ப்³ரஹ்மஸூத்ரபா⁴ஷ்யம்
ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:சதுர்த²: பாத³:
பூர்வப்ருஷ்ட²ம்      உத்தரப்ருஷ்ட²ம்
பா⁴மதீவ்யாக்²யா
 
த்ரயாணாமேவ சைவமுபந்யாஸ: ப்ரஶ்நஶ்ச ॥ 6 ॥
அத்ரோச்யதே — நைவ வயமிஹ வரப்ரதா³நவ்யதிரேகேண ப்ரஶ்நம் கஞ்சித்கல்பயாம:, வாக்யோபக்ரமஸாமர்த்²யாத் । வரப்ரதா³நோபக்ரமா ஹி ம்ருத்யுநசிகேத:ஸம்வாத³ரூபா வாக்யப்ரவ்ருத்தி: ஆ ஸமாப்தே: கட²வல்லீநாம் லக்ஷ்யதே । ம்ருத்யு: கில நசிகேதஸே பித்ரா ப்ரஹிதாய த்ரீந்வராந்ப்ரத³தௌ³ । நசிகேதா: கில தேஷாம் ப்ரத²மேந வரேண பிது: ஸௌமநஸ்யம் வவ்ரே, த்³விதீயேநாக்³நிவித்³யாம் , த்ருதீயேநாத்மவித்³யாம் — ‘யேயம் ப்ரேதே’ இதி ‘வராணாமேஷ வரஸ்த்ருதீய:’ (க. உ. 1 । 1 । 20) இதி லிங்கா³த் । தத்ர யதி³ ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத்’ இத்யந்யோ(அ)யமபூர்வ: ப்ரஶ்ந உத்தா²ப்யேத, ததோ வரப்ரதா³நவ்யதிரேகேணாபி ப்ரஶ்நகல்பநாத்³வாக்யம் பா³த்⁴யேத । நநு ப்ரஷ்டவ்யபே⁴தா³த³பூர்வோ(அ)யம் ப்ரஶ்நோ ப⁴விதுமர்ஹதி । பூர்வோ ஹி ப்ரஶ்நோ ஜீவவிஷய:, யேயம் ப்ரேதே விசிகித்ஸா மநுஷ்யே(அ)ஸ்தி நாஸ்தீதி விசிகித்ஸாபி⁴தா⁴நாத் । ஜீவஶ்ச த⁴ர்மாதி³கோ³சரத்வாத் ந ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத்’ இதி ப்ரஶ்நமர்ஹதி । ப்ராஜ்ஞஸ்து த⁴ர்மாத்³யதீதத்வாத் ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத்’ இதி ப்ரஶ்நமர்ஹதி । ப்ரஶ்நச்சா²யா ச ந ஸமாநா லக்ஷ்யதே । பூர்வஸ்யாஸ்தித்வநாஸ்தித்வவிஷயத்வாத் , உத்தரஸ்ய த⁴ர்மாத்³யதீதவஸ்துவிஷயத்வாத் । தஸ்மாத்ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாபா⁴வாத்ப்ரஶ்நபே⁴த³:; ந பூர்வஸ்யைவோத்தரத்ராநுகர்ஷணமிதி சேத் । ந; ஜீவப்ராஜ்ஞயோரேகத்வாப்⁴யுபக³மாத் । ப⁴வேத்ப்ரஷ்டவ்யபே⁴தா³த்ப்ரஶ்நபே⁴தோ³ யத்³யந்யோ ஜீவ: ப்ராஜ்ஞாத்ஸ்யாத் । ந த்வந்யத்வமஸ்தி, ‘தத்த்வமஸி’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரேப்⁴ய: । இஹ ச ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத்’ இத்யஸ்ய ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநம் ‘ந ஜாயதே ம்ரியதே வா விபஶ்சித்’ (க. உ. 1 । 2 । 18) இதி ஜந்மமரணப்ரதிஷேதே⁴ந ப்ரதிபாத்³யமாநம் ஶாரீரபரமேஶ்வரயோரபே⁴த³ம் த³ர்ஶயதி । ஸதி ஹி ப்ரஸங்கே³ ப்ரதிஷேதோ⁴ பா⁴கீ³ ப⁴வதி । ப்ரஸங்க³ஶ்ச ஜந்மமரணயோ: ஶரீரஸம்ஸ்பர்ஶாச்சா²ரீரஸ்ய ப⁴வதி, ந பரமேஶ்வரஸ்ய । ததா² — ‘ஸ்வப்நாந்தம் ஜாக³ரிதாந்தம் சோபௌ⁴ யேநாநுபஶ்யதி । மஹாந்தம் விபு⁴மாத்மாநம் மத்வா தீ⁴ரோ ந ஶோசதி’ (க. உ. 2 । 1 । 4) இதி ஸ்வப்நஜாக³ரிதத்³ருஶோ ஜீவஸ்யைவ மஹத்த்வவிபு⁴த்வவிஶேஷணஸ்ய மநநேந ஶோகவிச்சே²த³ம் த³ர்ஶயந்ந ப்ராஜ்ஞாத³ந்யோ ஜீவ இதி த³ர்ஶயதி । ப்ராஜ்ஞவிஜ்ஞாநாத்³தி⁴ ஶோகவிச்சே²த³ இதி வேதா³ந்தஸித்³தா⁴ந்த: । ததா²க்³ரே — ‘யதே³வேஹ தத³முத்ர யத³முத்ர தத³ந்விஹ । ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி’ (க. உ. 2 । 4 । 10) இதி ஜீவப்ராஜ்ஞபே⁴த³த்³ருஷ்டிமபவத³தி । ததா² ஜீவவிஷயஸ்யாஸ்தித்வநாஸ்தித்வப்ரஶ்நஸ்யாநந்தரம் ‘அந்யம் வரம் நசிகேதோ வ்ருணீஷ்வ’ இத்யாரப்⁴ய ம்ருத்யுநா தைஸ்தை: காமை: ப்ரலோப்⁴யமாநோ(அ)பி நசிகேதா யதா³ ந சசால, ததை³நம் ம்ருத்யுரப்⁴யுத³யநி:ஶ்ரேயஸவிபா⁴க³ப்ரத³ர்ஶநேந வித்³யாவித்³யாவிபா⁴க³ப்ரத³ர்ஶநேந ச ‘வித்³யாபீ⁴ப்ஸிநம் நசிகேதஸம் மந்யே ந த்வா காமா ப³ஹவோ(அ)லோலுபந்த’ (க. உ. 1 । 2 । 4) இதி ப்ரஶஸ்ய ப்ரஶ்நமபி ததீ³யம் ப்ரஶம்ஸந்யது³வாச — ‘தம் து³ர்த³ர்ஶம் கூ³ட⁴மநுப்ரவிஷ்டம் கு³ஹாஹிதம் க³ஹ்வரேஷ்ட²ம் புராணம் । அத்⁴யாத்மயோகா³தி⁴க³மேந தே³வம் மத்வா தீ⁴ரோ ஹர்ஷஶோகௌ ஜஹாதி’ (க. உ. 1 । 2 । 12) இதி, தேநாபி ஜீவப்ராஜ்ஞயோரபே⁴த³ ஏவேஹ விவக்ஷித இதி க³ம்யதே । யத்ப்ரஶ்நநிமித்தாம் ச ப்ரஶம்ஸாம் மஹதீம் ம்ருத்யோ: ப்ரத்யபத்³யத நசிகேதா:, யதி³ தம் விஹாய ப்ரஶம்ஸாநந்தரமந்யமேவ ப்ரஶ்நமுபக்ஷிபேத் , அஸ்தா²ந ஏவ ஸா ஸர்வா ப்ரஶம்ஸா ப்ரஸாரிதா ஸ்யாத் । தஸ்மாத் ‘யேயம் ப்ரேதே’ இத்யஸ்யைவ ப்ரஶ்நஸ்யைதத³நுகர்ஷணம் ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத்’ இதி । யத்து ப்ரஶ்நச்சா²யாவைலக்ஷண்யமுக்தம் , தத³தூ³ஷணம் । ததீ³யஸ்யைவ விஶேஷஸ்ய புந: ப்ருச்ச்²யமாநத்வாத் । பூர்வத்ர ஹி தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தஸ்யாத்மநோ(அ)ஸ்தித்வம் ப்ருஷ்டம் , உத்தரத்ர து தஸ்யைவாஸம்ஸாரித்வம் ப்ருச்ச்²யத இதி । யாவத்³த்⁴யவித்³யா ந நிவர்ததே, தாவத்³த⁴ர்மாதி³கோ³சரத்வம் ஜீவஸ்ய ஜீவத்வம் ச ந நிவர்ததே । தந்நிவ்ருத்தௌ து ப்ராஜ்ஞ ஏவ ‘தத்த்வமஸி’ இதி ஶ்ருத்யா ப்ரத்யாய்யதே । ந சாவித்³யாவத்த்வே தத³பக³மே ச வஸ்துந: கஶ்சித்³விஶேஷோ(அ)ஸ்தி । யதா² கஶ்சித்ஸம்தமஸே பதிதாம் காஞ்சித்³ரஜ்ஜுமஹிம் மந்யமாநோ பீ⁴தோ வேபமாந: பலாயதே, தம் சாபரோ ப்³ரூயாத் ‘மா பை⁴ஷீ: நாயமஹி: ரஜ்ஜுரேவ’ இதி । ஸ ச தது³பஶ்ருத்யாஹிக்ருதம் ப⁴யமுத்ஸ்ருஜேத்³வேபது²ம் பலாயநம் ச । ந த்வஹிபு³த்³தி⁴காலே தத³பக³மகாலே ச வஸ்துந: கஶ்சித்³விஶேஷ: ஸ்யாத் — ததை²வைதத³பி த்³ரஷ்டவ்யம் । ததஶ்ச ‘ந ஜாயதே ம்ரியதே வா’ இத்யேவமாத்³யபி ப⁴வத்யஸ்தித்வநாஸ்தித்வப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநம் । ஸூத்ரம் த்வவித்³யாகல்பிதஜீவப்ராஜ்ஞபே⁴தா³பேக்ஷயா யோஜயிதவ்யம் — ஏகத்வே(அ)பி ஹ்யாத்மவிஷயஸ்ய ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ராயணாவஸ்தா²யாம் தே³ஹவ்யதிரிக்தாஸ்தித்வமாத்ரவிசிகித்ஸநாத்கர்த்ருத்வாதி³ஸம்ஸாரஸ்வபா⁴வாநபோஹநாச்ச பூர்வஸ்ய பர்யாயஸ்ய ஜீவவிஷயத்வமுத்ப்ரேக்ஷ்யதே, உத்தரஸ்ய து த⁴ர்மாத்³யத்யயஸங்கீர்தநாத்ப்ராஜ்ஞவிஷயத்வமிதி । ததஶ்ச யுக்தா அக்³நிஜீவபரமாத்மகல்பநா । ப்ரதா⁴நகல்பநாயாம் து ந வரப்ரதா³நம் ந ப்ரஶ்நோ ந ப்ரதிவசநமிதி வைஷம்யம் ॥ 6 ॥

