ப்³ரஹ்மஸூத்ரபா⁴ஷ்யம்
ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:த்³விதீய: பாத³:
பூர்வப்ருஷ்ட²ம்      உத்தரப்ருஷ்ட²ம்
பா⁴மதீவ்யாக்²யா
 
விஶேஷணாச்ச ॥ 12 ॥
அபர ஆஹ — ‘த்³வா ஸுபர்ணா’ இதி நேயம்ருக³ஸ்யாதி⁴கரணஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்தம் ப⁴ஜதே, பைங்கி³ரஹஸ்யப்³ராஹ்மணேநாந்யதா² வ்யாக்²யாதத்வாத் — ‘தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்³வத்தீதி ஸத்த்வமநஶ்நந்நந்யோ(அ)பி⁴சாகஶீதீத்யநஶ்நந்நந்யோ(அ)பி⁴பஶ்யதி ஜ்ஞஸ்தாவேதௌ ஸத்த்வக்ஷேத்ரஜ்ஞௌ’ இதி । ஸத்த்வஶப்³தோ³ ஜீவ: க்ஷேத்ரஜ்ஞஶப்³த³: பரமாத்மேதி யது³ச்யதே, தந்ந; ஸத்த்வக்ஷேத்ரஜ்ஞஶப்³த³யோரந்த:கரணஶாரீரபரதயா ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । தத்ரைவ ச வ்யாக்²யாதத்வாத் — ‘ததே³தத்ஸத்த்வம் யேந ஸ்வப்நம் பஶ்யதி, அத² யோ(அ)யம் ஶாரீர உபத்³ரஷ்டா ஸ க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்தாவேதௌ ஸத்த்வக்ஷேத்ரஜ்ஞௌ’ இதி । நாப்யஸ்யாதி⁴கரணஸ்ய பூர்வபக்ஷம் ப⁴ஜதே । ந ஹ்யத்ர ஶாரீர: க்ஷேத்ரஜ்ஞ: கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாதி³நா ஸம்ஸாரத⁴ர்மேணோபேதோ விவக்ஷ்யதே । கத²ம் தர்ஹி ? ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மாதீதோ ப்³ரஹ்மஸ்வபா⁴வஶ்சைதந்யமாத்ரஸ்வரூப:; ‘அநஶ்நந்நந்யோ(அ)பி⁴சாகஶீதீத்யநஶ்நந்நந்யோ(அ)பி⁴பஶ்யதி ஜ்ஞ:’ இதி வசநாத் , ‘தத்த்வமஸி’ ‘க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்³தி⁴’ (ப⁴. கீ³. 13 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்⁴யஶ்ச । தாவதா ச வித்³யோபஸம்ஹாரத³ர்ஶநமேவமேவாவகல்பதே, ‘தாவேதௌ ஸத்த்வக்ஷேத்ரஜ்ஞௌ ந ஹ வா ஏவம்விதி³ கிஞ்சந ரஜ ஆத்⁴வம்ஸதே’ இத்யாதி³ । கத²ம் புநரஸ்மிந்பக்ஷே ‘தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்³வத்தீதி ஸத்த்வம்’ இத்யசேதநே ஸத்த்வே போ⁴க்த்ருத்வவசநமிதி, உச்யதே — நேயம் ஶ்ருதிரசேதநஸ்ய ஸத்த்வஸ்ய போ⁴க்த்ருத்வம் வக்ஷ்யாமீதி ப்ரவ்ருத்தா; கிம் தர்ஹி ? சேதநஸ்ய க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்யாபோ⁴க்த்ருத்வம் ப்³ரஹ்மஸ்வபா⁴வதாம் ச வக்ஷ்யாமீதி । தத³ர்த²ம் ஸுகா²தி³விக்ரியாவதி ஸத்த்வே போ⁴க்த்ருத்வமத்⁴யாரோபயதி । இத³ம் ஹி கர்த்ருத்வம் போ⁴க்த்ருத்வம் ச ஸத்த்வக்ஷேத்ரஜ்ஞயோரிதரேதரஸ்வபா⁴வாவிவேகக்ருதம் கல்ப்யதே । பரமார்த²தஸ்து நாந்யதரஸ்யாபி ஸம்ப⁴வதி, அசேதநத்வாத்ஸத்த்வஸ்ய, அவிக்ரியத்வாச்ச க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய । அவித்³யாப்ரத்யுபஸ்தா²பிதஸ்வபா⁴வத்வாச்ச ஸத்த்வஸ்ய ஸுதராம் ந ஸம்ப⁴வதி । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘யத்ர வா அந்யதி³வ ஸ்யாத்தத்ராந்யோ(அ)ந்யத்பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) இத்யாதி³நா ஸ்வப்நத்³ருஷ்டஹஸ்த்யாதி³வ்யவஹாரவத³வித்³யாவிஷய ஏவ கர்த்ருத்வாதி³வ்யவஹாரம் த³ர்ஶயதி । ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத்கேந கம் பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) இத்யாதி³நா ச விவேகிந: கர்த்ருத்வாதி³வ்யவஹாராப⁴வம் த³ர்ஶயதி ॥ 12 ॥

