ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:சதுர்த²ம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ஆத்மைவேத³மக்³ர ஆஸீத்புருஷவித⁴: ஸோ(அ)நுவீக்ஷ்ய நாந்யதா³த்மநோ(அ)பஶ்யத்ஸோ(அ)ஹமஸ்மீத்யக்³ரே வ்யாஹரத்ததோ(அ)ஹந்நாமாப⁴வத்தஸ்மாத³ப்யேதர்ஹ்யாமந்த்ரிதோ(அ)ஹமயமித்யேவாக்³ர உக்த்வாதா²ந்யந்நாம ப்ரப்³ரூதே யத³ஸ்ய ப⁴வதி ஸ யத்பூர்வோ(அ)ஸ்மாத்ஸர்வஸ்மாத்ஸர்வாந்பாப்மந ஔஷத்தஸ்மாத்புருஷ ஓஷதி ஹ வை ஸ தம் யோ(அ)ஸ்மாத்பூர்வோ பு³பூ⁴ஷதி ய ஏவம் வேத³ ॥ 1 ॥
ஆத்மைவ ஆத்மேதி ப்ரஜாபதி: ப்ரத²மோ(அ)ண்ட³ஜ: ஶரீர்யபி⁴தீ⁴யதே । வைதி³கஜ்ஞாநகர்மப²லபூ⁴த: ஸ ஏவ — கிம் ? இத³ம் ஶரீரபே⁴த³ஜாதம் தேந ப்ரஜாபதிஶரீரேணாவிப⁴க்தம் ஆத்மைவாஸீத் அக்³ரே ப்ராக்ஶரீராந்தரோத்பத்தே: । ஸ ச புருஷவித⁴: புருஷப்ரகார: ஶிர:பாண்யாதி³லக்ஷணோ விராட் ; ஸ ஏவ ப்ரத²ம: ஸம்பூ⁴தோ(அ)நுவீக்ஷ்யாந்வாலோசநம் க்ருத்வா — ‘கோ(அ)ஹம் கிம்லக்ஷணோ வாஸ்மி’ இதி, நாந்யத்³வஸ்த்வந்தரம் , ஆத்மந: ப்ராணபிண்டா³த்மகாத்கார்யகரணரூபாத் , நாபஶ்யத் ந த³த³ர்ஶ । கேவலம் த்வாத்மாநமேவ ஸர்வாத்மாநமபஶ்யத் । ததா² பூர்வஜந்மஶ்ரௌதவிஜ்ஞாநஸம்ஸ்க்ருத: ‘ஸோ(அ)ஹம் ப்ரஜாபதி:, ஸர்வாத்மாஹமஸ்மி’ இத்யக்³ரே வ்யாஹரத் வ்யாஹ்ருதவாந் । தத: தஸ்மாத் , யத: பூர்வஜ்ஞாநஸம்ஸ்காராதா³த்மாநமேவாஹமித்யப்⁴யதா⁴த³க்³ரே தஸ்மாத் , அஹந்நாமாப⁴வத் ; தஸ்யோபநிஷத³ஹமிதி ஶ்ருதிப்ரத³ர்ஶிதமேவ நாம வக்ஷ்யதி ; தஸ்மாத் , யஸ்மாத்காரணே ப்ரஜாபதாவேவம் வ்ருத்தம் தஸ்மாத் , தத்கார்யபூ⁴தேஷு ப்ராணிஷ்வேதர்ஹி ஏதஸ்மிந்நபி காலே, ஆமந்த்ரித: கஸ்த்வமித்யுக்த: ஸந் , ‘அஹமயம்’ இத்யேவாக்³ரே உக்த்வா காரணாத்மாபி⁴தா⁴நேநாத்மாநமபி⁴தா⁴யாக்³ரே, புநர்விஶேஷநாமஜிஜ்ஞாஸவே அத² அநந்தரம் விஶேஷபிண்டா³பி⁴தா⁴நம் ‘தே³வத³த்த:’ ‘யஜ்ஞத³த்த:’ வேதி ப்ரப்³ரூதே கத²யதி — யந்நாமாஸ்ய விஶேஷபிண்ட³ஸ்ய மாதாபித்ருக்ருதம் ப⁴வதி, தத்கத²யதி । ஸ ச ப்ரஜாபதி:, அதிக்ராந்தஜந்மநி ஸம்யக்கர்மஜ்ஞாநபா⁴வநாநுஷ்டா²நை: ஸாத⁴காவஸ்தா²யாம் , யத்³யஸ்மாத் , கர்மஜ்ஞாநபா⁴வநாநுஷ்டா²நை: ப்ரஜாபதித்வம் ப்ரதிபித்ஸூநாம் பூர்வ: ப்ரத²ம: ஸந் , அஸ்மாத்ப்ரஜாபதித்வப்ரதிபித்ஸுஸமுதா³யாத்ஸர்வஸ்மாத் , ஆதௌ³ ஔஷத் அத³ஹத் ; கிம் ? ஆஸங்கா³ஜ்ஞாநலக்ஷணாந்ஸர்வாந்பாப்மந: ப்ரஜாபதித்வப்ரதிப³ந்த⁴காரணபூ⁴தாந் ; யஸ்மாதே³வம் தஸ்மாத்புருஷ: — பூர்வமௌஷதி³தி புருஷ: । யதா²யம் ப்ரஜாபதிரோஷித்வா ப்ரதிப³ந்த⁴காந்பாப்மந: ஸர்வாந் , புருஷ: ப்ரஜாபதிரப⁴வத் ; ஏவமந்யோ(அ)பி ஜ்ஞாநகர்மபா⁴வநாநுஷ்டா²நவஹ்நிநா கேவலம் ஜ்ஞாநப³லாத்³வா ஓஷதி ப⁴ஸ்மீகரோதி ஹ வை ஸ: தம் — கம் ? யோ(அ)ஸ்மாத்³விது³ஷ: பூர்வ: ப்ரத²ம: ப்ரஜாபதிர்பு³பூ⁴ஷதி ப⁴விதுமிச்ச²தி தமித்யர்த²: । தம் த³ர்ஶயதி — ய ஏவம் வேதே³தி ; ஸாமர்த்²யாஜ்ஜ்ஞாநபா⁴வநாப்ரகர்ஷவாந் । நந்வநர்தா²ய ப்ராஜாபத்யப்ரதிபித்ஸா, ஏவம்விதா³ சேத்³த³ஹ்யதே ; நைஷ தோ³ஷ:, ஜ்ஞாநபா⁴வநோத்கர்ஷாபா⁴வாத் ப்ரத²மம் ப்ரஜாபதித்வப்ரதிபத்த்யபா⁴வமாத்ரத்வாத்³தா³ஹஸ்ய । உத்க்ருஷ்டஸாத⁴ந: ப்ரத²மம் ப்ரஜாபதித்வம் ப்ராப்நுவந் ந்யூநஸாத⁴நோ ந ப்ராப்நோதீதி, ஸ தம் த³ஹதீத்யுச்யதே ; ந புந: ப்ரத்யக்ஷமுத்க்ருஷ்டஸாத⁴நேநேதரோ த³ஹ்யதே — யதா² லோகே ஆஜிஸ்ருதாம் ய: ப்ரத²மமாஜிமுபஸர்பதி தேநேதரே த³க்³தா⁴ இவாபஹ்ருதஸாமர்த்²யா ப⁴வந்தி, தத்³வத் ॥

