सौगतमतासङ्गत्ये सूत्रस्य हेत्वन्तरपरत्वमाह -
अपि चेति ।
तदेव वक्तुं तन्मतमनुभाषते -
वैनाशिका इति ।
संस्कृतमुत्पाद्यं त्रयादन्यदित्युक्तम् । किं तत्त्रयं तदाह -
तदपीति ।
तस्यापि क्षणिकत्वादुत्पाद्यत्वाच्च नान्यत्वप्रतियोगित्वमित्यशङ्क्याह -
त्रयमपीति ।
वस्तुप्रतियोगिकान्यत्वं वस्त्वन्तरस्यापीत्याशङ्क्योक्तम् -
अभावेति ।
अभावस्यापि प्रतियोगिद्वारा सोपाख्यत्वमित्याशङ्क्याह -
निरुपाख्यमिति ।
प्रतीपा सङ्ख्या प्रतिसङ्ख्या सन्तमिममसन्तं करोमीति धीस्तया निरोधस्तथेति व्युत्पादयति -
बुद्धीति ।
स्तम्भादीनां प्रतिक्षणं स्वारसिको विनाश इत्यप्रतिसङ्ख्यानिरोधं व्याचष्टे -
तद्विपरीत इति ।
आवरणाभावव्यङ्गयं शब्दवद्द्रव्यं व्यवच्छेत्तुं मात्रपदम् ।
पराभ्युपगममुक्त्वा सूत्रविषयं परिशिनष्टि -
तेषामिति ।
तात्पर्यमुक्त्वा प्रतिज्ञां विभजते -
प्रतिसङ्ख्येति ।
तन्न प्रश्नपूर्वकं हेतुमाह -
कस्मादिति ।
हेतुं व्याख्यातुं विकल्पयति -
एतौ हीति ।
भावशब्दः सन्तानिवाची । तत्राद्यं दूषयति -
न तावदिति ।
योऽसावन्त्यः सन्तानी स किञ्चिदारभते न वा । नाद्यः, अन्त्यत्वासिद्धेः, सन्तानानुच्छेदाच्च । द्वितीयेऽर्थक्रियाभावात्तदसत्त्वे तज्जनकमपि सर्वमसदित्यनेन क्रमेणासन्तः सर्वे सन्तानिनः स्युः । न च विजातीयक्षणोत्पादकत्वेनार्थक्रियाकारित्वं सजातीयानुत्पादकत्वेन च सन्तानोच्छित्तिः, एकस्मिन्नेव सन्तानेऽनेकसन्तानप्रसङ्गात् । अतः सन्तानानुच्छेदान्न तद्गोचरौ निरोधावित्यर्थः ।
न द्वितीय इत्याह -
नापीति ।
निरन्वयं व्याचष्टे -
निरुपाख्य इति ।
घटकपालादिषु सर्वत्र सैवेयं मृदिति प्रत्यभिज्ञानादन्वयिनो नाशाभावावगतेरिति हेतुमाह -
सर्वास्विति ।
बीजाङ्कुरादानामुत्तरोत्तरकार्ये प्रत्यभिज्ञानाभावादन्वयिविच्छित्तिरित्याशङ्क्याह -
अस्पष्टेति ।
तास्वपि नान्वयी विच्छिद्यते, घटकपालादौ दृष्टेनान्वय्यविच्छेदेन विवादस्थलेऽपि तदनुमानात् । विमतं न निरन्वयविनाशि, कार्यत्वात् , घटादिवदित्यर्थः ।
अन्वय्यविच्छेदेऽपि विच्छेदोऽवस्थानामात्यन्तिकःस्यादित्याशङ्क्य नावस्था निरन्वयनाशिन्यस्तासामनिर्वाच्यतयान्वयिमात्रत्वात्तस्य च सत्त्वेनाधिष्ठानत्वादनाशादित्युपसंहरति -
तस्मादिति ॥ २२ ॥