सूत्रं व्याचिख्यासुः स्वाम्यनिवृत्तिमात्रमुत्क्रमणमित्यङ्गीकरोति -

उत्क्रान्तिरिति ।

देहे स्वाम्यनिवृत्तौ हेतुमाह -

कर्मेति ।

तथापि गत्यागतिभ्यामणुत्वमात्मनः स्यादपरिच्छिन्नस्य सतस्तदयोगादित्याह -

उत्तरे त्विति ।

घटगमनागमनाम्यां नभसस्तद्भ्रान्तिवदुपाधेरात्मनोऽपि गत्यागतिभ्रान्तिः स्यादित्याशङ्क्य दृष्टान्ते दृष्टत्वात्तथात्वेऽपि कथमागमिकस्य तथात्वमित्याह -

स्वात्मनेति ।

पचतीत्यादौ पाकाद्यनाश्रयस्यापि कर्तृत्वोक्तिवदात्मनो गत्याद्यनाश्रयस्यापि तत्कर्तृत्वमुच्यतामित्याशङ्क्याह -

गमेरिति ।

श्रुतिप्रामाण्याद्गत्यागत्योर्जीवेनैव सम्बन्धे फलितमाह -

अमध्यमेति ।

जीवोऽणुः, अमध्यमपरिमाणत्वे सति गत्यागतिमत्त्वात् , परमाणुवदित्यर्थः ।

स्वाम्यनिवृत्तिमात्रमुत्क्रान्तिरित्युपेत्योक्तम् । सम्प्रति सूत्रोक्तोत्क्रान्तेस्तर्हि पूर्वोत्तरपक्षानुपयोगितेत्याशङ्क्याह -

सत्योश्चेति ।

तत्र हेतुः -

नहीति ।

इतश्च देहादपसर्पणमेवोत्क्रान्तिरित्याह -

देहेति ।

अपादानात्वं विश्लेषावधित्वम् । अन्येभ्यो वा मुखादिभ्यस्तं जीवमुत्क्रमन्तं प्राणोऽनूत्क्रमतीति शेषः ।

किञ्च स्वदेहमध्येऽपि गत्यागतिभावात्परिच्छिन्नो जीव इत्याह -

स इति ।

जीवश्चक्षुरादीन्द्रियाणि गृहीत्वा स्वापादौ हृदयं प्रविशति । शुक्रं ज्योतिष्मत्करणजातमादाय पुनर्जागरितमागच्छतीत्यर्थः ।

बाह्यादिवान्तरादपि गत्यादेरात्मनोऽणुत्वमित्याह -

तस्मादिति ॥ २० ॥