वैदिकानुज्ञापरिहारौ ज्ञानसौकर्यार्थमुदाहरति -

ऋताविति ।

लौकिकावपि तौ दर्शयति -

एवमिति ।

लौकिकवैदिकानुज्ञादेरुक्तरूपत्वेऽपि कथमैकात्म्ये तयोः सिद्धिरित्याशङ्क्याह -

एवमिति ।

आत्मनो देहेन सम्बन्धेऽपि कथमुभयोः सिद्धिः, तत्राह -

देहैरिति ।

आत्मनोऽसङ्गस्य न तैः सङ्गतिरित्याह -

क इति ।

असङ्गत्वेऽपि तस्य देहादिसम्बन्धं दर्शयति -

देहादिरिति ।

उक्ते सम्बन्धे मानमाह -

दृष्टा चेति ।

तस्या अविद्यात्मकत्वेन निवृत्तत्वान्नानुज्ञादिप्रयोजकतेत्याशङ्क्य सम्यग्ज्ञानात्प्रागूर्ध्वं वा तस्या निवृत्तिरिति विकल्प्याद्यं दूषयति -

नहीति ।

अविद्यात्मकत्वात्तस्याः सम्यग्ज्ञानातिरिक्तविरोध्यभावादित्यर्थः ।

निवारकान्तराभावं तुशब्देन परामृश्य सर्वत्रासङ्कुचद्वृत्तित्वमुक्तसम्बन्धस्याह -

प्राक्त्विति ।

अज्ञानावस्थायां देहादियोगस्यानिवृत्तत्वे फलितमाह -

तदेवमिति ।

विशेषो भेदः ।

द्वितीयमालम्बते -

सम्यगिति ।

सम्यग्दर्शनं किमात्मैक्यधीः किं वा देहातिरिक्तधीः । नाद्यः, तद्वतो देहादिसम्बन्धनिवृत्तेरनुज्ञाद्यानर्थक्यस्येष्टत्वादित्याह -

नेति ।

अनुपपत्तिमेव वक्तुं सामान्यन्यायमाह -

हेयेति ।

तथापि कथमात्मैक्यदर्शिनो नियोज्यत्वासिद्धिः, तत्राह -

आत्मनस्त्विति ।

आत्मानतिरिक्ते विषये नियोज्यत्वमाशङ्क्याहेयोपादेयत्वादात्मनो नैवमित्याह -

नचेति ।

द्वितीयं शङ्कते -

शरीरेति ।

व्यतिरेकादर्शने नियोज्यत्वासिद्धेः सति तस्मिन्देहासम्बन्धान्नियोगायोगादनुज्ञाद्यानर्थक्यमित्यर्थः ।

देहाद्व्यतिरेकदर्शिनोऽपि तत्संहतत्वाभिमानिनो नियोज्यत्वयोगादनुज्ञादेरर्थवत्तेत्याह -

नेत्यादिना ।

तदेव विभजते -

सत्यमिति ।

अङ्गीकृतं भागं दर्शयति -

व्यतिरेकेति ।

तर्हि देहादियोगस्य निवृतेरनुज्ञाद्यसिद्धिः, तत्राह -

तथापीति ।

असंहतत्वेऽपि तद्दर्शनाभावे दृष्टान्तमाह -

व्योमादिवदिति ।

व्यतिरेकदर्शिनो नियोज्यत्वं चेदविशेषादैक्यदर्शिनोऽपि स्यादित्याशङ्क्याह -

नहीति ।

देहादिष्वसंहतत्वदर्शिनः संहतत्वधीशून्यस्य सुषुप्तस्येति यावत् ।

तर्हि सम्यग्दर्शिनो विधिनिषेधाभावाद्यथेष्टचेष्टापत्तिः, नेत्याह -

नचेति ।

विषयाभिनिविष्टचेतसो ज्ञानानुदयादवश्यं साधकावस्थायामेवाभिनिवेशत्यागेन भवितव्यम् । तस्य पुनः सम्यग्ज्ञानोदयेऽपि पूर्ववासनातो विषयाभिनिवेशाभावान्नियतप्रवृत्तेर्न यथेष्टचेष्टेत्यर्थः ।

प्रसङ्गागतं त्यक्त्वा प्रकृतमुपसंहरति -

तस्मादिति ।

उपाधिवशादनुज्ञापरिहारावित्यत्र दृष्टान्तमाह -

ज्योतिरिति ।

क्रव्यं मांसमत्तीति श्मशानादिसम्बन्धी वह्निरत्र क्रव्यादित्युच्यते ॥ ४८ ॥