न केवलमणुवादस्यायुक्तत्वादुपेक्षा किन्तु शिष्टबहिष्कृतत्वाद्ग्रन्थतोऽर्थतश्चाग्राह्यत्वमित्याह -

अपरिग्रहाच्चेति ।

चकारार्थं प्रपञ्चयितुमुपक्रमते -

अपि चेति ।

अत्यन्तभेदज्ञापकमाह -

भिन्नलक्षणादिति ।

द्रव्यगुणकर्मणां द्रव्यत्वगुणत्वकर्मत्वजातयो लक्षणानि, गुणाश्रयत्वाद्युपाधयो वा, निर्गुणत्वे सति जातिमदक्रियत्वं गुणलक्षणम् , संयोगविभागयोर्निरपेक्षकारणं कर्म, नित्यमेकमनेकसमवेतं सामान्यम् , नित्यद्रव्यवृत्तयो विशेषाः, नित्यः सम्बन्धः समवाय इति भिन्नानि लक्षणानि । तैर्मिथोऽत्यन्तभेदसिद्धिरित्यर्थः । तथात्वमत्यन्तभिन्नत्वम् । तेन विरुद्धो यो धर्मधर्मिभावः । गुणादयो न द्रव्यधर्माः स्युः, ततोऽत्यन्तभिन्नत्वात् , शशकुशादिवदित्यर्थः ।

भेदबाधकत्वमुपन्यस्याभेदमाह -

अथ भवतीति ।

गुणादिषु तदधीनत्वं तावदन्वयव्यतिरेकसिद्धम् , तथा च गुणादयो द्रव्याभिन्नाः, द्रव्याधीनत्वात् , यद्यस्माद्भिन्नं तन्न तदधीनम् , यथा शशभिन्नः कुश इत्यर्थः ।

अभेदे द्रव्यं गुण इति शब्दप्रत्ययभेदः कथम् , तत्राह -

द्रव्यमिति ।

कल्पितभेदोऽप्यस्तीत्याशयः । अन्यथात्यन्तभेदवदत्यन्ताभेदेऽपि धर्मधर्मित्वायोगादिति मन्तव्यम् ।

अस्तु गुणादीनां द्रव्यतादात्म्यमिति वदन्तं तार्किकमन्यं प्रत्याह -

तथा सतीति ।

साङ्ख्योऽत्र वेदान्ती ग्राह्यः । यद्वा कापिलस्यापि तादात्म्यसिद्धान्त इति साङ्ख्यग्रहणम् ।

यद्यपि तदधीनत्वं तद्धर्मत्वम् , तच्च धूमे नास्ति, अग्निं विनापि भावात् , तथापि तत्कार्यत्वं तदधीनत्वं मत्वा व्यभिचारं शङ्कते -

नन्विति ।

कार्यत्वमन्यत्वं चाङ्गीकरोति -

सत्यमिति ।

तथापि तादात्म्येन प्रतीयमानत्वस्य हेतोर्विवक्षितत्वान्न व्यभिचार इत्याशयः ।