந ததோ வாக்யாத்ப்ரதீயேதே । ப்ரதீதௌ வா தத்ராபி ப்ராணோ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வேந்ந வாயுவிகார: । “யதா³ ஸுப்த: ஸ்வப்நம் ந கஞ்சந பஶ்யத்யதா²ஸ்மிந்ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதி”(கௌ. உ. 3 । 3) இத்யத்ர வாக்யே யதா² ப்ராணஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்மவசந: । ந சாஸ்மிந்வாயுவிகாரே ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாம் ஸம்வேஶநோத்³க³மநே மாநாந்தரேண த்³ருஶ்யேதே । நச மாநாந்தரஸித்³த⁴ஸம்வாதே³ந்த்³ரியஸம்வேஶநோத்³க³மநவாக்யதா³ர்ட்⁴யாத்ஸர்வபூ⁴தஸம்வேஶநோத்³க³மநவாக்யம் கத²ஞ்சிதி³ந்த்³ரிவிஷயதயா வ்யாக்²யாநமர்ஹதி, ஸ்வத:ஸித்³த⁴ப்ரமாணபா⁴வஸ்ய ஸ்வபா⁴வத்³ருட⁴ஸ்ய மாநாந்தராநுபயோகா³த் । ந சாஸ்ய தேநைகவாக்யதா । ஏகவாக்யதாயாம் ச தத³பி ப்³ரஹ்மபரமேவ ஸ்யாதி³த்யுக்தம் । இந்த்³ரியஸம்வேஶநோத்³க³மநம் த்வவயுத்யாநுவாதே³நாபி க⁴டிஷ்யதே, ஏகம் வ்ருணீதே த்³வௌ வ்ருணீதே இதிவத் । நது ஸர்வஶப்³தா³ர்த²: ஸங்கோசமர்ஹதி । தஸ்மாத்ப்ரஸ்தாவப⁴க்திம் ப்ராணஶப்³தா³பி⁴தே⁴யப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யோபாஸீத , ந வாயுவிகாரத்³ருஷ்ட்யேதி ஸித்³த⁴ம் । ததா² சோபாஸகஸ்ய ப்ராணப்ராப்தி: கர்மஸம்ருத்³தி⁴ர்வா ப²லம் ப⁴வதீதி ।