ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮೋಽಧ್ಯಾಯಃಚತುರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಸೋಽಬಿಭೇತ್ತಸ್ಮಾದೇಕಾಕೀ ಬಿಭೇತಿ ಸ ಹಾಯಮೀಕ್ಷಾಂ ಚಕ್ರೇ ಯನ್ಮದನ್ಯನ್ನಾಸ್ತಿ ಕಸ್ಮಾನ್ನು ಬಿಭೇಮೀತಿ ತತ ಏವಾಸ್ಯ ಭಯಂ ವೀಯಾಯ ಕಸ್ಮಾದ್ಧ್ಯಭೇಷ್ಯದ್ದ್ವಿತೀಯಾದ್ವೈ ಭಯಂ ಭವತಿ ॥ ೨ ॥
ಸೋಽಬಿಭೇತ್ । ಸಃ ಪ್ರಜಾಪತಿಃ, ಯೋಽಯಂ ಪ್ರಥಮಃ ಶರೀರೀ ಪುರುಷವಿಧೋ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಃ ಸಃ, ಅಬಿಭೇತ್ ಭೀತವಾನ್ ಅಸ್ಮದಾದಿವದೇವೇತ್ಯಾಹ । ಯಸ್ಮಾದಯಂ ಪುರುಷವಿಧಃ ಶರೀರಕರಣವಾನ್ ಆತ್ಮನಾಶವಿಷಯವಿಪರೀತದರ್ಶನವತ್ತ್ವಾದಬಿಭೇತ್ , ತಸ್ಮಾತ್ತತ್ಸಾಮಾನ್ಯಾದದ್ಯತ್ವೇಽಪ್ಯೇಕಾಕೀ ಬಿಭೇತಿ । ಕಿಂಚಾಸ್ಮದಾದಿವದೇವ ಭಯಹೇತುವಿಪರೀತದರ್ಶನಾಪನೋದಕಾರಣಂ ಯಥಾಭೂತಾತ್ಮದರ್ಶನಮ್ । ಸೋಽಯಂ ಪ್ರಜಾಪತಿಃ ಈಕ್ಷಾಮ್ ಈಕ್ಷಣಂ ಚಕ್ರೇ ಕೃತವಾನ್ಹ । ಕಥಮಿತ್ಯಾಹ — ಯತ್ ಯಸ್ಮಾತ್ ಮತ್ತೋಽನ್ಯತ್ ಆತ್ಮವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ವಸ್ತ್ವಂತರಂ ಪ್ರತಿದ್ವಂದ್ವೀಭೂತಂ ನಾಸ್ತಿ, ತಸ್ಮಿನ್ನಾತ್ಮವಿನಾಶಹೇತ್ವಭಾವೇ, ಕಸ್ಮಾನ್ನು ಬಿಭೇಮಿ ಇತಿ । ತತ ಏವ ಯಥಾಭೂತಾತ್ಮದರ್ಶನಾದಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ಭಯಂ ವೀಯಾಯ ವಿಸ್ಪಷ್ಟಮಪಗತವತ್ । ತಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ಯದ್ಭಯಂ ತತ್ಕೇವಲಾವಿದ್ಯಾನಿಮಿತ್ತಮೇವ ಪರಮಾರ್ಥದರ್ಶನೇಽನುಪಪನ್ನಮಿತ್ಯಾಹ — ಕಸ್ಮಾದ್ಧ್ಯಭೇಷ್ಯತ್ ? ಕಿಮಿತ್ಯಸೌ ಭೀತವಾನ್ ? ಪರಮಾರ್ಥನಿರೂಪಣಾಯಾಂ ಭಯಮನುಪಪನ್ನಮೇವೇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ । ಯಸ್ಮಾದ್ದ್ವಿತೀಯಾದ್ವಸ್ತ್ವಂತರಾದ್ವೈ ಭಯಂ ಭವತಿ ; ದ್ವಿತೀಯಂ ಚ ವಸ್ತ್ವಂತರಮವಿದ್ಯಾಪ್ರತ್ಯುಪಸ್ಥಾಪಿತಮೇವ । ನ ಹ್ಯದೃಶ್ಯಮಾನಂ ದ್ವಿತೀಯಂ ಭಯಜನ್ಮನೋ ಹೇತುಃ, ‘ತತ್ರ ಕೋ ಮೋಹಃ ಕಃ ಶೋಕ ಏಕತ್ವಮನುಪಶ್ಯತಃ’ (ಈ. ಉ. ೭) ಇತಿ ಮಂತ್ರವರ್ಣಾತ್ । ಯಚ್ಚೈಕತ್ವದರ್ಶನೇನ ಭಯಮಪನುನೋದ, ತದ್ಯುಕ್ತಮ್ ; ಕಸ್ಮಾತ್ ? ದ್ವಿತೀಯಾದ್ವಸ್ತ್ವಂತರಾದ್ವೈ ಭಯಂ ಭವತಿ ; ತದೇಕತ್ವದರ್ಶನೇನ ದ್ವಿತೀಯದರ್ಶನಮಪನೀತಮಿತಿ ನಾಸ್ತಿ ಯತಃ ॥

