சமஸவத³விஶேஷாத் ।

அஜாஶப்³தோ³ யத்³யபி சா²கா³யாம் ரூட⁴ஸ்ததா²ப்யத்⁴யாத்மவித்³யாதி⁴காராந்ந தத்ர வர்திதுமர்ஹதி । தஸ்மாத்³ரூடே⁴ரஸம்ப⁴வாத்³யோகே³ந வர்தயிதவ்ய: । தத்ர கிம் ஸ்வதந்த்ரம் ப்ரதா⁴நமநேந மந்த்ரவர்ணேநாநூத்³யதாமுத பாரமேஶ்வரீ மாயாஶக்திஸ்தேஜோ(அ)ப³ந்நவ்யாக்ரியாகாரணமுச்யதாம் கிம் தாவத்ப்ராப்தம், ப்ரதா⁴நமேவேதி । ததா²ஹி - யாத்³ருஶம் ப்ரதா⁴நம் ஸாங்க்²யை: ஸ்மர்யதே தாத்³ருஶமேவாஸ்மிந்நந்யூநாநதிரிக்தம் ப்ரதீயதே । ஸா ஹி ப்ரதா⁴நலக்ஷணா ப்ரக்ருதிர்ந ஜாயத இத்யஜா ச ஏகா ச லோஹிதஶுக்லக்ருஷ்ணா ச । யத்³யபி லோஹிதத்வாத³யோ வர்ணா ந ரஜ:ப்ரப்⁴ருதிஷு ஸந்தி, ததா²பி லோஹிதம் குஸும்பா⁴தி³ ரஞ்ஜயதி, ரஜோ(அ)பி ரஞ்ஜயதீதி லோஹிதம் । ஏவம் ப்ரஸந்நம் பாத²: ஶுக்லம், ஸத்த்வமபி ப்ரஸந்நமிதி ஶுக்லம் । ஏவமாவரகம் மேகா⁴தி³ க்ருஷ்ணம், தமோ(அ)ப்யாவரகமிதி க்ருஷ்ணம் । பரேணாபி நாவ்யாக்ருதஸ்ய ஸ்வரூபேண லோஹிதத்வாதி³யோக³ ஆஸ்தே²ய:, கிந்து தத்கார்யஸ்ய தேஜோ(அ)ப³ந்நஸ்ய ரோஹிதத்வாதி³காரண உபசரணீயம் । கார்யஸாரூப்யேண வா காரணே கல்பநீயம், தத³ஸ்மாகமபி துல்யம் । “அஜோ ஹ்யேகோ ஜுஷமாணோ(அ)நுஶேதே ஜஹாத்யேநாம் பு⁴க்தபோ⁴கா³மஜோ(அ)ந்ய:” (ஶ்வே. உ. 4 । 5) இதி த்வாத்மபே⁴த³ஶ்ரவணாத் ஸாங்க்²யஸ்ம்ருதேரேவாத்ர மந்த்ரவர்ணே ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் ந த்வவ்யாக்ருதப்ரக்ரியாயா: । தஸ்யாமைகாத்ம்யாப்⁴யுபக³மேநாத்மபே⁴தா³பா⁴வாத் । தஸ்மாத்ஸ்வதந்த்ரம் ப்ரதா⁴நம் நாஶப்³த³மிதி ப்ராப்தம் ।

தேஷாம் ஸாம்யாவஸ்தா²வயவத⁴ர்மைரிதி ।

அவயவா: ப்ரதா⁴நஸ்யைகஸ்ய ஸத்த்வரஜஸ்தமாம்ஸி தேஷாம் த⁴ர்மா லோஹிதத்வாத³யஸ்தைரிதி ।

ப்ரஜாஸ்த்ரைகு³ண்யாந்விதா இதி ।

ஸுக²து³:க²மோஹாத்மிகா: । ததா²ஹி - மைத்ரதா³ரேஷு நர்மதா³யாம் மைத்ரஸ்ய ஸுக²ம், தத்கஸ்ய ஹேதோ:, தம் ப்ரதி ஸத்த்வஸ்ய ஸமுத்³ப⁴வாத் । ததா²ச தத்ஸபத்நீநாம் து³:க²ம், தத்கஸ்ய ஹேதோ:, தா: ப்ரதி ரஜ:ஸமுத்³ப⁴வாத் , ததா² சைத்ரஸ்ய தாமவிந்த³தோ மோஹோ விஷாத³:, ஸ கஸ்ய ஹேதோ:, தம் ப்ரதி தம:ஸமுத்³ப⁴வாத் । நர்மத³யா ச ஸர்வே பா⁴வா வ்யாக்²யாதா: । ததி³த³ம் த்ரைகு³ண்யாந்விதத்வம் ப்ரஜாநாம் ।

