ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:த்ருதீயம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
தே தே³வா அப்³ருவந்நேதாவத்³வா இத³ம் ஸர்வம் யத³ந்நம் ததா³த்மந ஆகா³ஸீரநு நோ(அ)ஸ்மிந்நந்ந ஆப⁴ஜஸ்வேதி தே வை மாபி⁴ஸம்விஶதேதி ததே²தி தம் ஸமந்தம் பரிண்யவிஶந்த । தஸ்மாத்³யத³நேநாந்நமத்தி தேநைதாஸ்த்ருப்யந்த்யேவம் ஹ வா ஏநம் ஸ்வா அபி⁴ஸம்விஶந்தி ப⁴ர்தா ஸ்வாநாம் ஶ்ரேஷ்ட²: புர ஏதா ப⁴வத்யந்நாதோ³(அ)தி⁴பதிர்ய ஏவம் வேத³ ய உ ஹைவம்வித³ம் ஸ்வேஷு ப்ரதி ப்ரதிர்பு³பூ⁴ஷதி ந ஹைவாலம் பா⁴ர்யேப்⁴யோ ப⁴வத்யத² ய ஏவைதமநு ப⁴வதி யோ வைதமநு பா⁴ர்யாந்பு³பூ⁴ர்ஷதி ஸ ஹைவாலம் பா⁴ர்யேப்⁴யோ ப⁴வதி ॥ 18 ॥
தே தே³வா: । நந்வவதா⁴ரணமயுக்தம் ‘ப்ராணேநைவ தத³த்³யதே’ இதி, வாகா³தீ³நாமப்யந்நநிமித்தோபகாரத³ர்ஶநாத் ; நைஷ தோ³ஷ:, ப்ராணத்³வாரத்வாத்தது³பகாரஸ்ய । கத²ம் ப்ராணத்³வாரகோ(அ)ந்நக்ருதோ வாகா³தீ³நாமுபகார இத்யேதமர்த²ம் ப்ரத³ர்ஶயந்நாஹ — தே வாகா³த³யோ தே³வா:, ஸ்வவிஷயத்³யோதநாத்³தே³வா:, அப்³ருவந் உக்தவந்தோ முக்²யம் ப்ராணம் — ‘இத³ம் ஏதாவத் , நாதோ(அ)தி⁴கமஸ்தி ; வா இதி ஸ்மரணார்த²: ; இத³ம் தத்ஸர்வமேதாவதே³வ ; கிம் ? யத³ந்நம் ப்ராணஸ்தி²திகரமத்³யதே லோகே, தத்ஸர்வமாத்மநே ஆத்மார்த²ம் , ஆகா³ஸீ: ஆகீ³தவாநஸி ஆகா³நேநாத்மஸாத்க்ருதமித்யர்த²: ; வயம் சாந்நமந்தரேண ஸ்தா²தும் நோத்ஸஹாமஹே ; அத: அநு பஶ்சாத் , ந: அஸ்மாந் , அஸ்மிந்நந்நே ஆத்மார்தே² தவாந்நே, ஆப⁴ஜஸ்வ ஆபா⁴ஜயஸ்வ ; ணிசோ(அ)ஶ்ரவணம் சா²ந்த³ஸம் ; அஸ்மாம்ஶ்சாந்நபா⁴கி³ந: குரு’ । இதர ஆஹ — ‘தே யூயம் யதி³ அந்நார்தி²ந: வை, மா மாம் , அபி⁴ஸம்விஶத ஸமந்ததோ மாமாபி⁴முக்²யேந நிவிஶத’ — இதி ஏவமுக்தவதி ப்ராணே, ததே²தி ஏவமிதி, தம் ப்ராணம் பரிஸமந்தம் பரிஸமந்தாத் , ந்யவிஶந்த நிஶ்சயேநாவிஶந்த, தம் ப்ராணம் பரிவேஷ்ட்ய நிவிஷ்டவந்த இத்யர்த²: । ததா² நிவிஷ்டாநாம் ப்ராணாநுஜ்ஞயா தேஷாம் ப்ராணேநைவாத்³யமாநம் ப்ராணஸ்தி²திகரம் ஸத³ந்நம் த்ருப்திகரம் ப⁴வதி ; ந ஸ்வாதந்த்ர்யேணாந்நஸம்ப³ந்தோ⁴ வாகா³தீ³நாம் । தஸ்மாத்³யுக்தமேவாவதா⁴ரணம் — ‘அநேநைவ தத³த்³யதே’ இதி । ததே³வ சாஹ — தஸ்மாத் யஸ்மாத்ப்ராணாஶ்ரயதயைவ ப்ராணாநுஜ்ஞயாபி⁴ஸந்நிவிஷ்டா வாகா³தி³தே³வதாஸ்தஸ்மாத் , யத³ந்நம் , அநேந ப்ராணேந, அத்தி லோக:, தேநாந்நேந, ஏதா வாகா³த்³யா:, த்ருப்யந்தி । வாகா³த்³யாஶ்ரயம் ப்ராணம் யோ வேத³ — ‘வாகா³த³யஶ்ச பஞ்ச ப்ராணாஶ்ரயா:’ இதி, தமப்யேவம் , ஏவம் ஹ வை, ஸ்வா ஜ்ஞாதய:, அபி⁴ஸம்விஶந்தி வாகா³த³ய இவ ப்ராணம் ; ஜ்ஞாதீநாமாஶ்ரயணீயோ ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ராய: । அபி⁴ஸந்நிவிஷ்டாநாம் ச ஸ்வாநாம் , ப்ராணவதே³வ வாகா³தீ³நாம் , ஸ்வாந்நேந ப⁴ர்தா ப⁴வதி ; ததா² ஶ்ரேஷ்ட²: ; புரோ(அ)க்³ரத:, ஏதா க³ந்தா, ப⁴வதி, வாகா³தீ³நாமிவ ப்ராண: ; ததா² அந்நாதோ³(அ)நாமயாவீத்யர்த²: ; அதி⁴பதிரதி⁴ஷ்டா²ய ச பாலயிதா ஸ்வதந்த்ர: பதி: ப்ராணவதே³வ வாகா³தீ³நாம் ; ய ஏவம் ப்ராணம் வேத³ தஸ்யைதத்³யதோ²க்தம் ப²லம் ப⁴வதி । கிஞ்ச ய உ ஹைவம்வித³ம் ப்ராணவித³ம் ப்ரதி, ஸ்வேஷு ஜ்ஞாதீநாம் மத்⁴யே, ப்ரதி: ப்ரதிகூல:, பு³பூ⁴ஷதி ப்ரதிஸ்பர்தீ⁴ப⁴விதுமிச்ச²தி, ஸோ(அ)ஸுரா இவ ப்ராணப்ரதிஸ்பர்தி⁴நோ ந ஹைவாலம் ந பர்யாப்த:, பா⁴ர்யேப்⁴ய: ப⁴ரணீயேப்⁴ய:, ப⁴வதி, ப⁴ர்துமித்யர்த²: । அத² புநர்ய ஏவ ஜ்ஞாதீநாம் மத்⁴யே ஏதமேவம்வித³ம் வாகா³த³ய இவ ப்ராணம் , அநு அநுக³தோ ப⁴வதி, யோ வா ஏதமேவம்வித³ம் , அந்வேவ அநுவர்தயந்நேவ, ஆத்மீயாந்பா⁴ர்யாந்பு³பூ⁴ர்ஷதி ப⁴ர்துமிச்ச²தி, யதை²வ வாகா³த³ய: ப்ராணாநுவ்ருத்த்யாத்மபு³பூ⁴ர்ஷவ ஆஸந் ; ஸ ஹைவாலம் பர்யாப்த:, பா⁴ர்யேப்⁴யோ ப⁴ரணீயேப்⁴ய:, ப⁴வதி ப⁴ர்தும் , நேதர: ஸ்வதந்த்ர: । ஸர்வமேதத்ப்ராணகு³ணவிஜ்ஞாநப²லமுக்தம் ॥