ಅಹಮೇಕಾಕೀ ಕೋಽಪಿ ಮಾಂ ಹನಿಷ್ಯತೀತ್ಯಾತ್ಮನಾಶವಿಷಯವಿಪರೀತಜ್ಞಾನವತ್ತ್ವಾತ್ಪ್ರಜಾಪತಿರ್ಭೀತವಾನಿತ್ಯತ್ರ ಕಿಂ ಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಕಾರ್ಯಗತೇನ ಭಯಲಿಂಗೇನ ಕಾರಣೇ ಪ್ರಜಾಪತೌ ತದನುಮೇಯಮಿತ್ಯಾಹ —

ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ತತ್ಸಾಮಾನ್ಯಾದೇಕಾಕಿತ್ವಾವಿಶೇಷಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।

ಪ್ರಜಾಪತೇಃ ಸಂಸಾರಾಂತರ್ಭೂತತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —

ಕಿಂಚೇತಿ ।

ಯಥಾಽಸ್ಮದಾದಿಭೀ ರಜ್ಜುಸ್ಥಾಣ್ವಾದೌ ಸರ್ಪಪುರುಷಾದಿಭ್ರಮಜನಿತಭಯನಿವೃತ್ತಯೇ ವಿಚಾರೇಣ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಂ ಸಂಪಾದ್ಯತೇ ತಥಾ ಪ್ರಜಾಪತಿರಪಿ ಭಯಸ್ಯ ತದ್ಧೇತೋಶ್ಚ ವಿಪರೀತಧಿಯೋ ಧ್ವಸ್ತಿಹೇತುಂ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಂ ವಿಚಾರ್ಯ ಸಂಪಾದಿತವಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಪರಮಾರ್ಥದರ್ಶನಮೇವ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ವಿಶದಯತಿ —

ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ತಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯತ್ರ ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿ ಪಠಿತವ್ಯಮ್ ।

ಮಚ್ಛಬ್ದೋಪಲಕ್ಷಿತಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಚೈತನ್ಯಮದ್ವಿತೀಯಬ್ರಹ್ಮರೂಪೇಣ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಸಹೇತುಂ ಭೀತಿಂ ಪ್ರಜಾಪತಿರಕ್ಷಿಪದಿತ್ಯುಕ್ತಮಿದಾನೀಂ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಫಲಮಾಹ —

ತತ ಇತಿ ।

ಕಸ್ಮಾದ್ಧೀತ್ಯಾದೇರುತ್ತರಸ್ಯ ಪೂರ್ವೇಣ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿದುಷೋ ಹೇತ್ವಭಾವಾನ್ನ ಭಯಮಿತ್ಯುಕ್ತಸಮರ್ಥನಾರ್ಥತ್ವಾದುತ್ತರಸ್ಯ ನೈವಮಿತ್ಯಾಹ —

ತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಅನುಪಪತ್ತೌ ಹೇತುಮಾಹ —

ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಪರಮಾರ್ಥದರ್ಶನೇಽಪಿ ವಸ್ತ್ವಂತರಾತ್ಕಿಮಿತಿ ಭಯಂ ನ ಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ದ್ವಿತೀಯಂಚೇತಿ ।

ಅನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾಭ್ಯಾಂ ದ್ವೈತಸ್ಯಾವಿದ್ಯಾಪ್ರತ್ಯುಪಸ್ಥಾಪಿತತ್ವೇಽಪಿ ಕುತಸ್ತದುತ್ಥದ್ವೈತದರ್ಶನಂ ಭಯಕಾರಣಂ ನ ಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ನ ಹೀತಿ ।

ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನೇ ಸತ್ಯಾಯೋಗಾತ್ತದುತ್ಥಂ ದ್ವೈತಂ ತದ್ದರ್ಶನಂ ಚಾಯುಕ್ತಮಿತ್ಯತೋ ಹೇತ್ವಭಾವಾದ್ಭಯಾನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅದ್ವೈತಜ್ಞಾನೇ ಭಯನಿವೃತ್ತಿರಿತ್ಯತ್ರ ಮಂತ್ರಂ ಸಂವಾದಯತಿ —

ತತ್ರೇತಿ ।

ವಿರಾಡೈಕ್ಯದರ್ಶನೇನೈವ ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ಭಯಮಪನೀತಂ ನಾದ್ವೈತದರ್ಶನೇನೇತ್ಯಸ್ಮಿನ್ನರ್ಥೇಽಪಿ ಯನ್ಮದನ್ಯನ್ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾದಿ ಶಕ್ಯಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತುಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಂಗೀಕುರ್ವನ್ನಾಹ —

ಯಚ್ಚೇತಿ ।

ತದೇವ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಾರಾ ಪ್ರಕಟಯತಿ —

ಕಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।