ಪ್ರಜಾಪತೇಃ ಸುಪ್ತಪ್ರತಿಬುದ್ಧವತ್ಪ್ರಕೃಷ್ಟಾದೃಷ್ಟೋತ್ಥಕಾರ್ಯಕರಣವತ್ತ್ವಾತ್ಪೂರ್ವಕಲ್ಪೀಯಪದಪದಾರ್ಥವಾಕ್ಯಸ್ಮರಣವತಃ ಸ್ಮೃತಿವಿಪರಿವರ್ತಿನೋ ವಾಕ್ಯಾದ್ವಿಚಾರ್ಯಮಾಣಾದದೃಷ್ಟಸಹಕೃತಾತ್ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಂ ಸ್ಯಾಲ್ಲೋಕೇ ವಿಶಿಷ್ಟಾದೃಷ್ಟೋತ್ಥಕಾರ್ಯಕರಣಾನಾಂ ಪ್ರಜ್ಞಾದ್ಯತಿಶಯದರ್ಶನಾತ್ತೇನ ಚ ಜ್ಞಾನೇನ ಜನ್ಮಾಂತರಹೇತ್ವವಿದ್ಯಾಕ್ಷಯೇಽಪ್ಯಾರಬ್ಧಂ ಕರ್ಮ ತಜ್ಜಂ ಭಯಾರತ್ಯಾದ್ಯವಿದ್ಯಾಲೇಶತೋ ಭವಿಷ್ಯತೀತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।
ಸಂಗೃಹೀತಮರ್ಥಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಧರ್ಮಾದಿಚತುಷ್ಟಯಾದ್ವಿಪರೀತಮಧರ್ಮಾದಿಚತುಷ್ಟಯಂ ತತ್ರ ಹೇತೋಃ ಸರ್ವಸ್ಯ ಪಾಪ್ಮನೋ ಜ್ಞಾನಾದ್ಯತಿಶಯೇನ ನಾಶಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ಉತ್ಕೃಷ್ಟತ್ವಂ ಪ್ರಕೃಷ್ಟಜ್ಞಾನಾದಿಶಾಲಿತ್ವಮ್ ।
ಉಕ್ತಜನ್ಮಫಲಮಾಹ —
ತದುದ್ಭವಂಚೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಾದಿವೈಶಾರದ್ಯೇ ಪೌರಾಣಿಕೀಂ ಸ್ಮೃತಿಮುದಾಹರತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಅಪ್ರತಿಘಮಪ್ರತಿಬದ್ಧಂ ನಿರಂಕುಶಮಿತ್ಯೇತತ್ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ಯಸ್ಯೈತಚ್ಚತುಷ್ಟಯಂ ಸಹಸಿದ್ಧಂ ಸ ನಿರವರ್ತತೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಸಹಸಿದ್ಧತ್ವಸ್ಮೃತೇಃ ‘ಸೋಽಬಿಭೇತ್’(ಬೃ. ಉ. ೧ । ೪ । ೨) ಇತಿಶ್ರುತಿವಿರುದ್ಧತ್ವಾದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತಿ ವಿರೋಧಾಧಿಕರಣನ್ಯಾಯೇನ ಶಂಕತೇ —
ಸಹಸಿದ್ಧತ್ವ ಇತಿ ।
ಸತ್ಯೇವ ಸಹಜೇ ಜ್ಞಾನೇ ಸ್ವಹೇತೋರ್ಭಯಮಪಿ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಅನ್ಯೇನಾಽಽಚಾರ್ಯೇಣಾನುಪದಿಷ್ಟಮೇವ ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ಜ್ಞಾನಮುದೇತೀತ್ಯೇವಮರ್ಥಪರತ್ವಾತ್ಸಹಸಿದ್ಧವಾಕ್ಯಸ್ಯ । ತಜ್ಜ್ಞಾನಾತ್ಪ್ರಾಕ್ತಸ್ಯ ಭಯಮವಿರುದ್ಧಮೂರ್ಧ್ವಂ ಚಾಜ್ಞಾನಲೇಶಾದತೋ ನ ವಿರೋಧಃ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತ್ಯೋರಿತಿ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತೇರಾಚಾರ್ಯಾದ್ಯನಪೇಕ್ಷತ್ವೇ ಶ್ರದ್ಧಾದಿವಿಧಾನಾನರ್ಥಕ್ಯಾದನೇಕಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಶ್ರದ್ಧೇತಿ ।