ஆபாதிகமநாபாதிகஞ்ச தாத்பர்யமுக்த்வா ப்ரதீகமாதா³யாக்ஷராணி வ்யாகரோதி —

ஆத்மைவேதி ।

தஸ்யாஶ்வமேதா⁴தி⁴காரே ப்ரக்ருதத்வம் ஸூசயதி —

அண்ட³ஜ இதி ।

பூர்வஸ்மிந்நபி ப்³ராஹ்மணே தஸ்ய ப்ரஸ்துதத்வமஸ்தீத்யாஹ —

வைதி³கேதி ।

ஸ ஏவா(அ)(அ)ஸீதி³தி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ஸ்தி²த்யவஸ்தா²யாமபி ப்ரஜாபதிரேவ ஸமஷ்டிதே³ஹஸ்தத்தத்³வ்யஷ்ட்யாத்மநா திஷ்ட²தீதி விஶேஷாஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

தேநேதி ।

ஆத்மஶப்³தே³ந பரஸ்யாபி க்³ரஹஸம்ப⁴வே கிமிதி விராடே³வோபாதீ³யத இத்யாஶங்க்ய வாக்யஶேஷாதி³த்யாஹ —

ஸ சேதி ।

வக்ஷ்யமாணமந்வாலோசநாதி³ விராடா³த்மகர்த்ருகமேவேத்யாஹ —

ஸ ஏவேதி ।

ஸ்வரூபத⁴ர்மவிஷயௌ த்³வௌ விமர்ஶௌ ।

நாந்யதி³தி வாக்யமாதா³யாக்ஷராணி வ்யாசஷ்டே —

வஸ்த்வந்தரமிதி ।

த³ர்ஶநஶக்த்யபா⁴வாதே³வ வஸ்த்வந்தரம் ப்ரஜாபதிர்ந த்³ருஷ்ட்வாநித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