ந க²லு முக்²யே கர்த்ருத்வே ஸம்ப⁴வதி கரணே கர்த்ருத்வோபசாரோ யுக்த இதி க்ருத்வாசிந்தாமுத்³தா⁴டயதி -

அபர ஆஹ ।

ஸத்த்வம் பு³த்³தி⁴: ।

ஶங்கதே -

ஸத்த்வஶப்³த³ இதி ।

ஸித்³தா⁴ந்தார்த²ம் ப்³ராஹ்மணம் வ்யாசஷ்ட இத்யர்த²: ।

நிராகரோதி -

தந்நேதி ।

யேந ஸ்வப்நம் பஶ்யதீதி ।

யேநேதி கரணமுபதி³ஶதி । ததஶ்ச பி⁴ந்நம் கர்தாரம் க்ஷேத்ரஜ்ஞம் ।

யோ(அ)யம் ஶாரீர உபத்³ரஷ்டேதி ।

அஸ்து தர்ஹ்யஸ்யாதி⁴கரணஸ்ய பூர்வபக்ஷே ஏவ ப்³ராஹ்மணார்த²:,

வசநவிரோதே⁴ ந்யாயஸ்யாபா⁴ஸத்வாதி³த்யத ஆஹ -

நாப்யஸ்யாதி⁴கரணஸ்ய பூர்வபக்ஷம் ப⁴ஜத இதி ।

ஏவம் ஹி பூர்வபக்ஷமஸ்ய ப⁴ஜேத, யதி³ ஹி க்ஷேத்ரஜ்ஞே ஸம்ஸாரிணி பர்யவஸ்யேத । தஸ்ய து ப்³ரஹ்மரூபதாயாம் பர்யவஸ்யந்ந பூர்வபக்ஷமபி ஸ்வீகரோதீத்யர்த²: ।

அபிச ।

தாவேதௌ ஸத்த்வக்ஷேத்ரஜ்ஞௌ ந ஹ வா ஏவம்விதி³ கிஞ்சந ரஜ ஆத்⁴வம்ஸத இதி ।

ரஜோ(அ)வித்³யா நாத்⁴வம்ஸநம் ஸம்ஶ்லேஷமேவம்விதி³ கரோதீதி ।

ஏதாவதைவ வித்³யோபஸம்ஹாராஜ்ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மதாபரதாஸ்ய லக்ஷ்யத இத்யாஹ -

தாவதா சேதி ।

சோத³யதி -

கத²ம் புநரிதி ।

நிராகரோதி -

உச்யதே - நேயம் ஶ்ருதிரிதி ।

அநஶ்நந் ஜீவோ ப்³ரஹ்மாபி⁴சாகஶீதீத்யுக்தே ஶங்கேத, யதி³ ஜீவோ ப்³ரஹ்மாத்மா நாஶ்நாதி, கத²ம் தர்ஹ்யஸ்மிந்போ⁴க்த்ருத்வாவக³ம:, சைதந்யஸமாநாதி⁴கரணம் ஹி போ⁴க்த்ருத்வமவபா⁴ஸத இதி । தந்நிராஸாயாஹ ஶ்ருதி: - “தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்³வத்தி”(மு. உ. 3 । 1 । 1) இதி । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - நேத³ம் போ⁴க்த்ருத்வம் ஜீவஸ்ய தத்த்வத:, அபிது பு³த்³தி⁴ஸத்த்வம் ஸுகா²தி³ரூபபரிணதம் சிதிச்சா²யாபத்த்யோபபந்நசைதந்யமிவ பு⁴ங்க்தே, நது தத்த்வதோ ஜீவ: பரமாத்மா பு⁴ங்க்தே । ததே³தத³த்⁴யாஸாபா⁴ஷ்யே க்ருதவ்யாக்²யாநம் । தத³நேந க்ருத்வாசிந்தோத்³தா⁴டிதா ॥ 12 ॥