ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮೋಽಧ್ಯಾಯಃತೃತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಏಷ ಉ ಏವ ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ಪತಿರ್ವಾಗ್ವೈ ಬ್ರಹ್ಮ ತಸ್ಯಾ ಏಷ ಪತಿಸ್ತಸ್ಮಾದು ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ಪತಿಃ ॥ ೨೧ ॥
ಕಥಂ ಪುನರೇತದವಗಮ್ಯತೇ ಬೃಹತೀಬ್ರಹ್ಮಣೋರ್‌ಋಗ್ಯಜುಷ್ಟ್ವಂ ನ ಪುನರನ್ಯಾರ್ಥತ್ವಮಿತಿ ? ಉಚ್ಯತೇ — ವಾಚಃ ಅಂತೇ ಸಾಮಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯನಿರ್ದೇಶಾತ್ ‘ವಾಗ್ವೈ ಸಾಮ’ ಇತಿ । ತಥಾ ಚ ‘ವಾಗ್ವೈ ಬೃಹತೀ’ ‘ವಾಗ್ವೈ ಬ್ರಹ್ಮ’ ಇತಿ ಚ ವಾಕ್ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಯೋರ್‌ಋಗ್ಯಜುಷ್ಟ್ವಂ ಯುಕ್ತಮ್ । ಪರಿಶೇಷಾಚ್ಚ — ಸಾಮ್ನ್ಯಭಿಹಿತೇ ಋಗ್ಯಜುಷೀ ಏವ ಪರಿಶಿಷ್ಟೇ । ವಾಗ್ವಿಶೇಷತ್ವಾಚ್ಚ — ವಾಗ್ವಿಶೇಷೌ ಹಿ ಋಗ್ಯಜುಷೀ ; ತಸ್ಮಾತ್ತಯೋರ್ವಾಚಾ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣತಾ ಯುಕ್ತಾ । ಅವಿಶೇಷಪ್ರಸಂಗಾಚ್ಚ — ‘ಸಾಮ’ ‘ಉದ್ಗೀಥಃ’ ಇತಿ ಚ ಸ್ಪಷ್ಟಂ ವಿಶೇಷಾಭಿಧಾನತ್ವಮ್ , ತಥಾ ಬೃಹತೀಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಯೋರಪಿ ವಿಶೇಷಾಭಿಧಾನತ್ವಂ ಯುಕ್ತಮ್ ; ಅನ್ಯಥಾ ಅನಿರ್ಧಾರಿತವಿಶೇಷಯೋರಾನರ್ಥಕ್ಯಾಪತ್ತೇಶ್ಚ, ವಿಶೇಷಾಭಿಧಾನಸ್ಯ ವಾಙ್ಮಾತ್ರತ್ವೇ ಚೋಭಯತ್ರ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಾತ್ ; ಋಗ್ಯಜುಃಸಾಮೋದ್ಗೀಥಶಬ್ದಾನಾಂ ಚ ಶ್ರುತಿಷ್ವೇವಂ ಕ್ರಮದರ್ಶನಾತ್ ॥

ರೂಢಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಶಂಕತೇ —

ಕಥಂ ಪುನರಿತಿ ।

ವಾಕ್ಯಶೇಷವಿರೋಧಾನ್ನಾತ್ರ ರೂಢಿಃ ಸಂಭವತೀತಿ ಪರಿಹರತಿ —

ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।

ವಾಗ್ವೈ ಸಾಮೇತ್ಯಂತೇ ವಾಚಃ ಸಾಮಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯೇನ ನಿರ್ದೇಶಾದ್ವೇದಾಧಿಕಾರೋಽಯಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।

ತಥಾಽಪಿ ಕಥಮೃಕ್ತ್ವಂ ಯಜುಷ್ಟ್ವಂ ವಾ ಬೃಹತೀಬ್ರಹ್ಮಣೋರಿತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ತಥಾ ಚೇತಿ ।

ಪರಿಶೇಷಮೇವ ದರ್ಶಯತಿ —

ಸಾಮ್ನೀತಿ ।

ಇತಶ್ಚ ವಾಕ್ಸಮಾನಾಧಿಕೃತಯೋರ್ಬೃಹತೀಬ್ರಹ್ಮಣೋರೃಗ್ಯಜುಷ್ಟ್ವಮೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —

ವಾಗ್ವಿಶೇಷತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।

ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —

ಅವಿಶೇಷೇತಿ ।

ಪ್ರಸಂಗಮೇವ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ವಿವೃಣೋತಿ —

ಸಾಮೇತಿ ।

ದ್ವಿತೀಯಶ್ಚಕಾರೋಽವಧಾರಣಾರ್ಥಃ ।

ಕಿಂಚ ವಾಗ್ವೈ ಬೃಹತೀ ವಾಗ್ವೈ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ವಾಕ್ಯಾಭ್ಯಾಂ ಬೃಹತೀಬ್ರಹ್ಮಣೋರ್ವಾಗಾತ್ಮತ್ವಂ ಸಿದ್ಧಂ ; ನ ಚ ತಯೋರ್ವಾಙ್ಮಾತ್ರತ್ವಂ ವಾಕ್ಯದ್ವಯೇಽಪಿ ವಾಗ್ವೈ ವಾಗಿತಿ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಪ್ರಸಂಗಾತ್ತಸ್ಮಾದ್ಬೃಹತೀಬ್ರಹ್ಮಣೋರೇಷ್ಟವ್ಯಮೃಗ್ಯಜುಷ್ಟ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —

ವಾಙ್ಮಾತ್ರತ್ವೇ ಚೇತಿ ।

ತತ್ರೈವ ಸ್ಥಾನಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —

ಋಗಿತಿ ॥೨೧॥