கேவலம் த்விதி ।

ஸோ(அ)ஹமித்யாதி³ வ்யாசஷ்டே —

ததே²தி ।

யதா² ஸர்வாத்மா ப்ரஜாபதிரஹமிதி பூர்வஸ்மிஞ்ஜந்மநி ஶ்ரௌதேந விஜ்ஞாநேந ஸம்ஸ்க்ருதோ விராடா³த்மா ததே²தா³நீமபி ப²லாவஸ்த²: ஸோ(அ)ஹம் ப்ரஜாபதிரஸ்மீதி ப்ரத²மம் வ்யாஹ்ருதவாநிதி யோஜநா ।

வ்யாஹரணப²லமாஹ —

தத இதி ।

கிமிதி ப்ரஜாபதேரஹமிதி நாமோச்யதே ஸாதா⁴ரணம் ஹீத³ம் ஸர்வேஷாமித்யாஶங்க்யோபாஸநார்த²மித்யாஹ —

தஸ்யேதி ।

ஆத்⁴யாத்மிகஸ்ய சாக்ஷுஷஸ்ய புருஷஸ்யாஹமிதி ரஹஸ்யம் நாமேதி யதோ வக்ஷ்யத்யத: ஶ்ருதிஸித்³த⁴மேவைதந்நாமாஸ்ய த்⁴யாநார்த²மிஹோக்தமித்யர்த²: ।

ப்ரஜாபதேரஹம்நாமத்வே லோகப்ரஸித்³தி⁴ம் ப்ரமாணயிதுமுத்தரம் வாக்யமித்யாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

உபாஸநார்த²ம் ப்ரஜாபதேரஹம்நாமோக்த்வா புருஷநாமநிர்வசநம் கரோதி —

ஸ சேத்யாதி³நா ।

பூர்வஸ்மிஞ்ஜந்மநி ஸாத⁴காவஸ்தா²யாம் கர்மாத்³யநுஷ்டா²நைரஹமஹமிகயா ப்ரஜாபதித்வப்ரேப்ஸூநாம் மத்⁴யே பூர்வோ ய: ஸம்யக்கர்மாத்³யநுஷ்டா²நை: ஸர்வம் ப்ரதிப³ந்த⁴கம் யஸ்மாத³த³ஹத்தஸ்மாத்ஸ ப்ரஜாபதி: புருஷ: இதி யோஜநா ।

உக்தமேவ ஸ்பு²டயதி —

ப்ரத²ம: ஸந்நிதி ।

ஸர்வஸ்மாத³ஸ்மாத்ப்ரஜாபதித்வப்ரதிபித்ஸுஸமுதா³யாத்ப்ரத²ம: ஸந்நௌஷதி³தி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ஆகாங்க்ஷாபூர்வகம் தா³ஹ்யம் த³ர்ஶயதி —

கிமித்யாதி³நா ।

பூர்வம் ப்ரஜாபதித்வப்ரதிப³ந்த⁴கப்ரத்⁴வம்ஸித்வே ஸித்³த⁴மர்த²மாஹ —

யஸ்மாதி³தி ।

புருஷகு³ணோபாஸகஸ்ய ப²லமாஹ —

யதே²தி ।

அயம் ப்ரஜாபதிரிதி ப⁴விஷ்யத்³வ்ருத்த்யா ஸாத⁴கோக்தி: , புருஷ: ப்ரஜாபதிரிதி ப²லாவஸ்த²: ஸ கத்²யதே ।

கோ(அ)ஸாவோஷதீத்யபேக்ஷாயாமாஹ —

தம் த³ர்ஶயதீதி ।

புருஷகு³ண: ப்ரஜாபதிரஹமஸ்மீதி யோ வித்³யாத்ஸோந்யாநோஷதீத்யர்த²: ।

வித்³யாஸாம்யே கத²மேஷா வ்யவஸ்தே²த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஸாமர்த்²யாதி³தி ।

ஹேதுஸாம்யே தா³ஹகத்வாநுபபத்தேஸ்தத்ப்ரகர்ஷவாநிதராந்த³ஹதீத்யர்த²: ।

ப்ரஸித்³த⁴ம் தா³ஹமாதா³ய சோத³யதி —

நந்விதி ।

ததா² ச தத்ப்ரேப்ஸாயோகா³த்தது³பாஸ்த்யஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

விவக்ஷிதம் தா³ஹம் த³ர்ஶயந்நுத்தரமாஹ —

நைஷ தோ³ஷ இதி ।

ததே³வ ஸ்பஷ்டயதி —

உத்க்ருஷ்டேதி ।

ப்ராப்நுவந்ப⁴வதீதி ஶேஷ: ।

ஔபசாரிகம் தா³ஹம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸாத⁴யதி —

யதே²தி ।

ஆஜிர்மர்யாதா³ தாம் ஸரந்தி தா⁴வந்தீத்யாஜிஸ்ருதஸ்தேஷாமிதி யாவத் ॥1॥