ப்ரதீகமாதா³ய வ்யாசஷ்டே —
உஷா இத்யாதி³நா ।
ஸ்மாரணார்த²த்வமேவ நிபாதஸ்ய ஸ்பு²டயதி —
ப்ரஸித்³த⁴மிதி ।
ஶாஸ்த்ரீயே லௌகிகே ச வ்யவஹாரே ப்ரஸித்³தோ⁴ ப்³ராஹ்மோ முஹூர்தஸ்தம் காலமிதி யாவத் ।
உஷஸி ஶிர:ஶப்³த³ப்ரயோகே³ தி³நாவயவேஷு தஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யம் ஹேதுமாஹ —
ப்ராதா⁴ந்யாதி³தி ।
ததா²பி கத²ம் தத்ர தச்ச²ப்³த³ப்ரயோக³ஸ்தத்ரா(அ)(அ)ஹ —
ஶிரஶ்சேதி ।
ஆஶ்வமேதி⁴காஶ்வஶிரஸ்யுஷஸோ த்³ருஷ்டி: கர்தவ்யேத்யாஹ —
அஶ்வஸ்யேதி ।
காலாதி³த்³ருஷ்டிரஶ்வாங்கே³ஷு கிமிதி க்ஷிப்யதே(அ)ஶ்வாங்க³த்³ருஷ்டிரேவ தேஷு கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —
கர்மாங்க³ஸ்யேதி ।
அங்கே³ஷ்வநங்க³மதிக்ஷேபே ஹேத்வந்தரமாஹ —
ப்ராஜாபத்யத்வம் சேதி ।
அஶ்வஸ்ய ஸேத்ஸ்யதீதி ஶேஷ:, தத்ர ஹேது: —
ப்ரஜாபதீதி ।
நநு காலாதி³த்³ருஷ்ட்யோ(அ)ஶ்வாவயவேஷ்வாரோப்யந்தே ந தஸ்ய ப்ரஜாபதித்வம் க்ரியதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —
காலேதி ।
காலாத்³யாத்மகோ ஹி ப்ரஜாபதி: । தயா ச யதா² ப்ரதிமாயாம் விஷ்ணுத்வகரணம் தத்³த்³ருஷ்டிஸ்ததா² காலாதி³த்³ருஷ்டிரஶ்வாவயவேஷு தஸ்ய ப்ரஜாபதித்வகரணம் । அஶ்வமேதா⁴தி⁴காரீ ஹி ஸத்யஶ்வே கர்மணோ வீர்யவத்தரத்வார்த²ம் காலாதி³த்³ருஷ்டீரஶ்வாவயவேஷு குர்யாத் । தத³நதி⁴காரீ த்வஶ்வாபா⁴வே ஸ்வாத்மாநமஶ்வம் கல்பயித்வா ஸ்வஶிர:ப்ரப்⁴ருதிஷு காலாதி³த்³ருஷ்டிகரணேந ப்ரஜாபதித்வம் ஸம்பாத்³ய ப்ரஜாபதிரஸ்மீதி ஜ்ஞாநாத்தத்³பா⁴வம் ப்ரதிபத்³யேதேதி பா⁴வ: ।
சக்ஷுஷி ஸூர்யத்³ருஷ்டௌ ஹேதுமாஹ —
ஶிரஸ இதி ।
உஷஸோ(அ)நந்தரத்வம் ஸூர்யே த்³ருஷ்டம் சக்ஷுஷி ச ஶிரஸோ(அ)நந்தரத்வம் த்³ருஶ்யதே தஸ்மாத்தத்ர தத்³த்³ருஷ்டிர்யுக்தேத்யர்த²: ।
தத்ரைவ ஹேத்வந்தரமாஹ —
ஸூர்யேதி ।
“ஆதி³த்யஶ்சக்ஷுர்பூ⁴த்வா(அ)க்ஷிணீ ப்ராவிஶத்” இதி ஶ்ருதேஶ்சக்ஷுஷி ஸூர்யோ(அ)தி⁴ஷ்டா²த்ரீ தே³வதா தேந ஸாமீப்யாத்தத்ர தத்³த்³ருஷ்டிரித்யர்த²: । அஶ்வப்ராணே வாயுத்³ருஷ்டௌ சலநஸ்வாபா⁴வ்யம் ஹேது: ।