ಆದಿಪದೇನ ಶಮಾದಿಗ್ರಹಃ ।
ಅಸ್ಮದಾದಿಷು ತೇಷಾಂ ಹೇತುತ್ವಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಜಾಪತೇರಿವೇತಿ ।
ಚೋದಿತಂ ವಿರೋಧಂ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನಿಮಿತ್ತಾನಾಂ ವಿಕಲ್ಪಃ ಸಮುಚ್ಚಯೋ ಗುಣವತ್ತ್ವಮಗುಣತ್ತ್ವಮಿತ್ಯನೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಕಾರ್ಯೋತ್ಪತ್ತೌ ವಿಶೇಷಸಂಭವಾನ್ನ ಶ್ರದ್ಧಾದಿವಿಧ್ಯಾನರ್ಥಕ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಂಗ್ರಹವಾಕ್ಯಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಲೋಕೇ ಹೀತಿ ।
ತದ್ಧಿ ಸರ್ವಂ ವಿಕಲ್ಪಾದಿ ಯಥಾ ಜ್ಞಾತುಂ ಶಕ್ಯಂ ತಥೈಕಸ್ಮಿನ್ನೇವ ನೈಮಿತ್ತಿಕೇ ರೂಪಜ್ಞಾನಾಖ್ಯಕಾರ್ಯೇ ದರ್ಶಯಾಮೀತ್ಯಾಹ —
ತದ್ಯಥೇತಿ ।
ತತ್ರ ವಿಕಲ್ಪಮುದಾಹರತಿ —
ತಮಸೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಮುಚ್ಚಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಸ್ಮಾಕಂ ತ್ವಿತಿ ।
ವಿಕಲ್ಪಿತಾನಾಂ ಸಮುಚ್ಚಿತಾನಾಂ ಚ ನಿಮಿತ್ತಾನಾಂ ಗುಣವದಗುಣವತ್ತ್ವಪ್ರಯುಕ್ತಂ ಭೇದಂ ಕಥಯತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ಆಲೋಕವಿಶೇಷಸ್ಯ ಗುಣವತ್ತ್ವಂ ಬಹುಲತ್ವಮಗುಣವತ್ತ್ವಂ ಮಂದಪ್ರಭತ್ವಂ ಚಕ್ಷುರಾದೇರ್ಗುಣವತ್ತ್ವಂ ನಿರ್ಮಲತ್ವಾದಿ ತಿಮಿರೋಪಹತತ್ವಾದಿ ಚಾಗುಣವತ್ತ್ವಮಿತಿ ಭೇದಃ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ತಥಾಽನ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ಪ್ರಜಾಪತಿತುಲ್ಯಸ್ಯ ವಾಮದೇವಾದೇರ್ಜನ್ಮಾಂತರೀಯಸಾಧನವಶಾದೀಶ್ವರಾನುಗ್ರಹಾದಸ್ಮಿಂಜನ್ಮನಿ ಸ್ಮೃತವಾಕ್ಯಾದೈಕ್ಯಜ್ಞಾನಮುದೇತೀತಿ ಶೇಷಃ । ಭೃಗುಸ್ತತ್ತುಲ್ಯೋ ವಾಽಧಿಕಾರೀ ಕ್ವಚಿದಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ತಪೋಽನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾಖ್ಯಮಾಲೋಚನಮ್ ।
ಶ್ವೇತಕೇತುಪ್ರಭೃತಿಷು ಜ್ಞಾನನಿಮಿತ್ತಾನಾಂ ಸಮುಚ್ಚಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಕ್ವಚಿದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಏಕಾಂತಂ ನಿಯತಮಾವಶ್ಯಕಂ ಜ್ಞಾನೋದಯಲಾಭೇ ನಿಮಿತ್ತತ್ವಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಅಥ ಪ್ರಣಿಪಾತಾದಿವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ನ ಪ್ರಜಾಪತೇರಪಿ ಜ್ಞಾನಂ ಸಂಭವತಿ ಸಾಮಗ್ರ್ಯಭಾವಾದತ ಆಹ —
