सूत्रं हेतुत्वेन व्याख्यातुं बहिरेव प्रतिज्ञामाह -

नैतदिति ।

तत्र हेतुतया सूत्रं योजयति -

यत इति ।

उपलम्भमभिनयति -

तथाहीति ।

उदस्मात्प्राणा उत्क्रामन्तीत्यत्रोत्क्रान्त्यवधिमत्त्वमस्मादित्युक्तं सशब्देन परामृश्योच्छ्वयनादिधर्मोक्तेर्यस्योच्छ्वयनाध्माने तस्यैवोत्क्रान्त्यवधित्वं देहस्येत्यर्थः ।

अथोच्छ्वयनादिधर्मजातं देहिनोऽस्तु तेन तस्यैवोत्क्रान्त्यवधित्वं नेत्याह -

देहस्येति ।

काण्वश्रुतौ निषिध्यमानोत्क्रान्तेर्देहापादानत्वेऽपि माध्यन्दिनश्रुतौ देहिन एव तदपादानत्वं तस्यैव प्राधन्यादित्याशङ्क्याह -

तदिति ।

विद्याप्रकरणत्वसामान्याद्ब्रह्मविदो देहापादानोत्क्रान्तिनिषेधः शाखाद्वयेऽपि तुल्य इत्यर्थः ।

तच्छब्देन सर्वनाम्ना देहिनः प्रधानतया परामृष्टत्वात्कुतोऽत्र देहधीरित्याशङ्क्याह -

अभेदेति ।

प्राधान्याद्देहिनस्तच्छब्दार्हत्वेऽपि देहदेिनोरभेदोपचाराद्देहिपरामर्शिसर्वनाम्ना देहस्यैव परामर्शात्तस्मादेवोत्क्रान्तिरत्र निषिद्धेति पञ्चमीपाठे व्याख्येयमित्यर्थः ।

माध्यन्दिनपाठस्य सिद्धान्तानुगुण्यमुक्त्वा काण्वपाठस्यापि तदानुगुण्यमाह -

येषां त्विति ।

न तस्येत्यादावपादानापेक्षायां चक्षुष्टो वा मूर्ध्नो वेति देहांशानामुत्क्रान्त्यपादानत्वेन प्रकृतानामिह सम्बन्धात्क्रान्तिनिषेधपरत्वाच्च वाक्यस्य न तस्य प्राणा देहांशेभ्यः सकाशादुत्क्रामन्तीति वाक्यविपरिणामादन्यथा वा प्राप्तनिषेधापातात्सम्बन्धसामान्यार्थषष्ठा्याश्च प्राणेन रक्षन्प्राणमय इत्यादिकर्तृकरणोपाध्युपहितत्वप्रकृतसम्बन्धविशेषपर्यवसानादन्यशाखास्थापादानसम्बन्धविशेषापेक्षाभावात्तस्य करणोपाधिभूताः प्राणा देहावयवेभ्यो नोत्क्रामन्तीति वाक्यार्थः स्यादित्यर्थः ।

इतश्च विद्वदुत्क्रान्तिनिषेधपरं वाक्यमित्याह -

अपिचेति ।

व्यपदेशसामर्थ्यसिद्धमुपसंहरति -

तस्मादिति ।

न केवलं मानाभावादेव गत्युत्क्रान्त्यभावः किन्तु युक्त्यभावादपीत्याह -

नचेति ।

उपपत्त्यभावे हेतुमाह -

निमित्तेति ।

गमनस्य कर्मकरणादिकारकासम्भवादित्यर्थः ।

तयोः सत्त्वे मानं नास्तीत्युक्तं तदसत्त्वे मानमस्तीत्याह -

अत्रेति ॥ १३ ॥