బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
ప్రథమోఽధ్యాయఃతృతీయం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
అథాతః పవమానానామేవాభ్యారోహః స వై ఖలు ప్రస్తోతా సామ ప్రస్తౌతి స యత్ర ప్రస్తుయాత్తదేతాని జపేత్ । అసతో మా సద్గమయ తమసో మా జ్యోతిర్గమయ మృత్యోర్మామృతం గమయేతి స యదాహాసతో మా సద్గమయేతి మృత్యుర్వా అసత్సదమృతం మృత్యోర్మామృతం గమయామృతం మా కుర్విత్యేవైతదాహ తమసో మా జ్యోతిర్గమయేతి మృత్యుర్వై తమో జ్యోతిరమృతం మృత్యోర్మామృతం గమయామృతం మా కుర్విత్యేవైతదాహ మృత్యోర్మామృతం గమయేతి నాత్ర తిరోహితమివాస్తి । అథ యానీతరాణి స్తోత్రాణి తేష్వాత్మనేఽన్నాద్యమాగాయేత్తస్మాదు తేషు వరం వృణీత యం కామం కామయేత తం స ఎష ఎవంవిదుద్గాతాత్మనే వా యజమానాయ వా యం కామం కామయతే తమాగాయతి తద్ధైతల్లోకజిదేవ న హైవాలోక్యతాయా ఆశాస్తి య ఎవమేతత్సామ వేద ॥ ౨౮ ॥
కస్యైతత్ । య ఎవమేతత్సామ ప్రాణం యథోక్తం నిర్ధారితమహిమానం వేద — ‘అహమస్మి ప్రాణ ఇన్ద్రియవిషయాసఙ్గైరాసురైః పాప్మభిరధర్షణీయో విశుద్ధః ; వాగాదిపఞ్చకం చ మదాశ్రయత్వాదగ్న్యాద్యాత్మరూపం స్వాభావికవిజ్ఞానోత్థేన్ద్రియవిషయాసఙ్గజనితాసురపాప్మదోషవియుక్తమ్ ; సర్వభూతేషు చ మదాశ్రయాన్నాద్యోపయోగబన్ధనమ్ ; ఆత్మా చాహం సర్వభూతానామ్ , ఆఙ్గిరసత్వాత్ ; ఋగ్యజుఃసామోద్గీథభూతాయాశ్చ వాచ ఆత్మా, తద్వ్యాప్తేస్తన్నిర్వర్తకత్వాచ్చ ; మమ సామ్నో గీతిభావమాపద్యమానస్య బాహ్యం ధనం భూషణం సౌస్వర్యమ్ ; తతోఽప్యన్తరతరం సౌవర్ణ్యం లాక్షణికం సౌస్వర్యమ్ ; గీతిభావమాపద్యమానస్య మమ కణ్ఠాదిస్థానాని ప్రతిష్ఠా ; ఎవం గుణోఽహం పుత్తికాదిశరీరేషు కార్‌త్స్న్యేన పరిసమాప్తః, అమూర్తత్వాత్సర్వగతత్వాచ్చ’ — ఇతి ఆ ఎవమభిమానాభివ్యక్తేర్వేద ఉపాస్తే ఇత్యర్థః ॥

కర్మసముచ్చితాదుపాసనాత్కేవలాచ్చ ప్రాణాత్మత్వం ఫలముక్తం తత్ర సముచ్చితాదుద్గాతుర్యజమానస్య వా ఫలం కేవలాచ్చోపాసనాత్తయోరన్యతరస్యాన్యస్య వా కస్యచిదితి జిజ్ఞాసమానః శఙ్కతే —

కస్యేతి ।

జ్ఞానకర్మణోరుభయత్ర సమభావాదుభయోరపి వచనాత్ఫలసిద్ధిః ।

ఆశ్రమాన్తరవిషయం తు కేవలజ్ఞానస్య లోకజయహేతుత్వమిత్యభిప్రేత్యాఽఽహ —

య ఎవమితి ।

ఎవంశబ్దస్య ప్రకృతపరామర్శిత్వాత్పూర్వోక్తం సర్వం వేద్యస్వరూపం సంక్షిపతి —

అహమస్మీత్యాదినా ।

తస్య వాగాదిభ్యో విశేషం దర్శయతి —

ఇన్ద్రియేతి ।

కిమిదానీం ప్రాణస్యైవోపాస్యతయా వాగాదిపఞ్చకముపేక్షితమితి నేత్యాహ —

వాగాదీతి ।

తస్య ప్రాణాశ్రయత్వేఽపి కుతో దేవతాత్వమాసంగపాప్మవిద్ధత్వాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

స్వాభావికేతి ।

అన్నకృతోపకారం ప్రాణద్వారా వాగాదౌ స్మారయతి —

సర్వేతి ।

రూపకర్మాత్మకే జగతి ప్రాణస్య స్వరూపమనుసన్ధత్తే —

ఆత్మా చేతి ।

నామాత్మకే జగతి ప్రాణస్యాఽఽత్మత్వముక్తం స్మారయతి —

ఋగితి ।

సతి సామత్వే గీతిభావావస్థాయాం ప్రాణస్యోక్తం బాహ్యమాన్తరం చ సౌస్వర్యం సౌవర్ణ్యమితి గుణద్వయమనువదతి —

మమేతి ।

తస్యైవ వైకల్పికీం ప్రతిష్ఠాముక్తామనుస్మారయతి —

గీతీతి ।

య ఎవమిత్యాదినోక్తం పరామృశతి —

ఎవఙ్గుణోఽహమితి ।

ఇత్యేవమభిమానాభివ్యక్తిపర్యన్తం యో ధ్యాయతి తస్యేదం ఫలమిత్యుపసమ్హరతి —

ఇతీతి ॥౨౮॥