आपातिकमनापातिकञ्च तात्पर्यमुक्त्वा प्रतीकमादायाक्षराणि व्याकरोति —

आत्मैवेति ।

तस्याश्वमेधाधिकारे प्रकृतत्वं सूचयति —

अण्डज इति ।

पूर्वस्मिन्नपि ब्राह्मणे तस्य प्रस्तुतत्वमस्तीत्याह —

वैदिकेति ।

स एवाऽऽसीदिति संबन्धः ।

स्थित्यवस्थायामपि प्रजापतिरेव समष्टिदेहस्तत्तद्व्यष्ट्यात्मना तिष्ठतीति विशेषासिद्धिरित्याशङ्क्याऽऽह —

तेनेति ।

आत्मशब्देन परस्यापि ग्रहसंभवे किमिति विराडेवोपादीयत इत्याशङ्क्य वाक्यशेषादित्याह —

स चेति ।

वक्ष्यमाणमन्वालोचनादि विराडात्मकर्तृकमेवेत्याह —

स एवेति ।

स्वरूपधर्मविषयौ द्वौ विमर्शौ ।

नान्यदिति वाक्यमादायाक्षराणि व्याचष्टे —

वस्त्वन्तरमिति ।

दर्शनशक्त्यभावादेव वस्त्वन्तरं प्रजापतिर्न दृष्ट्वानित्याशङ्क्याऽऽह —

केवलं त्विति ।

सोऽहमित्यादि व्याचष्टे —

तथेति ।

यथा सर्वात्मा प्रजापतिरहमिति पूर्वस्मिञ्जन्मनि श्रौतेन विज्ञानेन संस्कृतो विराडात्मा तथेदानीमपि फलावस्थः सोऽहं प्रजापतिरस्मीति प्रथमं व्याहृतवानिति योजना ।

व्याहरणफलमाह —

तत इति ।

किमिति प्रजापतेरहमिति नामोच्यते साधारणं हीदं सर्वेषामित्याशङ्क्योपासनार्थमित्याह —

तस्येति ।

आध्यात्मिकस्य चाक्षुषस्य पुरुषस्याहमिति रहस्यं नामेति यतो वक्ष्यत्यतः श्रुतिसिद्धमेवैतन्नामास्य ध्यानार्थमिहोक्तमित्यर्थः ।

प्रजापतेरहंनामत्वे लोकप्रसिद्धिं प्रमाणयितुमुत्तरं वाक्यमित्याह —

तस्मादिति ।

उपासनार्थं प्रजापतेरहंनामोक्त्वा पुरुषनामनिर्वचनं करोति —

स चेत्यादिना ।

पूर्वस्मिञ्जन्मनि साधकावस्थायां कर्माद्यनुष्ठानैरहमहमिकया प्रजापतित्वप्रेप्सूनां मध्ये पूर्वो यः सम्यक्कर्माद्यनुष्ठानैः सर्वं प्रतिबन्धकं यस्माददहत्तस्मात्स प्रजापतिः पुरुषः इति योजना ।

उक्तमेव स्फुटयति —

प्रथमः सन्निति ।

सर्वस्मादस्मात्प्रजापतित्वप्रतिपित्सुसमुदायात्प्रथमः सन्नौषदिति संबन्धः ।

आकाङ्क्षापूर्वकं दाह्यं दर्शयति —

किमित्यादिना ।

पूर्वं प्रजापतित्वप्रतिबन्धकप्रध्वंसित्वे सिद्धमर्थमाह —

यस्मादिति ।

पुरुषगुणोपासकस्य फलमाह —

यथेति ।

अयं प्रजापतिरिति भविष्यद्वृत्त्या साधकोक्तिः , पुरुषः प्रजापतिरिति फलावस्थः स कथ्यते ।

कोऽसावोषतीत्यपेक्षायामाह —

तं दर्शयतीति ।

पुरुषगुणः प्रजापतिरहमस्मीति यो विद्यात्सोन्यानोषतीत्यर्थः ।

विद्यासाम्ये कथमेषा व्यवस्थेत्याशङ्क्याऽऽह —

सामर्थ्यादिति ।

हेतुसाम्ये दाहकत्वानुपपत्तेस्तत्प्रकर्षवानितरान्दहतीत्यर्थः ।

प्रसिद्धं दाहमादाय चोदयति —

नन्विति ।

तथा च तत्प्रेप्सायोगात्तदुपास्त्यसिद्धिरित्यर्थः ।

विवक्षितं दाहं दर्शयन्नुत्तरमाह —

नैष दोष इति ।

तदेव स्पष्टयति —

उत्कृष्टेति ।

प्राप्नुवन्भवतीति शेषः ।

औपचारिकं दाहं दृष्टान्तेन साधयति —

यथेति ।

आजिर्मर्यादा तां सरन्ति धावन्तीत्याजिसृतस्तेषामिति यावत् ॥१॥