जीवो विषयः, तस्य किं देहोत्पादनाशयोरनौपाधिकमुत्पत्त्यादि न वेति श्रुतिविप्रतिपत्तेः सन्देहे पूर्वपक्षमाह -

स्त इति ।

देहगामित्वादयं व्यपदेशो न जीवजन्मादि साधयेदित्याशङ्क्य चेतनोद्देशेन जातकर्मादिविधानादयमपि व्यपदेशो न देहमात्रगामीत्याह -

जातेति ।

न चोपाध्यपरामर्शादौपाधिकौ तस्य जन्मनाशौ, नापि देहस्य संस्कारविधिः, पुरुषविषयत्वेन प्रसिद्धत्वात् , अतो जीवस्यानौपाधिकोत्पत्तिनाशसिद्धेरजामृतप्रत्यग्ब्रह्मसमन्वयासिद्धिरित्याह -

इति स्यादिति ।

उत्सूत्रं सिद्धान्तमाह -

तामिति ।

उपपत्तिमेव दर्शयति -

शरीरेति ।

उद्देश्योपादेययोर्मिथो विरोधे सत्युपादेयजन्मान्तरफलसाधनविधिविरोधिनोरुद्देश्यच्चेतनजन्ममरणयोर्देहोपाधित्वेनोपचरितत्वाज्जन्मान्तरसाधनकर्मसम्बन्धयोग्यो जन्ममृतिरहितः सन्नात्मा सिध्यतीत्यर्थः ।

आत्मनो जन्माद्यभाव एव शास्त्रीयस्वर्गादिसम्बन्धसिद्धिस्तदन्यथानुपपत्त्या नित्यत्वं तस्येत्युक्तम् । इदानीं श्रुतिसिद्धं चैतदित्याह -

श्रूयते चेति ।

जीवेनापेतं त्यक्तम् । वाव किलेत्यवधारणार्थौ निपातौ । जीवो न म्रियत एवेत्यर्थः ।

पूर्वपक्षबीजमनुभाषते -

नन्विति ।

तदुत्तरत्वेन सूत्रं पातयितुं योजनिकामाह -

सत्यमिति ।

भाक्तो व्यपदेशो मुख्यापेक्षीति मत्वा पृच्छति -

किमिति ।

तत्र सूत्रमवतार्य व्याकरोति -

उच्यत इति ।

तयोस्तद्विषयत्वेन मुख्यत्वे हेतुमाह -

स्थावरेति ।

उपचारे कारणमाह -

तदिति ।

देहगामित्वेन जन्मादिशब्दस्य मुख्यत्वे सौत्रं हेतुमादाय व्याचष्टे -

तदिति ।

देहयोगमनपेक्ष्य साक्षादेव जीवगतौ जन्मनाशशब्दौ किं न स्यातां, तत्राह -

नहीति ।

न केवलमन्वयव्यतिरेकाभ्यामयमर्थोऽवगम्यते किन्तु श्रूत्यापीत्याह -

स वा इति ।

कथं नित्यस्य जायमानत्वं, तत्राह -

शरीरमिति ।

कथं म्रियमाणत्वं, तत्राह -

उत्क्रामन्निति ।

श्रुतेस्तात्पर्यमाह -

शरीरेति ।

यत्तु जातकर्मादिविधानाज्जीवस्यानौपाधिकौ जन्मनाशाविति तत्राह -

जातेति ।

पूर्वोत्तराधिकरणयोरेकार्थतया पौनरुक्त्यमाशङ्क्यार्थभेदमाह -

जीवस्येति ।

तदेवमात्मनो देहोत्पत्त्यादावनौपाधिकोत्पत्त्याद्यभावाज्जातेष्ट्यादिशास्त्राणामौपाधिकतद्विषयत्वादात्मनित्यत्वशास्त्राणां मुख्यार्थत्वादनाद्यनन्तप्रत्यग्ब्रह्मसमन्वयसिद्धिरिति भावः ॥ १६ ॥