பரிஹரதி -

அத்ரோச்யதே, நைவம் வயமிஹேதி ।

வஸ்துதோ ஜீவபரமாத்மநோரபே⁴தா³த்ப்ரஷ்டவ்யாபே⁴தே³நைக ஏவ ப்ரஶ்ந: । அத ஏவ ப்ரதிவசநமப்யேகம் । ஸூத்ரம் த்வவாஸ்தவபே⁴தா³பி⁴ப்ராயம் । வாஸ்தவஶ்ச ஜீவபரமாத்மநோரபே⁴த³ஸ்தத்ர தத்ர ஶ்ருத்யுபந்யாஸேந ப⁴க³வதா பா⁴ஷ்யகாரேண த³ர்ஶித: । ததா² ஜீவவிஷயஸ்யாஸ்தித்வநாஸ்தித்வப்ரஶ்நஸ்யேத்யாதி³ ।

“யேயம் ப்ரேதே”(க. உ. 1 । 1 । 20) இதி ஹி நசிகேதஸ: ப்ரஶ்நமுபஶ்ருத்ய தத்தத்காமவிஷயமலோப⁴ம் சாஸ்ய ப்ரதீத்ய ம்ருத்யு: “வித்³யாபீ⁴ப்ஸிநம் நசிகேதஸம் மந்யே”(க. உ. 1 । 2 । 4) இத்யாதி³நா நசிகேதஸம் ப்ரஶஸ்ய ப்ரஶ்நமபி ததீ³யம் ப்ரஶம்ஸந்நஸ்மிந்ப்ரஶ்நே ப்³ரஹ்மைவோத்தரமுவாச -

தம் து³ர்த³ர்ஶமிதி ।

யதி³ புநர்ஜீவாத்ப்ராஜ்ஞோ பி⁴த்³யேத, ஜீவகோ³சர: ப்ரஶ்ந:, ப்ராஜ்ஞகோ³சரம் சோத்தரமிதி கிம் கேந ஸங்க³ச்சே²த ।

அபி ச யத்³விஷயம் ப்ரஶ்நமுபஶ்ருத்ய ம்ருத்யுநைஷ ப்ரஶம்ஸிதோ நசிகேதா: யதி³ தமேவ பூ⁴ய: ப்ருச்சே²த்தது³த்தரே சாவத³த்⁴யாத்தத: ப்ரஶம்ஸா த்³ருஷ்டார்தா² ஸ்யாத் , ப்ரஶ்நாந்தரே த்வஸாவஸ்தா²நே ப்ரஸாரிதா ஸத்யத்³ருஷ்டார்தா² ஸ்யாதி³த்யாஹ -

யத்ப்ரஶ்நேதி ।

யஸ்மிந் ப்ரஶ்நோ யத்ப்ரஶ்ந: । ஶேஷமதிரோஹிதார்த²ம் ॥ 6 ॥