அநுஶேத இதி வ்யாசஷ்டே -

தாமேவாவித்³யயேதி ।

விஷயா ஹி ஶப்³தா³த³ய: ப்ரக்ருதிவிகாரஸ்த்ரைகு³ண்யேந ஸுக²து³:க²மோஹாத்மாந இந்த்³ரியமநோ(அ)ஹங்காரப்ரணாலிகயா பு³த்³தி⁴ஸத்த்வமுபஸங்க்ராமந்தி । தேந தத்³பு³த்³தி⁴ஸத்த்வம் ப்ரதா⁴நவிகார: ஸுக²து³:க²மோஹாத்மகம் ஶப்³தா³தி³ரூபேண பரிணமதே । சிதிஶக்திஸ்த்வபரிணாமிந்யப்ரதிஸங்க்ரமாபி பு³த்³தி⁴ஸத்த்வாதா³த்மநோ விவேகமபு³த்⁴யமாநா பு³த்³தி⁴வ்ருத்த்யைவ விபர்யாஸேநாவித்³யயா பு³த்³தி⁴ஸ்தா²ந்ஸுகா²தீ³நாத்மந்யபி⁴மந்யமாநா ஸுகா²தி³மதீவ ப⁴வதி ।

ததி³த³முக்தம் -

ஸுகீ² து³:கீ² மூடோ⁴(அ)ஹமித்யவிவேகதயா ஸம்ஸரதி ।

ஏக: । ஸத்த்வபுருஷாந்யதாக்²யாதிஸமுந்மூலிதநிகி²லவாஸநாவித்³யாநுப³ந்த⁴ஸ்த்வந்யோ ஜஹாத்யேநாம் ப்ரக்ருதிம் ।

ததி³த³முக்தம் -

அந்ய: புநரிதி ।

பு⁴க்தபோ⁴கா³மிதி வ்யாசஷ்டே -

க்ருதபோ⁴கா³பவர்கா³ம் ।

ஶப்³தா³த்³யுபலப்³தி⁴ர்போ⁴க³: । கு³ணபுருஷாந்யதாக்²யாதிரபவர்க³: । அபவ்ருஜ்யதே ஹி தயா புருஷ இதி । ஏவம் ப்ராப்தே(அ)பி⁴தீ⁴யதே - ந தாவத் “அஜோ ஹ்யேகோ ஜுஷமாணோ(அ)நுஶேதே ஜஹாத்யேநாம் பு⁴க்தபோ⁴கா³மஜோ(அ)ந்ய:”(ஶ்வே. உ. 4 । 5) இத்யேததா³த்மபே⁴த³ப்ரதிபாத³நபரமபி து ஸித்³த⁴மாத்மபே⁴த³மநூத்³ய ப³ந்த⁴மோக்ஷௌ ப்ரதிபாத³யதீதி । ஸ சாநூதி³தோ பே⁴த³: “ஏகோ தே³வ: ஸர்வபூ⁴தேஷு கூ³ட⁴: ஸர்வவ்யாபீ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா”(ஶ்வே.உ. 6 । 11) இத்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴ராத்மைகத்வப்ரதிபாத³நபராபி⁴ர்விரோதா⁴த்கல்பநிகோ(அ)வதிஷ்ட²தே । ததா²ச ந ஸாங்க்²யப்ரக்ரியாப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமித்யஜாவாக்யம் சமஸவாக்யவத்பரிப்லவமாநம் ந ஸ்வதந்த்ரப்ரதா⁴நநிஶ்சயாய பர்யாப்தம் । ததி³த³முக்தம் ஸூத்ரக்ருதா - “சமஸவத³விஶேஷாத்”(ப்³ர. ஸூ. 1 । 4 । 8) இதி ॥ 8 ॥