‘బృహస్పతిర్దేవానాం పురోహిత ఆసీత్’(జైమినీయబ్రా.౦౧-౧౨౫) ఇతి శ్రుతేర్దేవపురోహితో బృహస్పతిరుచ్యతే తత్కథం ప్రాణస్య బృహస్పతిత్వమితి శఙ్కతే —
కథమితి ।
దేవపురోహితం వ్యావర్తయితుముత్తరవాక్యేనోత్తరమాహ —
ఉచ్యత ఇతి ।
ప్రసిద్ధవచనం కథమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
బృహతీఛన్ద ఇతి ।
సప్త హి గాయత్ర్యాదీని ప్రధానాని చ్ఛన్దాంసి తేషాం మధ్యమం ఛన్దో బృహతీత్యుచ్యతే । సా చ బృహతీ షట్త్రింశదక్షరా ప్రసిద్ధేత్యర్థః ।
భవతు యథోక్తా బృహతీ తథాఽపి కథమ్ ‘వాగ్వై బృహతీ’(శ.బ్రా.౧౪.౪.౧.౨౨) ఇత్యుక్తం తత్రాఽఽహ —
అనుష్టుప్ చేతి ।
ద్వాత్రింశదక్షరా తావదనుష్టుబిష్టా, సా చాష్టాక్షరైశ్చతుర్భిః పాదైః షట్త్రింశదక్షరాయాం బృహత్యామన్తర్భవత్యవాన్తరసంఖ్యాయా మహాసంఖ్యాయామన్తర్భావాదిత్యాహ —
సా చేతి ।
వాగనుష్టుభోరనుష్టుబ్బృహత్యోశ్చోక్తమైక్యముపజీవ్య ఫలితమాహ —
అత ఇతి ।
భవతు వాగాత్మికా బృహతీ తథాఽపి తత్పతిత్వేన ప్రాణస్య కథమృక్పతిత్వమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
బృహత్యాం చేతి ।
సర్వాత్మకప్రాణరూపేణ బృహత్యాః స్తుతత్వాత్తత్ర సర్వాసామృచామన్తర్భావః సంభవతి, తస్మాత్ప్రాణస్య బృహస్పతిత్వే సిద్ధమృక్పతిత్వమిత్యర్థః ।
ప్రాణరూపేణ స్తుతా బృహతీత్యత్ర ప్రమాణమాహ —
ప్రాణో బృహతీతి ।
తథాఽపి ప్రాణస్య వివక్షితమృగాత్మత్వం కథం సిద్ధ్యతీత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
ప్రాణ ఇతి ।
తస్య తదాత్మత్వే హేత్వన్తరమాహ —
వాగాత్మత్వాదితి ।
తాసాం తదాత్మత్వేఽపి కథం ప్రాణేఽన్తర్భావో న హి ఘటో మృదాత్మా పటేఽన్తర్భవతీతి శఙ్కతే —
తత్కథమితి ।
ప్రాణస్య వాఙ్నిష్పాదకత్వాత్తద్భూతానామృచాం కారణే ప్రాణే యుక్తోఽన్తర్భావ ఇత్యాహ —
ఆహేత్యాదినా ।
ప్రాణస్య తన్నిర్వర్తకత్వేఽపి న తస్మిన్వాచోఽన్తర్భావో న హి ఘటస్య కులాలేఽన్తర్భావో న హి ఘటో మృదాత్మా పటోఽన్తర్భవతీతి శఙ్కతే —
తత్కథమితి ।
ప్రాణస్య వాఙ్నిష్పాదకత్వాత్తద్భూతానామృచాం కారణే ప్రాణే యుక్తోఽన్తర్భావ ఇత్యాహ —
ఆహేత్యాదినా ।
ప్రాణస్య తన్నిర్వర్తకత్వేఽపి న తస్మిన్వాచోఽన్తర్భావో న హి ఘటస్య కులాలేఽన్తర్భావ ఇత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
కౌష్ఠ్యేతి ।
కోష్ఠనిష్ఠేనాగ్నినా ప్రేరితస్తద్గతో వాయురూర్ధ్వం గచ్ఛన్కణ్ఠాదిభిరభిహన్యమానో వర్ణతయా వ్యజ్యతే తదాత్మికా చ వాఙ్నిర్ణీతా దేవతాధికరణ ఋక్చ వాగాత్మికోక్తా తద్యుక్తం తస్యాః ప్రాణేఽన్తర్భూతత్వమిత్యర్థః ।
ఋగాత్మత్వం ప్రాణస్య ప్రకారాన్తరేణ సాధయతి —
పాలనాద్వేతి ।
సత్తాప్రదత్వే సతి స్థాపకత్వం తాదాత్మ్యవ్యాప్తమిత్యభిప్రేత్యోపసంహరతి —
తస్మాదితి ॥౨౦॥
యజుషామాత్మేతి పూర్వేణ సంబన్ధః ।