அந்தர்யாம்யாதி⁴தை³வாதி³ஷு தத்³த⁴ர்மவ்யபதே³ஶாத் ।

'ஸ்வகர்மோபார்ஜிதம் தே³ஹம் தேநாந்யச்ச நியச்ச²தி । தக்ஷாதி³ரஶரீரஸ்து நாத்மாந்தர்யமிதாம் ப⁴ஜேத்” ॥ 1 ॥ ப்ரவ்ருத்திநியமலக்ஷணம் ஹி கார்யம் சேதநஸ்ய ஶரீரிண: ஸ்வஶரீரேந்த்³ரியாதௌ³ வா ஶரீரேண வா வாஸ்யாதௌ³ த்³ருஷ்டம் நாஶரீரஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ப⁴விதுமர்ஹதி । நஹி ஜாது வடாங்குர: குடஜபீ³ஜாஜ்ஜாயதே । தத³நேந “ஜந்மாத்³யஸ்ய யத:”(ப்³ர.ஸூ. 1-1-2) இத்யேத³ப்யாக்ஷிப்தம் வேதி³தவ்யம் । தஸ்மாத்பரமாத்மந: ஶரீரேந்த்³ரியாதி³ரஹிதஸ்யாந்தர்யாமித்வாபா⁴வாத் , ப்ரதா⁴நஸ்ய வா ப்ருதி²வ்யாத்³யபி⁴மாநவத்யா தே³வதாயா வாணிமாத்³யைஶ்வர்யயோகி³நோ யோகி³நோ வா ஜீவாத்மநோ வாந்தர்யாமிதா ஸ்யாத் । தத்ர யத்³யபி ப்ரதா⁴நஸ்யாத்³ருஷ்டத்வாஶ்ருதத்வாமதத்வவிஜ்ஞாதத்வாநி ஸந்தி, ததா²பி தஸ்யாசேதநஸ்ய த்³ரஷ்ட்ருத்வஶ்ரோத்ருத்வமந்த்ருத்வவிஜ்ஞாத்ருத்வாநாம் ஶ்ருதாநாமபா⁴வாத் , அநாத்மத்வாச்ச “ஏஷ த ஆத்மா”(ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 3) இதி ஶ்ருதேரநுபபத்தேர்ந ப்ரதா⁴நஸ்யாந்தர்யாமிதா । யத்³யபி ப்ருதி²வ்யாத்³யபி⁴மாநிநோ தே³வஸ்யாத்மத்வமஸ்தி, அத்³ருஷ்டத்வாத³யஶ்ச ஸஹ த்³ருஷ்ட்ருத்வாதி³பி⁴ருபபத்³யந்தே, ஶரீரேந்த்³ரியாதி³யோகா³ச்ச, “ப்ருதி²வ்யேவ யஸ்யாயதநமக்³நிர்லோகோ மநோ ஜ்யோதி:”(ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 10) இத்யாதி³ஶ்ருதே:, ததா²பி தஸ்ய ப்ரதிநியதநியமநாத் “ய: ஸர்வாம்ல்லோகாநந்தரோ யமயதி ய: ஸர்வாணி பூ⁴தாந்யந்தரோ யமயதி”(ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 1) இதி ஶ்ருதிவிரோதா⁴த³நுபபத்தே:, யோகீ³ து யத்³யபி லோகபூ⁴தவஶிதயா ஸர்வாம்ல்லோகாந்ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி நியந்துமர்ஹதி தத்ர தத்ராநேகவித⁴தே³ஹேந்த்³ரியாதி³நிர்மாணேந “ஸ ஏகதா⁴ ப⁴வதி த்ரிதா⁴ ப⁴வதி” (சா². உ. 7 । 26 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய:, ததா²பி “ஜக³த்³வ்யாபாரவர்ஜம் ப்ரகரணாத்” (ப்³ர.ஸூ. 4-4-17) இதி வக்ஷ்யமாணேந ந்யாயேந விகாரவிஷயே வித்³யாஸித்³தா⁴நாம் வ்யாபாரபா⁴வாத்ஸோ(அ)பி நாந்தர்யாமீ । தஸ்மாத்பாரிஶேஷ்யாஜ்ஜீவ ஏவ சேதநோ தே³ஹேந்த்³ரியாதி³மாந் த்³ருஷ்ட்ருத்வாதி³ஸம்பந்ந: ஸ்வயமத்³ருஶ்யாதி³: ஸ்வாத்மநி வ்ருத்திவிரோதா⁴த் । அம்ருதஶ்ச, தே³ஹேந்த்³ரியாதி³நாஶே(அ)ப்யநாஶாத் । அந்யதா²முஷ்மிகப²லோபபோ⁴கா³பா⁴வேந க்ருதவிப்ரணாஶாக்ருதாப்⁴யாக³மப்ரஸங்கா³த் । “ய ஆத்மநி திஷ்ட²ந்” இதி சாபே⁴தே³(அ)பி கத²ஞ்சித்³பே⁴தோ³பசாராத் “ஸ ப⁴க³வ: கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த: ஸ்வே மஹிம்நி”(சா². உ. 7 । 24 । 