ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮೋಽಧ್ಯಾಯಃಚತುರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಸೋಽಬಿಭೇತ್ತಸ್ಮಾದೇಕಾಕೀ ಬಿಭೇತಿ ಸ ಹಾಯಮೀಕ್ಷಾಂ ಚಕ್ರೇ ಯನ್ಮದನ್ಯನ್ನಾಸ್ತಿ ಕಸ್ಮಾನ್ನು ಬಿಭೇಮೀತಿ ತತ ಏವಾಸ್ಯ ಭಯಂ ವೀಯಾಯ ಕಸ್ಮಾದ್ಧ್ಯಭೇಷ್ಯದ್ದ್ವಿತೀಯಾದ್ವೈ ಭಯಂ ಭವತಿ ॥ ೨ ॥
ಅತ್ರ ಚೋದಯಂತಿ — ಕುತಃ ಪ್ರಜಾಪತೇರೇಕತ್ವದರ್ಶನಂ ಜಾತಮ್ ? ಕೋ ವಾಸ್ಮಾ ಉಪದಿದೇಶ ? ಅಥಾನುಪದಿಷ್ಟಮೇವ ಪ್ರಾದುರಭೂತ್ ; ಅಸ್ಮದಾದೇರಪಿ ತಥಾ ಪ್ರಸಂಗಃ । ಅಥ ಜನ್ಮಾಂತರಕೃತಸಂಸ್ಕಾರಹೇತುಕಮ್ ; ಏಕತ್ವದರ್ಶನಾನರ್ಥಕ್ಯಪ್ರಸಂಗಃ । ಯಥಾ ಪ್ರಜಾಪತೇರತಿಕ್ರಾಂತಜನ್ಮಾವಸ್ಥಸ್ಯೈಕತ್ವದರ್ಶನಂ ವಿದ್ಯಮಾನಮಪ್ಯವಿದ್ಯಾಬಂಧಕಾರಣಂ ನಾಪನಿನ್ಯೇ, ಯತೋಽವಿದ್ಯಾಸಂಯುಕ್ತ ಏವಾಯಂ ಜಾತೋಽಬಿಭೇತ್ , ಏವಂ ಸರ್ವೇಷಾಮೇಕತ್ವದರ್ಶನಾನರ್ಥಕ್ಯಂ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ । ಅಂತ್ಯಮೇವ ನಿವರ್ತಕಮಿತಿ ಚೇತ್ , ನ ; ಪೂರ್ವವತ್ಪುನಃ ಪ್ರಸಂಗೇನಾನೈಕಾಂತ್ಯಾತ್ । ತಸ್ಮಾದನರ್ಥಕಮೇವೈಕತ್ವದರ್ಶನಮಿತಿ ॥

ಪ್ರಥಮವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾನುಸಾರೇಣ ಚೋದ್ಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —

ಅತ್ರೇತಿ ।

ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕ್ಯಜ್ಞಾನಾದ್ಭೀತಿಧ್ವಸ್ತಿರುಕ್ತಾ ನ ಚ ತಸ್ಯ ತಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಯುಕ್ತಂ ಹೇತ್ವಭಾವಾದಿತ್ಯಾಹ —

ಕುತ ಇತಿ ।

ಯಸ್ಮಾದಸ್ಮಾಕಮೈಕ್ಯಧೀಸ್ತಸ್ಮಾದೇವ ತಸ್ಯಾಪಿ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಕೋ ವೇತಿ ।

ನ ಹಿ ತಸ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರಶ್ರವಣಮಾಚಾರ್ಯಾಭಾವಾನ್ನಾಪಿ ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ತಸ್ಯ ತ್ರೈವರ್ಣಿಕವಿಷಯತ್ತ್ವಾನ್ನಾಪಿ ಶಮಾದಿ ಐಶ್ವರ್ಯಾಸಕ್ತತ್ವಾದತೋಽಸ್ಮಾಸು ಪ್ರಸಿದ್ಧಶ್ರವಣಾದಿವಿದ್ಯಾಹೇತ್ವಭಾವಾನ್ನ ಪ್ರಜಾಪತೇರೈಕ್ಯಧೀರ್ಯುಕ್ತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಉಪದೇಶಾನಪೇಕ್ಷಮೇವ ಪ್ರಜಾಪತೇರೈಕ್ಯಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರಾದುರ್ಭೂತಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —

ಅಥೇತಿ ।

ಅತಿಪ್ರಸಕ್ತ್ಯಾ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —

ಅಸ್ಮದಾದೇರಿತಿ ।

ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ಯಜಮಾನಾವಸ್ಥಾಯಾಮಾಚಾರ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ತ್ವಾಚ್ಛ್ರವಣಾದ್ಯಾವೃತ್ತೇರೈಕ್ಯಜ್ಞಾನೋದಯಾತ್ತತ್ಸಂಸ್ಕಾರೋತ್ಥಂ ತಥಾವಿಧಮೇವ ತಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಫಲಾವಸ್ಥಾಯಾಮಪಿ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೋದಯತಿ —

