तद्व्याख्यातुमन्तःकरणगतानवान्तरभेदानाह -
तच्चेति ।
तत्रतत्र ।
‘मनसा ह्येव पश्यति मनसा श्रृणोति', ‘बुद्धेर्गुणेनात्मगुणेन चैव', ‘बुद्धिश्च न विचेष्टते', ‘विज्ञानेन विज्ञानमादाय', ‘विज्ञानं यज्ञं तनुते', ‘चेतसा वेदितव्यः’ इत्यादिप्रदेशेष्वित्यर्थः ।
एकमेवान्तःकरणं कथमनेकधोच्यते, तत्राह -
क्वचिच्चेति ।
अभिमानप्रधानोऽहङ्कारो विज्ञानम् । चिदाकारप्रधानं चित्तम् । अथ यथोक्तमन्तःकरणमेव नास्ति । नच श्रुत्या तदस्तित्वं, तत्प्रामाण्येऽपि केषाञ्चिद्विसंवादात् , तत्राह -
तच्चेति ।
तत्र हेतुत्वेन सूत्रवयवं व्याकरोति -
अन्यथेति ।
नित्योपलब्धिप्रसङ्गं प्रकटयति -
आत्मेति ।
कारणे सति कार्यं भवत्येवेत्यनियमान्न नित्योपलब्धिप्रसक्तिरिति शङ्कते -
अथेति ।
तर्हि नित्यमेवानुपलब्धिः स्यादपेक्षणीयान्तराभावादित्याह -
तत इति ।
प्रसङ्गस्येष्टत्वमाशङ्क्याह -
नचेति ।
आत्मेन्द्रियार्थसांनिध्येऽपि कदाचिदेव ज्ञानोदयादन्तःकरणमस्तीत्युक्तम् । इदानीं तदनुपगमे दोषान्तरापत्तेरपि तदस्तीति ब्रुवन्नन्यतरनिथमो वेत्येतद्योजयति -
अथवेति ।
अन्यतरस्य शक्तिप्रतिबन्धे का हानिः ; तत्राह -
नचेति ।
अवधानमनुभवितुं स्मर्तुं वा वाञ्छा । नच साऽऽत्मनो धर्मः, तस्याविक्रियत्वात् । नापीन्द्रियाणामन्धादीनामेकैकेन्द्रियाभावेऽपि तद्दर्शनादान्तरत्वाच्च बाह्येन्द्रियधर्मत्वायोगात्तेन परिशेषाद्यस्यावधानानवधाने तदन्तःकरणमस्तीत्याह -
तस्मादिति ।
अनुबुभूषा साश्रया, गुणत्वात् , रूपवदित्यनुमानात्तदधिकरणमन्तःकरणं परिशेषतो लब्धमिति भावः ।
न केवलमन्तःकरणमौपपत्तिकं श्रौतमपीत्याह -
तथा चेति ।
मनः स्वग्राह्यजातिमद्विशेषगुणाधिकरणं, प्रत्यक्षज्ञानकरणत्वात् , चक्षुर्वदित्यभिप्रेत्याह -
कामादयश्चेति ।
बुद्धिसद्भावस्य मानयुक्तिसिद्धत्वे फलितमाह -
तस्मादिति ॥ ३२ ॥