संसारस्य कर्मनिमित्तत्वात्तदभावेऽभावान्मुक्तिरनायाससिद्धेति मतं दर्शयति -
यत्त्विति ।
देहान्तरप्रतिसन्धानं तेन सम्बन्धस्तद्ग्रहणमिति यावत् । एवंवृत्तस्य नित्याद्यनुष्ठानवतो वर्णितचरितस्य मुमुक्षोरित्यर्थः ।
किं शास्त्रादेव मुच्यते किंवा तर्कादिति विकल्प्याद्यं प्रत्याह -
तदसदिति ।
प्रमाणाभावं प्रकटयति -
नहीति ।
द्वितीयमनुवदति -
स्वेति ।
स्वोत्प्रेक्षितमपि युक्तत्वादेष्टव्यमिति पक्षं प्रत्याह -
नचेति ।
निमित्ताभावस्य दुर्ज्ञानत्वं प्रपञ्चयति -
बहूनीति ।
सर्वाण्येव तानि मुमुक्षुदेहे भोगेन क्षपितानीत्याशङ्क्याह -
तेषामिति ।
अनुपभुक्तकर्मणां देहान्तरसम्भवान्नित्याद्यनुष्ठानवतोऽपि तत्त्वज्ञानं विना नास्ति मोक्षाशेति फलितमाह -
इत्यत इति ।
ऐकभविकत्वात्कर्माशयस्य वर्तमानभोगेन क्षपणसम्भवान्मोक्षसिद्धिरित्याशङ्क्य कृतात्ययेऽनुशयवानित्यत्रैकभविकत्वं दूषितमिति मत्वाह -
कर्मेति ।
अनारब्धफलानामपि कर्मणां नित्यनैमित्तिकेभ्यो निवृत्तेरुक्तचरितस्य मुक्तिरिति शङ्कते -
स्यादेतदिति ।
किं तानि सुकृतानामपि क्षेपकाण्याहो दुंरितानामेवेति विकल्प्याद्यं निरस्यति -
नेत्यादिना ।
तेषां सुकृतविरोधित्वे काम्यकर्मोपदेशवैयर्थ्यं तेषामपि तैर्विनाशादिति मन्वानो विरोधं विवृणोति -
सतीति ।
द्वितीयमङ्गीकरोति -
दुरितानां त्विति ।
तर्हि तन्निबर्हणे तावतैव देहान्तराभावान्मुक्तेरैक्यधीवैयर्थ्यं नेत्याह -
न त्विति ।
केवलसुकृतारब्धं शरीरं नास्त्यप्रियस्यापि दुरितफलस्य तत्र दर्शनादित्याशङ्क्याह -
दुश्चरितस्येति ।
किञ्च मुमुक्षुभिरनुष्ठितनित्यनैमित्तिकवशादपि देहान्तरसम्भवान्नोक्तचरितस्य मुक्त्याशास्तीत्याह -
नचेति ।
तेषामानुषङ्गिकफलत्वं सम्भावितमपि न प्रमितमित्याशङ्क्याह -
स्मरतीति ।
निर्मिते आरोपिते सतीति यावत् ।
किञ्च काम्यनिषिद्धकर्मशेषवशादपि देहान्तरसिद्धेर्नोक्तचरितस्य मुक्तिरित्याह -
नचेति ।
अस्मदादीनां स्थूलधियां सम्यग्धियं विना सर्वात्मना काम्याद्यवर्जनेऽपि ज्ञानादशेषकाम्यादिवर्जनसिद्धिरित्याशङ्क्याह -
सुनिपुणानामिति ।
प्रमादो भवत्येवेत्यनियमान्नो जन्मान्तरमित्याशङ्क्याह -
संशयितव्यमिति ।
निमित्तसद्भावेऽपि निश्चयाभावे जन्मान्तरमनिश्चितमसिद्धमेव स्यादित्याशङ्क्याह -
तथापीति ।
तस्य दुर्ज्ञानत्वे जन्मान्तराभावस्यापि तथात्वात्त्वत्पक्षासिद्धिरित्यर्थः ।
किं चात्मनि कर्तृत्वादि स्वाभाविकमारोपितं वाद्येऽपि तत्कार्यं तच्छक्तिर्वा स्वभावः । प्रथमे तस्मिन्निवृत्ते स्थिते वा मुक्तिः । नाद्यः । स्वभावस्य निवर्तयितुमशक्यत्वात् । न द्वितीयो व्याघातादित्याह -
नचेति ।
द्वितीयं शङ्कते -
स्यादिति ।
किं शक्तेरस्ति कार्यारम्भकत्वमुत न । आद्येऽपि सा निरपेक्षा कार्यमारभते सापेक्षा वा । नाद्य इत्याह -
तच्च नेति ।
कल्पान्तरमुत्थापयति -
अथापीति ।
अदृष्टादिनिमित्ताभावादुपभोगलक्षणोऽनर्थो नास्तीत्यर्थः ।
कर्तृत्वभोक्तृत्वयोर्निमित्तसम्बन्धस्यात्मनोऽदृष्टादिनिमित्तैः सम्बन्धस्य च शक्तिद्वारा सदातनत्वात्कदाचित्तस्या भोगारम्भकत्वसम्भवान्न मुक्तिरित्याह -
तच्चेति ।
सा चेत्कार्यं नारभते तर्हि तस्या असत्त्वमेव कार्यैकगम्यत्वादिति मत्वा शक्तेर्वा कार्यस्य वा स्वाभाविकत्वनिरासमुपसंहरति -
तस्मादिति ।
आत्मनि कर्तृत्वादेरारोपितत्वे ज्ञानादेव तन्निवृत्तेर्न कर्मसाध्या मुक्तिरित्युपेत्य ज्ञानमात्रायत्ता सेत्यत्र मानमाह -
श्रुतिश्चेति ।