அஶ்வஸ்ய விதா³ரிதே முகே² ப⁴வத்வக்³நித்³ருஷ்டிஸ்ததா²(அ)பி பர்யாயோபாதா³நம் வ்யர்த²மித்யாஶங்க்ய க்ரவ்யாதா³தி³வ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் விஶேஷணமித்யாஹ —
வைஶ்வாநர இத்யக்³நேரிதி ।
“அக்³நிர்வாக்³பூ⁴த்வா முக²ம் ப்ராவிஶத்” இதி ஶ்ருதிமாஶ்ரித்ய முகே² தத்³த்³ருஷ்டௌ ஹேதுமாஹ —
முக²ஸ்யேதி ।
அதி⁴கமாஸமநுஸ்ருத்ய த்ரயோத³ஶமாஸோ வேத்யுக்தம் ।
ஶரீரே ஸம்வத்ஸரத்³ருஷ்டிரித்யத்ரா(அ)(அ)த்மத்வம் ஹேதுமாஹ —
காலேதி ।
ஆத்மா ஹஸ்தாதீ³நாமங்கா³நாமிதி ஶேஷ: ।
காலாவயவாநாம் ஸம்வத்ஸரஸ்யா(அ)(அ)த்மத்வவத³ங்கா³நாம் ஶரீரஸ்யா(அ)(அ)த்மத்வே ப்ரமாணமாஹ —
மத்⁴யம் ஹீதி ।
புநருக்தேரர்த²வத்த்வமாஹ —
அஶ்வஸ்யேதி ।
ப்ருஷ்டே த்³யுலோகத்³ருஷ்டௌ ஹேதுமாஹ —
ஊர்த்⁴வத்வேதி ।
உத³ரே(அ)ந்தரிக்ஷத்³ருஷ்டௌ நிமித்தமாஹ —
ஸுஷிரத்வேதி ।
பாதா³ அஸ்யந்தே யஸ்மிந்நிதி வ்யுத்பத்திமாஶ்ரித்ய விவக்ஷிதமாஹ —
பாதே³தி ।
அஶ்வஸ்ய ஹி கு²ரே பாதா³ஸநத்வஸாமாந்யாத்ப்ருதி²வீத்³ருஷ்டிரித்யர்த²: ।
பார்ஶ்வயோர்தி³க்சதுஷ்டயத்³ருஷ்டௌ ஹேதுமாஹ —
பார்ஶ்வேநேதி ।
த்³வே பார்ஶ்வே சதஸ்ரஶ்ச தி³ஶஸ்தத்ர கத²ம் தயோஸ்ததா³ரோபணம் த்³வாப்⁴யாமேவ த்³வயோ: ஸம்ப³ந்தா⁴தி³தி ஶங்கதே —
பார்ஶ்வயோரிதி ।
யத்³யபி த்³வே தி³ஶௌ த்³வாப்⁴யாம் பார்ஶ்வாப்⁴யாம் ஸம்ப³த்⁴யேதே ததா²(அ)ப்யஶ்வஸ்ய ப்ராங்முக²த்வே ப்ரத்யங்முக²த்வே ச த³க்ஷிணோத்தரயோஸ்தந்முக²த்வே ச ப்ராக்ப்ரதீச்யோர்தி³ஶோஸ்தாப்⁴யாம் ஸம்ப³ந்த⁴ஸம்ப⁴வாத்தத்ர தத்³த்³ருஷ்டிரவிருத்³தே⁴தி பரிஹரதி —
நேத்யாதி³நா ।
தது³பபத்தௌ சாஶ்வஸ்ய சரிஷ்ணுத்வம் ஹேதூகர்தவ்யம் । பார்ஶ்வாஸ்தி²ஷ்வவாந்தரதி³ஶாமாரோபே பார்ஶ்வதி³க்ஸம்ப³ந்தோ⁴ ஹேது: ।
ருதவ: ஸம்வத்ஸரஸ்யாங்கா³நி ஹஸ்தாதீ³நி ச தே³ஹஸ்யாவயவாஸ்தஸ்மாத்³ருதுத்³ருஷ்டிரங்கே³ஷு கர்தவ்யேத்யாஹ —
ருதவ இதி ।
அஸ்தி மாஸாதீ³நாம் ஸம்வத்ஸரஸந்தி⁴த்வமஸ்தி ச ஶரீரஸந்தி⁴த்வம் பர்வணாமதஸ்தேஷு மாஸாதி³த்³ருஷ்டிரித்யாஹ —
ஸந்தீ⁴தி ।
யுக³ஸஹஸ்ராப்⁴யாம் ப்ராஜாபத்யமேகமஹோராத்ரம் । அயநாப்⁴யாம் தை³வம் । பக்ஷாப்⁴யாம் பித்ர்யம் । ஷஷ்டிக⁴டிகாபி⁴ர்மாநுஷமிதி பே⁴த³: ।
