ப்³ரஹ்மஸூத்ரபா⁴ஷ்யம்
ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:த்ருதீய: பாத³:
பூர்வப்ருஷ்ட²ம்      உத்தரப்ருஷ்ட²ம்
பா⁴மதீவ்யாக்²யா
 
முக்தோபஸ்ருப்யவ்யபதே³ஶாத் ॥ 2 ॥
இதஶ்ச பரமேவ ப்³ரஹ்ம த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம்; யஸ்மாந்முக்தோபஸ்ருப்யதாஸ்ய வ்யபதி³ஶ்யமாநா த்³ருஶ்யதே । முக்தைருபஸ்ருப்யம் முக்தோபஸ்ருப்யம் । தே³ஹாதி³ஷ்வநாத்மஸு அஹமஸ்மீத்யாத்மபு³த்³தி⁴ரவித்³யா, ததஸ்தத்பூஜநாதௌ³ ராக³:, தத்பரிப⁴வாதௌ³ த்³வேஷ:, தது³ச்சே²த³த³ர்ஶநாத்³ப⁴யம் மோஹஶ்ச — இத்யேவமயமநந்தபே⁴தோ³(அ)நர்த²வ்ராத: ஸந்தத: ஸர்வேஷாம் ந: ப்ரத்யக்ஷ: । தத்³விபர்யயேணாவித்³யாராக³த்³வேஷாதி³தோ³ஷமுக்தைருபஸ்ருப்யம் க³ம்யமேததி³தி த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ப்ரக்ருத்ய வ்யபதே³ஶோ ப⁴வதி । கத²ம் ? ‘பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²ஶ்சி²த்³யந்தே ஸர்வஸம்ஶயா: । க்ஷீயந்தே சாஸ்ய கர்மாணி தஸ்மிந்த்³ருஷ்டே பராவரே’ (மு. உ. 2 । 2 । 9) இத்யுக்த்வா, ப்³ரவீதி — ‘ததா² வித்³வாந்நாமரூபாத்³விமுக்த: பராத்பரம் புருஷமுபைதி தி³வ்யம்’ (மு. உ. 3 । 2 । 8) இதி । ப்³ரஹ்மணஶ்ச முக்தோபஸ்ருப்யத்வம் ப்ரஸித்³த⁴ம் ஶாஸ்த்ரே — ‘யதா³ ஸர்வே ப்ரமுச்யந்தே காமா யே(அ)ஸ்ய ஹ்ருதி³ ஶ்ரிதா: । அத² மர்த்யோ(அ)ம்ருதோ ப⁴வத்யத்ர ப்³ரஹ்ம ஸமஶ்நுதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 7) இத்யேவமாதௌ³ । ப்ரதா⁴நாதீ³நாம் து ந க்வசிந்முக்தோபஸ்ருப்யத்வமஸ்தி ப்ரஸித்³த⁴ம் । அபி ச ‘தமேவைகம் ஜாநத² ஆத்மாநமந்யா வாசோ விமுஞ்சதா²ம்ருதஸ்யைஷ ஸேது:’ இதி வாக்³விமோகபூர்வகம் விஜ்ஞேயத்வமிஹ த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநஸ்யோச்யதே । தச்ச ஶ்ருத்யந்தரே ப்³ரஹ்மணோ த்³ருஷ்டம் — ‘தமேவ தீ⁴ரோ விஜ்ஞாய ப்ரஜ்ஞாம் குர்வீத ப்³ராஹ்மண: । நாநுத்⁴யாயாத்³ப³ஹூஞ்ஶப்³தா³ந்வாசோ விக்³லாபநம் ஹி தத்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 21) இதி । தஸ்மாத³பி த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் பரம் ப்³ரஹ்ம ॥ 2 ॥

முக்தோபஸ்ருப்யவ்யபதே³ஶாத் ।

த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ப்ரக்ருத்யாவித்³யாதி³தோ³ஷமுக்தைருபஸ்ருப்யம் வ்யபதி³ஶ்யதே - “பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²:” ( மு.உ. 2-2-9)இத்யாதி³நா । தேந தத் த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநவிஷயமேவ । ப்³ரஹ்மணஶ்ச முக்தோபஸ்ருப்யத்வம் “யதா³ ஸர்வே ப்ரமுச்யந்தே”(க. உ. 2 । 3 । 14) இத்யாதௌ³ ஶ்ருத்யந்தரே ப்ரஸித்³த⁴ம் । தஸ்மாந்முக்தோபஸ்ருப்யத்வாத் । த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ப்³ரஹ்மேதி நிஶ்சீயதே । ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²ஶ்சாவித்³யாராகா³த்³வேஷப⁴யமோஹா: । மோஹஶ்ச விஷாத³:, ஶோக: । பரம் ஹிரண்யக³ர்பா⁴த்³யவரம் யஸ்ய தத்³ப்³ரஹ்ம ததோ²க்தம் । தஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி யத்³த்³ருஷ்டம் த³ர்ஶநம் தஸ்மிம்ஸ்தத³ர்த²மிதி யாவத் । யதா² ‘சர்மணி த்³வீபிநம் ஹந்தி’ இதி சர்மார்த²மிதி க³ம்யதே । நாமரூபாதி³த்யப்யவித்³யாபி⁴ப்ராயம் ।

காமா யே(அ)ஸ்ய ஹ்ருதி³ ஶ்ரிதா இதி ।

காமா இத்யவித்³யாமுபலக்ஷயதி ॥ 2 ॥