ब्रह्मसूत्रभाष्यम्
द्वितीयोऽध्यायःद्वितीयः पादः
न्यायनिर्णयव्याख्या
 
प्रतिसंख्याऽप्रतिसंख्यानिरोधाप्राप्तिरविच्छेदात् ॥ २२ ॥
अपि वैनाशिकाः कल्पयन्तिबुद्धिबोध्यं त्रयादन्यत्संस्कृतं क्षणिकं चेतितदपि त्रयम्प्रतिसंख्याप्रतिसंख्यानिरोधौ आकाशं चेत्याचक्षतेत्रयमपि चैतत् अवस्तु अभावमात्रं निरुपाख्यमिति मन्यन्तेबुद्धिपूर्वकः किल विनाशो भावानां प्रतिसंख्यानिरोधो नाम भाष्यतेतद्विपरीतोऽप्रतिसंख्यानिरोधःआवरणाभावमात्रमाकाशमितितेषामाकाशं परस्तात्प्रत्याख्यास्यतिनिरोधद्वयमिदानीं प्रत्याचष्टेप्रतिसंख्याप्रतिसंख्यानिरोधयोः अप्राप्तिरसम्भव इत्यर्थःकस्मात् ? अविच्छेदात्एतौ हि प्रतिसंख्याप्रतिसंख्यानिरोधौ सन्तानगोचरौ वा स्याताम् , भावगोचरौ वा ? तावत्सन्तानगोचरौ सम्भवतः, सर्वेष्वपि सन्तानेषु सन्तानिनामविच्छिन्नेन हेतुफलभावेन सन्तानविच्छेदस्यासम्भवात्नापि भावगोचरौ सम्भवतः हि भावानां निरन्वयो निरुपाख्यो विनाशः सम्भवति, सर्वास्वप्यवस्थासु प्रत्यभिज्ञानबलेनान्वय्यविच्छेददर्शनात् , अस्पष्टप्रत्यभिज्ञानास्वप्यवस्थासु क्वचिद्दृष्टेनान्वय्यविच्छेदेनान्यत्रापि तदनुमानात्तस्मात्परपरिकल्पितस्य निरोधद्वयस्यानुपपत्तिः ॥ २२ ॥

समुदायस्य कार्यकारणभावस्य क्षणिकत्वस्य चासिद्धिरुक्ता । संप्रत्यभ्युपगमान्तरं प्रत्याह -

प्रतिसङ्ख्येति ।