ಅಥೇತಿ ।

ದೂಷಯತಿ —

ಏಕತ್ವೇತಿ ।

ಅಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸಿತ್ವೇನಾರ್ಥವತ್ತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಯಥೇತಿ ।

ತತ್ರ ಗಮಕಮಾಹ —

ಯತ ಇತಿ ।

ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ —

ಏವಮಿತಿ ।

ನನ್ವಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಜನ್ಮನಿ ಪ್ರಜಾಪತೇರೈಕ್ಯಧೀರನಪೇಕ್ಷಾ ಜಾಯತೇ ‘ಜ್ಞಾನಮಪ್ರತಿಘಂ ಯಸ್ಯ’ ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇಃ । ನ ಚ ತದುತ್ಪತ್ತ್ಯನಂತರಮೇವ ಸಹೇತುಂ ಬಂಧನಂ ನಿರುಣದ್ಧಿ ಭಯಾರತ್ಯಾದಿಫಲೇನ ಪ್ರಾರಬ್ಧಕರ್ಮಣಾ ಪ್ರತಿಬಂಧಾದತೋ ಮರಣಕಾಲಿಕಂ ತದಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸೀತಿ ಶಂಕತೇ —

ಅಂತ್ಯಮೇವೇತಿ ।

ಪ್ರವೃತ್ತಫಲಸ್ಯ ಕರ್ಮಣಃ ಸ್ವೋಪಪಾದಕಾಜ್ಞಾನಲೇಶಾದ್ವಿಜ್ಞಾನಶಕ್ತಿಪ್ರತಿಬಂಧಕತ್ವೇಽಪಿ, ಜನ್ಮಾಂತರಸರ್ವಸಂಸಾರಹೇತ್ವಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸಿಜ್ಞಾನಸಾಮರ್ಥ್ಯಪ್ರತಿಬಂಧಕತ್ವೇ ಮಾನಾಭಾವಾನ್ಮಧ್ಯೇ ಜಾತಂ ಜ್ಞಾನಮನಿವರ್ತಕಮಿತ್ಯಶಕ್ಯಂ ವಕ್ತುಮ್ । ಅಂತ್ಯಸ್ಯ ಚ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ನಿವರ್ತಕತ್ವೇ ನಾಂತ್ಯತ್ವಂ ಹೇತುಃ । ಯಜಮಾನಾಂತರಸ್ಯಾಂತ್ಯೇ ಜ್ಞಾನೇ ತದ್ಧ್ವಂಸಿತ್ವಾದೃಷ್ಟೇರಂತ್ಯತ್ವಸ್ಯಾಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸಿತ್ವೇನಾನಿಯಮಾತ್ । ನ ಚ ಯಜಮಾನಾಂತರೇ ಪ್ರಜಾಪತೌ ಚಾಂತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಂ ಜ್ಞಾನತ್ವಾದಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸಿ, ಪೂರ್ವಜ್ಞಾನೇಷು ಬಂಧಹೇತ್ವಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸಿತ್ವಾದೃಷ್ಟೇರ್ಜ್ಞಾನತ್ವಹೇತೋರನೈಕಾಂತ್ಯಾತ್ । ನ ಚಾಂತ್ಯಮೈಕ್ಯಜ್ಞಾನಮೈಕ್ಯಜ್ಞಾನತ್ವಾದಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸೀತಿ ಯುಕ್ತಮ್ । ಉಪಾಂತ್ಯತಾದೃಗ್ಜ್ಞಾನವದಂತ್ಯೇಽಪಿ ತದಯೋಗಾತ್ ।

ಉಪಾಂತ್ಯೇ ಹೇತೋರನೈಕಾಂತ್ಯಾದಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ದೂಷಯತಿ —

ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಕ್ಲೃಪ್ತಕಾರಣಾಭಾವಾತ್ತದಂತರೇಣ ಚೋತ್ಪತ್ತಾವತಿಪ್ರಸಂಗಾತ್ಸಂಸ್ಕಾರಾಧೀನತ್ವೇಽಪಿ ವಿಶೇಷಾಭಾವಾದಂತ್ಯಸ್ಯ ಚ ಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸಿತ್ವಾಸಿದ್ಧೇರಯುಕ್ತಂ ಪ್ರಜಾಪತೇರೇಕತ್ವದರ್ಶನಮಿತ್ಯುಪಸಮ್ಹರತಿ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।