ப⁴ர்தா ஶ்ரேஷ்ட²: புரோ க³ந்தேத்யாதி³கு³ணவிதா⁴நார்த²ம் வாக்யாந்தரமாத³த்தே —

தே தே³வா இதி ।

தஸ்ய விவக்ஷிதமர்த²ம் வக்துமாதா³வாக்ஷிபதி —

நந்விதி ।

அயுக்தத்வே ஹேதுமாஹ —

வாகா³தீ³நாமிதி ।

அவதா⁴ரணாநுபபத்திம் தூ³ஷயதி —

நைஷ தோ³ஷ இதி ।

யதா² ப்ராணஸ்யோபகாரோ(அ)ந்நக்ருதோ ந வாகா³தி³த்³வாரகஸ்ததா² தேஷாமபி நாஸௌ ப்ராணத்³வாரகோ விஶேஷாபா⁴வாதி³தி ஶங்கதே —

கத²மிதி ।

வாக்யேந பரிஹரதி —

ஏதமர்த²மிதி ।

ஆஹ விஶேஷமிதி ஶேஷ: ।

தேஷாம் தே³வத்வம் ஸாத⁴யதி —

ஸ்வவிஷயேதி ।

தத்ர ப்ரஸித்³த⁴ம் ப்ரமாணயிதும் வைஶப்³த³ இத்யாஹ —

வா இதி ।

ஸ்மரணார்த² இதி । தத்ப்ரஸித்³த⁴ஸ்யார்த²ஸ்யேதி ஶேஷ: ।

வாக்யார்த²மாஹ —

இத³ம் ததி³தி ।

ஏதாவத்த்வமேவ வ்யாசஷ்டே —

தத்ஸர்வமிதி ।

கிமித³ம் ப்ராணார்த²மந்நாகா³நம் நாம ததா³ஹ —

ஆகா³நேநேதி ।

கா புநரேதாவதா ப⁴வதாம் க்ஷதிஸ்தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

வயஞ்சேதி ।

அந்நமந்தரேண மமாபி ஸ்தா²துமஶக்தேர்மத³த³ர்த²ம் ததா³கீ³தமிதி சேத்தத்ராஹ —

அத இதி ।

ஆப⁴ஜஸ்வேதி ஶ்ரூயமாணே கத²மந்யதா² வ்யாக்²யாயதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ணிச இதி ।

தவைவாந்நஸ்வாமித்வமஸ்மாகமபி தத்ர ப்ரவேஶமாத்ரம் ஸ்தி²த்யர்த²மபேக்ஷிதமிதி வாக்யார்த²மாஹ —

அஸ்மாம்ஞ்சேதி ।

வைஶப்³தோ³ யத்³யர்தே² ப்ரயுக்த: ।

ப்ராணம் பரிவேஷ்ட்ய தத³நுஜ்ஞயா வாகா³தீ³நாமந்நார்தி²நாமவஸ்தா²நம் சேத்தேஷாமபி ப்ராணவத³ந்நஸம்ப³ந்த⁴: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ததே²தி ।

த்யக்தப்ராணஸ்யாந்நப³லாத்³வாகா³தி³ஸ்தி²த்யநுபலப்³தே⁴ரித்யர்த²: ।

வாகா³தீ³நாமந்நஜந்யோபகாரஸ்ய ப்ராணத்³வாரத்வே ஸித்³தே⁴ ப²லிதமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

தேஷாமந்நக்ருதோபகாரஸ்ய ப்ராணத்³வாரகத்வே வாக்யஶேஷம் ஸம்வாத³யதி —

ததே³வேதி ।

வித்³யாப²லம் த³ர்ஶயந்கு³ணஜாதமுபதி³ஶதி —

வாகா³தீ³தி ।

வேத³நமேவ வ்யாசஷ்டே —

வாகா³த³யஶ்சேதி ।

ஸ ச ப்ராணோ(அ)ஹமஸ்மீதி வேதே³தி சகாரார்த²: । அநாமயாவீ வ்யாதி⁴ரஹிதோ தீ³ப்தாக்³நிரிதி யாவத் ।

ஸம்ப்ரதி ப்ராணவித்³யாம் ஸ்தோதும் தத்³வித்³யாவத்³வித்³வேஷிணோ தோ³ஷமாஹ —

கிஞ்சேதி ।

இதா³நீம் ப்ராணவித³ம் ப்ரத்யநுராகே³ லாப⁴ம் த³ர்ஶயதி —

அதே²த்யாதி³நா ।

தே தே³வா அப்³ருவந்நித்யாதௌ³ கு³ணவிதி⁴ர்விவக்ஷிதோ ந விஶிஷ்டவிதி⁴ர்கு³ணப²லஸ்யைவாத்ர ஶ்ரவணாதி³த்யாஹ —

ஸர்வமேததி³தி ।