ப்ரதிஷ்டா²ஶப்³த³ஸ்ய பாத³விஷயத்வம் வ்யுத்பாத³யதி —
ப்ரதிதிஷ்ட²தீதி ।
பாதே³ஷ்வஹோராத்ரத்³ருஷ்டிஸித்³த்⁴யர்த²ம் யுக்திமுபபாத³யதி —
அஹோராத்ரைரிதி ।
அஸ்தி²ஷு நக்ஷத்ரத்³ருஷ்டௌ ஹேதுமாஹ —
ஶுக்லத்வேதி ।
நப⁴:ஶப்³தே³நாந்தரிக்ஷம் கிமிதி ந க்³ருஹ்யதே முக்²யே ஸத்யுபசாராயோகா³தி³த்யாஶங்க்ய புநருக்திம் பரிஹர்துமித்யாஹ —
அந்தரிக்ஷஸ்யேதி ।
உத³கம் ஸிஞ்சந்தி மேதா⁴ மாம்ஸாநி ருதி⁴ரமத: ஸேககர்த்ருத்வஸாமாந்யாந்மாம்ஸேஷு மேத⁴த்³ருஷ்டிரித்யாஹ —
உத³கேதி ।
அஶ்வஜட²ரவிபரிவர்திந்யர்த⁴ஜீர்ணே ஸிகதாத்³ருஷ்டௌ ஹேதுமாஹ —
விஶ்லிஷ்டேதி ।
கிமிதி கு³த³ஶப்³தே³ந பாயுரேவ ந க்³ருஹ்யதே ஶிராக்³ரஹணே ஹி முக்²யார்தா²திக்ரம: ஸ்யாத்தத்ராஹ —
ப³ஹுவசநாச்சேதி ।
சகாரோ(அ)வதா⁴ரணார்த²: । யத்³யபி ப³ஹூக்த்யா ஶிராப்⁴யோ(அ)ர்தா²ந்தரமபி கு³த³ஶப்³த³மர்ஹதி ததா²(அ)பி ஸ்யந்த³நஸாத்³ருஶ்யாத்தாஸ்வேவ ஸிந்து⁴த்³ருஷ்டிரிதி தாஸாமிஹ க்³ரஹணமிதி பா⁴வ: ।
குதோ மாம்ஸக²ண்ட³யோர்த்³வித்வமேகத்ர ப³ஹுவசநாத்³ப³ஹுத்வப்ரதீதேரித்யாஶங்க்ய தா³ரா இதிவத்³ப³ஹூக்தேர்க³திமாஹ —
க்லோமாந இதி ।
தயோ: பர்வதத்³ருஷ்டௌ ஹேதுத்³வயமாஹ —
காடி²ந்யாதி³த்யாதி³நா ।
க்ஷுத்³ரத்வஸாத⁴ர்ம்யாதோ³ஷதி⁴த்³ருஷ்டிர்லோமஸு மஹத்த்வஸாமாந்யாத்³வநஸ்பதித்³ருஷ்டிஶ்சாஶ்வகேஶேஷு கர்தவ்யேத்யாஹ —
யதா²ஸம்ப⁴வமிதி ।
பூர்வத்வஸாமாந்யாந்மத்⁴யாஹ்நாத்ப்ராக³வஸ்தா²தி³த்யத்³ருஷ்டிரஶ்வஸ்ய நாபே⁴ரூர்த்⁴வபா⁴கே³ கர்தவ்யேத்யாஹ —
உத்³யந்நித்யாதி³நா ।
அபரத்வஸாத்³ருஶ்யாத³ஶ்வஸ்ய நாபே⁴ரபரார்தே⁴ மத்⁴யாஹ்நாத³நந்தரபா⁴வ்யாதி³த்யத்³ருஷ்டி:கார்யேத்யாஹ —
நிம்லோசந்நித்யாதி³நா ।
விஜ்ரும்ப⁴த இத்யாதௌ³ ப்ரத்யயார்தோ² ந விவக்ஷித: ।
விஜ்ரும்ப⁴ணம் முக²விதா³ரணம் வித்³யோதநம் புநர்மேக⁴க³தமதோ வித்³யோதநத்³ருஷ்டிர்ஜ்ரும்ப⁴ணே கர்தவ்யேத்யாஹ —
முகே²தி ।
ஸ்தநயதீதி ஸ்தநிதமுச்யதே தத்³த்³ருஷ்டிர்கா³த்ரகம்பே கர்தவ்யேத்யத்ர ஹேதுமாஹ —
க³ர்ஜநேதி ।
மூத்ரகரண வர்ஷணத்³ருஷ்டௌ காரணமாஹ —
ஸேசநேதி ।
அஶ்வஸ்ய ஹேஷிதஶப்³தே³ நாஸ்த்யாரோபணமித்யதோ ந ஸாத்³ருஶ்யம் வக்தவ்யமித்யாஹ —
நாத்ரேதி ॥1॥