ಅಧರ್ಮಾದೀತಿ ।
ಪ್ರಣಿಪಾತಾದೇರ್ಜ್ಞಾನೋದಯಪ್ರತಿಬಂಧಕನಿವರ್ತಕತ್ವಾತ್ಪ್ರಜಾಪತೇಶ್ಚ ತನ್ನಿವೃತ್ತೇರ್ಜನ್ಮಾಂತರೀಯಸಾಧನಾಯತ್ತತ್ವಾದಾಧುನಿಕಪ್ರಣಿಪಾತಾದಿನಾ ವಿನಾ ಸ್ಮೃತವಾಕ್ಯಾದೇವೈಕ್ಯಧೀಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತರ್ಹಿ ಶ್ರವಣಾದಿವ್ಯತಿರೇಕೇಣಾಪಿ ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ಜ್ಞಾನಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವೇದಾಂತೇತಿ ।
ನ ತೈರ್ವಿನಾ ಜ್ಞಾನಂ ಕಸ್ಯಚಿದಪಿ ಸ್ಯಾತ್ಪ್ರಜಾಪತೇಸ್ತು ಜನ್ಮಾಂತರೀಯಶ್ರವಣವಶಾದಿದಾನೀಮನುಸ್ಮೃತವಾಕ್ಯಾತ್ತದುತ್ಪತ್ತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತರ್ಹಿ ಶ್ರದ್ಧಾದಿಕಮಪಿ ಪ್ರತಿಬಂಧಕನಿವರ್ತಕತ್ವೇನ ಪ್ರಜಾಪತೇರಾದರಣೀಯಂ ತನ್ನಿವೃತ್ತಿಮಂತರೇಣ ಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತ್ಯನುಪಪತ್ತೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪಾಪಾದೀತಿ ।
ಆತ್ಮಮನಸೋರ್ಮಿಥಃ ಸಂಯುಕ್ತಯೋಃ ಸಂಬಂಧಿ ಯತ್ಪಾಪಂ ಯತ್ಕಾರ್ಯಂ ಚ ರಾಗಾದಿ ತೇನ ಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತೌ ಪ್ರತಿಬಂಧಸ್ಯ ಪೂರ್ವೋಕ್ತೇನ ನ್ಯಾಯೇನ ಕ್ಷಯೇ ಸತಿ ಪ್ರಜಾಪತೇರೀಶ್ವರಾನುಗ್ರಹಾತ್ಸ್ಮೃತವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಪರಮಾರ್ಥಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತೌ ಕೇವಲಸ್ಯ ನಿಮಿತ್ತತ್ವಾತ್ತಸ್ಯಾಽಽಧುನಿಕಶ್ರದ್ಧಾದ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಜ್ಞಾನೋದಯೇಽಪಿ ನ ತದ್ವಿಧಿವೈಯರ್ಥ್ಯಮ್ । ಅಸ್ಮಾಕಂ ತದ್ವಶಾದೇವ ತದುತ್ಪತ್ತೇರ್ವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಾದಿಜ್ಞಾನಂ ಸರ್ವೇಷಾಮೇವ ಜ್ಞಾನಸಾಧನಮಾಚಾರ್ಯಾದಿಷು ಪುನರ್ವಿಕಲ್ಪಸಮುಚ್ಚಯಾವಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಧಿಕಾರಿಭೇದೇನ ಜ್ಞಾನಹೇತುಷು ವಿಕಲ್ಪೇಽಪಿ ತೇಷಾಮಸ್ಮಾಸು ಸಮುಚ್ಚಯಾನ್ನ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿವಿರೋಧೋಽಸ್ತೀತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ॥೨॥