1) இதிவத் । “யமாத்மா ந வேத³” இதி ச ஸ்வாத்மநி வ்ருத்திவிரோதா⁴பி⁴ப்ராயம் । “யஸ்யாத்மா ஶரீரம்” இத்யாதி³ ச ஸர்வம் “ஸ்வே மஹிம்நி” இதிவத்³யோஜநீயம் । யதி³ புநராத்மநோ(அ)பி நியந்துரந்யோ நியந்தா ப⁴வேத் வேதி³தா வா ததஸ்தஸ்யாப்யந்ய இத்யநவஸ்தா² ஸ்யாத் । ஸர்வலோகபூ⁴தநியந்த்ருத்வம் ச ஜீவஸ்யாத்³ருஷ்டத்³வாரா । தது³பார்ஜிதௌ ஹி த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ நியச்ச²த இத்யநயா த்³வாரா ஜீவோ நியச்ச²தி । ஏகவசநம் ச ஜாத்யபி⁴ப்ராயம் । தஸ்மாஜ்ஜீவாத்மைவாந்தர்யாமீ, ந பரமாத்மேதி । ஏவம் ப்ராப்தே(அ)பி⁴தீ⁴யதே - “தே³ஹேந்த்³ரியாதி³நியமே நாஸ்ய தே³ஹேந்த்³ரியாந்தரம் । தத்கர்மோபார்ஜிதம் தச்சேத்தத³வித்³யார்ஜிதம் ஜக³த்” ॥ ஶ்ருதிஸ்ம்ருதீதிஹாஸபுராணேஷு தாவத³த்ரப⁴வத: ஸர்வஜ்ஞஸ்ய ஸர்வஶக்தே: பரமேஶ்வரஸ்ய ஜக³த்³யோநித்வமவக³ம்யதே । ந தத்ப்ருத²க்³ஜநஸாதா⁴ண்யாநுமாநாபா⁴ஸேநாக³மவிரோதி⁴நா ஶக்யமபஹ்நோதும் । ததா²ச ஸர்வம் விகாரஜாதம் தத³வித்³யாஶக்திபரிணாமஸ்தஸ்ய ஶரீரேந்த்³ரியஸ்தா²நே வர்தத இதி யதா²யத²ம் ப்ருதி²வ்யாதி³தே³வதாதி³கார்யகரணைஸ்தாநேவ ப்ருதி²வ்யாதி³தே³வதாதீ³ஞ்ச²க்நோதி நியந்தும் । ந சாநவஸ்தா² । நஹி நியந்த்ரந்தரம் தேந நியம்யதே, கிந்து யோ ஜீவோ நியந்தா லோகஸித்³த⁴: ஸ பரமாத்மைவோபாத்⁴யவச்சே²த³கல்பிதபே⁴த³ஸ்ததா² வ்யாக்²யாயத இத்யஸக்ருதா³வேதி³தம், தத்குதோ நியந்த்ரந்தரம் குதஶ்சாநவஸ்தா² । ததா²ச “நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா” (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) இத்யாத்³யா அபி ஶ்ருதய உபபந்நார்தா²: । பரமார்த²தோ(அ)ந்தர்யாமிணோ(அ)ந்யஸ்ய ஜீவாத்மநோ த்³ரஷ்டுரபா⁴வாத் । அவித்³யாகல்பிதஜீவபரமாத்மபே⁴தா³ஶ்ரயாஸ்து ஜ்ஞாத்ருஜ்ஞேயபே⁴த³ஶ்ருதய:, ப்ரத்யக்ஷாதீ³நி ப்ரமாணாநி, ஸம்ஸாராநுப⁴வ:, விதி⁴நிஷேத⁴ஶாஸ்த்ராணி ச । ஏவம் சாதி⁴தை³வாதி³ஷ்வேகஸ்யைவாந்தர்யாமிண: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் ஸமஞ்ஜஸம் ப⁴வதி, “ய: ஸர்வாம்ல்லோகாந்”(ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 1) “ய: ஸர்வாணி பூ⁴தாநி” இத்யத்ர ய இத்யேகவசநமுபபத்³யதே । அம்ருதத்வம் ச பரமாத்மநி ஸமஞ்ஜஸம் நாந்யத்ர । “ய ஆத்மநி திஷ்ட²ந்” இத்யாதௌ³ சாபே⁴தே³(அ)பி பே⁴தோ³பசாரக்லேஶோ ந ப⁴விஷ்யதி । தஸ்மாத்பரமாத்மாந்தர்யாமீ ந ஜீவாதி³ரிதி ஸித்³த⁴ம் । ப்ருதி²வ்யாதி³ ஸ்தநயித்ந்வந்தமதி⁴தை³வம் । “ய: ஸர்வேஷு லோகேஷு” இத்யாதி⁴லோகம் । “ய: ஸர்வேஷு வேதே³ஷு” இத்யதி⁴வேத³ம் । “ய: ஸர்வேஷு யஜ்ஞேஷு” இத்யதி⁴யஜ்ஞம் । “ய: ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு” இத்யதி⁴பூ⁴தம் । ப்ராணாத்³யாத்மாந்தமத்⁴யாத்மம் । ஸம்ஜ்ஞாயா அப்ரஸித்³த⁴த்வாதி³த்யுபக்ரமமாத்ரம் பூர்வ: பக்ஷ: ॥ 18 ॥॥ 19 ॥