బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
ప్రథమోఽధ్యాయఃతృతీయం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
అథాత్మనేఽన్నాద్యమాగాయద్యద్ధి కిఞ్చాన్నమద్యతేఽనేనైవ తదద్యత ఇహ ప్రతితిష్ఠతి ॥ ౧౭ ॥
అథాత్మనే । యథా వాగాదిభిరాత్మార్థమాగానం కృతమ్ ; తథా ముఖ్యోఽపి ప్రాణః సర్వప్రాణసాధారణం ప్రాజాపత్యఫలమాగానం కృత్వా త్రిషు పవమానేషు, అథ అనన్తరం శిష్టేషు నవసు స్తోత్రేషు, ఆత్మనే ఆత్మార్థమ్ , అన్నాద్యమ్ అన్నం చ తదాద్యం చ అన్నాద్యమ్ , ఆగాయత్ । కర్తుః కామసంయోగో వాచనిక ఇత్యుక్తమ్ । కథం పునస్తదన్నాద్యం ప్రాణేనాత్మార్థమాగీతమితి గమ్యత ఇత్యత్ర హేతుమాహ — యత్కిఞ్చేతి — సామాన్యాన్నమాత్రపరామర్శార్థః ; హీతి హేతౌ ; యస్మాల్లోకే ప్రాణిభిర్యత్కిఞ్చిదన్నమద్యతే భక్ష్యతే తదనేనైవ ప్రాణేనైవ ; అన ఇతి ప్రాణస్యాఖ్యా ప్రసిద్ధా ; అనః శబ్దః సాన్తః శకటవాచీ, యస్త్వన్యః స్వరాన్తః స ప్రాణపర్యాయః ; ప్రాణేనైవ తదద్యత ఇత్యర్థః ; కిఞ్చ, న కేవలం ప్రాణేనాద్యత ఎవాన్నాద్యమ్ , తస్మిఞ్శరీరాకారపరిణతేఽన్నాద్యే ఇహ, ప్రతితిష్ఠతి ప్రాణః ; తస్మాత్ప్రాణేనాత్మనః ప్రతిష్ఠార్థమాగీతమన్నాద్యమ్ । యదపి ప్రాణేనాన్నాదనం తదపి ప్రాణస్య ప్రతిష్ఠార్థమేవేతి న వాగాదిష్వివ కల్యాణాసఙ్గజపాప్మసమ్భవః ప్రాణేఽస్తి ॥

ఉపాస్యస్య ప్రాణస్య కార్యకరణసంగాతస్య విధారకత్వం నామ గుణాన్తరం వక్తుముత్తరవాక్యమ్ , తదాదాయ వ్యాకరోతి —

అథేత్యాదినా ।

కథముద్గాతుర్విక్రీతస్య ఫలసంబన్ధస్తత్రాఽఽహ —

కర్తురితి ।

అన్నాగానమార్త్విజ్యమిత్యత్ర ప్రశ్నపూర్వకం వాక్యశేషమనుకూలయతి —

కథమిత్యాదినా ।

తమేవ హేతుమాహ —

యస్మాదితి ।

ప్రాణేనైవ తదద్యత ఇతి సంబన్ధః । యస్మాదిత్యస్య తస్మాదిత్యాదిభాష్యేణాన్వయః ।

అనితేర్ధాతోరనశబ్దశ్చేత్ప్రాణపర్యాయస్తర్హి కథం శకటే తచ్ఛబ్దప్రయోగస్తత్రాఽఽహ —

అనఃశబ్ద ఇతి ।

ఇతశ్చ ప్రాణస్య స్వార్థమన్నాగానం యుక్తమిత్యాహ —

కిఞ్చేతి ।

ప్రాణేన వాగాదివదాత్మార్థమన్నమాగీతం చేత్తర్హి తస్యాపి పాప్మవేధః స్యాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

యదపీతి ।

ఇహాన్నే దేహాకారపరిణతే ప్రాణస్తిష్ఠతి తదనుసారిణశ్చ వాగాదయః స్థితిభాజోఽతః స్థిత్యర్థం ప్రాణస్యాన్నమితి న పాప్మవేధస్తస్మిన్నస్తీత్యర్థః ॥౧౭॥